universiteti i tiranËs fakulteti i shkencave natyrore...

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE NATYRORE

DEPARTAMENTI I BIOLOGJISË

VLERËSIMI SISTEMATIKO-EKOLOGJIK I

ROPALOCEROFAUNËS TË MALIT SHARR DHE RRETHINAVE

TË TIJ NË RRAFSHIN E ENTOMOFAUNËS MAQEDONASE

Për kërkimin e gradës shkencore: “DOKTOR I SHKENCAVE”

Doktorant: Udhëheqësi shkencor:

MSc. Xhezair ABDIJA Prof. dr. Kastriot MISJA

TIRANË, 2014

Tema: Vlerësimi sistematiko-ekologjik i ropalocerofaunës të Malit Sharr dhe rrethinave të tij

në rrafshin e entomofaunës maqedonase

ii

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE NATYRORE

DEPARTAMENTI I BIOLOGJISË

PROGRAMI

BIOLOGJIA E RUAJTJES SË MJEDISIT

TEMA:

VLERËSIMI SISTEMATIKO-EKOLOGJIK I

ROPALOCEROFAUNËS TË MALIT SHARR DHE RRETHINAVE

TË TIJ NË RRAFSHIN E ENTOMOFAUNËS MAQEDONASE

Disertacion i paraqitur nga MSc. Biol. Xhezair ABDIJA

Për kërkimin e gradës shkencore: DOKTOR I SHKENCAVE

Udhëheqësi shkencor: Prof. dr. Kastriot MISJA

Mbrohet më datë___/___/_____ para Komisionit të përbërë nga:

1.___________________________________ Kryetar

2.___________________________________ Anëtar / oponent

3.___________________________________ Anëtar / oponent

4.___________________________________ Anëtar

5.___________________________________ Anëtar



iii

…“K ë t ë p u n i m i a d e d i k o j

f a m i l j e s t i m e”...



iv

P Ë R M B A J T J A

Falënderime ................................ ................................ ................................ ............ vi

Përmbledhje ................................ ................................ ................................ .......... vii

Abstract ................................ ................................ ................................ ................. vii

Parathёnie ................................ ................................ ................................ ............ viii

Hyrje ................................ ................................ ................................ ......................... x

Qëllimi i studimit ................................ ................................ ................................ ... xi

Kapitulli I ................................ ................................ ................................ ................. 1

1.1. Kronikë e hulumtimeve të deritanishme mbi grupin e ropalocerëve në Republikën

e Maqedonisë ................................ ................................ ................................ ............. 1

1.2. Karakteristikat e përgjithshme gjeografike-natyrore të territorit të Republikës së

Maqedonisë................................ ................................ ................................ .. ........ 2

1.2.1. Relievi ......................................................................................................................... 2

1.2.2. Kushtet klimatike ......................................................................................................... 3

1.2.3. Të dhëna të përgjithshme gjeografike dhe përshkrimi i terrenit për rajonin e hulumtuar 4

1.2.4. Aspekte gjeologjike të rajonit të hulumtuar .................................................................. 4

1.2.5. Temperatura e ajrit ....................................................................................................... 5

1.2.6. Lagështia relative e ajrit ............................................................................................... 6

1.2.7. Reshjet ......................................................................................................................... 6

1.2.8. Tё veҫanta pёr masivin malor tё sharrit ....................................................................... 8

1.2.8.1. Diversiteti biologjik .................................................................................................................... 9

1.2.8.2. Bashkësitë bimore ...................................................................................................................... 9

1.2.8.3. Zonat e vegjetacionit pyjor ......................................................................................................... 9

1.2.8.4. Zona e bashkësive barishtore të maleve të larta dhe kullotat ................................................... 10

1.2.8.5. Fushëgropa e Pollogut .............................................................................................................. 11

1.2.8.6. Veçoritë e përgjithshme fiziko-gjeografike, pozicioni, kufijtë, madhësia e rajonit ................. 12

1.3. Konsiderata tё pёrgjithshme pёr grupin ropalocera ose fluturat e ditёs .............. 13

1.3.1. Konsiderata të përgjithshme morfo-taksonomike në funksion të përcaktimit të fluturave

të ditës (ropalocera) ............................................................................................................. 16

1.3.2. Konsiderata biologjike .............................................................................................. 24

1.3.3. Konsiderata zoogjeografike ........................................................................................ 30

1.3.4. Konsiderata ekonomiko-mjedisore ............................................................................. 31

Kapitulli II ................................ ................................ ................................ .............. 36

2.1. Materiali dhe metodika e punës ................................ ................................ ......... 36

2.1.1. Zona e hulumtimit dhe stacionet e grumbullimit ......................................................... 36

2.1.2. Metodika e grumbullimit dhe e ruajtjes sё materialit ................................................... 47

2.2. Pёrcaktimi i materialit të fluturave të ditës të malit të sharrit dhe rrethinave të tij

................................ ................................ ................................ ................................ 51

2.2.1. Përcaktimi i materialit ................................................................................................ 51

2.3. Analizё e materialit të ropalocerofaunёs sё malit sharr dhe tё rrethinave tё tij ... 53

2.3.1. Analiza e pёrgjithshme taksonomike e ropalocerofaunёs sё malit sharr dhe rrethinave

tё tij 53

2.3.2. Analiza e numrit tё llojeve sipas familjeve dhe koeficienti i ngjajshmёrisё tё përbёrjes

llojore .................................................................................................................................. 61

2.3.2.1. Analiza e numrit tё llojeve sipas familjeve .............................................................................. 61

2.3.2.2. Koeficienti i ngjajshmёrisё tё përbёrjes llojore ........................................................................ 62

2.3.3. Pёrhapja vertikale e ropalocerofaunёs të malit të sharrit dhe rrethinave të tij............... 63

2.3.4. Llogaritja e konstantes (c) sё ropalocerёve pёr zonёn nё studim ................................. 67



v

2.3.5. Origjina e llojeve dhe klasifikimi zoogjeografik i ropalocerave në territorin e hulumtuar72

2.3.6. Lista e kuqe europiane e ropalocerёve sipas iucn-së ................................................... 76

2.3.7. Aspekte biologjike pёr ropalocerofaunёn e malit sharr dhe rrethinave tё tij dhe

mbrojtjen e saj ..................................................................................................................... 81

2.3.7.1. Armiqët e fluturave të ditës ...................................................................................................... 81

2.3.7.2. Marrëdhëniet e ndërsjella (brenda llojore dhe ndërllojore) ...................................................... 83

2.3.7.3. Ndikimet negative antropogjene në faunën e ropalocerave ...................................................... 84

2.3.8. Raporti i ropalocerofaunës të masivit të sharrit me atë europiane dhe ballkanike ........ 89

III. Rezultate dhe diskutime ................................ ................................ .................. 91

IV. Përfundime ................................ ................................ ................................ ....... 93

4.1. Çelsi taksonomik i ropalocerofaunës të malit sharr dhe tё rrethinave të tij ..................... 97

V. Rekomandime ................................ ................................ ................................ .. 130

VI. Bibliografia ................................ ................................ ................................ .... 131

VII. Publikime dhe konferenca të doktoraturës ................................ ................. 134

VIII. Shtojcë (aneks) ................................ ................................ ............................ 135

8.1.Tregues sistematik i llojeve të Malit të Sharrit dhe rrethinave të tij ............................... 135



vi

Falënderime

Falënderoj Departamentin e Biologjisë të Fakultetit të Shkencave Natyrore të Universitetit të

Tiranës dhe atë të Universitetit Shtetëror të Tetovës që më mundësuan pranimin dhe

vazhdimin e kësaj doktorature dhe po kështu Muzeun e Shkencave Natyrore të Shkupit për

ndihmesën e dhënë. Ky punim nuk do të merrte rrugë dhe nuk do mund të bëhej i mundur, pa

ndihmën dhe përkushtimin maksimal të mentorit tim Prof. dr. Kastriot Misja, i cili me

mbështetjen e vazhdueshme, me dhënjen e udhëzimeve dhe këshillave profesionale gjatë fazës

së punimit, që nga grumbullimi i materialit, konsultimeve të vazhdueshme gjatë përgatitjes së

këtij disertacioni dhe deri në fazën e strukturimit përfundimtar, ka qëndruar në dispozicion

që ky punim të jetë një punim i mirëfilltë shkencor dhe si punim i parë në këtë lëmë të

biologjisë në Republikën e Maqedonisë.

Falënderime dhe mirënjohjë për Departamentin e Biologjisë dhe në veçanti për

Prof. dr. Mynyr Koni dhe Prof. dr. Tefta Rexha. Një falënderim për të gjithë profesorët dhe

asistentët e Fakultetit të Shkencave Matematiko-Natyrore, në veçanti Programit Studimor të

Biologjisë të Universitetit Shtetëror të Tetovës, para së gjithash Prof. dr. Nexhbedin Beadini

për realizimin e pjesës në terren dhe këshillave shkencore gjatë përgatitjes së këtij

disertacioni. Një falënderim i veçantë i takon këshilltarit të lartë shkencor (kustos) të Muzeut

të Shkencave Natyrore të Shkupit, Dr. Vladimir T. Krpaç, për kontributin e tij gjatë paisjes

me literaturë, realizimit të pjesës në terren dhe angazhimin në determinimin e saktë të llojeve

të ropalocerëve në laboratorin shkencor të Muzeut të Shkencave Natyrore në Shkup.

Falënderime të përzëmërta për ndihmën gjatë realizimit të punës terenike dhe metodikën e

determinimit të llojeve të ropalocerëve, Shoqatës së Entomologëve Francezë për Ballkanin

Perëndimor “GEEM” nën udhëheqjen e Christian Darcemont dhe Michèle Lemonnier-

Darcemont. Falënderime dhe mirënjohje për ndihmesën të gjithë miqve, dashamirësve,

kolegëve dhe simpatizantëve të natyrës që janë të shumtë në numër, për përkrahjen e tyre

gjatë grumbullimit të materialit, si dhe gjatë punës terenike të lodhshme, sidomos në vendet

malore të Malit Sharr dhe Parkut Kombëtar të Mavrovës.

Dhe në fund një falënderim për Mr. sc. Dëfrim Saliu, i cili më ka ndihmuar në radhitjen

kompjuterike dhe hartimin e punimit sipas rregullave akademike për një disertacion të

doktoraturës.



vii

Përmbledhje

Hulumtimi jonë është fokusuar në studimin e Ropalocerofaunën e masivit malor të Sharrit, dhe rrethinave të tij

siç janë Fushëgropa e Pollogut dhe Parkut Kombëtar i Mavrovës. Edhe pse në të kaluarën ky territor është

eksploruar disa herë nga hulumtues të ndryshëm, të huaj dhe vendas konsiderojmë që të eksplorohet edhe

njëhërë nga një studiues shqiptar.

Ky grup shtazor kërkon një studim të dimensionit me karakter më të veçantë hulumtimi dhe mbi mundësinë e

kërkimit dhe eventualisht të gjetjes së ndonjë lloj të ri apo të zhdukjes së ndonjë lloji për territorin. Hulumtimi i

deritanishëm është bërë mbi 3.000 ekzemplarë që i përkasin gjashtë familjeve, dy mbifamiljeve të rendit

Lepidoptera. Gjatë punës tonë trevjeçare janë marrë të dhëna nga 18 stacione hulumtuese në pjesën

veriperëndimore të Republikës së Maqedonisë.

Territori në fjalë përfshinë 1/10 ose 9.4% të territorit të përgjithshëm të Republikës së Maqedonisë. Për çdo

stacion hulumtimi janë regjistruar të dhëna për llojin e habitateve (bimësia), si dhe lartësia mbi nivelin e detit

(Altitude – ɑ), gjerësia gjeografike (Latitude – φ) dhe gjatësia (Longitude – λ).

Hulumtimi jonë ka rezultuar në gjetjen e 152 lloje të fluturave të ditës ose të ropalocerave që konsiderojmë se

është një numër i madh në krahasim me territorin e hulumtuar. Në bazë të të dhënave të Muzeut të Shkencave

Natyrore të Shkupit, sot në Republikën e Maqedonisë ekzistojnë 201 lloje të ropalocerave, që nënkupton se 75,6

% e llojeve të ropalocerave gjenden në këtë territor të ngusht.

Fjalë kyçe: ropalocerofauna, masivi malor i Sharrit, distribuimi vertikal i flutrave të ditës, stacionet

hulumtuese.

Abstract

This research was carried out in the Mountain massif of Sharr, Pollog valley and Mavrovo National Park

(northwestern part of the Republic of Macedonia). Although in the past this territory was explored several times

by different local and international researchers, we still considered that it needs to be explored again from the

Albanian scholars.

This animal group requires a special study research consideration and attention and also special approach

towards finding any eventually new species or species that may be in extinction for this territory. The current

survey was done on 3,000 specimens belonging to six families, two infraclasses of the order Lepidoptera.

During our three year employment data were obtained from 18 research stations in the northwestern part of the

Republic of Macedonia.

The territory in question includes 1/10 or 9.4% of the total territory of the Republic of Macedonia. For each

research station were recorded data on the type of habitat (vegetation), and also the height above the sea level

(Altitude – ɑ), geographical latitude (Latitude – φ) and length (Longitude – λ).

Our research has resulted in finding 152 species of butterflies of the day or rhopalocerae that we consider that

is a large number compared to the territory explored. According to data of the Museum of Natural Sciences in

Skopje, today on Republic of Macedonia are 201 types of rhopalocerae, which means that 75, 6% of

Rhopalocera species are found in this area.

Keywords: Rhopalocerofaunae, Mountain Masiff of Sharr, vertical distribution of the butterflies of the day,

research stations.



viii

Parathёnie

Fluturat e ditës apo rhopalocera ndryshe Diurna, përbëjnë grupin e vetëm të rendit të madh

të flatralusporëve (numëron rreth 170.000 lloje), që shihet të fluturojë nga pranvera e

hershme deri vjeshtës vonë (pse jo edhe në ndonjë dite të ngrohtë dimri) gjithandej si kudo

dhe tek ne në Maqedoni. Me përjashtime të rralla, janë qenjet më të hijshme shumëngjyrëshe

që zbukurojnë natyrën nga ultësirat deri në zonat alpine. Bjeshkë, livadhe e lëndina, parqe e

kopshte marrin gjallëri e hijeshi nga këto krijesa që konkurojnë edhe lulet më

shumëngjyrëshe, jo më kot i kanë emëruar si “Lulet fluturuese”.

Fluturat përbëjnë një ndër rendet më të pasura në lloje të klasës së insekteve, janë

përshkruar deri më sot në botë rreth 170.000 lloje. Fluturat kanë tërhequr prej kohësh

vëmendjen e njeriut, shkrimet për to janë të hershëm. Sot ato vazhdojnë, studiohen dhe

grumbullohen nga studjues të fushave të ndryshme: faunistë, sistematicienë, punonjës të

mbrojtjes së bimëve, biologë e mësues të biologjisë, amatorë dhe adhurues të shumtë. Armata

e lepidopterologëve është shumë e madhe, shumëkombëshe dhe e organizuar në shoqata

kombëtare dhe ndërkombëtare.

Lepidopterët në tërësinë e tyre, i takojnë grupeve të larmishëm zoogjeografikë dhe ekologjikë

dhe popullojnë lartësi të ndryshme nga niveli i detit. Në këtë larmi tiparesh fluturat e vendeve

të ndryshme afrohen dhe largohen, përfshirë dhe ato të të Ballkanit duke ruajtur në të njëjtën

kohë veçoritë e veta, që lidhen me kushtet klimatike e fitogjeografike. Kjo shprehet dukshëm

në përbërjen llojore, shtrirjen, kohëfluturimin etj. Lepidopterët, me përjashtime shumë të

rralla (Familja Tineidae) janë fitofagë. Burim ushqimi për fazën e rritur është nektari i luleve

të të gjithë mjediseve që ato frekuentojnë, ndërsa për vemjet e tyre janë pjesët e ndryshme të

bimëve.

Duke qenë të lidhur drejtpërdrejtë me bimësinë e kultivuar dhe atë të egër, ato vlerësohen

krahas insekteve të tjerë (apideve) si polenizonjës të dorës së parë, pra rezultojnë të

dobishme në drejtim te entomofilisë dhe zinxhirëve të tjerë ushqimorë. Aktiviteti jetësor i

lepidopterëve, në fazën vemje (larvë) nuk është krejt paqësor për bimësinë e kultivuar dhe atë

spontane. Vemja, e ka aparatin e gojës të tipit brejtës dhe ushqehet pothuajse me të gjitha

pjesët e bimës. Kështu vemjet e disa llojeve, (përqindje e vogël, krahasuar me numrin e madh

të llojeve që përmban rendi), kryesisht të grupit Noturna (të natës), rezultojnë të dëmshme,

sepse me aktivitetin e tyre jetësor cënojnë veprimtarinë ekonomike të njeriut (në natyrë, depo

e magazina), duke dëmtuar kulturat bujqësore, drurët frutorë e ato pyjorë.

Përfshihen këtu dëmtonjës të kategorive të ndryshëm, disa prej të cilëve japin dhe shpërthime

të shtimit masiv dhe bëhen problem për mbrojtjen e bimëve. Fitofagia e lepidopterëve,

përfshirën dhe ropalocerët është e niveleve të ndryshme: takohen kryesisht lloje polifagë e

oligofagë dhe fare pak monofagë. Njohja e përbërjes llojore në përgjithësi dhe lidhja e

ndërsjellë me botën bimore, janë drejtimet kryesor në fushën e lepidopterologjisë. Këto

drejtime përfshihen në programe kombëtare dhe ndërkombëtare. Në plan të parë ka dalë dhe

mbrojtja e lepidopterëve në tërësi dhe në veçanti e llojeve të rrallë dhe të rrezikuar nga

aktiviteti ekonomik i pa kontrolluar i njeriut. Shumë lloje lepidopterësh përfshihen në Librin

e Kuq kombëtar dhe në atë ndërkombëtar.



ix

Në studimin e ropalocerëve të Malit të Sharrit dhe rrethinave të tij, bëhen përpjekje që

krahas njohjes të përbërjes llojore, të cilësohen disa karakteristikave ekologjike dhe të

mundësohet edhe diferencimi dhe vlerësimi i llojeve dëmprurës dhe atyre të rrezikuar sipas

kategorive të IUCN. Mendojmë, se ky punim modest do të kontribuojë në fushën e

ropalocerofaunës maqedonase me freskimin e përbërjes llojore dhe elementët ekologjikë të

tyre si edhe me mundësinë që jep për ballafaqimin me punimet e autorëve të tjerë të bërë

kohë më parë në këtë grup në zonën tonë të hulumtimit.

Kjo tezë doktorature, është përpjekja e parë e një punonjësi të Universitetit Shtetëror të

Tetovës në fushën e entomologjisë dhe pikërisht të lepidopterologjisë, për një studim sa më

vetiak të ropalocerëve të Malit të Sharrit dhe të rrethinave të tij, e gjitha kjo në kuadrin e

faunës maqedonase. Duke vlerësuar etapat e punës së bërë në një fushë të rëndësishme të

faunës dhe po aq interesante dhe të vështirë, do të doja të falëndëroja më të afërmit e

tematikës të kësaj doktorature, pa ndihmën dhe kontributin e të cilëve kjo tezë nuk do mund të

ishte e plotë dhe e tillë.



x

Hyrje

Natyra e Republikës së Maqedonisë paraqet një shkallë të lartë të llojshmërisë biologjike, që

është e kushtëzuar nga ndikimi klimës së butë Kontinentale në Veriperëndim dhe

klimës Mesdhetare të modifikuar që depërton nga Juglindja e vendit (Deti Egje). Elementët

orografikë si majat e malit, shpatet, pllajat, luginat e greminat, nga pikëpamja e rrezatimit

diellor dhe atij toksor, janë faktorë klimatikë të rëndësishëm. Për zonën e Sharrit, orografia

merr rëndësi të veçantë, sepse kemi të bëjmë me reliev malor tepër të thyer. Bimësia me të

cilën lidhen ngushtë ropalocerët, ndikon në mënyrë të ndjeshme mbi klimën afër sipërfaqes së

tokës në marrjen dhe dhënien e energjisë. Veçanërisht ndikojnë mbi klimën pyjet.

Ndërsa malet e larta dhe fushëgropat e gjëra nga ana tjetër kanë kushtëzuar paraqitjen e

taksoneve të majeve të larta malore dhe taksonet që jetojnë në fushëgropa. Vendet ku takohen

mbeturina nga periudha e akullnajeve mund të hasen edhe lloje të cilat kanë mbijetuar deri në

kohërat e sotme. Për këte arsye në këtë rajon takohet një numër i konsiderueshëm i llojeve

endemike. Kjo përzierje klimash ka kushtëzuar nga njëra anë prezencën e llojeve kontinentale

dhe mesdhetarë nga ana tjetër. Nëse kësaj i shtohet edhe prania e llojeve të reja të përshkruara

dhe prania e llojeve të kërcënuara si indikator të rëndësishëm për cilësinë e habitateve.

Republika e Maqedonisë duhet të karakterizohet si pikë e nxehtë “hot spot” edhe në nivel

europian, ku paraqet edhe një korridor ku ndeshen edhe elementet e faunës orientale. Shumë

e ngjajshme është edhe situata me faunën e fluturave të ditës, p.sh. nga 482 lloje të njohura

deri më tani në Europë, afër gjysma e numrit të tyre 201 lloje (41,7%), haset në territorin e

Repubikës së Maqedonisë. Studimi nga ana e jonë i ropalocerofaunës të Malit të Sharrit dhe

rrethinave të tij i përket një periudhe 3 vjeçare, viteve 2011-2013. Brenda kësaj kohe u bë

njohja teorike me këtë grup fluturash dhe hulumtimet e bëra në Maqedoni nga autorë vendas

dhe të huaj.

U përcaktuan drejtimet e studimit faunistik dhe ekologjik, u përgatit baza material e

nevojshmme për grumbullimin e materialit në terren dhe përpunimin e tij në laborator. U

përcaktuan në hartë dhe terren stacionet më tipike të hulumtimeve që të mbulonin të gjithë

rajonin e hulumtimit. Përparësi qe grumbullimi sa më përfaqësues i materialit, në kohë dhe

lartësi të larmishme, dhe po ashtu në mjedise me mbulesë bimore sa më të larmishme.

Përparësi tjetër qe grumbullimi i një materiali faunistik sa më përfaqësues dhe të pastërt, të

denjë për koleksione shkencore dhe mësimore.

Për dokumentimin e punës në terren qe i domosdoshëm dhe i detyruar etiketimi shkencor i

materialit të grumbulluar me etiketa përkatëse (data, vendi me lartësinë e tij, bima, mbulesa

bimore e mjedisit, emri i kolektorit) dhe po ashtu fotografimi i llojeve (imagos) mbi bimën

ushqyese, fotografimi i mjediseve si vendjetesë e llojeve të ndryshme. Gjatë tërë kohës së

punës dhe realizimit të temës, pikësynimet dhe detyrat e caktuara dhe plotësimi i tyre i dhanë

kërkimit tonë shkencor busullën e duhur në lartësitë, livadhet madhështore dhe rrethinat e

Malit të Sharrit.



xi

Qëllimi i studimit

Lepidopterët, si një rend me përbërje të pasur llojore dhe me përhapje të gjërë, paraqesin

njëherësh interes shkencor e praktik. Duke qenë (me përjashtime të rralla Familja Tineidae)

fitofagë, ato janë të lidhur drejtpërsëdrejti me bimësinë spontane dhe të kultivuar, prandaj

njohja e përbërjes llojore dhe vlerësimi ekonomiko-mjedisor i tyre janë drejtime të çdo

punimi faunistik.

Duke u nisur nga këto parime të një studimi faunistik, qëllimi i kësaj doktorate ishte:

Së pari, njohja e përbërjes llojore e ropalocerofaunës së Malit të Sharrit dhe rrethinave të tij :

Fushëgropës së Pollogut dhe Mavrovës dhe vlerësimi i pasurisë ropalocerofaunistike të

këtyre zonave, për një njohje sa më të plotë të lepidopterëve të Republikës së Maqedonsë.

Së dyti, vlerësimi ekonomik-mjedisor i ropalocerofaunës së Malit Sharr dhe rrethinave të tij.

Për këtë do të bëhej njohja dhe diferencimi i atyre pak llojeve dëmtonjës që përfshihen në

këtë grupim dhe vlerësimi i tyre për bimësinë e kultivuar, drurët frutorë e pyjorë si dhe

qëndrimi ndaj tyre i sektorit të mbrojtjes së bimëve të Republikës së Maqedonisë.

Së treti, vlerësimi i vendit që zënë llojet e ropalocerëve të zonës së hulumtuar në tërësinë e

ropalocerofaunën maqedonase, sidomos të zonës kodrinore-malore, si domosdoshmëri për

njohjen sa më të plotë të kësaj faune në kuadrin e fluturave të ditës të Republikës së

Maqedonisë.

Së katërti, ropalocerët përbëjnë grupin e insekteve, që krahas grerëzave Apidae, vlerësohen

si pjalmues të pazëvendësueshëm për bimësinë e livadheve kulturat bujqësore dhe pemët

frutorë, nga studimi duhej bërë vlerësimi për zonën e hulumtuar në dobi të mbrojtjes së tyre.

Së pesti, si qëllim tjetër mjedisor, do të qe vlerësimi i kushteve konkrete të territorit në

studim për llojet e rrezikuar, kategorizimi i tyre duke u bazuar në shkallët e klasifikimit të

IUCN, aktiviteti antropogjen dhe demostrimi i tij. Duke u bazuar në rezultatet e studimit të

përbërjes llojore, do bëhet analiza faunistike e këtij grupi insektesh dhe vlerësimi i vendit që

zënë në tërësinë e lepidopterofaunës maqedonase.

Së gjashti, duke u bazuar në rezultatet e arritura, do të hartohej çelsi i përcaktimit i fluturave

të ditës i masivit të Sharrit, si bazë për studime të mëtejshme biologjike, diploma e mastera të

Universitetit Shtetëror të Tetovës.

Së shtati, në mungesë të punimeve të mirëfillta për ropalocerofaunën e masivit të Sharrit, do

të plotësohej panorama për të aq më tepër nga një punonjës i zonës së Universitetit Shtetëror

të Tetovës.

Punim i jonë do të jetë i pari për ropalocerët e këtij territori, që ndërmerret nga një punonjës i

Universitetit Shtetëror të Tetovës, me tematikë më të gjërë e bashkëkohore: “Vlerësimi

sistematiko-ekologjik i ropalocerofaunës të Malit Sharr dhe rrethinave të tij në rrafshin e

entomofaunës maqedonase”. Mendojmë se do të ndihmojë në njohjen më të plotë e më të

gjërë të kësaj pjese të faunës maqedonase.



1

Kapitulli I

1.1. Kronikë e hulumtimeve të deritanishme mbi grupin e ropalocerëve në

Republikën e Maqedonisë

Studimet për ropalocerofaunën maqedonase në tërësi dhe për rajonin tonë të hulumtimit në

veçanti, njohin disa periudha.

Periudha e parë. Hulumtimet e para me grupin e lepidopterëve në Republikën e Maqedonisë

lidhen me emrin e hulumtuesit austriak Viktor Apfelbeck (Apfelbeck, 1907), specialist i

pyjeve që në vitin 1887 u vendos në Muzeun e Shkencave Natyrore në Bosnje-Hercegovinë.

Punoi intensivisht për faunën e Ballkanit deri në fund të jetës së tij (1934). Në vitet 1906-

1907 merret me hulumtin e ropalocereve të rrethinave të Shkupit dhe të Malit Sharr.

Rezultatet e hulumtimeve i paraqet lepidopterologu i njohur i Muzeut të Shkencave Natyrore

në Vienë, Dr. Hans Rebel. Të dhënat mbi faunën e fluturave të Maqedonisë i plotësuan me

hulumtimet e tyre dy lepidopterologët austriakë Dr. Hans Rebel dhe Dr. Hans Zerny. Të

dhënat i përfshijnë së bashku në artikullin e tyre për një pjesë të territorit Ballkanik (1931) në

artikullin “Lepidopterenfauna Albaniens”.

Periudha e dytë. Përfshin atë të pas Luftës së Parë Botërore, hulumtues qenë shkencëtarët

bullgarë vetëm në pjesën e Maqedonisë Lindore. Periudha pas këtij vakumi në aspektin

faunistiko-shkencor u takon dy lepidopterologëve austriakë, Josef Thurner dhe R.

Wolfschläger dhe çekosllovakut Ernst Silbernagel që botuan gjatë viteve 1934-1939.

Hulumtime të rëndësishme në Maqedoni kemi edhe nga tre lepidopterologë gjermanë: Franz

Daniel, Walter Forster dhe E. Pfeiffer, që në vitin 1939 bënë hulumtime të më të detajuara në

zonën e Malit Sharr, të dhënat i publikojnë në vitin 1951.

Periudha e tretë. Pas Luftës së Dytë Botërore, hulumtimet i rifillonin përsëri hulumtuesit

nga Austria, Josef Thurner i cili kishte njohuri të mjaftueshme mbi territorin e Republikës së

Maqedonisë. Josef Thurner tani më çdo vit ishte prezent në Republikën e Maqedonisë dhe atë

nga viti 1953 deri në vitin 1962. Ai bëri hulumtime krahas rajoneve të tjerë dhe të Malit Sharr

me rrethinë. Me rastin e 60 vjetorit të fillimeve të hulumtimeve mbi lepidopterët në

Republikën e Maqedonisë, ku vetëm 20 vite punë i takonin Josef Thurner-it, u botua

monografía për fluturat e Maqedonisë nga Muzeu i Shkencave Natyrore të Shkupit, punë e dy

gjeneratave të hulumtuesve austriakë që u prit me entuziazëm dhe falënderim të madh si një

ngjarje e rëndësishme historike për vendin.

Periudha e katërt. Hulumtimet më të thelluara deri më tani për Malin Sharr jepen nga dy

studiues të huaj, Paul Schaider dhe Predrag Jakšić të cilët gjatë hulumtime të tyre tre vjeçare

(1986, 1988 dhe 1998) evidentuan 147 lloje të grupit Diurna, por nga dy pjesët e Malit Sharr,

pjesës së Republikës së Kosovës dhe Republikës së Maqedonisë bashkë. E gjithë kjo punë

disa vjeçare rezultoi me botimin e librit me titull: “Die Tegfalter von Jugoslawische

Mazedonien”.

Hulumtimet nga studiues vendas mbi këtë grup faunistik fillojnë në fund të viteve ‘90, këtu

vlen të përmendet hulumtuesi Dime Melovski në periudhën gjatë viteve 1995-1998 dhe në

vitin 2000. Hulumtimet e tija në zonën e Malit Sharr së bashku me studentët e biologjisë të

Universitetit të Shkupit i publikoi në Revistën shkencore me titull: “Buletini i shoqatës

hulumtuese të studentëve biolog” (Bulletin of the biology students, research society) në vitin

2002. Gjatë kësaj periudhe tre vjeçare hulumtuesi Dime Melovski arriti të grumbulloj 102

lloje të ropalocerave për Malin Sharr.



2

1.2. Karakteristikat e përgjithshme gjeografike-natyrore të territorit të

Republikës së Maqedonisë

1.2.1. Relievi

Territori i Republikës së Maqedonisë (Rodić, 1987), përfshin pjesën qendrore të Gadishullit

Ballkanik në Europën Jugore, midis shkallëve 40° 50’ dhe 42° 20’ të gjerësisë gjeografike

veriore dhe 20° 27’ dhe 23° 05’ të gjatësisë gjeografike lindore. Shtrihet në një sipërfaqe prej

25,713 km2. Sipas karakteristikave të relievit, Republika e Maqedonisë është vend malor dhe

i fushëgropave. Pjesa më e madhe të territorit të saj (afër 80%) është tokë kodrinore-malore

dhe vetëm 20% rajone ultësirash.

Terrenet kodrinore-malore arrijnë lartësi mesatare 829 m. Zona deri 500 m të lartësisë mbi

nivelin e detit përfshin 25,3% të sipërfaqes së territorit, ndërsa vendet midis 500 dhe 1000 m

përfshijnë rreth 44,0%, kështu 69,3% e territorit të Republikës së Maqedonisë shtrihet në

lartësinë 1000 m mbi nivelin e detit. Deri në këtë lartësi shtrihen zona të banuara dhe

ekzistojnë kushte për kultivimin e bimëve të ndryshme.

Rajonet tjera më të larta, të cilave u takojnë 30,7% e sipërfaqes (malet e mesme dhe të larta),

nuk janë të rëndësishëm për nga aspekti ekonomik. Pjesa më e madhe e tyre është e mbuluar

me pyje apo kullota të cilat kanë rëndësi të madhe ekonomike. Sipas përbërjes, krijimit

tektonik dhe gjeologjik të relievit, territori i Republikës së Maqedonisë është krijuar prej disa

tërësive natyrore-gjeografike të cilat dallohen mes tyre.

Pjesën më të madhe e përbëjnë malet, pastaj luginat dhe grykat si dhe format më të vogla të

relievit abrazik, glacial dhe të atij karstik. Marrë në tërësi, territori i Republikës së

Maqedonisë paraqet reliev mozaik. Relievi më i madh është krijuar kryesisht prej lëvizjeve

dhe fuqive tektonike në periudha të ndryshme kohore, ndërsa format më të vogla

morfologjike janë krijuar prej fuqive dhe ndikimeve të jashtme.

Figura 1. Harta e relievit të Republikës së Maqedonisë.



3

1.2.2. Kushtet klimatike

Sipas pozitës gjeografike (Rodić, 1987), Republika e Maqedonisë gjendet në Europën Jugore

dhe nëpër të kalon meridian 41 dhe 42 i gjerësisë veriore gjeografike, që do të thotë se ajo

është më afër Ekuadorit sesa Polit të Veriut. Gjerësia gjeografike ndikon drejtpërsëdrejti në

intensitetin dhe zgjatjen e radiacionit diellor dhe kjo zvogëlohet duke shkuar prej jugut kah

veriu. Ndikim në intensitetin dhe zgjatjen e radiacionit diellor ka edhe afërsia e deteve.

Në këtë pikëpamje territori i Republikës së Maqedonisë edhe pse nuk ka dalje të

drejtpërdrejtë në det, gjendet nën ndikimin e deteve anësore, pasi që prej Detit Egje në jug

është larg (në vijë ajrore) rreth 60 km dhe prej Detit Adriatik në perëndim rreth 80 km. Ajo

në pjesën më të madhe ka klimë të mesme mesdhetare. Megjithatë, ndikimi i klimës

mesdhetare nuk depërton në thellësi të saj, shkak për këtë janë malet e larta që ngriten në

perëndim dhe në jug.

Nga perëndimi depërtojnë edhe ndikimet e Oqeanit Atlantik, edhe pse ai gjendet në largësi

mjaft të madhe. Prej tij fryjnë erëra perëndimore, që sjellin sasi të lagështisë ajrore dhe fryjnë

gjatë tërë vitit, me ç’rast gjatë tërë muajve të pranverës dhe vjeshtës sjellin shira. Në rajonin e

hulumtuar, sipas Lazarevskit (Lazarevski, 2002) paraqiten tre tipe kryesore klimatike:

1. Klima e ndryshueshme mesdhetare – dallohet me verëra të nxehta dhe të thata dhe me

dimëra të butë dhe reshje. Vjeshta dhe pranvera nuk kanë kohëzgjatje të njejtë. Vjeshta është

më e gjatë dhe më e nxehtë, kurse pranvera është shumë e shkurtër dhe më e freskët. Kjo

klimë është e pranishme kryesisht në luginën e lumit Vardar, mirëpo me një ndikim më të

dobësuar kjo klimë paraqitet edhe në fushëgropën e Dibrës.

2. Klima e mesme kontinentale – dallohet me dimëra relativisht të ftohtë dhe me lagështi dhe

me verëra të nxehta dhe të thata. Pranvera është më e freskët se vjeshta, kjo klimë është e

pranishme sidomos në fushëgropën e Kërçovës.

3. Klima malore – është karakteristike për malet mbi 1000 m mbi nivelin e detit. Ajo dallohet

me dimëra të gjatë dhe të ftohtë, me reshje bore dhe me verëra të shkurtëra dhe të freskëta.

Pranvera këtu është me e ftohtë se vjeshta, kjo klimë është më tepër e përfaqësuar nga të

tjerat, ngase pjesa më e madhe e rajonit të hulumtuar paraqet terrene të larta malore.



4

1.2.3. Të dhëna të përgjithshme gjeografike dhe përshkrimi i terrenit për rajonin

e hulumtuar

Rajoni i hulumtuar, duke u nisur nga vetë pozita e shtrirjes së tij është emëruar si zona Veri-

Perëndimore e Republikës së Maqedonisë. Pjesën më të madhe të këtij rajoni e përfshin

krahina e maleve të Sharrit, Bistrës, Bukovikut dhe fushëgropa e Pollogut. Krahina e Sharrit

është e ndarë në lindje nga rajoni i Pellagonisë me fushëgropën e Pollogut dhe fushëgropën e

Kërçovës, ndërsa në perëndim nëpër këtë krahinë shtrihet kufiri maqedono-shqiptar.

Figura 2. Territori i hulumtuar në kuadër të Republikës së Maqedonisë.

1.2.4. Aspekte gjeologjike të rajonit të hulumtuar

Në aspektin gjeologjik (Менковић, 1978), në krijimin e maleve të Krahinës së Sharrit

përfshihen shkëmbinjtë e shkriftë, por ka edhe paraqitje gëlqerore dhe shkëmbinjë magmatik.

Me shkëmbinjtë magmatik në Malin Sharr është e lidhur ngushtë xehja e kromit, kurse në

Bistër xehja e hekurit. Prej jometaleve ekzistojnë shtresa të mëdha të gipsit dhe shtresa të

mermerit cilësor në afërsi të Gostivarit.

Vështruar nga aspekti i përbërjes gjeologjike, kryesisht dominojnë rrasat paleozoike me sasi

të madhe të gëlqeres dhe dolomite. Mali i Bistrës nga aspekti gjeologjik është i përbërë prej

shkëmbinjëve të vjetër paleozoik paraqitet edhe relievi glacial, veçmas cirqet. Mali i Korabit

është krijuar prej shkëmbinjëve të vjetër, pllaka (guri) paleozoike, kurse majat janë prej

gurëve gëlqerorë orogjen.

Në pjesën lindore ka reliev të zhvilluar glacial dhe mali është mjaft i shkallëzuar. Qafa

malore e Bukovikut dhe Mali i Thatë karakterizohen kryesisht me terren shkëmbor-gëlqeror.

Mali i Thatë ka mbulesë vegjetative të varfër, vende-vende gati i zhveshur, për dallim nga

qafa malore e Bukovikut e cila është më e pasur me vegjetacion dhe shquhet për nga bukuria

e bjeshkëve.



5

1.2.5. Temperatura e ajrit

Varësisht nga këta faktorë, paraqiten ndryshime të rëndësishme të temperaturës si në drejtim

horizontal ashtu edhe në atë vertikal (Lazarevski, 2002). Temperatura mesatare vjetore e ajrit

është 11,5°C. Muaji më i nxehtë i vitit është korriku, me temperaturë mesatare të ajrit prej

22,2°C, kurse më i ftohti është janari me temperaturë mesatare prej 0,3°C. Temperatura më e

lartë është shënuar 44,5°C, kurse më e ulta – 31,5°C.

Rënie të temperaturës shënohen edhe me rritjen e lartësisë mbi nivelin e detit, mesatarisht

0,5°C për çdo 100 m lartësi. Kështu, derisa temperatura mesatare vjetore në fushëgropën e

Pollogut është 11,3°C, në Mavrovë është për katër shkallë më e ulët dhe arrin 7,3°C.

Në rajonet me klimë malore, më të ftohtë janë janari dhe shkurti. Në Mavrovë, në janar

temperatura arrin nga 2,7°C deri në –1,6°C, ndërsa më të larta në korrik 17,5°C dhe gusht

16,7°C. Të dhënat e temperaturës mesatare mujore për fushëgropën e Pollogut dhe Kodrën e

Diellit (Mali Sharr) për periudhën 1951-2011, janë paraqitur në Tabelën 1 dhe Grafikoni 1.

Tabela 1. Temperaturat mesatare në Fushëgropën e Pollogut dhe Kodrën e Diellit (Mali Sharr) 1951-2011.

Stacionet meteorologjike Fushëgropa e Pollogut Kodra e Diellit

(Mali Sharr )

Lartësia mbidetare 462 m 1.750 m

Muajt e vitit Temperatura mesatare

mujore në °C

Temperatura mesatare

mujore në °C

I -0,7 -3,8

II 1,9 -3,2

III 6,1 -1,2

IV 11,3 2,6

V 15,8 7,9

VI 19,4 11,1

VII 21,4 13

VIII 20,9 12,6

IX 16,7 9,8

X 11 5,7

XI 6,3 2,4

XII 1,4 -1,5

Temperatura mesatare vjetore °C 11,0 4,6



6

Grafiku 1. Paraqitja grafike e temperaturave mesatare mujore dhe vjetore për periudhën 1951-2011 në

Fushëgropën e Pollogut dhe Kodrën e Diellit (Mali Sharr).

1.2.6. Lagështia relative e ajrit

Krahas temperaturës së ajrit dhe temperaturës së tokës, edhe lagështia relative e ajrit luan rol

të rëndësishëm në rritjen e botës bimore dhe zhvillimin e proceseve fiziologjike, siç janë

transpirimi, lulëzimi, pjekja e fryteve etj. Lagështia e ajrit në rajonin e hulumtuar, zvogëlohet

nga veriu në jug dhe prej dimrit kah vera (Lazarevski, 2002). Më e madhe është në dhjetor

84% dhe më e ulët në korrik 57%. Kjo është e kushtëzuar edhe nga sasia vjetore e nxehjes së

diellit e cila sillet prej 2100-2450 orë diell gjatë vitit dhe nuk është gjithkund e njejtë.

Maksimumi i rrezatimit diellor paraqitet në korrik prej 350 orëve ose mesatarisht 12 orë në

ditë, ndërsa minimumi në dhjetor 55 orë, gjegjësisht nxehje mesatare ditore prej dy orësh.

1.2.7. Reshjet

Reshjet atmosferike luajnë rol të madh për botën bimore, sepse së bashku me faktorët e tjerë

ekologjik përbëjnë karakteristikat bazë të vendbanimeve të tyre. Sasia e reshjeve është

dukshëm më e madhe në pjesën malore të rajonit të hulumtuar, për shkak të vetë karakterit të

terrenit malor dhe për shkak të afërsisë më të madhe me Detin Adriatik, prej nga vijnë sasi

më të mëdha të rrymave të lagështa (Lazarevski, 2002).

Sasia mesatare vjetore e reshjeve është 680 mm. Mbi 1000 mm reshje në vit bijnë në malet

më të larta të këtij rajoni: në Bistër, Korab, Kodrën e Diellit, Luboten, etj. Fushëgropa e

Pollogut mesatarisht në vit merr prej 700 deri 1000 mm, me rritjen e lartësisë nivelin e detit,

rritet edhe sasia e reshjeve. Në çdo 100 m lartësi, reshjet shtohen në vit mesatarisht për 56

mm.

Më së shumti reshjet bien gjatë muajve të vjeshtës dhe dimrit me maksimumin në nëntor,

kurse më pak gjatë muajve të verës dhe minimum në gusht. Në sasinë vjetore të reshjeve,

pjesëmarrja e borës rritet sipas lartësisë. Kështu, në lartësi prej 400 m pjesëmarrja e borës

është 10%, kurse në lartësi prej 1500 m mbi 30%. Kështu, për shembull derisa në

Fushëgropën e Pollogut trashësia e borës mund të jetë rreth 115 cm, në Bistër dhe në Malin

Sharr bora arrin trashësi deri 2 m.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Tem

per

atu

ra n

ë °C

Temperatura mesatare vjetore

Fushëgropa e

Pollogut

Kodra e Diellit

(Mali Sharr )



7

Të dhënat e reshjeve mesatare mujore dhe sasia vjetore e reshjeve, për periudhën 1951-2001

për Tetovë, Kërçovë, Dibër dhe Kodrën e Diellit janë paraqitur në Tabelën 2 dhe Grafikoni 2.

Tabela 2. Sasia mesatare mujore dhe vjetore e reshjeve në mm

3 për periudhën 1951-2011, në Malin Sharr dhe

Fushëgropën e Pollogut.

Stacionet meteorologjike Fushëgropa e Pollogut Kodra e Diellit (Mali Sharr )

Lartësia mbidetare 462 m 1,750 m

Muajt e vitit Rreshjet mesatare mujore në mm³ Rreshjet mesatare mujore në mm³

I 84,1 74,1

II 71,4 63,2

III 70 84,8

IV 58,8 100,9

V 70,1 119,6

VI 40 73,5

VII 39,3 67

VIII 37,6 58,1

IX 46,2 76,8

X 71 109,5

XI 102,7 150,3

XII 92,6 118,4

Mesatarja vjetore e

reshjeve në mm³ 65,4 91,35

Grafiku 2. Paraqitja grafike e sasisë mesatare mujore dhe vjetore të reshjeve për periudhën 1951-2001.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Sasi

a m

esata

re e

rre

shje

ve

në

mm

3

Rreshjet mesatare mujore

Fushëgropa e

Pollogut

Kodra e Diellit

(Mali Sharr )



8

1.2.8. Tё veҫanta pёr masivin malor tё Sharrit

Malet e Sharrit paraqesin tërësi të qartë të vargmaleve të reja, janë të ngritura në kohën e

kenozoikut, me orogjenezën e Alpeve. Gjatë kohës së deluviumit pjesët më të larta të maleve

të Sharrit kanë qenë nën akull. Si rezultat i erozionit të akullnajeve, sot në to hasen forma të

ndryshme të relievit të akullnajave, lugje, cirqe, morena, shkëmbinjë të mprehtë malorë dhe

maja, që maleve u japin pamje të gjallë dhe pitoreske.

Mali Sharr paraqet masivin më të madh dhe më të lartë malor të Republikës së Maqedonisë

(Mellovski, 2010). Karakterizohet me maja të shumta vargore me gjatësi prej 80 km dhe

gjerësi prej 10-20 km. Maja malore me mbi 2000 m lartësi janë: Titov Vërv (2747 m), që

është maja më e lartë e Malit Sharr dhe e dyta me lartësi më të madhe në Maqedoni, pastaj

Borisllavec (2662 m), Cërn Vërv (2578 m) dhe në pjesën më të skajshme është Luboteni

(2499 m), që llogaritet ndër më të bukuritë në këto male.

Në Malin Sharr gjenden edhe dy rrafshnalta malore: Vraca dhe Rudoka. Kanë të zhvilluar

reliev glacial, pasi që pas deluviumit pjesët e tyre më të larta kanë qenë nën akull. Nga kjo

kohë ka një numër të madh të cirqeve, lugje dhe morena. Shumë cirqe janë të mbushura me

ujë. Në Malin Sharr janë 39 liqej dhe pas Malit Rila llogaritet më i pasuri me liqej në Ballkan.

Prej gjithsej 39 liqeneve të Maqedoni 27 janë në Malin Sharr, dhe prej tyre 19 janë të

përhershëm dhe 8 të përkohshëm (Колчаковски, 2003).

Figura 3. Mali Sharr. (Orgj.)



9

Mali Sharr është mjaftë i pasur me ujë, numërohen rreth 100 burime në mesin e të cilave edhe

burimet e lumit Vardar, lumit Radika, lumit Shkumbin etj. Kufirin verior të Sharrit e përbëjnë

baseni i liqenit të Mavrovës dhe lugina e lumit Mavrovka, kurse kufirin jugor lugina e lumit

Reka e Vogël. Midis fushëgropave të Krahinës së Sharrit më e madhe është ajo e Pollogut,

ajo gjendet midis Malit Sharr, Bukovikut, Malit të Thatë dhe Zhedenit. Pjesa e rrafshtë

gjendet në një lartësi 400 deri 600 m mbi nivelin e detit edhe përfshinë një sipërfaqe prej 373

km2.

1.2.8.1. Diversiteti biologjik

Karakteristikat fiziko-gjeografike (gjeologjia, relievi dhe hidrologjia, së bashku me klimën),

pastaj karakteristikat e tokës si dhe zhvillimi historiko-gjeologjik, por para së gjithash vetë

madhësia e masivit janë shkaqet kryesore për pasurinë e madhe të ekosistemeve të ndryshme

dhe llojeve që zhvillohen në territorin e Malit Sharr.

Biodiversiteti i pasur i Malit Sharr dallohet jo vetëm në kuadër kombëtar, por edhe më gjërë.

Shumëllojshmëria specifike biologjike e Malit Sharr ka edhe domethënie shkencore. Kështu,

disa njësi më të ulëta biogjeografike (provinca) në shkencë emërtohen sytë e Sharrit. Pasuria

e llojeve të ekosistemeve në Malin Sharr mund vetëm të krahasohet me masivet më të mëdha

në Ballkan (Bjeshkët e Nemuna, Rila dhe Pirin) ose në Europë (Karpatet, Pirinejet, Apeninet

ose Alpet) (Мeloskil, 2002).

1.2.8.2. Bashkësitë bimore

Bashkësitë bimore janë grupime të llojeve bimore që nën kushte të caktuara ekologjike,

historike dhe biogjeografike janë të përhershme sa i përket përbërjes dhe paraqitjes së tyre

floristike. Ata më shumë ose më pak e caktojnë edhe përbërjen e zoocenozës, respektivisht të

tërë ekosistemit paraqesin bazë për emërtimin e vendbanimeve dhe ekosistemeve. Prej këtu

del se njohja e vegjetacionit gjegjësisht kombinimi i bashkësive bimore në një peizazh ka

domethënie të madhe në mbrojtjen e natyrës, por edhe të ekologjisë në përgjithësi.

Vegjetacioni në Malin Sharr është i shumëllojshëm dhe i pranishëm në numër të madh të

bashkësive bimore (fitocenozave). Deri tani nuk është bërë një kontrolli i tërësishëm i

bashkësive bimore që hasen në Malin Sharr. Për këtë, kemi paraqitur këtu vetëm

informacionet që janë në dispozicion për vegjetacionin e Malit Sharr. Duke patur parasysh

gradientin e madh të lartësisë prej Pollogut deri te majat më të larta, në Malin Sharr janë të

përfaqësuara pothuajse të gjitha brezat e vegjetacionit që hasen në Republikën e Maqedonisë.

Më poshtë janë brezi pyjor, mbi të janë kullotat dhe shkurret e më lart gjenden shkëmbinjtë

dhe gurët. Për pamje më të mirë, bashkësitë bimore janë të paraqitura në zona (sipas brezave)

prej poshtë-lart.

1.2.8.3. Zonat e vegjetacionit pyjor

Bashkësitë pyjore të Malit Sharr janë të shpërndara në disa zona vegjetative të lartësisë. Në

dy zonat e para dominojnë bashkësitë bimore me lloje të ndryshme të dushkut dhe janë të

përhapura deri në lartësinë 1100 m. Mbi ato janë të përhapura dy zona malore të ahut e mbi to

pyjet malore subalpine të paraqitura me disa bashkësi (Mellovski et. Al 2010).

1. Zonat e pyjeve të dushkut të butë (Nga radha e bashkësive të bungut të butë). Në pjesën e

poshtme të luginave në Maqedoninë Perëndimore (Pollogu gjithashtu) rriten pyjet termofile

dhe kserofile të dushkut. Ato e përfshijnë bazën e fushëgropave dhe pjesën më të ulët të

rrëzës së maleve rreth e përqark (deri në 900 m lartësi, ndërsa në ekspozicionet jugore edhe

më lart).



10

Në të vërtet ky është peizazh i ngrohët kontinental, mbi atë zonë zhvillohen pyjet më

mezofile (me lagështi më të shprehur) nga përfaqësuesit e bungut. Zona më e poshtme

vegjetative në Malin Sharr është e pranishme me pyjet e dushkut (bashkësia karakteristike

bimore është Quercetumfrainetto-cerris macedonicum). Rripi i dytë vegjetativ është i

pranishëm në pyjet e bungut Orno-Quercetum petrea. Në kuadër të peizazhit të dushkut rast

krejtësisht i veçantë janë pyjet gështenjore azonalisht të shpërndara (Castanetum sativa

macedonicum).

2. Zonat e pyjeve kodrinore dhe malore (Bashkësitë nga radhët e dushkut dhe dëllënjës).

Pyjet malore në Malin Sharr janë të llojllojshme. Sipërfaqe më të mëdha përfshijnë pyjet

gjethrënës me gjethe të gjëra, por sipërfaqe të mëdha janë të mbuluara edhe me pyje halore të

gjelbërta dhe me pyje të përziera. Në disa vende, veçanërisht në pjesët e pjerrëta kanjonike të

lumejve, janë të ruajtura mirë. Pylli më i ulët i ahut është pylli nënkodrinor i ahut. Në

Republikën e Maqedonisë është i përhapur në lartësi në mes 1100 dhe 1300 m. Rripi i fundit

pyjor është i përfaqësuar me pyjet subalpine. Në të zhvillohen disa bashkësi pyjore. Rripi

(malor) subalpin në të kaluarën e largët ka qenë tërësisht i pyllzuar (deri në 2200 m ose 2300

m në shtresë gëlqerore dhe në ekspozicion jugor), por për shkak të aktiviteteve blegtorale

pylli ka qenë i shtyrë për disa qindra metra më poshtë.

3. Shkurret. Vrishtinat janë bashkësi të kaçubave të ulëta ose gjysëm kaçubave që gjenden në

rripin subalpin, respektivisht në dhe mbi rripin pyjor subalpin. Ato shpeshherë përfshijnë

hapësira të mëdha. Kryesisht i zënë terenet me bazë silikate veçanërisht ata në pjesën e malit

ku fryn erë, ashtu që bora grumbullohet dhe mbetet deri në pranverën e vonshme. Në të gjitha

shkurrajat e përmendura në zakonisht dominon dëllinja e shkurtë (Juniperus communis ssp.

nana).

1.2.8.4. Zona e bashkësive barishtore të maleve të larta dhe kullotat

Mali Sharr karakterizohet me hapësira të mëdha me kullota malore dhe të larta (alpine).

Veçanërisht, pjesa jugore e malit (Morava, Lera, Fudani, Mali i Nicpurit dhe i Bogdenit)

është tërësisht e mbuluar me vegjetacion të kullotës subalpik. Bashkësitë e barishtave malore

janë të përhapura mbi rripin pyjor dhe shkurrajeve, por në disa vende hasen edhe në lartësi

më të vogla. Kullotat në toka të pasura me karbonate dhe në toka të varfëra me to, dallohen

mjaft për nga përbërja floristike dhe paraqiten me bashkësi të ndryshme.

Përveç substratit në përhapjen e barishteve ndikojnë edhe faktorët tjerë ekologjik të cilët

kushtëzojnë zhvillimin e bashkësive të ndryshme në të njëjtin rrip siç janë (temperatura,

lagështia e substratit, ekspozicioni etj.). Për këtë shkak vegjetacioni në këtë rrip më të lartë

vertikal (zonë) te ne nuk është i paraqitur me ndonjë bashkësi dominante bimore (siç është

rasti me rripat pyjor), por me mozaik prej bashkësive të ndryshme.

Bashkimi i të gjitha këtyre bashkësive në një rrip është vetëm për shkak të ngjajshmërisë së

tyre të jashtme, bimë të ulëta barishtore shumëvjeçare nga format jetësore geofite ose

hemikriptofite edhe eventualisht nanofanerofite. Të gjitha kullotat malore dhe të larta malore

janë bashkësi të barishteve, ato që zhvillohen në bazë gëlqerore i takojnë klasës Elyno-

Seslerietae, e ata që janë në bazë silikate i takojnë klasës Caricetea curvulae, respektivisht në

radhën Seslerietalia comosae. Përveç vegjetacionit tipik të kullosave në këta rripa (alpine dhe

subalpine) takohen edhe më shumë bashkësi tjera (Mellovski et. Al. 2010).

Rripi subalpine dhe alpin – Në Malin Sharr si edhe në të gjitha malet tjera të larta të

Republikës së Maqedonisë, vegjetacioni është i paraqitur kryesisht me bashkësi bimore të

kullotave e më pak me pyje e shkurraje, edhe pse vegjetacioni potencial klimatik duhet të jetë

pyll. Respektivisht pyjet prej shumë më parë janë shndërruar në kullota për nevojat e

blegtorisë.



11

Peizazhi alpin në Republikën e Maqedonisë paraqet edhe rrip vegjetativ, haset në malet

silikate mbi 2.200 m, e në ekspozicionet jugore fillon prej 2.400 m e më lart. Faktorët

kryesorë që ndikojnë në radhitjen e vegjetacionit janë shtresat gjeologjike, eksponimi në erë

dhe kohëzgjatja e mbetjes së mbulesës së borës.

1.2.8.5. Fushëgropa e Pollogut

Fushëgropa e Pollogut (Fig. 4) përfaqëson pjesën më të ulët në kuadër të zonës së hulumtuar.

Nga aspekti gjeologjik karakterizohen me tokë pjellore, kryesisht humusore diku edhe

argjilore dhe sipërfaqja më e madhe e tyre shfrytëzohet për kultivimin e kulturave bujqësore.

Është fushëgropë e ulët dhe gjendet në 380-550 m mbi nivelin e detit. Fushëgropa e Pollogut

shtrihet midis maleve të Sharrit dhe të Malit të Thatë të Shkupit. Ajo ka shtrirje gati

meridionale dhe është e gjatë 44 km dhe e gjerë 7 km (perëndim-lindje), me një sipërfaqe prej

308 km2

(Eфкоски, 1990).

Nga sipërfaqja ajo është menjëherë pas asaj të Pellagonisë dhe të Shkupit. Përbëhet prej

fushëgropës së Tetovës (Pollogu i Poshtëm) dhe të Gostivarit (Pollogu i Epërm). Veçori

dalluese e pozitës së rajonit është se ajo përbën një nyje të rëndësishme me pasuri natyrore të

shumta dhe mundësi lidhjesh mjaft të përshtatshme në kuadër të Gadishullit Ballkanik e më

gjerë.

Figura 4. Fushëgropa e Pollogut e fotografuar nga Mali Sharr. (Orgj.)

Natyrisht, rëndësi të veçantë ka pozicioni gjeografik i kësaj zone edhe në përcaktimin e

kushteve klimatike të saj. Me të lidhet mbizotërimi i klimës së mesme kontinentale, me dimër

të ashpër e të lagët dhe verë relativisht të thatë e të nxehtë. Me veçoritë klimatike lidhen edhe

pasuritë ujore të zonës, të përfaqësuara nga rrjeti i lumit Vardar (rrjedhja e sipërme) dhe

burimet e shumta, të cilët karakterizohen nga një regjim rrjedhje kryesisht alpin, pra i lidhur

në radhë të parë me ujërat e borës së shkrirë.

Kushtet klimatiko-tokësore kanë përcaktuar pasuritë e mëdha floristike të zonës, të

përfaqësuar nga kati i dushqeve, ahishteve dhe i kullotave alpine. Dallohen në veçanti

vargmalet e Sharrit, Mali Korab me zonën e Mavrovës dhe më pak Mali i Thatë, kurse

fushëgropa e Pollogut zihet gati tërësisht nga bimësia e kultivuar. Vlerat e shumë anshme

natyrore, ekonomike dhe strategjike të pozitës gjeografike të rajonit, përbëjnë bazën për

studimin demografik, social dhe ekonomik të tij.



12

1.2.8.6. Veçoritë e përgjithshme fiziko-gjeografike, pozicioni, kufijtë, madhësia e

rajonit

Rajoni i Pollogut shtrihet në pjesën veri-perëndimore të Republikës së Maqedonisë. Kufijtë e

tij në perëndim përkojnë me kufirin shtetëror tokësor midis Republikës së Maqedonisë dhe

Republikës së Shqipërisë dhe në veri-perëndim me Republikën e Kosovës, kufiri lindor me

Rajonin e Shkupit, ndërsa ai jug-lindor e jugor me Rajonin jug-perëndimor të vendit (Hamiti,

2013).

Rajoni shtrihet midis vargmaleve të Sharrit në veriperëndim, vargmalit Korab në perëndim,

Malit të Thatë në lindje, malit Bistra në jug dhe të Zhedenit në verilindje, me kontraste

morfologjike të theksuara midis tyre dhe me kufij natyror mjaft të spikatur. Në kufijtë e

lartpërmendur, sipërfaqja e rajonit është 2,417 km2, nga e cila afro 308 km

2 i përkasin

fushëgropës së Pollogut, ndërsa lartësia shkon nga 385 m (Raotincë, në verilindje) deri në

2,747 m (maja e Titov Vrv në veriperëndim) (Eфкоски, 1990).

Veçori dalluese e pozitës së rajonit është se ajo përbën një nyje të rëndësishme me pasuri

natyrore të shumta dhe mundësi lidhjesh mjaft të përshtatshme në kuadër ballkanik e më

gjerë. Kjo pozitë gjeografike ka përcaktuar edhe veçoritë e ndërtimit gjeologjik të kësaj

njësie, që shtrihet tërësisht në zonën tektonike të Maqedonisë Perëndimore, ku ndërthuren një

shumëllojshmëri shkëmbinjsh dhe deformimesh tektonike tepër të ndryshme. Me këtë pozitë

gjeologjike lidhet prania e relievit me kontraste morfologjike të theksuara, midis vargjeve

malore të formuara nga ngritjet tektonike të reja dhe të sotme që alternohen me ulje po kaq të

fuqishme, që kanë çuar në formimin e fushëgropës grabenore të Pollogut.

Karakteri bllokor i kësaj tektonike shprehet në ndryshimet e spikatura të lartësive jo vetëm

midis vargjeve malore kufizuese të kësaj fushëgrope, por edhe gjatë të njëjtit varg malor në

shtrirje. Kontrastet morfologjike të lartpërmendura kanë ndikuar drejtpërdrejt edhe në

zonalitetin vertikal të shprehur të përbërësve të tjerë natyror të zonës. Natyrisht, rëndësi të

veçantë pozicioni gjeografik i kësaj zone ka edhe në përcaktimin e kushteve klimatike të saj.

Me të lidhet mbizotërimi i klimës së mesme kontinentale, me dimër të ashpër e të lagët dhe

verë relativisht të thatë e të nxehtë.

Rrjedhojë e drejtpërdrejtë e një klime të tillë janë dhe pasuritë ujore të zonës, të përfaqësuara

nga rrjeti i lumit Vardar (rrjedhja e sipërme) dhe burimet e shumta të cilët karakterizohen nga

një regjim rrjedhje kryesisht alpin, pra i lidhur në radhë të parë me ujërat e borës së shkrirë.

Me kushtet e lartpërmendura të relievit dhe të klimës shpjegohen, gjithashtu pasuritë e tokave

së bashku me zonalitetitin vertikal të shprehur të tyre në këtë njësi morfologjike, në të cilën

shtrirjen më të gjerë e kanë tokat e kafenjta malore, pastaj ato të murrme pyjore malore, ato

livadhore malore dhe aluvionale (në fushëgropën e Pollogut).

Kushtet klimatiko-tokësore të kësaj zone kanë përcaktuar pasuritë e mëdha floristike, me

zonalitet vertikal të spikatur, të përfaqësuar nga kati bimor i dushqeve, ahishteve dhe i

kullotave alpine. Dallohen në veçanti vargmalet e Sharrit, Mali Korab me zonën e Mavrovës

dhe më pak Mali i Thatë, kurse Fushëgropa e Pollogut zihet gati tërësisht nga bimësia e

kultivuar, njëherazi nga më të pasurat e Maqedonisë. Gjithë pasuritë natyrore të

lartpërmendura, të cilat lidhen me pozitën gjeografike të rajonit, kanë krijuar kushte mjaft të

përshtatshme për zhvillimin ekonomik të tij (Eфкоски, 1990).



13

1.3. Konsiderata tё pёrgjithshme pёr grupin ropalocera ose fluturat e ditёs

Rendi Lepidoptera në historinë e zhvillimit të tij e ka gjetur vendin në mbretërinë shtazore, pa

ndonjë përplasje me grupime të tjera të mëdha entomologjike-zoologjike dhe këtë e

shpjegojnë me veçoritë morfologjike dhe anatomike të tij siç janë p.sh. mbulesa me luspa,

spiritrompa, mënyra e ndryshme e jetesës në fazën larvare dhe imago etj. Për tiparet e grupit

Rhopalocera të rendit Lepidoptera, jemi përqëndruar kryesisht tek ato që i shërbejnë njohjes

dhe përcaktimit të njësive sistematike.

Termin lepidoptera për herë të parë e përdori në shkencë Karl Lineu në vitin 1735 e që rrjedh

nga greqishtja e vjetër (lepis, lepidos = luspë dhe pterion = flatër, krahë). Kështu, ky term

reflekton tiparin më themelor të rendit, mbulesën me luspa të flatrave në disa lloje edhe në

pjesë të tjera të trupit, prandaj në gjuhën shqipe njihen dhe me emrin flatralusporë.

Fluturat kanë tërhequr prej kohësh vëmendjen e njeriut për kombinimin e larmishëm të

ngjyrave dhe përposh kësaj ato nuk paraqesin rrezik për jetën e njeriut, d.m.th. nuk

thumbojnë apo pickojnë, nuk kanë helme të ndryshme, shumë rrallë apo gati se aspak nuk

janë transmetues të sëmundjeve infektuese etj. Prandaj lehtë mund të thuhet se fluturat janë

një perlë e vërtetë e natyrës.

Ata grumbullohen dhe studiohen nga hulumtues të fushave të ndryshme: faunistë,

sistematicientë, punonjës të bimëve, mësues të biologjisë dhe biolog, koleksioner që i

përdorin për zbukurime dhe tregti si dhe adhurues të shumtë, amatorë të ndryshëm etj (Misja,

2005). Lepidopterat përbëjnë një rendet më të pasur me lloje të klasës së insekteve. Deri më

sot janë përshkruar rreth 175.000 lloje të sistematizuara në 47 mbifamilje dhe 126 familje ose

ndryshe rreth 17% të faunës së insekteve u takojnë lepidopterëve.

Nga ky numër përafërsisht 15.000 lloje u takojnë ropalocerave (fluturave të ditës), ndërsa

pjesa tjetër u takon mikrolepidopterëve dhe grupit të heterocerave (Mallet, 2007). Megjithatë

vlerësimet e kohëve të fundit sugjerojnë se numri i tyre është shumë më i madh se

ç’paramendohet. Nisur nga parametri i llojshmërisë lepidopterat futen në katër rendet më të

voluminoze të klasës insekta siç janë: Hymenoptera, Diptera dhe Coleoptera, ose rendi i dytë

pas rendit Coleopterevë. Fluturat paraqesin një grup homogjen si nga aspekti morfologjik

ashtu edhe anatomik, ndërsa variacionet paraqiten në përmasat trupore që sillet nga 2 – 280

mm.

Diagrama 1. Paraqitja e raportit në përqindje (%) të Rendit lepidoptera në krahasim me grupet tjera shtazore në

kuadër të parruazorëve.

Coleoptera

28%

Lepidoptera

17%Mollusca

13%

Odonata 12%

Arachnida

4%

Diplopoda

4%

Crustacea

3%

Ephemeropte

ra 3%

Amphipoda

3%

Collembola

2%

Isopoda

2% Plathelminth

es 1%



14

Të dhënat mbi fosilet e lepidopterëve janë të pakta në krahasim me gjallesat e tjera me krahë,

sepse ka qenë e vështirë që të ruhen, në krahasim me disa insekte të tjera të cilat i kanë pasur

habitatet më të favorshme për fosilizim, siç janë insektet që kanë jetuar në pellgjet ujore apo

liqenet. Sipas Rohdendorf (1969) i cili bëri rekonstruimin e një numri të madh insektesh

fosile, llojet e gjetura nga kjo epokë u takojnë familjeve Tineidae, Tortricidae, Pyralidae,

Papilionidae, Noctuidae, Sphingidae. Lepidopterat janë faktor i rëndësishëm në ekosistemin

e natyrës, janë pjesëmarrës integral në zinxhirin ushqimor në mes të autotrofëve (bimët me

lule) dhe heterotrofëve (grabitqarët) (Rohdendorf, 1964).

Në këtë rrjetë përfshihet faza larvë, pupë dhe faza adulte. Larvat dhe pupa janë në lidhje me

ushqimin e zogjëve dhe insekteve parazitare (entomofage). Ndërsa format adulte janë

përfshirë në rrjetën më të gjërë të grabitqarëve si shpendët, gjitarët e vegjël, zvarranikët etj.

Sistematika e klasës lepidoptera sot e kësaj dite akoma nuk është e rregulluar në mënyrë të

kënaqshme dhe të drejtë, bazuar në shumëllojshmërinë e tyre. Klasifikimi më i thjeshtë i

bazuar në përmasat trupore (sipas Evans më 1932) i ndanë në dy grupe:

Nënrendi: Mikrolepidoptera (Jugatae);

Nënrendi: Makrolepidoptera (Frenatae).

Kjo ndarje nuk është e kënaqshme, sepse p.sh. në nënrendin mikrolepidopterëve ka lloje që

arrijnë madhësinë që tejkalon disa makrolepidopterë. Në shumë vende të botës përdoret

klasifikimi sipas Richards-Davies (1977), të cilët lepidopterët i sistematizojnë në një rast në

dy nënrende sipas numrit të vrimave gjenitale në:

Nënrendi: Monotrysia (Glossata) kur në majen e abdomenit të seksit femër gjinden vetëm

një hapje (kanal) i përbashkët për çiftëzim dhe hedhjen e vezëve;

Nënrendi: Ditrysia tek të cilat në abdomenin e seksit femër ekzistojnë dy hapje të veçanta,

njëra për kopulim e tjetra për hedhjen e vezë.

Në rastin tjetër, ndarja është bërë duke u bazuar në mënyrën e inervimit të flatrave në dy

nënrende:

Nënrendi: Homoneura;

Nënrendi: Heteroneura.

Tek nënrendi Homoneura inervimi është i njëjtë për të dy flatrat, tek nënrendi Heteroneura

inervimi i flatrave të pasme është i reduktuar.

1. Nënrendi: Homoneura bëjnë pjesë pak familje, të cilat zakonisht përfshijnë lloje me

përmasa të vogla (mikrolepidopterët), me ngjyra të zbehta dhe me aparat goje të tipit brejtës.

Këto janë aktive gjatë mbrëmjes dhe natës e ushqehen me pjalm.

2. Nënrendi: Heteroneura quhen kështu, sepse nervurat e krahëve të pasëm reduktohen

dukshëm në krahasim me nervurat e krahëve të përparëm. Në këtë nënrend përfshihen

shumica dërmuese të familjeve gllosata (të pajisura me trompë). Tjetër karakteristikë për këtë

rend është paraqitja e frenulumit i cili lidh krahët e përparmë dhe të pasëm. Në kuadër të

heteroneurave mbi 99% e llojeve u përkasin grupit Dytrisia.

Ndarja tjetër bëhet në bazë të ndërtimit të antenave në dy nënrende:

1) Nënrendi: Rhopalocera me antenat me kokë të veçuar qartë, ku përfshihen fluturat e ditës

ose Diurna;

2) Nënrendi: Heterocera me antenat pa kokë të veçuar, por me forma të ndryshme: pendore,

puplore, boshtore, ku përfshihen fluturat e natës ose Noturna.



15

Në nënrendin Rhopalocera bëjnë pjesë një numër i madh i mbifamiljeve ku mbifamilja

Papilionoidea dhe Hesperioidea së bashku formojnë grupin i fluturave të ditës ose ndryshe

fluturat e vërteta (Diurna). Këtij grupi i përkasin dy mbifamilje:

a) Mbifamija: Papilionidae;

b) Mbifamilja: Hesperioidea.

Në mbifamiljen Papilionidea bëjnë pjesë 4 familje:

Familja Papilionidae;

Familja Pieridae;

Familja Lycaenidae;

Familja Nymphalidae.

Ndërsa në mbifamiljen Hesperioidea bëjnë pjesë 1 familje:

Familja Hesperiidae (Grypocera).

Për t’u orientuar në materialin e ropalocerëve të grumbulluar dhe të përcaktuar të Malit të

Sharrit dhe të rrethinave të tij, kemi hartuar Treguesin Sistematik të tyre që jepet tek aneksi

në fund të punimit.



16

1.3.1. Konsiderata të përgjithshme morfo-taksonomike në funksion të

përcaktimit të fluturave të ditës (ropalocera)

Morfologjia e jashtme e ropalocerëve përfshin tipare të rëndësishme taksonomike që

vlerësohen dhe janë bazë në përcaktimin e të gjitha njësive taksonomike brenda rendit, po

dhe ndërmjet rendeve të klasës së insekteve. Njohja e mirë e tyre mundëson një përcaktim të

saktë dhe të besueshëm deri në lloj. Këto tipare përfshihen në të gjitha tabelat e përcaktimit,

prandaj neve i kushtuam vëmëndjen e duhur gjetjes dhe studimit të tyre.

Për saktësi përcaktimi edhe më të besueshëm për lloje të vështirë, si elementë të rëndësishëm

taksonomikë, janë marrë edhe organet gjenitale mashkullore dhe femrore, të cilat

paraprakisht i kemi preparuar sipas metodikës dhe kemi përgatitur preparatet mikroskopike.

Trupi i fluturave, si i të gjithë insekteve të tjerë (Fig. 5 a, b, c, d), përbëhet prej kokës (caput),

kraharorit (thorax) dhe barkut (abdomen). Në kokë ndodhen organet e gojës, sytë e përbërë,

sytë e thjeshtë dhe antenat.

Figura 5. Trupi i një ropaloceri me pjesët e tij.



17

Organet e gojës tek fluturat janë të thjeshtësuara. Nga i tërë aparati gojor (nofullat e sipërme

ose mandibulat – mandibulae, buza e sipërme – labrum, buza e poshtme – labium, nofullat e

poshtme – maxillae), është e zhvilluar vetëm galea e buzës së poshtme e cila formon

trompën. Ky organ i tipit thithës ka mure elastikë të mbushur me enë gjaku, nerva dhe

muskulaturë (Fig. 6). Në qetësi trompa mblidhet në formë spirali (Fig. 6) dhe shtrihet për

thithjen e nektarit të luleve dhe të lëngjëve të tjerë si edhe të ujit (Scoble, 1992).

Figura 6. Trompa në formë spirali me organet e gojës te ropalocerët.

Koevolucioni i bimëve dhe gjallesave shtazore, ka shkuar tek fluturat në drejtim të zgjatjes së

trompës, për të mundësuar thithjen e nektarit të luleve në varësi të thellësisë së lules. Pjesë të

tjera të aparatit gojor të fluturës janë buza e sipërme ose labra, në formën e një pllakëze si dhe

zgjatimi labial (palpis labialis) i përbërë nga 3 segmente. Sytë e përbërë ndodhen anash

kokës, ndërmjet tyre gjenden sytë e thjeshtë. Antenat (Fig. 7) përbëhen prej shumë

segmentesh dhe përfundojnë me kokë pak a shumë ovale - të rrumbullaktë, që zakonisht është

e veçuar mirë.

Figura 7. Antenat e ropalocerëve të familjes Hesperiidae. (Orgj.)

Tek një pjesë e llojeve, antenat (Fig. 8) vijnë duke u trashur gradualisht dhe formojnë një

kokë pak a shumë boshtore, që shpesh përthyhet në fund në formën e një grepi. Kraharori

(thorax) përbëhet prej 3 unazash: parakraharori (prothorax), meskraharori (mesothorax) dhe

prapakraharori (metathorax). Në çdo unazë të tij ndodhet nga një çift këmbësh, ndërsa në

meskraharor e prapakraharor edhe nga një çift flatrash. Çdo këmbë (Fig. 9) formohet nga

koksi (coxa), trokanteri (trochanter), femuri, tibia dhe tarsi, që përbëhet prej 5 segmentesh

dhe përfundon shpesh me thonj.



18

Figura 8. Antenat me kokë ovale te familja Nymphalidae.

Tek disa lloje, tibia ka në fund shporin, një gjemb të fortë të harkuar (Fig. 9). Tek disa lloje të

familjeve Nymphalidae e Lycaenidae, këmbët e përparme (Fig. 9) nuk janë të zhvilluara

plotësisht dhe nuk shërbejnë për të ecur. Çdo ropalocer ka dy palë flatra, flatrat te ropalocerat

janë cipëzore me nervura të pasura, të degëzuara dhe karakteristike për përfaqësuesit. Flatrat

e para zakonisht janë më të mëdhaja se të pasmet, mirëpo gjatë fluturimit ata palosen me

skajet e tyre me qëllim që fluturimi të jetë më i harmonishëm. Flatrat përveç që shërbejnë për

fluturim, morfologjia e tyre paraqet një element të rëndësishëm taksonomiko-determinues siç

janë: forma e flatrave, nervure e flatrave, luspat e flatrave të cilat formojnë atë mozaikun me

ngjyrime karakteristike.

Figura 9. Forma të ndryshme të këmbëve tek ropalocerat.

Flatrat e fluturave si edhe trupi, janë të mbuluara me formacione që në shumicën e rasteve

kanë ndërtim plakor (qime të modifikuara) që quhen luspa. Origjina e luspave akoma nuk

është sqaruar detalisht, por dihet se ata fillimin e kanë nga qelizat epidermale të cilat pas një

kohe të shkurtë degjenerohen. Luspa definitive përbëhët nga dorëza e shkurtër e mbërthyer në

membranë të krahëve dhe pjesës së lirë që quhet lamela (Scoble, 1992).

Luspat te llojet e ndryshme kanë forma të ndryshme dhe një strukturë mjaft komplekse.

Pikërisht luspat janë formacionet të cilat fluturës i japin nuancat specifike të ngjyrës. Ky

ngjyrim vjen nga pigmente të ndryshme që e mbajnë luspat brenda tyre. Vendosja e luspave u

jep llojeve mbulesë me ngjyra e figura të larmishme specifike për të gjitha njësitë

taksonomike. Me anë të mikroskopit është vërtetuar se strukturat e disa luspave janë të afta që

të bëjnë përthyerjen e rrezeve të dritës, nga e cila dalin shkëlqime të ndryshme.



19

Në mes të luspave të zakonshme te meshkujt e ropalocerave hasen edhe luspat karakteristike

aromatike që quajtura qeliza androkonie të cilat kanë evoluar si pasojë e seleksionimit

seksual. Ato takohen kryesisht tek meshkujt, në flatra, këmbë e abdomen. Në azën e secilës

androkonie hasen qeliza gjëndrore që prodhojnë feromone specifike që mendohet se

shërbejnë për të tërhequr seksin tjetër (Fig. 10). Androkoniet shpesh herë ndodhen në grupe

dhe formojnë tek mashkulli njolla specifike që i quajmë “shenja seksuale” (sex-brand, Fig. 10

♂), tek femra ato mungojnë (Fig. 10 ♀) (Lelo, 2008).

Figura 10. Lloje të ndryshme të androkonieve tek ropalocerat.

Luspat kanë rëndësi të madhe në përcaktimin e njësive sistematike. Luspat janë të vendosura

në reshta, të ndërfutura njëra në tjetrën që trupit të fluturës i japin pamje të shkallëzuar

(lepteron = shkallë). Ato përfshijnë edhe një numër të madh funksionesh të tjera siç janë:

izolimi, termoregulacioni, ndihmesa në fluturim dhe rëshqitje për t’u mbrojtur nga grabitqarët

(shkëputen lehtë) dhe ajo më e rëndësishmja është dukurinë e mimikrisë për t’u maskuar nga

grabitqarët. Gjatë përcaktimit (kur është e nevojshme) nervurat mund ti bëjmë përkohësisht të

dukshme po t’u hedhim nga një pikë toluol ose benzinë.

Tek çdo flatër (Fig. 11a) dallojmë: bazën (1), buzën e përparme (2), majën, apex (5), buzën

anësore (3), këndin fundor (6), buzën e pasme (4), zonat (bazale – 7, diskale – 8, pasdiskale

– 9 , paraanësore – 10, anësore – 11), thekët si dhe sistemin e figurës.

Figura 11. Pjesët e flatrës tek ropalocerat. (Orgj.)



20

Në figurën 11, flatrat e anës së majtë janë të mbuluara me luspa, të anës së djathtë janë

pastruar nga ato, mundësohet dallimi i nervurave dhe i degëzimeve të tyre. Gjatë përcaktimit,

dallimi i nervurave dhe i karakteristikave të tyre është realizuar duke i hedhur atyreve një

pikë toluol, që i bën ato të tejdukshme, por për një kohë të shkurtër (Fig. 11b, c). Përbërja dhe

shtrirja e nervurave si dhe sistemi i figurës janë elementë të rëndësishëm të sistematikës së

fluturave dhe i kemi pasur orientuese në punën tonë për përcaktimin e materialit të

ropalocerëve. Këtë e vrojtojmë tek gjinia Leptidea Billbg. ku dy llojet e saj sinapis dhe

duponcheli manifestojnë vlerën përcaktuese të nervurës anale, të ndryshme në flatrat e pasme

të tyre (Fig. 12).

Figura 12. Nervurat gjatore (nervurë anale si determinante për përcaktim) tek llojet e gjinisë Leptidea Billb. L.

dinapis dhe L. duponcheli. (Orgj.)

Nervurat gjatësore të fluturave janë (Fig. 13a, b, c):

1. Nervura buzore – Nervura Costale (C), që shtrihet në buzën e përparme të flatrave dhe

është e shkurtër.

2. Nervura nënbuzore – Subcostale (Sc), që del nga baza e flatrës është teke dhe rrallë

shkrihet me të tjerat.

3. Nervura rrezore – Radiale (R), që del nga baza e flatrave dhe jep zakonisht 5 degëzime (R1

R2, R3, R4, R5) në flatrat e përparme dhe vetëm 1 në të pasmet.

4. Nervura e mesme – Mediale (M) me 3 degë (M1, M2, M3).

5. Nervura kubitale (Cu) me 2 degë (Cu1, Cu2).

6. Nervura anale (A) me 1-3 degë (An 1, An 2, An 3), shpesh të reduktuara.



21

Figura 13. Sistemi i nervimit të flatrave.

Figura 14. Sistemi i nervimit dhe i numërimit të flatrave të fluturave sipas Henrich-Schҫffer (1884).

Në punimin tonë, neve kemi përdorur në përcaktimin e njësive sistematike dhe emërimin që i

bëhet nervurave me numër rendor (Fig. 13a, Fig. 14), që ka gjetur edhe ai përdorim në

përcaktimin e lepidopterëve. Në këtë rast, numërimi fillon nga buza e pasme e flatrave.

Kështu do të kemi nervurat 1a, 1b, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12.



22

Figura 15. Njollat dhe shiritat me të njëjtin emër. (Orgj.)

Krahas nervurave gjatësore që përmendëm ka edhe nervura tërthore të quajtura diskale.

Ndërmjet bazës së flatrës dhe nervurave rrezore, kubitale dhe atyre tërthore (diskale), ndodhet

qeliza e mesme (diskale) (Fig. 13a, b, c), që ka përmasa të ndryshme në raport me gjatësinë e

flatrës. Për të lehtësuar përcaktimin dhe përshkrimin e llojeve, hapësirat ndërmjet dy

nervurave e buzës anësore emërohen thjesht si qeliza e numërohen duke filluar nga buza e

pasme 1a, 1b, c, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12. (Fig. 13a). Figura e flatrës përbëhet nga

shiritat që shtrihen tërthor saj, brezat që shtrihen përgjatë saj, nga njollat e thjeshta, njollat

“sy” e nga vijëzime të ndryshme.

Njollat “sy” formohen nga fusha, që zakonisht është e errët, nga një pikë me ngjyrë të çelët

në qendër dhe shpesh rrethohen me bordurë të ngjyrave të ndryshme. Në buzën anësore të

flatrave dallojmë thekët, që formohen nga qime të holla e të shkurtra me ngjyrën bazë të

flatrave ose edhe ndryshe. Të gjithë elementët e figurës kanë kufinj të qartë, ngjyrë të

theksuar e gjërësi të vogël, ndërsa hijet ndërmjet tyre janë të shpërbëra. Në shumicën e

rasteve shiritat formohen prej njollash të thjeshta. Kur njollat janë të plota në numër, atëherë

ato formojnë shiritat, ndërsa kur janë të pakta ato mbartin emrin e shiritit (Fig. 15a, b) (Misja,

2005).

Kështu do të kemi si vijon sistemin e figurës, kryesisht të anës së poshtme të flatrave (Fig.

15):

1 - shirit bazal - njolla bazale;

2 - shirit diskal - njolla diskale;

3 - shirit pasdiskal - njolla pasdiskale;

4 - shirit paraanësor - njolla paraanësore;

5 - shirit anësor - njolla “hënëza” anësore;

6 - shirit pasanësor - njolla pasanësore.

Abdomeni (barku), përbëhet prej 10 unazash (segmentesh) prej të cilave e 8-ta dhe e 9-ta janë

gjenitale. Në përgjithësi abdomeni me përjashtim të organeve gjenitale, nuk përmban

elemente që merren parasysh në përcaktimin e njësive sistematike. Në përcaktimin e njësive

sistematike të ropalocerëve deri në lloj, hasen gjithmonë vështirësi të karakterit morfologjik,

që lidhen kryesisht me figurën e anës së poshtme të flatrave, sidomos të familjes Lycaenidae.

Prandaj gjenitalet e të dy sekseve janë të rëndësishëm për vërtetësinë e përcaktimit të llojeve,

sidomos të atyreve të vështirë sipas tipareve morfologjike (Fig. 16) (Scoble, 1992).



23

Gjenitalet janë përpunuar sipas një metodike të caktuar dhe me to përgatiten preparatet e

nevojshme mikroskopike. Paraprakisht gjenitalet i kemi nxjerrun nga abdomeni i zbutur dhe i

kemi zier për 10 minuta në sodë kaustike me koncentrimin 10%. Pastaj i kemi shplarë me ujë

të bollshëm dhe i kemi përpunuar me toluol që i heq mbeturinat e ujit.

Mbas kësaj, i kemi vendosur në lamë dhe nën stereomikroskop i kemi pastruar nga

mbeturinat e muskulaturës e pjesët dhjamore. Po nën stereomikroskop i kemi shtrirë dhe

rregulluar, i kemi hedhur një pikë balsam dhe i kemi mbuluar me lamelë. ҫdo preparati i

kemi vendosur etiketën me numbër, ku kemi shënuar mbas përcaktimit emrin e llojit.

Figura 16. Ndërtimi i gjenitalieve mashkullore dhe femërore tek fluturat. (Orgj.)



24

1.3.2. Konsiderata biologjike

Biologjia – Fluturat janë me sekse të ndara, shumohen me vezë që kanë përmasa, forma,

skulptura dhe ngjyra të ndryshme. Në figurën 17 paraqiten vezë të ropalocerëve te familjes

Nymphalidae (1, 2) dhe Pieridae (3, 4). Ropalocerët shumohen, si të gjithë lepidopterët, me

metamorfozë të plotë. Nga vezët del vemja (larva).

Figura 17. Lloje të ndryshme të vezëve të familjes Nymphalidae (1, 2) dhe Pieridae (3, 4).

Për lepidopterët përdoret zakonisht fjala vemje, që është e tipit “krimb” (Fig. 18), kandër

polipode, me trup të segmentuar i cili përban gjithsej 14 segmente. Segmenti i parë është

koka e cila anash mban një mori sy të thjeshtë (ocele), të cilët mund të hetojn dritën, erësirën

dhë lëvizjen, ndërsa mungojnë sytë e përbërë. Përveç kësaj, në kokë gjenden edhe antenat

shumë të shkurta.

Figura 18. Lloje të ndryshme të larvave të ropalocerëve.



25

Vemja ka 3 segmente të kraharorit (torakalë) dhe deri në 10 segmente të abdomenit. Ajo ka 3

çifte këmbësh në kraharor dhe 5 çifte këmbësh të “rreme”, 4 në segmente 3–6 të abdomenit

dhe një këmbë-ventuzë në fund ta abdomenit. Ka trup të zhveshur ose të mbuluar me qime,

që shpesh mblidhen në tufëza apo mjekërza. Aparatin gojor e kanë të tipit brejtës. Shumica

prej tyre janë herbivore, polifage ose monofage, pak lloje janë karnivore si p.sh. disa

Lycaenidae (ushqehen me larvat e milingonave ose vemje të tjera), ndërsa shumë më pak

lloje janë detrivore.

Figura 19. Vemja dhe pupa dëmtuese Aporia crataegi L. në Malin Sharr (Orgj.)

Shumica e llojeve të larvave të ropalocerëve janë herbivore të cilat ushqehen zakonisht me

gjethe ose me pjesë të tjera të njoma të bimëve, prandaj konsiderohen si dëmtues serioz të

bimëve të egra dhe të kultivuara.

Koha e zhvillimit nga veza në flutur është e ndryshme për lloje të ndryshëm dhe po kështu i

larmishëm është edhe numri i breznive brenda vitit (Monovoltine, Polivoltine). Stadi vemje

është tepër aktiv në kërkim të ushqimit, të themi se e pa ngopur ose ndryshe quhet “maqinë

ushqimi”, këtë e bën me qëllim që të akumulojë sa më shumë ushqim që të përgatitet për

fazën e radhës pupë. Në këtë fazë dëmtohen nga vemjet dhe disa kultura bujqësore nga disa

lloje që vlerësohen si dëmtues. Duke u ushqyer pa ndërprerë, vemjet ndryshojnë pamjen duke

kaluar nëpër faza të ndryshme që emërohen “mosha” dhe pësojnë një rritje të shpejtë.

Kështu p.sh. vemja mund ta rrisë peshën trupore deri në 10.000 herë. Karakteristikë tjetër e

vemjes është prania e gjëndrave të mëndafshit. Ato në të vërtetë janë gjëndra të pështymës të

modifikuara në gjëndra që prodhojnë mëndafshin me të cilin vemja formon fshikëzën

“folenë” e saj. Kështu e ndërton fshikëzën dhe Aporia crataegi, të cilën e kemi takuar në

zonën tonë të hulumtimit (Fig. 19). Larvat e familjeve të ndryshme dhe gjinive të ndryshme,

kanë shumë dallime sa i përket ndërtimit të ekstremiteteve. Larvat e shumë llojeve shfaqin

edhe dukurinë e mimikris (imitimit) për t’u mbrojtur nga grabitqarët e mundshëm.

Disa lloje larvash e fryjnë kokën dhe duken si gjarpër, me qëllim që të rrisin efektin mbrojtës

nga grabitqarët. Disa të tjera kanë sy të remë, po ashtu të risin këtë efekt. Disa prej tyre kanë

struktura të veçanta të quajtura osmoteria (larva e llojit Papilio machaon) të cilat prodhojnë

substanca me aromë të rëndë që u shërben gjithashtu për mbrojtje. Disa lloje të tjera kanë

aftësi të marrin nga bima ku ushqehen substancat toksike dhe t’i ruajnë ato deri në fazën

adulte me qëllim që të jenë të pa këndshme për ushqim për grabitqarët.



26

Figura 20. Pupa të llojeve të ndryshëm ropalocerësh.

Pas 4–5 zhveshjeve larva shëtit në bimë ku ushqehet deri sa të gjejë vendstrehimin e

përshtatshëm për t’u kthyer në pupë. Faza pupë (Fig. 20), është faza më e ndjeshme dhe më e

rëndësishme gjatë së cilës ndodhin transformime të thella në trupin e një ropaloceri. Faza

pupë ndryshe quhet edhe e faza e qetësisë, në kuptimin sepse pushon së ushqyeri (Fig. 21).

Në këtë fazë ndodhin ndryshime rrënjësore në trupin e pupës. Në këtë periudhë ndodh procesi

i shkatërrimit apo tretja e një pjese të organeve larvare me anë të histolizës “vdekja e

pjesëshme” dhe fillon formimi i organeve të fazës adulte nga grupet e qelizave të veçanta

formuese të fjetura që quhen ndryshe syth imagjinar apo histoblaste.

Figura 21. Stadi i tretë i ciklit të zhvillimit të një ropaloceri.

Ndërsa procesi quhet histogjenezë. Kohëzgjatja e fazës pupë është e ndryshme tek lloje të

ndryshëm, mund të zgjas edhe disa muaj ose më shumë se një vit. Shumë vemje në fazën

pupë mbulohen me cipë mëndafshi që quhet kokonë. Koha e zhvillimit nga veza në fazën

adulte është e ndryshme për lloje të ndryshëm dhe po kështu i larmishëm është edhe numri i

breznive brenda vitit (Fig. 22). Stadi i katërt dhe i fundit në ciklin e jetës së fluturave është

periudha e fluturimit apo ndryshe stadi i rritur (adulte ose imago). Forma adulte po sa del nga

pupa ka dy funksione: shpërndarjen dhe riprodhimin. Periudha prej daljes së fluturës nga

fshikza e pupës e deri në mbarim të jetës quhet periudha e fluturimit.



27

Figura 22. Cikli i zhvillimit (metamorfoza e plotë) te flutura Pieris brassicae. (Orgj.)

Fluturimi është periudha e fundit dhe më e rëndësishme e jetës së fluturës. Fluturimi i

mundëson atyre të ndrojnë habitatin së pari në kërkim të ushqimit, sepse në këtë fazë ata janë

shumë më selektive në ushqim. Ka mundësi tani të kërkoj një territor të gjërë për ushqim.

Pastaj mundësinë për të ikur më lehtë nga grabitqarët e mundshëm, ndihmon në gjetjen e

partnerëve të tyre seksual ose të tufës së vetë. Periudha e fluturimet te fluturat është e

kushtëzuar nga temperatura e mjedisit sepse si të gjithë insektet janë poikilotderme.

Temperatura optimale për fluturim është zakonisht 25 – 26 °C. Gjatë ditëve të nxehta verore

fluturat i shmangen lëvizjes aktive në mesditë kur temperatura është e lartë.

Figura 23. Format adulte të fluturave Melitae didyma Esp. dhe Nymphalis io L. (Orgj.)

Në atë kohë ata qendrojnë me krahë të hapur në diell, vetëm që të marrin nxehtësinë e

nevojshme, ose vendosen më së shumti për të pushuar nën hije. Kështu që lëvizjet e tyre janë

më të shpeshta në pjesët e freskëta të ditës, në mëngjezin e hershëm, paradite ose gjatë

periudhës së pasditës. Jetëgjatësia e një ropaloceri adult është e ndryshme te llojet e

ndryshme, zakonisht sillet nga dy deri në gjashtë javë, por ka edhe ca përjashtime. Çiftëzimi

ka tek ropalocerët ritualet e veta. Një flutur e seksit mashkull përdor disa metoda të çiftëzimit

nëse ka gjetur një flutur femër të llojit të vet. Mënyra e parë është shfaqja në horizont çka

nënkupton se vëren fluturën nga flatrat, formën dhe ngjyrat e sakta.

Kur vështron se ka të bëjë me një partnere potenciale ai do fluturojë afër, shpesh prapa ose

mbi femër. Në momentin e afrimit mashkulli do nxjerë substanca të veçanta të quajtura

feromone, ndërsa femra lëviz krahët pak më shumë se zakonisht. Mashkulli atëherë fillon



28

ritualin e çiftëzimit duke bërë lojra të ndryshme duke u sjellur rreth e rrotull për të tërhequr

femrën. Kur në vend të femrës ndodhet një mashkull që ai nuk e ka hetuar më parë, atëherë

nis një luftë e vërtetë që ka edhe pasoja.

Figura 24. Momenti i çiftëzimit tek ropalocerët: Aporia crataegi L., Maniola jurtina L.(Orgj.)

Këto valle martesore përbëhen nga modele të ndyshme fluturimi që janë karakteristike për

llojin. Nëse femra do jetë e interesuar ajo i bashkohet valles martesore të mashkullit dhe në

fund do të bashkohen me abdomenët e tyre dhe do të realizohet kopulimi dhe sperma e

mashkullit do kalojë tek trupi i femrës. Vezët e femrës duke kaluar nëpër ovidukt pllenohen.

flutura mashkull shpesh vdes shpejt pas procesit të çiftëzimit. Pas çiftëzimit me një mashkull,

flutura femër shkon në kërkim të një bime për t’i lëshuar vezët, gjegjësisht ajo duhet të

zgjedhë bimën me të cilën ushqehen larvat e saj. Ajo mund ta identifikojë këtë bimë për nga

ngjyra e luleve dhe forma e gjetheve, aroma e substancave specifike të bimës ushqyese për

vemjen.

Por në disa raste dyshimi, ajo do gërvishë me thonjt e këmbëve gjethet ose kërcellin dhe të

verifikojë aromën e glukozitëve përkatës. Disa flutura lëshojnë një vezë të vetme, ndërsa disa

të tjera i lëshojnë në grupe. Veza në vendin e vendosur ngjitet me anë të një substance të fortë

ngjitëse e cila prodhohet nga femra. Polimorfizmi është dukuri e theksuar tek lepidopterat, ai

paraqet ndryshimin në pamjen e jashtme (të formës) apo të ngjyrës brenda një lloji.

Polimorfizmi te lepidopterat mund të vërehet jo vetëm brenda individëve të një popullate, por

edhe midis seksit mashkull dhe femër, si dhe midis breznive fluturuese në stinët e ndryshme

(polimorfizëm sezonal ose polifenizëm) (Gullan et al, 2004). Kurse te disa lloje polimorfizmi

është i shprehur vetëm te seksi femër. Polimorfizmi sezonal vërehet zakonisht në format

sezonale të familjes Nymfalidae dhe Pieridae. Polifenizmi nuk është dukuri trashëguese, por

paraqitet si rezultat i kushteve të mjedisit, p.sh. temperatura, zgjatja periodike e ditës, regjimi

i ushqimit etj. Përveç kësaj polimorfizmi ekziston edhe midis popullatave të izoluara

gjeografikisht (polimorfizëm gjeografik).

Dimorfizmi seksual (Fig. 25) është dukuri e dallimeve që ekzistojnë ndërmjet meshkujve dhe

femrave të një lloji. Dimorfizmi seksual tek lepidopterat është gjithashtu mjaft i përhapur dhe

përcaktohet tërësisht nga baza gjenetike. Dimorfizmi seksual është i pranishëm gati tek të

gjitha familjet e fluturave, por më i theksuara është te familjet Lycaenidae (Fig. 25), Pieridae

dhe te disa Nymphalidae. Dimorfizmi zakonisht përfshinë variacionet në kombinimin e

ngjyrave, përmasat trupore, pjesë të ndryshme të trupit, karakteristikat sekondare seksuale etj.

Një nga përshtatjet më të rëndësishme të fluturave ndaj kushteve të papërshtatëshme të

mjedisit (periudha e dimrit, stinë e thatë, mungesa e ushqimit etj.) është dukuria e diapauzës.

Ajo ndodh te ropalocerat në stadet vezë, larvë, pupë dhe stadin e rritur.



29

Figura 25. Dimorfizmi seksual tek familja Lycaenidae; Polyommatus bellargus (Orgj.)



30

1.3.3. Konsiderata zoogjeografike

Përfaqësuesit e rendit lepidoptera janë prezent në të gjitha rajonet zoogjeografike, shumica e

llojeve jetojnë në hapësira relativisht të kufizuara, por kemi edhe lloje që janë kozmopolite.

Disa lloje fluturash e parapëlqejnë edhe fenomenin e migrimit, zakonisht në tufa kështu që

kalojnë distanca nga qindra deri në mijëra km. Më të njohura janë: Vanessa cardui L., Pieris

rapae L., Danaus chrysippus kjo e fundit migron nga Afrika Veriore deri në Europën

Veriore. Përveç këtyre ekzistojnë edhe lloje migruese sezonale (Varga, 1977).

Duke vlerësuar përhapjen e llojeve të ropalocerëve dhe duke marrë në konsideratë dhe

dukurinë e migracionit të tyre, mund të përmendim rajonet zoogjeografike të ropalocerëve:

Palearktik, përfshin Europën dhe Afrikën Veriore, banohet kryesisht nga lloje fluturash

euritermë, siç janë: Hesperia comma, Pyrgus cinarae, Iphiclides podalirius, Argynnis

paphia, Pandoriana Pandora, Didymaeformia didyma, Maniola jurtina, Callophrys rubi

etj.

Mesdhetar, rajon zonën përreth detit Mesdhe që përfshin Europën Jugore dhe Afrikën

Veriore dominojnë llojet stenotermë, siç janë: Thymelicus acteon, Carcharodus

orientalis, Pyrgus sidae, Zerynthia polyxena, Anthocari gryneri, Melitaea trivia,

Pyreonia tithonus, Lycaena thersamon etj.

Eurosiberiane, rajon i gjërë numëron lloje nga Europa deri në Siberi: Ochlodes venatus,

Erynnis tages, Leptidea sinapis, Gonepteryx rhamni, Lycaena virgaurea, Lycaena

tityrus, Glaucopsyche alexis, Pieris napi etj.

Ballkanik, i veçantë për relievin e tij që përcakton dhe kushtet ekologjike të llojeve që

banojnë në të siç janë: Zerynthia cerisyi, Boloria graeca, Lycaena hippothoe.

Europian, me larmi kushtet klimatike takohen lloje si: Erebia pronoe, Erebia melas,

Lycaena dispar.

Holomesdhetar, me kushte të plota mesdhetare strehë siç janë: Colias crocea, Pieris

manni, Melanargia galathea, Chazara briseis, Pyronia Cecilia, Jolana iolas.

Holarktik, përfshin Europën dhe Amerikën Veriore lloje të paktë fluturash që mund të

merren dhe si kosmopolite si Nymphalis antiopa, Everes argiades.

Llojet kosmopolite janë të paktë, përmendet Cynthia cardui.



31

1.3.4. Konsiderata ekonomiko-mjedisore

Fluturat kanë rëndësi të madhe ekonomike si në stadin imago, ashtu dhe në atë vemje ose

larvar. Në raport me ekonominë e njeriut (bimësinë e kultivuar), bimësinë spontane të

livadheve, shkurret dhe drurët pyjorë, fluturat paraqiten gjatë jetës së tyre me veprimtari të

dyvlerësueshme. Së pari, ato krahas apideve janë pjalmues të shkëlqyer të të gjithë bimësisë

spontane dhe të kultivuar. Vërtet që ato thithin nektarin e luleve, por kokën dhe trupin, shpesh

edhe këmbët i kanë të mbuluara me qime e luspa që bijen në kontakt drejtpërsëdrejti me

pjesët e lules dhe pjalmi ngjitet në këto pjesë, që shpesh janë të shpupurisura.

Figura 26. Jeta e fluturave është e lidhur me nektarin e luleve, por pjalmi u ngjitet atyre në këmbë,

trup, antena, flatra dhe duke kaluar nga lulë në lule, ndihmojnë në pjalmimin e kryqëzuar. (Orgj.)

Duke kaluar nga lulë në lule ato realizojnë pjalmimin dhe fluturat japin kështu një ndihmesë

të madhe në pjalmimin e kryqëzuar të bimëve dhe renditen me të drejtë, krahas apideve si

miqtë më të mirë të natyrës. Së dyti, në një nga fazat e zhvillimit të tyre, pikërisht në fazën

vemje ose larvare, disa lloje kryesisht të natës (Noctuidae, Geometridae, Lasiocampidae,

Thaumetopoidae) dhe fare pak ropalocerë, shfaqin anën e dëmshme të tyre. Vemjet, në

aktivitetin e tyre jetësor ushqehen me gjethet, lulet, frutat dhe kërcejt e bimëve bujqësore dhe

të egra, me drurët frutore dhe pyjorë.

Kështu dëmtojnë vegjetacionin në përgjithësi, pse jo shpesh i shkaktojnë dëme disa kulturave

bujqësore. Lepidopterët dëmtues njihen, janë studiuar dhe mbahen nën kontrollin e

punonjësve të mbrojtjes së bimëve. Nga grupi i jonë i studimit njihen disa lloje të familjes

Pieridae, por që në rajonin tonë të hulumtimit nuk paraqesin problem. Vetëm pak lloje

fluturash janë grabitqare, detrivorë dhe hematofagë (p.sh. llojet e gjinisë Calyptra kanë disa

grepa dhe thithin gjakun e gjitarëve). Disa flutra janë të dobishme në industrinë e tekstilit siç

është lloji i gjinisë Bombicidae, Bombix mori (krimbi e mëndafshit), i cili prodhon fije të

mëndafshit nga gjëndrat e pështymës në stadin larvar.



32

Duke qenë kështu të lidhur drejtëpërdrejtë me bimësinë e kultivuar dhe atë të egër, ato

rezultojnë të dobishme në drejtim të entomofilisë dhe zinxhirëve të tjerë ushqimor. Një pjesë

e papërfillshme ropalocerësh (lloje të familjes Pieridae), përmenden aty-këtu si dëmtues, që

rrallë here u merret në konsideratë dëmi që bëjnë. Ana mjedisore që trajtuam më lart sot po

njeh dimensione në kuadër të pjalmimit të bimësisë, si hallkë e rëndësishme e qarkullimit

biogjen të substancave në natyrë dhe së fundi si shtojzovallet e livadheve, fushave, kodrave e

maleve tona. Disa syresh i kemi fotografuar (Fig. 27) në habitatet e larmishme të zonës tonë

të hulumtimit, gjith një ato mbeten lule që fluturojnë, që i japin ngjyra edhe habitateve më të

zymtë.

Disa pak lloje ropalocerësh njihen në literaturën e mbrojtjes së bimëve si dëmtonjës të

kulturave bujqësore, drurëve frutorë e pyjorë. Të tillë kemi identifikuar në masivin e Sharrit 3

lloje të familjes Pieridae dhe pikërisht Aporia crataegi L., Pieris brassicae, Pieris rapae

(Maceljski, 2002). Aporia crataegi L. (Fig. 28), takohet nga zona fushore deri rreth 2000 m

nga niveli i detit. Vemja jeton në bimë të gjinive Prunus e Spiarea, ushqehet me gjethet e

tyre. Nganjëhere takohet në drurët frutorë, dëmi jo i vlerësuar. Pieris brassicae L. (Fig. 29),

takohet nga zona fushore deri në 2300 m mbi nivelin e detit. Vemja takohet në bimë të

familjes së lakrës (Brassicaceae), e në mënyrë të veçantë tek Brassica oleraceae. Vemja

ushqehet me gjethet e lakrës për kokërr, në raste të rralla jep shpërthime masive dhe atëherë

ndjehet dëmi prej kësaj fluture. Pieris rapae L. (Fig. 29), takohet nga zona fushore deri në

2300 m mbi nivelin e detit. Vemja me habitate e bimë ushqyese si tek Pieris brassicae.



33



34

Figura 27. Lloje ropalocerësh në bimësinë e Malit Sharr. (Orgj.)



35

Figura 28. Aporia crataegi L. fazat e ciklit biologjik (Misja, 2005).

Figura 29. Pieris brassicae L. fazat e ciklit biologjik (Misja, 2005).

Figura 30. Pieris rapae L. fazat e ciklit biologjik (Misja, 2005).



36

Kapitulli II

2.1. Materiali dhe metodika e punës

Studimi i ropalocerëve paraqet një punë komplekse dhe specifike si për nga mënyra e

grumbullimit dhe e ruajtjes të materialit në terren, ashtu edhe për nga mënyra e përpunimit

(përcaktimit) të materialit në laborator. Për grumbullimin e materialit gjatë ekspeditave në

terren, janë të nevojshëm një sërë mjetesh e materialesh tereni siç janë:

Automjet terreni për transportimin të materialit në terren, veçanërisht në zonat malore;

Rrjeta speciale entomologjike prej nape;

Epruveta me tape ose kavanozi me narkotik për mbytjen e ropalocerave;

Pinceta e hollë entomologjike;

Zarfat entomologjike për futjen e materialit gjegjësisht fluturave dhe shënimi i të

dhënave nga terreni (vendi, data dhe emri i grumbulluesit);

Laps grafit i shoqëruar me etiketa, në të cilat jepen të dhëna për vendin e grumbullimit,

datën dhe natyrën e mjedisit (terrenit) ku bëhet grumbullimi p.sh. livadh, pyll, jonxhishte,

parcelë me bimë të kultivuara, gurishtë, luginë, kanjon etj.

Çantat për transportim të materialit terrenik, të cilat zakonisht janë prej materiali të

trashë ose lëkure që mbahet në krahqafë ose për beli;

Fotoaparat për fotografimin e terreneve të hulumtuara dhe mundësisht fotografimi i

fluturave gjatë periudhës së pushimit ose marrjes së ushqimit në bimë ose tokë;

Altimetër dhe GPS, aparatura për matjen e lartësisë mbi nivelin e detit dhe koordinatave

gjeografike (gjatësia dhe gjërësia gjeografike).

2.1.1. Zona e hulumtimit dhe stacionet e grumbullimit

Mali i Sharrit dhe rrethinat e tij, siç e kemi paraqitur dhe më lart paraqesin larmi të madhe për

nga relievi i tyre, klima, lartësia mbi nivelin e detit, mbulesa bimore, bota shtazore. Ne e

studiuam mirë caktimim e stacioneve bazë të hulumtimit, që të na mundësonim grumbullimin

sa më të përfaqësueshëm të rajonit të studimit. E përqëndruam vëmëndjen në 18 stacione

bazë, duke mos lënë në punën tonë jasht vëmëndjes edhe pjesën tjetër të rajonit të studimit.

Ne patëm parasysh në këtë drejtim një trajtim që Eltjon Halimi (disertacioni “Vlerësim në

njohjen e gjysmëflatrafortëve të Shqipërisë së Mesme” – 2011) i bën guidës të Guy Colas

(1966) për entomologjinë, që parashtron këto kritere:

Përfaqësueshmëria, sipas së cilës stacionet dhe zonat ku ato ndodhen janë përfaqësuese

të habitateve natyrorë të të gjithë zonës së hulumtimit;

Shpërndarja gjeografike, sipas së cilës stacionet dhe zonat ku ato ndodhen, kanë një

shpërndarje përfaqësuese vertikale dhe horizontale.

Gjendja natyrore, sipas së cilës, gjendja e stacioneve dhe zonës ku ndodhen është e lidhur

me shkallën e shqetësimit të tyre nga veprimtaria e njeriut;

Veçoritë biologjike të llojeve, kërkojnë që përcaktimi i stacioneve dhe zonave të bëhet

sipas kërkesave të llojeve për habitate të veçanta.

Duke u nisur nga këto parime dhe duke e njohur mirë rajonin e hulumtimit, përcaktuam 18

stacione në Malin e Sharrit, Fushëgropën e Pollogut dhe në Mavrorë (harta). Këto stacione

mbulonin kënaqshëm territorin e studimit dhe garantonin një material studimor sa më

përfaqësues dhe sa më të larmishëm. Ne e shkelëm, e rilevuam dhe grumbulluam në të për tre

vjet (2011–2013) material gjatë periudhës pranverë – vjeshtë. Këto stacione janë:



37

Figura 31. Stacionet e hulumtuara në kuadër të territorit “Mali Sharr, Fushëgropa e Pollogut dhe Parku

Kombëtar i Mavrovës”

1. Stacioni Jazhincë - Orashë ndodhet në fushën e Pollogut, ai përfaqëson një rrafshnaltë

668-710 m mbi nivelin e detit në gjërësinë gjeografike N 42° 08’ 66.15”, N 42° 07’ 43.03”

dhe gjatësinë gjeografike E 210 07’ 67.72”, E 21

0 12’ 13.20”. Mbulesën e përbëjnë bimët

barishtore, shkurret dhe gurishtet, materiali grumbulluar: 26.06.2012 dhe 25.08.2013.

Figura 32. Stacioni nr. 1, Jazhincë - Orashë (Fushëgropa e Pollogut), me ekipin e lepidopterologëve francezë

për Ballkanin Perëndimor. (Orgj.).



38

2. Stacioni Përshevcë - Jegunovcë ndodhet në fushën e Pollogut, në lartësinë 434-474 m

mbi nivelin e detit, ai përfaqëson një terren fushor e rrjedhë lumi, të shtrirë në gjërësinë

gjeografike N 420 04’ 16.08” dhe gjatësinë gjeografike E 21

0 05’ 38.02”. Mbulesën e terrenit

e përfaqësojnë bimët spontane, bimësia e kultivuar dhe kojrishtet. Materiali grumbulluar:

27.07.2011, 13.06.2012 dhe 05.08.2012.

Figura 33. Stacioni nr. 2, Përshevcë – Jegunovcë, Fushëgropa e Pollogut (Orgj.).

3. Stacioni Nerasht i përket fushës së Pollogut dhe shtrihet në lartësinë 409-448 m mbi

nivelin e detit në një grykë lumi në gjërësinë gjeografike N 420 05’ 47.10” dhe gjatësinë

gjeografike E 210

08’ 02.41”. Përfaqësohet nga kojrishtë dhe dominon bimësia e kultivuar.

Materiali grumbulluar: 20.05.2012, 06.06.2012 dhe 09.06.2013.

Figura 34. Stacioni nr. 3, Nerasht - Rrjedhë e lumit Vardar, Fushëgropa e Pollogut (Orgj.).



39

4. Stacioni Radiovcë - Stençe ndodhet në fushën e Pollogut në lartësinë 493-510 m mbi

nivelin e detit në një rrjedhë lumi me bimësi të kultivuar. Shtrihet në gjërësinë gjeografike N

410 52’ 07.84” dhe gjatësinë gjeografike E 20

0 58’ 56.98”. Duke qenë një zonë e vaditëshme

zënë vend në të bimët e kultivuara. Materiali grumbulluar: 29.04.2012, 02.05.2012,

10.06.2012 dhe 17.08.2012.

Figura 35. Stacioni nr. 4, Radiovcë – Stençe, Fushëgropa e Pollogut (Orgj.).

5. Stacioni Pirok - Rakovec grykë lumi shtrihet në Malin e Sharrit, terren kodrinoro-malor

në lartësinë 610-125 m mbi nivelin e detit në gjërësinë gjeografike N 410 54’ 31.15” dhe

gjatësinë gjeografike E 200 52’ 68.98”. Ka vend dhe bimësia e kultivuar. Materiali

grumbulluar: 05.07.2011, 22.07.2011, 14.08.2011, 03.04.2012 dhe 04.06.2012.

Figura 36. Stacioni nr. 5, Pirok – Rakovec, Mali Sharr (Orgj.).



40

6. Stacioni Vrutok - Raven ndodhet në Malin e Sharrit në lartësinë 876-887 m mbi nivelin e

detit. Përfaqëson terren kodrinor që shtrihet në gjërësinë gjeografike N 41047.51” dhe

gjatësinë gjeografike E 200 50’ 01.45”. Mbulesa bimore me bimësi barishtore spontane dhe

pyll dushku. Materiali grumbulluar: 18.08.2012, 21.08.2012 dhe 04.07.2013.

Figura 37. Stacioni nr. 6, Vrutok – Raven, Mali Sharr (Orgj.).

7. Stacioni Llakovicë ndodhet në rrjedhë lumi në Pollogun e Epërm në lartësinë 585-610 m

mbi nivelin e detit. Shtrihet në gjërësinë gjeografike N 410 44’ 46.82” dhe gjatësinë

gjeografike E 200 55’ 29.69”. Përfaqëson terren me bimësi të kultivuar të ndërthurur me

bimësi spontane. Materiali .grumbulluar: 30.06.2012 dhe 15.07.2013.

Figura 38. Stacioni nr. 7, Llakovicë (Fushëgropa e Pollogut (Orgj.).



41

8. Stacioni Kamjan - Jellovjan ndodhet në Mali Sharr në lartësinë 620-890 m mbi nivelin e

detit dhe shtrihet në gjërësinë gjeografike N 410 57’ 35.14” dhe gjatësinë gjeografike E 20

0

53’ 45.32”. Përfaqëson një terren kodrinor-malor me bimësi të zhvilluar spontane dhe bimësi

të kultivuar. Materiali grumbulluar: 07.04.2012, 30.07.2012, 13.08.2012, 01.05.2013 dhe

16.06.2013.

Figura 39. Stacioni nr. 8, Kamjan – Jellovjan, Mali Sharr (Orgj.).

9. Stacioni Luboten ndodhet në Malin e Sharrit në lartësinë 1630-1945 m mbi nivelin e detit.

Përfaqëson një zonë alpinë dhe shtrihet në gjërësinë gjeografike N 420 10’ 58.70” dhe

gjatësinë gjeografike E 210 08’ 17.61”. Në përgjithësi zonë gurishtore. Materiali grumbulluar:

06.08.2012.

Figura 40. Stacioni nr. 9, Luboten, Mali Sharr (Orgj.)



42

10. Stacioni Tearcë - Jelloshnik përfaqëson një terren malor grykë lumi të Malit të Sharrit në

lartësinë 679-810 m mbi nivelin e detit. Ai shtrihet në gjërësinë gjeografike N 420 05’ 41.58”

dhe gjatësinë gjeografike E 210 02’40.68”. Mbulesën bimore e përfaqëson në sipërfaqen e tij

bimësia barishtore. Materiali grumbulluar: 25.06.2011, 21.07.2011, 24.09.2011, 25.08.2012

dhe 16.06.2013.

Figura 41. Stacioni nr. 10, Tearcë – Jelloshnik, Mali Sharr (Orgj.)

11. Stacioni Brodec - Veshallë ndodhet në Malin e Sharrit në 950-1015 m lartësi mbi nivelin

e detit dhe shtrihet në gjërësinë gjeografike N 420 03’ 24.30” dhe gjatësinë gjeografike E 20

0

30’ 08.32”. Përfaqëson një terren grykë lumi mbuluar me bimësi spontane, njëherit zënë vend

të dukshëm në të dhe bimët e kultivuara. Materiali grumbulluar: 23.06.2012 dhe 05.05.2013.

Figura 42. Stacioni nr. 11, Brodec – Veshallë, Mali Sharr (Orgj.)



43

12. Stacioni Kodra e Diellit ndodhet në bjeshkët me kullota të Malit Sharr në lartësinë 1760-

1792 m mbi nivelin e detit. Ai shtrihet në gjërësitë gjeografike N 420 00’ 56.73”, N 41

0 59’

52.63” dhe gjatësië gjeografike E 200 54’ 37.02”, E 20

0 52’ 52.53”. Mbulesa e tij bimore

përbëhet nga bimësia e kullotave subalpine dhe kaçubet. Materiali grumbulluar: 21.07.2011,

16.08.2011, 15.08.2012 dhe 22.06.2013.

Figura 43. Stacioni nr. 12, Kodra e Diellit (Popova Shapka), (Orgj).

13. Stacioni Bistravec përfaqëson një rajon subalpin të Malit Sharr në lartësi 1305-1679 m

mbi nivelin e detit dhe shtrihet në gjërësinë gjeografike N 410 55’ 20.66”, N 41

0 47’ 42.65”

dhe gjatësinë gjeografike E 200 51’ 06.82”, E 20

0 48’ 24.79”. Terreni i tij mbulohet me

bimësi spontane bjeshke subalpine. Materiali grumbulluar: 17.07.2011, 08.08.2011,

07.08.2012 dhe 19.08.2012.

Figura 44. Stacioni nr. 13, Bistravec, Mali Sharr (Orgj.)



44

14. Stacioni Liqeni i Zi ndodhet në Mali Sharr në lartësinë 2122 m mbi nivelin e detit dhe

shtrihet në gjërësinë gjeografike N 410 55’ 36.95” dhe gjatësinë gjeografike E 20

0 45’ 36.95”.

Përfaqëson një zonë alpine të Malit Sharr, gurishte dhe me kullota e bimësi alpine. Materiali

grumbulluar: 11.08.2012.

Figura 45. Stacioni nr. 14, Liqeni i Zi, Mali Sharr (Orgj.).

15. Stacioni Negotinë - Llomnicë ndodhet në Mali Sharr në lartësinë 720-925 m mbi nivelin

e detit dhe shtrihet në gjërësinë gjeografike N 410 53’ 56.78” dhe gjatësinë gjeografike E 20

0

52’ 32.77”. Kjo zonë përfaqëson terren malor në grykë lumi dhe mbulohet me bimësi

spontane dhe pyll. Materiali grumbulluar: 02.06.2012, 03.06.2012, 29.06.2012, 12.08.2012

dhe 04.07.2013.

Figura 46. Stacioni nr. 15, Negotinë - Llomnicë, Gryka e lumit Mazdraça, Mali Sharr (Orgj.).



45

16. Stacioni Mavrovë - Radikë ndodhet në Mavrovë në lartësinë 985-1011 m mbi nivelin e

detit dhe shtrihet në gjërësinë gjeografike N 410 42’ 06.98” dhe gjatësinë gjeografike E 20

0

45’ 26.05”. Stacioni shtrihet në grykë lumi, mbulesën bimore të tij e përbëjnë bimët

barishtore dhe pylli. Materiali grumbulluar: 05.05.2012, 20.06.2012 dhe 18.08.2012.

Figura 47. Stacioni nr. 16, Mavrovë – Radikë, Mavrovë (Orgj.).

17. Stacioni Mavrovë - Bistra ndodhet në bjeshkët e Mavrovës 1180-1305 m mbi nivelin e

detit. Ai shtrhet në gjërësinë gjeografike N 410 35’ 37.12” dhe gjatësinë gjeografike E 20

0 40’

20.84”. Terrenin e mbulojnë kullota, kaçube dhe mjedise gurishtore. Materiali grumbulluar:

01.09.2012 dhe 08.09. 2012.

Figura 48. Stacioni nr. 17, Mavrovë – Bistra, Mavrovë (Orgj.).



46

18. Stacioni Gajre - Lisec ndodhet në Malin Sharr në lartësinë 1149-1341 m mbi nivelin e

detit dhe shtrihet në gjërësitë gjeografike N 420

00’47.20”, N 420 02’ 46.01” dhe gjatësitë

gjeografike E 200 55’57.96”, E 20

0 55’ 19.59”. Përfaqëson terren kodrinor me bimësi

spontane dhe të kultivuar. Materiali grumbulluar: 21.07.2011, 15.08.2012, 16.05.2013 dhe

06.07.2013.

Figura 49. Stacioni nr. 18, Gajre – Lisec, Mali Sharr (Orgj.).



47

2.1.2. Metodika e grumbullimit dhe e ruajtjes sё materialit

Fluturat bien në sy ndërmjet të gjithë insekteve të tjerë, nga veçoritë e ndërtimit, por

veçanërisht për nga mbulesa me luspa shumëngjyrëshe të trupit dhe të flatrave. Sa janë të

bukura, aq janë dhe të brishta, prandaj ne e kishim parasysh këtë dukuri dhe i kushtuam

vëmëndje grumbullimit dhe ruajtjes paraprake të tërësisë të trupit të tyre, veçanërisht të

flatrave dhe antenave, aq më tepër që ato mbartin tipare të rëndësishme të përfshira në tabelat

përcaktimit. Grumbullimin e fluturave e kemi realizuar me anën e rrjetës entomologjike prej

nape (Fig. 50) e cila sipas metodikës përbëhet nga unaza prej teli me diametër 45 cm dhe

trashësi 0,3 - 0,5 cm si edhe nga trasta prej nape me gjatësi 60–70 cm.

Fundet e unazës bashkohen në mënyra të ndryshme me shkopin prej druri të lehtë e të gjatë

rreth 110 - 130 cm. Trastën prej nape me përmasat e caktuara e kemi përforcuar në krye me

pëlhurë të trashë. Për lehtësi transporti unazën dhe shkopin i kemi bërë nga 2 pjesë të

montueshme. Mënyrës së skapjes të fluturave i kemi kushtuar vëmëndje, sepse prej saj

mundësohet kapja e një materiali të pastër e të pa dëmtuar. Teknika është e mirënjohur, mbas

kapjes së objektit, rrjeta përthyhet me shpejtësi duke e drejtuar grykën e saj poshtë (Fig. 50).

Mbas këtij veprimi rrjeta e përthyer drejtohet nga dielli apo drita, kemi gjetur pa e dëmtuar

fluturën, e kemi shtrënguar lehtë e me kujdes në kraharor pa i prekur flatrat, e kemi nxjerrur

nga rrjeta duke e kapur në trup me pincetë dhe e kemi futur në zarfin prej letre, mbi të cilin

kemi shënuar emrin e stacionit, datën e kapjes dhe shkurt pamjen e habitatit. Për t’u mos u

dëmtuar, zarfat i kemi futur në çantën prej materiali të trashë që zakonisht e kemi lidhur për

brezi

Në momentin e vendosjes së fluturës në zarfë duhet të kemi kujdes që krahët të jenë të

palosur lart mbi toraks. Nëse krahët palosen nga ana e poshtme ekzemplari edhe dëmtohet.

Nëse ekzemplari i gjetur është e përmasave trupore të vogla, p.sh. Lycenidae ose

Hesperiidae, atëherë në rrjetë futet me kujdes kavanozi me narkotik dhe e drejtojm në atë

mënyrë që flutura të futet në kavanoz dhe mbyllim kapakun. Në terren materialin e

grumbulluar, gjatë ditës e kemi mbajtur në zarfat e grumbullimit dhe në laborator e kemi

sistemuar në dyshekët entomologjike, të përgatitur prej kartoni të hollë e të mbushur me një

shtresë pambuku të presuar (Fig. 50).

Figura 50. Mjete pune për grumbullimin e fluturave dhe përpunimin e tyre në laborator. (Orgj.).



48

Në çdo dyshek kemi vendosur fluturat e grumbulluara në një mjedis të caktuar, të shoqëruara

me një etiketë ku kemi shënuar vendin e grumbullimit, natyrën e mjedisit (livadh, pyll,

jonxhishte etj), datën, muajin dhe vitin e grumbullimit si edhe emrin i grumbulluesit, sepse

kemi pasur dhe ndihmën e studentëve. Për t’u mos u dëmtuar, fluturat kapen gjithmonë me

pincetë. Materialin e grumbulluar jemi munduar ta përpunojmë e ta ngrejmë brenda ditës. Në

raste të tjera materialin e tharë e kemi zbutur. Si enë më e përshtashme për zbutje të materialit

të tharë është eksikatori laboratorik (Fig. 50).

Eksikatori paraprakisht mbushet me tretësirë ujore me përmbajtje të acidit acetik ose të

uthullës së mollës, raporti i përzierjes është 50:1000, ose në vend të uthullës së mollës mund

të përdoret edhe substance nipagin 2%, ose edhe disa substance të tjera. Eksikatori me

tretësirë mbushet deri në nivelin e pllakës së porcelanit të vrimëzuar që në fakt edhe është

vija ndarëse e brendshme e tij. Mbi pllakën porcelanike vendoset letër filtruese. Fluturat

vendosen në eksikator duke i nxjerur me pincetë nga zarfat ose dysheku entomologjik një nga

nji, pasi të vendosen eksikatori mbyllet mirë me kapak dhe këtu materiali qëndron më së paku

24 orë ose nëse ka nevojë edhe më shumë deri sa të pasojë zbutja e tyre (Lelo, 2008).

Për të formuar koleksionet e nevojshme për studimin tonë, fluturat i kemi ngritur me kujdes

për t’u mos u dëmtuar flatrat, antenat e këmbët. Për këtë qëllim kemi përdorur shtrirëse prej

druri të butë (plep, bli), në të cilin ngulen me lehtësi gjilpërat (Fig. 51), ato tipe që përdoren

nga të gjithë lepidopterologët. Njëri krah i shtrirëses është i lëvizëshëm për të rregulluar

gjërësinë e ullukut që formohet ndërmjet tyre, sipas trashësisë të trupit të fluturës. Fundi i

ullukut është prej tape ose materiali tjetër të butë për t’u ngulur me lehtësi gjilpëra. Përmasat

e shtrirëses të ndryshme (Fig. 51). Për ngritje kemi përdorur gjilpëra entomologjike të

porositura me numra 0 - 5, duke kombinuar përmasat e fluturës me numrin e gjilpërës.

Gjilpërat entomologjike janë 36 - 38 cm të gjata, me kokë dhe prej materiali të pa

oksidueshëm, ato ngulen pingul mbi shpinën e fluturës, ndërmjet këmbëve të përparme dhe të

mesme, në mënyrë që 1/3 e gjatësisë të qëndrojë mbi sipërfaqen e trupit, ndërsa 2/3 poshtë tij

(Fig. 51). Shtrirja e flatrave ka kërkuar kujdes të madh, rregullimi i materialit në shtrirëse

kërkon vëmendje të veçantë. Merret ekzemplari që paraprakisht është vendosur gjilpëra me

kujdes në toraks dhe vendoset ngadalë në ullukun e shtrirëseve dhe ku fiksohet për fundin e

ullukut, ndërsa krahët e fluturës me anë të gjilpërave tërhiqen ngadalë. Tërheqja bëhet në atë

mënyrë që maja e gjilpërës zakonisht vendoset në njërën nga nervurat më të mëdhaja të

flatrës së përparme që mos të ndodh dëmtimi i pjesëve të krahëve.

Flatrat tërhiqen ngadalë nga pjesa e përparme e trupit deri sa buza e pasme e flatrave të

përparme në raport me trupin të vijnë në atë pozicion që të formojn një kënd të drejtë prej (90

°). Ndodh shpeshherë që gjatë tërheqjes me gjilpërë të krahut të përparëm të fluturës, trupi i

saj të lëviz që vështirëson procedurën, atëherë që të kemi kujdes nga dëmtimet e mundëshme,

vendosim edhe nga nji gjilpërë entomologjike anash abomenit që të mos na zhvendoset trupi i

fluturës.

Figura 51. Shtrirësja dhe procesi i ngritjes së fluturave, (Orgj.).



49

Pasi janë shtrirë edhe flatrat e pasme, atëherë mbi krahët e fluturave vendosen rripa të letrave

pergamene të tejdukshme të cilat mbulojn krahët e tyre.Mbi letrat pergamene vendosim

gjilpërat entomologjike për fiksim, por gjithmon duhet patur kujdes që gjilpërat për fiksim të

vendosen mbi letër, por anash krahëve të fluturës që të mos dëmtojmë ekzemplarin. Pasi

rregullojmë krahët me gjilpërë merremi me rregullimin e antenave, antenat i kemi shtrirë me

kujdes përgjatë buzës së flatrave dhe i kemi mbajtur në pozicionin e duhur me gjilpëra deri në

tharjen e plotë të fluturës. Tharja e plotë e fluturave kërkon kohën e domosdoshme për tharje

në shtrirëset, kështu p.sh. fluturat e vogla minimum 7-10 ditë, ndërsa të përmasave trupore të

mëdhaja edhe deri në 3 javë (Misja, 2005).

Te fluturat e përmasave të mëdhaja trupore nëse nuk është bërë tharja atëher preparohen në

abdomen nxjeren organet e brendshme dhe abdomeni mbushet me pambuk. Shtrirëset me

ekzemplarët e preparuar duhet të vendosen në ndonjë vend të sigurt, kuti të mbyllur ose në

rafte të mbyllura ku kohë pas kohe hedhim naftalinë ose diklorobenzol etj., me qëllim që të

mos afrohen dëmtuesit e tyre siç janë milingonat ose dëmtues të tjerë si dhe ruajtja nga

pluhuri. Kur fluturat janë me përmasa të mëdha, ato preparohen në bark, u hiqen organet e

brendshme dhe mbushen me pambuk.

Fluturat e thara e të përcaktuara pajisen me dy etiketa. Në njërën shënohet vendi i

grumbullimit, data e kapjes dhe emri i grumbulluesit, ndërsa në tjetrën emri shkencor i llojit

dhe ai i përcaktuesit. Fluturat e pajisura me etiketat përkatëse vendosen në kutitë e

koleksioneve, që zakonisht kanë përmasat 40 x 50 cm dhe duhet të mbyllen hermetikisht për

të mos depërtuar dëmtonjësit e koleksioneve që janë të shumtë. Sidoqoftë, për t’i mbrojtur

koleksionet nga dëmtonjësit, duhet të vendosen në to qeska nape të mbushura me lëndë

dizinfektuese si naftalinë, paradiklorobenzol etj.

Figura 52. Shtrirëset që kemi përdorur për ngritjen e materialit të ropalocerëve dhe kutitë me gjilpërat

entomologjike importi të numrave të ndryshëm. (Orgj.).

Pasi të jetë tharë materiali nxjeren nga kutitë e vendosura paraprakisht, pason rregulla e

etiketimit të ekzemplarëve. Çdo ekzemplar pa etiketë nuk do të kishte vlera shkencore.

Etiketa e shkruar me laps grafit kapet me gjilpëra dhe vendoset nën ekzemplarin. Një

ekzemplar zakonisht pajiset me dy etiketa me diametër 18 mm gjatësi dhe 8 mm gjërësi.

Etiketat duhet të përmbajnë disa detaje si p.sh. në njërën etiketë shënohen të dhënat: vendi i

grumbulllimit (lokaliteti), lartësia mbi nivelin e detit, data e kapjes dhe emri i grumbulluesit.

Ndërsa në etiketën tjetër: emri shkencor i llojit, seksi me shenjë (♂♀) dhe emri i përcaktuesit.

Përcaktimi i individit mashkull ose femër bëhet me anë të lupës me fuqi zmadhuese, 8x – 12x

(herë). Për përcaktim të seksit vërehet pjesa e fundit të abdomenit nga ana e poshtme, ku me

anë të lupës abdomeni i mashkullit në mënyrë longitudinale ka një të çarë në fund, ndërsa tek

femra kjo mungon.Vendi ideal për ruajtjen e koleksioneve të fluturave janë kutitë prej druri

me kapak prej xhami e cila do të mbyllet hermetikisht.



50

Për masat e këtyre kutive që përdoren më së shpeshti janë ata 40 x 50 cm. Çdo ekzemplar

është i pajisur poshtë saj edhe me dy etiketa me të dhënat të cilat i kemi shënuar më lartë. Me

që dëmtonjësit e fluturave janë të shumtë, brenda në skajet e kutive vendosen qeska prej nape

të mbushura me lëndë dezinfektuese të cilat largojë këta insekte dëmtuese siç janë: kristale të

naftalinës, paradiklorobenzen etj.

Pasi kemi vendosur dezinfektantët kutia mbyllet hermetikish me kapak prej xhami dhe kështu

vendoset në raftet e koleksineve mundsisht ata të jenë të mbyllura, sepse koleksionet duhet të

ruhen me rregull në vende të errëta ku nuk depërton drita e diellit, sepse rrezet e diellit

dëmtojnë ngjyrat e fluturave. Koleksionet e fluturave të punimit tonë ruhen në fondin

shkencor të Programit studimor të Biologjisë në Universitetit Shtetëror të Tetovës.

Figura 53. Nga puna për përgatitjen e koleksioneve të ropalocerëve. (Orgj.).

Figura 54. Kutitë e koleksioneve të ropalocerëve. (Orgj.).



51

2.2. Pёrcaktimi i materialit të fluturave të ditës të malit të sharrit dhe

rrethinave të tij

Ropalocerofauna e studiuar e Malit të Sharrit dhe e rrethinave të tij, merr vlerë kombëtare në

kuadër të lepidopterofaunës të Republikës së Maqedonisë, por njëherësh dhe shënon një

nismë shumë me vlerë të Universitetit Shtetëror të Tetovës për vazhdimin e traditës

shkencore të tij në fushën e faunës. Mbas përcaktimit, përpunimit dhe analizës të materialit të

grumbulluar gjatë 3 viteve në Malin e Sharrit dhe rrethinat e tij, na u mundësua dhe hartimi i

një përcaktuesi për këtë material. Kemi mendimin se hartimi i tij, do të iniciojë dhe

mundësojë iniciativa të reja shkencore faunistike dhe për aspekte të veçanta, qoftë dhe në

formën e diplomave, masterave e të shkallëve të tjera shkencore.

2.2.1. Përcaktimi i materialit

Në përcaktimin e ropalocerofaunës të Malit Sharri dhe të rrethinave të tij, u nisëm nga njohja

e mirë e tipareve morfologjike të tyre që merren parasysh dhe që përfshihen në tabelat e

përcaktimit të të gjithë njësive sistematike deri në lloj. Të tillë tipare ndodhen në kokë

(antenat, sytë, mbulesa me qime), në kraharor (ndërtimi i këmbëve dhe në veçanti sistemi i

nervimit të flatrave), ndërsa abdomeni nuk bart tipare të veçanta taksonomike me përjashtim

të gjenitaleve, që ndodhen në segmentet e fundit të tij.

Të veçanta dhe dominuese në përcaktimin e fluturave të ditës janë ngjyra dhe figurat me

shumë elemente (njolla të thjeshta, njolla sy, shirita). Në raste të ngjajshmërisë së madhe

morfologjike të dy llojeve, kemi preparuar gjenitalet e të dy sekseve që bartin tipare edhe më

të sigurta llojore që përfshihen edhe ato në tabela përcaktimi. Siguri në përcaktimi na ka

dhënë dhe materiali i pastër dhe i pa dëmtuar, që kemi përdorur. Në përcaktimin e materialit

tonë jemi konsultuar dhe me koleksionet e pasura te Muzeut të Shkencave Natyrore të

Shkupit për ropalocerofaunën e Maqedonisë.

Përcaktimi i ropalocerofaunës ka vështirësitë e veta, të cilat lidhen:

- Së pari, me gjendjen, freskinë ose zbutjen e materialit, që duhet të jetë jo i dëmtuar fizikisht;

- Së dyti, me numrin e ekzemplarëve që kemi, sepse shpesh duhet ta preparojmë atë për të

parë ose verifikuar tiparet taksonomike që përfshin çelsi i përcaktimit;

- Së treti, mundësinë e preparimit dhe përgatitjen e saktë të preparative të gjenitalëve;

- Së katërti me disponimin e një literature sa më bashkëkohore dhe që të reflektojnte faunën e

zonës zoogjeografike që i përkistet zona e jonë e hulumtimit;

- Së pesti, mundësia e konsultimit me koleksione të materialit tonë të studimit, që na u afruan

nga Muzeu Shkencave Natyrore - Shkup.

Tiparet taksonomike qenë kryesorët në përcaktimin e materialit. Kështu në ndarjen e madhe

të grupit ropalocera, që në fakt konsideroret si nënrend i rendit lepidoptera, në mbifamiljet

Hesperioidea dhe Papilionoidea, merret parasysh sistemi nervurave të flatrave të përparme

të degëzuara ose jo (Fig. 55). Në kokë, tiparet fshihen bartin kryesisht tek antenat (Fig. 56),

në veçanti tek forma e saj me kokë të theksuar apo jo, me kokë të kthyer si grepa apo jo,

segmentet e kokës të ngjeshur apo të shkrifët.



52

Figura 55. a) Mbifamilja Hesperioidea (Pyrgus malvae); b) Mbifamilja Papilionoidea (Melitaea didyma).

Ngjyra dhe figurat e flatrave janë përcaktuese dhe në pamjen vizive të llojeve, prandaj për

përcaktim kemi përdorur material të pastër. Dihet se ngjyra pigmentare e flatrave është shumë

e ndjeshme ndaj temperaturës. Me këtë dukuri të veprimit të temperaturës mbi ngjyrën jemi

ndeshur, sidomos me njollat dhe shiritat. Gjithmonë jemi konsultuar me literaturën përkatëse

(Misja, 2005 & Abadjiev, 1992 & Krpač et al, 2008) udhëheqësin e temës dhe

lepidopterologët e Muzeut të Shkencave Natyrore – Shkup. Të dyshimta të kësaj natyre kanë

qënë për ne ekzemplarë të veçantë të Jolana iolas, Glaucopsyche alexis etj. Sidoqoftë për

familjen Lycaenidae njollat në anën e poshtme të flatrave bartin tipare taksonomike që janë

përcaktuese në diferencimin e gjinive e llojeve (Fig. 56).

Gjenitalet e të dy sekseve fshehin tipare të pazëvëndësueshëm në saktësimin e përcaktimit

dhe atyreve iu jemi drejtuar për raste të dyshimta sidomos për llojet e vogla ose ekzemplarët e

dëmtuar të tipareve të jashtme morfologjike. Duke u nisur nga materiali i ynë konkret, i

mbledhur dhe i përcaktuar për masivin e Sharrit dhe duke u bazuar në literaturë të lidhur me

Ballkanin, ne realizuam çelsin modest të përcaktimit të ropalocerofaunës të deritanishme të

zonës së hulumtuar.

Figura 56. Diferencimi i gjinisë dhe llojit.



53

2.3. Analizё e materialit të ropalocerofaunёs sё malit Sharr dhe tё

rrethinave tё tij

Mbas një pune 3 vjeçare të lidhur me grumbullimin, përpunimin, përcaktimin, formimin e

koleksioneve dhe depozitimin e tyre në fondit shkencor të Programit Studimor të Biologjisë

në Universitetit Shtetëror të Tetovës, kemi shënuar dhe analizën taksonomiko-ekologjike të

tij në përmasat e kësaj doktorature. Natyrisht, qëllimi kryesor i saj ishte studimi faunistik i

ropalocerofaunës të masivit të Malit Sharrit, por ne nuk e shkëputëm atë nga habitati i jetesës

dhe ekzistencës të kësaj faune, prandaj vazhduam studimin dhe për këtë habitat dhe po

paraqesim analizën e disa aspekteve të natyrës taksonomiko-ekologjike të kësaj faune.

2.3.1. Analiza e pёrgjithshme taksonomike e ropalocerofaunёs sё malit sharr dhe

rrethinave tё tij

Materiali i përgjithshëm për studim është mbledhur nga 18 stacione me habitat dhe lartësi të

ndryshme mbi nivelin e detit për një periudhë tre vjeçare, duke filluar nga muajit Prill –

Tetor të viteve kalendarike 2011, 2012 dhe 2013. Gjatë kësaj periudhe 3 vjeçare janë

hulumtuar 18 stacione (harta), 5 vend grumbullime në fushëgropën e Pollogut, 2 në Mavrovë

dhe 11 në Malin e Sharrit. Në çdo stacion studimi janë marr të dhëna mbi numrin e llojeve që

frekuentojnë stacionin, karakteristikat e habitatit, lartësia mbi niveline detit, të dhënat e sakta

mbi pozicionin gjeografik me anë të mjetit GPS dhe data e mbledhjes së materialit faunistik.

Figura 57. Me ekipin e lepidopterologëve francez dhe harta e territorit të hulumtuar (Mali Sharr, Fushëgropa e

Pollogut dhe Parku Kombëtar i Mavrovës).

Territorit të hulumtuar përfshinë 1/10 ose 9,4% të territorit të përgjithshëm në kuadër të

Republikës së Maqedonisë. Me numra nga 1 - 18 dhe pika të kuqe janë të shënuar stacionet

(lokalitetet) e hulumtuara në kuadër të territorit. Emrat stacioneve të hulumtuara:

1. Jazhincë - Orashë; 2. Përshevcë - Jegunovc; 3. Nerasht; 4. Radiovc - Stençe; 5. Pirok -

Rakovec; 6. Vrutok - Raven; 7. Llakovicë; 8. Kamjan - Jellovjan; 9. Luboten; 10.

Tearcë - Jelloshnik; 11. Brodec - Veshall; 12. Kodra e Diellit (Popova Sapka); 13.

Rakovec - Bistravec; 14. Liqeni i Zi; 15. Negotinë - Llomnicë; 16. Mavrovë - Radikë; 17.

Mavrovë - Bistra; 18. Gajre - Lisec.



54

Kjo punë tre vjeçare ka rezultuar në grumbullimin e mbi 2000 individëve adult (femra dhe

meshkuj) të ropalocerëve të cilat ruhen në fondin shkencor të laboratorit të Zoologjisë të

Programit Studimor Biologji që është në kuadër të Fakultetit të Shkencave Matematiko-

Natyrore në USHT. Ndërsa determinimet janë kryer në Programin Studimor Biologji,

drejtimit të Zoologjisë të Fakultetit të Shkencave Matematiko-Natyrore në Tetovë dhe në

laboratorin shkencor të Muzeut të Shkencave të Natyrës në Shkup me ndihmën e

stereomikroskopit të tipit Wild–M5A.

Nga studimi i numrit të përgjithshëm i individëve adult mbi 2000 individëve të mbledhur deri

më tani ka rezultuar në gjetjen e 152 llojeve, 72 gjinive në kuadër të 5 familjeve të

ropalocerëve. Gjatë përcaktimit nuk është marrë në konsideratë numri i nënllojet apo

nënllojeve edhe pse numri i tyre në Republikën e Maqedonisë nuk është i vogël, në hartën e

më poshtme të ndarë me vijë të zezë është territor ku janë kryer hulumtimet për grupin e

ropalocerave në periudhën tre vjeçare.

Tabela 4. Emrat e stacioneve ku është bërë grumbullimi i materialit të hulumtuar në kuadër të territorit të Malit

Sharr, Fushëgropë e Pollogut dhe Mavrovë.

Nr. FAMILJA LLOJET STACIONET

I. PAPILIONIDAE

Latreille, 1802 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

1. Papilio

machaon L. + + + - + - - + - + - - + - + - - +

2. Iphiclides

podalirius L. + + + + + + + + + + + + + - + + + +

3. Zerynthia

cerisy God. - + + + + - - - - - - - - - - - - -

4. Zerynthia

polyxena

Den& Schiff.

- + - + - - - - - - - - - - - - - -

5. Parnassius

Apollo L. - - - - - - - - + - + - - - - - - -

6. Parnassius

Mnemosyne L. - - - - + - - - - - + - + - + - + -

II. PIERIDAE

Duponchel, 1832

1. Pieris brassicae

L. - + + + + + + + - + + + - - + + + -

2. Aporia crataegi

L. - + + + + + + + - + + + + - + - - +

3. Pieris ergane

Geyer + - - - - - - - + - + - - - + - - -

4. Pieris rapae L. + + + + + + + + - + + + + - + + + +

5. Pieris manni

Mayer + + + + + + + + - + + + + - + + + +

6. Pieris balcana

Lork. + - - - - - - - - - - - - - - - - -

7. Pieris krueperi

Stgr. + - - - - - - - - - - - - - - - - -

8. Pieris napi L. + + + + + + + + - + + + + - + + + +

9. Pontia edusa

L. - + + + + + + + - + + + - - + + + +

10. Anthocaris

cardamines L. - - - + + - - - - - + - - - + + - -

11. Anthocaris

gruneri H &

Sch

- - - + - - - - - - - - - - - - - -

12. Colias crocea

Geoffroy + + + + + + + + - + + + + + + + + +

13. Colias

alfacariensis + + + + - + + - + + + + + - + + + -



55

Berger

14. Gonepteryx

rhamni L., + + + + + - - + - + - - + + - - - -

15. Leptidea

duponcheli

Stgr.

- - - + + - + + - + - + + - + + - +

16. Leptidea

sinapis L. + + + + + + + + - + + + - - + + - +

III.

LYCAENIDAE W. de P. & F.

Iversen

1.

Satyrium

ilicis Esp. - - + - + - + + - - + - - - + - - +

2.

Neozephyrus

querques L. - - - - + - - - - - - - - - - - - -

3.

Thecla betulae

L. - - - - + - - - - + - - + - - + - -

4.

Satyrium

acaciae F. - - + + + - + + - + - - - - + - - +

5.

Satyrium ë-

album Knoch - - - - + - + + - + - - + - + - - +

6.

Satyrium spini

D &Sch. - - - - - - - - - - - - - - + - - -

7.

Satyrium pruni

L. - - - - - - - - - - - - - - + - - -

8.

Callophrys

rubi L. - - + + + - + + - + + - - - + + - +

9.

Lycaena

phlaeas L. + + + + + + + + + + + + + - + + + +

10.

Lycaena dispar

Haw. - - + - + - - + - + + + - - + + - -

11.

Lycaena

alciphron Rott. - + + - + - + + - + + - + - + + - +

12.

Lycaena

virgaureae L. - - - - + - - + + + - + + + - + + +

13.

Lycaena

tityrus Poda + - - - + + + + - + + + - - + + + +

14.

Lycaena

candens H.S. - - - - - - - - - - - - + - - - - -

15.

Lycaena

thersamon Esp. - + - + + - - + - + + + + - + + - -

16.

Leptotes

pirithous L. - + + + + + - + - + - - - - + - - +

17.

Lampides

boeticus L. - - - - + - - - - - - - - - - - - -

18.

Celastrina

argiolus L. - + + + + + + - - + + + - + + + - +

19.

Cupido

argiades Pall. - - - - + - - - - + - - - - + - - -

20.

Cupido

decoloratus

Staud.

- + + - + - - - - + - - - - + - - +

21.

Cupido

(Everes)

alcetas Hoff.

- - - - + - - - - + - - - - + + - +

22.

Cupido

minimus

Feussly

+ - + + + + - - - + - + - - + - + -

23.

Cupido

osiris Meig. - - - - + - - + - - - - - - + + - +

24.

Maculinea

arion L. - - - - - - - - - - - - - - + + - +

25.

Iolana iolas

Ochsen. - - - - + - - - - + - - - - + - - +

26.

Glaucopsyche

alexis Poda - - - - + - - + - + + - - - + + - +

27.

Pseudophilotes

vicrama M. - - - - + - + - - - - - - - - + - -

28.

Scolitandes

orion Pall. - - - - + - + - - - + - - - + + - +

29.

Plebeius argus

L. + - + + + + - - - + + + - - + + + +



56

30.

Plebeius

pylaon F.D.Ë - + + + + - + - - + - - - - + + + +

31.

Plebeius

argyrognomon

Berg.

+ - + - + - - + - - - - - - + - + +

32.

Aricia agestis

D & S - - - - + - - + + + - - - - - + + -

33.

Aricia

ataxerxes F. + + + + + + + + - + + + + - + + + +

34.

Polyommatus

eroides Friv. - - - - - - - - - - - - + - - - - -

35.

Polyommatus

semiargus

Rott.

- - - - - - - - - - - - - - - - - +

36.

Polyommatus

thersites Cant. + - + + - - + - - + + + - - + + - +

37.

Ultraaricia

anteros Frr. + - - - - - - - - - - - - - - - - -

38.

Polyommatus

damon D & S - - - - - + + - - - - - - - + + + -

39.

Polyommatus

amanda

Schnider

- - - - - - - - + + - - - - - + + -

40.

Plebeius

pylaon F.D.W - - + - - - - - - - - - - - + + - +

41.

Polyommatus

ripartii Frr. - - - + - - - - - - - - + - + - - +

42.

Polyommatus

admetus Esp. + - - - - - - - - - - - - - - - - -

43.

Polyommatus

daphnis D & S + - - - - - - - - - - - - - + + - -

44.

Polyommatus

coridon Poda - - - - - - - + + + + + + - - + + -

45.

Polyommatus

bellargus

Rottemb.

+ - + - + + + - - - + + - + + + + -

46.

Polyommatus

Icarus

Rottemb.

+ + + + + + + + + + + + + - + + + +

47.

Hamearis

lucina L. - - - - + - - - - + - + - - - - - -

IV. NYMPHALIDAE Svenson, 1892

1.

Apatura iris L. - - - - + - - - - + - - - - - - - -

2.

Libythea celtis

Laicharting - - + - - - - - - + - + - - - - - -

3.

Apatura ilia D

& S - + + + + - + - - + - - - - - - - +

4.

Neptis Sappho

Pall. - - - - + - - - - + - - - - - - - -

5.

Limenitis

reducta Stgr - + + + + + - + - + - - - - + + - +

6.

Araschnia

levana L. - + - + + - - - + - - - - - - - - -

7.

Nymphalis

antiopa L. - - - - + - + - - + - - + + - - - +

8.

Vanessa

atalanta L. + + + + + + + + - + + + + + + + + +

9.

Nymphalis

urticae L. - + + + + - - - + + + + - + + + - -

10.

Nymphalis io

L. - + - + + - - - - + - + - - + - - +

11.

Nymphalis

polychloros L. - + + + + - - - - + - + - - + - - -

12.

Nymphalis

xanthomelas D

& S

- - - - + - - - - + - - - - - - - -

13.

Vanessa cardui

L. + + + + + + - + + - + + + - - + + +

14.

Nymphalis c-

album L. + + + + + + + + - + + + + - + + + +

15.

Argynnis

paphia L. - + + + + + + + - + + + - - + + + +



57

16.

Argynnis

Pandora D &

Sch.

- + - - + + - + - + - - - - - - - -

17.

Argynnis

aglaja L. - + - - - - + + + - + + + - - + - +

18.

Argynnis

adippe D &

Sch.

- - - - - - - + - + - - + + + - - +

19.

Argynnis niobe

L. - - + - - + - - - + - - + + + - - +

20.

Brenthis

daphne D &

Sch.

+ + + + + + + + - + - + - - + + - +

21.

Brenthis

Hecate D &

Sch.

- - - - + - - - - - - - - - - - - -

22.

Issoria

lathonia L. + + + + + + + + + + + + + + + + + +

23.

Boloria graeca

Stgr. - - - - - - - - - - - - + + - - - -

24.

Boloria pales D

& Sch. - - - - - - - - - - - - + + - - - -

25.

Boloria

uephrosyne L. - - - - - - + - - - - - - - - + - +

26.

Boloria dia L. + - - - + + + + + + + + + - + + - +

27.

Melitaea cinxia

L. - - + - - - + + - + + - - - + + - -

28.

Melitaea

arduinna Esp. - - - - - - + - - - - - - - - - - -

29.

Melitaea

phoebe D & S + + + + + + + + - + + + + - + + - +

30.

Melitaea

diamina Lang - - - - - - + - - - - - - - - - - -

31.

Melitaea trivia

D & S - + + - - - + + - + + + - + - - - +

32.

Melitaea

didyma Esp. + + + + + + + + - + + - - + + + + +

33.

Melitaea

athalia

Rottemb.

+ + + + + + + + - + + + - - + + - +

34.

Melitaea

Aurelia - + - - + - + - - + - - - - + - - -

35.

Euphydryas

aurinia Rott. - - - - - - - - - - - - - - - + - -

36.

Melanargia

galathea L. + - - + + + + + + + + + + - + + + +

37.

Melanargia

larissa Geyer + - - - - - - - - - - - - - - - - -

38.

Hipparchia

volgensis M &

P

+ - - - - - - - - - - - - - - - - -

39.

Hipparchia

statilinus Hufn. - - - - + - - - + - - + - + - - + -

40.

Chazara briseis

L. + - - - - - - - - - - - - - - - + -

41.

Arethusana

arethusa D & S + - - - + + + - + + + + + - + - + -

42.

Brintesia circe

F. - - - - - + + - - - - - - - - + - +

43.

Erebia Euryale

Esp. - - - - - - - - - - - + + - - - - -

44.

Erebia medusa

D & S - - - - - - - - - - - - + - + + - -

45.

Erebia

rhodopensis

Nicholl

- - - - - - - - + - - + - - - - - -

46.

Erebia

cassioides

Hohenë.

- - - - - - - - + - - + + - - - - -

47.

Erebia

ottomana H. S. - - - - - - - - + - - + + + - - - -

48

Erebia pronoe

Esp. - - - - - - - - - - - - + - - - - -



58

49.

Erebia melas

Hbst. - - - - - - - - + - - + + + - - - -

50.

Erebia oeme

Hb. - - - - - - - - - - - - + - + + - -

51.

Erebia ligea L. - - - - - - - - - - - + + - - - - -

52.

Maniola

jurtina L. + + + + + + + + + + + + + + + + + +

53.

Aphantopus

hyperantus L. - + - - + - - + - + - + + - - - - -

54.

Hyponephele

lycaon Kuhn - - - + - - - - + - - - + + - - - +

55.

Hyponephele

lupina Costa - - - - - - + + - + + + + - - - - -

56.

Pyronia

tithonus L. - + - + + - - + - + - + - - - - - -

57.

Coenonympha

pamphilus L. + + + + + + + + + + + + + + + + + +

58.

Coenonympha

rhodopensis

Elwes

- - - - - - - - + - - + + + - - - -

59.

Coenonympha

arcania L. - - - - + - - - - - - + + - + - - +

60.

Coenonympha

leander Esp. - - - - + - - - - - - + + - - - - -

61.

Pararge

aegeria L. - + + + + + + + - + + + + - + + - -

62.

Lasiommata

maera L. - - - - + - - + - + + + - - - - - -

63.

Lasiommata

megera L. - + + - + - - + + + + - - - - - - -

64.

Lasiommata

petropolitana

F.

- - - - - - - - - - - + - - - - - -

65.

Kirinia

roxelana Cr. + - - + + + + - - + + - + - - - - +

V. HESPERIIDAE W. de P. & F.

Iversen

1.

Pyrgus malvae

L. + - + + + - + - - + + + - - + + - -

2.

Pyrgus

armoricanus

Oberth.

+ + - - + - - + - - - + + - + + - +

3.

Pyrgus sidae

Esp. - - + - + - - + - - - - - - + - - -

4.

Pyrgus alveus

Hb. - - - - - - - - - - - + + - + - - -

5.

Pyrgus

serratulae

Rmbr.

- - + - - - + + - - + - - - + - - -

6.

Pyrgus

andromedae

Ëallengr.

- - - - - - - - - - - - + - - - - -

7.

Pyrgus

carthami Hb. - - - - - - - - - - - + - - - - - -

8.

Pyrgus cinarea

Ram. + - - - - - - - - - - - - - - - - -

9.

Spialia

phlomidis H.S. + - - - - - + - - - - - - - - - - -

10. Spialia orbifer

Hb. + - + - - - + - - + + - - - + - - -

11.

Carcharodus

alceae Esp. + - + + + + + + + + - + + - - + + +

12.

Carcharodus

flocciferus

Zeller

- - - - + - - - - + - - + - - - - +

13. Errynnis tages

L. - + + - + - + + - + - + - - + + - -

14. Thymelicus

lineola O. + - + - - - - - - + - - - - - - - +

15. Thymelicus

sylvestris Poda + - + - - - - - - + - - - - - - - +



59

16. Hesperia

comma L. - - - - + + - - + + - + + - - - + -

17.

Thymelicus

acteon

Rottemb.

- - - - + + - - - + - - - - - - - -

18.

Ochlodes

venatus B & G - - - - + - - - - + - + + - - - - +

Në bazë të të dhënave të paraqitura në tabelat përgjithësuese nr. 4 konstatojmë se në territorin

e hulumtuar që bashkon në vete 18 stacione me habitate të ndryshme janë gjetur 152 lloje të

Ropalocerëve të shpërndara në 5 familje dhe pikërisht: Familja Papilionidae e përfaqësuar

me 6 lloje, Familja Pieridae me 16 lloje, Familja Lycaenidae me 47 lloje, Familja

Nymphalidae me 65 lloje dhe Familja Hesperiidae me 18 lloje. Pra nga të dhënat e tabelës

shihet se familja më e përfaqësuar me numër të llojeve është ajo Nymphalidae me 65 lloje që

njëherit kjo familje llogaritet si Endemike Europiane. Në vijim do të paraqesim në veçanti

numrin e përgjithshëm të llojeve të ropalocerave për çdo stacion, ku jemi bazuar sipas

nomeklaturës së autorit francez Patrice Leraut (Leraut, 1997).

Më poshtë po japim të përmbledhura për çdo stacion familjet me llojet takuar të tyre:

Në stacionin nr. 1, Jazhinc - Orashë gjatë hulumtimit të bëra sipas datave të shënuara më

lart, janë konstatuar këto familje të ropalocerave: Papilionidae me 1 lloj, Pieridae me 10,

Lycaenidae me 7, Nymphalidae me 14, Hesperiidae 4, gjithsej lloje për stacionin nr. 1, janë

takuar 36 të shpërndara në 5 familje.

Në stacionin nr. 2, Përshevc - Jegunovc gjatë hulumtimeve tona janë konstatuar këta familje

të ropalocerave: Papilionidae me 3 lloje, Pieridae 11, Lycaenidae me 12, Nymphalidae me

16, Hesperiidae me 5. Pra në stacionin nr. 2, gjithsejt janë grumbulluar 46 lloje të

ropalocerave shpërndarë në 5 familje.

Për stacionin nr. 3, Nerasht gjatë hulumtimeve të bëra janë konstatuar këta familje të

ropalocerëve që frekuentojnë këtë stacion janë: Papilionidae me 3 lloje, Pieridae me 11,

Lycaenidae me 12, Nymphalidae me 16, Hisperiidae 6. Pra në stacionin nr. 3, gjithsej janë

grumbulluar 48 lloje të ropalocerëve të shpërndara në 5 familje.

Sipas të të dhënave të paraqitura në tabelë për stacionin nr. 4, Radiovcë - Stençe janë gjetur

këto familje të ropalocerave: Papilionidae 3 me lloje, Pieridae me 12, Lycaenidae me 12,

Nymphalidae me 23, Hesperiidae me 5, gjithsej janë takuar 55 lloje të ropalocerave që u

takojnë 5 familjeve.

Në bazë të të dhënave të paraqitura në tabelën në stacionin nr. 5, Pirok - Rakovec gjithsejt

gjatë hulumtimeve të bëra janë gjetur gjithsejt 78 lloje të ropalocerave dhe ato janë:

Papilionidae 3 lloje, Pieridae 13, Lycaenidae 27, Nymphalidae 29, Hesperiidae 7, gjithsej në

këtë stacion janë gjetur 79 lloje.

Në bazë të të dhënave të paraqitura në tabelën në stacionin nr. 6, Vrutok - Raven gjatë

hulumtimeve të bëra janë gjetur këto familje të ropalocerave: Papilionidae me 2 lloje,

Pieridae 9, Lycaenidae 12, Nymphalidae 22, Hesperiidae me 3 përfaqësues. Pra, numri në

total i llojeve të gjetura në stacionin nr. 6 Vrutok - Raven është 49 lloje.

Në bazë të të dhënave të paraqitura në tabelën në stacionin nr. 7, Llakovicë gjithsej gjatë

hulumtimeve të bëra janë gjetur këta familje të ropalocerave: Papilionidae me l 1loj, Pieridae

11, Lycaenidae 13, Nymphalidae 24, Hesperiidae me 6 lloje, gjithsej lloje për stacionin nr. 7

janë gjetur 54 lloje.



60

Në bazë të të dhënave të paraqitura në stacionin nr. 8, Kamjan - Jellovjan gjatë

hulumtimeve të bëra sipas janë gjetur këta familje të ropalocerave: Papilionidae me 2 lloje,

Pieridae me 11, Lycaenidae me 16, Nymphalidae me 24, Hesperiidae me 7 lloje, gjithsej

lloje për stacionin nr. 8 janë gjetur 60 lloje.

Në stacionin nr. 9, Luboten gjatë hulumtimeve të bëra janë gjetur këta familje të

ropalocerave: Papilionidae me 2 lloje, Pieridae 0, Lycaenidae me 4, Nymphalidae me 13,

Hesperiidae me 1 lloje, gjithsej për stacionin nr. 9 janë gjetur 20 lloje.

Në bazë të të dhënave të paraqitura në tabelë në stacionin nr. 10. Tearcë - Jelloshnik gjatë

hulumtimeve të bëra janë gjetur këta familje të ropalocerave: Papilionidae me 3 lloje,

Pieridae me 10, Lycaenidae me 27, Nymphalidae 34, Hesperiidae me 9 lloje, gjithsej për

stacionin nr. 10, janë takuar 83 lloje.

Në bazë të të dhënave të paraqitura në tabelë në stacionin nr. 11, Brodec - Veshallë gjatë


Pieridae me 11, Lycaenidae me 17, Nymphalidae me 22, Hesperiidae me 8 lloje, gjithsej për

stacionin nr. 11 janë takuar 61 lloje.

Në bazë të të dhënave të paraqitura në tabelë, në stacionin nr. 12, Kodra e Diellit (Popova

Shapka) gjatë hulumtimeve të bëra janë gjetur këta familje të ropalocerave: Papilionidae me

3 lloje, Pieridae me 11, Lycaenidae me 19, Nymphalidae me 29, Hesperiidae me 8 lloje,

gjithsej për stacionin nr. 12 janë takuar 70 lloje.

Në bazë të të dhënave të paraqitura në tabelën në stacionin nr. 13, Bistravec gjatë

hulumtimeve të bëra janë gjetur këto familje të ropalocerave: Papilionidae me 2 lloje,


stacionin nr. 13 janë gjetur 36 lloje.

Në bazë të të dhënave të paraqitura në tabelë në stacionin nr. 14, Liqeni i Zi gjatë



stacionin nr. 14 janë gjetur 21 lloje.

Në bazë të të dhënave të paraqitura në tabelë në stacionin nr. 15, Negotinë - Llomnicë gjatë



stacionin nr. 15 janë takuar 81 lloje.

Në bazë të të dhënave të paraqitura në tabelë në stacionin stacioni nr. 16, Radika - Mavrovë

(Mali Sharr) gjatë hulumtimeve të bëra janë gjetur këta familje të ropalocerave:

Papilionidae me 4 lloje, Pieridae 8, Lycaenidae me 26, Nymphalidae me 25 dhe Hesperiidae

me 8 lloje, gjithsej për stacionin nr. 16 janë takuar 71 lloje.

Në bazë të të dhënave të paraqitura në tabelë në stacionin nr. 17, Mavrovë - Galiçnik, gjatë

hulumtimeve të bëra janë gjetur këta familje të ropalocerave: Papilionidae me 1 lloj, Pieridae

me 7, Lycaenidae me 13, Nymphalidae me 13, Hesperiidae me 2 lloje. Lloje të ropalocerave

për stacionin nr. 17 janë grumbulluar gjithsejt 36 nga 5 familje të ndryshme.

Në bazë të të dhënave të paraqitura në tabelë në stacionin nr. 18, Gajre - Lisec (Mali Sharr)

gjatë hulumtimeve të bëra janë gjetur këta familje të ropalocerave: Papilionidae me 2 lloje,

Pieridae me 12, Lycaenidae me 24, Nymphalidae me 32, Hesperiidae me 10 lloje. Gjithsej

për stacionin nr. 15, Gajre - Lisec janë takuar gjithsejt 76 lloje.



61

2.3.2. Analiza e numrit tё llojeve sipas familjeve dhe koeficienti i ngjajshmёrisё tё

përbёrjes llojore

2.3.2.1. Analiza e numrit tё llojeve sipas familjeve

Numri i llojeve sipas familjeve është dhënë në tabelat e mësipërme, për një qartësim më të

theksuar të raportit sasior llojor ndërmjet familjeve të njohura, po e paraqesim këtë me anën e

një të tabelë që reflekton këtë numër të llojeve të takuar për secilën familje dhe N raport në

përqindje. Për këtë dukuri ne përdorëm formulën e njohur:

= 100

ku K tregon raportin në përqindje ndërmjet familjeve, n tregon numrin e llojeve të

ropalocerëve të takuar për çdo familje dhe N numrin e përgjithshëm të llojeve të ropalocerëve

që popullojnë Malin e Sharrit me rrethinat e tij.

Tabela 5. Analiza e numrit të llojeve sipas familjeve.

Duke analizuar tabelën dhe % e frekuencës llojore, konkludojmë se familja më frekuente

ndërmjet ropalocerëve të masivit të Malit Sharr është Nymphalide me 42,76%, që pasohet nga

Lycaenidae me 30,92%. Në të gjitha kushtet dhe habitatet këto dy familje janë më frekuentet,

kjo duket se lidhet me standardin dhe valencën e tyre ekologjike nga ana tjetër familja

Papilionidae është larg në frekuencë me dy familjet e tjera dhe sigurisht kjo lidhet me të

njëjtat standarde ekologjike.

Diagrama 2. Shpërndarja e numrit të llojeve të ropalocerave sipas familjeve dhënë në përqindje.

Nr. Familja (n) – Numri i

llojeve

(K) – Frekuenca

llojore

1. Hesperiidae 18 11,84%

2. Papilionidae 6 3,94%

3. Pierida 16 10,52%

4. Lycaenidae 47 30,92%

5. Nymphalidae 65 42,76%

(N) – Numri i përgjithshëm i llojeve 152 100%

Nymphalida

42,76%

Numri i përgjithshëm i llojeve



61


përbёrjes llojore






= 100













llojeve

(K) – Frekuenca

llojore



3. Pierida 16 10,52%




Hesperiidae

11,84%

Papilionidae

3,95%

Pieridae

10,53%

Lycaenidae

30,92%

Nymphalida

42,76%

Numri i përgjithshëm i llojeve



61


përbёrjes llojore






= 100













llojeve

(K) – Frekuenca

llojore



3. Pierida 16 10,52%




61



62

2.3.2.2. Koeficienti i ngjajshmёrisё tё përbёrjes llojore

Për të evidentuar koeficientin e ngjajshmërisë të përbërjes llojore të ropalocerëve, që

dëshmon edhe ai afinitetin e llojeve të familjeve të ndryshme të zonës tonë të studimit, ne të

18 stacionet i ndamë në tre grupime sipas ndarjes që i kemi bërë të gjithë zonës tonë të

studimit dhe pikërisht:

Grupimi i parë: Mali i Sharrit me stacionet 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 18.

Grupimi i dytë: Fushëgropa e Pollogut me stacionet 1, 2, 3, 4, 7.

Grupimi i tretë: Mavrova me stacionet 16, 17.

Për të realizuar këtë dukuri, përdorëm formulën e Kostroviskit A. S., sipas së cilës duhet

njihen llojet në një njësi hapësinore tokësore dhe llojet e përbashkët ndërmjet dy njësive të

tilla, që duam të krahasojmë dhe koeficienti i ngjajshmërisë të përbërjes llojore shprehet në

përqindje.

= x 100, ku x tregon koeficienti i ngjajshmërisë të përbërjes llojore i shprehur në

përqindje, a është numri i llojeve të përbashkët dhe A është numri i llojeve që krahasojmë.

Tabela 6. Koeficienti i ngjajshmёrisё tё përbёrjes llojore.

Nr

Familja

Llojet e

zones së

hulumtuar

Grupimi i Malit të

Sharrit

Grupimi i Fushëgropës së

Pollogut

Grupimi i Mavrovës

Llojet e

zonës së

hulumtuar

Lloje të

përbashkët

Llojet e

zonës së

hulumtuar

Lloje të

përbashkët Llojet e

zonës së

hulumtuar

Lloje të

përbashkët

1. Hesperidae 18 18 17 18 11 18 9

2. Papilionidae 6 6 5 6 4 6 3

3. Pieridae 16 16 13 16 16 16 11

4. Lycaenidae 47 47 44 47 28 47 37

5. Nymphalidae 65 65 58 65 42 65 35

Numri i

përgjithshëm

i llojeve

152

152

137

152

101

152

95

Ngjajshmëria

e përbërjes

llojore 90,13% 66,5% 62,5%

Duke e analizuar tabelën vërejmë se ropalocerofauna e Malit Sharrit është më e ngjajshme se

të tjerat grupime me ropalocerofaunën e të gjithë zonës tonë të hulumtimit, sepse edhe numri

i llojeve që e përbëjnë është më i madh dhe po ashtu llojet e përbashkët ndërmjet dy faunave

që krahasojmë është më i madh. Grupimet e tjera qëndrojnë pranë përsa i përket krahasimit

me faunën e zonës së hulumtuar dhe larg atij të Malit të Sharrit.



63

2.3.3. Pёrhapja vertikale e ropalocerofaunёs të malit të sharrit dhe rrethinave të

tij

Shpërndarja vertikale e ropalocerave para së gjithash varet nga ndikimi i faktorëve të

ndryshëm abiotik dhe biotik, por si faktor determinues janë ata klimatikë, faktor tjetër

relevant është edhe shpërndarja e bimësisë apo ndryshe brezave (zonimeve) vegjetativ. Në

tabelat e më poshtme do japim të dhëna mbi shpërndarjen e specive të ropalocerave të Malit

Sharr dhe rrethinave të tij si dhe klasifikimin e tyre duke iu referuar brezave vegjetativ

(zonimit vertikal) (Mustafa et al, 2001).

Në bazë të shpërndarjes së bimësisë territorin i hulumtuar ngërthen në vete katër breza

vegjetativ dhe atë:

Brezi fushor – me lartësi mbi nivelin e detit deri më 400 – 800 m.

Brezi malor – që përfshinë lartësin mbi nivelin e detit nga 800 – 1600 m.

Brezi subalpin – që përfshin lartësin mbi nivelin e detit nga 1600 – 2100 m.

Brezi alpin – që përfshinë lartësin mbi nivelin e detit nga 2100 – 2700 m.

Në tabelat e më poshtme përmbledhëse po japim të dhëna mbi shpërndarjen e llojeve të

ropalocerave në mënyrë vertikale në bazë të këtyre katër brezave vegjetativ.

Tabela 7. Shpërndarja e ropalocerave sipas brezave (zonimeve vertikale).

Nr

.

LLOJI Bre

ezi

fush

or

Lar

tësi

a 4

00-8

00

m

Bre

zi f

ush

or-

mal

or

Lar

tësi

a 4

00-1

60

0 m

Bre

zi m

alo

r

Lar

tësi

a 1

20

0-1

60

0 m

B

rezi

fu

sho

r-m

alo

r-

sub

alp

i L

artë

sia

40

0-2

10

0 m

Bre

zi m

alo

r-su

bal

pin

Lar

tësi

a 1

60

0-2

10

0 m

Bre

zi f

ush

or-

alp

in

Lar

tësi

a 4

00-2

10

0 m

Bre

zi s

ub

alp

in 1

60

0-2

10

0

Bre

zi s

ub

alp

in-a

lpin

Lar

tësi

a 1

20

0-2

70

0 m

Bre

zp a

lpin

Lar

tësi

a 2

10

0-2

70

0 m

1. Z. polyxena D.& Sc. + + - - - - - - - - - - - - - - -

2. Z. cerisyi God. + + - - - - - - - - - - - - - - -

3. P. krueperi Stgr. + + - - - - - - - - - - - - - - -

4. P. manni Mayer. + + - - - - - - - - - - - - - - -

5. L. duponcheli Stgr. + + - - - - - - - - - - - - - - -

6. L. dispar Haw. + + - - - - - - - - - - - - - - -

7. S. pruni L. + + - - - - - - - - - - - - - - -

8. I. iolas Ochs + + - - - - - - - - - - - - - - -

9. N. xanthomelas D&S. + + - - - - - - - - - - - - - - -

10. A. Ilia D. & Sch. + + - - - - - - - - - - - - - - -

11. N. sappho Pall. + + - - - - - - - - - - - - - - -

12. M. larissa Gayer. + + - - - - - - - - - - - - - - -

13. H. lupina Costa + + - - - - - - - - - - - - - - -

14. P. tiyhonus L. + + - - - - - - - - - - - - - - -

1. P. sidae Esp. + + + + - - - - - - - - - - - - -

2. C. alceae Esp. + + + + - - - - - - - - - - - - -

3. C. flocciferus Z. + + + + - - - - - - - - - - - - -

4. P. balcana Lor. + + + + - - - - - - - - - - - - -

5. L. phlaeas L. + + + + - - - - - - - - - - - - -

6. Th. Betulae L. + + + + - - - - - - - - - - - - -

7. S. acacia F. + + + + - - - - - - - - - - - - -

8. L. pirithous L. + + + + - - - - - - - - - - - - -

9. P. vicrama Moore + + + + - - - - - - - - - - - - -

10. N. antiopa L. + + + + - - - - - - - - - - - - -

11. A. pandora D.& S. + + + + - - - - - - - - - - - - -



64

12. A. niobe L. + + + + - - - - - - - - - - - - -

13. L. reducta Stgr. + + + + - - - - - - - - - - - - -

14. A. circe F. + + + + - - - - - - - - - - - - -

15. H. stilinus Hufn. + + + + - - - - - - - - - - - - -

16. M.galathea L. + + + + - - - - - - - - - - - - -

17. P. aegeria L. + + + + - - - - - - - - - - - - -

18. K. roxelana Cr. + + + + - - - - - - - - - - - - -

19. S. phlomidis H. S. + + + + - - - - - - - - - - - - -

20. M. aurelia Nick. + + + + - - - - - - - - - - - -

1. N. quercus L. - - - - + + - - - - - - - - - - -

2. C. alcetas Hoff. - - - - + + - - - - - - - - - - -

3. M. arion L. - - - - + + - - - - - - - - - - -

4. M. athalia Rott. - - - - + + - - - - - - - - - - -

5. E. ligea L. - - - - + + - - - - - - - - - - -

6. E. ueryale Esp. - - - - + + - - - - - - - - - - -

7. A.iris L. - - - - + + - - - - - - - - - - -

1. P. Malve L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

2. P. alveus Hbn. + + + + + + + + - - - - - - - - -

3. P. armoricanus O. + + + + + + + + - - - - - - - - -

4. P. serratulae Rmbr. + + + + + + + + - - - - - - - - -

5. P. cinarae Rmbr. + + + + + + + + - - - - - - - - -

6. S. orbifer Hb. + + + + + + + + - - - - - - - - -

7. Th. acteon Rott. + + + + + + + + - - - - - - - - -

8. Th. lineolus O. + + + + + + + + - - - - - - - - -

9. Th. silvestris Poda + + + + + + + + - - - - - - - - -

10. O. venatus B&G. + + + + + + + + - - - - - - - - -

11. P. machaon L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

12. I. podalirius L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

13. P. brassicae L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

14. P. napi L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

15. P. ergane Geyer + + + + + + + + - - - - - - - - -

16. P. edusa Fabr. + + + + + + + + - - - - - - - - -

17. A. cardamines L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

18. A. gruneri H. S. + + + + + + + + - - - - - - - - -

19. C. croceus Geoff. + + + + + + + + - - - - - - - - -

20. G. rhamni L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

21. L. virgaureae L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

22. L. tityrus Poda + + + + + + + + - - - - - - - - -

23. L. alciphron Rott + + + + + + + + - - - - - - - - -

24. L. thersamon Esp. + + + + + + + + - - - - - - - - -

25. S. ilicis Esp.. + + + + + + + + - - - - - - - - -

26. S. Ë-album Knoch. + + + + + + + + - - - - - - - - -

27. S. spini D.& Schiff. + + + + + + + + - - - - - - - - -

28. L. boeticus L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

29. C. minimus Fuessl. + + + + + + + + - - - - - - - -

30. C. Osiris Meig. + + + + + + + + - - - - - - - - -

31. C. argiades Pall. + + + + + + + + - - - - - - - -

32. C. decoloratus St. + + + + + + + + - - - - - - - - -

33. C. argiolus L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

34. G. alexis Poda + + + + + + + + - - - - - - - - -

35. P. argus L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

36. P. argyrognomon B + + + + + + + + - - - - - - - - -

37. A.agestis D. & Sch + + + + + + + + - - - - - - - - -

38. P. semiargus Rptt. + + + + + + + + - - - - - - - - -

39. P. thersites Cant. + + + + + + + + - - - - - - - - -

40. P. coridon Poda + + + + + + + + - - - - - - - - -

41. P. bellargus Rott. + + + + + + + + - - - - - - - - -

42. P.daphnis D. & S. + + + + + + + + - - - - - - - - -

43. P. hecate Rott + + + + + + + + - - - - - - - - -

44. L. celtis L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

45. N. polychloros L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

46. N. io L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

47. V. atalanta L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

48. V. cardui L. + + + + + + + + - - - - - - - - -



65

49. N. c-album L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

50. A. paphia L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

51. A. aglaja + + + + + + + + - - - - - - - - -

52. A. adippe D. & S. + + + + + + + + - - - - - - - - -

53. I. lathonia L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

54. B. daphne D. & S. + + + + + + + + - - - - - - - - -

55. M. didyma Esp. + + + + + + + + - - - - - - - - -

56. M. trivia D. & Sch. + + + + + + + + - - - - - - - - -

57. M. phoebe D. & S. + + + + + + + + - - - - - - - - -

58. M. cinxia L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

59. H. volgensis M & P + + + + + + + + - - - - - - - -

60. Ch. Briseis L. + + + + + + + + - - - - - - - -

61. M jurtina L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

62. L. megera L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

63. L. maera L. + + + + + + + + - - - - - - - - -

64. C. alcetas Hffmg. + + + + + + + + - - - - - - - - -

1. P. mnemosyne L. - - - - - - + + + + - - - - - - -

2. C. alfacariensis B. - - - - - - + + + + - - - - - - -

3. L. sinapis L. - - - - - - + + + + - - - - - - -

4. C. rubi L. - - - - - - + + + + - - - - - - -

5. S. orion Pall. - - - - - - + + + + - - - - - - -

6. P. pylaon F. & Ë. - - - - - - + + + + - - - - - - -

7. P. idas L. - - - - - - + + + + - - - - - - -

8. A. anteros Frr. - - - - - - + + + + - - - - - - -

9. P. ripartii Frr. - - - - - - + + + + - - - - - - -

10. P. admetus Esp. - - - - - - + + + + - - - - - - -

11. B. Hecate D. & S. - - - - - - + + + + - - - - - - -

12. M. arduinna Esp. - - - - - - + + + + - - - - - - -

13. A. arethusa D. & S. - - - - - - + + + + - - - - - - -

14. E. medusa D. & S. - - - - - - + + + + - - - - - - -

15. H. lycaon Kuhn. - - - - - - + + + + - - - - - - -

16. A. hyperantus Ëell. - - - - - - + + + + - - - - - - -

17. C. leander Esp. - - - - - - + + + + - - - - - - -

18. C. arcania L. - - - - - - + + + + - - - - - - -

19. L. petropolitana F. - - - - - - + + + + - - - - - - -

20. P. amanda Sch. - - - - - - + + + + - - - - - - -

1. E. tages L. + + + + + + + + + + + + - - - - -

2. H. comma L. + + + + + + + + + + + + - - - - -

3. A. crataegi L + + + + + + + + + + + + - - - - -

4. P. rapae L. + + + + + + + + + + + + - - - - -

5. N. urticae L. + + + + + + + + + + + + - - - - -

6. C. pamphilus L. + + + + + + + + + + + + - - - - -

1. L. candens H. S. - - - - - - - - - - - + + - - - -

2. A. artaxerxes F. - - - - - - - - - - - + + - - - -

3. P. damon D & S - - - - - - - - - - - + + - - - -

4. H. lucina L. - - - - - - - - - - - + + - - - -

5. B. dia L. - - - - - - - - - - - + + - - - -

6. B. euphrosyne L. - - - - - - - - - - - + + - - - -

7. M. diamina Lang - - - - - - - - - - - + + - - - -

8. E. aurinia Rott. - - - - - - - - - - - + + - - - -

9. E. Oeme Hb. - - - - - - - - - - - + + - - - -

10. P. andromedae Ë. - - - - - - - - - - - + + - - - -

1. C. cathami Hb. - - - - - - - - - - - + + + + - -

2. P. apollo L. - - - - - - - - - - - + + + + - -

3. P. eroides Friv. - - - - - - - - - - - + + + + - -

4. B. graeca Stgr. - - - - - - - - - - - + + + + - -

5. E. pronoe Esp. - - - - - - - - - - - + + + + - -

1. B. pales D. & Sch. - - - - - - - - - - - - - - - + +

2. E. rhodopensis Nich. - - - - - - - - - - - - - - - + +

3. E. ottoman H. S. - - - - - - - - - - - - - - - + +

4. E. cassioides Hoh. - - - - - - - - - - - - - - - + +

5. E. melas Herbst. - - - - - - - - - - - - - - - + +

6. C. rhodopensis Elves - - - - - - - - - - - - - - - + +



66

Tabela 8. Shpërndarja e llojeve nëpër brezat vegjetativ të vendjetesës së tyre:

Nr. Brezi vegjetativ Nr. i llojeve %

1. Brezi fushor, 400-800 m 14 9,21%

2. Brezi fushoro-malor, 400-1600 m 20 13,15%

3. Brezi malor, 800-1600 m 7 4,60%

4. Brezi fushoro-maloro-subalpin, 400-2100 m 64 42,10%

5. Brezi maloro-subalpin, 1200-2100 m 20 13,15%

6. Brezi fushoro-alpin, 400-2700 m 6 3,95%

7. Brezi subalpine, 1600-2100 m 10 6,57%

8. Brezi subalpin-alpin, 1600-2700 m 5 3,29%

9. Brezi alpin, 2100-2700 m. 6 3,95%

Total 152 100%

Nga të dhënat e më sipërme konstatojmë se 14 lloje të ropalocerave nga gjithsej 152 që u

takojnë familjeve të ndryshme të zonës së hulumtuar, i takojmë në brezin fushor. Këto janë

lloje me valencë të ngushtë ekologjike. Duke iu referuar të dhënave të paraqitura në tabelën 6

dhe 7 konstatojmë se 20 lloje të ropalocerave të familjeve të ndryshme nga 152 gjithsej të

territorit të hulumtuar, frekuentojnë këta breza fushor dhe malor. Numri i llojeve të

ropalocerave të cilat frekuentojnë vetëm brezin malor (lloje me valencë të ngushtë

ekologjike) është gjithsej 7. Kjo lidhet me standardin ekologjike dhe valencen ekologjike të

këtyre pak llojeve, nga tabela konstatojmë se janë 6 lloje të ropalocerave nga gjithsej 152 të

territorit të hulumtuar të cilat janë tipike të brezit malor.

Llojet e ropalocerave të cilat frekuentojnë në brezat fushoro-malor-subalpin (lloje me

valencë të gjërë ekologjike apo shpërndarje të gjërë). Nga tabela shihet se numri më i madh i

llojeve 64, të ropalocerëve të territorit të hulumtuar janë të pranishëm në tri breza vegjetativ:

fushor-malor-subalpin dhe mund ti quajmë lloje me një valencë të gjërë ekologjike apo

shpërndarje të gjërë. Kjo dëshmon për një përshtatje të madhe ndaj larmisë të kushteve të

jetësës të këtyre tre brezave, çka siguron dhe në riprodhim të suksesshëm dhe shpërndarje të

suksesshme në hapësirën e gjërë që pushtojnë.

Pra kemi të bëjmë me lloje me valencë të gjërë ekologjike dhe standardi ekologjik relativisht

të ulët, nga tabela shihet se numri i llojeve të ropalocerave të territorit të hulumtuar që

frekuentojnë brezin maloro-subalpin është 20. Këtu prfshihen lloje tipike të lartësive siç

është dhe Parnassius mnemosyne. Nga tabela jepen të dhëna për 6 llojet më specifike të

ropalocerave të territorit të hulumtuar të cilat kanë një spektër të gjërë të valencës ekologjike,

sepse ky grup mund t’iu përshtatet të gjtha brezave vegjetativ, nga ai fushor e të ngjitet deri

në atë alpin. Llojet e ropalocerave që frekuentojnë brezin subalpin dhe alpin janë pak,

gjithsej 5, kjo dëshmon për specifikën e standardit dhe valencës së tyre ekologjike. Sipas

tabelës brezin alpin e banojnë 6 lloje specifikë për kërkesat e tyre ndaj kushteve ekologjike

që kanë. Në këtë brez dominojnë llojet e gjinisë Erebia, si ndër tipikët e llojeve të lartësive.



67

2.3.4. Llogaritja e konstantes (c) sё ropalocerёve pёr zonёn nё studim

Konstanta shpreh numrin e stacioneve ku është gjetur lloji mbi numrin e përgjithshëm të

stacioneve të marra për hulumtim (18) e shprehur në përqindje.

C=

C – Konstanta;

a – Numri i stacionit ku është takuar lloji;

p – Numri i përgjithshëm i stacioneve.

Me anë të kësaj formule do përcaktojmë kategoritë e grupeve të ropalocerave të territorit të

hulumtuar dhe atë duke i radhitur në bazë të sistemimit të më poshtëm kriter i dhënur për

Konstantën.

Me vlera të % nga 80% - 100% , llojet llogariten si “Konstante”,

Me vlera të % nga 50% - 79%, llojet llogariten si “Shoqëruese”,

Me vlera të % nga 25% - 49%, llojet llogariten si “Rastësore”, dhe

Me vlera të % nga 1% - 24%, llojet llogariten si të “Rralla”.

Tabela 9. Llojet të cilët llogariten si “Konstante” për territorin e hulumtuar:

Nr. Lista e llojeve Numri i takuar i

llojeve për stacione

Stacionet

në total %

1. Melitaea phoebe D & S 15 18 83,3

2. Melitaea didyma Esp. 15 18 83,3

3. Melanargia galathea L. 15 18 83,3

4. Pieris rapae L. 16 18 88,9

5. Pieris manni Mayer 16 18 88,9

6. Pieris napi L. 16 18 88,9

7. Aricia agestis D & S 16 18 88,9

8. Nymphalis c- album L. 16 18 88,9

9. Iphiclides podalirius L. 17 18 94,4

10. Colias crocea Geoffroy 17 18 94,4

11. Lycaena phlaeas L. 17 18 94,4

12. Polyommatus Icarus Rottemb. 17 18 94,4

13. Vanessa atalanta L. 17 18 94,4

14. Issoria lathonia L. 18 18 100,0

15. Maniola jurtina L. 18 18 100,0

16. Coenonympha pamphilus L. 18 18 100,0

Me vlera të përqindjes nga 80% - 100% , janë 16 lloje llogaritet si “Konstante” për territorin e

hulumtuar.



68

Tabela 10. Llojet të cilët llogariten si “Shoqëruese” për territorin e hulumtuar:

Nr. Lista e llojeve

Numri i takuar i

llojeve për

stacione

Stacionet

në total %

1. Papilio machaon L. 9 18 50,0

2. Gonepteryx rhamni L., 9 18 50,0

3. Leptotes pirithous L. 9 18 50,0

4. Cupido minimus Feussly 9 18 50,0

5. Argynnis aglaja L. 9 18 50,0

6. Melitaea trivia D & S 9 18 50,0

7. Kirinia roxelana Cr. 9 18 50,0

8. Pyrgus armoricanus Oberth. 9 18 50,0

9. Errynnis tages L. 9 18 50,0

10. Leptidea duponcheli Stgr. 10 18 55,6

11. Callophrys rubi L. 10 18 55,6

12. Lycaena virgaureae L. 10 18 55,6

13. Lycaena thersamon Esp. 10 18 55,6

14. Plebeius idas L. 10 18 55,6

15. Polyommatus semiargus Rott. 10 18 55,6

16. Limenitis reducta Stgr 10 18 55,6

17. Pyrgus malvae L. 10 18 55,6

18. Lycaena alciphron Rott. 11 18 61,1

19. Polyommatus bellargus Rott. 11 18 61,1

20. Nymphalis urticae L. 11 18 61,1

21. Arethusana arethusa D & S 11 18 61,1

22. Lycaena tityrus Poda 12 18 66,7

23. Plebeius argus L. 12 18 66,7

24. Pieris brassicae L. 13 18 72,2

25. Aporia crataegi L. 13 18 72,2

26. Boloria dia L. 13 18 72,2

27. Melitaea Aurelia 13 18 72,2

28. Pararge aegeria L. 13 18 72,2

29. Pontia edusa L. 14 18 77,8

30. Colias alfacariensis Berger 14 18 77,8

31. Leptidea sinapis L. 14 18 77,8

32. Vanessa cardui L. 14 18 77,8

33. Argynnis paphia L. 14 18 77,8

34. Brenthis daphne D & Sch. 14 18 77,8

35. Melitaea athalia Rottemb. 14 18 77,8

36. Carcharodus alceae Esp. 14 18 77,8

Me vlera të përqindjes nga 50% - 79%, janë 36 lloje llogaritet si “Shoqëruese” për territorin e

hulumtuar.



69

Tabela 11. Llojet të cilët llogariten si “Rastësore” për territorin e hulumtuar:

Nr. Lista e llojeve Numri i takuar i


Stacionet

në total %

1. Parnassius Mnemosyne L. 5 18 27,8

2. Anthocaris cardamines L. 5 18 27,8

3. Celastrina argiolus L. 5 18 27,8

4. Cupido (Everes) alcetas Hoff. 5 18 27,8

5. Cupido osiris Meig. 5 18 27,8

6. Ultraaricia anteros Frr. 5 18 27,8

7. Argynnis Pandora D & Sch. 5 18 27,8

8. Hipparchia statilinus Hufn. 5 18 27,8

9. Hyponephele lycaon Kuhn 5 18 27,8

10. Coenonympha arcania L. 5 18 27,8

11. Lasiommata maera L. 5 18 27,8

12. Pyrgus serratulae Rmbr. 5 18 27,8

13. Ochlodes venatus B & G 5 18 27,8

14. Cupido decoloratus Staud. 6 18 33,3

15. Scolitandes orion Pall. 6 18 33,3

16. Plebeius argyrognomon Berg. 6 18 33,3

17. Nymphalis antiopa L. 6 18 33,3

18. Argynnis adippe D & Sch. 6 18 33,3

19. Aphantopus hyperantus L. 6 18 33,3

20. Hyponephele lupina Costa 6 18 33,3

21. Pyronia tithonus L. 6 18 33,3

22. Spialia orbifer Hb. 6 18 33,3

23. Satyrium ilicis Esp. 7 18 38,9

24. Satyrium ë-album Knoch 7 18 38,9

25. Glaucopsyche alexis Poda 7 18 38,9

26. Plebeius pylaon F.D.W 7 18 38,9

27. Apatura ilia D & S 7 18 38,9

28. Nymphalis io L. 7 18 38,9

29. Nymphalis polychloros L. 7 18 38,9

30. Argynnis niobe L. 7 18 38,9

31. Melitaea cinxia L. 7 18 38,9

32. Lasiommata megera L. 7 18 38,9

33. Hesperia comma L. 7 18 38,9

34. Satyrium acaciae F. 8 18 44,4

35. Lycaena dispar Haw. 8 18 44,4

36. Polyommatus coridon Poda 8 18 44,4

Me vlera të përqindjes nga 25% - 49%, janë 36 lloje llogaritet si rastësore për territorin e

hulumtuar.



70

Tabela 12. Llojet të cilët llogariten si të “Rralla” për territorin e hulumtuar:

Nr.

Lista e llojeve

Numri i takuar i


Stacionet

në total %

1. Pieris balcana Lork. 1 18 5,6

2. Pieris krueperi Stgr. 1 18 5,6

3. Anthocaris gruneri H & Sch. 1 18 5,6

4. Neozephyrus querques L. 1 18 5,6

5. Satyrium spini D &Sch. 1 18 5,6

6. Satyrium pruni L. 1 18 5,6

7. Lycaena candens H.S. 1 18 5,6

8. Lampides boeticus L. 1 18 5,6

9. Aricia ataxerxes F. 1 18 5,6

10. Polyommatus eroides Friv. 1 18 5,6

11. Polyommatus thersites Cant. 1 18 5,6

12. Polyommatus(Agrodiaetus) admetus

Esp. 1 18 5,6

13. Brenthis Hecate D & Sch. 1 18 5,6

14. Melitaea arduinna Esp. 1 18 5,6

15. Melitaea diamina Lang 1 18 5,6

16. Euphydryas aurinia Rott. 1 18 5,6

17. Melanargia larissa Geyer 1 18 5,6

18. Hipparchia volgensis M & P 1 18 5,6

19. Erebia pronoe Esp. 1 18 5,6

20. Lasiommata petropolitana F. 1 18 5,6

21. Pyrgus andromedae Wallengr. 1 18 5,6

22. Pyrgus carthami Hb. 1 18 5,6

23. Pyrgus cinarea Ram. 1 18 5,6

24. Zerynthia polyxena Den& Schiff. 2 18 11,1

25. Parnassius Apollo L. 2 18 11,1

26. Apatura iris L. 2 18 11,1

27. Neptis Sappho Pall. 2 18 11,1

28. Nymphalis xanthomelas D & S 2 18 11,1

29. Boloria graeca Stgr. 2 18 11,1

30. Boloria pales D & Sch. 2 18 11,1

31. Chazara briseis L. 2 18 11,1

32. Erebia Euryale Esp. 2 18 11,1

33. Erebia rhodopensis Nicholl 2 18 11,1

34. Erebia ligea L. 2 18 11,1

35. Spialia phlomidis H.S. 2 18 11,1

36. Hamearis lucina L. 3 18 16,7

37. Cupido argiades Pall. 3 18 16,7

38. Maculinea arion L. 3 18 16,7

39. Pseudophilotes vicrama M. 3 18 16,7

40. Polyommatus daphnis D & S 3 18 16,7

41. Libythea celtis Laicharting 3 18 16,7



71

42. Boloria uephrosyne L. 3 18 16,7

43. Erebia medusa D & S 3 18 16,7

44. Erebia cassioides Hohen. 3 18 16,7

45. Erebia oeme Hb. 3 18 16,7

46. Coenonympha leander Esp. 3 18 16,7

47. Thymelicus acteon Rottemb. 3 18 16,7

48. Zerynthia cerisy God. 4 18 22,2

49. Pieris ergane Geyer 4 18 22,2

50. Thecla betulae L. 4 18 22,2

51. Iolana iolas Ochsen. 4 18 22,2

52. Polyommatus damon D & S 4 18 22,2

53. Polyommatus amanda Schnider 4 18 22,2

54. Polyommatus ripartii Frr. 4 18 22,2

55. Araschnia levana L. 4 18 22,2

56. Brintesia circe F. 4 18 22,2

57. Erebia ottomana H. S. 4 18 22,2

58. Erebia melas Hbst. 4 18 22,2

59. Coenonympha rhodopensis Elwes 4 18 22,2

60. Pyrgus sidae Esp. 4 18 22,2

61. Pyrgus alveus Hb. 4 18 22,2

62. Carcharodus flocciferus Zeller 4 18 22,2

63. Thymelicus lineola O. 4 18 22,2

64. Thymelicus sylvestris Poda 4 18 22,2

Me vlera të përqindjes nga 1% - 24%, janë 64 lloje që llogariten si të “Rralla” për territorin e

hulumtuar.

Diagrama 3. Diagrama e llogaritjes së konstantës e dhënë në përqindje për territorin e hulumtuar.

Në bazë të të dhënave për Konstantën që jepen në tabelat 9, 10, 11 dhe 12 dhe në diagramën

nr. 2 konstatojmë se në territorin e hulumtuar numri më i madh i llojeve të ropalocerave 42%

llogariten si të rralla për territorin, 24% si shoqëruese, poashtu 24% si rastësore dhe 10% e

llojeve llogariten si konstante.

42%

24%

24%

10%

Lloje të "Rralla" 42%

Lloje "Shoqëruese" 24%

Lloje "Rastësore" 24%

Lloje "Konstante" 10%



72

2.3.5. Origjina e llojeve dhe klasifikimi zoogjeografik i ropalocerave në territorin

e hulumtuar

Tabela 13. Klasifikimi i llojeve të ropalocerëve për territorin e hulumtuar sipas rajoneve, komplekseve dhe

korotipeve (Schaider, 1989 & Varga, 1977):

Nr. Rajonet, komplekset dhe korotipet Llojet e ropalocerave

1. Rajoni Holarktik P. machaon, P. rapae, N. antiopa, V.

atalanta C.argiades, C. argiolus

2.

Rajoni Palearktik

Llojet të përgjithshme

Palearktike

P. malvae, P. alveus, P. carthami, E. tages,

Th. lineola, H.comma, O. venatus, A.

crataegi, P. brassicae, P. napi, P. edusa,

A.cardamines, L.sinapis, L. phlaeas, L.

tityrus, S. pruni, S.w-album, C. rubi, C.

minimus, , G. alexis, M. arion, P. argus, P.

idas, P. semiargus, P. icarus, L. celtis, N. io,

N. urticae, N. c-album, A. paphia, A. aglaja,

A. niobe, A. adippe, B. daphne, B. dia, B.

euphrosyne, M. didyma, M. phoebe, M.

cinxia, M. athalia, E. aurinia, A. ilia, A. iris,

C. pamphilus, L. maera.

Llojet Palearktiko-

Perëndimore

P. serratulae, C. alceae, I. podalirius, L.

alciphron, L. thersamon, S. acaciae, S. spini,

G. alexis, I. iolas, P. pylaon, A. agestis, A.

admetus, P. thersites, P. bellargus, A.

Pandora, B. hecate, M. trivia, M. arduinna,

Ch. briseis, M. jurtina, H. lucaon, H. lupina,

P. aegeria, L. megera.

Llojet Ponto-Kaspike-

Turkestane (Siberiane-

Jugore)

P. mnemosyne, C. alcetas, S. orion, P.

argyrognomon, P. damon, P. eroides, N.

xanthomelas, N. sappho.

Llojet Siberiane P. Apollo, L. dispar, L. virgaureae, Th.

betulae, A. artaxerxes, P. amanda, M.

diamina, E. ligea, E. medusa, A. hyperantus.

3.

Kompleksi

Pontomesdhetare

Llojet Atlanto-Mesdhetare C. flocciferus, P. vicrama.

Llojet Veriore-Ponto-

Mesdhetare

S. orbifer, S. phlomidis, Z. polyxena, Z.

cerysi, P. ergane, P. mannii, A. gruneri, C.

alfacariensis, N. quercus, S. ilicis, L.

pirithous,C. decoloratus, A. anteros, P.

coridon, P. daphnis, H. lucina, L. reducta, B.

circe, H. volgensis, H. statilinus, M.

galathea, M. larissa P. tithonus, C. leander,

C. arcania, K. roxelana,

Llojet Atlanto-

Pontomesdhetare

P. armoricanus, P. cinarae, Th. acteon, Th.

silvestris, L. duponcheli, P. ripatii, A.

arethusa.

Llojet Mesdhetare-Jugore P. krueperi.

4.

Kompleksi

Alpiko-Europian

Llojet Oreale-Tundrike P. andromedae.

Llojet Alpike-Europiane B. pales, E. euryale, E. cassioides, E. pronoe,

E. oeme.

Llojet Pontomesdhetare-

Oreale P. sidae, L. candens, B. graeca, E. ottomana,

E. melas, C. rhodopensis.

Llojet Kseromontane C. osiris.

5. Kompleksi

Ballkanik

Llojet Ballkanike-

Endemike Pieris balcana, Lork., Erebeia rhodopensis

6. Rajonet jashtë

Paleartikut

- C. crocea, L. boeticus, V. cardui.



73

Tabela 14. Analizë e origjinës zoogjeografike e llojeve të ropalocerëve në territorit e hulumtuar sipas rajoneve,

komplekseve dhe korotipeve.

___________________________________________________________________________

Komplekset Korotipet Nr. i llojeve %

Holarktik - 6 3, 94

___________________________________________________________________________

Gjithsej 6 3,94

___________________________________________________________________________

Llojet e Përgjithshme-Palearktike 49 32,23

Llojet Palearktiko-Perëndimore 24 15,78

Palearktik Llojet Siberiano-Jugore 8 5,26

Llojet Siberiane 10 6,57

___________________________________________________________________________

Gjithsej 91 59,86

___________________________________________________________________________

Llojet Atlanto-Mesdhetare 2 1,31

Llojet Verioro-Pontomesdhetare 27 17,76

Mesdhetar Llojet Atlanto-Pontomesdhetare 7 4,60

Llojet Mesdhetare-Jugore 1 0,65

Llojet Pontomesdhetare-Oreale 6 3,94

Gjithsej 44 28,94

___________________________________________________________________________

Llojet Orealo-Tundrike 1 0,65

Alpike-

Europiane Llojet Alpiko-Europiane 5 3.28

Llojet Kseromontane 1 0,65

Gjithsej 7 4,60

___________________________________________________________________________

Ballkanike Endemike 2 1,31

___________________________________________________________________________

Gjithsej 1 0,65

___________________________________________________________________________

Jashtë rajonit Palearktik - 3 1,97

___________________________________________________________________________

Gjithsej 3 1,97

___________________________________________________________________________

Gjithsej llojet për territorin 152 100%



74

Në tabelën 14 është kryer analiza e ropalocerofaunës së territorit të hulumtuar (Mali Sharr,

Fushëgropa e Pollogut dhe Parku Kombëtar i Mavrovës) në gjithsejt 152 lloje të gjetura dhe

klasifikimi ka rezultuar që u takojnë 15 korotipeve në kuadër të 6 komplekseve

zoogjeografike: Holarktik, Palearktik, Mesdhetar, Alpiko-Europian, Ballkanik dhe

jashtë rajonit Palearktik.

Diagrama 4. Shpërndarja e numrit të llojeve të ropalocerave sipas komplekseve dhënë në përqindje.

Sipas diagramës nr. 4 që bazohemi në të dhënat e tabelave nr. 13 dhe 14 origjina

zoogjeografike e llojeve të ropalocerëve të territorit të hulumtuar konkludojmë se 60% e

llojeve janë me origjinë Palearktike, 29% e llojeve janë me origjinë Mesdhetare, 4% Alpike-

Europiane, 4% janë Holarktike, 2% me origjinë jashtë rajonit Palearktik dhe 1,3%

Endemike-Ballkanike. Nga këto të dhëna shihet qartë se në territorin e hulumtuar dominant të

theksuar kanë llojet Palearktike dhe Mesdhetare që korelon me prezencën e dy klimave që

mbulojnë në territorin e Republikës së Maqedonisë të cilat i kemi cekur në fillim tek hyrja.

Mesdhetar

29%

Alpiko-Europiane

4%

Endemike

Ballkanike

1%



74














Holarktik

4%

Palearktik

60%

Endemike

Ballkanike

1%

Jashtë rajonit

Palearktik

2%

.



74














74



75

Grafiku 3. Shpërndarja e numrit të llojeve te ropalocerave sipas korotipeve.

Në grafikonin nr. 3 jepen të dhëna të bazuar në tabelë nr. 13, origjina e llojeve dhe

klasifikimit zoogjeografik në bazë të korotipeve të ropalocerofaunës për territorin e

hulumtuar. Nga të dhënat shihet qartë se dominancë të theksuar kanë llojet me elemente të

përgjithshme Palearktike 49 lloje, pastaj në vendin e dytë për nga prezenca në territor

radhiten llojet Verioro-Pontomesdhetare me 27 lloje ose që në fakt korrespondon me

prezencën e dy klimave që mbulojnë territorin e Republikës së Maqedonisë (Kontinentale dhe

Mesdhetare).

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Nu

mri

i l

loje

ve



75








Mesdhetare).

Korotipet



75








Mesdhetare).

75



76

2.3.6. Lista e kuqe europiane e ropalocerёve sipas IUCN-së

Listat e Kuqe sot janë tregues të rëndësishëm të cilat raportojnë të dhëna mbi statusin e

llojeve, grupet taksonomike ose të biodiversitetit në terësi. Nga të dhënat e deri tanishme

megjithatë jo të plota tregojnë se 9% e fluturave europiane janë të kërcënuara dhe 10 %

gjenden pranë kërcënimit. Në bazë të analizave të fundit edhe pse mungojnë informacione

nga disa shtete europiane rreth 31 % apo 1/3 e popullatave të fluturave europiane janë në

rrënie dhe vetëm 4 % në rritje. Shkalla e rezikueshmërisë së llojeve është paraqitur me

shkurtesa ndërkombëtare sipas Listës së Kuqe të IUCN-së. Në tabelën e më poshtme kemi

bërë kategorizimin e shkallës së rezikueshmërisë të llojeve të ropalocerave sipas Listës së

Kuqe (Red List) të Unionit Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IUCN) dhe ruajtjes të

Ropalocerëve të Europës në bashkëpunim me Unionin Europian, hartuar sipas Konventës së

Bernës, Shtojca II, Direktiva 92/43, Aneksi IV.

EX – Lloje të zhdukur nga rajoni;

CR – Kërcënuar në mënyrë kritike për zhdukje;

EN – Lloje të kërcënuar;

VU – I përkeqësuar;

NT – Pranë rrezikut;

LC – Risk i ulët;

DD – Të dhëna të pamjaftueshme.

Tabela 14. Statusi i llojeve sipas Listës së Kuqe Europiane (IUCN).

Rendi: Lepidoptera

Nënrendi: Rhopalocera (Fluturat e ditës)

Statusi i llojeve

sipas Listë së

Kuqe të IUCN-së I. Familja Papilionidae (Latreille 1802)

1. Parnassius mnemosyne (Linnaeus, 1758) **NT, ***A2c

2. Parnassius apollo (Linnaeus, 1758) ssp. macedonicus Bollow,

1931

Target, **NT,

***A2c, CITES

3. Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) **LC

4. Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) **LC

5. Zerynthia (Allancastria) cerisy (Godard, 1824) **NT, ***A2c

6. Zerynthia (Zerynthia) polyxena (Denis & Schiffermuller 1775) **NT, ***A2c

II. Familja: Pieridae (Duponchel, 1832)

1. Leptidea duponcheli (Staudinger, 1871) **LC

2. Leptidea sinapis (Linnaeus, 1758) **LC

3. Anthocharis cardamines (Linnaeus, 1758) **LC

4. Anthocaris gruneri (Herrich-Schäffer, 1851) **LC

5. Aporia crataegi (Linnaeus, 1758) **LC

6. Pieris brassicae (Linnaeus, 1758) **LC

7. Pieris ergane (Geyer, 1828) **LC

8. Pieris balcana (Lorkovic, 1970) **LC, endemic

9. Pieris krueperi (Staudinger, 1860) **NT, ***A2c

10. Pieris mannii (Mayer, 1851) **LC

11. Pieris napi (Linnaeus, 1758) **LC

12. Pieris rapae (Linnaeus, 1758) **LC

13. Pontia edusa (Fabricius, 1777) **LC

14. Colias crocea (Geoffroy, 1785) ** LC

15. Colias alfacariensis ( Ribbe, 1905) ** LC



77

16. Gonepteryx rhamni (Linnaeus, 1758) **LC

III. Familja: Lycaenidae (Willy De Prins & Finn Iversen)

1. Lycaena alciphron (Rottemburg, 1775) **NT

2. Lycaena candens (Herrich-Schäffer, 1844) **LC

3. Lycaena dispar **LC

4. Lycaena phlaeas (Linnaeus, 1761) **LC

5. Lycaena thersamon Esp. **LC

6 Lycaena tityrus (Poda, 1761) **LC

7. Lycaena virgaureae (Linnaeus, 1758) **LC

8. Thecla betulae (Linnaeus, 1758) **LC

9. Neozephyrus quercus (Linaeus 1758) **LC

10. Callophrys rubi (Linnaeus, 1758) **LC

11. Satyrium spini (Denis & Schiffermüller, 1775) **LC

12. Satyrium pruni (Linnaeus, 1758) **LC

13. Satyrium w-album (Knoch, 1782) **LC

14. Satyrium ilicis (Esper, 1779) **LC

15. Satyrium acaciae ( Fabricius, 1787) **LC

16. Lampides boeticus (Linnaeus, 1756) **LC

17. Leptotes pirithous (Linnaeus, 1767) **LC

18. Celastrina argiolus (Linnaeus, 1758) **LC

19. Cupido (Everes) argiades (Pallas, 1771) **LC

20. Cupido (Everes) alcetas (Hoffmansegg, 1804) **LC

21. Cupido (Cupido) minimus (Fuessly, 1775) **LC

22. Cupido (Cupido) osiris (Meigen, 1829) **LC

23. Scolitantides orion (Pallas, 1771)

*Target, **NT,

***A2

24. Polyommatus ( Cianiris) semiargus (Rottemburg, 1775) **LC

25.

Maculinea (Phengaris) arion (Linnaeus, 1758)

**EN, ***A2bc,

****II,

*****II/IV

26. Iolana iolas (Ochsenheimer, 1816) **NT, ***A2c

27. Glaucopsyche (Glaucopsyche) alexis (Poda, 1761) **LC

28. Pseudophilotes vicrama (Moore, 1865) **NT, ***A2c

29. Plebejus (Plebejus) argus (Linnaeus, 1758) **LC

30. Plebeius (Plebeius) idas (Linnaeus, 1761) **LC

31. Plebeius (Plebeius) pylaon (Fischer von Waldheim, 1832) **NT, ***A2c

32. Plebejus (Plebejus) argyrognomon (Bergsträsser, 1779) **LC

33. Aricia agestis (Denis & Schiffermüller, 1775) **LC

34. Aricia artaxerxes ( Fabricius, 1793) **LC

35. Aricia ( Ultraaricia) anteros (Freyer, 1838) **NT

36. Polyommatus thersites ( Cantener, 1835) **LC

37. Cyaniris semiargus (Rottemburg, 1775) **LC

38. Polyommatus (Polyommatus) amandus (Schneider, 1792) **LC

39 Polyommatus (Polyommatus) icarus (Rottemburg, 1775) **LC

40. Polyommatus (Lysandra) bellargus (Rottemburg, 1775) **LC

41. Polyommatus (Lysandra) coridon (Poda, 1761) **LC, endemic

42. Polyommatus (Agrodiaetus) damon (Denis & Schiff., 1775) **NT, ***A2c

43 Polyommatus (Meleageria) daphnis (Denis & Schiffermüller, **LC



78

1775)

44. Polyommatus (Agrodiaetus) ripartii (Freyer, 1830) **NT, ***A2c

45. Polyommatus (Agrodiaetus) admetus ( Esper, 1783) **LC

46 Polyommatus eroides ( Frivaldszky, 1835) **NT, ***A2c

47. Hamearis lucina (Linnaeus, 1758) **LC

IV Familja: Nymphalidae (Svenson,1829)

1. Libythea celtis (Laicharting, 1782) **LC

2. Argynnis (Pandorina) pandora (Denis & Schiffermüll., 1775) **LC

3. Argynnis (Argynnis) paphia (Linnaeus, 1758) **LC

4. Argynnis (Mesoacidalia) aglaja (Linnaeus, 1758) **LC

5. Argynnis (Fabriciana) adippe (Denis & Schiffermüller, 1775) **LC

6. Argynnis (Fabricina) niobe (Linnaeus, 1758) **NT, ***A2c

7. Issoria (Issoria) lathonia (Linnaeus, 1758) **LC

8. Brenthis daphne (Denis & Schiffermüller, 1775) **LC

9. Boloria (Clossiana) euphrosyne (Linnaeus, 1758) **LC

10 Boloria (Clossiana) dia (Esper, 1767) **LC

11. Boloria (Boloria) graeca (Staudinger, 1870) **LC

12. Boloria (Boloria) pales (Denis & Schiffermüller, 1775) **LC

13. Vanessa atalanta (Linnaeus, 1758) **LC

14. Vanessa cardui (Linnaeus, 1758) **LC

15. Nymphalis (Aglais) io (Linnaeus, 1758) **LC

16. Nymphalis (Aglais) urticae (Linnaeus, 1758) **LC

17. Nymphalis (Polygonia) c-album (Linnaeus, 1758) **LC

18. Nymphalis antiopa (Linnaeus, 1758) **LC

19. Nymphalis polychloros (Linnaeus, l758) **VU, ***A2c

20. Nymphalis xanthomelas (Esper, 1781) **LC

21. Euphydryas aurinia (Rottemburg, 1775)

*Target, **NT,

***A2c

22. Brenthis hecate ( Denis & Schiffermüller, 1775) **LC

23. Melitaea athalia (Rottemburg, 1775) **LC

24. Melitaea aurelia (Nickerl, 1850) **LC

25. Melitaea cinxia (Linnaeus, 1758) **LC

26. Melitaea didyma (Esper, 1778) **LC

27. Melitaea phoebe (Denis & Schiffermüller, 1775) **LC

28. Melithae arduinna ( Esper, 1783) **LC

29. Melitaea trivia (Denis & Schiffermüller, 1775) **NT, ***A2c

30. Melitaea diamina (Lang, 1789) **NT, ***A2c

31. Limenitis reducta (Staudinger, 1901) **LC

32. Araschnia levana (Linnaeus, 1758) **LC

33. Neptis sappho (Pallas, 1771) **LC

34. Apatura ilia (Denis & Schiffermüller, 1775) **LC

35. Apatura iris (Linnaeus, 1758) **LC

36. Pararge aegeria (Linnaeus, 1758) **LC

37. Lasiommata maera (Linnaeus, 1758) **LC

38. Lasiommata megera (Linnaeus, 1767) **LC

39. Lasiommata petropolitana (Fabricius, 1787) **LC

40. Coenonympha arcania (Linnaeus, 1761) **LC

41. Coenonympha leander (Esper, 1784) **LC



79

42. Coenonympha pamphilus (Linnaeus, 1758) **LC

43. Coenonympha rhodopensis (Elwes, 1900) **LC, endemic

44. Pyronia tithonus (Linnaeus, 1767) **LC

45. Aphantopus hyperantus (Linnaeus, 1758) **LC

46. Maniola jurtina (Linnaeus, 1758) **LC

47. Hyponephele lupina (Costa, 1836) **LC

48. Hyponephele lycaon (Rottemburg, 1775) **LC

49. Erebia cassioides (Reiner & Hochenwarth, 1792) **LC, endem ic

50. Erebia euryale (Esper, 1805) **LC

51. Erebia pronoe (Esper, 1780) **LC endemic

52. Erebia medusa (Denis & Schiffermüller, 1775) **LC

53. Erebia melas (Herbst, 1796) **LC, endemic

54. Erebia oeme (Hübner, 1804) **LC, endemic

55. Erebia ottomana (Herrich-Schäffer, 1847) **LC

56. Erebia rhodopensis (Nicholl, 1900) **LC endemic

57. Melanargia galathea (Linnaeus, 1758) **LC

58. Melanargia larissa (Geyer, 1828) **LC

59. Erebia ligea (Linaeus, 1758) **LC

60. Kirinia roxelana (Cramer, 1777) **LC

61. Hipparchia (Neohyppasrchia) statilinus (Hufnagel, 1766) **NT, A2c

62. Hipparchia (Parahipparchia) volgensis (Mazochin-

Porshnjakov 1952) **LC

63. Arethusana arethusa (Denis & Schiffermüller, 1775) **LC

64. Brintesia circe (Fabricius, 1775) **LC

65. Chazara briseis (Linnaeus, 1764) **NT, ***A2c

V. Familja: Hesperiidae (Willy De Prins & Finn Iversen)

1. Erynnis tages (Linnaeus, 1758) **LC

2. Carcharodus alceae (Esper, 1780) **LC

3. Carcharodus floccifera (Zeller, 1847)

*Target, **NT,

***A2c

4. Spialia orbifer (Hübner, 1823) **LC

5. Spialia phlomidis (Herrich-Schäffer, 1845) **LC

6. Pyrgus alveus (Hübner, 1803) **LC

7. Pyrgus armoricanus (Oberthur, 1910) **LC

8. Pyrgus malvae (Linnaeus, 1758) **LC

9. Pyrgus andromedae (Wallengren, 1853)

**LC endemic

Eu

10 Pyrgus carthami (Hübner, 1813) **LC

11. Pyrgus serratulae (Rambur, 1839) **LC

12. Pyrgus cinareae (Rambur, 1839) **LC

13. Pyrgus sidae (Esper, 1784) **LC

14. Thymelicus acteon (Rottemburg, 1775) **NT, ***A2c

15. Thymelicus lineola (Ochsenheimer, 1808) **LC

16. Thymelicus sylvestris (Poda, 1761) **LC

17. Hesperia comma (Linnaeus, 1758) **LC

18. Ochlodes (sylvanus) venatus (Esper, 1777) Ochlodes venatus

B & G **LC



80

Tabela 15. Statusi i llojeve të ropalocerave të territorit të hulumtuar sipas Listës së Kuqe Europiane.

Statusi i llojeve të ropalocereva të territorit të hulumtuar (Mali

Sharr, Fushëgropa e Pollogut dhe Mavrovë) sipas Listës së

Kuqe të IUCN-së

Shkalla e

rezikueshmërisë

së llojeve

RE – Lloje të zhdukura nga territori i hulumtuar 0

CR – Lloje të kërcënuara në mënyrë kritike 0

EN – Lloje të kërcënuar 1

VU – Lloje të përkeqsuara 1

NT – Lloje pranë kërcënimit 23

LC – Lloje me risk të ulët të kërcënimit 127

DD – Të dhëna të mangëta mbi llojin 0

Numri total i llojeve për territorin e hulumtuar 152

Në bazë të të dhënave nga tabela 15, në territorin e hulumtuar dominojnë llojet me risk të

ulët të kërcënimit, gjithsej127 lloje, pastaj radhiten llojet pranë kërcënimit 23.

Diagrama 5. Statusi i llojeve të ropalocerëve të territorit të hulumtuar sipas IUCN të paraqitur në %.

Në diagrama 5 jepen të dhëna në % mbi statusin e ropalocerofaunës së territorit të hulumtuar

krahasuar me Listën e Kuqe të IUCN-së dhe asaj Europiane. Nga të dhënat e paraqitura në

diagramën 4 përfundojmë se 83% e llojeve të ropalocerëve të territorit të hulumtuar kanë

statusin: Lloje me risk të ulët të kërcënimit, pastaj 15% radhiten llojet me status pranë

kërcënimit. Lloje të përkeqsuara 1%, dhe lloje të kërcënuara 1%.

0% 0% 1%

15%

83%

0%



80




Kuqe të IUCN-së

Shkalla e

rezikueshmërisë

së llojeve

















1%1%

15%

RE – Lloje të zhdukura nga

teritori i hulumtuar

CR – Lloje të kërcënuara në

mënyrë kritike

EN – Lloje të kërcënuar

VU – Lloje të përkeqsuara

NT – Lloje pranë kërcënimit

LC – Lloje me risk të ulët të

kërcënimit

DD – Të dhëna të mangëta

mbi lloin



80




Kuqe të IUCN-së

Shkalla e

rezikueshmërisë

së llojeve

















CR – Lloje të kërcënuara në

mënyrë kritike

LC – Lloje me risk të ulët të

kërcënimit

80



81

2.3.7. Aspekte biologjike pёr ropalocerofaunёn e malit sharr dhe rrethinave tё tij

dhe mbrojtjen e saj

2.3.7.1. Armiqët e fluturave të ditës

Fluturat e ditës janë një komponent i rëndësishëm i zinxhirit ushqimor biologjik në natyrë,

larvat e tyre ushqehen me pjesë të bimëve, ndërsa format adulte me nektarin e luleve. Në

anën tjetër të gjitha stadet e zhvillimit të fluturave të ditës në të njëjtën kohë janë edhe pre e

një numri të madh të armiqëve (grabitqarëve ) natyrorë. Këto marrëdhënie janë krijuar gjatë

procesit evolutiv dhe sot kanë arritur në një lidhshmëri të përkryer, nga të dhënat e më

poshtme do vërejmë se cikli i zhvillimit jetësor dhe ekologjia e ropalocerave është shumë e

rrezikuar.

Kjo rrezikshmëri vjen si pasojë e kompleksitetit dhe periudhës së gjatë të zhvillimit të ciklit

jetësor të tyre. Rrezikshmëria nga grabitqarët është shumë më e lartë në stadet e hershme të

zhvillimit të tyre gjegjësisht në fazat e “qetësisë” (faza vezë, larvë dhe pupë), mirëpo edhe tek

format adulte armiqët natyrorë nuk janë të paktë. Armiqët natyrorë të fluturave të ditës mund

të jenë: mikroorganizmat patogjenë, protozoarët, grabitqarët e ndryshëm, parazitët e

ndryshëm, marrëdhëniet kompetitive dhe ndryshimet globale klimatike. Kësaj mbetet ti

shtojmë edhe ndikimet antropogjene, që sot njihet si faktori më me ndikim negativ ose

kërcënuesi më i madh i faunës së ropalocerave (Јакшић, 2003).

Vezët të cilat i lëshojnë femrat e ropalocerave në bimët, janë pre e shumë grabitqarëve,

shpesh herë në vezë takojmë viruse, viroide, bakterie dhe parashtazorë. Për fat të keq,

njohuritë mbi këta organizma pak janë studiuar, për disa viruse është e vërtetuar se

shkaktojnë poliedrin (Potier, 1949). Ndër bakteriet mire është e studiuar Coccobacillus

gibsoni e cila është hasur te shumica e llojeve të ropalocerave, këta sëmundje njihen me

emrin si epizootie, e cila transmetohet nëpërmjet insekteve parazitare që sulmojnë fluturat e

ditës, është llogaritur se epizootijet janë armiku kryesor natyror i fluturave dhe se nga këta

vdesin rreth 50 – 85% e popullatave të të gjitha fluturave (Miguel, 1974). Ndërsa një numër i

madh i vezëve zhduket gjatë kullotjes në kullotat nga bimëngrënës të ndryshëm.

Larvat e fluturave të ditës gjithashtu ka një numër të madh armiqësh, është i studiuar mirë

cikli i zhvillimit jetësor të Nosema bombycis Naegeli, si dhe mikrosporidet e Perezia pieris

dhe Perezia mesnili Paillot e cila sulmon larvat e disa llojeve të flututave si p.sh. Pieris

brassicae L. Disa nga këta infektime i transmeton hymenoptera, Apanteles glomeratus L. Tek

disa larva janë të njohur edhe raste të sëmundjeve që i shkaktojnë kërpudhat. P. sh. kërpudha

Botrytis (Bauveria) bassiana Bals e tejkalon tegumentin dhe në shtresën kutikulare formon

filamentet e miceliumit. Ngjajshëm me të edhe kërpudha Entomophaga aulicae (Reichard)

jeton në larvat e shumë llojeve të fluturave, por kemi shumë raste ku edhe fluturat adulte

sulmohen nga sëmundjet kërpudhore.

Rast tipik paraqesin llojet të cilat gjatë verës kalojnë fazën e diapauzës në shpella ose vende

të errëta ku zhvillohen kërpudhat. Përsëri numri më i madh i armiqëve të fluturave gjindet në

mesin e insekteve parasite. P.sh. Te Diptera larvat e të cilave zhvillohen në larvat e e

fluturave Tachinidae, për Dipterat është llogaritur se parazitojnë në 15% të llojeve

palearktike të ropalocerave. Si të tilla janë të njohur përfaqësuesit e gjinisë Anthrax,

Bombylius dhe Pipunculus. Përfaqësuesit e gjinisë Telenomus (Hymenoptera), paraqiten si

parazitoid të vezëve të fluturave të ditës, ndërsa disa lloje të kësaj gjinie paraqesin fazën

gregarinide.



82

Si të tilla janë të njohura disa lloje të familjes Braconidae (Microgaster sp., i cili sulmon

larvat e Pierisbrassicae L., Apanteles ulvipes, A. glomerata, Metiarus sp., Meteorus sp.

Aleioides sp., Chelonus sp., Aphidus sp., rogus sp., Microplitis sp., Bracon sp.,etj.). Shumë

përfaqësues të gjinisë Migrogaster janë tipe gregarinide dhe është interesante se e lëshojnë

larvën – bujtarin para se të arrij cikli i zhvillimit të plotë embrional. Llogaritet se afër 20% e

llojeve europiane të ropalocereve janë të infektuar nga këta parazitë. Të rëndësishme janë

edhe llojet parazitare të familjes Ichneumonidae (Thersilahus conatrocheli, Ichneumon sp.

Ichnus sp., Itoplectis sp., Theronia sp., Bathytrix sp., Lysibia sp., Gelis sp., Cidaphus sp.,).

Përfaqësuesit e kësaj gjinie sulmojnë fazën larvë ose kukull, ndësa pas ciklit të zhvillimit

embrional dimëron që të zhvillohet vitin e ardhshëm. Si forma parazitare janë të njohura edhe

shumë lloje të familjes Chalcididae (Encyrtus fusicollis, Lithomastix truncatellus) dhe nga

familja Sphegidae (Ammophila sabulosa L., etj.). Një numër i madh i Hymenopterave, femrat

vendin për depozitimin e vezëve e gjejnë te larvat e fluturave dhe në to ose afër tyre i

vendosin vezët, në të cilat do zhvillohen larvat dhe zhvillimi i ciklit jetësor kryhet në llogari

të kemolimfës së larvës së fluturës ose duke ngrënë një pjesë të trupit të tyre. Rast tjetër

interesant te një formë parazite Chalcidoidea të familjes Perilampidae. Ky parazit vezët i

depoziton në bimën me të cilën ushqehet larva e fluturës.

Nga veza në gjeth zhvillohet larva e stadit të parë (planidium), ndërsa zhvillimi i mëtejmë

është i mundur vetëm nëse larva e parazitit inkorporohet në bujtar. Edhe në mes të

përfaqësueve të rendit Coleoptera janë të njohur lloje të cilat ushqehen me larva, Calosoma

sycophanta L. dhe Colosoma inquisitor L. ushqehen me larvat dhe fazën pupë të

ropalocerave. Në mesin e këtij grupit është konstatuar se llojet e gjinisë Mantis, konsumojnë

larva të fluturave, ndërsa llojet omnivore Tettigonia dhe Meconema gjithashtu konsumojnë

larvat nganjëherë edhe format adulte te ropalocerave.

Armiq të theksuar natyror të ropalocerave dhe fluturave tjera llogariten edhe grupi i

Merimangave (Araneae), si p.sh. llojet e gjinive Thomisus, Araneus, Argiope, Nuctenea,

Gibbaranea etj. Grabitqar tjetër është murgesha (Empusa fasciata Brule), (Aeschna grandis

L., E. cyanea Muller), (Rinocoris annulatus L.). Grabitqar të tjerë natyror te formave adulte të

ropalocerave janë edhe shumë shpendë (dallëndyshet dhe zogj të ndryshëm këngëtar), ndërsa

në grupin e gjitarëve si grabitqarë më të rëndësishëm është grupi i insektngrënësve

(Insectivora). Sipas kësaj që përmendëm më lart përsëri si armiq më të mëdhenj të

ropalocerave llogariten kandrat dhe shpendët (Јакшић, 2003).



83

2.3.7.2. Marrëdhëniet e ndërsjella (brenda llojore dhe ndërllojore)

Përveç lidhjeve grabitqarët, parasite që referuam më lart, ropalocerat hyn në marrëdhënie

kompetitive edhe me organizma të tjerë. Së pari duhet bërë dallime në mes të kompeticionit

brenda llojor është kompeticioni cili realizohet ndërmjet individëve të të njëjtit lloj të

ropalocerave dhe kompeticioni ndër llojor kompeticioni që realizohet në mes përfaqësuesve

të llojeve të ndryshme të ropalocerave si dhe në mes të ropalocerave dhe insekteve të tjera.

Marrëdhëniet konkuruese janë të shprehura zakonisht tek llojet monofage, kështu me bimën e

gramit Agropyron repens ushqehen këta lloje të larvave të fluturave të ditës: Thymelicus

lineola Ochs., T. Thymelicua action Rott., Hesperia comma L., Ochlodes venatus Bremer,

Pararge aegeria L., Lasiommata meger L., Melanargia galathea L.. Te këta lloje shpesh

parqiten në mënyrë të theksuar marrëdhëniet konkuruese. Si pasojë e konkurencës së madhe

për ushqim vjen dobësimi i larvave, paraqitja e sëmundjeve ose rritet vdekshmëria dhe

nganjëherë shprehet edhe dukuria e kanibalizmit (Јаksic, 2003).

Konkurencë specifike kemi mes fluturave të ditës: Aricia sp., Agrodiaetus sp., Lycaeides sp.,

Plebeius sp., Lysandra sp., dhe disa milingonave (Formicidae) si: Myrmeca sp., Lasius sp.,

Formica sp., Tapinoma sp., Tetramorium sp., Camponatus sp. etj. Për të tërhequr milingonat

larva e fluturës prodhon disa zëra karakteristik me njëdiapazon prej 1200 deri në 1500 Hz,

nga ana tjetër milingonat e bartin larvën deri në fole dhe atje e ushqejnë, ndërsa ato vetë

shfrytëzojnë nga larva një lëng të ëmbël për ushqim. Konkurenca është vërejtur edhe te

format adulte te ropalocerave. Nëse p.sh. lulja ka nektar të bollshëm, atëherë flutura atë e

ruan duke hapur flatrat dhe nëse vjen ndonjë flutur apo insekt tjetër ajo e largon në mënyra të

ndryshme.



84

2.3.7.3. Ndikimet negative antropogjene në faunën e ropalocerave

Lirisht mund të themi se ndikimi negativ i faktorit antropogjen në faunën e fluturave të ditës

rezulton në dy mënyra:

1. Me veprim të drejtpërdrejtë;

2. Me veprim jo drejtpërdrejtë.

1. Me mënyrën e drejtpërdrejtë të veprimtarisë antropogjene nënkuptojmë: mbledhjen

gjegjësisht e gjuajtjen e fluturave të ditës (vezët, larvat, pupën, format adulte) nga

koleksionerët komercial, amator të ndryshëm. Mandej mbledhja e tyre nga edukator dhe

shkencëtar të ndryshëm për hulumtime shkencore dhe edukative nga ky aspekt është

konstatuar se në Republikën e Maqedonisë ky numër në krahasim me shtetet tjera europjane

është shumë i vogël apo mund të themi i pa përfillshëm, prandaj edhe nuk kanë ndonjë

ndikim serioz në prishjen e strukturave kuantitative të popullatave të ropalocerave ose llojeve

të rralla.

Figura 58. Ngritja e digave dhe krijimi bazeneve ujore (liqeneve) artificiale. (Orgj.).

Me siguri kjo edhe vjen nga shkaku se ropalocerat nuk kanë ndonjë interes komercial te

popullata njerzore. Në popullatën sllave të Ballkanit ekziston një thënie e vjetër popullore

rrënjët mendohet se i ka nga periudha pagane se “fluturat në shpi sjellin fatkeqësira”. Nga

shkaku i saj ndoshta edhe ka munguar interesimi i mbledhjes për këtë grup shtazor që ka çuar

në ruajtjen e tyre deri sot.

2. Mënyra jo e drejtpërdrejtë e veprimit antropogjen mbi ropalocerat në këto hapësira është

shumë më komplekse dhe me efekte të theksuara negative, në vijim do të cekim disa nga

faktorët më me ndikim indirekt si kërcënues serioz i ropalocerofaunës:

a) Ndërrimi ose shkatërrimi radikal i biotopeve natyrore;

b) Ndërtimtaria;

c) Ndotja e ambientit jetësor;



85

d) Përdorimi i preparative kimike (Insekticideve, pesticideve, herbicideve) në bujqësi dhe

pylltari, etj,.

A) Ndërrimi ose shkatërrimi radikal i biotopeve natyrore – Rritja e shpejtë e popullatave

njerëzore në dhjetëvjeçarët e fundit, ka sjell si pasojë zgjerimin e vendbanimeve popullative

nga njëra anë, ndërsa nga ana tjetër edhe shtimin e sipërfaqeve të lëvruara bujqësore. E gjithë

ky zgjerim është bërë në procesin e thajres (eutrofikimit) të vendeve moçalike ose kënetave

dhe pellgjeve ujore nga ndikimi antropogjen.

Ky proces mori hov të madh veçanërisht pas periudhës së Luftës së Dytë Botërore, në luftën

kundër sëmundjes së malaries, mirëpo kjo tharje e këtyre sipërfaqeve pati ndikim direkt

negativ në disa lloje të ropalocerave larvat e të cilave për ushqim preferojnë bimët ujore te

këtyre vendeve. Si p.sh. llojet Limenitis populi L., Apatura metis F., Apatura ilia D & S.,

Apatura iris L., etj, shembull tjetër të ndryshimit radikal të biotopeve natyrore i kundërt me

atë të mësipërmin që përmendëm në dekadat e fundit është edhe ngritja e digave dhe krijimi

bazeneve ujore (liqeneve) artificiale.

Liqeni artificial i Mavrovës (Fig. 58a) dhe gurrthyesit në rrethinën e Gostivarit dhe si

shembuj tipik të ndërrimit (shkatërrimit) radikal të biotopeve natyrore (Fig. 58b). Në dekadat

e fundit janë ndërtuar një numër i madh i hidro akumulimeve, si rezultat i nevojës së madhe

të energjisë elektrike nga njëra anë dhe ujitjeve të tokave bujqësore nga ana tjetër. Ndërtimet

e këtilla kanë ndikuar direkt në shkatërrimin e biotopeve natyrore dhe si rezultat ka sjell deri

te ndryshimi i kushteve mikroklimatike të atij territori. Si pasojë e kësaj, ndryshimet së pari

ndikojnë në florën e lokalitetit, pastaj indirekt edhe në faunën e ropalocerëve.

Prerja e pyjeve në dekadat e fundit po edhe sot e kësaj dite shumë aktuale është prerja e

pyjeve bile edhe e brezave të tërë pyjore autoktonë dhe shkatërrimi i tyre në mënyrë të

pakontrolluar nga faktori antropogjen. Meqë shumica e llojeve të fluturave të ditës u takojnë

llojeve Arboreale (Pyjore), vendi ku ata gjejnë strehimin dhe ushqimin shumica e larvave,

nga kjo arrijmë në përfundim se fluturat nga ky fenomen janë të kërcënuara në mënyrë

direkte, fenomen tjetër në kohërat e fundit është sjellja e llojeve bimore Allohtone, nga vendet

tjera të eksportuara si dhe llojet bimore për qëllime më shumë dekorative të cilat nuk janë

burim ushqimi për larvat e fluturave.

Figura 59. Prerja e pyjeve në mënyrë të egër në Malin Sharr. (Orgj.).

Shtimi i parcelave të lëvruara për qëllime bujqësore (Komasacioni) – Faktor tjetër me

ndikime negative të këtij grupi shtazor është komasacioni apo shtimi e parcelave të lëvruara

të cilat shfrytëzohen për qëllime bujqësore i cili shkakton zvoglimin drastik të habitateve të

ropalocerëve, gjegjësisht shkatërrimi i bimësisë së egër (spontane) dhe sjellja e

monokulturave bujqësore të cilat shumica e tyre nuk janë tërheqëse për to, përveç disa llojeve

nektarine.



86

Prandaj në Konferencën e UNESCO-s në Paris në vitin 1968, u dha propozimi se parcelat

bujqësore nuk duhet bashkangjitur njëra me tjetrën, por në mes tyre të lihet 2 – 5% e tokës

autoktone (të egër) me qëllim që të mundësohet ekzistenca e florës dhe faunës autoktone të

atij vendi, ose siç përmend edhe thënia në konferencën që mos të merret ai “ishulli i fundit i

vendbanimit të fluturave”.

Figura 60. Komasacioni, parcelat bujqësore me monokultura në Fushëgropën e Pollogut. (Orgj.)

Kositja e livadheve, shfrytëzimi i kullotave, djegia e tyre pas tharjes së bimësisë – Edhe këto

janë ndër mënyrat shumë destruktive që ndikojnë në zhdukjen e faunës së fluturave të ditës,

sepse kositja dhe kullotja e livadheve nga bagëtitë në mënyrë direkte ndikon në zhdukjen e

vezëve, fazës larvë dhe pupë. Në mënyrë radikale ndërpritet zhvillimi embrional dhe pos

embrional të një numri të madh të formave oreale (të livadheve) të fluturave të ditës.

Figura 61. Livadh i kositur dhe livadh i pakositur në Malin Sharr. (Orgj.).

Krahasimet që bëri Predrag Jakšić në vitin (1988) në lokalitetet e Malit Sharr, lokalitetet që

intenzivisht shfrytëzohen për kullota nga bagëtitë: Çelepino, Velin Beg dhe Staro Selo dhe

disa lokalitete që nuk ishin nën ndikimin e kullotjes nga bagëtitë, erdhi në përfundim se në

lokalitetet që shfrytëzoheshin për kullota numri i llojeve të fluturave oreale (livadhore) ishte

shumë më varfër në krahasim me livadhet që nuk janë nën ndikimin e kullotave.



87

Figura 62. Shfrytëzimi i bimësisë së egër për kullota, pamje nga Mali Sharr. (Orgj.).

Vënjae zjarreve, pyjeve, livadheve apo kullotave apo kulturave pas tharjes së bimësisë –

Kohërat e fundit jemi për shkak të temperaturave të larta gjatë stinës së verës ose vjeshtës

jemi dëshmitar të shpërthimit të shumë zjarreve qoftë nga faktorët natyrorë ose më së

shpeshti antropogjen ku digjen me qindra hektarë tokë, nga ky fenomen direkt pësojnë e

konsiderueshme e llojeve të ropalocereve zakonisht ata që dimërojnë në stadin vezë, larvë ose

pupë, në livadhe të egra ose parcela me bimë të kultivuara ose pyje. Të marrim vetëm një

shembull siç është lloji: Papiliomachaon L., larvat e së cilës janë pre e zjarrvënieve, sepse

duke u djegur livadhet ose parcelat e ndryshme e me të digjen edhe bimët: Foeniculum

vulgare, Peucedanum palustre etj., këto janë bimët ushqyese në fazën larvare të kësaj fluture.

Figura 63. Djegia e pyjeve në Malin Sharr dhe parcelave bujqësore në Fushëgropën e Pollogut. (Orgj.).

B) Ndërtimtaria – Në dekadat e fundit ndërtimet e shpejta të qendrave urbane, industriale, të

komunikacionit dhe objekteve të tjera bërë ndër faktorët që kanë uzurpuar në masë të madhe

territoret e gjelbëra dhe territoret e paprekshme natyrore duke krijuar kështu të ashtuquajturat

Shkretëtirat urbane. Ky betonim dhe asfaltim pa më dyshje ka sjell në prishjen e ekuilibrave

natyrore. Me prishjen e këtyre ekuilibrave nuk mund ta lëmë anash prekshmërinë dhe

degradimin e habitatit të faunës së ropalocereve.



88

Figura 64. Rritja enorme e qendrave urbane dhe uzurpimi i territorreve të gjelbëra, Tetova (Orgj.).

C) Ndotja e ambientit jetësor – Me ndotje nënkuptojnë ndrimin kuantitativ dhe kualitativ të

ambientit jetësor i cili ka çuar në ndryshime drastike të ligjeve të ekosistemeve. Problem i

ndotjes mund të themi se ka filluar qysh në periudhat e hershme historike, gjegjësisht me

përdorimin e zjarrit nga ana e njeriut. Mirëpo deri në kohën e revolucionit industrial mund të

themi se ndotja kishte karakter lokal, nga kjo periudhë e këndej ndotja llogaritet e karakterit

global.

Figura 65. Ndotësi metalurgjik i ferosiliciumit: a) Jugokrom në Fushëgropën e Pollogut; b) Uzina e gëlqeres në

Gostivar dhe c) dhe d) Ndotja e tokës në Fushëgropën e Pollogut. (Orgj.).



89

2.3.8. Raporti i ropalocerofaunës të masivit të sharrit me atë europiane dhe

ballkanike

Në Europë deri më sot janë të njohura rreth 482 (451 lloje në vendet anëtare të EU-së) lloje të

ropalocerave gati 1/3 e tyre gjegjësisht 142 lloje ose afër 30% prej tyre janë lloje endemike

europiane. Familja me përqindje më të lartë të endemizmit është ajo Nymphalidae, ndërsa me

përqindje më të ulët është familja Papilionidae e cila edhe llogaritet si familje kryesisht

tropikale. Në territorin e Republikës së Maqedonisë deri më sot janë e përshkruar 203 lloje të

sistemuara në 83 gjini të cilat u përkasin 5 familjeve (Krpač, 2008).

Ky numër impozant i llojeve krahasuar me vendet tjera europiane e ilustron më së miri

pasurinë e faunës së fluturave të ditës në Republikën e Maqedonisë. Para se gjithash kjo

pasuri e biodiversitetit taksonomik është e kushtëzuar nga heterogjeniteti i faktorëve themelor

abiotiko-ekologjik që veprojnë në këtë vend ballkanik. Në tabelën e mëposhtme jepet pasqyra

mbi numrin e llojeve të përgjithshme në Republikën e Maqedonisë dhe disa shteteve fqinje

Ballkanike. Ne kemi shtuar për krahasim dhe numrin e llojeve te studiuar në zonën tonë të

hulumtimit. Krahasimi dëshmon për pasurinë e ropalocerëve të masivit të Sharrit, krahasuar

jo vetem me faunën maqedonase, por edhe europiane.

Tabela 16. Pasqyrën mbi numrin e përgjithshëm të llojeve në masivin e M. Sharr (Republika e Maqedonisë)

dhe disa shteteve fqinje Ballkanike.

Familjet

EUROPA DHE VENDET BALLKANIKE

Evro

pa

Maq

edon

ia

Sh

qip

ëria

Bu

llgari

a

Ser

bia

Gre

qia

Bosn

jë d

he

Her

cegovin

a

Masi

vi

i

Sh

arr

it

Hesperiidae 46 25 20 26 21 28 21 18

Papilionidae 13 7 7 7 6 9 7 6

Pieridae 56 24 20 22 21 25 20 16

Lycaenidae 130 58 49 61 54 73 51 48

Nymphalidae 237 87 80 93 90 97 87 65

Gjithsej 482 201 178 211 192 230 186 152

Të dhënat në % 100% 41,7% 37% 43,7% 39,8% 47,7% 38,5% 36%

Tabela nr. 16 demonstron përbërjen llojore sipas familjeve të ropalocefaunës të territorit të

hulumtimit, krahasuar me atë Europiane dhe Ballkanike dhe ngjajshmërisë në përqindje të saj

me këto fauna. Mbështetur në përmasat e sipërfaqeve korresponduese të territoreve të këtyre

shteteve dhe të masivit të Sharrit, rezulton se ajo është shumë e pasur dhe këtë e dëshmon

përqindja e lartë ngase 31,5% ose 1/3 e ropalocerofaunës Europiane haset në këtë territor që

do të thotë se është e përafërt me ropalocerofaunën e Republikës së Serbisë, Shqipërisë apo

Bosnje-Hercegovinës.



90

Në tabelë mungojnë të dhëna nga dy shtetet e reja fqinje atë të Republikës së Malit të Zi dhe

Republikës së Kosovës. Këtu prej përfaqësueve të familjeve europiane në Republikën e

Maqedonisë mungon vetëm lloji i nënfamiljes Danainae, që më heret në sistematik trajtohej

si familje në vete Danaus chrysippus L., (Monarku). Tabela demostron përbërjen llojore sipas

familjeve të ropalocerofaunës të zonës tonë të hulumtimit, krahasuar me atë Europiane dhe

Ballkanike dhe ngjajshmërinë në përqindje të saj me këto fauna. Mbështetur në përmasat e

sipërfaqeve korresponduese të territoreve të këtyre shteteve dhe të masivit të Sharrit, rezulton

që ajo është shumë e pasur dhe afër me atë të Serbisë apo Bosnjë-Hercegovinës që kanë

sipërfaqe territori shumë herë më të madhe.



91

III. Rezultate dhe diskutime

Hulumtimi jonë është i konceptuar në 16 tabela në 18 stacione dhe 83 figura, 5 diagrame dhe

3 grafikone. Siç shihet nga të dhënat të paraqitura në tabelat e më sipërme gjatë hulumtimeve

tona tre vjeçare në territorin e hulumtuar (Mali Sharr, Fushëgropën e Pollogut dhe Mavrovë)

janë grumbulluar 2000 individë dhe përcaktuar 152 lloje të ropalocerave. Ropalocerët u

takojnë 5 familjeve aq sa janë edhe përfaqësuese për Europën dhe atë: Familja Papilionidae

me 6 lloje, Pieridae me 16 lloje, Lycaenidae me 47 lloje, Nymphalidae me 65 lloje dhe

Hesperiidae me 18 lloje.

Nga të dhënat e më sipërme shihet se numrin më të madh të llojeve e përfaqëson familja

Nymphalidae, është reale pasi që kjo familje llogaritet si familje endemike Europiane, ndërsa

numrin më të vogël familja Papilionidae që llogaritet si familje me origjinë tropikale.

Studimi është bazuar edhe në parametra fiziko-kimik dhe ekologjik përfshirë këtu

katshmërinë e bimësisë, ekspozicionin gjeografik, lartësinë mbi nivelin e detit, humiditetin,

rrezatimin diellor, temperaturën, etj., dhe duke u përshkruar në mënyrë të detajuar stacionet

hulumtuese emrat e tyre.

Gjithashtu në theks të veçantë potencojmë edhe periudhën kohore periodike dhe sezonale

mars dhe nëntor të viteve 2011-2013 dhe ditore duke përcjell faktorët klimatik ditë e kthjellt

me diell pa vranësirë të reshura atmosferike para shiut pas shiut rrezatimin intensiv diellor

dhe me pak intensiv dhe faktorët e tjerë klimatik si dhe intervalet kohore mëngjes-mesditë-

mbrëmje, lindje dhe perëndim të diellit. Studimi jonë është kompatibil apo korelon me

studimin e disa shkenctarëve paraprak që janë marr me këtë hulumtim duke bërë krahasime

me hulumtuesin austriak Dr. Hans Rebel në punimin e tij në vitin 1913, raportoi për 42 lloje

për tërë territorin e Maqedonisë dhe 15 lloje të ropalocerave për Malin Sharr.

Hulumtimt që bëri studiuesi tjetër austriak Josef Thurner dhe i botoi në librin Die

Lepidopterefauna Jugoslavich Mazedoniens në vitin 1964 arriti të identifikon 185 lloje

ropalocerësh për Republikën e Maqedonisë nga këto 92 lloje të shënuara për Malin Sharr.

Gjatë studimeve pesë vjeçare të viteve 1995–1998 dhe 2000 hulumtimet që bëri studiuesi nga

Maqedonia Dime Melovski për Malin Sharr arriti të grumbulloj dhe përcaktoi 102 lloje që i

shpalli në “Buletinin e shoqatës hulumtuese për studentët e biologjisë” në vitin 2003.

Studime me të dhëna numerike më të pasura për Malin Sharr bëri lepidopterologu Predrag

Jakšić gjatë periudhave disa vjeçare dhe ate vitet: 1986, 1988 dhe 1998 dhe arriti të

grumbulloj 147 lloje të ropalocerave për Malin Sharr si tërësi (Kosovë dhe Maqedoni), vetëm

për pjesën e Maqedonisë 144 lloje të ropalocerave. Në vitin 1989 Paul Schaider dhe

Predrag Jaksiç në botimin e tekstit Die Tagfalter von Jugoslavisch Mazedonien në hartat

topografike të tyre shtojnë edhe 14 lloje të ropalocerave që i përkasin territorit të Malit Sharr

me rrethinë, kështu që numri i llojeve për territorin shtohet në 158 lloje (ky kumtim nga

shumë autorë merret me rezerv, sepse të dhënat në hartat topografike nuk janë të vendosura

në mënyrë precize ose të dhënat shtesë merren nga Muzeu i Shkencave Natyrore të Shkupit).

Nëse krahasojmë listën e llojeve me të dhënat tona dhe të hulumtuesve Paul Schaider dhe

Predrag Jaksiç 1989, atëherë nga ana jonë nuk i kemi takuar këta lloje të ropalocerave për

Malin Sharr me rrethinë për pjesën e Maqedonisë: 1. Euchloe ausonia Hb., 2. Maculinea

alcon D & S., 3. Plebeius (Vacciniina) optilete Knoch., 4. P. olyommatus escheri Hb., 5.

Pseudophilotes (Scolitantides) bavius Ev., 6. Neptis rivularis Scop., 7. Nymphalis

(Polygonia) egea Cr., 8. Hipparchia fagi Scop., 9. Erebia gorge Hb., 10. Euphrydrias

maturna L. 11. Brenthis ino, Rott., 12. Erynnis marloy, Boid. 13. Muschampia proto, O. 14.

Hipparchia syriaca Stgr.



92

Pra siç shihet nga këta të dhëna gjithsejt 14 lloje të ropalocerëve mungojnë në listën tonë të

përgjithshme të llojeve të ropalocerave të gjetura për Malin Sharrit me rrethina të tij, kjo

arsyetohet me faktin se ne orientim studimi kemi caktuar stacionet tjera hulumtuese që bëri

Predrag Jaksiç. Në listën e llojeve e krahasojmë edhe me të dhënat që referon Dime

Melovski për Malin Sharr, atëherë sipas të dhënave të Dime Melovskit nga ana jonë

mungojnë këta lloje: 1. Aricia (Eumedonia) eumedon Ep., 2. Polyommatus (Plebicula)

dorylas D & S., 3. Limenitis populi L., 4. Erebia alberganus Prun.,5. Erebia pandrose Bkh.,

pra gjithsejt 5 lloje nga ana e Dime Melovskit.

Sipas të dhënave nga Vladimir Krpaç dhe T. Petkovski, (Muzeu i Shkencave Natyrore –

Shkup) në Malin Sharr ekzistojnë dhe llojet si: 1. Erynnis marloyi Bois., 2. Lycaena

hippothoe L., 3. Erebia epiphron Knoch, 4. Erebia tyndarus Esp., 5. Colias (Caucasica)

balcanica Rebel, 6. Satyris ferula F. Llojet që përshkruhen për herë të parë për territorin e

hulumtuar të cilat janë gjetur nga ana jonë: 1. Melitaea Aurelia Nickerl, 2. Nymphalis

xanthomelas Esper, 3. Melitaea arduinna Esper.

Atëherë nëse mbledhim të gjitha të dhënat që përmendëm më lart nga këta hulumtues, atëherë

në Malin Sharr poshtë e lartë flitet për frekuentimin e 169 lloje të ropalocerave. Kësaj liste

kur ti shtohen edhe të dhënat tona për 3 lloje të gjetura, në Malin Sharr me rrethinat e tij

frekuentojnë rreth 172 lloje të ropalocerave ose shprehur në përqindje 85,5%. Llojet që

përshkruhen për herë të parë për territorin e hulumtuar të cilat janë gjetur nga ana jonë: 1.

Melitaea Aurelia Nickerl, 2. Nymphalis xanthomelas Esper, 3. Melitaea arduinna Esper.

Tre lloje të dyshimta nuk i kemi determinuar janë dërguar për ekspertizë në Institutin e Kanit

në Francë, punimi ynë dallon nga ato se ne kemi dashur të bëjmë një konstatim më

përmbledhës dhe më të detajuar mbi përhapjen e repalocerofaunës në masivin malor të

Sharrit dhe Fushëgropën e Pollogut. Me tendenca të konstatimit të ndonjë lloji të ri për

territorin. Duke e marr për bazë se Fushëgropa e Pollogut ka qenë e pahulumtuar në këtë

drejtim ne kemi bërë tentative që të eksplorojmë në këtë drejtim edhe atë zonë.

Fushëgropa e Pollogut është e njohur për nga rendimenti i prodhimeve bujqësore dhe njihet si

fushë pjellore me rendiment të larta dhe e punuar mirë vite më parë, por kohët e fundit me

uljen e standardit ekonomik në Republikën e Maqedonisë reflektoj në ngecjen e aktiviteteve

buqësore ashtu që u ndryshua konfiguracioni i habitateve nga kulturat me rendimente

bujqësore në habitate gjysmë të egra të cilat kanë reflektuar dukshëm në shtimin dhe

frekuentimin e llojeve të ropalocerëve në fushën e Pollogut. Kjo zonë nuk është prekur deri

më tani nga asnjë studiues në këtë fushë.



93

IV. Përfundime

1. Në përfundim të këtij hulumtimi 3 vjeçar (2011-2013) për ropalocerofaunën e Malit të

Sharrit dhe të rrethinave të tij: Fushëgropës së Pollogut dhe Parkut Kombëtar të Mavropës, ne

grumbulluam mbi 2000 ekzemplarë dhe përcaktuam nga ky material 152 lloje, të përfshirë në

72 gjini dhe 5 familje.

2. Shpërndarja e llojeve në këto pesë familje ka nuancat e veta dhe i jep në tërësinë e saj

pamjen ropalocerofaunës të masivit të Sharrit dhe shpreh në të njëjtën kohë origjinalitetin e

shpërndarjes së saj në hapësirën e brezave vegjetativë.

1. Gjinitë dhe llojet kanë këtë shpërndarje në këtë ropalocerofaunë:

Familja Papilionidae përfshin 4 gjini dhe 6 lloje të njohur për faunën maqedonase dhe të

cituar nga lepidopterologë të tjerë të huaj dhe maqedonas (Thurner, 1964).

Familja Pieridae përfaqësohet me 7 gjini dhe 16 lloje të njohur edhe nga autorë të tjerë për

zonën tonë të hulumtimit, port të dhënat tonë i rifreskojnë ato të këtyre autorëve me

vendtakime dhe kohëtakime të reja.

Familja Lycaenidae me 20 gjinitë dhe 47 llojet e gjetura nga ne pasuron vendtakimet dhe

kohëtakimet për zonën tonë të hulumtimit, aq më shumë që autorët e tjerë të fluturave te ditës

kanë anashkaluar shumë mjedise e lartësi të masivit të Sharrit (Schaider, 1989).

Familja Nymphalidae përfaqësohet në materialin tonë nga 29 gjini dhe 65 lloje. Krahas

llojeve që njihen për këtë zonë, ne e pasurojmë ropalocerofaunën e Sharrit me 3 lloje të

panjohura për të e të përcaktuara në materialin tonë që janë: Melitaea aurelia Nickerl,

Nymphalis xanthomelas Esper, Melitaea arduinna Esper.

Figura 66. Melitaea aurelia (Nickerl, 1850).

Melitaea aurelia (Nickerl, 1850). Tipi i lokalitetit: Gjermani - Erlangen. Element Europo-

Aziatiko Qendror. Hapësira e flatrave 38 - 42. Ngjyra bazë e flatrave e kuqërremtë me figure

prej njollash të zeza, thekët laramane, të bardha me njollëza të errëta, ana e poshtme e

flatrave të përparme e kuqërremtë me majën e zbardhur, ajo e flatrave të pasme me dy shirita

prej njollash të bardha, në bazë me 4 njolla të bardha, monovoltine, fluturon në qershor-

korrik, në livadhe heliofilë e mesofilë, preferon ato me lagështi e të ngrohur mirë nga dielli,

takuar në stacionet 2, 5, 7, 10, 15.

Figura 67. Melitaea arduinna (Esper, 1783).



94

Melitaea arduinna (Esper, 1783). Tipi i lokalitetit: Maqedonia. Element Jugoro-Europian-

Aziatiko Qendror. Hapësira e flatrave 42 - 46. Ngjyra bazë e flatrave e kuqërremtë me figure

njollash të zeza, thekët e bardha ndërpriten nga vijëza të zeza, njollat e shiritit parafundor të

flatrave të pasme me nga një njollëzë të zezë, ana e poshtme e flatrave të përparme e

kuqërremt, në majë pak e zbardhur, ajo e flatrave të pasme e verdhë-bardhoshe me dy shirita

të kuqërremtë me vijëza e pika të zeza. Monovoltine, fluturon në maj-korrik në livadhe me

bimësi në lulëzim, takuar në stacionin e 7.

Figura 68. Nymphalis xanthomelas (Denis & Schifermüller 1775).

Nymphalis xanthomelas (Denis & Schifermüller 1775). Tipi i lokalitetit: Viena. Element

Europolindor-Aziatiko Qendror. Hapësira e flatrave 50 – 65. Ana e sipërme e flatrave

portokalli-kafe, me bordure anësore kafe të zezë, flatrat e përparme në buzën e përparme me

nga 3 njolla të zeza, ndërsa në fushën e tyre pranë majës dhe një njollë verdhoshe, flatrat e

pasme me dy njolla të zeza dhe një radhë njollash blu nga ana e jashtme e bordurës së zezë,

ana e poshtme e flatrave kafe e errët. Qimet që mbulojnë zgjatimet buzore dhe këmbët kafe të

çelta ose të verdha. Monovoltine, fluturon në maj-gusht në mjedise të hapura me shkurre e

drurë të veçuar, takuar në stacionet 5 dhe 10. Familja Hesperiidae përfshin 6 gjini dhe 18

lloje, të njohur për faunën maqedonase, por që freskojnë e pasurojnë kohëtakimet e

vendtakimet për zonën e hulumtuar.

3. Nga analiza e koeficientit të ngjajshmërisë të përbërjes llojore, vërejmë se ropalocerofauna

e grupimit të Malit Sharr është më e ngjajshme se grupimet e tjera me ropalocerofaunën e të

gjithë zonës tonë të hulumtimit, sepse edhe numri i llojeve që e përbëjnë është më i madh dhe

po ashtu llojet e përbashkët ndërmjet dy faunave që krahasojmë është më i madh. Grupimet e

tjera qëndrojnë pranë e pranë përsa i përket krahasimit me faunën e zonës së hulumtuar dhe

larg atij të Malit të Sharrit.

4. Duke analizuar përqindjen e frekuencës llojore, konkludojmë se familja më frekuente

ndërmjet ropalocerëve të masivit të Sharrit është ajo Nymphalide me 42,76%, që pasohet nga

ajo Lycaenidae me 30, 92%. Në të gjitha kushtet dhe habitatet këto dy familje janë më

frekuentet, kjo duket se lidhet me standardin dhe valencën e tyre ekologjike. Nga ana tjetër

familja Papilionidae është larg në frekuencë me dy familjet e tjera dhe sigurisht kjo lidhet me

po ashtu po me standardin dhe valencën ekologjike.

5. Konstatojmë se frekuentimi i ropalocerave ndryshon dukshëm sipas zonimit vertikal në

masivin malor të Sharrit. Nga analiza e shpërndarjes së llojeve nëpër brezat vegjetativë të

vendjetesës së tyre, konstatojmë se numri më i madh i llojeve 64 janë të pranishëm në tri

breza vegjetativë: Fushor – Malor – Subalpin, ndërsa 6 lloje janë tipike të brezit Malor e

dominojnë llojet e gjinisë Erebia, si ndër tipikët e llojeve të lartësive. Janë dhe 6 lloje ose

3,95% e më specifike të cilët kanë një spektër të gjërë të valencës ekologjike, ato i përshtaten

të gjtha brezave vegjetativ nga ai Fushor deri në atë Alpin, 400 – 2700 m.

6. Bazuar në faktorët ekologjik brezi i zonës subalpine dhe alpine dallon dukshëm nga zona

kodrinoro-malore për nga llojet.



95

7. Sipas llogaritjes të konstantes së ropalocerëve të masivit të Sharrit, 16 lloje llogariten si

konstante për territorin e hulumtuar, 36 lloje llogariten si shoqëruese, 36 lloje llogariten si

rastësore për territorin dhe 64 lloje llogariten si të ralla për territorin.

8. Për territorin e hulumtuar, bërthamën me dominancë të theksuar e përbën grupimi

zoogjeografik Palearktik, që përfshin gjithsejt 91 lloje ose 59,86%, përkatësisht 49 lloje

Palearktike dhe 24 lloje Palearktiko-Perëndimore. Më tej vijnë grupimi Verioro-

Pontomesdhetare me 27 lloje ose 17,7% që në fakt korrespondon me prezencën e dy

klimave që mbulojnë territorin e Republikës së Maqedonisë të cilat i kemi përmend në fillim.

Më pak të përfaqësuar janë llojet e disa grupimeve zoogjeografike si: grupimi Siberian me

10 lloje ose 6,6%, Ponto-Turkmenistan (Siberia jugore) me 8 lloje ose 5,2%, Atlantiko-

Mesdhetare me 2 lloje ose 1,3% dhe fare pak ai Mesdhetaro-Jugor dhe Kseromontanë me

nga 1 lloj ose me nga 0,66% dhe Ballkanik-Endemik 0,65%.

9. Nga analiza e kategorive të rrezikuara të ropalocerofaunës të zonës tonë të hulumtimit,

rezulton se nuk ka lloje të kërcënuar në mënyrë kritike (CR), ka 1 lloj të kërcënuar (EN), 1

lloj të përkeqësuar (VU), 23 lloje pranë kërcënimit ( NT) dhe 127 lloje me risk të ulët (LC)

10. Nga studimi ynë rezulton se ndikimi i drejtpërdrejtë negativ i faktorit antropogjen mbi

ropalocerofaunën e zonës tonë të hulumtimit (mbledhje për qëllime komerciale) është i

papërfillshëm.

11. Ndikimi jo i drejtpërdrejtë e veprimit antropogjen mbi ropalocerat është kërcënues serioz,

ai përmbledh:

a) Ndrrimin ose shkatërrimin radikal të biotopeve natyrore (tharje e sipërfaqeve ujore pati

ndikim negativ direkt në disa lloje të ropalocerave larvat e të cilave preferojnë për ushqim

bimët ujore te këtyre vendeve si p.sh. llojet Limenitis populi L., Apatura metis F., Apatura

ilia D & S., Apatura iris L., etj; b) Ndërtimet (zënia e sipërfaqeve tokësore); c) Ndotja e

ambientit jetësor (hedhurinat industriale); d) Përdorimi i preparative kimike në bujqësi

(Insekticideve, Pesticideve, Herbicideve).

12. Krahasuar me ropalocerofaunën Europiane (482 lloje) dhe atë Maqedonase (201 lloje),

ajo e masivit të Sharrit (152 lloje), përbën respektivisht 36% dhe 76% të tyre, çka dëshmon

për pasurinë llojore të ropalocerofaunës të këtij masivi, krahasuar kjo me sipërfaqet

respektive të territoreve që ato zënë.

13. Të gjitha të dhënat e autorëve të ndryshëm të huaj e vendas, flasin për praninë në masivin

e Sharrit deri tani të 169 llojeve të fluturave të ditës. Punimi ynë i shton ropalocerofaunës të

këtij masivi edhe 3 lloje të tjerë, kështu nga ky studim do të flitet për 172 lloje ose 85,5%, të

ropalocerofaunës maqedonase që fluturon në këtë mjedis të bukur.

14. Tre lloje të dyshimtë nga materiali ynë i mbledhur në zonën e hulumtimit, që nuk i kemi

determinuar janë dërguar për ekspertizë në Institutin e Kanit në Francë.

15. Ky hulumtim do të kontribuoj në vazhdimësinë e hulumtimeve të ropalocerofaunës dhe

do të jap një informacion rreth prezencës së llojeve dhe frekuentimit të tyre në strategjinë e

mëtejshme të hulumtimit të ropalocerave në veçanti dhe të lepidopterave në përgjithësi

16. Punimi ynë dallon nga që jemi munduar të bëjmë një konstatim më përmbledhës dhe më

të detajuar mbi përhapjen e ropalocerofaunës në masivin malor të Sharrit dhe Fushëgropën e

Pollogut.



96

17. Duke marrë për bazë, se Fushëgropa e Pollogut (e njohur për nga rendimenti i lartë i

prodhimeve bujqësore) ka qenë deri më tani e pahulumtuar në drejtim të ropalocerofaunës, ne

bëmë tentativën e parë për eksplorimin e saj dhe i dhamë me studimin tonë të dhëna

entomofaunës maqedonase për këtë zonë.

18. Duke u bazur në aspektin komparativ mes Fushëgropës së Pollogut dhe Malit Sharr,

konstatojmë se pjesa dërrmuese e ropalocerave është konstante në të dy biotopet, por dallon

me nuancë më të madhe në Malin Sharr.

19. Nga hulumtimi, kryesisht i kulturave bujqësore, plantacioneve të drurëve frutore dhe i

pyjeve, konstatuam ropalocerët që njihen si dëmtues: Aporia crataegi (për drurët frutorë) dhe

Pieris brassicae e P. rapae (për lakrat e varieteteve të ndryshme), por nga fermerët nuk janë

marrë masa luftimi pasi që nuk ka pasur shfaqje masive të tyre dhe dëmi ka qënë farë i

pallogaritshëm.

20. Ky studim origjinal ravijëzon dukshëm drejtimin shkencor faunistik, që do t’i imponohet

departamentit të Biologjisë, për të futur në rrugë shkencore dhe masën e studentëve,

faunistëve të ardhshëm.

21. Në përfundim të punës tonë, duke u konsultuar me literaturën, duke u konsultuar me

udhëheqësin e doktoraturës dhe me lepidopterologë të Muzeut të Shkencave Natyrore të

Shkupit, na u mundësua “Hartimi i çelsit taksonomik për ropalocerofaunën e malit të

sharrit dhe tё rrethinave të tij”. Kemi mendimin se ai do të ndihmojë për të tjera veprimtari

lepidopterologjike dhe biologjike të biologëve e studentëve të Universitetit Shtetëror të

Tetovës si dhe amatorëve të mundshëm.



97

4.1. Çelsi taksonomik i ropalocerofaunës të malit sharr dhe tё rrethinave të tij

(Në këtë çels është marrë për bazë sistematika e Patrice Leraut. Liste systématique et

synonymique des lépidoptères de France, Belgique et Corse, Paris, 1997)

TABELË E MBIFAMILJEVE

1 (2) – Koka e gjërë, sytë shumë të larguar nga njëri – tjetri, balli me “mjekërzë” prej

qimesh luspore, nervurat R të flatrave të përparme dalin nga qeliza qendrore nuk degëzohen,

abdomen i trashë.……………………..………................................Mbifamilja Hesperioidea.

2 (1) – Koka e rrumbullaktë, sa e gjërë e gjatë, sytë të afruar, disa nervura R të flatrave të

përparme degëzohen pranë buzës anësore abdomeni i

ngushtë......…………………………………………………...........Mbifamilja Papilionoidea.

I. Mbifamilja Hesperioidea

Në Europë, Maqedoni dhe Malin e Sharrit vetëm familja Hesperiidae.

I.1. Familja Hesperiidae

Tabelë e nënfamiljeve

1 (2) – Flatrat pa ngjyrë ose gjurmë të ngjyrës së verdhe (Fig. 69a) …….................Pyrginae.

2 (1) – Flatrat kanë qoftë dhe pjesërisht njolla e pika me ngjyrë të verdhë

(Fig. 69b)…………………………………………………………….....................Hesperiinae.

Figura 69. a) N/F Pyrginae (Spialia phlomidis); b) N/F Hesperiinae (Ochlodes venatum).

I.1.1 Nënfamilja Pyrginae

Tabelë e gjinive

1 (2) – Thekët e flatrave njëngjyrëshe (Fig. 70a)…………………...................Erynnis Schrk.

2 (1) – Thekët e flatrave laramane.

3 (4) – Buza anësore e flatrave të pasme e dhëmbëzuar (Fig. 70b) …........Carcharodus Hbn.

4 (3) – Buza anësore e flatrave të pasme jo e dhëmbëzuar.

5 (6) – Paralel me buzën anësore të flatrave të përparme shkon një radhë e plotë me njolla të

bardha të vogla, në majën e flatrave të përparme 4 njolla të bardha (Fig.

70c)………………………………………………………………………...........Spialia Swinh.



98

6 (5) – Mungon radha e plotë me njolla të bardha paralel me buzën anësore të flatrave të

përparme në majën e flatrave të përparme 3 njolla të bardha (Fig. 70

d)………………………………………………………………………….............Pyrgus Hbn.

Figura 70. Nënfamilja Pyrginae a) Erynnis; b) Carcharodus; c) Spialia; d) Pyrgus.

1 - Gjinia Erynnis Schrank, 1801

Për Europën dhe Maqedoninë 2 lloje, për Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Ana e poshtme e flatrave të pasme kafe e çelur me njolla të bardha ose të bardha-të

verdha. 28 - 32………….……………………………………………............................tages L.

2 – Gjinia Carcharodus Hubner, 1819

Për Europën dhe Maqedoninë 4 lloje, për Malin e Sharrit dhe rrethinat 2 lloje.

Tabelë e llojeve

1 (2) – Ana e sipërme e flatrave e mermertë kafe - kafe e errët me nuancë gri, në flatrat e

pasme njollat e bardha mungojnë ose janë të errësuara. 26 – 32…...........................alceae Esp.

2 (1) – Ana e sipërme e flatrave e mermertë - kafe ose gri – kafe, në flatrat e pasme njollat e

bardha të theksuara qartë. Në anën e sipërme të flatarve të pasme, njollat e shiritit paraanësor

mezi dallohen. 31 - 35……………………………............................................flocciferus Zell.

3 – Gjinia Spialia Swinhoe, 1912

Për Europën dhe Maqedoninë 2 lloje, për Malin e Sharrit dhe rrethinat 1.

1 (1) – Në anën e sipërme të flatrave të pasme njolla diskale e madhe, katrore, ndërsa në

anën e poshtme jo e rrumbullaktë. Ana e poshtme e flatrave të pasme ngjyrë ulliri – gri. 30 -

34.…...…..……………………………………...................................phlomidis Herr.&Schaff.

4 – Gjinia Pyrgus Hubner, 1819

Për Europën 14 lloje, për Maqedoninë 8, për Malin e Sharrit dhe rrethinat 7 lloje.



99

Tabelë e llojeve

1 (2) – Ana e poshtme e flatrave të pasme me 2 shirita të verdhë – portokalli 34 - 40

….……………………………………………………………………………............sidae Esp.

2 (1) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme pa shirita të verdhë - portokalli.

3 (4) – Buza anësore e anës së poshtme të flatrave të pasme me bordurë të bardhë, që nuk

ndërpritet nga ngjyra bazë e errët (kafe, kafe e gjelbërt). 27 – 34

…………………………………………………………………………..............carthami Hbn.

4 (3) – Bordura e bardhë anësore e anës së poshtme të flatrave të pasme me bordurë të

bardhë, ndërpritet në një ose disa vende nga ngjyra bazë e errët e cila arrin kështu tek buza

anësore.

5 (6) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme shiriti diskal i bardhë ndërpritet në qelizën 2 e

3. 21 – 27………………………………………………………................................malvae L.

6 (5) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme shiriti diskal i bardhë nuk ndërpritet, por disa

njolla të tij mund të jenë të vogla.

7 (8) – Njollat e bardha të anës së sipërme të flatrave të pasme jo të plota si numër,

nganjëherë mungojnë fare ose janë të errësuara.

8 (9) – Ana e sipërme e flatrave të pasme pa njolla të bardha. 22 – 25…………………

……………………………………………………………………….............serratulae Ramb.

9 (8) – Në anën e sipërme të flatrave të pasme dallohen pak a shumë mirë njollat e bardha.

10 (11) – Në buzën anësore të anës së poshtme të flatrave të pasme 3 njollat e bardha

ndërmjet nervurave 2 - 5 shumë të afruara, shpesh takohen. 20 - 26

…………………………………………………………………..................armoricanua Obth.

11 (12) – Në buzën anësore të anës së poshtme të flatrave të pasme 3 njollat e bardha

ndërmjet nervurave 2 - 5 të veçuara e të larguara njera nga tjetra.

12 (13) – Ana e poshtme e flatrave të pasme gjelbroshe e zbehtë. 26 - 32

……………………………………………………………………………..............alveus Hbn.

13 (12) – Ana e poshtme e flatrave të pasme pa kurrfarë nuance të gjelbër. 26-30

……………………………………………………………………...............andromedae Wall.

I.1.2. Nënfamilja Hesperiinae

Me përmasa të vogla. Ana e sipërme e flatrave njëngjyrëshe portokalli-e verdhë,

portokalli-kafe, gri-kafe me njolla të verdha ose të bardha, veçanërisht në flatrat e përparme,

tek meshkujt shpesh në flatrat e përparme me brez të tërthortë të zi. Ana e poshtme ngjason

me të sipërmen, jo rrallë pjesërisht gri - e gjelbër, gri - e verdhë. Për Evropën 6 gjini, për

Maqedoninë 4, për Malin e Sharrit dhe rrethinat 3 lloje.

Tabelë e gjinive

1 (4) – Maja e antenave e gjatë dhe e përthyer (Fig.71a), ana e poshtme e flatrave të pasme

me njolla të qarta me ngjyrë të çelur.

2 (3) – Segmentet e kokës së antenave dallohen mirë nga njëri-tjetri (Fig.71b) njollat e anës

së poshtme të flatrave të pasme verdhoshe…………….....................................Ochlodes Scud.

3 (2) – Segmentet e kokës së antenave nuk janë të veçuar nga njëri-tjetri, njollat e anës

së poshtme të flatrave të pasme të bardha…………………………………............Hesperia F.

4 (1) – Maja e antenave jo e përthyer (Fig. 71c) ana e poshtme e flatrave të pasme pa njolla,

buza anësore e anës së sipërme të flatrave me bordurë ose vijë të zezë; 21 –

32……………………………………………………………………............Thymelicus Hbn.



100

Figura 71. a) Ochlodes; b) Hesperia; c) Thymelicus.

1 – Gjinia Thymelicus Hubner, 1819

Për Europën, Maqedoninë dhe Malin e Sharrit me rrethinat 3 lloje.

Tabelë e llojeve

1 (4) – Ana e sipërme e flatrave e verdhë - portokalli ose portokalli – kafe pa njolla të verdha

në qelizën e mesme të flatrave të përparme.

2 (3) – Ana e poshtme e kokës së antenave portokalli - kafe; ana e sipërme e flatrave

portokalli - kafe. 26 - 32……………………………………………….............sylvestris Poda.

3 (2) – Ana e poshtme e kokës së antenave e zezë; ana e sipërme e flatrave e kuqërremtë - e

verdhë. 21 - 24……………………………………..............................................lineolus Ochs.

4 (1) – Ana e sipërme e flatrave portokalli – kafe, në qelizën e mesme të flatrave të përparme

me njolla të vogla të verdha të vendosura në formë harku. 21 - 28………….......actaeon Rott.

1 – Gjinia Hesperia Fabricius, 1793

Për Europën, Maqedoninë e Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Tek ♂, ana e sipërme eflatrave e kuqërremtë - kafe, flatrat e përparme me brezin e

tërthortë të zi e me vijëzë të bardhë - argjendi në qëndër; tek ♀, ana e sipërme e flatrave me

ngjyrë më të çelur, me njolla më të mëdha, por pa brezin e zi të tërthortë. 29 -

33……………………………………………………………………..…...................comma L.

2 – Gjinia Ochlodes Scudder, 1872

Për Europën, Maqedoninë dhe Malin e Sharrit e rrethinat 1 lloj.

1(1) – Tek ♂ ana e sipërme e flatrave e kuqërremtë - kafe; tek ♀, ana e sipërme e flatrave

kafe e errët, me bazën e flatrave të përparme më të çelët. 26 – 36……………

………………………………………………………………...............Venatus Brem. & Grau.

II. Mbifamilja Papilionoidea

Përfshin flutura me përmasa të vogla - të mëdha, shpesh me ngjyra të theksuara dhe

figura të larmishme të përbëra nga breza, shirita, njolla të thjeshta e njolla “sy”. Njihen me

emrin Rhopalocera, bazuar në antenat me kokë shpesh shumë të theksuar e një seri tiparesh të

tjera të ndryshme nga ato të mbifamiljes Hesperioidea.



101

Tabelë e familjeve

1 (4) – Të gjitha këmbët të zhvilluara normalisht tek të dy sekset.

2 (3) – Në të gjitha këmbët thonjt e tarseve të thjeshtë, jo të bifurkuar. (Fig. 72a)

…………………………………………………………………………................Papilionidae.

3 (2) – Në të gjitha këmbët thonjt e tarseve të bifurkuar (Fig. 72a)……......................Pieridae.

4 (1) – Këmbët e përparme të reduktuara tek ♂ ose të dy sekset, nuk shërbejnë për ecje.

5 (6) – Këmbët e përparme të reduktuara vetëm tek ♂. …………………..............Lycaenidae.

6 (5) – Këmbët e përparme të reduktuara tek të dy sekset……………..............Nymphalidae.

Figura 72. a) Papilionidae (Papilio machaon); b) Pieridae (Pieris brassicae).

II.1. Familja Papilionidae


1 (2) – Buza anësore e flatrave të pasme e rrumbullakosur, jo e valëzuar flatrat e përparme me

12 nervura (Fig. 73a)…………………………………….......................................Parnasiinae.

2 (1) – Buza anësore e flatrave të pasme e valëzuar, me dhëmb ose zgjatim në formë “bishti”

në vazhdim të nervurës 3; flatrat e përparme me 13 nervura (Fig. 73a, b)

……………………………………………..………….……………….................Papilioninae.

Figura 73. 1) Parnassius sp; 2) Zerynthia cerisyi God; 3) Z. Polyxena Den. &Schf.; 4) Papilio machaon L.



102

II.1.1. Nënfamilja Parnassiinae

Për Europën, Maqedoninë dhe Malin e Sharrit me rrethinat 1 gjini.

1 – Gjinia Parnassius Latreille, 1804

Për Europën 3 lloje, për Maqedoninë 2, për Malin e Sharrit dhe rrethinat 2 lloje.

Tabelë e llojeve

1 (2) – Flatrat e pasme me njolla të kuqe. 70 - 95……………………………............Apollo L.

2 (1) – Flatrat e pasme pa njolla të kuqe. 50 - 60………………………............mnemosyne L.

II.1.2. Nënfamilja Papilioninae

Me përmasa të mëdha. Ngjyra bazë e flatrave e verdhë.

Për Europën 4 gjini, për Maqedoninë dhe Malin e Sharrit me rrethinat 3 lloje.

Tabelë e gjinive

1 (2) – Buza anësore e flatrave të pasme vetëm e valëzuar, pa zgjatim si “bisht” ose me një

dhëmb shumë të shkurtër që del fare pak tej saj……………….......................Zerynthia Ochs.

2 (1) – Buza anësore e flatrave të pasme me “bisht” të theksuar, që del shumë tej buzës

anësore në vazhdim të nervurës

3 (4) – Ana e sipërme e flatrave ngjyrë kremi e bardhëlleme; flatrat e pasme me dy shirita të

errët.…………………………………………………………............................Iphiclides Hbn.

4 (3) – Ana e sipërme e flatrave e verdhë, flatrat e pasme me ose pa shirit e errët të

zgjatur.………………………………………………………………….................Papilio Latr.

1 – Gjinia Zerynthia Ochsenheimer, 1816

Për Europën 3 lloje, për Maqedoninë e Malin e Sharrit me rrethinat 2 lloje.

Tabelë e llojeve

1 (2) – Buza anësore e flatrave të pasme me dhëmbë. Buza anësore e flatrave pa shirit të

valëzuar. 40 - 55. ……….………………………………………………................cerisyi God.

2 (1) – Buza anësore e flatrave të pasme vetëm e valëzuar. Buza anësore e flatrave me shirit

shumë të valëzuar. 44 - 60……………………...................................polyxena Den. & Schiff.

2 – Gjinia Iphiclides Hubner, 1819

Për Europën 1, Maqedoninë dhe Malin e Sharrit e rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Ana e sipërme e flatrave e bardhëlleme me figurë të zezë - të murrme. Flatrat e

përparme me 6 shirita të zinj të murrme të drejtuar me majën e tyre nga buza e pasme; buza

anësore dhe baza të zeza - të murrme. 62 - 75……………………...Iphiclides L.



103

2 – Gjinia Papilio Linnaeus, 1758

Për Europën 3 lloje, për Maqedoninë 2, për Malin e Sharrit e rrethinat 1 lloj.

Tabelë e llojeve

1 (1) – Njollat e verdha anësore të flatrave të përparme në formë gjysmë hëne; baza e flatrave

të përparme tërësisht e nxirë; koka e antenave e zezë. 55 - 95….............................machaon L.

II.2. Familja Pieridae

Me përmasa të vogla mesatare, ngjyra bazë e flatrave e bardhë, me figurë prej njollash e

fushash të verdha, portokalli, të zeza. Flatrat e përparme në formë trekëndëshi, të pasmet pak

a shumë të rrumbullakosura. Në buzën e përparme të flatrave të përparme dalin 4 nervura

radiale (Pierinae, Coliadinae) ose 5 (Dismorphinae, Anthocorinae ) në flatrat e pasme

ndodhen 2 nervura radiale. Në botë rreth 1000 lloje, për Palearktikun 150, për Europën 30,

për Maqedoninë 24, për Malin e Sharrit dhe rrethinat 14 lloje.


1 (2) – Qeliza e mesme zë rreth 1/4 e gjatësisë të flatrave të përparme (Fig. 74a)

………………………………………………………………………….............Dismorphinae.

2 (1) – Qeliza e mesme zë rreth 1/2 e gjatësisë të flatrave të përparme (Fig. 74b).

3 (4) – Sfondi i flatrave i bardhë, flatrat e pasme pa njollë diskale në anën e poshtme

………………………………………………………………………………...............Pierinae.

4 (3) – Sfondi i flatrave i verdhë, portokalli ose i gjelbërt i bardhëllemë, flatrat e pasme me

njollë diskale në anën e poshtme………………………………..............................Coliadinae.

Figura 74. a) Dismorphinae (Leptidea sinapis); b) Pierinae (Anthocaris cardamines).



104

II.2.1 Nënfamilja Dismorphinae

Me përmasa të vogla, me ngjyrën bazë të flatrave të bardhë, me qelizën e mesme sa

1/4gjatësis të flatrave (Fig. 74a). Vetëm 1 gjini, Leptidea Billb. me 4 lloje për Palearktikun, 3

për Europën dhe 2 për Maqedoninë dhe Malin e Sharrit me rrethinat.

1 – Gjinia Leptidea Billberg, 1820

Tek ♂ njolla e murrme - e zezë në majën e flatrave të përparme e zhvilluar mirë, tek ♀ shumë

e zbehtë ose mungon. Breznia pranverore me figurë më të dukshme. Ana e poshtme e flatrave

të përparme e bardhë, e flatrave të pasme e gjelbërt - gri.

Tabelë e llojeve

1 (2) – Flatrat e përparme me majë të rrumbullakosur. Koka e antenave me njollë të bardhë në

anën e poshtme. 33 - 42…………………………………………................................sinapis L.

2 (1) – Flatrat e përparme me majë të theksuar. Koka e antenave plotësisht e zezë. 30 -

40.…………………………………………………………………...............duponcheli Staud.

II.2.2. Nënfamilja Pierinae

Me përmasa të vogla - mesatare, me ngjyrën bazë të flatrave të bardhë të shoqëruar me njolla

të murrme - të zeza, me anën e poshtme të flatrave të pasme shpesh të verdhë - të gjelbërt.

Qeliza e mesme afërsisht sa 1/2 e gjatësisë së flatrave. Antenat sa gjysma e gjatësisë të

flatrave të përparme e me kokë të dallueshme mirë. Ndryshueshmëria gjinore e stinore e

dukshme. Për Palearktikun 130 lloje, për Europën 41, për Maqedoninë 24, për Malin e Sharrit

dhe rrethinat 14 lloje.

Tabelë e gjinive

1 (2) – Ana e poshtme e flatrave të pasme njëngjyrëshe e bardhë, me luspa të rralla. Në të dy

anët e flatrave nervurat shumë të theksuara, të zeza……………...........................Aporia Hbn.

2 (1) – Ana e poshtme e flatrave të pasme e bardhë - e verdhë ose e verdhë - e gjelbërt me

njolla të bardha. Nervurat e anës së poshtme mezi dallohen, rrallë në flatrat e pasme të nxira

anash.

3 (4) – Ana e poshtme e flatrave të pasme e bardhë - e verdhë, rrallë me nervura të nxira

anash.………………………………………………………………….....................Pieris Fabr.

4 (3) – Ana e poshtme e flatrave të pasme e verdhë - e gjelbërt me njolla të bardha.

5 (8) – Maja e anës së sipërme të flatrave të përparme e murrme - e zezë dhe me njolla të

bardha; njolla diskale e madhe, e zezë.

6 (7) – Ngjyra bazë e anës së sipërme të flatrave e bardhë; njolla e bardhë në qelizën e mesme

të anës së poshtme të flatrave të pasme e madhe………………….........................Pontia Fabr.

7 (6) – Ngjyra bazë e anës së sipërme të flatrave e verdhë; njolla e bardhënë qelizën e mesme

të anës së poshtme të flatrave të pasme shumë e vogël………….......................Euchlow Hbn.

8 (5) – Maja e anës së sipërme të flatrave të përparme njëngjyrëeshe e murrme - e zezë; njolla

diskale e vogël, e ngushtë……………………………............................Anthocaris Boisd.



105

1 – Gjinia Aporia Hubner, 1819

Për Europën Maqedoninë dhe Malin e Sharrit dhe rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Flatrat të mbuluara me luspa të bardha, por më të rralla se tek të gjithë gjinitë e tjera.

Nervurat shumë të nxira………………………………………………crataegi L.

2 – Gjinia Pieris Schrank, 1801

Për Europën 8 lloje, për Maqedoninë 7, për Malin e Sharrit e rrethinat 6 lloje.

Tabelë e llojeve

1 (10) – Nervurat e anës së poshtme të flatrave të pasme pothuajse shkrihen me sfondin e

flatrave dhe nuk dallohen mirë.

2 (5) – Njolla e errët në majën e anës së sipërme të flatrave të përparme zgjatet në buzën

anësore deri tek nervura 4 ose arrin dhe nervurën 3.

3 (4) – Njolla e errët në majën e anës së sipërme të flatrave të përparme arrin dhe kalon pak

nervurën 3. Me përmasa të mëdha. 50 - 64……………………..............................brassicae L.

4 (3) – Njolla e errët në majën e anës së sipërme të flatrave të përparme zgjatet në buzën

anësore deri tek nervura 4. Me përmasa më të vogla. 39 - 46……......................manni Mayer.

5 (2) – Njolla e errët në majën e anës së sipërme të flatrave të përparme e vogël, trekëndëshe,

katrore ose katërkëndëshe dhe zgjatet në buzën anësore jo më tej nervurës 5.

6 (7) – Në anën e poshtme të flatrave të përparme nuk ka njollë të zezë në qelizën 3, vetëm

duket hija e njollës e anës së sipërme. 34 - 37…………………..........................ergane Geyer.

7 (6) – Në anën e poshtme të flatrave të përparme me njollë të zezë në qelizën 3.

8 (9) – Njolla e errët në majën e anës së sipërme të flatrave të përparme ndërpritet nga

nervurat me ngjyrë të çelët. 32 - 44………………………………....................krueperi Staud.

9 (8) – Njolla e errët në majën e anës së sipërme të flatrave të përparme krejtësisht gri - e

errët.………………….……………………………………………………..................rapae L.

10 (1) – Nervurat e anës së poshtme të flatrave të pasme dallohen shumë dhe janë anash me

luspa të dendura të errta, duken në formë brezash. 39 - 48…………..............................napi L.

3 – Gjinia Pontia Fabricius, 1807

Për Europën 3 lloje, për Maqedoninës 2, për Malin e Sharrit e rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Njollat e bardha në buzën anësore të anës së poshtme të flatrave të pasme

katërkëndëshe të çrregullta ose pjesërisht të rrumbullakta. 38 - 50………daplidice L.

4 – Gjinia Anthocaris Boisduval, 1833

Për Palearktikun 6 lloje, Evropën 4, Maqedoninë 3, për Malin e Sharrit me rrethinat 2

lloje.

Tabelë e llojeve

1 (2) – Ngjyra bazë e flatrave e bardhë. Tek ♂ njolla portokalli përfshin njollën diskale, tek ♀

njolla diskale e vogël dhe nuk takohet me buzën e përparme të flatrave. 36 –

44………………………………………………………………..........................cardamines L.



106

2 (1) – Ngjyra bazë e flatrave e verdhë e zbehtë (m), e bardhë (f); tek ♂ njolla portokalli

shtrihet deri tek njolla diskale; tek ♀ njolla diskale është e madhe, kuadrate dhe takohet me

brezin e errët që përshkon buzën e përparme. 32 – 38…........................gruneri Her. & Schaff.

II.2.3. Nënfamilja Coliadinae

Me përmasa mesatare, me ngjyrën bazë të flatrave të verdhë ose të gjelbërt të zbehtë,

shpesh me figurë kafe - të zezë. Antenat me kokë jo të diferencuar mirë. Ndryshueshmëria

gjinore e dukshme. Për Palearktikun 50 lloje, për Evopën 15, për Maqedoninë 4, për Malin e

Sharrit dhe rrethinat 2 lloje.

Tabelë e gjinive

1 (2) – Majat e flatrave të përparme të dala në formë dhëmbi, ngjyra bazë e flatrave e gjelbërt

e zbehtë ose e verdhë, pa figurë kafe - të zezë…………….........................Gonepteryx Leach.

2 (1) – Majat e flatrave të përparme të rrumbllakosura, ngjyra bazë e verdhë - portokalli, e

verdhë - e gjelbërt me figurë kafe - të zezë…………………..................................Colias Fabr.

1 – Gjinia Colias Fabricius, 1807

Për Palearktikun 40 lloje, për Evropën 12, për Maqedoninë dhe Malin e Sharrit me

rrethinat 2lloje.

Tabelë e llojeve

1 (2) – Bordura kafe - e zezë gjatë buzës anësore të flatrave të përparme vjen duke u

ngushtuar (1 - 2 mm) dhe nuk arrin buzën e pasme, tek ♂ e ♀ ajo përshkohet nga njolla të

verdha. 36 - 44.………………………………………………..........................australis Verity.

2 (1) – Bordura kafe - e zezë gjatë buzës anësore të flatrave të përparme e gjërë ( 4 - 6 mm )

dhe arrin buzën e pasme, tek ♂ ajo përshkohet nga nervura të verdha, tek ♀ nga njolla të

verdha………………………………………………………….............................crocea Fourc.

2 – Gjinia Gonepteryx Leach, 1815

Për Palearktikun 6 lloje, për Evropën 3, Maqedoninë 3, për Malin e Sharrit me rrethinat

1 lloj.

1 (1) – Në anën e sipërme të flatrave të përparme, njolla diskale e madhe e dallohet mire,

nervure 3 e flatrave të pasme formon “bisht” më pak të dukshëm, flatrat të gjelbërta të zbehta

(♂) ose të verdha – limoni ( ♀). 52 - 63………………...........................................rhamni L.

II.3. Familja Lycaenidae

Përfshin lloje me përmasa të vogla ose edhe shumë të vogla, rrallë mesatare, me ngjyrë

të kaltërt - blu (kryesisht ♂♂), të kuqe, të murrme - kafe, të gjelbërt. Figura përbëhet nga

njolla portokalli ose të zeza, njolla “sy”, pika, shirita të kuq, të murrmë; në përgjithësi ngjyra

e ♂♂ me shkëlqim metalik. Flatrat e pasme nganjëherë me bisht të shkurtër pranë këndit

fundor. Në përcaktimin e llojeve merret parasysh figura e anës së poshtme të flatrave

(kryesisht të atyreve të pasme), sidomos vendosja e renditja e njollave, e pikave dhe e vijave -

shiritave. Për Palearktikun rreth 102 lloje, për Maqedoninë 56, për Malin e Sharrit me

rrethinat 39 lloje.



107


1 (2) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme me dy shirita prej njollash të bardha të

mëdha……………………………………………………………………….............Riodinina.

2 (1) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme pa shirita prej njollash të bardha.

3 (4) – Në fushën e qelizës së mesme të anës së poshtme të flatrave të përparme mungojnë

njollat e zeza, ose ndodhen 1 apo tre të tij (dy në fushë dhe një në fund të saj – Fig. 75a, b,

c)………………………………………………………..........................................Lycaeninae.

4 (3) – Në fushën e qelizës së mesme të anës së poshtme të flatrave të përparme ndodhen dy

njolla të zeza ( një në fushë e një në fund të saj – Fig. 75b)…….....................Polyommatinae.

Figura 75. a) Familja Lycaenidae.

II.3.1. Nënfamilja Riodininae

Me përmasa të vogla. Antenat të holla, të gjata, me kokë të diferencuar qartë. Sytë të

zhveshur ose me qime. Këmbët e përparme të reduktuara shumë (♂) ose të zhvilluara

plotësisht (♀). Qeliza e mesme e flatrave e mbyllur. Flatrat e pasme shpesh me bisht të

shkurtër. Përhapur kryesisht në Amerikën Jugore. Për Europën Maqedoninë dhe Malin e

Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 – Gjinia Hamearis Hubner, 1819

1 (1) – Antenat me kokë të shkurtër, të qartë. Sytë me qime të shkurtra, ovalë me anë të

bardha. 23 - 30……………………………………………………...................lucina Linnaeus.

II.3.2. Nënfamilja Lycaeninae

Me përmasa të vogla - mesatare; me ngjyrë të kaltërt - blu, të kuqe - flakë, të murrme -

kafe, të gjelbërt, me njolla portokalli, shirita me shkëlqim metalik ose në përgjithësi me

shkëlqim metalik (♂♂). Ana e poshtme e flatrave e hirtë, e murrme, e gjelbërt, shpesh me

njolla “sy” ose të thjeshta, pika, shirita. Këmbët të shkurtra, tarset tek meshkujt të pa

segmentuar. Nervura radiale me 3 ose 4 degë; nervura e parë e mesme gjithmonë e lirë në

flatrat e përparme.

Për Palearktikun rreth 30 lloje, për Maqedoninë 15, për Malin e Sharrit me rrethinat 13

lloje.



108

Tabelë e gjinive

1 (2) – Ana e poshtme e flatrave e gjelbërt me njollëza të bardha................Callophrys Billbg.

2 (1) – Ana e poshtme e flatrave jo e gjelbërt.

3 (8) – Buza anësore e flatrave të pasme pranë këndit fundor me një zgjatim (bisht) të vogël.

4 (5) – Ana e poshtme e flatrave të përparme e të pasme me nga dy shirita të bardhë me

hapësirën ndërmjet tyre të kuqërremtë………………………………....................Thecla Fabr.

5 (4) – Ana e poshtme e flatrave vetëm me një shirit prej njollash të bardha.

6 (7) – Ana e sipërme e flatrave kafe e çelët me njollë të madhe vjollcë të shpërbërë, ana e

poshtme gri - e hirtë………………………………………….....................Neozephyrus Sibat.

7 (6) – Ana e sipërme e flatrave pa njollë vjollcë, ana e poshtme e kafejtë…………….............

………………………………………………………………………..............Satyrium Scudd.

8 (3) – Buza anësore e flatrave të pasme pa zgjatim (bisht) të vogël.

9 (10) – Shiriti pasdiskal i anës së poshtme të flatrave të pasme me njolla të bardha të

theksuara pa kurrfarë bordure…………………………………………...............Heodes Dalm.

10 (9) – Shiriti pasdiskal pa njolla të bardha pa bordurë.

11 (12) – Ana e poshtme e flatrave të pasme pa ose vetëm me njolla të zeza pak të dukshme e

pa bordurë të bardhë ………………………………………................................Lycaena Fabr.

12 (11) – Ana e poshtme e flatrave të pasme me njolla të zeza të zhvilluara mirë dhe me

bordurëntë bardhë.

13 (14) – Ana e poshtme e flatrave të pasme kafe e çelur, buzës anësore pa shirit të kuq ose

vetëm pjesërisht të dukshëm……………………............................Palaeochrysophanus Vert.

14 (13) – Ana e poshtme e flatrave të pasme e hirtë-gri, e verdhë, e verdhë e kuqërremtë,

buzës anësore me shirit të kuq pak ose shumë të theksuar.

15 (16) – Ana e poshtme e flatrave të pasme e hirtë-gri, buzës anësore shiriti i kuq pak a

shumë i theksuar mirë………………………………….......................Thersamolycaena Vert.

16 (15) – Ana e poshtme e flatrave të pasme e verdhë, e verdhë-kuqërremtë, buzës anësore

me shirit pak ose aspak të zhvilluar……………………………..........................Heodes Dalm.

1 – Gjinia Thecla Fabricius, 1807

Për Europën, Maqedoninë dhe Malin e Sharrit 1 lloj.

1 (1) – Në anën e sipërme të kafejta, në të poshtmen të verdha - portokalli me nga dy shirita

të bardhë e të ngushtë; “bishti” në këndin fundor të flatrave të pasme p.a sh. i theksuar. 30-

38.……………………………………………………………....................................betulae L.

2 – Gjinia Neozephyrus Sibatini & Ito, 1942

Për Europën, Maqedoninë dhe Malin e Sharrit 1 lloj.

1 (1) - Në anën e sipërme të kafejta - vjollcë, në anën e poshtme të hirta me nga një shirit të

bardhë të hollë. 30-34.…………………..…………………………..........................quercus L.

3 – Gjinia Satyrium Scudder, 1876

Për Europën 6 lloje, për Maqedoninë 5 lloje dhe për Malin e Sharrit më rrethinat 4

lloje.



109

Tabelë e llojeve

1 (2) – Pranë këndit fundor të anës së poshtme të flatrave të pasme, shiriti i bardhë përthyhhet

në formën e gërmës w (Fig.76a). 27 - 30……………..............................w – album Knoch.

2 (1) – Shiriti i bardhë nuk përthyhet në formën e gërmës w.

3 (4) – Në këndin fundor të anës së poshtme të flatrave të pasme me njollë të madhe të

kaltërt (Fig. 76b).26 - 36………..………………………………………….spini Den & Schiff.

4 (3) – Pa njollë të kaltërt në këndin fundor.

Figura 76. a) Satyrium w-album; b) Satyrium spini.

5 (6) – Pranë këndit fundor të anës së poshtme të flatrave të pasme, shirit i bardhë përthyhet

në formën e gërmës v (Fig.77a). 26 - 36……………………….................................ilicis Esp.

6 (5) – Pranë këndit fundor të anës së poshtme të flatrave të pasme, shiriti i bardhë përthyhet

pak dhe nuk formon gërmën v (Fig.77b) 25 - 30.…………...................................acaciae Fabr.

Figura 77. a) Satyrium ilicis; b) Satyrium acaciae.

4 – Gjinia Callophrys Billberg, 1820

Për Europën 2 lloje, Maqedoninë dhe Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Ana e sipërme e flatrave kafe; ana e poshtme e gjelbërt me njolla të bardha të

theksuara veçanërisht në flatrat e pasme. Flatrat e pasme pa zgjatim (“bisht”)...............rubi L.

5 – Gjinia Lycaena Fabricius, 1807

Për Europën 2 lloje, për Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Ana e sipërme e flatrave e kuqe - ari ose e kuqërremtë me njolla të zeza, nganjëherë

me nuancë vjollcë, ajo e flatrave të pasme kafe me shirit portokalli - të kuq gjatë buzës

anësore…………………………………………………………................................phlaeas L.



110

6 – Gjinia Heodes Dalman, 1816

Për Europën 4, për Maqedoninë 3, për Malin e Sharrit me rrethinat 2 lloje.

Tabelë e llojeve

1 (2) – Ana e poshtme e flatrave me njolla të zeza pa bordurë të bardhë dhe një rradhë

njollash të bardha. 28-36……………………………………………….................virgaurea L.

2 (1) – Ana e poshtme e flatrave me njolla “sy”. 25 - 30…………………............tityrus Poda.

7 – Gjinia ThersamolycaenaVerity, 1957

Për Europën 3 lloje, për Maqedoninë dhe Malin e Sharrit me rrethinat 3 lloje.

Tabelë e llojeve

1 (2) – Dy njollat e para të shiritit paraanësor të anës së poshtme të flatrave të përparme të

zhvendosura pak përpara të tjerave, shiritit duket si i ndërprerë (Fig. 78a). 32-

38……………………………………………………………….........................alciphron Rott.

2 (1) – Të gjitha njollat janë të vendosura nën njëra tjetrën, shiriti është i harkuar, nuk duket

i pandërprerë (Fig. 78b).

3 (4) – Bordura e hirtë e buzës anësore në anën e poshtme të flatrave të përparme mungon ose

është shumë e ngushtë, njolla diskale e anës së poshtme të flatrave të pasme formohet nga dy

njollëza. 26-30………………………………....................................................thersamon Esp.

4 (3) – Bordura e hirtë e buzës anësore në anën e poshtme të flatrave të përparme e theksuar,

e gjërë (rreth 2 mm), njolla diskale e anës së poshtme të flatrave të pasme e ngushtë dhe e

harkuar. 30-34…………………………………………….....................................dispar Haw.

Figura 78. a) Thersamolycaena alciphron; b) Thersamolycaena dispar.

II.3.3. Nënfamilja Polyommatinae

Me përmasa të vogla. Flatrat e përparme trekëndëshe me buzë anësore të

rrumbullakosura, të pasmet pak a shumë ovale dhe nganjëherë mbarojnë me “bisht”. Tek ♂,

ana e sipërme e flatrave e kaltërt - blu me bordurë të errët ose kafe; tek ♀ kafe e errët, shpesh

me “pluhurim” të kaltërt, në buzën anësore me njolla portokalli. Ana e poshtme e flatrave e

bardhë - e kaltërt ose kafe. Sistemi i figurës së anës së poshtme i njëllojtë tek të dy sekset. Për

Palearktikun 74 lloje, Europën 66, Maqedoninë 28, për Malin e Sharrit me rrethinat 19 lloje.



111

Tabelë e gjinive

1 (8) – Flatrat e pasme me “bisht” të hollë e të shkurtër pranë këndit fundor.

2 (7) – Ana e poshtme e flatrave me vijëza ose shirita, “bishti” në flatrat e pasme i theksuar

mirë.

3 (4) – Ana e poshtme e flatrave e bardhë - e hirtë me vijëza të zeza të qarta (Fig. 79a). Me

përmasa të vogla. 18 - 24……………………………………………..............Tarucus Moore.

4 (3) – Ana e poshtme e flatrave e bardhë - e hirtë me shirita gri - kafe. Me përmasa më të

mëdha, 22-31.

5 (6) – Pranë buzës anësore të anës së poshtme të flatrave të pasme pa shirit të bardhë, vetë

me njolla të bardha të veçuara mirë nga njëra - tjetra. Njollat e zeza pranë këndit fundor të

rrethuara plotësisht me ngjyrë të gjelbërt metalike (Fig. 79c).………………Leptodes Scudd.

6 (5) – Pranë buzës anësore të anës së poshtme të flatrave të pasme me shirit të bardhë të

gjërë e të theksuar mirë. Njollat e zeza pranë këndit fundor vetëm nga ana e jashtme me

ngjyrë të gjelbërt metalike………………………………..................................Lampides Hbn.

7 (2) – Ana e poshtme e flatrave me njolla; “bishti” në flatrat e pasme pak i theksuar.

….………………………………………………………………………….............Everes Hbn.

8 (1) – Flatrat e pasme pa “bisht” pranë këndit fundor, vetëm ndërmjet nervurave 2 - 4 mund

të jenë të dhëmbëzuara thellë.

9 (10) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme, njolla e bardhë e zgjatur ka formën e

shigjetës, përfshin njollën diskale dhe arrin deri tek buza anësore……........Eumedonia Forst.

10 (9) – Njolla e bardhë e zgjatur në formën e shigjetës mungon ose ka formën e një brezi që

fillon nga baza e flatrës dhe shkon deri tek buza anësore.

11 (12) – Pranë këndit fundor të flatrave të pasme me 2 thellime pak (♂) a shumë (♀) të

theksuar…………………………………………………………................Polyommatus Latr.

12 (11) – Pranë këndit fundor të flatrave të pasme pa thellime.

13 (22) – Buza anësore e anës së poshtme të flatrave të pasme me njolla ose shirit portokalli.

14 (15) – Në anën e jashtme të shiritit portokalli të flatrave të pasme me njolla të gjelbra ose

të kaltra me shkëlqim metalik (Fig. 79b). ………………………………...........Plebejus Kluk.

Figura 79. a) Tarucus balcanicus; b) Plebejus argus; c) Leptodes pirithous.

15 (14) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme pa njolla me shkëlqim metalik.

16 (19) – Në shiritin paraanësor të anës së poshtme të flatrave të përparme njollat e zeza të

mëdha, katrore ose katërkëndëshe: njollat portokalli mungojnë.

17 (18) – Në anën e poshtme të flatrave, njollat e zeza pa bordurë të bardhë të qartë; në

shiritin paraanësor të flatrave të përparme njollat e zeza katrore. Në buzën anësore të anës së

poshtme të flatrave të pasme shiriti i bardhë i gjërë…….............................Scolitantides Hbn.

18 (17) – Në anën e poshtme të flatrave, njollat e zeza me bordurë të bardhë të qartë; në

shiritin paraanësor të flatrave të përparme, njollat e zeza të çrregullta. Në buzën anësore të

anës së poshtme të flatrave të pasme shiriti i bardhë i

ngushtë…………………………………………………………..............Pseudophilotes Beur.



112

19 (16) – Në shiritin paraanësor të anës së poshtme të flatrave të përparme, njollat e zeza të

vogla, trekëndëshe dhe të ngjitura me njollat portokalli.

20 (21) – Njolla e dytë ( duke filluar nga buza e përparme ) e shiritit pasdiskal të anës së

poshtme të flatrave të pasme është e vendosur nën njollën e parë……..................Aricia R. L.

21 (20) – Njolla e dytë e vendosur në një radhe me të tjerat………............Polyommatus Latr.

22 (13) – Buza anësore e anës së poshtme të flatrave të pasme pa njolla portokalli.

23 (24) – Ana e poshtme e flatrave e bardhë - e kaltërt……………….............Celastrina Tutt.

24 (23) – Ana e poshtme e flatrave e hirtë, e hirtë - bronz ose kafe.

25 (26) – Njolla e zezë në shiritin pasdiskal të anës së poshtme të flatrave të përparme janë

vendosur në mënyrë që e fundit të jetë më pranë buzës anësore të

flatrës……………………………………………………………............Glaucopsyche Scudo.

26 (25) – Njollat e zeza janë vendosur në formë të gërmës S ose formojnë pak a shumë vijë të

drejtë.

27 (28) – Ana e poshtme e flatrave të pasme me brez të bardhë që fillon nga baza dhe arrin

buzën anësore……………………………………………….......................Polyommatus Latr.

28 (27) – Ana e poshtme e flatrave të pasme pa brez të bardhë.

29 (32) – Njollat e shiritit pasdiskal të anës së poshtme të flatrave të përparme të vendosura

pak a shumë në vijë të drejtë.

30 (31) – Me përmasa mesatare: 38 - 44. Njollat e shiritit pasdiskal të anës së poshtme të

flatrave të pasme formojnë varg të pandërprerë…………………..................Jolana Beth. Bak.

31 (30) – Me përmasa të vogla : 22 - 26. Njolla e dytë e shiritit pasdiskal e vendosur nën të

parën dhe vargu kësisoj ndërpritet………………………………..........................Cupido Schr.

32 (29) – Njollat e shiritit pasdiskal të anës së poshtme të flatrave të përparme formojnë varg

të valëzuar ose në formën e gërmës S.

33 (34) – Dy njollat e shiritit pasdiskal të anës së poshtme të flatrave të pasme të vendosura

në një vijë me njollën e katërt, shiriti ndërpritet…………….............................Cyaniris Dalm.

34 (33) – Dy njollat janë në një vijë me njollën e tretë, shiriti i pandërprerë.

35 (36) – Njollat e shiritit anësor të anës së poshtme të flatrave të pasme pak më të errta se

ngjyra bazë e flatrës………………………………………..........................Polyommatus Latr.

36 (35) – Njollat e shiritit anësor të anës së poshtme të flatrave të zeza ose mungojnë

…………………………………………………………………............Maculinea Van - Ecke.

1 – Gjinia Tarucus Moore, 1881

Për Europën 2 lloje, për Maqedoninë, për Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Tek ♂, ana e sipërme e flatrave e kaltërt - vjollcë; tek ♀ kafe me njollëza të bardha të

ndotura; ana e poshtme e flatrave e bardhë me vijëza të zeza 18 –

24……………………………………………………………………...............balcanicus Frey.

2 – Gjinia Leptodes Scudder, 1876

Për Europën 2 lloje, për Maqedoninë 1, për Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Ana e sipërme e flatrave vjollcë, vjollcë - blu, gri - kafe; ana e poshtme kafe e çelët

me njolla e shirita të hirtë 22-26……..……………………………….....................pirithous L.



113

3 – Gjinia Lampides Hübner, 1819

Për Europën 1 lloj, për Maqedoninë 1, për Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1(1) – Tek ♂ ana e sipërme vjollcë-blu, tek ♀ kafe, baza vjollcë. 25-31..................boeticus L.

4 – Gjinia Cupido Schrank, 1801


1 (1) – Ana e sipërme e flatrave kafe e errët; baza e anës së poshtme të flatrave me pak

pluhurim të kaltërt - të gjelbërt. Njollat e shiritit pasdiskal të flatrave të përparme formojnë

varg të drejtë e janë afër buzës anësore. 18 - 22………………...........................minim Fuessl.

5 – Gjinia Everes Hübner, 1819

Për Europën 3 lloje, për Maqedoninë 3 , për Malin e Sharrit me rrethinat 2 lloje.

Tabelë e llojeve

1 (2) – Pranë këndit fundor të anës së poshtme të flatrave të pasme me 2 njolla portokalli. 27 -

30. ……………………………………………………......................................argiades Pallas.

2 (1) – Njollat portokalli mungojnë. Në shiritin pasdiskal të anës së poshtme të flatrave të

përparme, njollat ndërmjet nervurës 2 e 3 del përpara në drejtim të bazës së flatrës. 22 -

26.………………………………………………………................................decolorata Staud.

6 – Gjinia Celastrina Tutt, 1906

Për Palearktikun 6 lloje, Evropën 1, Maqedoninë 1, për Malin e Sharrit me rrethina 1

lloj.

1 (1) – Tek ♂ , ana e sipërme e fltrave e kaltërt - blu me bordurë anësortë zezë, të ngushtë;

Tek ♀, ana e sipërme blu e çelët me bordurë anësore të errët të gjërose blu e errët, flatrat e

pasme me buzën e përparme të errësuar. 28 - 32……………..................................argiolus L.

7 - Gjinia Glaucopsyche Scudder, 1872

Për Europën dy lloje, për Maqedoninë 1, për Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Hapësira e flatrave 24 - 32. Tek ♂, ana e sipërme e flatrave blu, në buzën anësore me

bordurë të zezë të errët; tek ♀ , ana e sipërme e flatrave kafe, shpesh pak a shumë me nuancë

blu……………………………………………………….........................................alexis Poda.

8 – Gjinia Maculinea Ecke, 1915

Për Europën 5 lloje, Maqedoninë 2 , për Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.



114

Tabelë e llojeve

1(1) – Baza e anës së poshtme të flatrave të pasme me shumë pluhur blu. Qeliza e mesme e

anës së poshtme të flatrave të përparme me njollë shtojcë; njollat e tjera më të mëdha se të

flatrave të pasme. 38 - 41………………………………………....................................arion L.

9 – Gjinia Iolana Bethune-Baker, 1914

Për Europën 1, Maqedoninë dhe Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Tek ♂ ana e sipërme e flatrave vjollcë - blu me shkëlqim, në buzën anësore kafe e

zezë, nervurat në gjysmën e dytë të flatrave të nxira, tek ♀, ana e sipërme e flatrave blu,

anash dhe në buzën anësore e errësuar. 38 - 44...……………...................................iolas Ochs.

10 – Gjinia Pseudophilotes Beuret, 1958

Për Europën 3 lloje, për Maqedoninë 1, për Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloje.

1 (1) – Hapësira e flatrave 22 - 24. Tek ♂, ana e sipërme e flatrave gri - blu e çelët, në buzën

anësore e errësuar, me njollë diskale të zezë; tek ♀ , ana e sipërme e flatrave kafe-e zezë, në

bazë pjesërisht blu.………………………………….........................................vicrama Moore.

11 – Gjinia Scolitantides Hübner, 1819

Për Europën 1 lloj, për Maqedoninë dhe Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Tek ♂, ana e sipërme e flatarve gri - kafe, pjesërisht blu sidomos në flatrat e

përparme, njolla diskale dhe njolla anësore me bordurë blu të çelët; thekët të bardha me njolla

kafe. tek ♀ ngjyra blu e anës së sipërme shumë e zbehtë. 24 – 35……..................orion Pallas.

12 – Gjinia Cyaniris Dalman, 1816


1 (1) – Tek ♂ , ana e sipërme e flatrave blu - vjollcë me bordurë anësore të zezë të gjërë 1 – 2

mm, nervurat të errësuara në pjesën e dytë të flatrave. Tek ♀, ana e sipërme e flatrave kafe pa

figurë; ana e poshtme kafe ose kafe - gri me figurë si tek mashkulli. 27 -

35……………………………………………………........................................semiargus Rott.

13 - Gjinia Polyommatus Latreille, 1804


Tabelë e llojeve

1 (22) – Pranë këndit fundor të flatrave të pasme me dy thellime, që formojnë dy “dhëmbë”

pak a shumë të dukshëm. 29 - 30…………………………......................daphnis Den. & Rott.

2 (2) – Pranë këndit fundor të flatrave të pasme pa dy thellimet, që japin dy “dhëmbë” p.a.sh

të dukshëm.

3 (16) – Baza e anës së poshtme të flatrave të përparme pa njolla të zeza.

4 (9) – Buza anësore e anës së poshtme të flatrave të pasme pa njolla ose shirit portokalli.



115

5 (8) – Ana e poshtme e flatrave të pasme me shirit të bardhë që shkon nga baza deri tek buza

anësore.

6 (7) – Tek ♀ ana e sipërme e flatrave e kaltërt, me shkëlqim metalik e bordurë të errët, tek

femra baza e flatrave me pluhurim të kaltërt. Njolla diskale e anës së poshtme të flatrave të

përparme dallohet mirë. 26 - 36……….................................................damon Den. & Schiff.

7 (6) – Tek ♀ ana e sipërme e flatrave kafe, tek femra baza e flatrave pa pluhurim të kaltërt.

Njolla diskale e anës së poshtme të flatrave të përparme mezi dallohet. 30 - 36

………………………………………………………………………................Ripartii Freyer.

8 (5) – Ana e poshtme e flatrave të pasme pa shirit të bardhë. 30 – 35.................admetus Esp.

9 (4) – Buza anësore e flatrave të pasme me njolla ose shirit portokalli.

10 (15) – Në buzën anësore të anës së poshtme të flatrave mungon bordura e bardhë ose

është shumë e ngushtë (0,5 mm), njollat e shiritit pasdiskal pothuajse të një madhësie në të dy

flatrat.

11 (14) – Ndërmjet nervurës 3 e 4 të anës së poshtme të flatrave të pasme me njollë të bardhë

të madhe në formë trekëndëshi; njollat portokalli të zhvilluara mirë tek të dy flatrat.

12 (13) – Këndi i drejtë i trekëndëshit, që formojnë 2 njollat e para të shiritit pasdiskal dhe e

para e shiritit paraanësor ndodhet tek kjo e fundit (Fig. 80a). 24 – 27……….....thersites Cant.

Figura 80. a) Thersitea; b) Escheri; c) Icarus; d) Eroides.

13 (12) – Ky kënd ndodhet tek njolla e dytë e shiritit pasdiskal (Fig. 80b). 30 -

35….......................................................................................................................escheri Hubn.

14 (11) – Ndërmjet nervurës 3 e 4 të anës së poshtme të flatrave të pasme pa njollë të bardhë,

në buzën anësore të anës së poshtme të flatrave të përparme mungojnë (♂) ose ndodhen 2-3

njolla portokalli të zbehta (♀). 30 - 41……………..........................................amanda Schnei.

15 (10) – Në buzën anësore të anës së poshtme të flatrave, bordura e bardhë e zhvilluar mirë

(2-3 mm), njollat e shiritit pasdiskal të flatrave të përparme më të mëdha se të flatrave të

pasme. 27 - 33………………………….................................................dorylas Den. & Schiff.

16 (2) – Baza e anës së poshtme të flatrave të përparme me 1-2 njolla të zeza.

17 (20) – Thekët të bardha me njolla kafe.

18 (19) – Njollat e zeza të shiritit pasdiskal të anës së poshtme pothuajse të një madhësie në

të dy flatrat, dy njollat e fundit të shiritit paraanësor të flatrave të përparme janë në një radhë

me të tjerat dhe mbas tyre nuk ka njollë të bardhë të madhe. 28 -

34………………………………………………………….................................bellargus Rott.

19 (18) – Njollat e zeza të shiritit pasdiskal të anës së poshtme më të mëdha në flatrat e

përparme, dy njollart e fundit të ashiritit paraanësor të flatrave të përparme të zhvendosura

përpara në drejtim të bazës, mbas tyre ndodhet njollë e bardhë me dy pika të zeza. 26 - 36.

……………………………………………………...............................................coridon Poda.



116

20 (17) – Thekët pa njolla kafe.

21 (22) – Këndi i drejtë i trekëndëshit që formohet nga dy njollat e para të shiritit pasdiskal e

njolla e parë e shiritit paraanësor ndodhet tek njolla e shiritit pasdiskal (Fig. 80c).23 -

34………………………………………………………...........................................icarus Rott.

22 (21) – Këndi i drejtë i këtij trekëndëshit ndodhet tek njolla e parë e shiritit paraanësor (Fig.

80d). 22 - 34….......................................................................................................eroides Friv.

14 – Gjinia Aricia R. L., 1817


Tabelë e llojeve

1 (2) – Ana e sipërme e flatarve kafe me njolla anësore portokalli - të kuqe; gjatë nervurës 4

të anës së poshtme të flatrave të pasme me njollë të bardhë të zgjatur. 24 –

30………………………………………………………………..............agestis Den. & Schiff.

2 (1) – Ana e sipërme e flatrave e kaltërt-blu me bordurë anësore të errët (♂ ) ose kafe me

anësore portokalli ( ♀), përgjatë nervurës 4 të anës së poshtme të flatrave të pasme me njollë

të vogël të bardhë, jo gjithënjë të dallueshme. 33 – 36……………...................anteros Freyer.

Figura 81. Gjemb i skerotizuar.

15 – Gjinia Plebejus Kluk, 1802

Për Europën 7 lloje, për Maqedoninë 4, për Malin e Sharrit me rrethinat 2 lloje

Tabelë e llojeve

1 (4) – Tibiat e këmbëve të përparme në fund me gjemb të sklerotizuar shumë të zhvilluar e të

harkuar (Fig. 81a).

2 (3) – Ana e sipërme e flatrave blu me bordurë të errët të gjërë. 23 - 29…................argus L.

3 (2) – Ana e sipërme e flatrave blu me shkëlqim dhe pa bordurë të errët (♂ ) ose kafe (♀).24

- 30……………………………………………………..........................argyrognomon Bergst.

4 (1) – Tibiat e këmbëve të përparme në fund pa gjëmb të sklerotizuar (Fig. 81b). 26 –

30………………………………………………………………………………...............idas L.

II.4. Familja Nymphalidae

Me përmasa mesatare - të mëdha, me ngjyra të larmishme e të theksuara. Këmbët e

përparme shpesh jo të zhvilluara mirë, sidomos tek ♂♂ dhe nuk shërbejnë për të ecur, flatrat

e përparme trekëndëshe me buzë anësore të drejta, të rrumbullakosura ose të dhëmbëzuara.

Figura e flatrave me njolla e shirita të bardhë, të verdhë, të kuq në sfond të errët - të zi, ose të

zi në sfond të verdhë apo të kuq. Sytë me ose pa qime. Për Europën rreth 48 gjini, për Malin e

Sharrit me rrethinat 34 lloje.



117


1 (2) – Zgjatimet buzore ( palpis labialis ) shumë të gjata, pothuajse sa gjatësia e kraharorit

dhe të drejtuara përpara (Fig. 82a)…………………………..................................Libytheinae.

2 (1) – Zgjatimet buzore shumë më të shkurtra se kraharor (Fig. 82b).

3 (4) – Një ose disa nervura të fryra në flatrat e përparme (Fig. 82a, b)…................Satyrinae.

4 (3) – Nervurat e flatrave të përparme normale.

5 (6) – Flatrat e pasme me dy “bishta” pranë këndit fundor……………...............Charaxinae.

6 (5) – Flatrat e pasme pa “bishta”pranë këndit fundor.

7 (8) – Sytë e mbuluar me qime………………………………………...............Nymphalinae.

8 (7) – Sytë të zhveshur, pa qime.

9 (12) – Ana e sipërme e flatrave të pasme e murrme, vjollcë ose e murrme e zezë, në fushë

me shirit të theksuar prej njollash të mëdha, të bardha, katërkëndëshe.

10 (11) – Ana e sipërme e flatrave vjollcë, e murrme - vjollcë…………...............Apaturinae.

11 (10) – Ana e sipërme e flatrave të pasme e murrme - e zezë………….............Limenitinae.

12 (9) – Ana e sipërme e flatrave të pasme e kuqërremtë, rrallë e murrme e zbehtë,

nganjëherë në fushë me shirita prej njollash portokalli ose verdhoshe - të bardha.

13 (14) – Qeliza e mesme e flatrave të pasme e hapur, mungon nervura

diskale…………………………………………………………………...............Nymphalinae.

14 (13) – Qeliza e mesme e flatrave të pasme e mbyllur, nervula diskale

ndodhet…………………………………………………………………………Heliconiinae.

Figura 82. a) Libytheinae celtis; b) Gonepterys cleopatra.

II.4.1. Nënfamilja Libytheinae

Me përmasa mesatare. Sytë të zhveshur. Zgjatimet buzore (palpet labiale) shumë të

gjata, të drejtuara përpara dhe me qime të dendura. Këmbët e përparme të shkurtra (♂) ose të

zhvilluara normalisht ( ♀). Buza anësore e flatrave të përparme me dhëmb të theksuar në

vazhdim të nervurës 5, ajo e flatrave të pasme e dhëmbëzuar. Për Europën, Maqedoninë dhe

malin e Sharrit me rrethinat 1 gjini.

1 – Gjinia Libythea Fabricius, 1807

Për Europën, Maqedoninë dheë Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.



118

1 (1) – Zgjatimet buzore ( palpis labialis ) shumë të gjata e të drejtuara përpara. Ana e

sipërme e flatrave kafe e errët me njolla portokalli. 38 - 45……………….............celtis Laich.

II.4.2. Nënfamilja Satyrinae

Me përmasa mesatare të mëdha, kryesisht me ngjyrëtë hirtë, kafe, okër - të verdhë.

Sytë me ose pa qime. Këmbët e përparme jo të zhvuilluara plotësisht mirë tek të dy sekset,

nuk shërbejnë për ecje; tibiat me një çift shpore. Flatrat e përparme trekëndëshe të gjëra, të

pasmet ovale të rrumbullakosura. Në flatrat e përparme 1 - 3 nervura janë të fryra në bazën e

tyre. Qeliza e mesme e mbyllur në të dy flatrat, nervura diskale e flatrave të përparme e

përthyer fort. Njollat “sy” të zhvilluara shpesh në të dy flatrat. Pë Evropën rreth 22 gjini.

Tabelë e gjinive

1 (2) – Njyra bazë e flatrave e bardhë dhe me shumë njolla kafe……............Melanargia Mei.

2 (1) – Ngjyra bazë e flatrave kafe, kafe - e zezë ose e verdhë - kafe.

3 (24) – Në bazën e flatrave të përparme të fryra 2 ose 3 nervura: Sc - 12, Cu-2+3, 2A-1b.

(Fig. 823 a, b, c).

Figura 83. Trashja e nervurave tek nënfamilja Satyrinae.

4 (5) – Në bazën e flatrave të përparme të fryra 3 nervura: Sc-12, Cu-2+3, 2A-1b.(Fig. 83c).

.……………………………………………………...................................Coenonympha Hbn.

5 (4) – Në bazën e flatrave të përparme të fryra 2 nervur : Sc-12, Cu-2+3, (Fig. 83b).

6 (9) – Nervura M3 - 4 e flatrave të pasme e përkulur në formë harku dhe del nga një pikë

me nervurën Cu1-3.

7 (8) – Ana e sipërme kafe me njolla portokalli - të verdha (♂) ose të verdha ( ♀); në bazën e

flatrave të përparme të fryra qartë të dnervurat ………………............................Pararge Hbn.

8 (7) – Ana e sipërme e flatrave kafe me shirita të gjërë të verdhë-portokalli; nga sfondi i

flatrave dallohen shirita të ngushtë (kafe) të përthyer; në bazën e flatrave nervura e dytë (2 +

3) më pak e fryrë……………………...............................................Lasiommata Hm. & Wes.

9 (6) – Nervura M3 - 4 e flatrave të pasme pothuajse e drejtë dhe del veças nga Cu1-4.

10 (19) – Buza e pasme e flatrave të pasme e drejtë ose e harkuar pak nga jashtë.

11 (18) – Ana e poshtme e flatrave të pasme pa njolla “sy”( rrallë 1 -2 pak të dukshme)

12 (15) – Ana e poshtme e flatrave të përparme kafe me ose pa shirit anësor të bardhë - të

verdhë, ose të verdhë - bronz.

13 (14) – Ana e poshtme e flatrave të përparme pa shirit anësor të bardhë, vetëm me njolla

ose njollë të bardhë………………………………………….......................Neohipparchia Less.

14 (13) – Ana e poshtme e flatrave të përparme me shirit anësor të bardhë të zhvilluar

mirë……………………………………………………………………...............Hipparchia F.



119

15 (12) – Ana e poshtme e flatrave të përparme e bardhë, me njolla të çrregullta kafe, ose e

verdhë e zbehtë me vija tërthore kafe.

16 (17) – Qeliza e mesme e anës së poshtme të flatrave të përparme e bardhë me njollë të

madhe kafe me pikë të zezë në qëndër………………………..........................Chazara Moore.

17 (16) – Qeliza e mesme e anës së poshtme të flatrave të përparme kafe - e verdhë me njollë

të ngushtë me vijëzë të errët në mes…………………...............................Pseudochazara Hfn.

18 (11) – Ana e poshtme e flatrave të pasme me shumë (zakonisht 5) njolla “sy” të zeza me

bordurë të çelët…………………………………………...........................Aphantopus Wallgr.

19 (9) – Buza e pasme e harkuar nga brenda.

20 (23) - Ana e sipërme e flatrave kafe.

21 (22) – Tek ♂, ana e sipërme e flatrave kafe me nuancë bronzi; ana e poshtme e flatrave të

pasme me shirit pasdiskal të çelët me njolla të vogla. Tek ♀ ana e poshtme dhe e sipërme me

nga 1 njollë “sy” me pikë të bardhë………………Maniola Schrk.

22 (21) – Tek ♂, ana e sipërme e flatrave kafe me nuancë të gjelbërt -ulliri, ana eposhtme e

flatrave të pasme pothuajse uniformisht kafe - gri. Tek ♀, ana e poshtme dhe e sipërme e

flatrave të përparme me 3 njolla “sy” me ose pa pikë të

bardhë………………………………………………………...................Hyponephele Musch.

23 (20) – Ana e sipërme e flatrave bronz - e verdhë me buzë anësore kafe……..Pyronia Hbn.

24 (3) – Në bazën e flatrave të përparme shumë e fryrë vetëm nervura 12, kurse 2+3 mund të

jetë vetëm pak më e trashë se të tjerat (Fig. 83).

25 (26) – Në sfondin kafe - të zi të anës së sipërme të flatrave me shirit të bardhë, të

gjërë…………………………………………………………………............Brintesia Fruchst.

26 (25) – Në anën e sipërme të flatrave pa shirit të bardhë.

27 (28) – Ana e sipërme e flatrave kafe, kafe e errët me shirit të kuqërremtë me njolla “sy” të

vogla, të zeza, shpesh me pikë të bardhë në mes………………...........................Erebia Dalm.

28 (27) – Ana e sipërme e flatrave me figurë tjetër.

29 (32) – Ana e sipërme e flatrave njëngjyrëshe e zezë - kafe me 2 njolla “sy”.

30 (31) – Njollat “sy” të anës së sipërme të flatrave me pikë të bardhë në qëndër, buza

anësore e flatrave të pasme paksa e valëzuar…………………………….............Satyrus Latr.

31 (30) – Njollat “sy” të anës së siperme të flatrave me pikë blu në qëndër; buza anësore e

flatrave të pasme shumë e valëzuar…………………………….............................Minois Hbn.

32 (29) – Ana e sipërme e flatrave kafe me shirit të verdhë - portokalli dhe një njollë “sy”

mbi të (rrallë dhe me një të dytë)……………………………......................Arethusana Lesse.

1 – Gjinia Pararge Hübner, 1819


1 (1) – Buza anësore e flatrave të pasme e dhëmbëzuar. Ana e sipërme e flatrave kafe me

njolla portokalli - të verdha (mashkulli), ose të verdha (femra), në majën e flatrave të

përparme me njollë “sy” me pikë të bardhë në qëndër; në buzën anësore të flatrave të pasme

me 3 (rrallë me 4 ) njolla “sy” të vendosura mbi shirit portokalli (♂) ose të verdhë (♀) 36 -

44. ………………………………………………………….......................................aegeria L.

2 – Gjinia Lasiommata Humphreys & Westwood, 1841




120

Tabelë e llojeve

1 (4) – Ana e sipërme e flatrave të përparme pa njolla “ sy “.

2 (3) – Ana e poshtme e flatrave të pasme me 7 njolla “sy” (5 të mëdha dhe 2 të vogla). 48 -

58. …….………………………………………………….................................roxelana Cram.

3 (2) – Ana e poshtme e flatrave të pasme me 7 njolla “sy” të vogla të një madhësie. 60 -

66.……………………………………………………………………....................climene Esp.

4 (1) – Ana e sipërme e flatrave të përparme me njolla “sy”.

5 (6) – Ana e sipërme e flatrave bronz - e verdhë me figurë kafe. 36 - 46…............megera L.

6 (5) – Ana e sipërme e flatrave kafe.

7 (8) – Ana e sipërme e flatrave të pasme me vijë të errët të dhëmbëzuar. 35 -

45…….........................................................................................................Petropolitana Fabr.

8 (7) – Ana e sipërme e flatrave të pasme pa vijë të errët të dhëmbëzuar. 38 -

52……………………………………………………………………………..............Maera L.

3 - Gjinia Coenonympha Hübner, 1819


Tabelë e llojeve

1 (6) – Në buzën anësore të anës së poshtme të flatrave të pasme me vijë me shkëlqim të

zbehtë metalik.

2 (3) – Nga ana e brendëshme e njollave “sy” të anës së poshtme të flatrave të pasme pa

njolla ose shirit të bardhë. 34 - 36……………………………………...................leander Esp.

3 (2) – Në anën e brendëshme të njollave “sy” me njolla ose shirit të bardhë.

4 (5) – Shiriti i bardhë në anën e poshtme të flatrave të pasme takon ose përfshin një pjesë të

qelizës së mesme. 30 - 38…………………………………………............................arcania L.

5 (4) – Shiriti i bardhë në anën e poshtme të flatrave të pasme nuk e takon qelizën e mesme.

32 - 34……………………………………………………..............................gardetta de Prun.

6 (1) – Në buzën anësore të anës së poshtme të flatrave të pasme pa vijë me shkëlqim metalik

dhe njollat “sy” mezi dallohen ose ka vetëm pika të bardha……………..

……………………………………………………………………………...........pamphilus L.

4 – Gjinia Pyronia Hübner, 1819

Për Europën 3 lloje, për Maqedoninë 1, për Malin e Sharrit me rrerthinat 1 lloj.

Tabelë e llojeve

1 (1) – Ana e poshtme e flatrave të pasme e kuqërremtë, kafe e çelur, me shirit të verdhë e

njolla “sy”. 31 - 42……………………………………………….............................tithonus L.

5 – Gjinia Aphantopus Wallengren, 1853


1(1) – Tek ♂, ana e sipërme e flatrave e zezë - kafe, flatrat e përparme me 2 njolla “sy” të

vogla pa pike të bardhë; tek ♀ ana e sipërme e flatrave pak më e çelët, njollat “sy” pak më të

mëdha se tek ♂. 38 - 43………………………………........................................hyperantus L.



121

6 - Gjinia Hyponephele Muschamp, 1915


Tabelë e llojeve

1 (2) – Tek ♂, njollat me bordurë të verdhë - kafe të çelur; tek ♀ njollat të vendosura mbi një

shirit portokalli të gjërë. 35 - 44………………………………............................lycaon Kuhn.

2 (1) – Tek ♂, njollat pa bordurë; tek ♀, njollat me bordurë e të veçuara nga njëra - tjetra. 32

- 44.…………………………………………………………….............................lupine Costa.

7 – Gjinia Maniola Schrank, 1801


1 (1) –Tek ♂, ana e sipërme e flatrave kafe e errët; flatrat e përparme me njollë “sy” të vogël

me pike të bardhë që mezi dallohet dhe bordurë të kuqërremtë, tek ♀, ana e sipërme flatrave

kafe e errët; flatrat e përparme me shirit të gjërë të verdhë - të kuqërremtë ose të verdhë –

kafe me njollë “sy” me pikë të bardhë e bordurë të verdhë. 39 -

54..................................................................................................................................jurtina L.

8 – Gjinia Erebia Dalman, 1816

Për Europën 40 lloje, për Maqedoninë 25, për malin e Sharrit me rrethinat 21 lloje.

Tabelë e llojeve

1 (2) – Pranë majës së flatrave të përparme me 3 njolla “sy” të vendosurnë një rrjesht;

gjatësia e flatrës së përparme mbi 20 mm……………………………...............triaria de Prun.

2 (1) – Pranë majës së flatrave të përparme zakonisht me 2 njolla “sy”, po të ketë dhe një të

tretë, ajo nuk është vendosur në një rrjesht me të tjerat; gjatësia e flatrës së përparme nën 20

mm.

3 (6) – Thekët e flatrave të përparme të bardha me njolla të errta në vazhdim të nervurave.

4 (5) – Në anën e poshtme të flatrave të përparme me 3 - 4 njolla “sy” të mëdha (2 - 3 mm),

gjithmonë me pike të bardhë në qëndër; në buzën e përparme të anës së poshtme të flatrave

të pasme me njollë të bardhë në formë pyke ose në formën e një shiriti të gjatë e të ngushtë.

44 - 48……………………………………………..........................................................ligea L.

5 (4) – Në anën e poshtme të flatrave të përparme me 3 njolla “sy” të vogla (1 - 1,5 mm), në

qendër pa ose me pikë të bardhë të vogël që mezi dallohet; në buzën e përparme të anës së

poshtme të flatrave të pasme pa njollë të bardhë ose me shirit të gjërë të bardhë – të verdhë që

përfshin njollat. 40 - 42…………………................................................................euryale Esp.

6 (3) – Thekët e flatarve të përparme njëngjyrëshe me ngjyrën e flatrave ose pak më të çelta

(bën përjashtim e E. aethiops).

7 (1) – Ana e poshtme e flatrave të pasme gri - e bardhë ose gri - vjollcë deri në të kaltërt,

duke si e mermertë (bën përjashtim mashkulli i E. melas).

8 (15) – Anën e poshtme të flatrave të pasme e përshkojnë 2 vija të valëzuara ose të

dhëmbëzuara.

9 (10) – Të gjitha njollat e flatrave pa pikë të bardhë në qëndër. 42 - 52…….pandrose Borkh.

10 (9) – Të paktën 1 - 2 njolla “sy” me pikë të bardhë në qëndër në të dy anët e flatrave ose

vetëm në anën e poshtme.



122

11 (14) – Me përmasa të vogla; gjatësia e flatrës së përparme nën 20 mm, baza e anës së

pohtme të flatrave të përparme zakonisht jo më e errët se shiriti i kuqërremtë pranë buzës

anësore.

12 (13) – Zgjatimet buzore kafe të errta; buza anësore e flatrave të pasme formon kënd në

drejtim të nervurës 4. 36 - 42……………………………………..........................gorge Hubn.

13 (12) – Zgjatimet buzore të çelta; buza anësore e flatrave të pasme e rrumbullakosur ose

formon kënd fare pak të dukshëm. 36 - 40. ………………………...................tyndarus Ober.

14 (11) – Me përmasa më të mëdha: gjatësia e flatrës së përparme mbi 20 mm, baza e anës së

poshtme të flatrave të përparme zakonisht më e errët se shiriti i kuqërremtë pranë buzës

anësore. 44 - 52………………………………………………................................pronoe Esp.

15 (8) – Anën e poshtme të flatrave të pasme e përshkon vetëm një vijë e valëzuar ose e

dhëmbëzuar, që nganjëherë mungon fare. Në anën e sipërme të flatrave të pasme njollat

“sy”të zhvilluara dobët: bordura e kuqe mezi dallohet (♀) ose mungon fare (♂). 40 -

42….……………………………………………………………...........................melas Herbst.

16 (7) – Ana e poshtme e flatrave të pasme njëngjyrëshe, ose vetëm me shirita me ngjyrë të

çelët ose me njolla “sy”.

17 (18) – Ana e poshtme e flatrave të pasme me shirit pasdiskal të çelët. 42 –

48............................................................................................................................aethiops Esp.

18 (17) – Ana e poshtme e flatrave të pasme njëngjyrëshe, pa shirit pasdiskal të çelët; njollat

“sy” me bordurë të kuqe.

19 (20) – Gjatësia e flatrës së përparme gjithënjë nën 20 mm. Në anën e poshtme të flatrave

njollat “sy” shpesh mungojnë ose janë shumë të vogla. 32 - 38……..............epiphron Knoch.

20 (19) –nGjatësia e flatrës së përparme mbi 20 mm. Në anën e poshtme të flatrave të pasme

njollat “sy” të zhvilluara mirë.

21 (22) – Koka e antenave e zezë, në majë ndryshk - e kuqe; në anën e poshtme të flatrave të

pasme, bordurat e njollave “sy” të veçuara qartë njëra nga tjetra. 38 -

46…........................................................................................................medusa Den. & Schiff.

22 (21) – Koka e antenave njëngjyrëshe kafe; në anën e poshtme të flatrave të pasme

bordurat e njollave “sy” takojnë njëra - tjetrën. 36 - 42…………………...............oeme Hubn.

9 - Gjinia Melanargia Meigen, 1828

Për Europën 7 lloje, për Maqedoninë, për Malin e Sharrit me rrethinat 2 lloje.

Tabelë e llojeve

1 (2) – Qeliza e mesme e anës së sipërme të flatrave të përparme kafe me njollë të madhe të

bardhë pranë bazës së flatrave. 36 - 58…………………………..............................galathea L.

2 (1) – Baza e anës së sipërme të flatrave të pasme pa njollë të bardhë (mashkulli ) ose pak e

zbardhur (femra). 46 - 60……………………………………...............................larissa Geyer.

10 – Gjinia Brintesia Fruchstorfer, 1911

Për Europën, Maqedoninë, për Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Ana e sipërme e flatrave e zezë - kafe, me shirit të bardhë të ndërprerë në flatrat e

përparme e të plotë në të pasmet; flatrat e përparme në qelizën 5 me njollë pa pikë të bardhë.

56 - 71.……….…………………………………………….......................................circe Fabr.



123

11 - Gjinia Arethusana Lesse, 1951

Për Europën 1, për Maqedoninë 1, për Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Tek ♂ ana e sipërme e flatrave kafe me shirit portokalli - të verdhë tëndërprerë nga

nervurat dhe shpesh të reduktuar në të dy flatrat; flatrat e përparme në qelizën 5 me njolla pa

pikë të bardhë; tek ♀, shiriti portokalli - i verdhë i zhvilluar mire. 38 -

45..…………………………………………………..............................arethusa Den.& Schiff.

12 - Gjinia Chazara Moore, 1893

Për Europën 2 lloje, Malin e Sharrit me rrethinat 1mlloj.

1 (1) – Tek ♂ ana e sipërme e flatrave kafe, me shirit të gjërë të bardhë - krem; flatrat e

përparme me shiritin të ndërprerë nga nervurat, me buzën e përparme pak të zbardhur dhe me

2 njolla “sy” shpesh pa pikë të bardhë në qëndër; tek ♀ shiritat e bardhë janë më të gjërë. 44

- 57………………………………………………........................................................briseis L.

13 - Gjinia Neohipparchia Lesse, 1951

Për Europën 1, Maqedoninë 1, Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Tek ♂ , ana e sipërme e flatrave njëngjyrëshe kafe - gri; flatrat e përparme me njollë

të zezë në qelizën 2, 5 dhe 2 njolla të bardha të vogla ndërmjet tyre; flatrat e pasme pa njolla,

me zonën bazale dhe anësore pak më të errësuar. tek ♀, ana e sipërme e flatrave më e çelët,

në bazë e errësuar; flatrat e përparme me të gjitha njollat më të theksuara se tek ♂. 44 -

46.……………………………...........................................................................statilinus Hufn.

II.4.5. Nënfamilja Apaturinae

Me përmasa mesatare - të mëdha. Qeliza e mesme e flatrave e hapur. Trompa e verdhë.

Për Europën , Maqedoninë dhe Malin e Sharrit me rrethinat 1 gjini.

1 – Gjinia Apatura Fabricius, 1807


1 (1) – Maja e kokës së antenave e verdhë - kafe. Ana e sipërme e flatrave kafe,me nuancë të

theksuar vjollcë dhe me njolla - shirita të verdhë - portokalli. Ndryshueshmëria gjinore e

dukshme: ♀ pa nuancë vjollcë dhe me njollat më të mëdha e më të theksuara. 48 -

55…………………………………………....................................................ilia Den. & Schiff.

II.4.6. Nënfamilja Heliconiinae

Me përmasa mesatare - të mëdha. Ngjyra bazë e anës së sipërme të flatrave e

kuqërremtë, e kuqe - e verdhë, e kuqe - kafe, portokalli - e verdhë, me njolla e shirita të zinj,

që shpesh ndërthuren në formë rrjete; ajo e anës së poshtme të flatrave e kuqe - e verdhë, e

bardhë - e verdhë, e verdhë - e gjelbërt, me njolla e shirita të kuqërremtë, të zinj ose me

shkëlqim metalik argjendi. Për Europë 26 lloje, për Maqedoninë 8, për Malin e Sharrit me

rrethinat 8 lloje.



124

Tabelë e gjinive

1 (4) – Ana e poshtme e flatrave të pasme vetëm me shirita të tërthortë me shkëlqim metalik

argjendi.

2 (3) – Ana e poshtme e flatrave të përparme e verdhë - kafe e zbehtë, pranë majës me njolla

të gjelbra - gri……………………………………………………….......................Argynnis F.

3 (2) – Ana e poshtme e flatrave të përparme e kuqe - rozë në gjysmën e dytë të saj, në majë e

gjelbërt e zbehtë…………………………………………..........................Pandoriana Warren.

4 (1) – Ana e poshtme e flatrave vetëm me njolla me shkëlqim metalik – argjendi (njollat

rrallë të verdha).

5 (6) – Maja e anës së poshtme të flatrave të përparme me njolla të vogla (në krahasim me

ato të flatrave të pasme) me shkëlqim metalik - argjendi…....................................Issoria Hbn.

Figura 84. a) Brenthis; b) Boloria.

6 (5) – Maja e anës së poshtme të flatrave të përparme pa njolla të tilla.

7 (8) – Në qelizën e mesme të anës së sipërme të flatrave të përparme, njolla e zezë në

formën e numrit 8, takohet me vijën e zezë në formën e gërmës S që vjen pas saj (Fig. 84a);

njollat me shkëlqim argjendi shpesh janë të verdha……….................................Brenthis Hbn.

8 (7) – Njolla e zezë në formën e numurit 8 nuk e takon vijën e zezë në formën e germës S,

që vjen pas saj.

9 (12) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme, njollat e bazës dhe ato të shiritit pasdiskal

janë në forma të ndryshme: rrumbullake, ovale, katrore, katërkëndëshe.

10 (11) – Në qelizën e mesme (pranë bazës) të anës së poshtme të flatrave të pasme pa pikë

të zezë…………………………………………………………..........................Boloria Moore.

11 (10) – Në qelizën e mesme (pranë majës) të anës së poshtme të flatrave të pasme me pikë

të zezë në sfondin e kuqërremtë (llojet tona)………………….............................Clossiana Th.

12 (9) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme, njollat e bazës dhe ato të shiritit pasdiskal

janë kryesisht në formë pak a shumë të rrumbullaktë.

13 (14) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme mungon fare shiriti

pasdiskal………………………………………………………………..............Speyeria Scud.

14 (13) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme, njollat e shiritit pasdiskal me ngjyrë bronzi

e pikë të zbardhur në qëndër…………………………….........................Fabriciana Th. Reus.

1 – Gjinia Argyn Fabricius, 1807


1 (1) – Tek

♂ ana e sipërme e flatrave e kuqe - tullë e çelur; flatrat e përparme me shirita të

zinj në qelizën e mesme, njolla të zeza dhe 4 breza të murrmë përgjatë nervurave 1 - 4; tek

♀

ana e sipërme e flatrave e kuqe - e verdhë e errësuar sidomos në flatrat e pasme, me njolla të

mëdha e shirita të zinj të theksuar; në flatrat e përparme pa brezat e zinj për gjatë nervurave 1

- 4. 54 - 75…………………........................................................................................paphia L.



125

2 – Gjinia Pandoriana Warren, 1942


1 (1) – E ngjajshme me A. paphia L.. Ana e sipërme e flatrave e kuqërremtë - kafe me nuance

gri - të gjelbërt, me njolla e shirita të zinj të theksuar. Ana e poshtme e flatra të përparme në

pjesën më të madhe e kuqe - rozë, në majë e gjelbërt dhe me njolla të zeza të theksuara

shumë. Ndryshueshmëria gjinore pothuajse mungon. 60 – 80 .............pandora Den. & Schiff.

3 – Gjinia Speyeria Scudder, 1872

Për Europën 1, Maqedoninë e Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Ana e sipërme e flatrave e kuqe - tullë, me njolla të zeza të theksuara mirë; në flatrat e

pasme njolla e qelizës 3 e shiritit pasdiskal më e vogël. 46 - 61……...........................aglaja L.

4 – Gjinia Fabriciana Reus, 1920


Tabelë e llojeve

1 (2) – Në qelizën e mesme të anës së poshtme të flatrave të pasme pa njollë të verdhë me

pike të zezë në qëndër. 48 - 56…………………………….....................adippe Den. & Schiff.

2 (1) – Në qelizën e mesme të anës së poshtme të flatrave të pasme me njollë të vogël të

verdhë me pikë të zezë në qëndër. 45 - 52…………………………………..................niobe L.

5 – Gjinia Issoria Hübner, 1819

Për Europën, Maqedoninë dhe Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Buza anësore e flatrave të përparme pak konkave poshtë nervurës 5; flatrat e pasme

formojnë kënd ( qoshe ) në fund të nervurë 8. Ngjyra e anës së sipërme të flatrave e kuqe -

tullë, me njolla të zeza pak a shumë rrumbullake. Ndryshueshmëria gjinore mungon. 35 -

51................................................................................................................................lathonia L.

6 – Gjinia Brenthis Hübner, 1819


Tabelë e llojeve

1 (2) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme me 2 radhë njollash të zeza para nësore. 39 -

46…………………………………………………...................................hecate Den. & Schiff.

2 (1) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme me 1 radhë njollash paraanësore të thjeshta

ose “sy”. 46 - 52………………………………………..........................daphne Den. & Schiff.

7 – Gjinia Boloria Moore, 1900




126

Tabelë e llojeve

1 (2) – Ana e poshtme e flatrave të pasme pa njolla pasdiskale “sy”, ose mezi dallohen disa

prej tyre. 28 - 36……………………………………………......................pales Den. & Schiff.

2 (1) – Ana e poshtme e flatrave të pasme me 5 - 6 njolla pasdiskale “sy” të zeza, të mëdha

me pikë të bardhë në qëndër, gjithmonë të zhvilluara mirë. 30 - 38…................graeca Staud.

8 – Gjinia Clossiana Reuss, 1920

Për Europën disa lloje, për Maqedoninë 2, për Malin e Sharrit me rrethinat 2 lloje.

Tabelë e llojeve

1 (2) – Në shiritin e verdhë diskal të anës së poshtme të flatrave të pasme vetëm me një njollë

me shkëlqim metalik - argjendi në qelizën 4. 35 – 45…………….....................euphrosyne L.

2 (1) – Në shiritin e verdhë diskal të anës së poshtme të flatrave të pasme me njolla me

shkëlqim metalik në qelizën 4 dhe 7. 32 - 40……….........................................................dia L.

II.4.7. Nënfamilja Limenitinae

Për Europën 3 gjini, për Maqedoninë 2, për Malin e Sharrit me rrethinat 2 lloje.

1 – Gjinia Neptis Fabricus, 1807

Për Europën 2 lloje, për Maqedoninë 2 për Malin e Sharrit 1 lloje.

1 (1) – Tek ♂ dhe ♀ ana e sipërne e flatrave blu me nga një shirit prej njollash të bardha, të

përparmet me 3 njolla të bardha të zgjatura në mesin e tyre, të pasmet me njolla të bardha

përgjatë buzës anësore 44-48…………………………..........................................sappo Pallas.

2 – Gjinia Azuritis Boudinot, 1986

Për Europën 2, Maqedoninë 1, Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Ana e sipërme e flatrave blu - e zezë, me njolla të bardha e një radhë njollash të vogla

blu - të zeza gjatë buzës anësore. Flatrat e përparme me njollë të bardhë diskale, me njollë të

baedhë në qelizën 1b, 2, 4, 5, 6 dhe 2 të vogla pranë majës. Ndryshueshmëria gjinore

mungon. 46 - 54...................................................................................................reducta Staud.

II.4.8. Nënfamilja Nymphalidae

Me përmasa mesatare - të mëdha, flatra të forta shpesh me buzë mesatare të

dhëmbëzuar. Ngjyra bazë e larmishme: kafe - e zezë, kafe - e kuqe, me njolla e shirita të kuq,

të bardhë, të verdhë etj. Ana e poshtme e flatrave shpesh e ngjajshme me të sipërmen. Për

Europën rreth 26 lloje, për Maqedoninë 20 lloje, për Malin e Sharrit dhe rrethinat 17 lloje.

Tabelë e gjinive

1 (2) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme me njollë diskale të bardhë në formën e

gërmës C ose Y………………………………………………………...............Polygonia Hbn.



127

2 (1) – Në anën e poshtme të flatrave pa njolla të tilla.

3 (8) – Buza anësore e flatrave të pasme del në formë “dhëmbi”në zonën e nervurës 4.

4 (5) – Buza anësore e flatrave të përparme me “dhëmb” të dallueshëm mirë në zonën e

nervures 3………………………………………………………….................Nymphalis Kluk.

5 (4) – Buza anësore e flatrave të përparme nuk del në formë “dhëmbi” në zonën e nervurës

3.

6 (7) – Në anën e sipërme të çdo flatre me njollë “sy” të madhe shumëngjyrëshe..........

……………………………………………………………………………............Inachis Hbn.

7 (6) – Në anën e sipërme të flatrave pa njolla “sy”……………………...............Aglais Dalm.

8 (3) – Buza anësore e flatrave të pasme e rrumbullakosur.

9 (10) – Ana e sipërme e flatrave kafe - e zezë me shirit të kuq të theksuare që kalon tërthor

nga buza e përparme në këndin fundor………………………….........................Vanessa Fabr.

10 (9) – Ana e sipërme e flatrave të përparme pa shirit të tillë.

11 (12) – Ana e sipërme e flatrave të përparme në pjesën e parë e zezë me shumë njolla të

bardha, në pjesën tjetër e kuqërremtë me njolla kafe-të zeza…...........................Cynthia Fabr.

12 (11) – Ana e sipërme e flatrave të përparme me tjetër figurë.

13 (14) – Ana e sipërme e flatrave e kuqërremtë me shirita të valëzuar portokalli, të errët, ose

verdhoshë - të bardh. ……………………………….…...............................Euphydryas Scud.

14 (13) – Ana e sipërme e flatrave e kuqërremtë me shirita të errët të valëzuar, pjesërisht të

ndërprerë ose të ndërthurur ndërmjet tyre.

15 (22) – Baza e anës së poshtme të flatrave të pasme me 4-5 pika të zeza në sfondin

verdhosh.

16 (21) – Shiriti paraanësor në anën e poshtme të flatrave të pasme pa pika të zeza.

17 (18) – Shiriti paraanësor në anën e poshtme të flatrave të pasme verdhosh me njolla

portokalli të kufizuara nga brenda me vijëa të zeza të harkuara………..............Cinclidia Hbn.

18 (17) – Shiriti paraanësor në anën e poshtme të flatrave të pasme portokalli.

19 (20) – Shiriti portokalli në anën e poshtme të flatrave të pasme përshkohet nga nervurat të

errta. ………………………………………………………................................Melitaea Fabr.

20 (19) – Shiriti portokalli në anën e poshtme të flatrave të pasme nuk përshkohet nga

nervura të errta...........................................................................................Didymaeformia Ver.

21 (16) – Shiriti paraanësor në anën e poshtme të flatrave të pasme me pika të zeza….

…………………………………………………………………………..............Melitaea Fabr.

22 (15) – Baza e anës së poshtme të flatrave të pasme pa pika të zeza; shiriti anësor dhe

njollat pranë tij në anën e poshtme të flatrave të pasme verdhoshe-të

bardha………………………………………………………..……….................Mellicta Billb.

1 – Gjinia Nymphalis Kluk, 1802

Për Europën 4 lloje, për Maqedoninë 3, për Malin e Sharrit me rrethinat 3 lloje .

Tabelë e llojeve

1 (4) – Ana e sipërme e flatrave portokalli - kafe, me bordurë anësore të errët dhe njolla të

zeza, të bardha, të verdha.

2 (3) – Në buzën e përparme të anës së sipërme të flatrave të përparme me 3 njolla të verdha,

bordura e errët anësore e ngushtë në të dy flatrat; qimet e këmbëve dhe të zgjatimeve buzore

të zeza. 52 - 67…………………………………….............................................polychloros L.



128

3 (2) – Në buzën e përparme të anës së sipërme të flatrave të përparme me një njollë të

verdhë - të bardhë (pranë majës), bordura e errët anësore shumë e gjërë (në flatrat e pasme

shkon shumë larg njollave blu), qimet e këmbëve dhe të zgjatimeve buzore të verdha - kafe.

50 - 65…………………………………........................................xanthomelas Den. & Schiff.

4 (1) – Ana e sipërme e flatrave kafe - e purpurt e errët me bordurë anësore të verdhë. 66 -

82…...…………………………………………………………………......................antiopa L.

2 - Gjinia Inachis Hübner, 1819


1 (1) – Ngjyra bazë e flatrave e kuqërremtë - kafe; në çdo flatër me nga një njollë të madhe

“sy” shumëngjyrëshe të tipit të bishtit të shpendit të palloit. 46 - 56……….......................io L.

3 – Gjinia Vanessa Fabricius, 1807


1 (1) – Ana e sipërme e flatrave kafe - e zezë; flatrat e përparme me shirit të kuq të gjërë nga

buza e përparme e deri tek këndi fundor dhe me njolla të bardha në zonën e majës,

ndryshueshmëria gjinore e vogël:

♀ me njollë të bardhë në shiritin e kuq të flatrave të

përparme. 48 - 67.………………………………………………..............................atalanta L.

4 – Gjinia Cynthia Fabricius, 1807


1 (1) – Flatrat e përparme me majën kafe - të zezë me njolla të bardha; flatrat e pasme të nxira

në bazë e gjatë buzës së përparme dhe me nga një njollë të zezë me bordurë të çelët në qelizat

2 - 6. Ana e poshtme e flatrave të pasme me zonën pasdiskale më të errët dhe me njolla “sy”

të vogla. Ndryshueshmëria gjinore mungon. 45 - 66…………...................................cardui L.

5 – Gjinia Aglais Dalman, 1816


1 (1) – Ana e sipërme e flatrave e kuqe - tullë, me bordurë anësore të ngushtë të zezë dhe

njolla të kaltra-blloj.lu nga ana e jashtme e saj; flatrat e përparme me 3 njolla të zeza të

mëdha, 2 të verdha dhe 1 të bardhë gjatë buzës së përparme dhe 3 njolla të zeza në fushën e

saj. 40 - 51…………………………………………………........................................urticae L.

6 – Gjinia Polygonia Hübner, 1819

Për Europën dhe Shqipërinë 2 lloje, për Maqedoninë 2, për Malin e Sharrit me rrethinat

1.

Tabelë e llojeve

1 (1) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme njolla e bardhë diskale e madhe dhe në

formën e gërmës C. 44 - 53……………………………………………...............C – album L.



129

7 – Gjinia Melitaea Fabricius, 1807

Për Europën 4 lloje, për Maqedoninë dhe për Malin e Sharrit me rrethinat 2 lloje.

Tabelë e llojeve

1 (2) – Në anën e sipërme të flatrave të pasme të qarta 4-5 pika të zeza në shiritin pasdiskal.

32 - 37……………………………………………………………................................cinxia L.

2 (1) – Në anën e sipërme të flatrave të pasme të qarta 1-2 pika të zeza, të tjerat shumë të

vogla. 33 - 41…………………………………………………..................trivia Den. & Schiff.

8 – Gjinia Cinclidia Hübner, 1819


1 (1) – Ana e sipërme e flatrave e verdhë - kafe, figura e zezë e theksuar mirë; në flatrat e

përparme njolla e qelizës 3 e shiritit anësor të verdhë më e madhe se të tjerat dhe reflektohet

në anën e poshtme, në flatrat e pasme shiriti paraanësor portokalli - i kuq, nganjëherë me pika

të zeza. 40 - 48………………………......................................phoebe Denis & Schiffermüller.

9 – Gjinia Didymaeformia Verity, 1950


1 (1) – Ana e sipërme e flatrave e kuqe - kafe ose e kuqe e zbehtë, figura e zezë, nganjëherë

pak e theksuar; në flatrat e përparme, njollat e shiritit të zi paraanësor nuk bashkohen

nëpërmjet nervurave me ato të shiritit anësor, njollat e shiritit pasdiskal nganjëherë të vogla

ose mungojnë. 36 - 42……………………………..............................................didyma Esper.

10 – Gjinia Mellicta Billberg, 1820 Pë Europë disa lloje, për Maqedoninë 1, për Malin e Sharrit me rrethinat 1. .

1 (1) – Ana e sipërme e flatrave e kuqe - tullë, me figurë të zezë të zhvilluar mirë, me bazën

(sidomos të flatrave të pasme) të errësuar nganjëherë shumë. 36-42……………..athalia Rott.

11 – Gjinia Euphydryas Scudder, 1872

Për Europën disa lloje, për Maqedoninë për Malin e Sharrit me rrethinat 1 lloj.

1 (1) – Në çdo qelizë të shiritit të kuq paraanësor të flatrave të pasme me nga një pikë të

zezë. 25 - 49……………………………………………………………................aurinia Rott.

2 (1) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme njollat në shiritin paranësor janë trekëndëshe

dhe rrethohen me portokalli………………………….................................trivia Den.& Schff.

3 (4) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme vija anësore portokalli...............diamina Lang.

4 (3) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme vija anësore e verdhe.

5 (6) – Në anën e poshtme të flatra të pasme njollat të vogla, jo kompakte (të

shpërbëra)….………………………………………………………………….............cinxia L.

6 (5) – Në anën e poshtme të flatrave të pasme, njollat marginale

kompakte…………........................................................................................................arduina.



130

V. Rekomandime

Studimi i jonë nuk ekzauron të gjitha problemet sistematiko-ekologjike të ropaloceofaunës të

masivit të Sharrit, prandaj si vazhdim të studimit të saj do të parashtroja disa rekomandime

por në kuadër të entomofaunës maqedonase.

Ropalocerofauna e Malit të Sharrit dhe e rrethinave të tij, Fushëgropës së Pollogut dhe Parkut

Kombëtar të Mavrovës, të mbetet tematikë e Universitetit Shtetëror të Tetovës për një studim

në shkallën më të lartë të mundshëm të përbërjes llojore dhe tipareve ekologjike.

Të shtrihet studimi dhe në agrobiocenozat, sidomos të Fushëgropës së Pollogut për

evidentimin edhe më të plotë të ropalocerëve dëmtonjës dhe të mbahen në vëzhgim dhe

monitorim të përhershëm ekzistuesit dhe të botohet fletëpalosje për to në interest të

fermerëve.

Për familjen Lycaenidae, të thellohet edhe më tej grumbullimi i materialit dhe përpunimi i tij,

sepse e shohim si burim të shtimit të numrit të llojeve te reja për masivin e Sharrit.

Të mundësohet me rrugë të ndryshme, studimi i detajuar i biologjisë të dy dëmtuesve të

identifikuar: Aporia crataegi dhe Pieris brassicae dhe rruga e luftimit të tyre kryesisht me

masa agroteknike për të eleminuar në maksimum përdorimin e insekticidëve.

Të evitohet në maksimum mbikullotja, si burim i dëmtimit të ropalocerofaunës në livadhet

subalpine dhe alpine.

Janë mundësitë, që të kalohet edhe në studimin e fluturave të grupit Heterocera, për

freskimin dhe pasurimin e lepidopterofaunës të masivit të Sharrit.



131

VI. Bibliografia

1. ABADJIEV, Stanislav (1993). Butterflies of Bulgaria – Part 1: Papilionidae & Pieridae,

Sofia.

2. ABADJIEV, Stanislav (1993). Butterflies of Bulgaria – Part 2: Libytheinae & Satyrinae,

Sofia.

3. ABADJIEV, Stanislav (1993). Butterflies of Bulgaria – Part 3: Apaturinae &

Nymphalinae, Sofia.

4. APFELBECK, Victor (1907). Bericht über die in Jahre 1906 durchgefürte zoologische

Reise nach Ost – Albanien in des gebiet des Schar Dagh. Jahresber. Naturwiss. Orienver.

Wien.

5. CARTER, David (1993). Farfalle e falene, Milano.

6. CARTER, David (1999). Farfalle e Falene, La biblioteca della natura (Guida fotografica a

oltre 500 lloje di la farfalle e falene di tutto il mondo). Via E. Mattei, Bologna.

7. DANIEL, Franz & FORSTER, Walter (1951). Beitrage zur Lepidopterenfauna

Mazedoniens. Zoologische Staatsammlung, Munchen.

8. ЕФКОСКИ, П. (1990). Намената на земјишниот фонд на Полошка Котлина и

неговите влијаније врз просторно планирање. Напредок, Тетово

9. HAMITI, Resul (2013). Rajoni i Pollogut, studim fiziko-gjeografik, Selektor, Shkup.

10. GRAČANIN, Mihovil & ILIJANIĆ, Ljudevit (1977). Uvod u ekologiju biljaka, Školska

knjiga, Zagreb.

11. GULLAN, P.J. & CRANSTON, P.S. (2004). The insects: an outline of entomology,

Wiley-Blackwell.

12. JAKŠIĆ, Predrag (1988). Privremene karte rasprostranjenosti dnevnih leptira

Jugoslavije (Lepidoptera, Rhopalocera), Jugoslavensko Entomolos ko Drus tvo, Zagreb –

Ljubljana.

13. JAKŠIĆ, Predrag (1998). Sistematske i evolucione teorije u svetlu međuodnosa taksona

unutar roda Pieris Schrank, 1801 (Lepidoptera, Pieridae), Prosveta, Priština.

14. JAKŠIĆ, Predrag & RISTIĆ, G.(1999). New and rare llojes of Lepidoptera in

Yugoslavia. Acta Entomologica Serbica, Beograd.

15. JAKŠIĆ, Predrag.(2008). Prime Butterfly Areas – A tool for nature conservation in

Serbia. Habiprot, Beograd.

16. ЈАКШИЋ, Предрад (2003). Црвена књига дневних лептира Србије, Завод за

заштиту природе Србије, Београд.

17. КОЛЧАКОВСКИ, Драган (2003). Основни природно географски карактеристики

на Шар Планина. Билтен на истражувачкото друштво на студенти биолози, год. 2.

Скопје.

18. KRPAČ, Vladimir & MIHAJLOVA, Branislava (1997). Gonepteryx cleopatra (Linnaeus

1767), A new llojes of the butterfly fauna in Macedonia (Lepidoptera: Pieridae), Acta

Entomologica Slovenica, Vol. 5, No. 2: 113-116. Ljubljana.



132

19. KRPAČ, Vladimir & KRPAČ, Mirjana (2008). Check list of butterflies (Lepidoptera:

Hesperioidea and Papilionoidea) in Macedonia, Society for Plant Protection of Republic of

Macedonia, Vol. 19, No. 19: 17-24, Skopje.

20. KRPAČ, Vladimir & KRPAČ, Mirjana & DARCEMONT, Christian & DARCEMONT-

LEMONNIÈR, Michele (2010). Daily butterflies of the National Park Galicica, Skopje.

21. LAZAREVSKI, Angel (2002). Klimata vo Makedonija, Kultura, Skopje.

22. LELO, Suvad (2008). Dnevni leptiri Bosne i Hercegovine, Prirodno-matematički fakultet

Univerziteta u Sarajevo, Sarajevo.

23. LERAUT, Patrice (1997). Liste systématique et synonymique des lépidoptères de France,

Belgique et Corse, Paris.

24. KARSHOLT, Ole & RAZOWSKI, Józef (1996). The Lepidoptera of Europe. Apollo

Books, Kopenhagen.

25. KRISTENSEN, Niels (1984). Studies on the morphology and systematics of primitive

Lepidoptera (Insecta), Zoological Museum, Copenhagen.

26. KUDRNA, Otakar (1986). Butterflies of Europe, Vol. 8, Aspects of the conservation of

butterflies in Europe. Aula-Verlag, Wiesbaden.

27. KUDRNA, Otakar (2002). Distribution Atlas of Butterflies in Europe. Naturschutzbund,

Deutschland.

28. KUDRNA, Otakar & HARPKE, Alexander & LUX, Kristian (2011). Distribution atlas

of butterflies in Europe. Gesellschaft fűr Schmetterlingsschutz, Halle.

29. LAFRANCHIS, Tristan (2004). Butterflies of Europe. Diatheo, Paris.

30. MACELJSKI, Milan (2002). Poljoprivredna entomologija II, Zrinski, Čakovec.

31. MALLET, Jim (2007). Taxonomy of Lepidoptera: the scale of the problem. University

College, London.

32. MELLOVSKI, Lupço & Co (2010). Vlerat natyrore të Malit Sharr. Shoqata ekologjike e

Maqedonisë, Shkup.

33. MELOSKI, Dime (2002). Dnevnite peperutki (Rhopalocera) na Shar planina, Institut za

biologija, Skopje.

34. МЕНКОВИЋ, Љ. (1978). Глацијални и нивациони рељеф северозападног дела

Шарпланине. Весник ЗГГИ, Београд.

35. MIGUEL R. Gómez-Bustillo & FIDEL FERNÁNDEZ, Rubio (1974). Mariposas de la

Península Ibérica, Instituto Nacional para la Conservación de la Naturaleza.

36. MISJA, Kastriot (2003). Entomologjia, SH.B.L.U, Tiranë.

37. MISJA, Kastriot (2005). Fluturat e Shqipërisë, ASHSH-IKB, Tiranë.

38. MUSTAFA, Behxhet & HOXHA, Esat (2001). Disa veçori të florës dhe vegjetacionit të

Malit Sharr dhe mbrojtja e tyre, Studime biologjike - Nr. 5 - 6, Prishtinë.

39. POTIER, Paul (1949). La biologie des lépidoptères, P. Lechevalier.

40. REBEL, Hans (1913). Studien über die Lepidopterenfauna der Balkanländer. 3.

Sammelergebnisse aus Montenegro, Albanien, Mazedonien und Thrazien, Wien.

41. ROHDENDORF, Boris (1964). The historical development of dipterous

insects. Transactions of the Paleontological Institute, USSR Academy of Sciences, Moscow.



133

42. RODIĆ, Dragan (1987). Geografija Jugoslavije, Naučna Knjiga, Beograd.

43. SCOBLE, Malcolm J. (1992). The lepidoptera: form, function, and diversity, Oxford

University Press.

44. СЕКУЛИЋ, Радосав (1992). Упознајмо инсекте, Завод за издавање уџбеника,

Београд.

45. SCHAIDER, Paul & JAKŠIĆ, Predrag (1989). Die Tagfalter von jugoslawisch

Mazedonien, Ljubljana.

46. TANASIJEVIĆ, Nikola & SIMOVA-TOŠIĆ, Duška (1987). Posebna entomologija.

Naučna knjiga, Beograd.

47. TOLMAN, Tom & LEWINGTON, Richard (1998). Die Tagfalter Europas und

Nordwestafrikas, Stuttgart.

48. TOLMAN, Tom & LEWINGTON, Richard (1998). Schmetterlinge Europas und

Nordwestafrikas, Stuttgart.

49. THURNER, Josef (1964). Die Lepidopterenfauna Jugoslavisch Mazedoniens –

Rhopalocera, Grypocera, Noctuidae. Prirodo-naučen Muzej Skopje, Skopje.

50. VARGA, Z. (1977). Das Prinzip der areal-analytischen Methode in der Zoogeographie

und die Faunaelemente-Einteilung der europaischen Tagschmetterlinge (Lepidoptera:

Diurna). Acta biol. Debrecina 14: 223 – 285.

51. Здружение за заштита на растенијата на Република Македонија. Заштита на

растенија, Факултет за земјоделски науки и храна, Скопје, 2008.

52. http://www.iucnredlist.org

53. http://www.etymonline.com

54. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/eea.2004.110.issue-1/issuetoc

55. http://www.researchgate.net/publication/233620271_Fine_Structure_of_the_Larval_Osm

eterium_of_Papilio_demoleus_libanius_(Lepidoptera_Papilionidae)



134

VII. Publikime dhe konferenca të doktoraturës

Publikime:

1. ABDIJA XH. & BEADINI N. (2013): A taxonomic study of the family Hesperiidae

(Rhopalocera) of the Massif Mountains of Sharr, Pollog Valley and Mavrovo National Park.

Journal of Natural Sciences Research. ISSN 2224-3186. Vol. 3, No. 12, 2013, pg. 47-51.

2. ABDIJA XH. & BEADINI N. (2013): Preliminary data for the familia Nymphalidae of

Sharr Mountain and its surroudings (Mavrovo and Pollog). Anglisticum the International

Journal of Literature, Linguistics & Interdisciplinary Studies. ISSN 1857-8179. Vol. 2, No. 2,

2013, pg. 246-252.

3. ABDIJA XH. & MISJA K. (2014): Të dhëna paraprake për ropalocerofaunën e Malit të

Sharrit dhe të rrethinave të tij. Buletini Shkencor i Universitetit të Shkodrës “Luigj

Gurakuqi”/Seria e Shkencave Natyrore, nr. 64, viti i botimit XLIV, Shkodër 2014.

Konferencë:

4. ABDIJA XH. & BEADINI N. (2013): The basic characteristics of the study of butterfly

(Rhopalocera) fauna in the Mountain Massif of Sharr, Pollog Valley and the National Park of

Mavrovo. Advances in Life Science and Technology. ISSN 2224-7181. Vol. 8, 2013, pg. 28-

34.

5. ABDIJA XH. & BEADINI N. (2013): Taxonomic data for Pieridae family (Rhopalocera)

of the Sharr Mountain and its surroundings (Mavrovo and Pollog). American Journal of

Zoological Research. DOI: 10.12691/ajzr-1-1-3. Vol. 1, No. 1, 2013, pg. 12-16.

6. XH. ABDIJA, N. BEADINI (2013); New Data on Taxonomi of the Rhopalocera of the

Sharr Mountain and its surroundings (Mavrovo and Pollog Valley). Proceedings of the of the

international Conference on new Horizons in Basic and Applied Science, Hurghada-Egypt,

vol.1 (1), 2013.



135

VIII. Shtojcë (aneks)

8.1.Tregues sistematik i llojeve të Malit të Sharrit dhe rrethinave të tij

Rendi

Lepidoptera

Nënrendi

Heteroneura

Grupi

Diurna (Rhopalocera)

I – Mbifamilja

Hesperioidea

I.1 – Familja

Hesperiidae

a – Nënfamilja

Pyrginae

Eryninnae

1 – Gjinia Erynnis Schrank, 1801

Thymele Fabricius, 1807

Thanaos Boisduval, 1834

Llojet:

1 – Erynnis tages Linnaeus, 1758

Morio Scopoli, 1763

geryon Rottemburg, 1775

subclarus Verity, 1921

2 – Gjinia Carcharodus Hubner, 1819

Reverdinus Ragusa, 1919

Lavatheria Verity, 1940

Llojet:

2 – Charcharodus alceae Esper, 1780

malvae Hufnagel, 1766

malvarum Hoffmannegg, 1804

magnaustralis Verity, 1924

3 – Charcharodus flocciferus Zeller, 1847

3 – Gjinia Spialia Swinhoe, 1912

Povellia Tutt, 1906, nec Maskell, 1879

Llojet:

4 – Spialia phlomidis Herrich & Schaffer, 1845

5 – Spialia sertorius Hoffmannsegg, 1804

hibiscae Hübner, 1793

hibiscae Hemming, 1936

6 – Spialia orbifer Hubner, 1823

4 – Gjinia Pyrgus Hubner,1819

Llojet:

7 – Pyrgus malvae Linnaeus, 1758



136

minor Esper, 1777

fritillum sensu Fabricius, 1787

malvarum Ochsenheimer, 1808

8 – Pyrgus armoricanus Oberthur, 1910

corsica Oberthür, 1919

nigrocarens Verity, 1925

9 – Pyrgus alveus (Hubner, 1803)

articolus Rebel, 1910

claralveus Verity, 1934

confusa Renner, 1991

10 – Pyrgus serratulae Rambur, 1839

caecus Freyer, 1846

planorum Verity, 1925

arvernenis Picard, 1948

11 – Pyrgus carthami Hubner, 1813

12 – Pyrgus sidae Esper, 1784

13 – Pyrgus andromedae Wallengren, 1853

14 – Pyrgus cinarea Rambur, 1839

b – N/fam. Hesperiinae

5 – Gjinia Thymelicus Hubner, 1819

syn. Adopoea Billberg, 1820

Pelion Kirby, 1858

Llojet:

15 – Thymelicus sylvestris Poda, 1761

syn. flava Brunnich, 1763

thaumas Hufnagel, 1766

obscura Verity, 1905

16 – Thymelicus lineola Ochsenheimer, 1808

syn. virgula Hubner, 1813

clara Tutt, 1905

6 – Gjinia Hesperia Fabricius, 1793

syn. Pamphila Fabricius, 1807

Ocytes Scudder, 1872

Lloji:

17 – Hesperia comma Linnaeus, 1758

syn. virgule Retzius, 1783

atralpina Verity, 1928

7 – Gjinia Ochlodes Scudder, 1872

Lloji:

18 – Ochlodes sylvanus Esper, 1777

syn. Bremer & Gray, 1853

alexandra Hemming, 1934

esperi Verity, 1934

concoulensis Picard, 1948

II. – Mbifamilja

Papilionoidea

Danaoidea

II.1. Familja

Papilionidae



137

a – Nënfamilja

Parnassiinae

Doritina

8 – Gjinia Parnassius Latreille, 1804

Doritis Fabricius, 1807

Llojet:

19 – Parnassius apollo Liannaeus, 1758

20 – Parnassius mnemosyne Linnaeus, 1758

b – N/fam. Papilioninae

9 – Gjinia Zerynthia Ochsenheimer, 1816

syn. Thais Fabricius, 1807

Lloji:

21 – Zerynthia polyxena Denis & Schiffermuller, 1775

hypsipyle Fabricius, 1777

22 – Zerynthia poluxena Denis & Schiffermuller, 1775

10 – Gjinia Iphiclides Hubner, 1819

Lloji:

23 – Iphiclides podalirius Linnnaeus, 1758

11 – Gjinia Papilio Linnaeus, 1758

Llojet:

24 – Papilio machaon Linnaeus, 1758

II. 2 – Fam. Pieridae

a – Nënfamilja Dismorphiinae

12 – Gjinia Leptidea Billberg, 1820

Leucophasia Stephens, 1827

Llojet:

25 – Leptidea sinapis Linnaeus, 1758

candidus Reitzius, 1783

26 – Leptidea duponcheli Staudinger, 1871

Lathri Duponchel, 1832

b – Nënfamilja Pierinae

13 – Gjinia Aporia Hubner, 1819

Leuconea Donzel, 1837

Lloji:

27 – Aporia crataegi Linnaeus, 1758

syn. hyalina Rober, 1907

14 – Gjinia Pieris Schrank, 1801

Llojet:

28 – Pieris brassicae Linnaeus, 1758

29 – Pieris rapae Linnaeus, 1758

alpica Rossi, 1929

30 – Pieris manni Mayer, 1851

syn. alpigena Verity, 1911

31 – Pieris ergane Geyer, 1828

32 – Pieris balcana Lork

33 – Pieris napi Linnaeus, 1758

34 – Pieris krueperi Staudinger, 1860

16 – Gjinia Pontia Fabricius, 1807

Llojet:



138

35 – Pontia edusa Linnaeus, 1758

17 – Gjinia Anthocaris Boisduval, 1833

Llojet:

36 – Anthocaris cardamines Linnaeus, 1758

37 – Anthocaris gruneri Herich-Schaffer, 1851

c – Nënfamilja Coliadinae

18 – Gjinia Colias Fabricius, 1807

Zerene Hubner, 1819

Llojet:

38 – Colias alfacariensis Ribbe, 1905

australis Verity, 1911

39 – Colias crocea Fourcroy, 1785

edusa Fabricius, 1787

19 – Gjinia Gonepteryx Leach, 1815

Rhodocera Duponchel & Leconte , 1830

Lloji:

40 – Gonepteryx rhamni Linnaeus, 1758

III. 3 – Familja Lycaenidae

Erycinidae

a – Nënfamilja Riodininae

Erycininae

20 – Gjinia Hamearis Hubner, 1819

Nemeobius Stephens, 1827

Lloji:

41 – Hamearis lucina Linnaeus,1758

b – Nënfamilja Lycaeninae

Strymoninae

Theclinae

21 – Gjinia Thecla Fabricius, 1807

Zephyrus Daman, 1916

Llojet:

42 – Thecla betulae Linnaeus,1758

23 – Gjinia Neozephyrus Sibatini & Ito, 1942

syn. Quercusia Verity, 1943

Lloji:

43 – Favonius quercus Linnaeus, 1758

24 – Gjinia Satyrium Scudder, 1876

Nordmannia Tutt, 1907

Llojet:

44 – Satyrium acaciae Fabricius, 1787

45 – Satyrium ilicis Esper, 1779

46 – Satyrium album Knoch, 1782

47 – Satyrium spini Denis & Schiffermuller, 1775

48 – Satyrium pruni Linnaeus, 1758

25 – Gjinia Callophrys Billberg, 1820

Lloji:

49 – Callophrys rubi Linnaeus, 1758



139

26 – Gjinia Lycaena Fabricius, 1807

Lloji:

50 – Lycaena phlaeas Linnaeus, 1761

51 – Lycaena candens Herrich-Schaffer, 1844

27 – Gjinia Heodes Diman, 1816

Chrysophanus Hubner, 1818

Loweia Tutt, 1906

Llojet:

52 – Lycaena virgaures Linnaeus, 1758

53 – Lycaena tityrus Poda, 1761

acrion Pontoppiadan, 1763

54 – Lycaena ottomanus Lefebre, 1830

28 – Gjinia Thersamolycaena Verity, 1957

Thersamonnia auct.

Llojet:

55 – Thersamolycaena alciphron Rottemburg, 1775

56 – Thersamolycaena dispar Haworth, 1803

syn. hippothoe Denis & Schiffermuller, 1775

57 – Thersamolycaena thersamon Esper, 1784

c – Nënfamilja Polyommatinae

Plebejinae

29 – Gjinia Leptotes Scudder, 1876

Syntarucus Butler, 1901

Lloji:

58 – Leptotes pirithous Linnaeus, 1767

telicanus Lang, 1789

30 – Gjinia Lampides Hubner, 1819

Cosmolyce Toxopeus, 1927

Lloji:

59 – Lampides boeticus Linnaeus, 1767

31 – Gjinia Cupido (Everes) Hubner, 1819

Llojet:

60 – Cupido (Everes) argiades Pallas, 1771

61 – Cupido (Everes) decolorata Staudinger, 1886

32 – Gjinia Cupido Schrank, 1801

Zizera Moore, 1881

Llojet:

62 – Cupido minimus Fuessly, 1775

puer Schrank, 1801

63 – Cupido alcetas Hoffman, 1804

64 – Cupido osiris Meigen, 1829

33 – Gjinia Celastrina Tutt, 1906

Lycaenopsis. auct.

Lloji:

65 – Celastrina argiolus Linnaeus, 1758

34 – Gjinia Glaucopsyche Scudder, 1872

Apelles Hemming, 1931

Lloji:

66 – Glaucopsyche alexis Poda, 1761



140

damaetas Denis & Schiffermuller 1775

35 – Gjinia Phengaris Maculinea Eecke, 1915

Argus Boisduval, 1832

Llojet:

67 – Phengaris arion Linnaeus, 1758

36 – Gjinia Iolana Bethune-Baker, 1914

Lloji:

68 – Iolana iolas Ochsenheimer, 1816

37 – Gjinia Pseudophilotes Beuret, 1958

Philotes auct.

Lloji:

69 – Pseudophilotes vicrama Moore, 1865

38 – Gjinia Scolitantides Hubner, 1819

Lloji:

70 – Scolitantides orion Pallas, 1771

39 – Gjinia Cyaniris Dalman, 1816

Nomiades Hubner, 1819

Lloji:

71 – Cyaniris semiargus Rottemburg, 1775

42 – Gjinia Polyommatus Latreille, 1804

syn. Argus Scopoli, 1763

Agrodiaetus Hubner, 1822

Meleageria Sagarra, 1925

Lysandra Hemming, 1933

Plebicula Higgins, 1969

Llojet:

72 – Polyommatus damon Denis & Schiffermuller, 1775

73 – Polyommatus admetus Esper, 1785

74 – Polyommatus ripartii Freyer, 1830

syn. ripertii Geyer, 1832

75 – Polyommatus amandus Schneider,1792

syn. icarius Esper,1793

76 – Polyommatus thersites Cantener,1834

syn. chapmani Ball, 1914

77 – Polyommatus coridon Poda, 1761

78 – Polyommatus bellargus Rottemburg, 1775

syn. thetis Rottemburg, 1775

79 – Polyommatus daphnis Denis & Rottemburg, 1775

80 – Polyommatus icarus (Rottemburg, 1775)

81 – Polyommatus eroides Frivaldsky, 1835

43 – Gjinia Aricia Reienbach, 1817

Gynomorpha Verity, 1929

Llojet:

82 – Aricia agestis Denis & Schiffermuller, 1775

medon Hufnagel, 1766

83 – Aricia anteros Freyer, 1839

84 – Aricia artaxerxes Fabricius, 1793

44 – Gjinia Plebejus Kluk, 1802

Plebeius Kirby, 1871

Lloji:



141

85 – Plebejus argus Linnaeus, 1758

86 – Plebejus argyrognomon Bergstrasser, 1779

87 – Plebejus pylaon Fischer von Waldhem, 1832

III. 4. – Familja Nymphalidae

a – Nënfamilja Libytheinae

45 – Gjinia Libythea Fabricius, 1807

Lloji:

88 – Libythea celtis Laicharting, 1782

b – Nënfamilja Satyrinae

46 – Gjinia Pararge Hubner, 1819

Lloji:

89 – Pararge aegeria Linnaeus, 1758

egeria Ochsenheimer, 1807

47 – Gjinia Lasiommata Humphreys & Westwood, 1841

Llojet:

90 – Lasiommata megera Linnaeus, 1767

syn. vividior Verity, 1923

91 – Lasiommata maera Linnaeus, 1758

syn. hiera Fabricius, 1777

92 – Lasiommata petropolitana Fabricius, 1787

syn. Parvalpestris Verity, 1929

93 – Lasiommata roxelana Cramer, 1777

48 – Gjinia Coenonympha Hubner, 1819

Sicca Verity, 1953

Llojet:

94 – Coenonympha arcania Linnaeus, 1761

fulvosatura Verity, 1935

95 – Coenonympha pamphilus Linnaeus, 1758

lyllus Esper,

96 – Coenonympha leander Esper,1784

97 – Coenonympha rhodopensis Elwes, 1900

49 – Gjinia Pyronia Hubner, 1819

Llojet:

98 – Pyronia tithonus Linnaeus, 1771

paratransiens Verity, 193

50 – Gjinia Aphantopus Wallengren, 1853

99 – Aphantopus hyperantus Linnaeus, 1758

syn. paludominimus Varin, 1967

51 – Gjinia Hyponephele Muschamp, 1915

Llojet:

100 – Hyponephele lucaon Kuhn, 1774

101 – Hyponephele lupina Costa, 1836

52 – Gjinia Maniola Schrank, 1801

Epinephele Hubner, 1819

Lloji:

102 – Maniola jurtina Linnaeus, 1758

53 – Gjinia Erebia Dalman, 1816

Epigea Hubner, 1819

Medusa Verity, 1953

Llojet:



142

103 – Erebia ligea Linnaeus, 1758

permagna Fryfstorfe, 1909

104 – Erebia euryale Esper, 1805

philomena Hubner, 1800

105 – Erebia medusa Denis & Schiffermuller, 1775

106 – Erebia ottomana Herrich-Schaffer, 1851

107 – Erebia pronoe Esper, 1780

psathura Fryhstorfer, 1920

108 – Erebia oeme Hubner, 1804

109 – Erebia melas Herbst, 1794

110 – Erebia rhodopensis Nicoll, 1900

111 – Erebia cassioides Nicoll, 1900

54 – Gjinia Melanargia Meigen, 1828

Agapetes Billberg, 1820

Lachesis Oberthur & Houlbert, 1922

Llojet:

112 – Melanargia galathea Linnaeus, 1758

syn. leucomelas Esper, 1783

113 – Melanargia larissa Geyer, 1828

55 – Gjinia Brintesia Fruhstorfer, 1911

Oreas Oken, 1815

Lloji:

114 – Brintesia circe Fabricius, 1775

gabalae Gaillard, 1959

maladettae Varin, 1962

56 – Gjinia Arethusana Lesse, 1951

Lloji:

115 –Arethusana arethusa Denis & Schiffermuller, 1775

erythia Hubner, 1804

57 – Gjinia Chazara Moore, 1893

Lloji:

116 – Chazara briseis Linnaeus, 1764

58 – Gjinia Hipparchia Lesse, 1951

117 – Hipparchia statilinus Hufnagel, 1766

118 – Hipparchia volgensis Masohin-Porshnjakov, 1952

c – Nënfamilia Apaturinae

59 – Gjinia Apatura Fabricius, 1807

Aeola Billberg, 1820

Lloji:

119 – Apatura ilia Denis & Schiffermuller, 1775

120 – Apatura iris Linnaeus, 1758

d – Nënfamilia Heliconiinae

Argynninae

60 –Gjinia Argynnis Fabricius, 1807

Mesodryas Reuss, 1927

Llojet:

121 – Argynnis paphia Linnaeus, 1758



143

122 – Argynnis pandora Denis & Schiffermuller, 1775

maja Cramer, 1775

Mesoacidalia Reuss, 1926

123 – Argynnis aglaja Linnaeus, 1758

124 – Argynnis adippe Denis & Schiffermuller, 1775

syn. cydippe Linnaeus, 1761

125 – Argynnis niobe Linnaeus, 1758

61 – Gjinia Issoria Hubner, 1819

Rathora Moore, 1900

Lloji:

126 – Issoria lathonia Linnaeus, 1758

62 – Gjinia Brenthis Hubner, 1819

Llojet:

127 – Brenthis daphne Denis & Schiffermuller, 1775

chloris Esper, 1778

128 – Brenthis hecate Denis & Schiffermuller, 1775

stricta Verity, 1933

63 – Gjinia Boloria Moore, 1900

Llojet:

129 – Boloria pales Denis & Schiffermuller, 1775

130 – Boloria graeca Staudinger, 1870

64 – Gjinia Clossiana Reus, 1920

Llojet:

131 – Clossiana euphrosyne Linnaeus, 1758

Austreminens Verity, 1950

132 – Clossiana dia Linnaeus, 1767

leonina Fruhstorfer, 1909

e – Nënfamilja Limenitinae

65 – Gjinia Limenitis Boudinot, 1986

Lloji:

133 – Limenitis reducta Staudinger, 1901

camilla Denis & Schiffermuller, 1775

66 – Gjinia Neptis Fabricius, 1807

134 – Neptis sappho Pallas, 1771

f – Nënfamilja Nymphalinae

67 – Gjinia Nymphalis Kluk, 1802

Scudderia Grote, 1873

Euvanessa Scudder, 1889

Llojet:

135 – Nymphalis polychloros Linnaeus, 1758

136 – Nymphalis xanthomelas Denis & Schiffermuller, 1775

137 – Nymphalis antiopa Linnaeus, 1758

68 – Gjinia Aglais Hubner, 1819

Lloji:

138 – Aglais io Linnaeus, 1758

69 – Gjinia Vanessa Fabricius, 1807

syn. Pyrameis Hubner, 1819

Lloji:

139 – Vanessa atalanta Linnaeus, 1758



144

70 – Gjinia Cynthia Fabricius, 1807

Lloji:

140 –Vanessa cardui Linnaeus, 1758

71 – Gjinia Aglais Dalman, 1816

syn. Ichnusa Reuss, 1939

Lloji:

141 – Aglais urticae Linnaeus, 1758

72 – Gjinia Polygonia Hubner, 1819

Eugonia Hubner, 1819

Llojet:

142 – Polygonia c-album Linnaeus, 1758

73 – Gjinia Araschnia Hubner, 1819

143 – Araschnia levana Linnaeus, 1&5

74 – Gjinia Melitaea Fabricius, 1807

syn. Lucina Rafinesque, 1815

Llojet:

144 – Melitaea cinxia Linnaeus, 1758

syn. abacus Retziphoebeus, 1783

145 – Melitaea trivia Denis & Schiffermuller, 1775

146 – Melitaea diamina Lang, 1789

147 – Melitaea aurelia Nickerl. 1850

148 – Melitaea arduinna Esper, 1753

149 – Melitaea phoebe Denis & Schiffermuller, 1775

150 – Melitaea didyma Esper, 1778

Rubida Verity, 1919

151 – Melitaea athalia Rottemburg, 1775

75 – Gjinia Euphydryas Sudder, 1872

152 – Euphydryas aurinia Rottemburg, 1758

universiteti i tiranËs fakulteti i shkencave natyrore...

Documents