UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I MJEKËSISË

DEGA: INFERMIERI

PUNIM DIPLOME

Ndikimi i faktorëve të mjedisit në shëndetin e shtatëzënave

Kandidatët: Mëntori:

Liridona Krasniqi Prof. Ass. Dr. Antigona Ukëhaxhaj

Albana Aziraj

Gjakovë, 2020

Tema: “NDIKIMI I FAKTORËVE TE MJEDISIT NE SHËNDETIN E

SHTATËZËNAVE” punuar nga kandidatët Liridona Krasniqi dhe Albana Aziraj

Hartimi i kësaj teme është bërë në Universitetin Publik të Gjakovës, Fakulteti i Mjekësis-

Dega: Infermieri Gjakovë.

Mentori: Prof. Ass. Dr. Antigona Ukëhaxhaj, e cila me njohuritë dhe ndihmen e saj rreth

punimit në fjalë ka dhënë kontributin dhe gadishmërinë për të arritur rezultatin e duhur.

Punimi përfshin: 32 faqe, 6 figura, 1 tabele

DEKLARATË STUDENTORE

Ne studentet Liridona Krasniqi dhe Albana Aziraj deklarojm se tema e Diplomës

“NDIKIMI I FAKTORËVE TE MJEDISIT NE SHËNDETIN E SHTATËZËNAVE” është

punim i yni origjinal.

Nën pergjegjësin time deklaroj se ky punim është shkruar prej nesh, nuk ështe prezantuar

asnjëherë përpara një institucioni tjetër për vlerësim dhe nuk është botuar i tëri ose pjesë të

veqanta te tij. Punimi nuk përmban material të shkruar nga një person tjetër përveq rasteve

të cituara dhe të referuara.

1. Pjesa e parë e temës Hyrje, Qellim dhe Metodologjia është punuar nga Liridona

Krasniqi

2. Pjesa e dytë e temës Diskutime, Rekomandime dhe Perfundime është punuar nga

Albana Aziraj

FALËNDERIME DHE MIRËNJOHJE

Sot pas finalizimit me sukeses të këtyre studimeve, dua të shprehim mirënjohjen tonë dhe

një falenderim të veqantë për personat që na ndihmuan në përmbushjen dhe realizimin e

tyre.

Falenderojm të gjithë profesorët dhe asistentët për punën e tyre te pa lodhshme, vlerësimin

dhe faktin që nuk kursyen të ndajnë me ne asgjë nga njohuritë dhe eksperiencat e tyre.

Deshirojmë në fund, të shpreh mirënjohjen tonë te thellë për familjet tona se cilës i

detyrohemi shumë për fillimin dhe finalizimin e këtyre studimeve, rrugëtim ky sa i

vështirë, aq edhe i bukur!

Falimenderit të gjithëve!

Faleminderit

Liridona Krasniqi dhe Albana Aziraj

PËRMBAJTJA

Abstrakti …………………………………..……………………………...…………..........1

1. Hyrje ………………………….……………...…………………………………..............2

1.1 Varfëria dhe qasja në kujdesin shëndetësor ….………………………………................2

1.2 Stresi ………………………………………………………….…………………......….4

1.3 Ajri i ndotur ……………………………………………………………………...….......8

1.4 Duhani …………………………………………………………………….…...………10

1.5 Ushqimi ………………………………………………………………………...……...13

1.6 Aktiviteti fizik ………………………………………………………………................19

2. Qëllimi i punimit ..………………………………………………………….……….......23

3. Materiali dhe metodologjia …………………………………………………………......24

4. Diskutimet………………………………………………………………………….…...25

5. Rekomandimet ……………………………………………………………………..…...28

6. Perfundimi ………………………………………………………………………….…..29

7. Rezyme………………………………………………………………………………….30

8. Referenca ………………………………………………………………………….……31

9. CV e shkurtër e kandidatëve ………………...…………………………………………..32

Lista e shkurtesave

BMI – Body mass index

UNFPA - United nation found for population

PTSD - Stresi post-traumatik

SEI - The stoockholm environment institute

NTDs – Defektet të tubave neurale

ACOG - American College of Obstetricians and Gynecologists

CTG - Kardiotokografia

μm – Simboli i mikrometrit

PM10 – Grimca deri ne 10 mikrometra

BW – Baby weight

LBW – Low baby weight

VLBW – Very low baby weight

IUGR - Intrauterine Growth Restriction

GEST – Gestation

PTB - Gestational age less than 37 weeks

APGAR - Abruptio Placenta (Placental Abruption)

ABSTRAKTI

Sot është e njohur se mjedisi ndikon në një shtatëzani të shëndosh apo jo. Shumë studime

të bëra në këtë fushë flasin mbi rëndësin e një mjedisi të paster për një shtatëzani të

shëndetshme.

Qëllimi i këtij punimi është të dihet më tepër si ndikojnë faktorët e mjedisit tek shendeti i

shtatëzënave si dhe të paraqitën të dhënat lidhur më keta faktor dhe të realizohen objektivat

e këtij studimi, ne perdorem metoda sasiore të mbledhjes së të dhënave. Ku nëpërmjet

literaturave si dhe citimëve të ndryshme në internet u bë e mundur mbledhja e

informacioneve.

Metodologjia e këtij punimi është bazuar në rishikim literature ku kemi cituar studimet e

bëra në 10-15 vitet e fundit në këtë fushë.

Diskutimet: Gjatë diskutimit ne hetuam ndikimin e ekspozimit të fetusit ndaj ndotjës së

ajrit me rezultatet e shëndetit në lindjet në Itali nga vitet 2000.

Rezultatet tregojnë që nibeli mesatar i PM10 janë të larta andaj ndikojnë negativishtë në

shtatëzani: Pesha e ulët, kohzhgjatja e shtatëzanisë si dhe gjëndja e pergjithshmë

shëndetësore në lindje.

Statistikat tregojnë: Pesha e lindjes (gram) (BW) 3.272, Pesha e ulët e lindjes (LBW) 5%,

Pesha shumë e ulët e lindjes (VLBW) 1%, Kufizimi i Rritjes Brenda Uterinës (IUGR) 2%,

Shtatzënia (ditët) (GEST) 273.27, Lindja para kohe (PTB) 5%, Rezultati i ulët Apgar

(APGAR) 3%, Ekspozimi mesatar i PM10 gjatë shtatëzënësisë (mcg / m3) 34.73, Ditët më

PM10 mbi kufirin e BE gjatë shtatzënisë 54.77

Rekomandimët: Hapat që duhet marrur për gjatë shtatëzanisë janë:

Gratë shtatëzana duhet të synojnë të ushtrojnë se paku 150 minuat në javë, Qendrojnë në

një peshë dhë mëndje të shëndoshë, të ushqehën shëndetshëm, nese konsumoni duhan

ndaloni pirjën e tijë etj.

Fjalë kyçe: shtatëzania, mjedisi, ndotja e ajrit, rrëziku

1

1. HYRJE

Normalisht, shtatëzania humane zgjatë 280 ditë ose 40 javë (9 muaj kalendarik ose 10

muaj hënorë).

Kujdesi shëndetësor i nënës dhe kujdesi për fetusin fillon me shëndetin prenatal.

Organizata Botërore e Shëndetit sugjeron qe hapi i parë drejt shëndetit është një dietë e

ekuilibruar.

Gjatë një shtatëzënie, gratë duhet të marrin kujdes të vazhdueshëm nga një mjek për të

monitoruar rritjen dhe statusin e fetusit.

Gjatë shtatëzanisë, gratë me një peshë mesatare para shtatëzanisë (BMI 18.5-24.9) duhet të

presin të fitojnë midis 11-15 kg gjatë rrjedhës së shtatëzanisë. Ritmet e rritura të

hipertensionit, diabeti, komplikimet e frymëmarrjes dhe infeksionet janë të përhapura në

rastet e mbipeshes së nënës dhe mund të kenë efekte të dëmshme në rezultatet e

shtatzënisë.1

1.1 VARFËRIA DHE QASJA NË KUJDESIN SHËNDETËSOR

Problemi i varfërisë është një ndër problemet më të mëdha i cili sot ka kapluar botën në

përgjithësi. Jemi dëshmitarë të asaj që krahas shumë zhvillimeve që po bëhen sot në botë,

sidomos në aspektin socio-ekonomik, edhe Kosova nuk përjashtohet nga kjo pjesë e botës.

Në kilometrazhin e gjatë të sfidave dhe problemeve me të cilat po ballafaqohet Kosova,

është edhe fenomeni i varfërisë. Sociologët qysh herët janë munduar që të japin prognoza

mbi këtë fenomen dhe si të tillë (varfërinë) e matin me konceptin e mjeteve të

domosdoshme për ekzistencë. Nga kjo lë të kuptohet se varfëria në kuptimin logjik mund

të kuptohet si një status apo gjendje e njerëzve që ju mungojnë mjetet elementare për

jetesë. 2

1 https://www.cdc.gov/reproductivehealth/maternalinfanthealth/pregnancy-weight-gain.htm

2

https://www.cdc.gov/reproductivehealth/maternalinfanthealth/pregnancy-weight-gain.htm

Sipas një raporti të UNFPA – së (United Nation Found for Population) statusi shoqëror dhe

ekonomik, normat dhe vlerat e kulturës dhe largësia gjeografike të gjitha rrisin një

vdëkshmëri të nënës, dhe rreziku për vdekjen e nënës (gjatë shtatëzanisë ose lindjes) në

Afrikën Sub-Sahariane është 175 herë më i lartë se në vendet e zhvilluara, dhe rreziku për

sëmundjët që lidhen me shtatzëninë dhe pasojat negative pas lindjes është edhe më i lartë.

Varfëria, shëndeti i nënës dhe rezultatet për fëmijën janë të gjitha të ndërlidhura. Gratë që

jetojnë në zonat e varfërisë kanë më shumë të ngjarë të jenë të trashë dhe të përfshirë në

sjellje jo të shëndetshme siç është pirja e duhanit dhe përdorimi i drogës, kanë më pak të

ngjarë të përfshihen ose madje të kenë qasje në kujdes të ligjshëm prenatal, dhe janë në një

rrezik dukshëm më të lartë për të keq rezultatet si për nënën ashtu edhe për fëmijën.2

Një studim vuri në dukje se problemet e zakonshme të shëndetit të nënës në zonat e

prekura nga varfëria përfshijnë hemorragji, anemi, hipertension, malarje, mbajtje të

placentës, punë të parakohshme, punë të zgjatur / të komplikuar dhe pre-eklampsi.

Në përgjithësi, kujdesi adekuat paraunatal përfshin kujdesin mjekësor dhe shërbimet

edukative, sociale dhe ushqyese gjatë shtatëzanisë.2

Edhe pse ekzistojnë një larmi arsyesh që gratë zgjedhin të mos përfshihen në kujdesin e

duhur para lindjes, 71% e grave me të ardhura të ulëta në një studim kombëtar në SHBA

kishin vështirësi për të hyrë në kujdesin para lindjes kur e kërkuan atë.2

Për më tepër, emigrantët dhe gratë hispanike janë në rrezik më të lartë sesa gratë e bardha

ose me ngjyrë për të marrë pak ose jo kujdes prenatal, ku niveli i arsimimit është gjithashtu

2

https://sq.wikipedia.org/wiki/Sh%C3%ABndeti_i_n%C3%ABnave_gjat%C3%AB_shat%

C3%ABzanis%C3%AB,_lindjes_dhe_pas_saj#Varf%C3%ABria_dhe_qasja_n%C3%AB_

kujdesin_sh%C3%ABndet%C3%Absor

3

https://sq.wikipedia.org/wiki/Sh%C3%ABndeti_i_n%C3%ABnave_gjat%C3%AB_shat%C3%ABzanis%C3%AB,_lindjes_dhe_pas_saj#Varf%C3%ABria_dhe_qasja_n%C3%AB_kujdesin_sh%C3%ABndet%C3%Absorhttps://sq.wikipedia.org/wiki/Sh%C3%ABndeti_i_n%C3%ABnave_gjat%C3%AB_shat%C3%ABzanis%C3%AB,_lindjes_dhe_pas_saj#Varf%C3%ABria_dhe_qasja_n%C3%AB_kujdesin_sh%C3%ABndet%C3%Absorhttps://sq.wikipedia.org/wiki/Sh%C3%ABndeti_i_n%C3%ABnave_gjat%C3%AB_shat%C3%ABzanis%C3%AB,_lindjes_dhe_pas_saj#Varf%C3%ABria_dhe_qasja_n%C3%AB_kujdesin_sh%C3%ABndet%C3%Absor

një indikator (pasi arsimi dhe raca janë të lidhura). Adoleshentët ka më pak të ngjarë të

marrin ndonjë kujdes prenatal fare. Të ardhurat janë të lidhura mjaft me cilësinë e kujdesit

para lindjes. Ndonjëherë, afërsia me institucionet e kujdesit shëndetësor dhe aksesi në

transport kanë efekte të konsiderueshme nëse gratë kanë qasje në kujdesin para lindjes ose

jo. Një analizë e bërë mbi shërbimet ekujdesit shëndetësor të nënave zbuloi se gratë që

jetonin në zona rurale, larg institucioneve të kujdesit shëndetësor kishin më pak të ngjarë të

merrnin kujdes para lindjes sesa ato që jetonin në zona urbane.2

Për më tepër, studiuesit gjetën një marrëdhënie edhe më të fortë midis mungesës së

transportit dhe kujdesit prenatal dhe lindjes. Përveç afërsisë duke qenë një parashikues i

qasjes në kujdesin para lindjes, kolegët gjetën rezultate të ngjashme për afërsinë dhe

kujdesin para lindjes në Etiopinë rurale.2

1.2 STRESI

Gjatë periudhës së shtatzënisë, përveç ndryshimeve që pasojnë në familje, të njëjtën

kohë vijnë ndryshimet edhe në trupin e gruas shtatzënë, duke përjetuar emocione të

ndryshme në të njëjtën kohë. Shpesh herë ndodhë që ndryshimet emocionale të rrisin

nivelin e stresit përgjatë kësaj periudhe.

Por, stresi i tepruar mund t’ju bëjë të mos ndiheni rehat. Stresi mund të shkaktojë probleme

të gjumit, kokë dhimbje, humbje ose ndryshim të oreksit. Nivelet e larta të stresit që

vazhdojnë për një kohë të gjatë mund të shkaktojë probleme shëndetësore, si tensioni i

lartë i gjakut dhe sëmundje të zemrës.Kur ju jeni shtatzënë, ky lloj stresi mund të rrisë

shanset e të pasurit një lindje të parakohshme (lindje para javës së 37-të të shtatzënisë) ose

një fëmijë të lindur nën-peshë (peshon më pak se 2.5 kilogram). Foshnjat e lindura para

kohe ose me peshë shumë të vogël mund të kenë probleme shëndetësore.

Çfarë shkakton stresi gjatë shtatëzanisë3

Shkaqet e stresit janë të ndryshme për çdo grua, por këtu janë disa shkaqe të përbashkëta

gjatë shtatzënisë:

• Ju mund të përjetoni shqetësimet e shtatzënisë, si të vjellja, kapsllëk, lodhje apo

dhimbje shpine.

• Ndryshimet hormonale, mund të shkaktojë ndryshim në disponimin tuaj. Ndërrimi i

disponimeve mund ta bëjë më të vështirë menaxhimin e stresit.

4

• Ju mund të jeni të shqetësuar për pritshmërinë tuaj gjatë procesit të lindjes apo se si

do të kujdeseni për fëmijën tuaj.

• Nëse punoni, ju mund të keni nevojë për të menaxhuar përgjegjësitë e punës dhe të

përgatisni punëdhënësin tuaj për pushimin e paslindjes.

• Jeta është e ngarkuar dhe nganjëherë merr kahje të papritura. Kjo nuk do të

ndryshoj aspak vetëm për faktin se jeni shtatzënë.

Çfarë lloje të stresit mund të shkaktojnë probleme të shtatzënisë

Lloje të rënda të stresit gjatë shtatzënisë mund të rrisin shanset tuaja për probleme të

caktuara, si lindja e parakohshme. Shumica e grave që kanë stres konstant gjatë shtatzënisë

mund të lindin foshnja të shëndetshme. Por jeni të kujdesshëm në qoftë se ju përjetoni lloje

të rënda të stresit, si:

• Ngjarje negative të jetës. Këto janë gjëra të tilla si divorci, sëmundje serioze ose

vdekje në familje, apo humbja e punës ose shtëpisë.

• Ngjarje e katastrofave. Këto janë gjëra të tilla si tërmetet, uraganet dhe sulmet

terroriste.

• Stresi afatgjatë. Ky lloj i stresit mund të shkaktohet nga probleme financiare, duke

u keqtrajtuar, duke pasur probleme të rënda shëndetësore, ose të qenit në depresion.

Depresioni është një gjendje mjekësore, ku ndjenjat e forta të trishtimit zgjasin për

periudha të gjata kohore dhe parandalojnë një person për të pasur një jetë normale.

• Shtatzënitë e lidhura me stresin. Disa gra mund të ndjejnë shumë stres në lidhje me

shtatzëninë. Ato mund të jenë të brengosura për abort, shëndetin e fëmijës së tyre,

ose për mënyrën se si ata do të përballen me fazat e lindjes ose të qenit prind. Nëse

ju mendoni në këtë mënyrë, bisedoni me ofruesin e kujdesit tuaj shëndetësor. 3

5

A ndikon ç’rregullimi i stresit post-traumatik në shtatzëni

Çrregullimi i stresit post-traumatik (PTSD) paraqitet kur ju keni probleme pasi që shihni

apo përjetoni një ngjarje të tmerrshme, të tilla si përdhunimi, abuzimi, një fatkeqësi

natyrore, një sulm terrorist ose vdekja e një njeriu të afërt. 3

Njerëzit me ç’rregullimin e Stresit Post-traumatik (PTSD) mund të kenë:

• Ankthe të rënda

• Parafytyrime të ngjarjes

• Ëndrra të këqija

• Reagime fizike (si rrahje të shpejta të zemrës ose djersitje) kur kujtohet ngjarja.

8 në 100 femra (8 %) mund të kenë PTSD gjatë shtatzënisë. Gratë që kanë PTSD mund të

kenë më shumë gjasa se sa femrat pa PTSD për të pasur një lindje të parakohshme apo

lindje me foshnje nën peshë. Ato gjithashtu kanë më shumë gjasa se sa gratë e tjera për të

pasur sjellje të rrezikshme shëndetësore, të tilla si pirja e duhanit, pirja e alkoolit ose

konsumimi i drogës. Këto veprime mund të rrisin shanset e të pasurit probleme gjatë

shtatzënisë. Nëse mendoni se mund të keni PTSD, bisedoni me ofruesin tuaj shëndetësor

ose një profesionist të shëndetit mendor.

Disa gra menaxhojnë stresin duke konsumuar duhanin, alkoolin ose drogën, e cila mund të

shkaktojë probleme gjatë shtatzënisë.

Nivelet e larta të stresit në shtatzani, a mund të dëmtojnë fëmijën tuaj më vonë në

jetë3

Disa studime tregojnë se nivelet e larta të stresit në shtatzëni mund të shkaktojnë probleme

të caktuara gjatë fëmijërisë së bebes tuaj, si për shembull, probleme për të kushtuar

vëmendje ose të qenit të frikësuar. Është e mundur që stresi mund të ndikojë edhe në

zhvillimin e trurit të fëmijës tuaj ose në sistemin imunitar.

Si mund të zvogëloni stresin gjatë shtatzënisë3

Këtu janë disa mënyra për të reduktuar stresin:

6

• Kuptoni se çfarë është duke ju bërë të stresuar dhe bisedoni me partnerin tuaj,

një mik apo ofruesin tuaj të kujdesit shëndetësor në lidhje me të.

• Mos harroni, shqetësimet e shtatzënisë janë vetëm të përkohshme. Pyesni

ofruesin tuaj se t’i trajtoni këto shqetësime.

• Qëndroni në një peshë dhe mendje të shëndetshme. Hani ushqime të

shëndetshme, bëni gjumë të mjaftueshëm dhe ushtrime (me pëlqimin e mjekut

tuaj). Ushtrimi mund të ndihmojë në uljen e stresit si dhe ndihmon në

parandalimin e shqetësime të zakonshme të shtatzënisë.

• Ndaloni aktivitetet që ju nuk duhet t’i bëni.

• Duhet të keni një grup mbështetës të mirë, duke përfshirë partnerin, familjen

dhe miqtë tuaj. Pyesni ofruesin tuaj shëndetësor rreth burimeve në komunitet që

mund të jenë në gjendje t’ju ndihmojnë.

• Provoni aktivitete të relaksimit, si yoga e paralindjes ose meditimi.

• Merrni pjesë në klasat për nëna (ku mësoni edhe për përgatitjen psikofizike për

lindje) në mënyrë që të dini se çfarë të prisni gjatë shtatzënisë dhe kur fëmija

juaj lind. Praktikoni teknikat e frymëmarrjes dhe relaksimit që mësoni në klasën

tuaj për nëna.

• Nëse jeni duke punuar, planifikoni me punëdhënësin tuaj se si t’i organizoni

punët e papërfunduara, në mënyrë që të merrni pushimin e lehonisë ashtu siç ju

takon me ligj.

• Në qoftë se mendoni se mund të jeni në depresion, bisedoni me mjekun tuaj

familjar menjëherë. Ka shumë mënyra për t'u marrë me depresionin. Duke

marrë trajtime dhe këshillime të hershme mund t’ia dilni mbanë.3

1.3 AJRI I NDOTUR

Ndotja e ajrit tashmë është një prej shqetësimeve më të mëdha të qytetarëve të Kosovës.

Çdo ditë tregohen shifrat e matjeve të ndotjes së ajrit ndërsa organet kompetente sugjerojnë

popullatën të qëndrojnë në shtëpi dhe që të mos hapin dritaret. Ndikimi i ajrit të ndotur në

çdo individ është negativ dhe paraqet rrezik.4

Ndotja e ajrit është substancë e dëmshme në ajër që mund të ndikojë në frymëmarrje dhe të

dëmtojë shëndetin tuaj. Ndotja e ajrit mund të ndodhë si brënda ashtu edhe jashtë. Mund të

përkeqësohet nëse nuk ka erë ose erë ose kur është me diell dhe ngrohtë. Ndotja e ajrit

përfshin: Tym nga produktet e duhanit dhe zjarret, monoksidi i karbonit, tymi nga

fabrikat.4

Ndotja e ajrit mund të ndikojë në sytë tuaj, fytin dhe mushkëritë. Nivele të larta të ndotjes

së ajrit mund të shkaktojnë djegien e syve tuaj, kollitjen dhe djegien në gjoks. Këto

simptoma mund të jenë më të këqija kur ushtroni ose nëse keni astmë ose probleme të tjera

3 https://www.marchofdimes.org/complications/stress-and-pregnancy.aspx

7

https://www.marchofdimes.org/complications/stress-and-pregnancy.aspx

të mushkërive.4

Figura.2 Ajri i ndotur

8

Sulfati i amonit është një ndotës i zakonshëm i ajrit nga industria dhe emetimet e

automjeteve. Grimcat e vogla mund të futen më thellë në trupin tuaj sesa grimcat e mëdha.

Lëndët e grimcave që janë më të vogla se 2.5 μm në diametër, dhe veçanërisht grimcat

ultrafinë që janë 0.1 μm ose më të vogla, mund të lëvizin nëpër ind. Ata janë mjaft të

njohur për të qenë në gjendje të kalojnë nëpër membranat qelizore dhe të gjenden në

qelizat e rreshtimit të mushkërive. Grimcat më të vogla gjithashtu mund të kalojnë

pengesën e trurit në gjak ose përfundimisht mund të arrijnë placentën. Aftësia e grimcave

shumë të vogla për të udhëtuar përmes trupit të nënës dhe potencialisht në fetus mund të

jetë mënyra se si ndotësit e ajrit shkaktojnë probleme shëndetësore dhe zhvillimore tek

fëmijët.5

A mund të ndikojë ndotja e ajrit në shtatzëni dhe fëmijën tuaj

Po. Ekspozimi ndaj ndotjes së ajrit gjatë shtatzënisë mund të rrisë rrezikun e lindjes së

parakohshme dhe peshën e ulët të lindjes. Lindje të parakohshme është lindja që ndodh

shumë shpejt, para javës së 37 të shtatzënisë. Pesha e ulët e lindjes është kur një fëmijë lind

me peshë më pak se 2.5 kg. Ekspozimi ndaj ndotjes së ajrit gjatë shtatzënisë mund të rrisë

rrezikun e lindjes së foshnjës. Lindja e vdekur është kur një fëmijë vdes në bark pas 20

javësh të shtatzënisë. Ekspozimi juaj ndaj ndotjes së ajrit gjatë shtatzënisë mund të ndikojë

në shëndetin e fëmijës tuaj (veçanërisht në frymëmarrje) dhe aftësitë e të mësuarit më vonë

gjatë jetës.4

Pesha e ulët në lindje, pesha ideale e lindjes është mbi 2.5 kg. Bebet të cilat lindin në

termin me peshë nën 2.5 kg konsiderohen si bebe me peshë të ulët në lindje. Mesatarisht

një nga 12 bebe lindin me peshë të ulët dhe shkaktarët mund të jenë të shumtë, përfshirë

edhe shkaktarët gjenetikë, por konsiderohet se ajri i ndotur luan rol shumë të rëndësishëm.4

1.4 DUHANI

Pirja e duhanit është e lidhur me shumë sëmundje, atakun e zemrës, presionin e lartë të

gjakut, kancerin e mushkërive, të gojës, bronshitin, ulcerat etj, pasojat e të cilave bëhen

edhe më të rënda në rastet kur cigarja konsumohet nga femrat gjatë shtatzanisë.

Së fundmi edhe në vendin tonë po konstatohet një tendencë në rritje e pirjes së duhanit,

madje edhe në rastet kur kanë vendosur të sjellin në jetë një krijesë të re.

Pse eshte duhanpirja e rrezikshme gjate shtatezanise

Nese ju pini duhan gjate shtatezanise,foshnja juaj eshte e eksposuar ndaj kimikateve si

katrani,nikotina dhe monoksidi i karbonit.Nikotina shkakton ngushtim te eneve te gjakut

,pra me pak oksigjen dhe lende ushqyese te foshnja.Monoksidi i karbonit zvogelon sasine

e oksigjenit qe merr foshnja. 6

4 https://www.marchofdimes.org/pregnancy/air-pollution.aspx#main 5https://www.the-scientist.com/news-opinion/pregnant-moms-air-pollution-exposure-may-

affect-babies-health-66467

9

https://www.marchofdimes.org/pregnancy/air-pollution.aspx#mainhttps://www.the-scientist.com/news-opinion/pregnant-moms-air-pollution-exposure-may-affect-babies-health-66467https://www.the-scientist.com/news-opinion/pregnant-moms-air-pollution-exposure-may-affect-babies-health-66467

Figura.3 Duhanpirja të gratë shtatëzëna

Si e ve ne rrezik foshnjen time duhanpirja ne shtatezani

Rreziku i lindjes para kohe dhe problemet ne menyren se si placenta e atakon uterusin janë

të rritura ne shtatezenat duhanpirese. Gjithashtu të porsalindurit e shtatezenave duhanpirese

kane tendence te jene me te vegjel se te tjeret. 8

10

Ata kane me shume prirje të preken nga astma, kolikat dhe obesiteti/dhjamosja e

femijerise. Ata gjithashtu janë të rrezikuar nga sindroma e vdekjes se papritur te

porsalindurit.

Pirja pasive e duhanit

Pirja e duhanit të dorës së dytë është e rrezikshme, veçanërisht për fëmijët. Mënyra më e

mirë për të mbrojtur të dashurit tuaj është të lini duhanin. Të paktën, sigurohuni që të keni

një shtëpi dhe makinë pa tym. Kur pini një cigare shumica e tymit nuk shkon në

mushkëritë tuaja, ai shkon në ajër përreth jush ku dikush afër mund ta marrë frymën. Tymi

i dorës së dytë është tymi që ju nxirrni plus tymi "i rrjedhës anësore" të krijuar nga fundi i

ndezur i cigares suaj. Kur miqtë dhe familja marrin frymë në tymin tuaj të dorës së dytë -

atë që ne e quajmë pirja pasive e duhanit - nuk është thjesht e pakëndshme për ta, por

gjithashtu mund të dëmtojë shëndetin e tyre. Njerëzit që marrin frymë me duhan të dorës së

dytë rregullisht kanë më shumë gjasa të marrin të njëjtat sëmundje si duhanpirësit,

përfshirë kancerin e mushkërive dhe sëmundjet e zemrës. 7

Gratë shtatzëna të ekspozuara ndaj tymit pasiv janë më të prirura për lindje të parakohshme

dhe foshnja e tyre është më e rrezikuar nga pesha e ulët e lindjes dhe vdekja e bebes.

Fëmijët që rriten në ambiente me duhan janë viktimat e para të duhanpirjes pasive. Ata

vuajnë shpesh nga probleme respiratorë në vitet e para të jetës së tyre. Tek fëmijët dhe të

rinjtë e moshës 15 deri 16 vjeç që thithin rregullisht tymin e duhanit, mund të dallojmë

forma të ndryshme të irritimit të rrugëve respiratorë: kollë, mukozë, defiçit respirator me

fishkëllima. Këta të rinj vuajnë shpesh dhe nga otiti dhe angina. Duhanpirja pasive tek

fëmijët dhe adoleshentet rrit rrezikun e astmës. Rreziku që fëmijët e prindërve duhanpirës

të bëhen duhanpirës dyfishohet, në raport me fëmijët e prindërve jo duhanpirës.

Si të mbroheni nga tymi i dorës së dytë7

Mënyra më e mirë për ta bërë këtë është të heqësh dorë plotësisht nga pirja e duhanit. Nëse

nuk jeni gati për të lënë duhanin, bëni të gjitha përpjekjet për ta mbajtur tymin e cigares

tuaj larg nga njerëzit e tjerë dhe mos pini kurrë duhan në ambiente të mbyllura ose në

makinë.

11

Ti duhet: Gjithmonë pi duhan jashtë, pyesni vizitorët tuaj të pinë duhan jashtë, mos pini

duhan në makinë ose lejoni dikë tjetër, merrni hapa tani për të ndaluar pirjen e duhanit.

Rreziqet e pirjes së duhanit pasiv

Tymi i dorës së dytë është një koktej vdekjeprurës i më shumë se 4,000 irrituesve,

toksinave dhe substancave shkaktare të kancerit. Shumica e tymit të dorës së dytë është e

padukshme dhe pa erë, kështu që pa marrë parasysh sa të kujdesshëm mendoni se jeni,

njerëzit rreth jush ende marrin frymë në helmet e dëmshme. Hapja e dritareve dhe dyerve

ose pirja e duhanit në një dhomë tjetër në shtëpi nuk i mbron njerëzit. Tymi mund të

qëndrojë në ajër për 2 deri në 3 orë pasi të keni mbaruar një cigare, madje edhe me një

dritare të hapur.

Gjithashtu, edhe nëse e kufizoni pirjen e duhanit në një dhomë, tymi do të përhapet në

pjesën tjetër të shtëpisë ku njerëzit do ta thithin atë. 7

Nuk është kurrë vonë

Gjithmonë ja vlen të lësh duhanin edhe pse shtatzënia ka filluar. Lënia e duhanit zvogëlon

ndjeshëm rreziqet për nënën dhe fëmijën. Për çdo cigare në ditë gjatë shtatzënisë, pesha e

fetusit zvogëlohet 15 gram. Mesatarisht, fëmijët e lindur nga duhanpirës peshojnë 200

gram me pak se fëmijët e lindur nga jo duhanpirës. Rreziku i lindjes së fëmijëve që

peshojnë 2.5 kg me pak, është dy herë më e lartë tek duhanpirëset. Rreziku i lindjes së

parakohshme dyfishohet nëse nëna pi duhan. Në raport me fëmijët e lindur në kohë,

foshnjat e lindura para kohe kanë më shumë rreziqe për të pasur komplikacione. 9

12

A mund të përdor një zëvendësim të nikotinës gjatë shtatëzënësisë.

Çamçakëzi dhe copat e nikotinës lëshojnë nikotinë në qarkullimin e gjakut të duhanpirësit i

cili po përpiqet ta lë. Megjithëse këto produkte mund të zvogëlojnë simptomat e tërheqjes

dhe të ulin dëshirat tek duhanpirësit që përpiqen të lënë, siguria e këtyre produkteve nuk

është vlerësuar në mënyrë adekuate në gratë shtatzëna.6

6 https://www.webmd.com/baby/smoking-during-pregnancy#1 7https://www.nhs.uk/live-well/quit-smoking/passive-smoking-protect-your-family-and-

friends/ 8https://www.marchofdimes.org/pregnancy/smoking-during-pregnancy.aspx

9https://www.nhs.uk/conditions/pregnancy-and-baby/smoking-pregnant/

https://www.webmd.com/baby/smoking-during-pregnancy#1https://www.nhs.uk/live-well/quit-smoking/passive-smoking-protect-your-family-and-friends/https://www.nhs.uk/live-well/quit-smoking/passive-smoking-protect-your-family-and-friends/https://www.marchofdimes.org/pregnancy/smoking-during-pregnancy.aspxhttps://www.nhs.uk/conditions/pregnancy-and-baby/smoking-pregnant/

1.5 USHQIMI

Gjithmonë është e rëndësishme të hani një dietë të ekuilibruar - dhe është edhe më e

rëndësishme kur jeni shtatzënë sepse ajo që hani është burimi kryesor i ushqyesve për

foshnjën tuaj. Sidoqoftë, shumë gra nuk marrin mjaftueshëm hekur, folate, kalcium,

vitaminë D ose proteina. Pra, kur jeni shtatzënë, është e rëndësishme për ju të rrisni sasitë e

ushqimëve që hani me këto lëndë ushqyese. Shumica e grave mund të plotësojnë nevojat e

tyre në rritje me një dietë të shëndetshme që përfshin shumë fruta, perime, drithëra integrale

dhe proteina. Sipas Kolegjit Amerikan të Obstetërve dhe Gjinekologëve (ACOG), duhet të

përpiqeni të hani një shumëllojshmëri ushqimesh nga këto grupe themelore të ushqimit. Nëse

e bëni, ka të ngjarë të merrni të gjitha lëndët ushqyese që ju nevojiten për një shtatzëni të

shëndetshme.10

Figura.4.Frutat

Ushqyesit kryesorë që ju duhen

13

Sipas ACOG, ju dhe fëmija juaj keni nevojë për këto lëndë ushqyese kryesore për një

shtatzëni të shëndetshme: 10

• Kalcium

Ndihmon për të ndërtuar kocka dhe dhëmbë të fortë. Burimet kryesore përfshijnë qumësht,

djathë, kos dhe sardele. Gjatë shtatzënisë ju nevojiten 1.000 miligramë (mg) në ditë.10

• Hekuri

Ndihmon qelizat e kuqe të gjakut të japin oksigjen tek fëmija juaj. Burimet përfshijnë mish

të kuq të ligët, fasule të thata, bizele dhe drithëra të pasuruar me hekur. Gjatë shtatzënisë ju

nevojiten 27 mg në ditë.10

14

• Vitamina A

Ju keni nevojë për këtë vitaminë për lëkurë të shëndetshme, shikim dhe rritje të kockave.

Karotat, zarzavatet e errëta, me gjethe dhe patatet e ëmbla janë burime të mira. Gjatë

shtatzënisë ju nevojiten 770 mikrogramë çdo ditë.10

• Vitaminë C

Promovon mishrat, dhëmbët dhe kockat e shëndetshme dhe ndihmon trupin tuaj të thithë

hekurin. Burime të mira përfshijnë fruta agrumesh, brokoli, domate dhe luleshtrydhe. Gjatë

shtatzënisë ju nevojiten 85 mg në ditë.10

• Vitamina D

Ndihmon trupin tuaj në thithjen e kalciumit për të ndihmuar në ndërtimin e kockave dhe

dhëmbëve të foshnjës tuaj. Burimet përfshijnë ekspozimin ndaj rrezeve të diellit, qumështit

të pasuruar dhe peshkut të yndyrshëm, siç është salmoni. Gjatë shtatzënisë ju nevojiten 600

njësi ndërkombëtare (IU) çdo ditë.10

• Vitamina B6

Ndihmon në formimin e qelizave të kuqe të gjakut dhe ndihmon trupin tuaj të përdorë

proteina, yndyrë dhe karbohidrate. Ju mund ta gjeni vitaminën B6 tek viçi, mëlçia, mishi i

derrit, drithërat me kokrra të plota dhe bananet. Gjatë shtatzënisë ju nevojiten 1.9 mg në

ditë.10

15

• Vitamina B12

Ndihmon në formimin e qelizave të kuqe të gjakut dhe mirëmban sistemin tuaj nervor. Këtë

vitaminë mund ta gjeni vetëm në produktet shtazore. Burime të mira përfshijnë mëlçinë,

mishin, peshkun, shpendët dhe qumështin. Gjatë shtatzënisë ju nevojiten 2.6 mikrogramë

çdo ditë.10

Figura.5 Trekëndeshi Ushqimor

• Folate (Acid Folik)

Një vitaminë B e rëndësishme në prodhimin e gjakut dhe proteinave, gjithashtu

zvogë lon rrezikun e defekteve të tubit nervor (një defekt i lindjes së trurit dhe palcës

kurrizore).Folatin mund ta gjeni në perimet jeshile, me gjethe, mëlçinë, lëngun e

portokallit, bishtajoret (fasulet, bizelet, thjerrëzat) dhe arrat.Ju duhet të merrni të

paktën 400 mikrogram folate çdo ditë para shtatzënisë dhe gjatë 12 javëve të para të

shtatzënisë për të zvogëluar rrezikun e defekteve të tubit nervor. Gjatë shtatzënisë,

mjekët rekomandojnë që të merrni 600 mikrogramë çdo ditë.10

16

Shtimi i peshës

Shtimi i peshës është i rëndësishëm gjatë shtatzënisë dhe diçka që ju dhe mjeku do ta

monitoroni për nëntë muaj derisa të lindni. Sidoqoftë, shtimi i peshës shumë ose shumë të

vogël mund të kontribuojë në probleme gjatë shtatzënisë si për ju ashtu edhe për foshnjën

tuaj.Vetëm se po hani për dy nuk do të thotë që duhet të hani dyfishin e sasisë së ushqimit.

Nëse jeni një peshë e shëndetshme para shtatzënisë, duhet të hani vetëm mesatarisht rreth

300 kalori shtesë në ditë.10

Rekomandimet e fundit nga Instituti i Mjekësisë për shtimin në peshë të shtatzënisë fillojnë

indeksin tuaj të masës trupore para shtatzënisë (BMI).10

Qëllimi i shtimit në peshë të një fëmijë Qëllimi i shtimit në peshë binjakë

BMI 30: i trashë 11-20 lbs 25-42 lbs

Përshtatur nga udhëzimet e IOM, 200910

17

Lindje të shumëfishta

Nëse jeni duke pritur më shumë se një fëmijë, duhet të diskutoni se çfarë dhe sa të hani me

siguruesin e kujdesit shëndetësor. Nevojat tuaja për lëndë ushqyese dhe kalori janë më të

larta se ato të grave që mbajnë një fëmijë.10

Vitamina Prenatale

Shtesat e vitaminave dhe mineraleve nuk mund të zëvendësojnë një dietë të shëndetshme.

Shumica e mjekëve rekomandojnë që gratë shtatzëna të marrin një shtesë të vitaminës dhe

mineraleve para lindjes çdo ditë përveç se të hanë një dietë të shëndetshme.Marrja e një

suplementi siguron që ju dhe fëmija juaj të merrni mjaft lëndë ushqyese të rëndësishme si

acid folik dhe hekur. Por mos e teproni - marrja e shumë mund të jetë e dëmshme për ju dhe

fëmijën tuaj.10

Alkooli, Kafeina dhe Peshku

Gratë shtatzëna dhe gratë që mund të mbeten shtatzënë nuk duhet të pinë alkool. Pijet që

përmbajnë alkool përfshijnë birrë, verë, pije alkoolike, pije të përziera dhe pije malt.Edhe

pirja e moderuar gjatë shtatëzënësisë mund të shkaktojë probleme të sjelljes ose zhvillimit

për një fëmijë. Pirja e madhe gjatë shtatzënisë mund të rezultojë në probleme serioze për

foshnjën, duke përfshirë keqformimin dhe paaftësinë intelektuale.Ndërsa është e paqartë

nëse marrja e lartë e kafeinës çon në abort spontan, duket se marrja e moderuar e kafeinës

(rreth dy filxhanë me 8 ons kafe) nuk e bën.Akoma, ndoshta është një ide e mirë të kufizoni

kafeinën në dietën tuaj gjatë shtatzënisë. Shumë kafeinë mund të ndërhyjë në gjumë, të

kontribuojë në të përziera dhe të çojë në dehidrim.Peshku mund të jetë një burim i

shkëlqyeshëm i proteinave, acideve yndyrore omega-3 dhe ushqyesve të tjerë të

shëndetshëm. Por gratë shtatzëna duhet të bëjnë kujdes që të shmangin disa lloje peshqish

18

sepse ato përmbajnë nivele të larta të merkurit, të cilat mund të dëmtojnë një foshnjë në

rritje.10

10 https://www.johnmuirhealth.com/health-education/health-wellness/pregnancy-

breastfeeding/nutritional-needs-during-pregnancy.html

https://www.johnmuirhealth.com/health-education/health-wellness/pregnancy-breastfeeding/nutritional-needs-during-pregnancy.htmlhttps://www.johnmuirhealth.com/health-education/health-wellness/pregnancy-breastfeeding/nutritional-needs-during-pregnancy.html

1.6 AKTIVITETI FIZIK

Familja hispanike me një nënë shtatzënë. A është në rregull të jem fizikisht aktiv ndërsa jam

shtatzënë dhe pasi të kem fëmijën timë. Po. Nëse jeni një grua e shëndetshme shtatzënë ose

pas lindjes, aktiviteti fizik është i mirë për shëndetin tuaj të përgjithshëm. Për shembull,

aktiviteti fizik me intensitet të moderuar, të tilla si ecja e shpejtë, i mban zemrën dhe

mushkëritë tuaja të shëndetshme gjatë dhe pas shtatzënisë. Aktiviteti fizik gjithashtu

ndihmon në përmirësimin e humorit tuaj gjatë gjithë shtatzënisë dhe pas lindjes. Pasi të keni

fëmijën tuaj, ushtrimet gjithashtu ndihmojnë në ruajtjen e një peshe të shëndetshme, dhe kur

kombinohen me ngrënien e më pak kalorive, ndihmojnë në humbjen e peshës.11

Figura.6 Stervitja në shtatëzani

Bisedoni me mjekun tuaj

19

Nëse jeni shtatzënë, duhet të jeni nën kujdesin e një mjeku që mund të monitorojë ecurinë e

shtatzënisë. Konsultohuni me mjekun tuaj nëse apo si të rregulloni aktivitetin tuaj fizik gjatë

dhe pas shtatzënisë.11

Sipas Udhëzimeve të Aktivitetit Fizik për Amerikanët, botimi i 2-të - Washington, DC: U.S.

Department of Health and Human Services; 2018.11

Ikona: Në këmbë

Gratë shtatzëna ose pas lindjes duhet të bëjnë të paktën 150 minuta (për shembull, 30 minuta

në ditë, pesë ditë në javë) të një aktiviteti fizik aerobik me intensitet të moderuar në javë, të

tilla si ecja e shpejtë, gjatë dhe pas shtatzënisë. Bestshtë më mirë ta përhapni këtë aktivitet

gjatë gjithë javës.11

Ikona: Vrapim

Gratë që tashmë bëjnë një aktivitet fizik aerobik me intensitet të fuqishëm, të tilla si vrapimi,

mund të vazhdojnë ta bëjnë këtë gjatë dhe pas shtatzënisë.11

Sa duhët të ushtrojë

Ne e dimë që 150 minuta çdo javë tingëllon si shumë kohë, por nuk keni pse t’i bëni të gjitha

menjëherë. Jo vetëm që është më mirë të përhapni aktivitetin tuaj fizik gjatë javës, por mund

ta ndani atë në copa më të vogla të kohës gjatë ditës. Për sa kohë që aktiviteti juaj fizik aerob

është një përpjekje e moderuar ose e fuqishme, çdo kohë vlen për përmbushjen e udhëzimit

aerobik.11

A ka rreziqe të përfshira në aktivitetin fizik dhe shtatzëninë

Sipas provave shkencore, rreziqet e aktivitetit aerobik me intensitet të moderuar, të tilla si

ecja e shpejtë, janë shumë të ulëta për gratë shtatzëna të shëndetshme. 11

20

Aktiviteti fizik nuk rrit shanset tuaja për peshë të ulët, lindje të hershme ose humbje të

hershme të shtatzënisë11

Cilat janë disa gjëra që duhet të mbani mend kur bëj aktivitet fizik gjatë dhe pas

shtatzënisë

Nëse nuk keni ndonjë arsye mjekësore për të shmangur aktivitetin fizik gjatë ose pas

shtatzënisë, mund të filloni ose të vazhdoni aktivitetin fizik aerob me intensitet të moderuar11

Aktiviteti fizik i lejuar në shtatzani

• Ecja

• Noti

• Ushtrime te lehta aerobike

• Yoga

• Perdorimi i bicikletes ne palester13

Aktiviteti fizik që nuk rekomandohët në shtatzani

• Gjimnastika

• Ski

• Zhytje

• Patinazhi

• Hokej

Kundërindikacionët në mënyrë apsolute: aktiviteti fzik ne rastet e shtatzanave me

hipertension të shfaqur gjate shtatzanise, hemorragji vaginale, placenta previa, paciente me

histori te mepareshme per lindje para kohe apo ato me rrezik lindje parakohe ne shtatzanine

aktuale, hypotrofi fetale, ne paciente me serklazh.12-14

21

Kunderidikacionët relative: per aktivitet fizik gjate shtatzanise: pacientet me hipertension

kronik, disfunksion të gjendres tiroide, semundje vaskulare dhe patologji pulmonare14

Intensiteti, zgjatja dhe frekuenca e ushtrimeve ne shtatzani duhet te filloje ne nivelin qe nuk

shkakton dhimbje, veshtiresi ne frymemarrje apo lodhje te ekzagjeruar. Per të ruajtur nje

nivel te kenaqshem hidratimi duhet te konsumohen lengje para fillimit te aktivitetit fizik dhe

cdo 20 minuta pas fillimit te ushtrimeve (1 gote). Këto kontraksione janë problematike nese

persistojne edhe 30 minuta pas perfundimit të aktivitetit fizik.12

Aktiviteti fizik ndikon ne ecuri me të mire të periudhes se shtatzanise, shkurton kohen e

procesit te lindjes dhe pakeson nevojen per ndërhyrje obstetrikale.11

11

https://www.cdc.gov/physicalactivity/basics/pregnancy/index.htm#:~:text=Talk%20to%20

Your%20Doctor&text=Pregnant%20or%20postpartum%20women%20should,this%20acti

vity%20throughout%20the%20week

12https://www.webmd.com/baby/guide/exercise-during-pregnancy#2

13https://www.webmd.com/baby/pregnancy-safe-exercises#1

14https://www.webmd.com/baby/guide/exercise-during-pregnancy#1

22

https://www.cdc.gov/physicalactivity/basics/pregnancy/index.htm#:~:text=Talk%20to%20Your%20Doctor&text=Pregnant%20or%20postpartum%20women%20should,this%20activity%20throughout%20the%20weekhttps://www.cdc.gov/physicalactivity/basics/pregnancy/index.htm#:~:text=Talk%20to%20Your%20Doctor&text=Pregnant%20or%20postpartum%20women%20should,this%20activity%20throughout%20the%20weekhttps://www.cdc.gov/physicalactivity/basics/pregnancy/index.htm#:~:text=Talk%20to%20Your%20Doctor&text=Pregnant%20or%20postpartum%20women%20should,this%20activity%20throughout%20the%20weekhttps://www.webmd.com/baby/guide/exercise-during-pregnancy#2https://www.webmd.com/baby/pregnancy-safe-exercises#1https://www.webmd.com/baby/guide/exercise-during-pregnancy#1

2. QËLLIMI I PUNIMIT

Qëllimi i këtij punimi ka qënë që të informohemi sa më shumë rreth ndikimit të faktoreve

të mjedisit tek gratë shtatëzëna.

23

3. MATERIALI DHE METODOLOGJIA

Në realizimin e këtij punimi është përdorur metoda rishikim literature. Gjatë këtij punimi

janë paraqitur informacione të shumëta rreth shumë faktorëve të mjedisit.

Informatat për këtë punim janë marrë në disa libra dhe kryesishtë në web faqe të ndryshme

mjekësore rreth ndikimit faktorëve të mjedisit tek gratë shtatëzëna.

24

4. DISKUTIMET

Në hulumtimin e bërë ne Itali gjatë 10-15 vitëve te fundit kemi parë qe ndotja e ajrit është

një çështje kryesore mjedisore dhe sociale e kohës sonë që, në një masë të ndryshme, ndan

të gjitha rajonet, grupmoshat dhe grupet socio-ekonomike. Kjo paraqet sfida të shumta në

terma të menaxhimit dhe zbutjes së ndotësve të dëmshëm. Përkundër këtyre përpjekjeve,

nivelet e përqendrimit ëndë tejkalojnë kufijtë e rekomanduar në shumë qytete, veçanërisht

për grimcat (PM).15

Ne hetuam ndikimin e ekspozimit të fetusit ndaj ndotjes së ajrit në rezultatet e shëndetit në

lindjët në Itali në vitet 2000 duke kombinuar informacione mbi vendbanimin e nënës nga

certifikatat e lindjes me informacion mbi përqendrimet PM10 nga monitorët e cilësisë së

ajrit.15

Në të vërtetë, nivelet e ndotjes së ajrit në Itali janë relativisht më të ulëta sesa ato me

përvojë në vendet e industrializimit të tilla si Kina ose India, por ende të krahasueshme me

ato që përjetuan shumë vende të tjera të industrializuara.15

Rezultatet tona tregojnë se nivelet mesatare të PM10 janë të larta, andaj ka efekte të

dëmshme në peshën e lindjes, kohëzgjatjen e shtatzënisë, si dhe gjendja e përgjithshme

shëndetësore në lindje. Këto efekte drejtohen kryesisht nga ekspozimi i ndotjes gjatë

tremujorit të tretë të shtatzënisë dhe më tej ndryshojnë në madhësi në lidhje me nënën

statusi socio-ekonomik, duke sugjeruar që foshnjat e lindura nga nëna të pafavorshme

sociale me te prekshme. Për më tepër, duke pasur parasysh efektet e papërfillshme të

ndotjes në rezultatet e lindjeve.15

Nevojiten përpjekje politike për të mbrojtur plotësisht fetuset nga efektet e pafavorshme të

ndotjes së ajrit dhe për të zbutur pabarazinë mjedisore të shëndetit në lindje.15

Databaza kryesore e përdorur në këtë studim vjen nga çertifikatat e lindjes (Standarde Certi

cates i Lindjeve të Gjalla, tani e tutje SCLB) nga Ministria Italiane e Shëndetësisë,

25

e mbledhur në tërësi popullsia e nënave që kanë lindur në spitale publike dhe private midis

vitit 2002 dhe 2008. Bërja e të dhënave arrin në rreth 3,400,000 vëzhgime në përgjithësi.

Për më tepër, SCLB përmban informacion të detajuar mbi spitalin e lindjes, seksin e të

porsalindurit, dhe prania e pediatrit neonatal gjatë lindjes, si dhe disa masa të shëndeti i

foshnjës në lindje.15

Efektet e pafavorshme të shëndetit të PM10 varen nga përqendrimi dhe kohëzgjatja e

ekspozimit, si dhe nga depozitimi i grimcave. Ekspozimi afatgjatë, ndoshta në nivele të

larta ndotjeje, ka të ngjarë të prodhojë më të mëdha, më të qëndrueshme dhe kumulative

sesa ekspozimi afatshkurtër. Më tej, aq më thellë grimcat depozitohen, aq më shumë duhet

për t'i hequr ato nga njeriu trupi. Në këtë aspekt, periudha më e prekshme e shtatzënisë

ndryshon në lidhje me rezultatin e lindjes të konsideruar. Për shembull, ekspozimi i nënës

ndaj PM10 gjatë shtatëzënësisë së hershme ose në mes është i dëmshëm për shëndetin e

fetusit për sa i përket peshës më të ulët të lindjes, ndërsa dritarja më kritike e shtatzënisë

për lindjen e parakohshme është tremujori i tretë.15

Statistikat përmbledhëse të mostrës fillestare janë paraqitur në Tabelën 1. Paneli A i

Tabelës 1 tregon statistikat përmbledhëse për rezultatet e lindjeve, të cilat në përgjithësi

përshkruajnë një popullsi të porsalindur të shëndetshme, me një mesatare BW gati 3,3 kg,

në përputhje me standardet ndërkombëtare klinike (OBSH, 2006). Shëndeti i mirë gjatë

lindjes gjithashtu shfaqet në një pjesë të vogël (vetëm 3%) të të porsalindurve me rezultat

të ulët Apgar (APGAR), si dhe GEST (273 ditë që korrespondojnë me 39 javë të

shtatzënisë, mesatarisht).15

Prevalenca për LBW është 5%, për VLBW është 1%, për UGR është 2% dhe për PTB

është rreth 5%. Duke parë variablat e ndotjes në Panelin B të Tabelës 1, vërejmë se niveli

mesatar i përqendrimit PM10 gjatë gjithë shtatzënisë është pothuajse 35 mcg / m3 . Numri

i ditëve me nivele të përqendrimit PM10 mbi kufirin është rreth 54 ditë gjatë shtatzënisë.15

26

Kjo do të thotë që çdo nënë në mostrën tonë ka përjetuar mesatarisht më shumë se një herë

në javë në ditë kufitare gjatë shtatzënisë së saj, dhe shumë prej tyre kanë përjetuar

përqendrim të lartë PM10 nivele disa herë.15

Statistika Permbledhëse:

15 IZA DP No. 12467 “Air Pollution during Pregnancy and Birth Outcomes in Italy” JULY

2019,Alessandro Palma University of Naples Parthenope and CEIS Tor Vergata University

Inna Petrunyk Leuphana University Lueneburg Daniela Vuri Tor Vergata University and

IZ

27

Paneli A: Rezultatet Mesatare

Pesha e lindjes (gram) (BW) 3,272.12

Pesha e ulët e lindjes (LBW) 5%

Pesha shumë e ulët e lindjes (VLBW) 1%

Kufizimi i Rritjes Brenda Uterinës (IUGR) 2%

Shtatzënia (ditët) (GEST) 273.27

Lindja para kohe (PTB) 5%

Rezultati i ulët Apgar (APGAR) 3%

Paneli B: Rezultatet

Ekspozimi mesatar i PM10 gjatë shtatëzënësisë (mcg / m3) 34,73

Ditët më PM10 mbi kufirin e BE gjatë shtatzënisë 54.77

5. REKOMANDIMET

Gjatë mbledhjes së materialit dhe të hulumtimeve të bëra në kemi mbledhur informacione

të shumta ndaj faktorëve të mjedisit tek shtatëzanat. Hapat që duhen ndërmarrë për gratë

shtatëzana janë:

• Gratë që janë shtatzënë duhet të synojnë të ushtrojnë të paktën 150 minuta në javë.

• Qëndroni në një peshë dhe mendje të shëndetshme. Hani ushqime të shëndetshme,

bëni gjumë të mjaftueshëm dhe ushtrime

• Provoni aktivitete të relaksimit, si yoga e paralindjes ose meditimi.

• Nese pi duhan merrni hapa tani për të ndaluar pirjen e duhanit.

• Kërkojuni njerëzve që pinë duhan të mos pinë duhan rreth jush.

• Është e këshilluar për nënën shtatzënë gjithashtu për rritjen dhe zhvillimin normal

të bebes që nëna të ushqehet në mënyrë cilsore dhe të merrë tri vaktet mëngjes,

drekë dhe darkë, si dhe diçka të vogël midis vakteve kryesore.

28

6. PËRFUNDIMI

E gjithë puna deri këtu ishte një nga më të bukurat dhe një nga punët më emocionuse, një

temë mjaft interesante për të hulumtuar për të.

Normalisht, shtatëzania humane zgjatë 280 ditë ose 40 javë (9 muaj kalendarik ose 10

muaj hënorë). Gjatë një shtatëzënie, gratë duhet të marrin kujdes të vazhdueshëm nga një

mjek për të monitoruar rritjen dhe statusin e fetusit. Shtatëzania është gjëndje fiziologjike,

e cila mund të ketë komplikimë të shumta. Menaxhimi i grave shtatëzëna ndaj faktorë të

mjedisit mbetët mjaft i veshtirë dhe ka nevoj për perkushtim. Rekomandimet e mjekut,

përkrahja familjare kanë ndihmuar gratë shtatëzëna që të kenë kujdes ndaj faktorevë të

mjedisit dhe të tejkalojnë veshtirësitë gjatë shtatzënisë.

Gjdo grua shtatëzanë në rrugën e gjatë deri në lindje duhet që të përkushtohet në ushqim të

shëndetshem, aktivitetë fizik që shtatëzania e tyre të jetë sa më e shëndetshme. Po ashtu

vlen të cekët qe shtatëzanat duhet ti shmangën sa me shumë ajrit të ndotur dhe duhanit

sepse ndikimi i tyre ka ndikim negativ në shëndetin e nënës dhe fetusit. Organizata

Botërore e Shëndetit sugjeron qe hapi i parë drejt shëndetit është një dietë e ekuilibruar.

29

7. REZYME

Punimi i diplomës më titull “Ndikimi i fakëtorëve të mjedisit në shëndetin e shtatëzënave”

i realizuar në Universitetin publik të Gjakovës, Fakulteti I Mjekësisë, Dega Infermieri.

Në këtë punim është përdorur metodologjia e llojit të rishikim të literatuës. Punimi është I

përmbledhur në 6 kapituj, 1 tabela, 6 fotografi dhe në tërësi përmban 43 faqe.

Kapitujt e këtij punimi kanë në përmbajtje këto tema: 1.1 Varferia, 1.2Stresi, 1.3 Ajri i

Ndotur, 1.4 Duhani, 1.5 Aktiviteti Fizik, 1.6 Ushqimi.

30

8. REFERENCAT

1. https://www.cdc.gov/reproductivehealth/maternalinfanthealth/pregnancy-weight-

gain.htm

2. https://sq.wikipedia.org/wiki/Sh%C3%ABndeti_i_n%C3%ABnave_gjat%C3%AB

_shat%C3%ABzanis%C3%AB,_lindjes_dhe_pas_saj#Varf%C3%ABria_dhe_qasja

_n%C3%AB_kujdesin_sh%C3%ABndet%C3%Absor

3. https://www.march of dimes.org/complications/stress-and-pregnancy.aspx

4. https://www.march of dimes.org/pregnancy/air-pollution.aspx#main

5. https://www.the-scientist.com/news-opinion/pregnant-moms-air-pollution-

exposure-may-affect-babies-health-66467

6. https://www.webmd.com/baby/smoking-during-pregnancy#1

7. https://www.nhs.uk/live-well/quit-smoking/passive-smoking-protect-your-family-

and-friends/

8. https://www.march of dimes.org/pregnancy/smoking-during-pregnancy.aspx

9. https://www.nhs.uk/conditions/pregnancy-and-baby/smoking-pregnant/

10. https://www.johnmuir health.com/health-education/health-wellness/pregnancy-

breastfeeding/nutritional-needs-during-pregnancy.html

11. https://www.cdc.gov/physicalactivity/basics/pregnancy/index.htm#:~:text=Talk%2

0to%20Your%20Doctor&text=Pregnant%20or%20postpartum%20women%20sho

uld,this%20activity%20throughout%20the%20week

12. https://www.webmd.com/baby/guide/exercise-during-pregnancy#2

13. https://www.webmd.com/baby/pregnancy-safe-exercises#1

14. https://www.webmd.com/baby/guide/exercise-during-pregnancy#1

15. IZA DP No. 12467 Alessandro Palma, Inna Petrunyk, Daniela Vuri, “Air Pollution

during Pregnancy and Birth Outcomes in Italy” JULY 2019

31

https://www.cdc.gov/reproductivehealth/maternalinfanthealth/pregnancy-weight-gain.htmhttps://www.cdc.gov/reproductivehealth/maternalinfanthealth/pregnancy-weight-gain.htmhttps://sq.wikipedia.org/wiki/Sh%C3%ABndeti_i_n%C3%ABnave_gjat%C3%AB_shat%C3%ABzanis%C3%AB,_lindjes_dhe_pas_saj#Varf%C3%ABria_dhe_qasja_n%C3%AB_kujdesin_sh%C3%ABndet%C3%Absorhttps://sq.wikipedia.org/wiki/Sh%C3%ABndeti_i_n%C3%ABnave_gjat%C3%AB_shat%C3%ABzanis%C3%AB,_lindjes_dhe_pas_saj#Varf%C3%ABria_dhe_qasja_n%C3%AB_kujdesin_sh%C3%ABndet%C3%Absorhttps://sq.wikipedia.org/wiki/Sh%C3%ABndeti_i_n%C3%ABnave_gjat%C3%AB_shat%C3%ABzanis%C3%AB,_lindjes_dhe_pas_saj#Varf%C3%ABria_dhe_qasja_n%C3%AB_kujdesin_sh%C3%ABndet%C3%Absorhttps://www.the-scientist.com/news-opinion/pregnant-moms-air-pollution-exposure-may-affect-babies-health-66467https://www.the-scientist.com/news-opinion/pregnant-moms-air-pollution-exposure-may-affect-babies-health-66467https://www.webmd.com/baby/smoking-during-pregnancy#1https://www.nhs.uk/live-well/quit-smoking/passive-smoking-protect-your-family-and-friends/https://www.nhs.uk/live-well/quit-smoking/passive-smoking-protect-your-family-and-friends/https://www.nhs.uk/conditions/pregnancy-and-baby/smoking-pregnant/https://www.cdc.gov/physicalactivity/basics/pregnancy/index.htm#:~:text=Talk%20to%20Your%20Doctor&text=Pregnant%20or%20postpartum%20women%20should,this%20activity%20throughout%20the%20weekhttps://www.cdc.gov/physicalactivity/basics/pregnancy/index.htm#:~:text=Talk%20to%20Your%20Doctor&text=Pregnant%20or%20postpartum%20women%20should,this%20activity%20throughout%20the%20weekhttps://www.cdc.gov/physicalactivity/basics/pregnancy/index.htm#:~:text=Talk%20to%20Your%20Doctor&text=Pregnant%20or%20postpartum%20women%20should,this%20activity%20throughout%20the%20weekhttps://www.webmd.com/baby/guide/exercise-during-pregnancy#2https://www.webmd.com/baby/pregnancy-safe-exercises#1https://www.webmd.com/baby/guide/exercise-during-pregnancy#1

9. CV E SHKURTËR E KANDIDATEVË

Emri dhe Mbiemri Liridona Krasniqi

Ditëlindja 02.07.1998

Gjinia Femër

Vëndlindja Pejë

Vëndbanimi Nepole

Kombesia Shqiptare

Nënshtetësia Kosovare

Adresa Rr. Shkodra

E-Mail liridonakrasniqi_@outloock.com

Shkolla e mesme e lartë Mami " Ramiz Sadiku " Pejë

Universiteti Universiteti I Gjakovës " Fehmi Agani"

Fakulteti Fakulteti I Mjekësis

Programi Infermieri e Përgjithshme

Statusi E rregullt

Emri dhe Mbiemri Albana Aziraj

Ditëlindja 18.06.1998

Gjinia Femër

Vëndlindja Kotradiq

Vëndbanimi Kotradiq

Kombesia Shqiptare

Nënshtetësia Kosovare

Adresa Kotradiq

E-Mail azirajalbana@gmail.com

Shkolla e mesme e lartë Mami " Ramiz Sadiku " Pejë

Universiteti Universiteti I Gjakovës " Fehmi Agani"

Fakulteti Fakulteti I Mjekësis

Programi Infermieri e Përgjithshme

Statusi E rregullt

32

mailto:liridonakrasniqi_@outloock.commailto:azirajalbana@gmail.com