unidad 1 mÁvapa che - mboeharaidaavila's blog · mba`épa rehayhuvéva - ¿qué es lo que...
TRANSCRIPT
1
″Jesuita kuéra ndive,oῖ ne rendaguᾶ"
Temimbo’e: Mbo’esyry : 9° A -B-C-D Arange: Ficha n° : 1 Mbo’ehára : Ida Ávila Correo: [email protected] Mbo’ehao: Unidad 1 : Mávapa che
Mba’épa rehupytyséva - ¿Cuàles son tus metas?
Mba`épa reipotavéva -¿Cuáles son tus anhelos?
Mba`épa rehayhuvéva - ¿Qué es lo que más
amas?
Ahendu-Escucho
UNIDAD 1 MÁVAPA CHE
2. Maitei Karai
Presidente
1. Maitei Papa Francisco
3. Tereguahẽporᾶite
Paraguáipe 4. Aguyjevete ndéve,
5.Aju ningo añomongeta
haguᾶ ne ndive..
8. Ikatu piko 7. Añete piko.
9. Jaha rei katu hese.
9. Che ningo aipotavéva
,peiko vy’a ha
py’aguapýpe.
10. Ani rejepy`apy karai
Papa.Ko`ᾶga guive roikóta
upeichaite.
11. Taupéicha.Cristo Rey
tapenderovasa akōinte.
2
Ahendu-Escucho
Maitei , Cheréra Elba Che ahupytyséva: Akuerase. Aipotavéva peteῖ mbo’ehao
natación peguáva mitᾶ. mitᾶrusu,kuñataῖ,kuñakarai ha karaípe guarᾶ.
Ahayhuvéva Ñandejára,Tupᾶsy ha che rogayguakuéra.
Maitei , Cheréra Norma Che ahupytyséva: Aikose tory ha vy`àpe
,ahupytyse pe vy`apavẽ oúva Ñandejáragui Aipotavéva che membykuéra hesᾶi ha oiko tory
ha vy`ápe Ahayhuvéva che rogayguakuéra, che
irῦnguèra,che remimbo`ekuéra ha che mba`apoha.
Maitei rory , Cheréra Ida Che ahupytyséva: Ambo`ese Guarani ambue
tetᾶme. Aipotavéva che membykuéra iñarandu
,hesᾶi ha oiko tory ha vy`ápe akōinte. Ahayhuvéva Ñandejára,Tupᾶsy,che
rogayguakuéra,che irῦnguéra ,che rembimbo`ekuéra ha Guarani Ñe`ẽ.
3
Mba´épa oipotavéva Papa Francisco
Amoñe`ẽ mbo`eharakuéra rekove
( Mávapa che –Mávapa ha`e)
Mávapa che
Maitei,cheréra Ida Margarita Avila Duarte.Che reñóiva`ekue ára 2 jasyteîme ary 1966-pe ,Paraguái retậme, Aiko Mariano Roque Alonso-pe che membykuéra Verónica, Ovidio ha Julio ndive. Añemoaranduva`ekue primaria-pe mbo`ehao Repùblica Oriental del Uruguay-pe ha secundaria-pe mbo`ehao
Nacional de Niñas-pe. Upéi añemoaranduva`ekue Guaranìme Instituto de Lingüística Guaranì del Paraguay-pe, upépe amohu`ã che Licenciatura Guaraníme Ary 2009-pe añemoaranduva`ekue Universidad Nacional de Asunción, Maestria Lengua Guaranìme.
1. Epukavy.Mayma tapicha oikova`erᾶ tory ha vy`ápe
2. Eaguyjeme`ẽ opaite mba`ére. 3. Eporomaitei roryete àra ha àra. 4. Embohetia`e nde rapichápe 5. Emomorᾶ opa mba`e iporᾶva oguerekóva nde
rapicha. 6. Eguerekórō hetave .eme`ẽ avei oikotevévape. 7. Eipytyvō, opytu`u haguᾶ ikane`ōva. 8. Eporombo`e mborayhupópe,ani rekirirῖ
rekyhyje ramo jepe. 9. Eñenangareko oῖva nde ypype reheve. 10. Emopotῖ opa mba`e eipurúva 11. Eipytyvō nde pehẽnguekuérape ohasa vaírō 12. Ani nde resarái araka`eve nde sy,nde ru ha
mayma oikotevẽva pytyvōre 13. Ehendu mborayhupópe nde rapichápe.
4
Pyhareve kue amba`apo mbo`ehao ASA-pe ha ka`aru kue Cristo Rey-pe.Arapokõi pyhareve ha ka`arukue amba`apo Ateneo de Lengua y Cultura Guaranìme,upépe ambo`e mbo`eharakuérape . Avy`aiterei mbo`ehao Cristo rey, upépe areko heta irü ahayhuvéva. Ko`ẽ vove arateî guive arapokõi peve apu`ᾶ voi amba`apo haguã. Asaje kue akaru mbo`ehaópe che irῦnguèra ndive. Ka’aru pytữ aguahệ che rógape,ajahu,akaru che membykuèra ndive ha upéi rohecha television oñondivepa. Aipotavéva che membykuéra iñarandu, hesᾶi ha oiko tory ha vy`ápe akōinte. Che ahupytyséva ambo`ese Guarani ambue tetᾶme. Ahayhuvéva Ñandejára ,Tupãsy, che rogayguakuéra,che irünguéra, Guarani ñe`ẽ ha che remimbo`ekuérape.
Mávapa Ha`e Mbo´ehára Liz María Álvarez Benegas heñóiva´ekue, táva
Paragauýpe, 1 jasypápe, ary 1983-pe. Oiko Paraguaýpe,
hogayguakuéra ndive: iména, Luis ha imemby kuimba´e,
Matías.
Oñemoaranduva´ekue primaria-pe Mbo´ehao “Dr. Blas
Garay-pe”, ha secundaria katu, Mbo´ehao Ysaty-pe. Upéi
oiko ichugui mbo´ehára Lengua y Literatura Castellano-
Guaraní- gua, Instituto Superior de Educación “Dr. Raul
Peña” rupive. Ko´âga oñemoarandu hína Licenciatura en
Letras-pe, Universidad Nacional de Asunción-pe.
Pyharevekue omba´apo Mbo´ehao Santa Clara-pe. Asaje oho okaru hogayguakuéra ndive; upéi
ombo´e Mbo´ehao Cristo Rey-pe, araapy, ararundy ha arapo jave. Ombo´e avei Mbo´ehao
Lumen-pe, arakôi ha arapoteî jave.
Mbo´ehao Cristo Rey-pe oñeñandu porâ: ha´e oñe´ê, opurahéi guaraníme ha ovy´a
hemimbo´ekuéra ndive.
Ka´aruete, oguahê hógape ha oñembosako´i oho haguâ oguata Costanera-pe, iména ha imemby
ndive. Upéi, ojahu ha omba´apo computadora-pe térâ oñembosarái imemby ndive.
Mbo´ehára ohayhuvéva Ñandejára, Tupâsy, hogayguakuéra ha iñirûnguérape. Ojaposevéva
hína: ombo´e Guarani Ñe´ê hemimbo´ekuérape.
Ha´e ikatupyry ha ikyre´ŷ.
5
Mba´épa Rejapovéva
amomaitei ajogua
añangareko che rapicháre
aikuaa eaguyjeme`ẽ añomongeta
ajepy`amongeta ahovasa aju-aha
añembo`e añe`ẽ ambo`e
aipytyvō
ame`ẽ
apuka
añemoarandu
6
Mba´éichapa reñeñandu - ¿Cómo te sentís?
Ahendu-Escucho
Ambohovài – Contesto Mba’éichapa. Cheréra (.....) (dí tu nombre) Chererajoapy (.....) (dí tu apellido) Che reñói va`ekue (.....) (dí dònde naciste ) Che añemoarandu (…………………………………………………..) ( dí dónde y qué estudias ) Che ajapovéva pyhareve,asaje,ka’aru ha pyhare kue……………………………………………………………….. (dí que es lo que más haces a la mañana,siesta,tarde y noche) Che añeñandu(………………………………………)(dí como te sentís en el colegio ,con tu amigos y en tu casa ) (Che arohoryvéva (……………………………………………………………) (dí tus gustos)
añembyasy
Chepy`aguapy ajepy`apy
avy´aiterei chepochy chepirevai
Che
aguereko
Vy`apavẽ
akyhyje apukavy
Tory-rory-hory Py`arory
TEMBIAPORÃ
Capacidad (Expresión oral)
1. Produce textos orales con funcionalidad comunicativa y
con características de cohesión y coherencia.
7
Che arohoryvéva (……………………………………………………………) (dí tus gustos) Che ahupytyséva (…………………………………………………………) (dí tus metas) Che aipotavéva (…………………………………………………………) (dí tus anhelos) Che ahayhuvéva (…………………………………………………………) (dí lo que más amas)
RÚBRICA PARA EVALUAR LA EXPRESIÓN ORAL
CATEGORÍA 1 3
Oraciones completas
Raramente habla usando oraciones completas. Habla con oraciones completas (99-100%) siempre.
VOCABULARIO Usa varias (5 o más) palabras o frases que no son entendidas por la audiencia.
Usa vocabulario apropiado para la audiencia. Aumenta el
vocabulario de la audiencia definiendo las palabras que
podrían ser nuevas para ésta.
COMPRENSIÓN El estudiante no puede contestar las preguntas planteadas sobre el tema por sus compañeros de
clase.
El estudiante puede con precisión contestar casi todas
las preguntas planteadas sobre el tema por sus compañeros de
clase.
HABLA CLARAMENTE
A menudo habla entre dientes o no se le puede entender o tiene mala pronunciación
Habla claramente y distintivamente todo el tiempo y no tiene mala pronunciación.
CONTENIDO No parece entender muy bien el tema.
Demuestra un completo entendimiento del tema
Total de puntos: 15 P.logrados
Ahendu -Escucho
Completo el cuadro acerca de las metas de las profesoras Liz, Elba,Norma,Ida Amoĩmba mba`épa ohupytyséva mbo`eharakuèra
Téra Mba’épa ohupytyséva
LIZ
ELBA
NORMA
IDA
CAPACIDAD (Comprensión oral)
1. Interpreta los mensajes transmitidos en forma oral
8
Ajapo ñe’ẽjovake Director Salvador-pe ha aporandu chupe ohupytyséva,oipotavéva ha
ohayhuvéva –Entrevisto al Director Salvador preguntándole sus metas ,sus anhelos lo que
más aman y completa en su biografía.
Mbo’ehára Salvador Riveros Rekove
Salvador heñói va´ekue ára 6 jasypoapýpe ary 1966-pe, Paraguáipe
retᾶme.
Itúva héra Máximo ha isy María Ana. Omendáva Victoria ndive
ha oguereko peteῖ ta`ýra ha peteῖ tajýra.
Oñemoarandu va`ekue primaria-pe “Escuela República de Chile-pe” ha secundaria-pe
“Colegio Técnico Javier-pe”, ha´e licenciado
Física-pe.
Salvador ojohéi imba`yru, oitipei ha oikytῖ pasto.
Omba`apo va`ekue mbo`ehao Internacional-pe ha mbo`ehao Técnico Javier-pe, ko´ága
omba`apo Cristo Rey-pe.
Salvador oha´ᾶ va`ekue fútbol Libertad- pe.
Karen Rodríguez rembiapo
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Capacidad (Expresión escrita)
1. .Produce textos escritos con funcionalidad comunicativa
y con características de cohesión y coherencia.
9
Aheka ta`anga ohechaukáva Papa francisco rembipota .Busca una imagen que describa un anhelo del Papa, crea un documento digital y envía a la plataforma moodle.
Amoñe’ê rire “Roque Marangatu rekove “, ambohovái porandu.Luego de leer
detenidamente, contesto las siguientes preguntas.
Roque Marangatu rekove
Roque González de Santa Cruz ojekuaavéva Roque Marangatu ramo. Heñòiva´ekue Paraguái retᾶme,ary 1576-pe. Isy héra María de Santa Cruz, mestiza paraguaýgua ha itúva katu Bartolomé González de Villaverde, España-gua. Ha`e ou va`ekue hogayguakuéra ndive, Paraguaýpe oguerekorō guare 12 ary. Oguerekóvo 22 ary ohovasa chupe pa`i ramo Monseñor Hernando Trejo y Sanabria, obispo Córdoba-gua, upéi oiko chugui párroco Catedral Paraguay peguáva. Ary 1609-pe, oike Compañía de Jesús-pe, Misionero ramo.Upépe omba`apo indígena kuéra ndive, oipytyvō ha ombo`e chupekuèra Ñandejára Ñe’ê. Omosarambive haguᾶ Ñandejára Ñe`ẽ Indigena kuéra apytépe ,ofunda va`ekue heta Colonias de indígenas hérava Reducciones. Upépe omba`apo oñondivepa 20 ary rupi.
Capacidad (comprensión escrita)
1. Interpreta textos escritos que contengan funcionalidad
comunicativa.
Capacidades a ser evaluada como alumnos /as ignaciano:
1. Utiliza las Tics para seleccionar, procesar, transmitir, crear y
presentar documentos estructurados
10
Ha`e oipotave va`ekue indígena kuéra oikuaa Ñandejára Ñe`ẽ, upévare ome`ẽ hekove hesekuèra ani haguᾶ oikove encomenderos rembiguái ramo. Ko karai marangatu,katupyry ha horyetéva indígena kuèra ndive ,omano 15 jasypakõi ary 1628 pe.
Ambohovái porandu.Contesto las siguientes preguntas
Moõpa ha araka`épa heñóiva`ekue .
………………………………………………………………………………………………………………………
Moõguápa isy ha itúva. ………………………………………………………………………………………………………………………
Mba`épe ha Moõpa oñemoaranduva´ekue ………………………………………………………………………………………………………………………..
Moõpa omba`apo ha máva ndivepa …………………………………………………………………………………………………………………………….
Mba`é`pa ojapovéva …………………………………………………………………………………………………………………………….
Mba`épa ohupytyséva,oipotavéva ha ohayhuvéva ……………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………..
Mba`eichaguápa hekove ……………………………………………………………………………………………………………………………..
11
Amoñe`ẽ rire mbo`eharakuéra Liz ha Ida rekove ahai porandu ha ambohovái.Luego de leer
detenidamente la biografia de las profesoras elabora preguntas y luego contesta.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Ajeporeka rire Papa Francisco rekovére ,ambohovái porandu.Luego de haber Investigado sobre la vida del Papa Francisco,contesto las siguientes preguntas.
12
Mávapa ko karai
……………………………………………………………………………………………………………………………
Moōpa heñói va`ekue
……………………………………………………………………………………………………………………………….
Moōguápa ha`e
…………………………………………………………………………………………………………………………………
Araka`épa hi`aramboty
………………………………………………………………………………………………………………………………….
Mba`épa ojapovéva pyhareve,asaje,ka`aru ha pyhareve kue
……………………………………………………………………………………………………………………………….
Mba`éichapa héra isy ha itúva
………………………………………………………………………………………………………………………………
Moōpa oiko
……………………………………………………………………………………………………………………………….
Moōpa omba`apo
……………………………………………………………………………………………………………………
13
Moōpa oñemoaranduva`ekue
……………………………………………………………………………………………………………………………….
Mba`épa,mba`épa orohorýva
……………………………………………………………………………………………………………………………….
Mba`épa ohayhuvéva ,oipotavéva ha ohupytyséva
……………………………………………………………………………………………………………………………….
Mba`eichaguápa hekove.
……………………………………………………………………………………………………………………………….
Ambohováipa rire ,ahai papa Franciso rekove.Con las respuestas elaboro la biografía del Papa
Francisco.
RÚBRICA PARA EVALUAR EL DIÀLOGO
Total de puntos 9 P.LOGRADOS:
VOCABULARIO NORMAS Y USOS
Las palabras transmiten el mensaje deseado de una manera precisa, interesante y natural. - Se utilizan correctamente todos los vocablos estudiados (20 vocablos).
2. El escritor demuestra una buena comprensión de las convenciones de la lengua. (por ejemplo - gramática) - La utilización de los adverbios son específicos - La utilización del sufijo se es correcta -La utilización del relativo va es correcta -La utilización del comparativo ve es correcta
IDEAS ORGANIZACIÓN
3. Son el corazón del mensaje, el contenido del ensayo, el tema principal, junto a todos los detalles que enriquecen y desarrollan el tema - El escrito es claro y enfocado - Las ideas son frescas y originales, el escrito manifiesta conocimiento o experiencia.
4. Es la estructura interna de un escrito. - Las secuencias son lógicas.
- Las oraciones son completas.
Capacidad (Expresión escrita)
1. .Produce textos escritos con funcionalidad comunicativa
y con características de cohesión y coherencia.
14
Mba´épa ojapovéva ko’ặ tapichakuera.
Relaciona estos personajes con lo que hacen-Sigue el ejemplo usando
correctamente el relativo va,sufijo se,comparativo de superioridad ve y los adverbios
de tiempo.
Ombopu
mbaraka oipytyvô omopotî
oitypei
Oñe´ẽ
oñangareko
Capacidad (Gramática)
1. Utiliza el sistema gramatical para expresar sus ideas.
15
Techapyrậ -Ejemplos:
1- Papa francisco oñembo`éva ára ha àra .
2. Ida ombo`ese Guarani Ñe`ẽ ambue tetᾶme
3. Papa Francisco oipotavéva py`a rory ha py`aguapy ñane retᾶme guarᾶ
4.Ñandejára ha isy tanderovasa akōinte
2 -
3 -
4 -
5 -
6 -
7 -
8 -
Relativo VA
1. Tiempos del verbo +relativo VA 2. Va expresa la idea de "costumbre ": Mbo`ehára Ida omba`apóva pyhareve kue
mbo`ehao ASA-pe ha ka`aru kue Cristo Rey-pe = suele trabajar.
ogueru ome´ẽ
16
Sufijo SE
1. SE es un sufijo,que pospuesto al verbo indica querer hacer la acción del verbo: Ambo`ese guaraní Europa-pe= Deseo enseñar
2. Cuando los sujetos son distintos se usa el verbo aipota seguido del verbo secundario: ndoipotài reho = no quiero que te vayas.
Comparativo de superioridad
1. El comparativo de superioridad se forma con el sufijo VE (equivale al más castellano) pospuesto al primer tèrmino de la comparación y gui pospuesto al segundo término de la comparación (equivale al que castellano): ikatupyryve ndehegui = más inteligente que vos.
ÑE'ẼTEJA ARAGUÁVA:–Adverbios de tiempos
ko'ága –ága (ahora)
kuehe - ayer
ko'ẽrõ –mañana
upéi-despues
Akokuehe- la vez pasada.
Aje`íma –hace un rato
Kueheambue –anteayer
Voi – temprano
Akōinte –tapiate :siempre
Techapyrã -ejemplos
Ogueru ko'ága (ogueru ága)
Oguerú kuri kuehe
Oguerúta ko'ẽrõ
Oguerúta upéi
Akokuehe aha cine-pe
Aje`íma ou mbo`éhára
Kuehe ambue añemoarandu Kuri guaraníme
Mbo`ehára opu`ᾶ voi omba`apo haguᾶ
Ñandejára ha Tupᾶsy tanderovasa akōinte /tapiaite
PO’A