บทความพเศษ

การพฒนาทเหลอมล า – ใครตกเปนเหยอ ? Uneven development – who are victimised?

เชษฐา พวงหตถ *

บทคดยอ มความพยายามทจะใชมมมองแบบมหภาคเพออธบายวาอะไรคอสาเหตของการพฒนาทเหลอมลาหรอความไมเทาเทยมกนทเกดขนทวทงโลก บรรดานกทฤษฎทงหลายทใหความสาคญกบระบบโลก โดยเฉพาะนกทฤษฎซงสนใจการแบงงานกนทาระหวางชาตรปแบบใหมและนกทฤษฎซงเขยนเรองเกยวกบความเปนชายขอบทางสงคมอนเปนผลมาจากกระบวนการของโลกาภวตนทางเศรษฐกจ กไดนาเสนอมมมองทมประโยชนตอการอธบายประเดนปญหาขางตน มมมองทไดถกนาเสนอโดยนกทฤษฎเหลานลวนใหความสาคญกบประเดนอนหนงนนกคอ การแพรขยายของความสมพนธทางสงคมแบบทนนยมไดกลายเปนผเกบเกยวผลประโยชนอยางความเหยมโหดดวยการสงหารประชากรททาการเกษตรและพลงแรงงานจานวนมหาศาล -ในหลายๆประเทศ ในหลายๆภมภาค และในหลายๆเมอง ผลลพธในทางลบเกดขน เมอการยอมรบวธการตางๆของเศรษฐกจแนวเสรนยมใหมไดทาใหเกดการแตกสลายขนในสงคมทไรการบรหารจดการทางการเมอง ในบทความน ผเขยนไดพยายามทจะทาใหทฤษฎระดบมหภาคเหลาน “กลบมามชวตชวา” ในการนาไปใชอธบายคนจานวน 4 กลม ไดแก เหยอของความอดอยาก, คนงานในประเทศทหยดกระบวนการผลตแบบอตสาหกรรม, ชาวนายากจน และคนจนเมอง คาสาคญ: ทฤษฎการพฒนาทเหลอมลา, ทฤษฎระบบโลก, การแบงงานกนทาระหวางชาตรปแบบใหม, สภาวะการเปนชาย

ขอบทางสงคม, โลกาภวตน

ABSTRACT There have been a number of macroscopic attempts to explain why uneven development, or global inequality arises. World system theorists, those interested in the new international division of labour and those who write about social marginality resulting from the process of economic globalization, have all provided valuable insights. All three cohere on one central insight, namely, that the spread of capitalist social relations can act like the grim reaper, cutting a swathe of death through the agricultural populations and labour forces ---in many countries, regions and cities. This negative outcome is likely when the adoption of neoliberal economic practices is disengaged from the nature of society and the form of political governance. In this article, the author have sought to make these general theories “come alive” by discussing four groups ---famine victims, workers in the industrialising countries, peasants and the urban poor. Keywords: Theories of uneven development, World System Theory, New International Division of Labour,

Social Marginality, Globalisation

* อดตอาจารยประจาสาขาวชารฐศาสตร ภาควชาสงคมศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตพระราชวงสนามจนทร ปจจบนเปนผทรงคณวฒประจาหลกสตรความสมพนธระหวางประเทศ สาขาวชารฐศาสตร คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

2

บทนา โลกาภวตน (globalisation) มผลกระทบทแตกตางกนตอภมภาคตางๆของโลก ดงนนเรา จาเปนตองทาความเขาใจวาการพฒนาทนาไปสความไมเทาเทยมกน (uneven development) เชนนเกดขนไดอยางไร รวมตลอดถงใหความสาคญกบประเดนเกยวกบวถทางทกลมทางสงคมโดยเฉพาะ 4 กลมไดถกทาใหกลายเปนกลมคนทเสยเปรยบ หลงจากทตวแบบตางๆทเปนทางเลอกสาหรบการพฒนา (alternative models) หมดพลงในการนาไปใชอธบาย ระบบเศรษฐกจทถกขบเคลอนโดยตลาด (market-driven economies) ไดกลายเปนระบบทแพรขยายออกไปทวทงโลกเพยงระบบเดยว (“the only show in town”) ในปจจบน แมวาระบบเศรษฐกจแบบนประสบความสาเรจในหลายๆดาน ทวากด เหมอนวามนจะทาใหเกดความแตกตางกนอยางมหาศาลในแงของรายได (income) และโอกาสตางๆ(opportunities) ทงในระดบภายในประเทศและในระดบระหวางประเทศ หลายคนยอมรบวาผลทเกดขนนเปนเรองธรรมชาตหรอหลกเลยงไมได “คนจนจะยงคงอยกบเราตลอดไป” (“The poor will always be with us.”) เปนคาพดทไดยนทวไปซงสะทอนใหเหนอารมณความรสกเกยวกบเรองน คนทสญเสยในการแขงขนเพอความมงคง ไดถกมองวาเปนคนเกยจครานหรอบางทคนเหลานมความดอยกวาทางชววทยา บางครงคนจนและคนทถกทาใหเสยเปรยบกลบประณามตนเองในการตองมชวตอยในสภาวะดงกลาว

แมวาคนจานวนมากไดถกอบรมบมสอน (socialized) ใหยอมรบผลทเกดขนวาเปนเรองของโชคชะตา แตสาหรบนกสงคมวทยานน ปญหานนอกจากเปนเรองนาสนใจแลว ยงตองใชความพยายามอยางหนกเพอหาคาตอบ ใหได ทาไมบางคนพายแพ แตบางคนประสบชยชนะ? คนทสญเสยสามารถพลกผนสถานะของตนในลาดบชนสงตานไดหรอไม? มความสมพนธระหวางขอเทจจรงทวาบางคนประสบความสาเรจและบางคนพายแพหรอไม? เราสามารถพดวาการทบางคนประสบความสาเรจเนองจากวาบางคนสญเสยไดหรอไม? เมอเปนเชนนผลประโยชนของคนทรารวยและมอานาจกคอการธารงไวซงความแตกตางระหวางความรารวยกบความยากจนใชหรอไม? หรอวาผลทเกดขนมานอาจเปนภยคกคามในระยะยาวตอการธารงไวซงการครอบงาดงกลาว? เปนไปไดหรอไมวาผลประโยชนสงสดของคนทมอานาจกคอการทคนจนมโอกาสยกระดบทางสงคมใหสงขน และมมาตรฐานชวตทดขน? การยกระดบสงขนทางสงคมเปนความรเรมจากขางบน ตวอยางเชนดวยการกระทาอนเปยมเมตตาของบรรดานกการเมองใชหรอไม? ในทางกลบกน ความสาเรจดงกลาวตองมาจากขบวนการเคลอนไหวตอตานทางสงคมและการเมองของคนระดบรากหญาเทานน?

ในบทความน ผเขยนจะเรมดวยการพจารณาทฤษฎ 2 ทฤษฎเกยวกบการพฒนาทสรางความไมเทาเทยมกนใหเกดขน (uneven development) ไดแก ทฤษฎระบบโลก (world system theory) และขอสงเกตเกยวกบการแบงงานกนทาระหวางชาตรปแบบใหม (a new international division of labour หรอ NIDL) ทไดถกนาเสนอในครสตทศวรรษ 1970 หลงจากนน เราจะพจารณาขอถกเถยงทวาโลกาภวตน เปนพลงททาใหเกดสภาวะของการไรอานาจ (powerlessness) และสภาวะของการกลายเปนชายขอบทางสงคม (social marginality) หรอวาโลกาภวฒนเปนพลงททาใหเกดความมงคง (wealth) และความสามารถในการหลดพนจากความยากจนของคนจานวนมากขนเรอยๆ? สงทผเขยนจะนามาพจารณาในบทความนกคอ การใหความสาคญกบบรรดาคนทไมไดรบประโยชนจากโลกาภวตน หรอถามองในแงดกคอ คนเหลานยงไมไดรบประโยชนจากการพฒนาและโลกาภวตนอยในขณะน ผเขยนจะยกตวอยางกรณศกษาเกยวกบชะตากรรมของกลมทางสงคม 4 กลม (ซงในความเปนจรงคงไมไดมเพยงเทาน) ซงถกทาใหหมดโอกาสในการมสวนรวมของการไดรบผลประโยชนจากการพฒนาและโลกาภวตน ซงไดแก เหยอของความอดอยาก, กรรมกรในเขตทถกยกเลกการผลตดานอตสาหกรรม ชาวนายากจน และคนจนเมอง

ทฤษฎการพฒนาทเหลอมล า (Theories of uneven development) ในสวนแรกของบทความน ผเขยนจะพจารณาทฤษฎระบบโลก (world system theory) ซงไดถกนาเสนอโดยอมมานเอล วอลเลอรสทน (Immanuel Wallerstein) และทฤษฎวาการแบงงานกนทาระหวางชาตรปแบบใหม (a new international

3

division of labour หรอ NIDL) ซงไดถกนาเสนอครงแรกโดยนกทฤษฎสงคมชาวเยอรมนกลมหนงในครสตทศวรรษ 1970 และครสตทศวรรษ 1980

ทฤษฎระบบโลก (World system theory)

ในบรรดาทฤษฎทศกษาเรองเดยวกน ทฤษฎระบบโลกของวอลเลอรสทน (Wallerstein) (Wallerstein 1974, 1976) มอทธพลทางความคดมากทสด ขอเสนอของวอลเลอรสทนกคอวา ทนนยม (capitalism) [ไมใชรฐ-ชาตทงหลาย (nation-states)] ไดสถาปนาระเบยบโลก (world order) ขนมา เนองจากตงแตแรกเรม ทน (capital) ไมไดใหความสาคญกบพรมแดนของชาต (national borders) แตอยางใด และทนกถกขบเคลอนออกสภายนอกเพอแสวงหากาไร ระบบโลก (world system) จงถกกาหนดโครงสรางใหประกอบดวยชดของความสมพนธระหวางประเทศตางๆ 3 กลมไดแก ศนยกลาง (core), กงชายขอบ (semi-periphery) และชายขอบทอยในสภาวะพงพง (dependent periphery) กงชายขอบมลกษณะทไมไดเปนทงประเทศทกาวหนาทางดานเทคโนโลยหรอรารวยแบบกลมประเทศศนยกลางและไมไดมลกษณะพงพงแบบกลมประเทศชายขอบ อกทงยงทาหนาทเปนกนชน (buffer) ระหวางกลมประเทศศนยกลางและกลมประเทศชายขอบ ซงมผลทาใหศกยภาพของการตอตานการครอบงาของทนจากศนยกลาง (core capital) ตองถกทาใหแบงสลาย

การกาหนดใหบางประเทศอยในสถานะของกงชายขอบในลาดบชนสงตาแบบน ไมไดมลกษณะทแนนอนตายตว ดงนน การเคลอนยายสถานะระหวางทง 3 กลมนจงเกดขนได –ดงเชนกรณของญปน ซงมประสบการณของการเปลยนสถานะจากชายขอบ เมอกอนครสตทศวรรษ 1870 ไปอยในสถานะทเปนรองในกลมประเทศศนยกลางเมอครสตทศวรรษ 1970 การเคลอนตวจากชายขอบไปสศนยกลาง ไมใชเรองททาไดงายๆ เนองจากวาประเทศศนยกลางซงมบทบาทครอบงายงคงสามารถใชการควบคมของตนเพอคงไวซงการแลกเปลยนทไมเทเทยมกน (unequal exchange) กลาวใหงายขนกคอวา ประเทศศนยกลางซงครอบงาในระบบโลกแบบนยงคงผกขาดควบคมดานเทคโนโลยและตลาดเพอบบราคาประเทศผผลตสนคาและบรการทสงเขามาในกลมประเทศของตนใหตาลงอยางมาก และในทางกลบกนกขายสนคาและบรการของตนทสงเขาไปในกลมประเทศชายขอบดวยราคาสงลว

อยางไรกด หากเราลองคอยๆพจารณาในระดบโลกทงหมด กจะเหนวาทนนยมไดสถาปนา เศรษฐกจโลกทมลกษณะบรณาการมากขน โดยเศรษฐกจโลกถกครอบงาโดยตรรกะของกาไรและตลาด (logic of profit and the market) เมอเปนเชนน ผลทตามมากคอการทาใหคนจานวนหนงถกกดแยกจนแตกกระเดนออกไปอยเปนชายขอบ คนเหลานไดถกทาใหไรสมบตและยากจน สาเหตหลกมาจากการแบงงานกนทาในโลก (world division of labour) ทมความซบซอนมากขนและมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาซงวางพนฐานอยบนกระบวนการ 2 กระบวนการทมความสมพนธอยางใกลชดคอ (1) การเขาไปผกโยงของประเทศตางๆจานวนมากขนในตลาดโลก (global market) ในฐานะของการถกกาหนดใหเปนผซอและผขายสนคาตางๆ ตวอยางเชน แร พชพนธธญญาหารเขตรอน สนคาอตสาหกรรม รวมตลอดถงเทคโนโลยทกาวหนา (2) แนวโนมของทนทจะแสวงหากาไรใหไดมากทสดดวยการใชความไดเปรยบทางเศรษฐกจทกรปแบบนนไดถกกาหนดโดยประเทศใดประเทศหนงดวยการครอบงารปแบบตางๆของกระบวนการแรงงานและความสมพนธทางชนชน (forms of labour process and class relations) ตวอยางเชน ถาหากยงมทาส (slaves) ไพรทดน (serfs) ชาวนาทเชาทดนทากนโดยจายผลผลตสวนหนงเปนคาเชา (sharecroppers) ชาวนาทเชาทดนโดยจายเงนเปนคาเชา (tenant farmers) หรอแรงงานไรทดน (landless labours) อย ทนนยม (capitalism) กจะสามารถปรบตวเขาหาหรอคงไวซงรปแบบของการขดรดทางสงคมได (social exploitation) (Cohen 1987)

หากพจารณาตามน ขอเสนอของวอลเลอรสทนกคอ ระบบทนนยมโลก (world capitalist system) ไดถกขบเคลอนโดยตรรกะของการสะสมทนของตวมนเอง (its own logic of accumulation) รวมตลอดถงทาหนาทปกปองและขยายธรรมชาตความเปนทนนยมของมนใหครอบคลมอยตลอดเวลา อกทงยงปกปองผลประโยชนโดยเฉพาะของบรรดา

4

ตวแสดงทมบทบาทนาในระดบโลก ระบบทนนยมจะสรางระบบทมความเปนหนงเดยวขนมา ในระดบการเมอง ระบบทนนยมมลกษณะพห (pluralistic) ขณะทในระดบสงคมนน ระบบทนนยมโลกจะทาใหเกดความยากจนและความรงเรองไพบลยอยางสดโตง พรอมทงยงมคนอกจานวนหนงซงมสถานะอยตรงกลางของทงสองขวน

ทฤษฎระบบโลกไดถกวพากษวจารณอยางรนแรง โดยเฉพาะขอเสนอของวอลเลอรสทนในประเดนเรองการใหความสนใจนอยมากกบมตทางการเมองของอานาจ (the political dimensions of power)ตวอยางเชน เบอรเกสน (Bergeson 1990: 70-5) โตแยงวาบทบาทของอานาจทางการเมอง(political power) มความสาคญอยางมากในการอธบายรากเหงาและการขยายอทธพลของทนนยม เบอรเกสนเชอวา การพชตเมองขนและการเปลยนแปลงโครงสรางทางการเมองทมอยเดมตางหากทชวยใหบรรดาประเทศอาณานคมสามารถกาหนดรปแบบตางๆของการบงคบแรงงานและเงอนไขทางการคาทไมเทาเทยมกน ในลกษณะของการพงพง (dependency) มใชเรองของความสามารถในการดดดงตลาดทองถนทดารงอยกอนอยางมนคงเขามามความสมพนธกบระบบการแบงงานกนทาระดบโลก แมวาจะมอคตเอนเอยงไปใหความสาคญอยางมากกบระดบของเศรษฐกจ แตทฤษฎระบบโลกกมขอดหลายอยางสาหรบสาขาวชาสงคมวทยาทศกษาปรากฏการณระดบโลก (global sociology) ในการทาความเขาใจระบบโลก ดวยเหตผลทวา (1) วอลเลอรสทนมองโลกในลกษณะองครวมและในมตประวตศาสตร (holistically and historically) (2) วอลเลอรสทนนาเสนออรรถาธบายในลกษณะของพฒนาการโดยชใหเหนวารปแบบแรกเรมของสงทถกเรยกวา “ตนแบบโลกาภวตน” (“proto-globalisation”) ไดเปดทางใหกบการปรากฏตวของยคโลกาภวตนในปจจบนไดอยางไร (3) วอลเลอรสทนเนนยาวาความไมเทาเทยมกนและการแลกเปลยนทไมสมดลเปนหวใจของระบบโลก และ (4) วอลเลอรสทนยอมรบดวยเชนกนวาภายใตขอจากดอยางมากหลายประการ บางประเทศสามารถยกสถานะตวเองใหสงขน (เชนเดยวกบทบางประเทศมสถานะตกตาลง) ภายในโครงสรางลาดบชนสงตาของระบบน

การแบงงานกนทาระหวางชาตรปแบบใหม (the New Division of Labour / NIDL)1 จากการมองเหนจดออนของทฤษฎระบบโลก นกวจยชาวเยอรมนกลมหนง (Fröbel at al. 1980) ไดนาเสนอแนวคดทวา การแบงงานกนทาระหวางชาตรปแบบใหม หรอ NIDL ไดปรากฏตวขนมาแลว แนวคดนเปนปฏกรยาโดยเฉพาะตอการกลายเปนสงคมอตสาหกรรม (industrialisation) อยางรวดเรวของเอเชยตะวนออกและประเทศอตสาหกรรมใหม (NICs) ในภมภาคอนๆ รวมตลอดถงการยกเลกการเปนฐานการผลตอตสาหกรรม (deindustrialisation) ของประเทศทเคยเปนศนยกลางการผลตแบบทน (capitalist production) มการตงขอสงเกตวาในชวงครสตทศวรรษ 1960 และ 1970 ไดปรากฏใหเหนแนวโนมมากขนสาหรบบรรษทขามชาต หรอ TNCs จานวนหนงทจะโยกยายไปตงฐานการผลตในดนแดนอนๆทมการใชแรงงานอยางเขมขน (labour-intensive) โดยเฉพาะในประเทศกาลงพฒนาเพอสรางโรงงานอตสาหกรรมโลก (“world market factories”)

ผทใหการสนบสนนแนวคดการแบงงานกนทาระหวางชาตรปแบบใหมใหเหตผลวา การโยกยายกระบวนการผลตไปยงสวนอนๆของโลกทมความสงบและมแรงงานราคาถก (cheap labour) แทบจะไมตองทาอะไรในสวนทเกยวกบการใหการสนบสนนในเรองมาตรฐานการดาเนนชวตและการพฒนาในประเทศทยากจนเหลานน ตรงกนขาม การสงออกทนยงทาใหเกดการวางงานมากขนในโลกตะวนตก นกทฤษฎกลมนชใหเหนวา คนทเปนฝายชนะกคอบรรษทขามชาตทงหลายนนเอง ขณะทนกทฤษฎกลมนเชอวาการแบงงานกนทาระหวางชาตรปแบบใหมไมไดเปลยนแปลงความสามารถในการครอบงาของประเทศ

1 การแบงงานกนทาระหวางชาตรปแบบใหม (new international division of labour) หรอ NIDL เปนการแบงการผลตตามทกษะ/

ความสามารถในการและพนธกจในการรบชวงการผลตออกไปยงชาตตางๆทวโลกมากกวาทจะกระจกอยทบรษทใดบรษทหนงเพยงบรษทเด ยว ตงแตครสตทศวรรษ 1970 เปนตนมา ประเทศซงเคยผลตสนคาอตสาหกรรมโดยเฉพาะในภมภาคเอเชยแปซฟก ไดถกดงใหเขารวมในระบบ NIDL อยางรวดเรวในฐานะเปนผไดรบมอบพนธกจหลกในการผลตอนเปนผลจากการโยกยายฐานการผลตสนคาอตสาหกรรมจากประเทศศนยกลางมายงประเทศตางๆในแถบน

5

ศนยกลางในระบบทนนยมโลก แตพวกเขากสงเกตเหนการยงคงดารงอยของบรรดา “ผพายแพระดบโลก” (“global losers”) ในทกๆประเทศ เชนเดยวกบนกทฤษฎทฤษฎระบบโลก บรรดานกทฤษฎทฤษฎการแบงงานกนทาระหวางชาตรปแบบใหมไดตงขอสงสยวากลมประเทศชายขอบจะสามารถเอาชนะเงอนไขของความลาหลงทางเศรษฐกจเชงสมพทธ (relative economic backwardness) ของตนไดจรงๆหรอไม แมวาจะมการเปลยนแปลงบางอยางจากการพงพงการสงออกวตถดบไปเปนการสงออกสนคาอตสาหกรรมราคาถกกตาม

ขอวพากษวจารณบางประเดนทเคยมตอทฤษฎระบบโลกกยอนกลบมาททฤษฎการแบงงานกนทาระหวางชาตรปแบบใหมเชนกน (Cohen 1987: Chapter 7) แนนอนวา ทฤษฎการแบงงานกนทาระหวางชาตรปแบบใหมใหความสาคญนอยมากกบขดความสามารถของบางรฐในกลมประเทศกาลงพฒนาทจะใชศกยภาพแหงอานาจของตนในการสรางเงอนไขตางๆสาหรบความสาเรจในการเปลยนผานไปสอยางนอยทสดการมสถานะเปนกงชายขอบในระเบยบโลก (world order) แตผนาของบางประเทศทประสบความสาเรจในการเปน NICs อยางสงคโปรและมาเลเซย กตระหนกดถงอนตรายของการถกดงเขาไปอยใน “กบดกของอนาคต” ของการเปนสงคมอตสาหกรรมราคาถกอนเนองมาจากการใชเทคโนโลยระดบตา เพอตอบโตแนวโนมในทางลบน มาเลเซยไดกอตงมหาวทยาลยจานวนถง 11 แหง และไดพฒนา “นครไซเบอร” (“Cybercity”) ทมอาณาบรเวณครอบคลมพนท 11 ไมล ซงไดมการคาดหวงวานครแหงนจะสามารถกาวลาหนากวา Silicon Valley ในมลรฐแคลฟอรเนย (California) ประเทศสหรฐอเมรกา (แมวาความระสาระสายในตลาดการเงนของเอเชยตะวนออกซงไดเกดขนในปลายปค.ศ. 1997 ไดทาใหโครงการนหยดชะงกลง) นอกจากน ทฤษฎการแบงงานกนทาระหวางชาตรปแบบใหมยงประเมนคาตาไปเกยวกบความนาจะเปนไปไดซงประเทศทมขนาดใหญอยางอนเดยและจน จะสามารถใชยทธศาสตรการสงออกผลตสนคาอตสาหกรรมทผลตไดในประเทศของตนเพอยกระดบเศรษฐกจของตน รวมตลอดถงเพอยกระดบคนจานวนมากในประเทศใหหลดพนจากความยากจนและมความไดเปรยบทางการคาอยางมากตอประเทศสหรฐอเมรกา

โลกาภวตนและความมงคง

เหนไดชดวา ทฤษฎการแบงงานกนทาระหวางชาตรปแบบใหมซงยอมรบกนวาเปนการอธบายรปแบบแรกของทฤษฎโลกาภวตน (globalisation theory) มผลกระทบทสลบซบซอนและไมไดมการคาดการณมากอนวาจะเกดขน ผใหการสนบสนนอยางจรงจงตอโลกาภวตนบางคนไดเคยชใหเหนมาแลวถงความคาดหวงทความยากจนจะลดระดบลงในชวง 20 ป (ค.ศ. 1981-2001) โดยวดจากจานวนคนซงมชวตดวยรายไดตากวา 1 ยเอสดอลลารตอวน จะเหนวาคนจานวน 350 ลานคน สามารถหลดพนจากความยากจนสมบรณ (absolute poverty) 2 ในชวงเวลาเดยวกน จานวนรอยละของประชากรโลกซงอยในสภาวะของความยากจนกไดลดลงจาก 39.5% เปน 21.3% ซงถอวามจานวนลดลงถง 18.2% (ดตารางท 1 และตารางท 2) ผทใหการสนบสนนตวแบบตางๆของโลกาภวตนในปจจบนยงไดชใหเหนวาผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศตอหวตอปของประชากร (GDP per capita) ในประเทศกาลงพฒนาทงหมดไดเพมขนถง 30% ในชวงเวลาเดยวกน และสาหรบประเทศทมงคงนนแนนอนวาตวเลขคงมากกวานหลายเทา

หากพจารณาอยางจรงจง ภาพทเหนของการกระจายความมงคงจานวนมหาศาลไปยงประชากร สวนตางๆของโลกน ในทสดกหายวบไปกบตาเมอเผชญกบ “การพฒนาทเหลอมลา” (“uneven development”) ซงเปนหวขอหลกของบทความน ในการประกาศตวเลขขางตน รายงานขาวของ ธนาคารโลก (World Bank 2004b) ไดตงขอสงเกตวา อนเดยและจนสามารถยกระดบของความยากจนลงได และประเทศอนๆหลายประเทศ ถาไมกาลงเดนตามวถทางเดยวกนกบสองประเทศน

2 ความยากจนสมบรณ(absolute poverty) หมายถง มาตรฐานของความยากจนซงกาหนดจากระดบของรายไดหรอการเขาถง

ทรพยากรตางๆโดยเฉพาะอาหาร เสอผา และทอยอาศย ซงมไมพอทจะ “ทาใหรางกายและจตวญญาณสมานกนเปนหนงเดยวได” ความยากจนสมพทธ (relative poverty) หมายถง มาตรฐานของความยากจนซงคนจานวนหนงไดถกจากดสทธในการเขาถงเงอนไข

และสงอานวยความสะดวกตางๆในการดาเนนชวตเมอเปรยบเทยบกบคนอนๆในสงคมเดยวกนกบตน

6

กกาลงจมดงสทงความยากจนแบบสมพทธและแบบสมบรณ (relative and absolute poverty) ถาหากไมนาเอาประเทศจนมาพจารณา จานวนคนทมชวตดวยรายไดตากวา 1 ยเอสดอลลารตอวน กลบเพมจาก 845 ลานคน เปน 888 ลานคน (ดตารางท 1) แนนอนวา นไมใชการปฏเสธความสาเรจอยางแทจรงของจนและอนเดย [GDP per capita ในจนเพยงประเทศเดยว ไดเพมขนถง 5 เทาตงแตปค.ศ. 1981] แตนกนาไปสคาถามทวา เราจะอธบายความสาเรจทางเศรษฐกจเชนนกบ “โลกาภวตน” ไดหรอไม? หรอวาจะอธบายความสาเรจเชนนดวยลกษณะเฉพาะบางอยางททาใหประเทศทเคยถกจดใหอยใน “โลกทสาม” (“Third World”) มการขยายตวทางเศรษฐกจในระดบสง? ในกรณของจน เราอาจจะคดวาเปนผลของรายไดทมาจากฮองกง (Hong Kong) ทถอเปน “แหลงใหกาเนดพลงงาน” (“powerhouse”) ของแผนดนใหญ ความสามารถในการระดมแรงงานจานวนมหาศาลซงสามารถทาไดในประเทศทใชระบอบคอมมวนสต รายไดทสงกลบมาของคนจนพลดถน (Chinese diaspora) ระดบการศกษาทสงขน รวมตลอดถงดลภาพของพลงทางการเมอง (international balance of political force) ซงชวยทาใหจนเปดรบการเขามาของตลาดตะวนตก (Western markets) คงเปนไปไมไดอกเชนกนทจะจนตนาการวา ปจจยแบบเดยวกนจะทาใหเกดผลแบบเดยวกนในแอฟรกา ละตนอเมรกา และสวนตางๆทยากจนในเอเชยกลางและตะวนออกกลาง แมวาดนแดนเหลานจะมเจตจานงทางการเมอง (political will) ทจะเดนตามแบบอยางของ “มงกรจน” (“Chinese dragon”) จรงๆแลวธนาคารโลก (World Bank 2004b) ไดตงขอสงเกตวา “คนทมชวตอยดวยเงนไมถง 2 ยเอสดอลลารตอวนในยโรปตะวนออกและในเอเชยกลาง ไดเพมสงขนจากจานวน 8 ลานคน (2%) ในปค.ศ. 1981 เปนจานวนมากกวา 100 ลานคน (24%) ในปค.ศ. 1990 และลดลงเลกนอยเหลอประมาณ 90 ลานคน (20%) ในปค.ศ. 2001”

ทมา: World Bank (2004a)

ประการสดทาย ถาเราเปนนกสงคมวทยา เรากจาเปนตองระลกอยเสมอดวยเชนกนวา ขณะทตวเลขทางสถตแบบนหรอทคลายคลงกนจากธนาคารโลกเปนตวชวดทวไปทสาคญยงของการเคลอนไหวของความยากจนและความมงคง แตคนทอยในลาดบชนขางบนของโครงสรางสงคมแบบนนหลายตอหลายครงสามารถประสบความสาเรจในการปรบตวใหเขากบแหลงทมาใหมๆของความมงคง ขอใหเรากลบมาพจารณากรณของจนซงเปนตวอยางทมความสาคญมากเพอทจะเขาใจประเดนน โดยธรรมชาตแลว มตวอยางอกมากมายของบรรดาคนทไดยกระดบตนเอง “จากหมผาขรวเปนหมทอง” (“rags to riches”) แตกมตวอยางอกมากมายเชนกนของบคคลระดบหวแถวทมอานาจของพรรคคอมมวนสตจน (Chinese Communist Party หรอ CCP) แกนนาระดบผบรหาร ชนชนนารนเกาทยายถนไปอยตางประเทศ หรอบคคลททางานในกองทพ ซงไดเสวยผลพวงของความมงคง โดยเฉพาะเมอเศรษฐกจของประเทศจนไดเรมตนเคลอนตวไปขางหนา ดวยเหตผล

ตารางท 1 จานวนคนทมชวตดวยเงนไมถง 1 ยเอสดอลลารตอวน (ลานคน)

ภมภาค 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2001

เอเชยตะวนออกและแปซฟก 767 558 424 472 416 287 282 284

จน 606 421 308 377 336 212 224 212

ยโรปและเอเชยกลาง 1 1 2 2 17 20 30 18

ละตนอเมรกา/แครบเบยน 36 46 45 49 52 52 54 50

ตะวนออกกลาง/แอฟรกาเหนอ 9 8 7 6 4 5 8 7

เอเชยใต 475 460 473 462 476 441 453 428

แอฟรกาทางตอนใตของทะเลทรายซาฮารา 164 198 219 227 241 269 292 314

รวม 1451 1272 1169 1219 1206 1075 1117 1101

หากไมนบรวมประเทศจน 845 850 861 841 870 863 894 888

7

เดยวกน แมวาการขยายตวของจนจะเปนไปอยางรอนแรง แตกไมมทางเปนจรงไปไดทจะคาดหวงวาในทสดแลวชาวนาไรทดนทยากจนขนแคนทสดทอยในมณฑลตางๆทยากจนขนแคนทสดของจนจะไดรบผลประโยชนตามไปดวย

ทมา: World Bank (2004a)

โลกาภวตนและความยากจน

แมวานกทฤษฎทงทฤษฎระบบโลกและทฤษฎการแบงงานกนทาระหวางชาตรปแบบใหม มสวนสาคญในการนาเสนอแนวคดสาหรบการทาความเขาใจความไมเทาเทยมกนทเกดขนทวโลก (global inequalities) แตนกวชาการบางคนกลบโตแยงวาปรากฏการณของการตกอยในสภาวะชายขอบ (marginality) ไดยกระดบความรนแรงมากขนอนเปนผลจากกระบวนการโลกาภวตนซงไดเรมตนขนตงแตครสตทศวรรษ 1980 มมมองเชนนปรากฏชดมากขนในขอสรปสาคญอนหนงทมาจากการประชมสดยอดของสหประชาชาตวาดวยการพฒนาสงคมทโคเปนเฮเกน (the UN”s Copenhagen Summit on Social Development) เมอเดอนมนาคม ค.ศ. 1995 (อางใน Townsend 1996: 15-16):

โลกาภวตนสวนหนงไดถกขบเคลอนโดยความหวงอนสงสงทจะเขารวมมสวนแบงมากขนของความรงเรองไพบลยอนเกดจากกระบวนการตางๆของการเปลยนแปลงและการปรบโครงสราง ทวามนกได เกดขนควบคไปกบความยากจน การวางงาน และการแตกสลายทางสงคมทมมากขนดวย หลายตอหลายครงทเดยวทปรากฏใหเหนในสภาพของความโดดเดยว การถกทาใหกลายเปนชายขอบ และความรนแรง ความไมมนคงซงผคนจานวนมากโดยเฉพาะบรรดาคนทตกอยในสภาพอนเปราะบางตองเผชญในอนาคต –ทงของตนเองและของลกๆของพวกเขา- กาลงเพมความรนแรงมากขน 3

ไดมการตงขอสงเกตในการประชมสดยอดครงนวา คนจานวนมากกวา 1 พนลานคนในโลก มชวตอยในสภาพทยากจนมากขน –และมสดสวนมากขนในเชงเปรยบเทยบสาหรบผหญง คนผวดา เดก พอ/แมทกลายเปนหมายและตองมภาระเลยงลก (single parents) คนวางงาน คนไรความสามารถและคนสงอาย ตวเลขเหลานไดรบการยนยนโดยวตคนส (Watkins

3 ขอความภาษาองกฤษคอ: “Globalisation had been driven in part by high hopes of shared greater prosperity by the

rapid processes of change and adjustment but it has been accompanied by more poverty, unemployment and social disintegration, too often residing in isolation, marginalisation and violence. The insecurity that many people, especially vulnerable people, face about the future –their own and their children’s- is intensifying.”

ตารางท 2 สดสวนของคนทมชวตดวยเงนไมถง 1 ยเอสดอลลารตอวน (รอยละ)

ภมภาค 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2001

เอเชยตะวนออกและแปซฟก 55.6 38.6 27.0 29.6 25.0 16.6 15.7 15.6

จน 61.0 40.6 28.3 33.0 28.4 17.4 17.8 18.6

ยโรปและเอเชยกลาง 0.3 0.3 0.4 0.5 3.7 4.2 6.2 3.7

ละตนอเมรกา/แครบเบยน 9.7 11.8 10.9 11.3 11.3 10.7 10.5 9.5

ตะวนออกกลาง/แอฟรกาเหนอ 9 8 7 6 4 5 8 7

เอเชยใต 5.1 3.8 3.2 2.3 1.6 2.0 2.6 2.4

แอฟรกาทางตอนใตของทะเลทรายซาฮารา 51.5 46.8 46.8 44.6 43.7 45.3 45.4 46.5

รวม 39.5 32.7 28.4 27.9 26.2 22.3 22.2 21.3

หากไมนบรวมประเทศจน 31.5 29.8 28.4 26.1 25.5 24.0 23.7 22.8

8

1997) ซงเปนนกวเคราะหดานนโยบายขององคกรททางานดานการกศลทมชอเรยกวา Oxfam (Oxford Committee for Famine Relief) วตคนสไดใหขอสรปทนารบฟงมากทเดยวเกยวกบขอเทจจรงทนาตกใจเกยวกบความไมเทาเทยมกนทางสงคมในระดบโลก (global social inequality) ในปค.ศ. 1966 คนรวยมากทสด 5 อนดบแรกของประชากรโลกมรายไดมากกวาคนจนมากทสด 5 อนดบแรก ถง 30 เทา ในปค.ศ. 1997 รายไดเฉลยของคนรวยมมากกวารายไดเฉลยของคนจนถง 78 เทา ในจานวนประชากร 12% ของประชากรโลก แอฟรกามสดสวนของการคาและการลงทนเพยง 1% ของการคาและการลงทนทงหมดในโลก ในละตนอเมรกา “มจานวนคนทตกอยในสภาพยากตนอยางดนไมหลดในปค.ศ. 1997 มากกวาในปค.ศ. 1990 ขณะทอตราการฆาตวตายของภมภาคนมมากถง 6 เทาของอตราการฆาตวตายทวโลก” 4 (Watkins 1997: 17) คงไมจาเปนทจะมาเสยเวลาบอกวาบรรดาผตกเปนเหยอแทบทงหมดทกออาชญากรรมรนแรงนนลวนเปนคนยากจน

มวธการใดๆบางไหมในการชใหเหนลกษณะของความยากจน? ความยากจน (poverty) เปนมโนทศนอนหนงทชวนทะเลาะ (a contested concept) สวนหนงเนองจากในโลกทางสงคมทมความแตกตางหลากหลายและมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาในขณะน ความยากจนอาจจะถกมองแตกตางกนไปในบรบททแตกตางกน และอกสวนหนงเนองจากความยากจนยงเปนมโนทศนทางการเมองอนหนง (a political concept) ซงมนยและเรยกรองใหมการลงมอกระทาการเพอแกไขปญหา (Alcock 1997: 6) นกสงคมวทยาจานวนหนงไดแยกแยะความแตกตางระหวางมโนทศนความยากจนสมบรณ (absolute poverty) ซงคนจานวนมากมชวตอยตากวาระดบของความสามารถในการดารงชวตได (subsistence level) และความยากจนสมพทธ (relative poverty) ซงวางพนฐานอยบนการเปรยบเทยบระหวางมาตรฐานในการดาเนนชวตของคนกลมหนงกบการดาเนนชวตของสมาชกคนอนๆในสงคมซงไมมปญหาเรองความยากจน (ดเชงอรรถท 2) กลาวอกนยหนง ความยากจนสมพทธไดถกนยามขนมาจากความตองการทางสงคม (social needs) มากกวาตามความตองการพนฐาน (basic needs) ทวากลบสามารถสรางผลกระทบในแงของความเสยหายอยางมหนต โดยเฉพาะผลกระทบตอโอกาสตางๆของผคนจานวนไมนอยในแงของการเขาถงสมฤทธผลทางการศกษา สาธารณะสขและการมงานทา หากกลาวอยางกวางๆแมจะไมใชนยามทรดกมกตาม จะเหนวาการประชมสดยอดทโคเปนเฮเกน (the Copenhagen Summit) (UN 1995: 57) ไดเสนอวาเรามองเหนความยากจนในรปแบบตางๆตอไปน:

การไมมรายไดและทรพยากรในการผลตเพอสรางหลกประกนใหกบความพอเพยงในการ ดารงชวต ; ความหวโหยและการมอาหารทคณภาพตามาก; สขภาวะทอยในระดบจากด; การไมมโอกาสหรอการมโอกาสทจากดในการเขาถงการศกษาและบรการขนพนฐานอนๆ; ความเสยงในการสญเสย ชวตและการเสยชวตอนเนองมาจากโรคภยไขเจบ ; การไรทอยอาศยและทอยอาศยทไมเพยงพอ; สภาพแวดลอมทไมปลอดภย รวมตลอดถงการกดกนและการกดแยกทางสงคม มน [ความยากจน] ยงแสดงออกมาใหเหนในรปแบบของการไมสามารถมสวนรวมในการตดสนใจ รวมตลอดถงในเรองทเกยวกบชวตของการเปนพลเมอง ชวตทางสงคมและทางวฒนธรรม มนเกดขนในทกๆประเทศ: เชนความยากจนของมวลชนในหลายๆประเทศทกาลงพฒนา, ความยากจนของคนจานวนหนงทามกลางความมงคงในบรรดาประเทศทพฒนาแลว, การสญเสยสภาวะของความสามารถในการดาเนนชวตอนเปนผลมาจากการถดถอยทางเศรษฐกจ, ความยากจนทเกดขนอยางฉบพลนอนเปนผลมาจากภยพบตทางธรรมชาตหรอความขดแยง, ความยากจนของบรรดาคนงานคาจางตา, รวมตลอดถงการไรสมบตพสถานอยางสดขวของผคนซงประสบความลมเหลวใน

4 ขอความภาษาองกฤษคอ: “…there were more poverty stricken people in 1997 than in 1990, while the region’s

murder rate is six times the global average”

9

การไดรบการพยงชวตของตนในระบบครอบครว, ในสถาบนตางๆทางสงคม และในเครอขายตางๆดานความปลอดภย 5

ในขณะทในชวงสงครามเยน ความยากจนของมวลชนจานวนมหาศาลมความสมพนธกบสงทเรยกวา “โลกทสาม” (“Third World”) แตแนวโนมบางอยางทนาไปสการตกอยในสภาวะชายขอบ (marginalisation) กไดเกดขนกบหลายประเทศทเคยอยใน “โลกทสองในอดต” (the former “Second World”) เชนกน การสนสดของสงครามเยนไดทาใหเกดผลกระทบรนแรงอยางยงสาหรบดนแดนหลายแหงในแอฟรกาบรเวณทะเลทรายทางตอนใตของทะเลทรายซาฮารา (sub-Saharan Africa หรอ SSA) การถอนการสนบสนนของอดตสหภาพโซเวยตออกไปจากรฐบาลระบอบคอมมวนสตในแองโกลา (Angola) เอธโอเปย (Ethiopia) และโมแซมบก (Mozambique) ไดเกดขนพรอมๆกบการถอนตวจากการเขาไปลงลงทนของตะวนตก ซงหลงจากปค.ศ. 1989 ชาตตะวนตกไดหนไปใหความสนใจลงทนเพอสถาปนาตลาดของตนในเอเชยและในตลาดใหมๆในยโรปตะวนออก การสนสดของความขดแยงระหวางตะวนออก-ตะวนตกไดทาใหประเทศตางๆในแอฟรกาไมสามารถมอานาจตอรอง [ซงกอนหนานกมอานาจตอรองมนอยมากอยแลว] กบทงสองฝายทเคยขบเคยวกนในชวงสงครามเยนเพอชวงชงการเขามามอานาจนาในการใหความชวยเหลอในการใหเงนกและในการเขามาลงทน

จากการชใหเหนภาพรวมของความยากจนซงกาลงปรากฏทวทงโลก (global poverty) ตามทกลาวมาขางตน คราวนเราคงตองมาพจารณาวากลมทางสงคมกลมไหนบางในประเทศตางๆและในภมภาคตางๆกาลงไดรบผลกระทบอยางเหนไดชดจากการแตกแบงและการกลายสภาพเปนชายขอบของสงคม (social fragmentation and marginalisation)

เหยอของความอดอยาก: ความอดอยากเกดข นมาไดอยางไร ตลอดทวบรเวณตอนใตของทะเลทรายซาฮารา (Sahara desert) และตอนเหนอของแมนาซมเบซ (Zimbesi River) การหาอาหารไดอยางเพยงพอจากแผนดนบรเวณน รวมตลอดถงการการเกบรกษาไวและการกระจายอาหารเหลานน ไดรบการพสจนแลววา ไมมทางเปนไปได ในชวงกลางครสตทศวรรษ 1970 บช (Bush 1996: 169) ไดตงขอสงเกตวา ความอดอยากทาใหผคนเสยชวตทวโลกจานวน 13-18 ลานคนตอป หรอ 35,000 คนตอวน ในประเทศกาลงพฒนาทงหลาย 60% ของคนทเสยชวตเพราะขาดปจจย 4 นน สวนใหญมาจากความอดอยาก บชยงกลาวตอไปวา ในแอฟรกานน: “กลมทมความเปราะบางมากทสดกคอเกษตรกรและปศสตวกร [รวมตลอดถง] คนยากจน คนสงอาย และผหญง ซง เปนคนกลมแรกๆททนทกขทรมาน” 6 รายงานฉบบหนงเมอปค.ศ. 1994 ทนาเสนอตอธนาคารโลก (อางใน Bush 1996: 173) ไดบรรยายภาพของความหมดหวงทแทบจะไมไดตางไปจากทกลาวขางตนวา:

ตลอดชวงเวลากวา 25 ปทผานมา การผลตดานเกษตรกรรมในแอฟรกาตอนใตของทะเลทรายซาฮารา (เอสเอสเอ) มปรมาณเพมขนแค 2.0% ตอป ขณะทการเพมจานวนประชากรทงหมดโดยเฉลยอยทประมาณ 2.8% ตอป การผลตอาหารตอหวของประชากรไดลดจานวนลงในประเทศตางๆสวนใหญของทวปน การนาเขาธญญาหารมจานวน

5 ขอความภาษาองกฤษคอ: “Lack of income and productive resources to ensure sustainable livelihoods; hunger and

malnutrition; ill health; limited or lack of access to education and other basic services; increased morbidity and mortality from illness; homelessness and inadequate housing; unsafe environments and social discrimination and exclusion. It [poverty] is also characterized by lack of participation in decision-making and in civil, social and cultural life. It occurs in all countries: as mass poverty in many developing countries, pockets of poverty amid wealth in developed countries, loss of livelihoods as a result of economic recession, sudden poverty as a result of disaster or conflict, the poverty of low-wage workers, and the utter destitution of people who fall outside family support systems, social institutions and safety nets.”

6 ขอความภาษาองกฤษคอ: “the most vulnerable groups are agriculturists and pastoralists [and] the poor, the elderly

and women are the first to suffer.”

10

สงขนถง 3.9% ตอปในชวงระหวางปค.ศ. 1974-1980 การใหความชวยเหลอดานอาหารมจานวน 7% ตอป แต “ชองวางดานอาหาร” (ความตองการลบดวยการผลต) กาลงถางกวางมากขน ในตนครสตทศวรรษ 1980 คน

จ านวนประมาณ 100 ลานคนในแถบเอสเอสเอ ไมสามารถมความมนคงดานอาหารทเพยงพอตอการยงชพ

เพอเปนหลกประกนตอการมอาหารในระดบทเพยงพอส าหรบพวกเขา 7

ความไมมนคงดานอาหาร ในระดบโลก มสวนเกนทเปนอาหารจานวนมาก แตทาไมกลบมคนจานวนมากลบอดอยากทามกลางความอดมสมบรณ? ในสหรฐอเมรกาและในยโรป อาหารจานวนมหาศาลไดถกทาลายหรอถกกกตนเอาไวเพอพยงราคาในตลาดแตละป พชผกหลายพนตนไดถกนาไปใชถมทดนหรอถกนาไปทงทะเล กระบวนการในการกกตนเพอพยงราคาผลผลตทางการเกษตรไดทาใหเกดคาพดทฟงดแปลกๆอยางเชน “ภเขาเนย” (“butter mountains”) “ทะเลสาปเหลาองน” (“wine lakes”) และ “ธนาคารเนอสตว” (“meat banks”) คาถามงายๆกคอ ทาไมไมสงอาหารทเปนสวนเกนเหลานไปใหกบประเทศยากจนทงหลาย? เรองนคงทาไมไดงายๆเหมอนกบคาตอบทคาถามตองการ การสงอาหารออกไปสภายนอกเพอใหความชวยเหลอนน บางครงสามารถบดเบอนหรอสรางความเสยหายใหกบเศรษฐกจของทองถนในประเทศทรบความชวยเหลอได ตวอยางเชน การสงออกขาวสาลไปยงประเทศไนจเรยซงไดเรมขนในฐานะเปนการชวยเหลอแบบใหเปลาในชวงทเกดสงครามกลางเมองขนภายในประเทศน (ค.ศ. 1967-89) ไดทาใหเกดการเปลยนแปลงขนกบรสนยม เปนการบนสลายความสาคญของพชพนธทเปนอาหารในทองถน รวมตลอดถงมผลใหเกดการเคลอนยายผคนออกไปจากดนแดนททาการเกษตรในทสด ไนจเรย (Nigeria) ไดถกทาใหตกอยภายใตสงทเรยกวา “กบดกขาวสาล” (“the wheat trap”) (Andrae and Beckman 1989) โดยทการแลกเปลยนสงทมคากบตางชาตไดถกใชเพอสงซอขาวสาลของสหรฐอเมรกา ซงในปจจบนบรรดาผบรโภคชาวไนจเรยมความตองการอยางมาก ความพยายามทจะปลกขาวสาลในทองถนกลบไดผลผลตเพยง 10% ของความตองการทงหมดภายในประเทศน

เมอนาชนสวนตางๆมาตอเขาดวยกนจนเปนภาพของระบบอาหารโลก (the world food system) แลว ผลกคอ บรรดาชาวนาในทองถนไดถกผลกจนหลงตดกาแพง ชาวนาทงหลายในบรรดาประเทศยากจนไมเพยงไมสามารถผลตในอตราทสามารถแขงขนในระดบโลกหรอลดการนาเขาผลผลตทมราคาถกกวาไดแลวเทานน แตยงทาใหพวกเขาตองดนรนตอสเพอรกษาชวตของตนเองและครอบครวของพวกเขา แลวพวกเขาสามารถทาอะไรไดละในสถานการณทเลวรายลงเรอยๆเชนน? ทางออกทเปนไปไดอนหนงสาหรบปญหานนาจะเปนการสรางสงคมจานวนหนงทยนหยดดวยตนเองไดขนมา (a self-sufficient set of societies) โดยทสงคมซงชวยตนเองไดเหลานจะตองตดขาดจากโลกทเหลอ การทาแบบนจะเปนคาตอบใหกบวกฤตดานการผลตทแพรขยายออกไปไดหรอไม? โชคไมดเลยททางเลอกตางๆกอนหนานในการขจดปดเปาปญหาดงกลาวไมไดทาใหเกดความหวงแตอยางใด การยนหยดอยบนขาของตนเอง (self-reliance) ไดเคยเปนมรรควธอนหนงทหลายๆประเทศเลอกใชในชวงของการหลดพนจากการตกเปนอาณานคมหรอในชวงของการปฏวตทางการเมอง

ประธานาธบดนเยเรเร (Julius Kambarage Nyerere, 1922-1999) แหงประเทศแทนเซเนย (Tanzania) ไดดาเนนความพยายามอยางชดเจนในการปลดปลอยประเทศของตนใหหลดพนจากการพงพง (dependency) ในชวงครสตทศวรรษ

7 ขอความภาษาองกฤษคอ: “Over the past twenty-five years agricultural production in Sub-Saharan Africa (SSA) rose

by only 2.0 per cent a year, while aggregate population growth averaged about 2.8 per cent per year. Per capita food production has declined in most countries of the continent, Cereal imports increased by 3.9 per cent per year between 1974 and 1980, food aid by 7 per cent a year. But the “food gap” (requirements minus production) is widening. In the early 1980s about 100 million people in SSA were unable to secure food to ensure an adequate level of nutrition for themselves.”

11

1960 นเยเรเรไดปลกเราใหสถาปนายคทองของชมชนนยมในแอฟรกา (a golden age of African communalism) โดยประชาชนมทรพยากรในปรมาณทไมจาเปนตองมากนก ทวาทาใหพวกเขาคดวาตนเองมความสข การเมองมาจากการตดสนใจโดยฉนทามตของผอาวโสแหงหมบาน (Politics was decided by the consensus of the village elders.) ขณะทแขกผมาเยอนจะไดรบการเลยงอาหารในคนแรก –แตหลงจากนนจะไดรบมอบพลวคนละหนงอนเพอนาไปใชในการหาอาหารใหกบชมชน อยางไรกด นเยเรเรกไดพบวา แนวคดบนฐานของความทางศาสนาเหลานไมมทางทาไดจรงในการกาหนดออกมาเปนนโยบายโดยเฉพาะในยคหลงจากไดรบเอกราช (the post-independence period) ดวยความคาดหวงทไดรบการปลกเราจากการตอสกบลทธอาณานคม (the anti-colonial struggle) ชาวแทนซาเนยทงหลายไดเรยกรองใหคงไวซงการใหบรการสาธารณะตามเดม –เชนนาสะอาด ถนนหนทาง บรการสาธารณสข และการใหการศกษาตามแบบอยางของตะวนตก - โดยทการผลตดานการเกษตรของทองถนจะตองไมถกนาไปใชเพอบรการสาธารณะดานตางๆดงกลาว ในความเปนจรง แทนซาเนย (Tanzania) จาเปนตองพงพงการสงออกธญพชและปาน ซงมมลคาตามากเมอเทยบกบเสนใยสงเคราะหทนาเขามาจากตางชาต ยงกวานน การปลกปานภายใตกรรมสทธรวมของชมชนกลบใหผลผลตตากวาการปลกภายใตกรรมสทธของเอกชน สงททาลายความหวงมากขนกคอวา พวกเจาหนาทรฐซงหวงแคการสรางความมนคงและมงคงใหกบตนเอง ไดเขาไปมสวนเกยวของกบสงทนกวชาการชาวแทนซาเนยชอ อซซา ชวจ (Issa Shivij) เรยกวา “การตอสทางชนชนทไมเปดเผย” (“a silent class struggle”) กบรฐบาล ในทสดประเทศนกไดถกบบใหรบความชวยเหลอจากกองทนการเงนระหวางประเทศ หรอ ไอเอมเอฟ (IMF) พรอมการดาเนนนโยบายเศรษฐกจตามคาบงการของไอเอมเอฟ ประเทศแทนซาเนยตองถอยหลงกลบมายงจดเรมตน –นนกคอการเปนประเทศยากจนทตกเปนเบยลางของการแบงงานกนทาในระดบโลก

ตวอยางทสดโตงมากกวาอกอนหนงของความพยายามทจะสถาปนาการพงตนเอง /การอยอยางพอเพยง (self-sufficiency) ในดานอาหารดวยการใชวธการทางการเมองไดเกดขนเมอเขมรแดง (Khmer Rouge) ซงเปนพรรคคอมมวนสตกมพชา (the Cambodian Communist Party) ไดเขาควบคมประเทศภายหลงสงครามกลางเมองทไดเรมตนขนในปค.ศ. 1975 ภายใตการนาของพอล พต (Pol Pot) ซงมศรทธาอยางแรงกลาทางดานอดมการณ เขมรแดงไดตดสนใจวา รากเหงาทงหลายของความชวรายทงหมดมาจากบรรดาคน “ทไมผลต” (the “non-productive” people) ทอาศยอยในเมองเลกเมองใหญทงหลาย บรรดาคนทอยในเมองเหลานไดถกจบกมและถกบงคบดวยปนเลกยาวใหเดนกมหนาไปมอถกมดไวขางหลงมงสชนบท ทนนคนเหลานไดรบเมลดพช พรอมทงจอบและพลว พรอมทงรบปะกาศตใหทานา มการประมาณการกนวา “แผนการโงๆ” แบบนไดสรางหายนะภยอนใหญหลวง บรรดาคนทตอตานแผนการนไดถกสงหารอยางโหดเหยม การเพาะปลกทางการเกษตรลมสลาย และคนหลายแสนคนไดลมตายดวยความอดอยากและโรคภยไขเจบ ขณะทไมวาจะเปนแทนซาเนยหรอกมพชาลวนไมไดเปนตวแบบทใหความหวงแตอยางใด เหนไดชดเจนวา นโยบายสาธารณะทงในประเทศรารายและประเทศทมแนวโนมของความอดอยาก จาเปนตองมบางสงบางอยางทเกยวของกบการหาทางออกใหกบความไมมนคงดานอาหาร (food insecurity) อยางไรกด กอนทเราจะสามารถทาความเขาใจการเปลยนแปลงตางๆในดานนโยบาย สงแรกทเราจาเปนตองทาความเขาใจกคอ สาเหตตางๆทเปนพนฐานของความอดอยาก (the fundamental causes of famine) ความไมมนคงดานอาหาร (food insecurity) กลายเปนความอดอยาก (famine) ไดเนองจากภยพบตทางธรรมชาต (natural disasters) ไดสรางผลกระทบตอการผลตทางดานเกษตร (agricultural production) การไรสทธในการเขาถงอาหาร (the lack of entitlement or access) และความลมเหลวดานนโยบาย (policy failings)

ภยพบตทางธรรมชาต

ภยพบตทางธรรมชาตอยางเชน ฝนแลง เฮอรเคน ภเขาไฟระเบด และอทกภย สามารถทาใหเกดการแตกสลายขนกบระบบเกษตรกรรม ในกรณเหลาน ภยคกคามของความอดอยาก (the threats of famine) เกดขนจากการขาดแคลนในเรองอปทานดานอาหาร (the supply of food) อนเปนผลจากสงทในสญญาประกนภยในปจจบนเรยกวา “เหต

12

สดวสย”/“ปรากฏการณธรรมชาต” (“an act of God”) กรณเชนนเปนคาอธบายทเหนชดเจนสาหรบความอดอยาก ซงแทบจะไมถกตงคาถามโดยสอหรอจากภาคประชาชน อยางไรกด ทรรศนะแบบนกมขอจากดอยางแทจรงบางอยาง ทาไมบางสงคมทไดรบผลกระทบจากภยพบตแบบเดยวกนถงสามารถหลดพนจากความอดอยากหรอสามารถฟนตวไดอยางรวดเรว? นโยบายดานการเกษตรทมอยเดมและการดาเนนงานตามนโยบายเหลานนมผลทาใหเกดความนาจะเปนไปไดของความอดอยากทเกดขนในชวงของภยพบตทางธรรมชาต? [ตวอยางเชน การ ตดไมทาลายปา การเผาไมในปาเพอทาฟน การเสอมโทรมของดนอนเนองมาจากการเลยงสตว อาจจะทาใหภยคกคามของความอดอยากเพมความรนแรงมากขน] มถนนหนทางและสนามบนเพยงพอตอการเขาถงพนททมแนวโนมของการเกดความอดอยากเหลานหรอไม? มสถานทสาหรบเกบสารองขาวเปลอกหรอพชประเภทมหวหรอไม? มหนวยงานปองกนภยพบตฝายพลเรอนทมการจดหนวยงานและมการฝกอยางดหรอไม? ความลมเหลวของการปฏรปทดนไดบบบงคบใหบรรดาคนยากจนตองอพยพไปอยในดนแดนหางไกลจนกลายเปนชายขอบโดยทคนเหลานนตกอยในสภาวะของความเปราะบางมากทสดตอการเปลยนแปลงอยางฉบพลนของภมอากาศหรอการเปลยนแปลงทางการเมอง

คาถามเหลานนาไปสความพยายามอยางหนกในการใหคาอธบายทางดานสงคมวทยาทมตอประเดนเรองความอดอยาก –โดยเฉพาะการประเมนในลกษณะวพากษทมตอฐานคดของคนทวไป และการใหความสาคญกบมตตางๆทางสงคมและการเมองทเกยวของ

ทฤษฎการไดรบสทธในการบรโภค (Entitlement Theory) ทฤษฎทเปนทางเลอกในการอธบายความอดอยาก (alternative theory for famine) ทสาคญทสดคอ “ทฤษฎการไดรบสทธในการบรโภค” (“entitlement theory”) ซงถกนาเสนอโดยเสน (Amartya Sen) (Sen 1981) และตอมาเสนไดขยายความคดของเขาในงานเขยนททารวมกบ ดรซเซ (Dreze) ในงานชนน ดรซเซและเสน (Dreze and Sen 1989: 9) ไดนยาม

มโนทศนเรองการไดรบสทธในการบรโภค (entitlement) ดงน: สงทเราสามารถกนไดนนขนอยกบวามนเปนอาหารอะไรทเราสามารถหามาได ลาพงแคการปรากฏตวของอาหารในระบบเศรษฐกจหรอในตลาด ไมไดใหสทธแกบคคลใดๆทจะบรโภคมนได ในแตละโครงสรางทางสงคม ภายใตขอกาหนดของกฎหมาย การเมอง และเศรษฐกจทใชกบสงคมหนงๆ บคคลใดบคคลหนงจะสามารถสถาปนาการควบคมของตนทมตอชดของสนคาตางๆทเปนทางเลอกได (ชดของสนคาชดหนงซงเขาหรอหลอนสามารถเลอกทจะบรโภคได) ชดของสนคาเหลานสามารถถกขยายจานวนหรอถกจากดจานวน และสงทบคคลใดบคคลหนงสามารถบรโภคไดนนจะตองอยภายใตขอกาหนดโดยตรงวาอะไรคอชดของสนคาเหลาน 8

เหนไดชดวา คาพดทวา อะไรคอ “ชดของสนคา” เหลาน (“what these “commodity bundles” are) จาเปนตองอาศยการตความ แตอาจจะเปนประโยชนอยางยงถาหากจะมการนาไปเปรยบเทยบกบประเภทของสนคาในรถเขนสาหรบใสสนคาในหางสรรพสนคาในสภาวะแวดลอมของสงคมทอดมโภคา (affluent society) ถาคณเปนคนมฐานะด เมอคณเดนไปตามชองทางระหวางชนวางสนคา คณโยนสนคาตางๆลงในรถเขนโดยไมตองคดอะไรมาก ปรมาณและราคาของสนคาทคณซอไดถกกาหนดโดยเงนสดทคณนาตดตวไปหรอขนอยกบวงเงนในบตรเครดตของคณ อยางไรกด คณกอาจ

8 ขอความภาษาองกฤษคอ: “What we can eat depends on what food we are able to acquire. The mere presence of

food in the economy, or in the market, does not entitle a person to consume it. In each social structure, given the prevailing legal, political, and economic arrangements, a person can establish command over alternative commodity bundles (any one bundle of which he or she can choose to consume). These bundles could be extensive, or very limited, and what a person can consume will be directly depended on what these bundles are.”

13

สงเกตเหนวาบางคนซงอาจจะเปนพลเมองสงอายทไดรบเบยยงชพจานวนจากดจาเขย กาลงซอ “สนคาราคาประหยด” ทวางกองอยปลายสดของชนสนคา คนเหลาน ถาไมกาลงเปรยบเทยบราคาสนคาอยางระมดระวง กกาลงดอาหารกระปองทอยสภาพชารดอยทกองสนคาแจกฟร กลาวโดยสรป การไดรบสทธในการบรโภค (entitlement) ทแตกตางกนนนไดถกกาหนดโดยอานาจในการซอ (purchasing power) ทไมเทาเทยมกน

คราวนขอใหเราหนกลบไปทสภาวะแวดลอมของสงคมทยากจนอยางเชน หลายๆแหงในอนเดย เอเชยกลาง และดนแดนสวนใหญในแอฟรกา ในสงคมเหลาน ประเดนเรองการไดรบสทธในการบรโภค (entitlement) ไดกลายเปนเรองทมความซบซอนมากขน สาหรบคนทอาศยอยในชนบท พวกเขาอาจม รายไดทเปนเงนสดอยางจากดจาเขย หรอไมกไมมอะไรตดตวเลย ในสภาวการณเชนน รปแบบอนๆของการไดรบสทธในการบรโภค (entitlement) ไดปรากฏใหเหนพรอมๆกน คนในชนบทเหลานสามารถมงหนาเขาไปในปาแถบทพวกเขาอาศยอย และดกสตวหรอลาสตวเพอเปนอาหารประทงชวตของคนในครอบครวไดหรอไม? หรอวาบรเวณดงกลาวไดถกพจารณากาหนดวาเปนพนท สงวนซงมเจาหนาทตดอาวธทาหนาทดแลปกปองอยโดยเจาหนาทเหลานนถกวาจางโดยสานกงานวนอทยานแหงชาต (the National Parks) หรอกองทนเพอธรรมชาตทวโลก (the World Wide Fund for Nature) ? ชาวนาทยากจนเหลานสามารถเกบผลไม เมลดพช หรอพนธไมและสาหรายทกนได ไดหรอไม? หรอวาเจาของผนนาขนาดใหญไดทาลายสงเหลานทงหมด [ซงเปนสงเดยวทยงหลงเหลออยสาหรบคนในชมชนทยงชพหากนดวยการลา-การเกบเกยว] แลวจดทะเบยนเปนเจาของกรรมสทธในผนดนเหลานน และเจาของทดนเหลานไดใชสารเคมกาจดศตรพชขนานใหญ รวมตลอดถงการใชทดนเหลานนสาหรบทาการผลตเพอสงออกไปยงตลาดโลก? ชาวนาไรทดนเหลานสามารถขอกเงนจากเจาทดนของพวกเขาไดหรอไม? หรอวาสภาวการณแบบนกลบเพมความเลวรายอนนาไปสสงทเรยกวา “การตกเปนหนสนไถ” (“debt peonage”) 9 ชาวนาไรทดนทงหลายสามารถหนกลบไปหาครอบครวหรอวงศวานวานเครอของตนไดหรอไม? หรอวาพวกเขาไดถลาตวเขาไปรวมเสนทางของการสะสมทนของเอกชน (private capital accumulation) จนพวกเขาเลอกทจะไมใหความชวยเหลอญาตพนองของตน? พวกผหญงสามารถยนยนการไดสทธในการบรโภคของตนดวยการไดรบการปฏบตอยางเทาเทยมกบคนอนๆไดหรอไม ทงนเพราะในประวตศาสตรนน พวกผหญงไดกลายเปนเหยอของโครงสรางครอบครวทผชายเปนใหญ (patriarchal family structures)?

อยางไรกด “การไดรบสทธในการบรโภค” (“entitlement”) ยงไมมความชดเจน และทางแพรงทมปญหาทงสองทางแตตองเลอกทางใดทางหนง (dilemma) ซงคนทจนจานวนมากจะตองเผชญ กมความรนแรงมากขนดวย เปนการดกวาหรอไมทจะตองยอมอดอยากเพอรกษาไวซงสนทรพยของตน อยางนอยทสดกคอ การใหลกๆของตนมโอกาสทจะอยรอดตอไปได? สงทตอง(จาใจ)เลอกกคอ พวกเขาจะนาพาตนเองเขาไปขอความเมตตาจากผมชอเสยงทางการเมองในทองถน เพอแลกเปลยนกบการสาบานวาจะเคารพและจงรกภกดตลอดไปเพยงเพอการขอใหคนเหลานนเขามาขจดปดเปาปญหาโดยเรงดวน ใชหรอไม? และ เมอเปนเชนน สภาพทเกดขนคงไมตางจากการยอนกลบไปสยคศกดนาสวามภกด (feudalism) ทางออกของปจเจกบคคลแตละคนสามารถทาใหพวกเขาประสบความสาเรจ หรอปญหาตางๆยงคงมอยตลอดไป หรอวาพวกเขาจะตองรวมตวกนเพอปกปองสทธทมรวมกน? ถาหากพวกเขาลมเหลวในทสดแลว คงไมมอะไรดไปกวาการเขาแถวอนยาวเหยยดแลวคอยๆขยบขาเดนไปยงสถานปอนอาหารซงบรรดาอาสาสมครชาวผวขาวกาลงตงหนาตงตาทางานอยางเอาจรงเอาจงในการยนสงของทถกลาเลยงมาจากสวนอนๆของโลก ใชหรอไม?

9 Debt peonage หมายถง ระบบซงชาวนารารวยใหชาวนาไรทดนทยากจนกในรปของตวเงนหรอสงของ และชาวนาไรทดนทยากจน

และลกหลานของตนจะตองใชหนแกการใหผใหกในรปของการแบงผลผลตหรอรายได

14

ความลมเหลวดานนโยบาย “ทฤษฎการไดรบสทธในการบรโภค” (“entitlement theory”) ของอมรรตยะ เสน เปนการนาเสนอทางเลอกททวนกระแส (radical alternative) สาหรบการอธบายความอดอยากวาเปน “เรองธรรมชาต” (the “natural” explanation of famine) และไดกลายเปนมมมองหลกสาหรบการอธบายในเชงลกเกยวกบปญหาความไมมนคงดานอาหาร (food insecurity) ตงแตตนครสตทศวรรษ 1980 เปนตนมา แมวานกเขยนคนอนๆไมไดตองการลมลางขอเสนอในทฤษฎของเสน แตคน (Keen 1994) และบช (Bush 1996) กใหความสาคญกบพลงตางๆทางการเมอง (political forces) และความลมเหลวทางการเมอง(political failings) ซงเปนตวลนไกใหเกดความอดอยาก เหนไดชดในตวเองเชนกนวาผลกระทบในทางตรงขามทมตอการผลตทางการเกษตรนนกเปนผลมาจากสงครามกลางเมองไดเมอชาวนาทงหลายอพยพหนออกมาจากทดนทากนดวยความหวาดกลวภยทมตอชวตของตน แตตวแสดงทางการเมอง(political actors) บางตวสามารถใชความอดอยากเปนสวนสาคญของวธการของพวกเขาในการทาสงครามกลางเมอง ซงกไมไดแตกตางไปจากกองทหารทกาลงถอนกาลงและใช “นโยบายทาลายทกอยางไมใหหลงเหลอ” (a “scorched earth” policy) เพอไมใหฝายขาศกมอาหารและวตถอนๆ ใชหรอไม? ประเดนนนาไปสคาถามวา ความอดอยากกคอผลประโยชนของบางฝายใชหรอไม ตวอยางเชน คนทไดประโยชนจากความอดอยาก อาจจะไดแก: (1) บรรดาพอคา ซงอาจจะกาลงกกตนอาหารหรอซอฝงสตวดวยราคาตาทสด (2) บรรดาคนทจดหาเมลดพชจากแหลงอนๆ (3) บรรดานกการเมองซงความปรารถนาในการครองอานาจและดนแดนของพวกเขา หรอความเกลยดชงทพวกเขามตอกลมชาตพนธ อาจจะโนมนาวใหคนเหลานแสดงความเลอดเยนตอความอดอยากทเกดขนในบางพนท และ (4) บรรดาชนชนนาทองถนซงใชชองทางของตนในการเขาถงการใหความชวยเหลอในระดบโลก เพอสรางความรารวยใหกบตนเองอยางเหนแกตว มากกวาทจะสงสงของตางๆไปยงพนททมความตองการ

คน (Keen 1994) ไดใชตรรกะนในการชใหเหนวา ในกรณความอดอยากทเกดขนในประเทศซดาน นน เปนผลจากความจงใจในระดบสง (a high level of intentionality) ในทรรศนะของคนนน ชนชนปกครองของซดานซงเปนพวกมสลม ไดใชความอดอยากเปน “ไมเรยวขนาดยกษ” (massive stick) สาหรบหวดฟาดบรรดาแกนนาของฝายตอตาน โดยเฉพาะพวกครสเตยนทางตอนใตของประเทศ นคอขอสรปทนาสยดสยอง และแมวาเรองนไดเกดขนกบประเทศเดยว ทวามนกเปนการทาทายตอทฤษฎอนๆทอธบายความอดอยากในลกษณะตรงกนขาม เมอเผชญหนากบการสญเสยความนยมของบรรดาผสนบสนนทอยทางตอนเหนอและวกฤตดานสงแวดลอม ระบอบของซดานกไดสรางความอดอยากใหเกดขนในตอนใตของประเทศ ในฐานะเปนวธการอยางหนงในการหลดพนจากทางแพรงท(จาใจ)ตองเลอก (dilemma) ในการอางถงทฤษฎของเสน แมวาจะไมโดยตรงกตาม คน (Keen 1994: 13, 14) ไดเขยนในหนงสอของเขาวา:

แมวาเสนใหความสาคญกบความยากจนวาเปนรากเหงาของความอดอยาก ในแงหนงนน มนกเหนไดชดถงความมงคงของเหยอทผลกขบใหพวกเขาตองประสบความอดอยาก กระบวนการตางๆของความอดอยากเกยวของกบการบบบงคบใหมการถายโอนสนทรพยตางๆจากเหยอไปใหกบกลมทเสวยประโยชนในบรบทของการไรอานาจทางการเมองทเลวรายในสวนของผทตกเปนเหยอ... ความอดอยากในชวงปค.ศ. 1985-89 เปนการจงใจสรางขนมาของแนวรวมแหงผลประโยชนทหลากหลายซงโดยตวมนเองนนตกอยภายใตแรงบบทงทางการเมองและทางเศรษฐกจในบรบทของฐานทรพยากรทลดนอยลงและวกฤตดานสงแวดลอมทเหนไดชดในทางตอนเหนอ 10

10 ขอความภาษาองกฤษคอ: Notwithstanding Sen’s emphasis on poverty as the root of famine, it was, in a sense,

precisely the wealth of victim groups that exposed them to famine. Processes of famine involved the forcible transfer of assets from victim to beneficiary groups in a context of acute political powerless on the part of the victims… The 1985-89 famine was the creation of a diverse coalition of interests that were themselves under intense political and economic pressures in the context of a shrinking resource base and significant environmental crisis in the north.”

15

ในปค.ศ. 1998 เมอความอดอยากในซดานไดปรากฏตวอกครงหนง ประเทศนกไดถกแบงแยกตามความแตกตางดานศาสนา หนวยงานการกศลทงหลายของพวกครสเตยนไดหลงไหลเขาไปในดนแดนตอนใต ขณะทประเทศมสลมหลายประเทศไดใหการสนบสนนรฐบาลทกรงคาทม (Khartoum) กลาวโดยสรป ความโหดรายตามทปรากฏนนสะทอนใหเหนวาความอดอยากสามารถถกพจารณาไดวาเปนเครองมออยางหนงทางการเมอง

คนงานในประเทศทยกเลกการเปนยานอตสาหกรรม ตลาดเสรระดบโลกไดทาใหเกดการเปลยนแปลงอยางมากมายขนกบชวตของคนจานวนมากทอาศยอย ในยานทเคยเปนศนยกลางของบรรดาประเทศทกาวหนาดานอตสาหกรรม ในทรรศนะของพท (Peet 1987: 21) ในชวงระหวางปค.ศ. 1974 -1983 บรรดาคนทเคยทางานในภาคอตสาหกรรมทไดรบคาจางในอตราสงจานวนประมาณ 8 ลานคน “หายไป” โดยคนจานวนนเคยเปนกลมคนทมอานาจซอสงมาก การวางงานมจานวนมากในบางประเทศเมอเปรยบเทยบกบ ประเทศอนๆ โดยเฉพาะในยโรป โดยทองกฤษและเบลเยยมมจานวนคนวางงานมากกวาประเทศอนๆอยางเชนเยอรมน ในทางตรงขาม ในยโรปตอนใต ลาตนอเมรกา และเอเชยตะวนออกเฉยงใตในชวงเวลาเดยวกนน กไดมการจางงานในภาคการผลตอตสาหกรรมทเกดใหมอยางรวดเรว ในประเทศบราซล การจางงานในภาคการผลตเพมขน 23% ในประเทศตรกเพมขน 32% และในประเทศเกาหลใตและในประเทศมาเลเซย เพมขน 77% และ 75% ตามลาดบ

อยางไรกด คงไมไดหมายความอยางงายๆวาการขยายตวของภาคอตสาหกรรมในประเทศอตสาหกรรมใหม (NICs) เปนการทดแทนการเลกจางในประเทศทกาวหนาดานอตสาหกรรม ธรกจบางอยางไดยายฐานการผลตไปยงทอนๆภายในประเทศทรารวย ตวอยางเชน ในกรณของอเมรกา ไดมการยายยานอตสาหกรรมไปยงบรเวณทมชอเรยกวา “sunbelt” 11 ในมลรฐตางๆทางตอนใตอยางเทกซส ฟลอรดา และอรโซนา อยางไรกด ครสตทศวรรษ 1970 เปนชวงเวลาทไดเกดปรากฏการณทเรยกวาการขาดแคลนคนงานในภาคอตสาหกรรมการผลตขนานใหญ (hemorrhaging of manufacturing employment) ในบรเวณทเรยกวา “ยานอตสาหกรมทถกปลอยราง” หรอทมชอเรยกวา “rustbelt” 12 ในยานอตสาหกรรมของอเมรกาเหนอและยโรป การเสอมสลายของเขตหรอเมองอตสาหกรรมการผลตไดทาใหเกดการตกตาของภาษในทองถนอนนาไปสการตดงบประมาณดานการบรการสาธารณะ ผลกระทบทางจตวทยาและทางสงคมของมาตรฐานชวตทยาแยลงและการวางงาน ไดนาไปไปสเหตการณการฆาตวตาย การฆาตกรรม โรคจต ความรนแรงในสงคม การหยารางและการตดคก ไดมการชใหเหนวา การวางงานของคนจานวนถง 5,000 คนในโรงงานอตสาหกรรมรถยนตในมชแกนในชวงครสตทศวรรษ 1970 ไดทาใหเกดการไมมงานทาขยายวงกวางเพมเปน 20,000 คนทวสหรฐอเมรกา ความตกตาไมไดเกดแคเฉพาะกบโรงงานผลตชนสวนเทานน แตยงขยายวงไปยงโรงงานอตสาหกรรมและบรการอนๆทเกยวของกบรถยนต เชน เหลก โลหะ ยาง การขนสง การขายรถยนต และบรษททขายบรการดานการเงน งานเหลานจานวนมากมลกจางเปนคนผวดาซงเขตอตสาหกรรมของมลรฐทางตอนเหนอนามาจากเขตเกษตรกรรมทางตอนใตเมอหนงศตวรรษทผานมา

11 “sun belt” เปนภมภาคหนง (region) ของสหรฐอเมรกาตงอยตรงเสนรงท 38 ของพกดทางภมศาสตรโดยมอาณาบรเวณตงแตตอน

ใตไปจนถงตะวนตกเฉยงใต ลกษณะทวไปของภมภาคนกคอภมอากาศทอบอนซงมฤดรอนทนานกวาฤดหนาวหรอภมอากาศแบบกงเขตรอน

ภมภาคนครอบคลมมลรฐฟลอรดา และทางใตของมลรฐเทกซส 12 “rust belt” เปนคาทไดรบความนยมใชกนในสหรฐอเมรกาในครสตทศวรรษ 1980 เพอใชเรยกชออยางไมเปนทางบรเวณทเคยเปน

ยานอตสาหกรรมซงครอบคลมพนทของมลรฐตางๆทางตะวนออกเฉยงเหนอและมลรฐตางๆทางตอนกลางคอนไปทางตะวนออกและทางเหนอของ

สหรฐอเมรกา “rust belt” เรมปรากฏตวในตอนแรกในนวยอรก หลงจากนนกขยายอาณาบรเวณไปยงมลรฐเพนซลวาเนย เวอรจเนยตะวนตก

โอไฮโอ อลลนอยสทางตอนเหนอ และวสคอนซนทางตะวนออก บรเวณดงกลาวเคยรจกกนดวาเปนแกนกลางของอตสาหกรรมในอเมรกา

16

ดวยเหตน การยกเลกการผลตของภาคอตสาหกรรม (deindustrialisation) ในบางพนท มความเชอมโยงกบการเกดขนของภาคอตสาหกรรมใหมๆ (the rise of new industries) ในบางพนท เหนไดชดวา โลกาภวตนดานเศรษฐกจทงในแงทเปนสาเหตและเปนผลทตามมานน มความซบซอนอยางมากในกรณของการเปลยนแปลงเหลาน และสวนหนงคงตองมสวนรบผดชอบตอกระบวนการของการยายถนทเกดขนควบคกน เปนเรองซงมความสาคญอยางมากทจะตองยอมรบวา โลกาภวตนไดกลายเปนปจจยอนหนงทเกยวของกบกระบวนการทตอเนองยาวนานของการเปลยนแปลงทนาไปสการแตกสลายทางเศรษฐกจ เหตผลประการหนงกคอทนนยมสรางผลกระทบของความเหลอมลาไมเทาเทยมกนใหเกดขนภายในและระหวางสงคมตางๆ และทนนยมไดถกขบเคลอนดวยพลงของเทคโนโลยและตลาด อตสาหกรรม ยานอตสาหกรรม และโครงสรางของทกษะ มความรงเรองและความตกตาเดเปนระยะๆอยางตอเนอง ตวอยางทนานามาพจารณา เชนกรณของอตสาหกรรมฝายในบรเวณทางเหนอขององกฤษซงไดเกดการปฏวตอตสาหกรรมขนเปนครงแรกในชวงครงแรกของครสตศตวรรษท19 แตในครสตทศวรรษ 1920 อทธพลของเขตอตสาหกรรมนตกตาลงอนเปนผลจากการแขงขนทเพมขนของอตสาหกรรมสงทอทเปนคแขงในอเมรกา ยโรป ญปน อนเดย และอยปต

ในชวงกลางครสตทศวรรษ 1980 พลงแรงงานจานวน 2 ใน 3 ของประเทศทกาวหนาดานอตสาหกรรมไดผละจากงานในภาคการผลต และไดถกจดประเภทใหเปนคนงานในภาคบรการ ขณะทการจางงานสาหรบคนงานทใชแรงานในการผลตในอเมรกาและในอกหลายๆประเทศไมมตวเลขทแสดงวาเพมขนเลยในชวงเวลามากกวา 20 ป แนวโนมไปส “การใชทกษะความชานาญในลกษณะยดหยน” (“flexible specialisation”) -ซงมความเกยวของกบการเพมขนของการจางเหมารบชวงการผลต ใหกบบรษทเลกๆ รวมตลอดถงแนวโนมของการทธรกจทงหมดไดทาการลดจานวนแรงงาน (“downsize”) ททางานประจาของตน และหนไปใชแรงงานประเภทเปนระยะๆ (ทางานเปนกะ) ประเภทชวคราวและประเภททางานลวงเวลาเพมมากขน- เปนคาอธบายทชใหเหนแนวโนมอนเหนไดชดไปสปรากฏการณทเรยกวา “การโละกจการการผลตภาคอตสาหกรรม” (“deindustrialisation”) แมวาในพนททการสรางงานประสบความสาเรจ พลเมองจานวนมากในประเทศอตสาหกรรม โดยเฉพาะคนทมรากเหงามาจากคนกลมนอย ลวนกาลงเอาชวตรอดดวยการทางานลวงเวลาทไดรบคาตอบแทนตามากอยางนอย 2-3 งาน

ชาวนายากจนและแรงงานรบจางไรทดน (Peasants and Landless Labourers) เมอความสมพนธทางสงคมแบบทนนยมแพรขายออกไปยงสวนตางๆทวโลกอยางไมเทาเทยมกน “ผท สญเสย” (“losers”) จานวนทเหนชดทสดกลมหนงกคอ ชนชนชาวนา(ไรทดนและตองใชแรงงานในภาคเกษตร) (peasantry) ในศตวรรษท 19 นกทฤษฎสงคมอยางคารล มารกซ (Karl Marx) กไดคาดการณเกยวกบการเสอมสลายอยางหลกเลยงไมไดและการหายตวไปของชนชนชาวนาไรทดน การเขาสสภาวะสมยใหม (modernisation) และการเขาสสภาวะอตสาหกรรม (industrialisation) ไดถกมองวาเปนสญญาณของการสนสดของความเปนชนบท จรงๆแลว มสงบอกเหตหลายอยางในตอนเรมตนของครสตศตวรรษท 21 วาการเขาสสภาวะความเปนเมอง (urbanisation) กาลงเปนสงทเกดขนทวไป (กลายเปนบรรทดฐาน) (Gugler 1995; World bank 2005b) อยางไรกด กระบวนการนชะลอตวลงและไมไดเดนหนาตอไปอยางเตมทอยางทตามทไดมการคาดการณมากอนในตอนแรก ผคนจานวนมากยงคงอาศยอยในบรเวณชนบท แนนอนวาไมใชทกคนเปน “ชาวนายากจน” –ซงเปนคาทแมจะมความหมายกากวมแตกถกนาไปใชอยหลายตอหลายครง- แมยงไมมการกาหนดความหมายทชดเจนใหกบคาวา “ชาวนายากจน” แตสงทเราตองทากคอ การระบลกษณะบางอยางของการแบงชวงชนทางสงคมในชนบท (rural social differentiation) โครงสรางทางชนชนของโลกชนบท (the class structure of the rural world) มความซบซอนไมตางจากบรเวณทเปนเมอง แมวาหลายตอหลายครงนกสงคมวทยาสวนใหญมองขามประเดนนโดยหนไปใหความสาคญกบเมอง ตารางขางลางน (ตารางท 3) แสดงใหเหนโครงสรางทางชนชนของชนบทในเอเชย (ซงคนสวนใหญยงอาศยอยในชนบท)

17

ทมา: ปรบปรงจาก Bagchi (1982: 149-50)

การแบงแยกทางชนชนดงกลาวมลกษณะททาบซอนกบการแบงแยกทางศาสนา เพศสถานะ ชาตพนธ และวรรณะ (ในกรณของอนเดยและในสงคมอนๆอกบางแหง๗ ตวอยางเชน คนคยหาอาหารกนตามกองขยะ (scavengers) คนชาแหละเนอสตว (butchers) และคนเกบขยะ (night soil workers) ลวนมตาแหนงแหงทอยชนลางสดของการจดลาดบชนของวรรณะ และแมวาไดมความพยายามโดยผนาการเคลอนไหวอยางมหาตมะ คานธ (Mahatama Gandhi) และโดยรฐบาลของอนเดยอกหลายชดหลงจากนนเพอลมเลกการแบงวรรณะทกาหนดความเปนจณฑาล (untouchability) ของคนบางกลมในสงคม แตหลายตอหลายครงทเดยวทเปนเรองยากสาหรบคนจานวนมากทจะหลดพนออกมาจากวรรณะทถกนยามจากอาชพและสบทอดมาถงลกหลาน

ชนช นชาวนายากจนและการแตกสลายของโลกชนบท แลวทงหมดทกลาวมาขางตนมสวนเกยวของอะไรกบการพฒนาทเหลอมลา (uneven development)? คาตอบกคอ กระบวนการของการเขาสสภาวะอตสาหกรรม (industrialisation) การเขาสสภาวะความ เปนเมอง (urbanisation) และการทาทกอยางใหกลายเปนสนคาเพอขาย (commercialisation) ไดทาใหโลกชนบทแตกสลายในลกษณะทมความลกซง ดงนน “ชนชนชาวนายากจน” (“the peasantry”) จงจาเปนตองถกเขาใจวาไมใชเปนเพยงคนกลมหนงซงเปนสวนทเกนของสงคม [จดยนของคารล มารกซ (Karl Marx)] หรอเปนกลมคน “แบบดงเดม” ทไมมการเปลยนแปลง (an unchanging “traditional” category) เทานน แตยงเปนกลมคนทเกดจากการแตกตวทางชนชนอนเปนผลของการแบงงานกนทาระหวางประเทศรปแบบใหม ในปจจบนมชาวนายากจนจานวนนอยมากทยงคงยงชพดวยผลผลตของตนแตเพยงอยางเดยวหรอแมแตบรโภคแคเพยงผลลตในตลาดของทองถนเทานน ตรงกนขามในปจจบนการดารงชวตของคนชนบทแทบทงหมดไดถกยดโยงเขากบตลาดในระดบโลก สงทเรยกวา “หวงโซอปทานระดบโลก” (“global supply chain”) 13 ซงทาใหผลผลต(ทาง

13 หวงโซอปทานระดบโลก (global supply chain) คอบรรดาเครอขายธรกจซงเชอมโยงบรรดาผบรโภคเขากบผผลตรายเลกทสด

ทงหลายจนถงขนตอนแรกเรมของหวงโซน ฝายหลงประกอบดวยบรรดาคนททางานอยในครวเรอนหรอบรรดาลกจางในรานเลกๆซงบรษ ทขนาด

ใหญตางๆมอบหมายใหทาหนาทรบชวงการผลตบางอยาง สวนทอยตรงกลางระหวางธรกจสองประเภททมขนาดแตกตางกนอยางลบลบนกคอ

บรรดาโรงงานผลตขนาดใหญ คลงเกบ/พกรอสนคาสาหรบการจาหนาย บรษทขนสงสนคา บรรดาผขายทงแบบขายสงและขายปลก คนเหลานสวน

ใหญในปจจบนไดมอบหมายใหมการรบชวงการทางานตอไปยงบรรดาผประกอบการเปนจานวนนบไมถวน บรรดาสนคาทางการเกษตรยงไดถกปลก

ถกเกบเกยว ถกรบชวงในการแปรรป และถกบรรจหบหอในหลายๆประเทศโดยผานบรษทททาหนาทเปนศนยกลางการกระจายสนคาเพอส นอง

ตารางท 3 โครงสรางอยางงายๆของชนชนในชนบท (a simple rural class structure)

เจาทดน (Landlords) ดาเนนชวตดวยการเสวยความมงคงจากคาเชาทดน

ชาวนาทมฐานะมงคง (Rich peasants) ดาเนนชวตดวยผลผลตทางการเกษตรของตนเองและดวยสวนเกนทมาจากการใหเชนทดน

ชาวนทมฐานะปานกลาง (Middle peasants) ดาเนนชวตดวยผลผลตทางการเกษตรทอาศยแรงงานสวนใหญของสมาชกในครวเรอน

ชาวนาทมฐานะยากจน (Poor peasants) มทดนจานวนนอยมากหรอใหเชาทดนจานวนนอยทตนมอย แตยงคงตองงานใหคนอนเพอรายไดในการยงชพ

แรงงานไรทดน (landless labourers) ไมมทดนทากนเปนของตนเองและตองขายพลงแรงงานของตน

18

การเกษตร)มราคาทถกมากในหางสรรพสนคาตางๆ (supermarkets) อยาง Wal-Mart, Tesco หรอ Carrefour มกนาไปสสภาพการทางานในชนบททถกทาใหเปลยนแปลงอยางถอนรากถอนโคนในหลายๆประเทศ โดยทคนในชนบทเหลานไมสามารถมชวตรอดอยไดโดยปราศจากการทาพนธะสญญาวาจะตองผลตดอกไม อาหาร และผลไมใหกบประเทศฝายเหนอทรารวย (the rich North)

เราไมควรจนตนาการวาบรรษทขนาดใหญทงหลายดาเนนธรกจดวยการใหมการรบชวงการผลต (subcontracting) ยงมผทประกอบการดวยการเปนเจาของทดนหรอเปนนายจางของผใชแรงงานโดยตรงดวยเชนกน ระดบบนสดกคอ TNCs ดานเกษตรกรรมอยางเชน Monsanto (ซงเปนผจาหนายปยเคม ยากาจดศตรพช ยากาจดวชพช และธญญาพชทตกแตงพนธกรรม) หรอ Del Monte (ซงเราสามารถพบเหนผลไมกระปองของบรรษทนตามชนวางสนคาในหางสรรพสนคาตางๆทวโลก) บรรษทดงกลาวเหลานไดถกมองวาเขาไปเกยวของใน “ธรกจการเกษตร” (“agribusiness”) โดยทบรรษทเหลานกวานซอทดนขนานใหญในหลายประเทศ โดยทดนเหลานเคยเปนทดนทชาวบานในประเทศเหลานนใชประโยชนรวมกน หรอทดนทชนชนชาวนาระดบกลาง (the middle peasantry) เปนเจาของ และไดเปลยนแปลงทดนเหลานนใหกลายสภาพเปน “ทดนเพออตสาหกรรมการเกษตร” โดยใชแรงงานรบจางในการผกพช หวานเมลดพช เกบเกยวผลผลต และบรรจผลผลต ชาวนาขนาดเลกและขนาดกลางไดถกผลกจนหลงตดกาแพง หรอสามารถมชวตอยรอดไดกดวยการทางานลวงเวลาใหกบบรษทขนาดใหญ

วธการอกอนหนงทมความสาคญซงโลกชนบทไดถกดดดงเขาสตลาดโลกกคอโดยผาน “การปฏวตเขยว” (the “Green Revolution”) 14 ซงแพรกระจายเมลดพชทใหผลผลตสงไปยงชาวนาในสวนตางๆของโลก รฐบาลและนกวจยทงหลายทงหลายไดมอง “การปฏวตเขยว” วาเปนวธการอยางหนงในการบดสลายความยากจนไดอยางถาวร ในตอนแรก นกสงคมวทยาอยางเพยรส (Pearse 1980) ใหเหตผลวา ผลทเกดขนโดยไมตงใจของนวตกรรมอนนมลกษณะทตรงกนขามกบเปาหมายทวางไวอยางพลกผน เฉพาะชาวนารารวยเทานนทสามารถเขาถงยาฆาศตรพช ปยเคม และนาเพอทาใหเมลดพชเหลานนใหผลผลตจานวนมากทสด ผลผลตจะมมากมายตามจานวนเนอททใชเพาะปลก ดงนนชาวนาทรารวยเทานนทหลายตอหลายครงสามารถมพลงซอไดมากกวาชาวนารายเลก ในเวลาตอมา นกสงคมศาสตรไดรายงานเกยวกบผลลพธทนาพงพอใจอยางมากโดยเฉพาะในเอเชย เมอตนทนของเทคโนโลยตาลง -ซงบอยครงทเดยวทเปนผลจากการใหเงนอดหนนของรฐบาล (subsidies)- ชาวนายากจนและชาวนาชนกลางปฏเสธทจะใชเมลดพชใหมๆ

ในทอนๆ การทตลาดไดเขาสกระบวนโลกาภวตนอยางไมหยดยง ไดทาใหผผลตรายยอยทเคยไดรบการคมครอง อยางเชนคนทปลกกลวยหอมในแถบแครบเบยน (Caribbean) ไดถกดงเขารวมกระบวนการผลตโดยบรรษทขนาดใหญดานการเกษตร บรรดาหางสรรพสนคาของประเทศทรารวยทงหลายมความตองการกลวยหอมทไดมาตรฐานมากขนและดวยจานวนมากขน แตในราคาทตากวาทชาวนาในแถบแครบเบยจะสามารถสงใหได ดวยเหตน อานาจในการตอรองและในการการกาหนดตลาดของผผลตขนาดใหญระดบโลกจงสามารถผลกชาวนาในทองถนใหออกไปจากธรกจหรอแมกระทงใหออกไปจากตลาดในทองถนของตน ตวอยางกคอ เปนสงทเหนกนอยทกเมอเชอวนในพนทททาการปลกกาแฟ (ในลาตนอเมรกา) กคอขวดกาแฟยหอ Nescafé วางขายอยทวไป โดยขวดกาแฟยหอนนบรรจเมดกาแฟ [จากประเทศกานา (Ghana)] ทดาเนนการแปรรป (ในประเทศองกฤษ) และสงกลบมาขายในพนทน แรงบบอยางตอเนองทมตอชนชนชาวนา ไดผลกดนใหพวกเขาตกอย

ความตองการของบรรดาผบรโภค ซงบอยครงทเดยวทผบรโภคเหลานปรากฏตวอยในหางสรรพสนคาขนาดใหญทงหลายในประเทศตางๆทอย

หางไกลออกไปมาก 14 การปฏวตเขยว (Green Revolution) คอ การแพรขยายเมลดพนธพชตางๆทใหผลผลตสงโดยเฉพาะขาวสาล ขาวเจา และขาวโพด [โปรด

อยาน าค านไปใชสบสนกบขบวนการสเขยว/สงแวดลอม]

19

ในสภาวะยากจนหรอสภาวะสนหวงเพราะไรทดน พวกเขาตองเอาชวตรอดในสภาวะแรนแคน ในดนแดนทอยชายขอบ พวกเขาถกบบใหกลายเปนแรงงานไรทดน หรอไมกถกบบใหมงหนาสสลมทตงเรยงรายรอบพนททเปนเมองใหญๆ

คนจนเมอง

บรเวณชนบทในหลายประเทศทยากจนไมมความสามารถทจะยงชพในระดบทเพยงพอเลยงตวเองได ความหวงทพอมองเหนอยางเลอนรางกคอการไดงานทาอยางถาวรในเมอง โอกาสในการเขาถงการมชวตและไดรบบรการทดขนโดยปกตแลวมมากกวาในชนบท การเคลอนยายทเกดขนตามมาไดถกมองวาเปน “การเปลยนแปลงสดสวนของประชากรครงใหญในประวตศาสตร” (“epic, historical proportions”) (Harrison 1981: 145) ในปค.ศ. 1940 เมองหรอนครตางๆของบรรดาประเทศยากจน ไดมคนเขามาอาศยจานวนมากถง 185 ลานคน ในปค.ศ. 1975 จานวนคนเหลานไดเพมสงถง 770 ลานคน โดยทครงหนงของจานวนน ไมไดมาจากการเพมขนของคนทอยในเมองอยกอนแลว แตมาจากการเคลอนยายผคนจากพนทชนบท (Harrison 1981: 145)

บรรดาผอพยพทเขามาอยใหมนมอาชพและดาเนนกจกรรมทหลากหลาย คนทเขามาพงใบบญของศาสนา คนวกลจรต คนทพพลภาพ พวกขายของเรรอน (ขายไมขดไปและถว) คนขบแทกซและรถโดยสาร นกลวงกระเปา ขโมย กะหร คนทรบจางขนของ/ซาเลง ขอทาน คนทกาลงหางานทา ไมวาจะเปนงานทตนถนดหรอไมเคยมประสบการณมากอน –ทงหมดนเปนสวนสาคญของภมทศนทางสงคมทแตกตางหลากหลายของนครตางๆในบรรดาประเทศยากจน

คนจานวนมากทอพยพเขามาใหมเพออาศยในบรเวณเมอง ไดหาทางทจะรกษารปแบบของความสมพนธบางอยางทมกบชนบทเอาไว ไมวาจะโดยการปฏบตหรอโดยผานความรสก ระบบนบางครงถกอธบายวาเปน “การเคลอนยายคนทเปนวฏจกร” (“circular migration”) หรอ “ระบบคขนาน” (“dual system”) ซงมลกษณะตามทกกเกลอร (Gugler 1995: 544) ไดบรรยายเอาไวดงน:

ยทธศาสตร “ระบบคขนาน” ไดถกหลอเลยงใหดารงอยไดดวยกลมเครอญาตซงควบคมทรพยากรในชนบท โดยเฉพาะการเขาถงทดนของบรรพบรษ หมบานสรางหลกประกนสาหรบการเปนทพกพงในระบบเศรษฐกจโลกซงประสบความลมเหลวในการสรางความมนคงทางเศรษฐกจใหกบประชากรในตวเมองจานวนมาก และหลายตอหลายครงกลบเปนภยคกคามตออนาคตทางการเมองทไรความแนนอน สาหรบคนจานวนมากทอาศยอยในเมอง ความเหนยวแนนของความเปนเครอญาตในชนบทเปนแหลงใหความมนคงทางสงคมทแมจะไมมากนกแตกพงได บอยครงทเดยวทบรรดาคนทเคลอนยายถนไปใชชวตในเมองมความหวงทจะ “กลบคนสถนทอยเดม” 15

แมวาระบบนจะมความยดหยนในหลายๆพนท แตพนธะผกพนทมกบหมบานคอยๆถกบนสลายลง ครวเรอนไดถกทาใหแตกสลายและบรรดาผยายถนฐานไดเขาสนครกดาเนนชวตของตนเองตามลาพง ขณะทหลายๆคนมชวตอยางทกขยากในสลม การเขามาตงถนฐานชวคราวแบบนมชอเรยกตางๆนานา –เชน favelas and barrios, cardboard cities and shantytowns 16 สงเหลานสะทอนใหเหนสภาพทขาดแคลนทซกหวนอน ถนนทอย ในสภาพยาแย และไมมระบบกาจดของ

15 ขอความภาษาองกฤษคอ: The “dual-system” strategy is sustained by kinship groups that control rural resources, in

particular access to ancestral lands. The village assures a refuge in a political economy that fails to provide economic security to many of the urban population and that often threatens an uncertain political future. For many urban dwellers, the solidarity of rural kin provides their only social security, meager but reliable. Often they look forward to coming “home”.

16 ชอเรยกเหลานหมายถงบรรดาชมชนแออดอนเปนทซกหวนอนของคนจนเมองทงทอยใจกลางเมองและชานเมอง ทซกหวนอนของคน

จนเหลานปะมงขางฝาและหลงคาดวยวสดเหลอใชทอยในสภาพผพง ไมวาจะเปนกลองกระดาษ เศษไม ปายหาเสยงของพวกนกการเมอง เปนตน

20

เสย/สงโสโครกไมมไฟฟาหรอแมกระทงนาประปาใช บรการสาธารณะอยางสนามกฬา หองสมด โรงเรยน ศนยอนามยหรอสวนสาธารณะเปนสงทอยไกลเกนความฝน

สภาพของผคนทมชวตแบบนเลวรายมากจนนกเขยนแนวหลงมารกซสต (post-Marxists) เชอวา ยงมผคนอกชนชนหนงทอยในลาดบชนตาลงมาจากชนชนกรรมกร (the proletariat) มารกซ (Marx) ไดเคยตงขอสงเกตเกยวกบคนกลมดงกลาวซงอยในสภาพของการเปนชนชนชาวนาไรสมบตทหลงไหลเขามาอยในปารสในครสตศตวรรษท 19 ในหนงสอชอ The Eighteenth Brumaire of Louis Bonarparte ซงเปนงานเขยนเลมเลกๆทตพมพเผยแพรครงแรกในปค.ศ. 1852 มารกซ (Marx 1954) ไดบรรยายสภาพคนกลมนวาเปน “กรรมกรกเฬวราก/กรรมกรทอาศยซกหวนอนตามสลม” (“lumpenproletariat”) 17 ซงเปนกลมคนทไมสามารถผนกกาลงทางชนชนได เนองจากคนกลมนประกอบดวยคนทมภมหลงแตกตางกนมากมาย มารกซเชอวา ไมมทางเปนไปไดสาหรบคนเหลานจะเขารวมในการตอสแบบปฏวต เนองจาก “สภาวะในการมชวตของพวกเขาไดกาหนดใหพวกเขากลายเปนเครองมอทถกลอซอดวยเงนใหสาแดงพฤตกรรมปฏกรยาไดงายๆ 18

การโจมตความคดเชนนทไดรบความสนใจมากทสดมาจากฟรองซ ฟานง (Franz Fanon) ซงเปนนกจตวเคราะหชาวมารตนก (Martinican) ทไดเขารวมการตอสตอตานลทธอาณานคมในประเทศอลจเรย (Algeria) ฟานงไดชใหเหนวา มารกซไมสามารถมองเหนความสาคญของคนกลมนซงไดเคลอนยายเขาสเมองและเมองหลวงในชวงทตกเปนอาณานยมในฐานะเปนคนทเขามาหางานทา แตไมมงานทาหรอมงานทาแตไดคาจางตามาก การใชคาวา “คนงาน/กรรมกร” (“workers”) สาหรบคนกลมน อาจจะไมเหมาะสม เนองจากวาพวกเขาไมนาจะหางานทาได แมวาฟานงจะใชคาๆเดยวกบมารกซในเรยกคนกลมน

17 ในการแบงประเภทชนชนเชงประจกษในงานของมารกซ เราจะพบวา มคนกลมหนงทมารกซเรยกวา " lumpen- proletariat"

(lumpen หมายถง ฝงคนชนตา ในทน หมายถง ฝงชนทตากวากรรมกรผใชแรงงาน) มารกซ ไดเขยนไวในหนงสอของเขาชอThe German Ideology (1845) และ The Eighteenth Brumaire of Louis Napoleon (1852) โดยมารกซใหความหมาย "lumpenproletariat" วาหมายถง "เศษเดนของชนชนทงหลาย" อนไดแก พวกขโกงขฉอ พวกตมตนลวงโลก พวกเจาของซองโสเภณ พวกเกบของเกาหรอเศษของขายตามตรอกซอยถนนหนทาง พวกกยถอยอนธพาลทชอบขกรรโชก พวกขอทาน และพวกสวะสงคมอนๆ ใน The Eighteenth Brumaire มารกซและเองเกลสไดอธบาย "lumpenproletariat" ในฐานะทเปน "เศษของชนชน" (class fraction) นนคอ จะมสถานะเปนชนชนกยงเปนไมได พวก "เศษชนชน" นเองทมารกซและเองเกลสชวา เปนฐานอานาจทางการเมองทสาคญใหกบหลยส โบนาปารต ในฝรงเศสชวงป 1848 ตามนยทกลาวมา มารกซ กลาววา ในชวงเหตการณประวตศาสตรดงกลาวทนาไปสการรฐ ประหารยดอานาจของหลยส โบนาปารต ในปลายป ค.ศ.1851 ชนชนกรรมาชพ (proletariat) และชนชนนายทนกฎมพ (bourgeoise) เปนชนชนททาการผลตและมความกาวหนาอยางยง ทาใหกระบวนการทางประวตศาสตรขบเคลอนจากการพฒนาพลงแรงงานและสมรรถภาพทางการผลตของสงคมใหกาวไปขางหนา ในขณะท พวก "lumpenproletariat" นน ไมมสวนในการผลตใดๆ และแถมยงทาใหสงคมถดถอยลาหลงอกดวย นอกจากน มารกซยงวเคราะหไวอกวา พวก "lumpenproletariat" น ไมไดมจดมง หมายจรงจงในการมสวนรวมในการปฏวตแตอยางใด และจรงๆ แลว อาจจะมผลประโยชนจ ากการรกษาโครงสรางทางชนชนทดารงอย เพราะบรรดาผคนในกลม "lumpenproletariat" น มกจะตองพงพานายทนและชนชนสงในการทพวกเขาจะมชวตอย แบบวนตอวน ดงนน ตามนยดงกลาวน มารกซจงมองวา พวก "lumpenproletariat" เปนพลงทตานการปฏวตสงคม เปนพวกทเปนอปสรรคพฒนาการความกาวหนาของสงคม เมอพจารณา "lumpenproletariat" หรอพวก "เศษเดนของชนชนทงหลาย" อนไดแก พวกขโกงขฉอ พวกตมตนลวงโลก พวกเจาของซองโสเภณ พวกเกบของเกาหรอเศษของขายตามตรอกซอยถนนหนทาง พวกกยถอยอนธพาลทชอบข กรรโชก พวกขอทาน และพวกสวะสงคมอนๆ ตามทกลาวขางตน จะเหนไดวา คนพวกนไมไดทามาหากนจรงจงเหมอนกรรมกรผใชแรงงาน พวกนเปนพวกทตองการจะเอาแตไดดวยวธลด ไมวาจะเปนการโกง ฉอฉล หลอกลวง ขกรรโชก หรอขอเอาดอๆ ฯลฯ ซงจะวาไปแลว เราพบคนแบบนไดในทกชนชน ดวยเหตนเอง ทาใหเราเขาใจวา ทาไมมารกซจงจดคนพวกนวาเปนพวก "เศษเดนของชนชนทงหลาย" คนพวกนไมไดมอดมการณหรอจตสานกทางการเมองทมงเปลยนแปลงสงคมใหเปนธรรมแตอยางใด เพราะพวกเขาพอใจทไดเงนมาอยางงายๆ จากพวกนายทนหรอชนชนทรารวย ไมวาจะเปนการขกรรโชกพวกนายทน หรอรบใชนายทนในการขมขทารายผอนในสงคม ทปฏเสธไมไดกคอ ในแทบทกสงคม มคนประเภทนอยไมนอย และทไมนาแปลกใจอกประการหนงกคอ เมอมารกซและเองเกลสชใหเหนวา ในการยดอานาจรฐของหลยส โบนาปารต คนพวกนเปนฐานพลงทางการเมองสาคญททาใหการยดอานาจสาเรจ และคนพวกนกพอใจกบการรบจางไปวนๆ ไมวาจะเปนการถกจางใหกวนเมอง หรอถกจางใหอยเฉยๆ เพอไมใหโวยวาย

18 ขอความภาษาองกฤษคอ: “their conditions of life prepared them more to be “bribed tools of reactionary intrigue.”.

21

วา “the lumpenproletariat” แตฟานงกลบใหความสาคญกบบทบาทของคนกลมนมาก ในงานเขยนทางการเมองอนลอชอเรอง Les Damnés de la Terre ทมการแปลเปนภาษาองกฤษวา The Wretched of the Earth (Fanon 1967) คนทอยในกลมนไดรบมอบหมายใหมบทบาทเปน “หวหอกของการตอสในเมอง” สาหรบการปฏวตทมฐานทมนอยในชนบท (an “urban spearhead” to a revolution based in the countryside) ฟานงใชวธการอปมาอมยทใหเหนภาพอนมชวตชวาวา คนกลมนเปนเหมอน “ฝงหน” (a “horde of rats”) เราอาจเตะพวกมนกระเดนไปไกลได แตพวกมนกจะแหกลบมาอก พวกมนจะกดแทะรากตนไมเจาอาณานคมอยางไมยอมเหนอยลา 19

เพ อ ช ให เหนศ กยภาพทางการเมองของคนกล มน น ก เข ยนคนอนๆได ใ ชค าว า “กรรมกร ชนรอง” (“subproletariat”) หรอ “ชนชนชาวนากรรมกร” (“peasantariat”) เพอใหหลดพนจากความหมายในแงลบของคาวา “กรรมกรกเฬวราก/กรรมกรทอาศยอยในสลม” (“lumpenproletariat”) อยางไรกด แมนกเขยนแนววพากษเหลานจะมความหวงวาคนเหลานอาจจะเขาไปมตาแหนงแหงทของการเปนกรรมกร (ซงถกมองวามลกษณะประนประนอมและโอนออนผอนตามระบบทนนยมมากขน) แตคนจนเมองกยงไมไดสาแดงตนออกมาใหเหนสานกในการปฏวต (revolutionary consciousness) อยางชดเจน อยางไรกด ไดมการชใหเหนวามปฏบตการทางสงคม (social action) อย 4 รปแบบ (four forms of social action) ซงดเหมอนปรากฏใหเหนขณะน ตอ (1) กลมอนรกษนยมซงยงยดตดอยกบคานยมของชาวนายากจน แมวาเงอนไขตางๆทโยงยดคนพวกนใหอยตดกบชนบทไดเสอมพงไปแลว (2) กลมทเชอมโยงกบบรรดานกการเมองแนวประชานยมซง –แมแตตวมารกซเองกยอมรบ- ใชคนจนเมองเพอเปนฐานในการคายนอานาจของตนดวยการเขาไปเยยวยาปญหาเฉพาะบางอยางของคนกลมนเพอยบยงความโกรธแคนใหหยดลงชวขณะ (3) กลมคนทหนไปประกอบอาชญากรรมเพอใชเปนวถทางอยางหนงในการดารงชวตและนาจะเปนวถทางเพยงอนเดยวเทานนททาใหคนกลมนอยรอดได และ (4) กลมทมความหวงอยางมากตอการปฏรปดวยการดาเนนการรวมกนของทงชมชนเพอปรบปรงสภาพแวดลอมและมาตรฐานชวตของบรรดาผอาศยอยในชมชนแออด

หลายตอหลายครงทผลลพธในเชงบวกมากขนเปนผลมาจากการเขามาเกยวของของนกวชาการ/ผเชยวชาญ นกศกษา และเอนจโอ (NGOs) ซงคนเหลานทางานใหกบคนจนเมอง เพอใหไดมาซงสนคาและบรการขนพนฐาน สภาวะเชนนนาจะยกระดบใหดขนอยางเหนไดชด ถามประชาสงคมทเขมแขง (strong civil society) และการเมองทเปนประชาธปไตยในระดบหนงทยอมรบได (some reasonable degree of political democracy) การยกระดบสภาพความเปนอยใหดขนดงกลาวมาจากเหตผลทชดเจนประการหนง -นนคอ นกการเมองทงหลายลวนแขงขนกนเพอคะแนนเสยงเลอกตง ถาคนจนเมองสามารถปรบตวมงสปฏบตการทางการเมองไดแลวละก ถนนหนทาง การใหความชวยเหลอดานวสดกอสรางทอยอาศย ระบบกาจดของเสย และนาประปาสาหรบการใชสอยในชวตประจาวน จะคอยๆหลงไหลเขามาเอง ระดบของบรการสาธารณะและคณภาพสงแวดลอมจะไมขาดแคลนอกตอไปในบรเวณชานเมองทมความทนสมยมากขน และอยางนอยทสดบางคนจะสามารถมชวตอยไดดวยความสะดวกสบายและปลอดภยมากขนโดยเชงเปรยบเทยบ

ทใดกตามทประชาสงคมและประชาธปไตยทเปนสากล (civil society and universal democracy) มความออนแอ คนจนเมองกจะมความเปราะบางอยางเหนไดชด ขอใหดตวอยางกรณของจน ระบบทเรยกวา “ระบบคขนาน” (“dual system”) ยงคงมอยแมวาจะเรมเสอมสลายลงเรอยๆ การสารวจเมอปค.ศ. 1997 เกยวกบครวเรอนในชนบทจานวนมากกวา 40,000 ครวเรอนในประเทศจน พบวา 31% ไดมรายไดจากแหลงทมาซงไมใชการเกษตร (หมายถง เงนทสงมากใหจากคนทออกไป ทางานในเมอง หรอมาจากการคาจางในการทางานทไมใชการเพาะปลก ) แตบรรดาเจาหนาทรฐในเมองตางๆทางตอนใตของจน กไดรบสญญาณเตอนจากคนงานในชนบทจานวนมากซงกาลงหลงไหลเขาสตวเมอง (knocking

19 ขอความภาษาองกฤษคอ: “One could kick them away, but they kept coming back, tenaciously gnawing at the

roots of the colonial tree.”

22

at their doors) จนมพลงแรงงานในชนบท (rural labour force) จานวนมากถง 450 ลานคน ซงประกอบดวยคนทไดรบคาจางตามากจานวน 130 ลานคน และอก 70 ลานคนเปนคนทเคลอนยายออกไปจากถนทอยอาศยเดม ประมาณการของจานวนผเคลอนยายถนทเขาไปในเซยงไฮ (Shanghai) มมากถง 330,000 คนในแตละวน และทเขาไปในปกกงจานวน 170,000 คนตอวน ตามรายงานขาวในหนงสอพมพ (New York Times, 9 January 1998; South China Morning Post, 9 January 1998) เจาหนาททางการของจนไดมปฏกรยาตอบโตปรากฏการณนดงน: (1) ในปค.ศ. 1995 เจาหนาททางการของปกกงไดทาลายชมชนแออด (shantytown) ในหมบานเฉอเจยง (Zhejiang) ซงมคนอาศยอยถง 100,000 คน (2) การผลกขบผเคลอนยายถนโดยสานกงานความมนคงของรฐ (Public Security Bureau) เปนเรองทเกดขนทกๆวน (3) เจาหนาทของทางการเซยงไฮไดหามผเคลอนยายถนทางานจานวน 23 อาชพ ขณะทปกกงไดหามคนเหลานทางาน 20 อาชพ (4) ในชวง 9 เดอนแรกของปค.ศ. 1997 ตารวจในนคร 15 แหงไดสงกลบผเคลอนยายถนและขอทานจานวน 190,000 คนกลบถนทอยอาศยเดม (5) นายเตา ชจ (Tao Siju) รฐมนตรวาการกระทรวงความมนคงของรฐ (public security) ไดแถลงวา ผเคลอนยายถนในบรเวณเมองเปนคนประเภท “3 ไม” (“3 nos”) –ไดแก ไมมงานทา ไมมใบอนญาตใหพานกอาศย และไมมบตรประจาตวประชาชน (no jobs, no residence permit and no identity card)- ควรถกจากดพนทและถกสงกลบภมลาเนา (6) จะตองมการลงมอควบคมการเคลอนยายของคนงานในประเทศ จานวนคนทเขามาหางานทาในเมอง 50-80% จะตองเผชญกบการลงทณฑขอหาเปนอาชญากร และ (7) ในประเทศจน พรรคคอมมวนสตไดลงมอบงคบใหมการสรางคายกกกนแรงงานสาหรบคนชนบทท พลดถนเขามาในเมอง คนจน และผแขงขอทางการเมอง โดยสยบใหคนเหลานเปนคนงานสาหรบผลตสนคาราคาถกปอนตลาดโลก

นอกจากนบรรดาคนชนบทซงพลดถนทอยจานวนมหาศาลนน เปนผลจากโครงการสรางเขอนในประเทศจนและประเทศอนเดย โครงการเขอนขนาดยกษ 3 แหง (the Three Gorges) บรเวณแมนาแยงซ (Yangtze) มผลทาใหชาวจนจานวน 1.2 ลานคนตองพลดถนทอยอาศย เชนเดยวกนกบเขอนขนาดยกษจานวน 3,000 แหงในอนเดยทถกสรางขนตงแตปค.ศ.1947 ซงไดทาใหผคนจานวน 21.6 ลานคนพลดถนทอย คนท “ไมมทอยเปนหลกแหลง” (“floating population”) ในประเทศจน มจานวนประมาณ 80-120 ลานคน ซงเปนตวเลขจานวนมหาศาลเมอเปรยบเทยบกบจานวนคนทเคลอนยายขามพรมแดนทงโลก 200 ลานคน คนท “ไมมทอยเปนหลกแหลง” ซงปรากฏใหเหนชดเจนมากขนโดยเฉพาะนบตงแตมการบงคบใชระบบ “ลงทะเบยน”/“ตตวรปพรรณ” [“hukuo” (registration)] ซงหมายความถงจานวนคนทยายถนทอยซงมการเปลยนแปลงทกๆป โดยอาศยมาตรการเดยวกน อตราการเปลยนแปลงทอยอาศยอาจจะมนอยกวาในสหรฐอเมรกา แตอตราของการทคนเคลอนยายถนสามารถหางานทาไดในเมองกลบตากวา การเคลอนยายในลกษณะ “ชนบทสเมอง” (rural-to-urban) ยงคงปรากฏใหเหนอยเบองหลงการปรากฏตวของนครตางๆจานวนประมาณ 30 แหงในอนเดย โดยมจานวนประชากรทยายถนเขามาสเมองมากถง 1 ลานคน เฉพาะในเมองมมไบ (Mumbai) แหงเดยวมคนเคลอนยายถนเขามามากถง 12 ลานคน

บทสรป

มความพยายามทจะใชมมมองแบบมหภาคเพออธบายวาอะไรคอสาเหตของการพฒนาทเหลอมลา หรอความไมเทาเทยมกนทเกดขนในระดบโลก บรรดานกทฤษฎทงหลายทใหความสาคญกบระบบโลกโดยเฉพาะคนทสนใจเรองของการแบงงานกนทาระหวางชาตรปแบบใหม และนกวชาการจานวนหนงซงเขยนเรองเกยวกบสภาวะของการเปนชายขอบของสงคม (social marginality) อนเปนผลจากกระบวนการโลกาภวตนทางเศรษฐกจ ไดนาเสนอมมมองทมประโยชนตอการอธบายประเดนปญหาขางตน มมมองทไดถกนาเสนอโดยนกทฤษฎเหลานลวนใหความสาคญกบประเดนอนหนงนนกคอ การแพรขยายของความสมพนธทางสงคมแบบทนนยมไดกลายเปนผเกบเกยวผลประโยชนดวยความเหยมโหดดวยการสงหารประชากรททาการเกษตรและพลงแรงงานจานวนมหาศาลในหลายๆประเทศ ในหลายๆภมภาค และในหลายๆเมอง ผลลพธในทางลบเกดขน

23

เมอการยอมรบวธการตางๆของเศรษฐกจแนวเสรนยมใหมไดทาใหเกดการแตกสลายขนในสงคมทไรการบรหารจดการทางการเมอง

เทาทกลาวมาทงหมดในบทความภายใตชอหลกวา “การพฒนาทเหลอมลา --- ใครตกเปนเหยอ?” ชนน ผเขยนไดพยายาม “คนความมชวตชวา” ใหกบทฤษฎตางๆดวยการนาไปใชอธบายคนจานวน 4 กลม ไดแก เหยอของทพภกขภย, คนงานในประเทศทหยดกระบวนการผลตแบบอตสาหกรรม, ชาวนา ยากจน และคนจนเมอง คงเปนเรองยากสาหรบบรรดาคนทอยในสภาวะอนแสนสะดวกสบาย20 จะมความเขาใจได ระดบของความหายนะ ความยากจน และการเสอมโทรมของมนษยอนเปน ความทกขยากแสนสาหสทเหยอเหลานไดรบ ปญหาพนฐานซงยงคงไมไดรบการแกไขในระดบโลกในสวนของคนทตกเปนเหยอโดยเฉพาะคน 4 กลมน กคอวา ยงไมมทางออกทมประสทธภาพในขณะนในการกระจายสวนเกนของอาหาร (food surpluses) จากพนททมการผลตอยางลนเหลอไปยงพนททขาดแคลน หลายตอหลายครงทความพยายามดงกลาวผานกลไกในการใหความชวยเหลอ กลบมผลกระทบในทางลบอยางไมคาดคดมากอน ไมตองสงสยเลยวา การแกปญหาททากนอยขณะนนน เปนแค “กระพ” อยางเชน การเพมสนเชอ การใหเงนอดหนนเพอการเกษตร [เชน เมลดพช ปย นา และยากาจดศตรพช] การใหความรผานการอบรม การเปดตลาดเสร รวมตลอดถงการพฒนาระบบพยงราคาทมประสทธภาพ อยางไรกด ในบางประเทศ ความอดอยากขาดแคลนไดขยายตวอยางรวดเรวจนไมสามารถรบมอไดดวยการเขาไปแทรกแซงในลกษณะดงกลาว นอกจากน การแกไขปญหาเหลานมนยของการเสแสรงวาเปนนโยบายของ “รฐบาลทมความหวงดอนเปยมลน” กรณของสงทเกดขนในประเทศซดานซงอาจถกมองไดวาเปนตวอยางของความนาขยะแขยง อยางไรกด “การเมอง” และความอดอยากขาดแคนดเหมอนวามความเกยวของกนอยางใกลชดในกรณของบอสเนย (Bosnia) รวนดา (Rwanda) และโคโซโว (Kosovo) เลนน (Vladimir Ilyich Ulyanov / Lenin) ไดเคยเสนอวา วธการอนหนงในการพยายามทาความเขาใจสถานการณทางการเมองทยงคงเปนปรศนาอยกคอการถามคาถามวา “ใครเสวยผลประโยชน?” คาถามนนาไปสขอถกเถยงทวา ความอดอยากขาดแคลน “ไดถกสรางขนมา” โดยการเมองในทกๆบรบท แตการขาดความเอาใจใสอยางจรงจงในการตอสกบปญหานกลบเปนสงทพบเหนกนทวไป เรองนสะทอนใหเหนการไรความสามารถหรอการไรสานกในการรบมอกบปญหาทคาดวาจะตองเกดขน อยางไรกด การเขามาแทรกแซงแกปญหาใหเหน “แคเปนพธ” นน อาจจะสะทอนใหเหนความแตกตางกนในเรอง “การไดรบสทธ” (“entitlement”) ระหวางเหยอทแตกตางกน และทปรากฏใหเหนอยางชดเจนมากขนกคอ ผลประโยชนทางการเมองโดยเฉพาะของตวแสดงทางสงคมและการเมองบางคนทมอานาจ

เมอเปนเชนน เราไมสามารถปฏเสธคาพดของปราชญชาวกรกผฉลาดปราดเปรองนามวาเพลโต (Plato) ซงไดเคยเตอนชาวเอเธนสทงหลายวา รายไดของคนรวยไมควรมมากกวา 5 เทาของรายไดของคนจน หากมากเกนกวานน กจะทาใหเกดความไรประสทธภาพทางเศรษฐกจและความเสยงตอการปรากฏตวของ “ความชวรายทางสงคมทยงใหญทสด” (“the greatest social evil”) ซงกคอสงครามกลางเมอง (civil war) นนเอง (อางใน Watkins 1997) ขณะทเราอาจมองเหนปรชาญาณในการตงขอสงเกตดงกลาว ความไมเทาเทยมกนในดานรายไดดงปรากฏใหเหนจากขอมลตางๆทเรานามาชใหเหนในการบทความชนนแนนอนวามปรมาณมากกวาทเพลโตไดกลาวถงหลายเทา อนทจรง มาตรวดความเหลอมลาในเรองรายไดอาจจะทาไดลาบาก ทวาความแตกตางทปรากฏชดอยางมนยสาคญระหวาง “ผชนะระดบโลก” และ “ผพายแพระดบโลก” อาจจะนาไปสการหนมาใหความสนใจกบประเดนปญหาตางๆอยางเชน การจดหานาสะอาด การเขาถงทพกอาศยและการดแลสขภาพ รวมตลอดถงโอกาสมชวตรอดปลอดภยของทารก แนนอนวา ขนตอนของการพฒนาระดบโลกทเปนอยขณะนคงยงหางไกลจากความหวงทจะขจดปดเปาความทกขยากเหลานนได

20 รวมตลอดถงนกศกษาในมหาวทยาลยไทยแทบทงหมดทถกโคตรเหงาบพการฟมฟกเลยงดท านถนอมแบบ “คณหน” และมพกตองพด

ถงนกศกษาทเรยนดานสงคมศาสตรแตขาดจตวญญาณทางทฤษฎ

24

เอกสารอางอง Alcock, P. (1997). Understanding Poverty. 2nd edn. Basingstoke: Macmillan. Andrae, G. and Beckman, B. (1985). The Wheat Trap: Bread and Underdevelopment in Nigeria. London:

Zed Books/Scandinavian Institute of African Studies. Bagchi, A. K. (1982). The Political Economy of Underdevelopment. Cambridge: Cambridge University Press Bergeson, A. (1990) “Turning world-system theory on its head”, in Featherstone, M. (ed.) Global Culture:

nationalism, Globalisation and Modernity. London: Sage: 67-82. Bush, R. (1996). “The politics of food and starvation”, Review of African Political Economy, 23(68), 169-95. Cohen, R. (1987). The New Helots: Migrants in the International Division of Labour. Aldershot: Gower. Dreze, J. and Sen, A. (1989). Hunger and Public Action. Oxford : Clarendon Press. Fanon, F. (1967). The Wretched of the Earth. Harmonsworth: Penguin. Fröbel, F., Heinrich, J. and Kreye, O. (1980). The New International Division of Labour, Cambridge:

Cambridge University Press. Gilbert, A. and Gugler, J. (1992). Cities, Poverty and Development: Urbanisation in the Third World.

Cambridge: Cambridge University Press. Gugler, J. (1995). “The urbanisation of the globe”, in Cohen, R. (ed) The Cambridge Survey of World

Migration. Cambridge: Cambridge University Press: 541-5. Harrison, P. (1981). Inside the Third World. Harmondsworth : Penguin. Keen, D. (1994). The Benefits of Famine: A Political Economy of Famine and Relief in Southwestern

Sudan, 1983-9. Princeton, NJ: Princeton University Press. Marx, K. (1954). The Eighteenth Brumaire of Louis Bonaparte. Moscow; Progress Publishers (first published

1852). Marx, K. and Engels, F. (1967). The Communist Manifesto. Harmonsworth: Penguin. Massey, D. S. and Denton, N. A. (1993). American Apartheid: Segregation and the Making of the Working

Class, Cambridge. MA: Harvard University Press. Pearse, A. (1980). Seeds of Plenty, Seeds of Want: Social and Economic Implications of the Green

Revolution. Oxford: Clarendon Press. Peet, R. (ed) (1987). International Capitalism and Industrial Restructuring. Boston: Allen & Unwin. Sen, A. (1981). Poverty and Famine: An Essay on Entitlement and Deprivation. Oxford: Clarendon Press. Townsend, P. (1996). A Poor Future: Can We Counter Growing Poverty in Britain and Across the World?

London: Lemos & Crane/Friendship Group. UN (1995). The Copenhagen Declaration and Programme of Action: World Summit for Social

Development (6-12 march 1995). New York: UN Department of Publications. Urry, J. (2000). Sociology Beyond Societies: Mobilities for the Twenty-First Century, London: Routledge. Urry, J. (2003). Global Complexity. Cambridge: Polity Press. Wallerstein, I. (1974). The Modern World System: Capitalism, Agriculture and the Origins of the European

World-Economy in the Sixteenth Century. New York: Academic Press.

25

Wallerstein, I. (1979). “The rise and future demise of the world capitalist system: concepts for comparative analysis, in Wallerstein, I. (ed.) The Capitalist World-Economy. Cambridge: Cambridge University Press: 3-36.

Watkins, J. (1997). Briefing on Poverty, Oxford : Oxfam Publications. World Bank. (2004a). World Development Indicators. Washington: World bank, http.//www.

worldbank.org.data. World Bank. (2004b). “Global poverty down by half since 1981 but progress uneven as economic growth

eludes many countries”, press release. Washington: World Bank, 23 April. World Bank. (2005a) World Development Report. Washington, DC: World Bank. World Bank. (2005b) Social Indicators of Development. Washington, DC: World Bank.