UNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVU

PRAVNI FAKULTET

BIJELJINA

SEMINARSKI RAD IZ SOCIOLOGIJE

TEMA: Umjetnost

Profesor: Student:

prof. Biljana Matijašević Vanja Stojanović 111/12

Bijeljina, januar 2013.

SADRŽAJ

1. UVOD..........................................................................................................................................3

2. POJAM UMJETNOSTI............................................................................................................4

2.1. Nastanak umjetnosti.......................................................................................................5

2.2. Umjetnost u prošlosti......................................................................................................5

3. FUNKCIJE UMJETNOSTI......................................................................................................6

4. SOCIOLOGIJA UMJETNOSTI..............................................................................................7

5. POJAM KIČA I ŠUNDA...........................................................................................................8

5.1. Kič i bitne odlike kiča.....................................................................................................8

5.2. Šund..................................................................................................................................9

6. ZAKLJUČAK..........................................................................................................................10

LITERATURA.............................................................................................................................11

2

1. UVOD

Umjetnost je jedan od najnemirnijih, najmobilnijih, najsamostalnijih oblika društvene svijesti.

Kao i ostali oblici društvene svijesti, ona proističe iz ekonomske osnove društva, ali vrši i

povratni uticaj na nju.

Postoje brojna shvatanja umjetnosti kao posebnog oblika društvene svijesti. Dugo vremena je

važilo jedno opšte prihvaćeno shvatanje umjetnosti kao subjektivnog odraza objektivne

stvarnosti. Porijeklo umetnosti nalazi se u ljudskoj potrebi da se osmisli vlastito iskustvo i da

stvori novi, osoben svijet pomoću različitih izrsžajnih sredstava (riječ, boja, pokret, ton) ili

porijeklo umjetnosti nalazi se u ljudskom nagonu da se izraze misli i oskećanja kroz stvaranje i

zabavljanje i u potrebi za onim što je magijsko, lijepo, čarobno, dopadljivo.

Umjetnost nema cilj da nam omogući saznanje o svijetu, već da stvori jedan nov ljudski svet, u

kome ćemo uzivati na poseban način, estetski. Umetnost ima ogroman značaj za društvo. Ona

ima i ogromnu moć i uticaj na oblikovanje društvene svijesti, na formiranje i karakter društvenih

stavova, a samim tim i na usmjeravanje društvenog kretanja.

Umjetnost je sposobnost da se pomoću čulnih simbola izrazi ljudski doživljaj svijeta ili onoga što

bi svijet trebalo da bude. U njoj je veliki udio individualnog stvaralaštva, jer umjetnost izvire iz

unutrašnjeg bogatstva ličnosti. Danas je umjetnost spoj lijepog i korisnog, način da umjetnik

iskaže svoj senzibilitet, ali i da privuče paznju publike na sebe i svoje djelo. Ona više nije zanat

nego način saopštavanja neke poruke stvaraoca posmatracu, čitaocu, gledaocu sa ciljem da se

izazovu jake emocije i zadovoljstvo.

3

2. POJAM UMJETNOSTI

„Za doživljaj umetnosti treba imeti posebno osećanje. Ako čovek to ne  poseduje, njemu umetnost

ne može ništa saopštiti, kao što ni slepom čoveku ne mogu pokazivati vidici“1 .- J.B.Dibo

U iskazu francuskog estetičara Dioboa zapažamo da je za doživljaj umjetnosti neophodno da

čovjek posjeduje naročito osjećanje i da se oblast umjetničkog, nekako, odvija i od saznanja i

moralne prakse. Čovjek svijet osjeća i doživljava ga i u stanju je da oblikuje, odnosno da stvori 

jedan sasvim novi svijet maštovitih slika, zvuka i oblika. Cilj ovih novostvorenih djela je u tome

što se  pomoću njih čovjeku pruža  jedno, u čulnim slikama, neobično izraženo zadovoljstvo i

uživanje.

Umjetnost se u užem smislu označava kao sposobnost ili vještina i ovo njeno originalno značenje

u antičkim vremenima stavljalo je umjetnost ispod filozofije. U širem i kasnije prihvaćenom

smislu umjetnost je sposobnost da se pomoću čulnih simbola izrazi određeno viđenje i shvatanje

svijesti i istine. Termin umjetnost je latinskog porijekla, ona predstavlja poseban specifičan oblik

društvene svijesti koja se može označiti kao „slikovito saznanje“.

Vijekovima se definicija umjetnosti, ako takva uopšte postoji, mijenjala, prilagođavala vremenu,

prostoru i ljudima, pa tako danas mozemo govoriti o “umjetnosti radi umjetnosti” ili lijepoj

umjetnosti i primijenjenoj umjetnosti čiji je cilj profit. I jedna i druga imaju svoje pristalice,

mada se čini da će u budućnosti prevagnuti ova druga zbog komercijalne note koju sa sobom

nosi.

Sve oko nas  može  da  se  posmatra  kao  svojevrsna  umjetnost,  bila  ona  primijenjena  ili “fina

umetnost”. Veliki je broj umjetničkih formi i izraza tako da umjetnost nije više rezervisana samo

za nekolicinu odabranih, kao što je to neko vrijeme bila, nego je pristupacna svima. Time se  

donekle vraća svojim korijenima kada je svako mogao da bude tvorac i konzument umjetnosti.

1 Koković, Dragan: Kultura i umetnost, Novi Sad: Akademija umetnosti, 2000., str. 234

4

2.1. Nastanak umjetnosti

Najstarija sačuvana umjetnička djela, koja datiraju još iz najstarijih perioda prvobitne zajednice,

pripadaju slikarstvu i vajarstvu. Međutim, postoje realne pretpostavke da su određeni oblici

umjetničkog izražavanja postojali i ranije. Naime, smatra se da su i prije mlađeg paleolita

postojale pjesme i igre vezane za lov i magiju, ali nisu sačuvane pošto nisu materijalizovane.

Svako vrijeme, svaka epoha, ima svoju umjetnost koja ih izražava. Ta veza je toliko jaka da se

po samoj umjetnosti može suditi o vremenu u kome je nastajala i koje izražava.

2.2. Umjetnost u prošlosti

“Kultura služi društvu kao zaštita. Religija, filizofija, nauka i umjetnost imaju svoju funkciju u

borbi za opstank društva. Umjetnost je u početku oruđe magije, sredstvo za održavanje života

primitivne lovačke horde. Kasnije postaje instrumentom animističkog obrednog čina čija je

svrha da u korist zajednice djeluje na dobre i zle duhove.” Hauzer, sociolog umjetnosti2

Prvobitna umjetnost bila je izraz životne radosti, zadovoljenje nagona za igrom i uživanje u

ukrašavanju, svakako, i oružje za rješavanje ozbiljnih životnih problema. U Grčkoj, na primjer,

umjetnost govori o važnim moralnim problemima čovjeka, tako da su lijepo i dobro usko

povezani. Grčka tragedija bila je ljupka estetska igra i stvar uživanja, ali i prenosnik moralnih

načela; bila je i istovremeno i njegovateljica mita, ali i svečanost začula.

U srednjem vijeku umjetnost se još čvršće povezala sa religijom, nastojeći da vrhovno božanstvo

i cikluse iz Starog i Novog Zavjeta prikaže u čulno, obliku. Tek od renesanse zapažamo

odlučnije oslobađanje umjetnosti od služenja moralnoj filozofiji i nauci, od vezanosti za prirodu.

Vrhunac takvog procesa oslobađanja umjetnosti formulisan je u poznatom programu francuskih

nezavisnih umjetnika pod nazivom larpurlartizam – umjetnost radi umjetnosti. Bila je to

pobuna pisaca u Francuskoj i njihovo nastojanje da svojim perom prestanu da služe interesima

novih socijalnih i političkih slojeva.

3. FUNKCIJE UMJETNOSTI2 Hauser, Arnold: Sociologija umjetnosti I-II. Zagreb: Školska knjiga, 1986., str. 359

5

Ne postoje usklađena mišljenja o osnovnim funkcijama umjetnosti, ali se većina slaže da je

osnovna funcija estetsko – emotivna. Zapravo, zadatak umjetnosti je da u ljudima izaziva

osjećanja lijepog, prijatnog, uživanja, da ih zabavi, razonodi, relaksira. Dok se drugi oblici

društvene svijesti prikazuju sasvim apstraktno (filozofija), u vidu najopštijih zakonitosti, ili

konkretno (nauka), preko određenih činjenica, dokaza, naučnih zakona, umjetnost to čini preko

posebnih estetskih zakona ili, kako ih Marks naziva „zakona ljepote“3. Ti estetski zakoni

predstavljaju posebnu vrstu zakona koji po sebi i u sebi objedinjuju mnoge posebne zakone –

kako zakone samih predmeta (fizičkih, hemijskih i drugih), tako i zakone po kojima nastaju sama

osjećanja, predstave i ideje (fiziološki, psihološki, logički).

Iz ovoga se vidi da umjetnost, kao i filozofija i nauka, ima i saznajnu funkciju. I ona, kao i ostali

oblici društvene svijesti ima zadatak da prati, da proučava, da saznaje određenu stvarnost.

Razlika je samo u načinu saopštavanja spoznatog.  Iz ove funkcije proističe i moralno – vaspitna

funkcija. Zadatak i cilj umjetnosti nije samo da prati, proučava i saopštava određenu istinu o

svijetu, već i da usmjerava, da osmisli određena ljudska ponašanja. Umjetnošću se oplemjenjuju

osjećanja i karakter ljudi, stvara se model njihovog ponašanja, čovjek se vaspitava da prihvata,

podržava i poštuje određene norme.

Umjetnost je i društveno uslovljena, jer se oblikuje pod uticajem društva koje na nju djeluje. Ali,

i ona djeluje na društvo. Umjetnost djeluje i na samog čovjeka i to, kako na formiranje njegovog

pogleda na svijet, na svjesnu, racionalnu, tako i na emotivnu, iracionalnu stranu njegovog života.

Ona je sredstvo i način čovjekove socijalizacije, put i mogućnost prevladavanja čovjekovog

individualiteta, razvijanja društvenosti, osjećaja kolektivizma i solidarnosti. Kad nauka dostigne

vrhunac u svom razvoju, ona se približava umjetnosti, postaje i sama umjetnost, i obrnuto. U

tome se ogleda izvijesno jedinstvo i sklad između nauke i umjetnosti, kao najviših, najsavršenijih

oblika manifestacije ljudskog stvaralačkog genija.

4. SOCIOLOGIJA UMJETNOSTI

3 Hauser, Arnold: Sociologija umjetnosti I-II. Zagreb: Školska knjiga, 1986., str. 275

6

Umjetnost je oblik ljudske djelatnosti koji sadrži kreativnu, stvaralačku dimenziju u ljudskom

oblikovanju sveta uključujući subjektivne doživljaje, pojave izkazane uestetskoj formi različitim

izražajnim simbolima. Njena specifičnost se ogleda tananom spoju čovjeka i društva,

subjektivnog i objektivnog. Sociološke aspekte umjetnosti proučava posebna disciplina u sistemu

socioloških nauka – SOCIOLOGIJA UMJETNOSTI. Predmet njenog proučavanja je odnos

između umjetnosti i društva i to uticaj društva na umjetnost i obrnuto. Umetnost je manifestacija

čovjekovog stvaralaštva, to je proizvodnja lijepog, izraz čovjekove samorealizacije, ali je, pored

svoje relativne samostalnosti i unutrašnjih zakonitosti razvitka, i posredno uslovljena društvenim

činiocima.

Umjetnost se od svih drugih kulturnih formi razlikuje po tome što se u svakom umjetničkom

djelu gotovo ravnomijerno pojavljuju svi segmenti čovjekove stvaralačke ličnosti: njegov

osobeni temperament i shvatanja njegovog vremena. Jedan slikar postaje veliki, a njegovo delo

dostiže svjetsku slavu i vrijednost samo ukoliko je uspio uz ova tri navedena uslova4:

o ličnog,

o kolektivnog-društveno-istorijskog i

o snagom nadličnog talenta koji nosi u sebi.

Snagu nadličnog talenta često imenujemo kao izuzetnu darovitost, a malo slobodnije i

genijalnost da stvori takvo djelo koje će i njega lično, kao i njegovo vrijeme i društveni i kulturni

okvir, uveliko nadvisiti. Estetika i filozofija umjetnosti ispituju taj treći činilac, psihologija

umjetnosti prvi uslov, dok se sociologija umjetnosti bavi uslovom nastanka dela. Najkraće

rečeno sociologija umjetnosti tumači umjetnost kao simbol duha vremena, kao izraz jedne

kulture. Kada govorimo o stilovima i pravcima u umjetnosti, o klasičnom, naturalističkom,

realističkom, na jednoj, odnosno o baroknom, romantičkom, simbolističkom na drugoj strani, mi

se bavimo problemima sociologije umjetnosti. A to onda znači da i sva otvorena pitanja

avangardne i moderne umjetnosti, kao i postmoderne, jesu tipična pitanja sociologije umetnosti.

5. POJAM KIČA I ŠUNDA

4 Vidaković, Mira, Sociologija, Cekom-book, Novi Sad 2008., str. 369

7

5.1. Kič i bitne odlike kiča

Termin „kič" (Kitsch), nastao je u Minhenu oko 1870. Godine i najprije je bio fiksiran za prodaju

umjetničkih slika koje su „na brzinu napravljene".5 Kič u slikarstvu označava sladunjav pravac,

nasuprot zdravom realizmu, kao lažni hepi-end, bolesna romantika. Nije zbog toga slučajno što

su njemački teoretičari smatrali da je "sklonost ka kiču jedna od komponenata njemačkog

senzibiliteta u 19-om vijeku", i da je upravo stil pod nazivom "bidermajer", bez sumnje

najčuveniji predstavnik savremenog kiča.

Najveći broj autora smatra da je kič jedna od bitnih pratećih pojava „masovne kulture", a jedan

broj socologa vjeruje da se masovna kultura može izjednačiti sa vulgarnom kulturom ili

kulturom najnižeg nivoa. Prije svega, kič se neposredno dovodi u vezu sa umjetnošću, u toliko

što sam pojam kiča predstavlja snižavanje vrijednosti umjetnosti. Suprotno tome, masovna

kultura je snižavanje vrijednosti, ali i svih oblika kulture, umjetnosti, filozofije, morala i religije.

Postoji sličnost, ali i razlika između kiča i umjetnosti. Da bi se ta razlika tačnije odredila, navodi

se nekoliko karakterističnih definicija kiča:

o Kič je rasprodaja ideala po sniženim cijenama;

o Kič je slabost umjetnika, estetska stranputica;

o Kič je laž koja želi da se dopadne;

o Kič se, u stvari, ne može pojaviti niti napredovati ako ne postoji kič-čovjek;

Kič je tvorevina koja podsjeća na umjetnost, a to znači da je, kao i umjetnost, dostupan čulima.

Kič se od umjetnosti razlikuje, po tome što je estetska stranputica, surogat umjetnosti, loše

izvedena umjetnička zamisao. Zbog toga su tvorevine kiča falsifikati originala. Međutim, kič-

tvorevine stvaraju ljudi koji nisu lišeni estetskog iskustva. Proizvođaći kiča su najčešće sami

umjetnici koji su spremni da stvore „lošu robu".

5 Mol, Abraham: Kič – umetnost sreće. Niš: Gradina, 1973., str. 433

8

Kič želi da se dopadne, on se ulaguje, nameće se, ulazi u sve pore čovjeka i tako postaje

neizbježan. Koristi lepršavost, umilne boje, efekte i prijatne melodije. Naime, dokle kič dopire

on širi zadovoljstvo i uživanje, a da pritom ne zahtijeva nikakav duhovni i fizički napor. Najzad,

kič postoji zato što postoji kič čovjek, to je onaj koji sam vapi i žudi za kičom i koji je spreman

da za njega plati dobru cijenu. Lažnost kiča je u tome što pobuđuje samo prividna i površna

osjećanja čovjeka. Kič izaziva u čovjeku samo trenutan smijeh, zadovoljstvo ili tugu i suze, da bi

se vrlo brzo na sve to zaboravilo, zato što gledaoci na istoj toj televiziji za kratko vrijeme

primaju nove informacije i izazove.

5.2. Šund

Izraz „šund" (Schund) znači: prnje, bezvrijedno djelo, otpadak.6 Naime, izraz „šund” se najčešće

koristi za onaj dio kiča koji se odnosi na književnost. Kada sretnemo termin “šund” u literaturi

misli se na vestern romane, ljubiće, krimiće, banalizovane naučne teorije (u nedjeljnoj, revijalnoj

štampi da bi se i neupućenom pružilo neko znanje iz psihoanalize, astronomije i sl.), džepne

romane koji sus sa svojih hiljadu, svedeni na sto do dvjesto stranica gdje su istaknuti najvažniji

događaji, trač partije u magazinima i slično. Šund je odraz nemoći ambicioznih pojedinaca u

kniževnosti.

Kod nas su u modi i na visokoj cijeni novokomponovane pjesme u kojima se nastoji da se

idilična slika drevnog seoskog i palanačkog folklora osavremeni. Naime, pjesme ispjevane u

narodnom duhu javljaju se kao popularno štivo u rukopisnim zbirkama i knjigama iz XVIII

vijeka, a zatim od početka romantičarskog pokreta do 80-ih godina one čine osnovni tok srpske i

hrvatske umjetničke poezije, ali poslije toga folklorizam gubi kulturni i književni značaj. Začeci

novih narodnih pjesama mogu se vezati za prve predratne i poratne, tzv. radio-pjevače. Tada su

odstupanja od narodne lirike bila neznatna. Međutim, domaća diskografska industija 60-ih

godina je u ovoj vrsti pjesama vidjela svoju profitabilnost, tako da se broj ovih pjesama

povećavao, kao i broj njihovih tvoraca i izvođača. Saznanje da nove narodne pjesme sluša svijet

na niskom stepenu obrazovanja nije baš od velike koristi, jer u milionskom auditorijumu takvog

svijeta ima najviše.

6 Mol, Abraham: Kič – umetnost sreće. Niš: Gradina, 1973., str. 146

9

6. ZAKLJUČAK

Umjetnost je jedan od oblika ljudske svijesti kao specifični vid duhovne djelatnosti unutar

čovjeka. Ona u sebi sadrži elemente osjetilnosti, a istovremeno uključuje u sebi kreativni

momenat, samo umjetničko djelo, kreativni akt i proces. Ma koliko bila kreativni momenat,

stvaralački akt, proces, inspiracija i nadahnuće umjetnost  je  neminovno  oponašanje 

i na neki način podražavanje, imitiranje i kopiranje vanjskog ili pojavnog svijeta. Zato je po

Platonu realni svijet isključivo slika, sjena ili kopija svijeta ideja a umjetnost nije ništa drugo

nego oponašanje, podražavanje, sjena i slika vanjskog svijeta, dakle, kopija kopije ili sjena sjene,

ili slika slike.

Istina je da je umjetnost u tradiciji bila prožeta i saznajnim i moralnim vrijednostima, a kasnije

još i političkim, ideološkim i religijskim idejama, postajući nerijetko sredstvo za propagiranje

politike. Pa ipak to što umjetnost čini umjetnošću jesu njeno osobeno čulno biće i njena naročita

funkcija: da ushićenjem uzdiže duh i dušu čovjeka, da pruža specifično čulno zadovoljstvo,

prefinjeno uživanje. Iako umjetnost može da proširi čovjekova saznanja, njen prevashodni cilj

nije saznanje, niti je zamjena za nauku i istoriju. Mada umjetnost deluje kao melem za dušu, ona

se ne smije određivati kao puki propagator moralnih ideja.

Umjetnost je plod vječite ljudske potrebe da uobliči sve ono lijepo ili manje lijepo što se nalazi i

dešava oko nas i u nama samima. Ona nije uvijek u službi ljepote, a inspiracija se nalazi

svuda oko nas. To je ljudska djelatnost koja ima za cilj stimulisanje naših čula, uma i duha.

Umjetnost je ta koja budi ideje i emocije u onima koji uživaju u njoj.

U vremenu u kome mi živimo umjetnost predstavlja veliki izvor zadovoljstva. Ona je naša

potreba, jer tempo života savremenog čovjeka i potrošačkog društva ne dozvoljava puno prostora

za sve one fine stvari koje nas oplemenjuju i čine duhovno bogatijim. Zato treba da koristimo

svaku priliku da u njoj uživamo i da od nje učimo. 

10

LITERATURA

1. Koković, Dragan: Kultura i umetnost, Novi Sad: Akademija umetnosti, 2000.

2. Eskarpi, Robert: Sociologija književnosti, Matica Hrvatska, 1970.

3. Hauser, Arnold: Sociologija umjetnosti I-II. Zagreb: Školska knjiga, 1986.

4. Hauser, Arnold: Socijalna istorija umetnosti i književnosti, 1-2, Beograd, Kultura, 1962.

5. Ilić, Miloš: Sociologija kulture i umetnosti. Beograd: Zavod za udž. i nastavna sredstva,

1979.

6. Mol, Abraham: Kič – umetnost sreće. Niš: Gradina, 1973.

7. Vidaković, Mira, Sociologija, Cekom-book, Novi Sad 2008.

Internet linkovi:

1. www.autentik.net

2. www.znanje.org

3. www.wikipedia.org

4. www.svetlostiistine.org

11