DE

VARIO UsU

LITTERATURAE ORIENTALIs.

DIssERTATIO ACADEMICA*QUAM,

ADN. AMTL. FAC. PHIL ABOENsI,

PRjEsIDE

Mag. PETRO MALMsTR6M,Linguu, Orientt. et Gr. Pros, Reg, et Om

Pro Gradu

publice exhibet

QABRIEL KROGIUs,stip. Reg. Wiburgenjis,

m AUDIT. MAJ, DIE XXII JUN. MDCCXCL

ABCLE, Typis Frenckellianis,

In sm R:m M.temMJGNM fidei viro ,

EPIsCOPODIOECEsEOs BORGOENsIs,

REVERENDIssIMO DOMINO

Do&. PAULO KR0G10,

PATRUO PROPENsIssIMO,

sACRUM.

vario usuLITTERATURAE ORIENTALIs»

- §, I.

Orientalis dici consuevit Lingua, ab antiquifflmisInde temporibus, in Oriente praesertiin, latissi-

jbo usu celebrata,& in varias diiliisa Dialectos, ex qui-bus Chaldaica & syriaca Palmyrenaque cum samari-tana t Phoenicia cum Hebraica & Punica, Arabica, Ae-thiopica, nec non 'Rahbinica, ol ) ad nostri aevi noti-tiam pervenerunt. — Nobilem bancae Linguam splen-didiassinis Eruditi certatim extulerunt encomiis;& ex-tollendam esse, nos etiam postulamus. Nec tamen il-lis adsentimur ejusdem admiratoribus, qui singula-rem & Philosophicam prosunditatem, qui sanctitatem

u) Dialectus Ralhhrica , eriamsi, proprie loquendo,numquam fuerit vernacula, non tamen e numeroDialectorum Orientalium prolcribenda, — LinguamAegyptiacum antiquam huc etiam nonnulli immerkoretulerunt. Haud quidem insiciandum, Linguis i siisaliquid in origine suisse commune; eas autem tem-poris succestu in diversum plane abiisse, testanturrnonimenra; id quod cultiori vivendi rationi, abAegyptiis maturius adoptatae, procul dubio tribuen-dum.— Perpcam , Turcicam,

& reliquas hodie floren-tes Linguas Hsiaticas cum Orientali nostra non esleconsundendas, omnibus est in conficio.

4

& Divinam originem,- atque hinc omnes, quotquotmente nmquam concipi possunt, Persectiones in simiejus Judaico -supersHtiosi venerantur, Aliae omninoveriores & plurimae adsant rationes, Linguam lauda-tissimam commendantes,: quarum ex numero summaejus Antiquitas , longissima Dnratio, & Divulgatio la-tis sima, nobis heic in limine, pro scopo nosiro, prae-cipue sunt nominandis. — Antiquitatem ejus loquun-tur argumenta cum Historica, tum ex habitu ipsiusLinguae derivata; & hic prosecto omnia summae ex-hibet indicia vetustatis. Illorum quidem sententia du-dum est explola, qui Linguam hancce qua si omniumprimam & primorum Hominum vernaculam vendi-tarunt; atqui sufficit, aliam nullam ex omnibus hodiecognitis, quantum hucusque compertura suit, eidemantiquitatis praeripere palmam.—Ubi porro Dura-tionem & longaevitatem ejus spectes, singulare prorsusexemplum est, & a communi Linguarum instabilita-te immane quantum recedens, quod haecce a remotis-sima inde antiquitate ad hodiernum usque diem, perplura annorum millia, vivam se conservaverit, necsisi leviter immutatam—-Ad Divulgationem ejus &

territorii amplitudinem quod denique attinet, hoc re-spectu aliis qtiibusennque Linguis procul dubio ante-cellit; etenim quam' late per Asmm & Africam, necnon aliquam Europae partem, & olim regnaverit &

hodierno tempore regnet, dictu est incredibile. — Pa-tet igitur, Linguam Orientalem nobis unam esse in-

5

siar aliarum plurium, tara emortuarum quam hodi®florentium, nosque ejus beneficio claris cujusque acta-tis Gentibus fieri quali coaevos.

Hisce in anteeessum observatis, animo praecipiquodammodo jam poterit, quantus & quam variusex Littesatura Orientali usus hodieque sit ex spectan-dus. Ubi autem id nobis sumsimus,ut Materiem ad-eo vadam, maximis Voluminibus sussecturam, pau-cis in pagellis pro virium modulo tractare conemur*oppido patet,- id fieri non posse, nisi per summa eun-do capita, & momenta maxime praecipua leviter at-tingendo, Nos etiam, instituti hujus arduitatem pe-nitus introspicientes, probe sentimus, quantopere ne-cesse nobis sit, mitiorem a Te, L. B., expetere Cen-suram;

$. %

In ipsohujuG Argumenti limine, Vulgaris illa no-bis occurrit & inveterata opinio,’quod Litterae Orien-tales hodie non nisi Theologis aliquem habeant usum.Fallam adeo & damnosam, atque ex ignorantia ori-undam opinionem, quae amplissimam Litteraturae no-biiissimae utilitatem indignum in modum coarctat, exsequentibus, brevissiwiis licet, abunde resutatum irisperamus, dum simul conslabit, Majas illas non inTheologiam solummodo, sed per universum scientia-rum ambitura, lucem spargere laetissimam, uberrimam.

6

Qnum ex cognitione Linguae cujusennque terge-minus potissimum fructus sit colligendus, sc. vel exLingua ipsa per se spectata, vel ex scriptis & moui-mentis ea consignatis, vel denique in Convi£su cumHominibus eadem loquentibus, & in negotiis iiscuinpertractandis; nos triplici hoc respectu Linguam no-stram Orientalem jam examinemus.

i:o Ad.primum Illud quod attinet, sunt sortassequi putent, nullam Linguam propter' se esle addiscea-dam, studiumque Philologicum, simpliciter conside-ratum, sterilinsimum esse & inutile Memoriae onus.Ingenii autem & judicandi Vim eodem nequaquamexerceri. Haec tamen vox eorum tantummodo est,quibus acumen ac dexteritatem ad res quascunquerite dijudicandas, atque in succum & sanguinem con-vertendas, parca denegavit Natura. studium Lin-guarum in genere campum esle serti!issiraum, in quomaxime profunda ac solida excurrat Philosophia, ma-gni nominis Philosophi, /3) nostro inprimis saeculo,extra omnem dubitationis aleam posuerunt, ut nihilJam dicamus de fructu insigni, qui ex eodem hoc stu-dio, nude spectato, inHistoriam aliasque scientias red-undat. — Ha-c autem omnia, praecipuo quodam ju-

/3) De Brosses, Harris, Herder, Locke, Meiner,MONBODDO, C6t,

7

re, de Lingua speciatim Orientali valere, infra op-portunior erit locus ostendendb

2:o secundo illo respectu, sive qualitatem scri-ptorum Orientalium sive numerum respicias, Littera-turae nostrae gloria r omnium adplausu, maxime coa-spicua est & quasi triumphat. Et principe quidemloco, supremi honoris cacrssa nominamus coelestissi-ma illa & sacro-sancta Oracula, quae hujus ministe-rio Linguae promulgari clementissime voluit DeusOptimus, Maximus. Absolutissimam eorum in soroTheologico dignitatem nemo est qui non perspiciatjat si quis eadem , sublimern eorum originem & usunisaenum mente abstrahendo, oculis mere Philosophiciscontempletur, nihilominus sateatur necesse est, pre-tium eorum, in circulo humanae etiam sapientiae,inessabile esse atque omnem excedere mensuram.—sequuntur Translationes atque Expositiones sacri Co-dicis Orientales, quae omnes, praeser usom silumTheologicum, in Philosophicis etiam insignem habentutilitatem.—succedit reliqua scriptorum Orientaliumcohors, quae numero stupendo per omnem scientia-rum Arriumque chorum longe lateque sese dissundit, A~rabico inprimis ac syriaco Idioraate consignata. sci-licet Arabia & syria, post saeculum aerae Christianaesextum, Mu sas sex reliquo Orbe toto exsulantes ho-spitio benigne exceperunt, & felicissimo coluere suc-cessu. Ex immenso illo Eruditionis Thesauro, exi-

8

gua valde pars Typis est evulgata, maxima in Manu-scriptis passim latente. Hinc autem novus idernqueIsetissimus bonis Litteris omnibus patet prospectus.Nam [ut verbis utamur Viri, y) quiLitteraturae hu-jus Principatu hodie claret] quemadmodum saeculodecimo quinto, Grcecis ac Romanis monimentis in lu-cem denuo prodeuntibus, scientiae in Europa sueruntrenatae, ita Gazae Orientis, in Bibliothecis nunc se-peltae, sed olim procul dubio recludendae, novam spe-rari jubent Litterarum KaKtyymaiav. Historiam in pri-mis, cum Civilem tum Eccleliasticam & Litterariam,Geographiam,Mathesin atque Astrononsiam,Medicinam& Historiam Naturalem, Philologiam Litterasque ele-gantiores, plurimum inde esse lucraturas, spe praeci-pere licet certissima. —Multa quoque inopinata, &

quae nemo hodie cogitat, eo ipso detectum iri, socie-tati humanae bonisque Litteris profutura, ex iis, quaeexperiri antehac licuit, augurio maxime probabili no-

bis polliceri sustineraus. Arabes, quo tempore Lit-terarum studiis claruere, non tantum ipsi in scientiis& Artibus quibuscunque multa praestiterunt egregia,sed & conquilita undique praestantissima quaevis alia-rum Gentium scripta in suam transtulere Vernacu-lam. Inprimis Auctores Gmcos, in quovis Discipli-

y) lllustr. MichaClis , in Libro, cui titulus est; Beur-tbeilung der MitteL ivehbe mnn mmetuiet ,

die ausge-jlorhencHebrdische sprucbe a« verstebens 236. 3jx»

9

narum genere maxime praeclaros, Arabice converte-runt; quo deinde factum, xxtEuropcei non solum primamluam horum Auctorum notitiam, dum Fontes Graecosipsi adire nondum sciebant, ex Vectionibus Arabicistotam hauserint, verum etiam in Vectionibus illis con-ser vata invenerint plura Graecorum scripta, quae inFontibus ipsis jam sunt deperdita, vel saltim reperi-ri hucusque non potuerunt, <•>) Et hinc sperare lice-bit, Litteraturam Arabicam Graeca; suppiendae atqueamplificandae in pdsterum quoque esse inserviturara.At praeter scripta Graecorum , quicquid tunc tempo-ris eximium habuerunt Linguas Aegyptia , Chaldaica ,

syriaca, Perfica antiqua, Indica , &c. id omne sumnsecerunt Arabes , in Vernaculam transferendo. Quodsi harum quoque Versionum nonnullas recuperare li-cuerit, quam amplum & luminosum, in emortuamprisei Orbis notitiam resuscitandara, studia Arabicanobis patefacient projectum! —Praeter jam memo-rata, alia quoque nonnulla supersunt heic minime si-lenda Moni menta, Phoenicia , Punica , Palmyrena , &c.quae etsi perpauca sint, pretiosissimis tamen Antiqui-tatis fragminibus optimo jure accensentur.

3:0 Denique Lingua Orientalis, quatenus hoctempore usu vivo celebratur, nobis consideranda. Ut

i) sic e. g. nonnulla ex Apollonio Pergceo , Geometra,nec non ex ipso Archimede , Cretae deperdita, Arabi'ce suerunt inyenta. Vid. Hamberger,

10

de variis hodie usitatis Idiomatibus, e syriaca , sama-ritana atque JEthiopka Dialecto oriundis, Maronitico ,

Nabathceo ,Mmdaico , Axumitico, Amharico , &c. jam

nihil dicamus, Arabica praecipue Dialectus latissimamtuetur dominationem. Haec er.im per syriam, Palae-siinam r Diarbecram , Bagdadum , Arabiam , AEgyptum ,

per Tractum Africa qui Barbaria dicitur, per Deser-tum sarah & Imperium Maroccanum, in Regnis Mo-sambica, Mombaza & Melinda

, nec non in Granada ,

Hispanice Provincia, nativo ac vernaculo teritur usu;praeterea, quam late patet Religio Muhammedana ,

inde a Conslantinopoli ad extremas usque Insulas Mo-tuckias, tamquam Lingua universalis, cum in sacristum aliis in Negotiis, Politicis ac Forensibus, Litte-rariis, Mercatoriis, frequentatur. Oppido patet,quantopere cognitu digna & utilis sit Lingua haecceimmortalis, quae per totum Orbis antiquitus notiTrientem dominatur, & ultimos sere Orientis atqueOccidentis terminos conjungit. Ea autem, hoc re-spectu, duplici praesertim se nobis commendat utili-tate :

A) Ad Negotia ,Vaxx\ Politica quamMercatoria , nonmodo apud Turcici Aulam Imperii, sed & cum Populis,qui Mediterranei Maris in Africa Asaque Oras tenent,pertractanda. Huc praecipue spectant frequentia Prse-celse Cancellariae Regias Jussa atque incitamenta, qui-bus admonita Juventus Academica, ut si cui opper-

11

(tunum fuerit, In studia Orientalia, publicas Rei tan-topere profutura, operam serio impendat.

B) Ad Itinera Litteraria in Oriente instituenda.At quispiam sortasse interrogabit, cui bono Itinerahujusmodi, in Terris barbarie ac supersiitione obru-tis, instituantur. Respondemus, Orientem hodiequepartem esie Orbis maxime conspicuam, & licet niliere ni si rudera pristinl splendoris super sint, haec ta-men spectatori, acuminis & judicii pieno, insigneha-bere momentum. Prosecto Loca isia, illustrissimo-rum o!im Eventuum scenae, prima scientiarum Ar-tiumque, verioris Religionis & societatum Civilium,quidV quod totius Generis humani incunabula, ma-xime sunt veneranda & dignissima quae a nobis per-noscantur. Tot insuper tamque diversse Nationes,nunc ibi degentes, tot tamque vasti Terrarum tractus,ab iisdem habitati, omnem nostram merentur atten-tionem. Peregrinationes itaque Orientales, praeterusum silum Antiquarium, tam factum quam prosa-num, maximi sane faciendum, alios quoque in cogni-tione Gentium tam Politica quam Philosophica, innotitia Linguarum ac Religionum, in Geographia tamPhyllea quam Civili, in Historia Naturali & scientiaOeconomica, &c. illustranda atque amplificanda, u-sus habent longe uberrimos.

s nr;Ut araplissimus Litteraturse Orientalis in quoti-

12

bet scientiarum genere disiinctior pateat usus, enm,hassigillatim percensendo,brevissimis jam attingere licebit.

Et omnium quidem primo in {cenam prodeatTheologia , scientiarum princeps ac Divinissima. Lit-teraturam nostram heic Reginam esse & sceptrumtenere 7 omnes consentiunt; i!la tamen multo, quamvulgo creditur, latius regnat. — Ad Coelestia V. T.Oracula feliciter illustranda, non sufficit, Fontes ipsosHebraicos unice periclitari; sed Orientales eorumVersiones & Commentarii simi;} consulantur, quin to-tus Linguae ambitus, asieoque prosana etiam Orien-talium scripta in auxilium advocentur oportet. —

Neque sotos V. T. Thesauros Litteratura haecce Mor-talibus recludit, verum etiam ad scripta Novi Foe-deris rite intelligsnda mirisice conducit. OrientaliumN. T. Versionum & Commentariorum heic non prae-dicabimus utilitatem. Unum adtulisse sufficiat: InTextu utriusque Testamenti sacerrimo, stilus & Lin-guae, etiamli diversissimas, genius plane est idem; Ve-tus illud Novi est fundamentum, & Religio Christia-na Mosaicce superstructa. Illam igitur, absque plenahujus cognitione, sunditus persicere non datur. —-

Philologiam Orientalem universam,generatim loquen-do, Theologis non solum dignissimam, verum etiamabsolute necessariara esse,ex allatis luculentissimecon-sicitur. Maniseste id quoque probant exempla Do-gmaticorum veterum quorundam non-Philologorum,

13

qui Dicta sacra aliquando in sensus plane alienos, adopiniones praeconceptas sulciendas, pio quidem con-sido, sed misere detorserunt, atque eo ipso Doctrinaesanctissimae majora intulere damna, quam ipsi cumomni sua pietate umquam valuerint resarcire.

§. iv.

In studio Philologico , universim spectato, maxi-mo quoque Litteratura nostra est usui; & licet hicvalde sit multiplex, duplici tamen sub adspectu, nem-pe vel ut specialis , vel ut Generalis , commode pote-rit considerari.

Usus /pedalis in hac vel illa Lingua particulari-ter cognolcenda se exserit, Hoc autem relpectu,Lin-guas alias magis, minus alias juvat Orientalis, sc. pronsinori vel majori sua ab iisdem discrepantia. —Adpofieriorem Classem reserendae sunt Linguae nostraeOccidentales, quae nihil quidem cum Lingua Orien-talium habuisse videntur commune,at temporis tamensuccessu, varios per eventus, plura ab iis Vocabulasunt mutuatae. —Ad Classem priorem pertinent Lin-guae, quae vel per originariam quandam cognationem,ut PEgi/ptia antiqua, & nata inde Loptica , vel percommixtionem accessoriam, ut Perfica recentior &

Turcica , magnam Vocabulorum & Phrasium vim cumOrientali habent communem.

14

Alter usus Litteraturae noctuae Philologlcus adLinguas omnes in genere, s. ad studium Philologi -

cum generaliter spectatum, sese extendit. — studiumhocce non nili ex pluribus Linguis inter se coi latispersici poterit, & quo plures quis calluerit, eo ple-nius unamquamque callet. Atqui primas inter, hoc con-sisio addi Icendas,Orientalis summo jurehabetur.sciiicetin eodem bae studio,duo praecipue sunt Capita maximeconsideranda: scicitla Etymologica tkGrammatica univer-silis. Illa sermonis materiam,,haec respicit formam. Quoactus Lingua quaevis ad originem adscendat, eo ma-jorisEtymologo ect facienda, & quo magis ab aliis disse-rat, eo eminentiorem in Grammatica universali «simipraestabit.Orientaiis autem nosira non solum omnia pro-pioris originis vessigia prodit,sed & qua totam luam con-llitutionem ab aliis pserjsque insigniter discrepat; &

pluribus sane haud opus est argumentis ad eminen-tissimam ejus in Philologia generali praectantiam de-mon lirandam. — Unum tamen de praeclaro ejus usuEtymologico addamus: Celeberrima de primitivoradicali Vocum significatu Disceptatio ex Linguis re-centioribus magisque Philosophicis, in quibus Phyll-earum vectigia significationum saepissime sunt oblite-rata ,vix poterit decidi; atqui ex Orientali,quae quan-ta quanta sensualis & ni 1 ilict Pictura quaedam est., tu-tis sini e grandis illa deciditur Quaero , quae non solumin Philologicis ordinem parit & lucem exoptatissi»mam, verum etiam, in Philosophia, ut infra videbi-mus, longe maximum siabet momentum.

15

§ V.

Linguam,- a rernotissima inde Antiquitate ad no*stra usque tempora, omniumque latissime domi-natam, quae immensam insuper ostentat copiamMonimentorum, ab ipsis Generis nostri natalibusper omnes ejus aetates progredientium, hanc Lin-guam, sidissiraam omnium saeculorum & Gentium 51-lustrissimarum Praeconem, in soro Hiflorico Focum o-mnino principem occupare, nemine monente, ultroomnibus patebit. —'Diversa autem Historise generalingulatira percurramus, in antecessum generaliter ob-seryantes, notitiam rerum Historicam non sidum exnarrationibus, quas Lingua tradit, magis minusveexpressis esse hauriendam, sed & persaepe e sinu i-psius Linguae, simpliciter consideratae, prosperrimo e-rui successu.

1:0 scientia Antiquaria, Qisscquiss in siac partenovimus maxime praecipuum & genuinum y id omneOrientalibus reserimus acceptum,' & inprimis hdcnominanda est Mosaica Monimentorum Collectio, quae,nt scriptis quibuscunque hodie residuis aetate ante-cellit, ita etiam inrer Antiquarii subsidia studii Fongepretiosissiraum est & maxime ssispicientium. Ea an-tiquissimos complectitur Mundi Annales, cum amabi-li candore & nobili simplicitate exaratos; & absqueejus beneficio, primas Artium, sciendarum, Religio-

16

num, societatum, Gentium, Imperiorum, quid? quodtotius Generis atque Orbis nolfri origines nobis so-rent ignotae. — Ljusdnluper ope, quae scientiam My-tho logicam obvolvunt,tenebrae dsisipari aliquando pos-se videntur.

2:0 Hijioria Civilis. Oriens non sidum in primaMundi infantia, sed per omnes ejus aetates, grandia e-

ventuum ac rerum gestarum dedit spectacula. Am-plissimas Historia ejus loquitur Gentes, quovis seresevo maxime inclitas, dignissimas quae a nobis cog-noscantur. lllustrissimas nonnullas susticiat nominas-se, ut Assyrios , Persas , Arabes , Mogolos ac Tataros ,

qui omnes, alii post alios, universale per praecipuamOrbis habitabilis partem tenuere imperium, e) TvequeOrientem sidum juvant Historica eju§ monimenta.Historia Europae, per totum medium quod dicitur yE-

vum, cum Orientali prorsus cohaeret, & Periodus i-sta, nobis adeo obscura, e scriptis Arabicis optimeillustraretur. Quin Litteraturam Orientis in Historiaultimi quoque septentrionis aliquem usum habere, te-stantur Nummi illi Cusice inseripti, qui circa MareBalthicum, numero imraenso, in terra suerunt inventi.

*) Ex ignorantia Linguae trabica procul dubio deri-vandum, quod tritissima nobis Compendia Historicanon nisi quatuor numerent Monarddas universales,& ne minimam quidem injiciant mentionem Monar-charum ac Populorum, qui Romanis nonnumquamlacius sune dominati.

17

Heic praeterea non silendns eximius ille usus Hi-ssoricus & Antiquarius, quem Orientalis noffra curaaliis Linguis habet csimmunem, quod sc. ex cogna-tione Linguarum ad propiorem vel remotiorem ipsa-r m Gentium cognationem ratiocinio concluditur mi-nime sallaci. ■*

3:0 Bijsoria Religionum. Religiones, generaliterloquendo, vel PolytheiJUcce sunt, vel unius Dei cultuinjlgnes.

'

Harum praecipuae ac notissimae sunt Judai-ca, Chrisiiana & Mulmmmedam. — Polythelsm origi-nem, progressiis, & plures ejus species, praesertim esacris V. T. Libris cogooscere licet. — Religiones

& Muhdmmedanorum ex Litteratura Orien-tali totas pendere, neminem fugit. — Quantopere et-iam ad natales sanctissimae Religionis Chrijiiance illu-stpandos eadem haec Litteratura conducat, ex iis, quae§■ HI; jam dicta sunt, intelligitur. Inprimis autemsectae & Coetus innumeri Christianorum Orientalium,Armeniorum , Iberiorum , Chatdceorum , Albaniorum, Ad-tkiopiorum, Coptarum , Persarum , Patarorum , &c. &o-lim & hodie florentes, qui ab Europa sere ignoran-tur, non nisi Orientalibus e monimentis sunt cogno-scendi.

sunt quoque aliae Religiones Jingutares & minuscelebratae, () quarum cognitio ex eodem hoc sontehaurienda.

0 e. g, Drusorum,

18

4:0 Historia scientiarum & Artium. Hae quoque,ut alia omnia, in Asia natae, & Lumen earum, solisinstar benesici, Tractus Orientales primos collustra-re, atque exinde ad Occidentaliores quoque illustran-dos augustum silum tendere debuit curium. Primaigitur hujus Disciplinae pars [quae sc. Ortum & initiascientiarum Artiumque tractat] Orientalibus praeci-pue nititur monimentis,* n) & ubi expressa desiciunttestimonia Hisiorica, ex interno Linguae gremio lu-cem saepissime lucratur. s- }

Nominascim Historia Artis seribendi ,& diversi

Gradus, quibus Divinum istud sonos visibiles redden-di Artificium a rudibus principiis ad perfectionempauliatim adscendit, ex hac Litteratura egregie illu-strantur. Inprimis Gradus ille inter antiquissimamsymbolicam & recentiorem Alphabeticam scribendirationem intermedius, qui scriptura syllabica absol-vebatur, non minus e scriptura Orientali in genere,quam ex aethiopica in specie, luculendssime innote-scit. — Inde quoque veros edocemur natales Chara-

n) AHa ut jam sileamus. scripta inprimis Mosaien, &

Liber, qui a Joho nomen traxit, perantiquus, in baeetiam parte, munimenta nobis sunt pretiosissima.

s) sic e. g, Vox ubn. , quae & Imaginem & Umbrantsignificavis, prima Artis Pictoriae initia haud ambi-gue prodit.

19

Fierum Alphabeticosum , qui apud Nationes quastibetviguerunt & vigent, bosque omnes ex antiquissimaOrientalium scriptura syrabolica, etianssi specie te-nus ab hac diversissimos, vere esse enatos. <) — Plu-ra hujusmodi, cognitu jucunda atque utilia, quae escriptura Orientali deduci possunt, nimia Loci hu-jus angustia non capit, k)

Neque tamen initia tantum & rudimenta scien-tiarum Artiumque, sed & eximia earum Incrementa,in monimentis Orientalium invenienda. Laude ea-rum, temporibus antiquissimis, Chaldaei, Phoenicii , Ae-gyptii, &c. sequioribus autem , Arabes ac syri incla-ruerunt, & reliquarum Gentium suere Magistri. —

i) Characteres alphabeticos Europaeos ab orientalibusortos esse, facili negotio conslat. Hos autem ad symbo-licam scribendi rationem in origine suisse esforma-tos, & nomina eorum & figurae demonslrant.— DeCharacteribus sinendum, Japonensium , &c. urpote ho-dieque Hieroglyphicis, non esl quod dicamus.

v.) Obiter heic observemus, abundantem, quae in Gram-matica Hebraea conspicitur, copiam Fundorum, et-iamsi verae Hebraeorum pronunciationi tradendae haudsufficiat, nobis tamen osserre ansam meditandi, quo-modo in Linguis hodiernis scripturam emendemusac persiciamus, & quomodo soni vel plane diversi,vel saltim diversimode pronunciandi, signi* quoquenotentur diversis,

20

Quodnam sastigium antiquo in Oriente ingennps ad~scenderint Artes, stupenda illa tellantur Monimenta,quorum nonnulla Miraculis Mundi adnumerata 1’unt,& vastatricem saeculorum vim superare videntur. —

Atqui Arabum inprimis gloria litteraria numquam per-ibit. Ipsis praecipue debemus, quod siib nocte me-dii AEvi densissima, scientiarum lumen in Mundo nonfuerit exstinctum; nam radii ejns, AEvo isto, Euro-paeum infra Horizontem occidui, ad illorum Coelumclarissima serenitate collustrandum pergebant, & ex-inde demum ad nostras oras, post longam absentiam,denuo visendas revertebantur. A) — sic perpetuamillam & maxime notabilem scientiarum per TerrasCirculationem Monimenta Orientalium illustri decla-rant testimonio, & simul docent, Populorum istorumnomina, in Historia Litterarum & Artium, quam Ia-era smt ae veneranda.

5:0 Hiflorio, Hominis. scientia haec nobilissima,Historiae medulla & Philosophiae certissima dux, cumid sibi habeat propositum, ut Hrstoriam Generis no-stri & divertas,- per quos progressimi suit, Culturasgradus persequaturj patet, praecipuam & maximearduam ejus esse partem, quae nativum Humanitatis

A) Hinc factum, ut scientiae quaevis & Artes liberales,medio isto JEvo , ab Europaeis studia Arabica dice-rentur. Vel hoc unum ad ea, quae attulimus, pro-banda sufficeret,

21

statimi primosque culturae gradus, a noffra. longissLme diversos, pertractabit, & ea proinde scientiae hu-jus subsidia esse omnium maximi facienda, quae adTractim istum illa lirandum propius accedunt, & pa-tentiora minusque obliterata exhibent ejusdem vessi-gia. Hoc autem Litteratura noffra egregie praessat,sive Linguam nude spectes, sive Monimenta, Quem-admodum enim Linguae in genere sunt quali Tabula?,quae ingenia Hominum, ideas, mores, culturam ma-jorem vel minorem , depicta repraesentant, ita Orien-talis in specie infantilem Generis nostri conditionemvividissimis & maxime genuinis depingit coloribus, &

originarium simul idearum raorumque habitum, acprimos ingenii humani gressus, dilucide monstractCum Lingua autem

, ad idem raonffrandum, conspi-rant Monimenta. — Quid speciatim ad Doctrinam Lin-guarum illuffrandam [quatenus haec ad HistoriamHominis pertinet] Litteratura noffra conserat, ex iis,quae §. IV. allata sunt, intelligkuct — Historia insu-per Orientalis maiora atque iiluffriora, seu in bonampartem seu in malam, ac Historia quaevis alia,offen-tat exempla. — Ex his autem omnibus consicitur.Litteraturam illam, prae alia quademnmcunque, adHistoriam Hominis dilucidandam, & apprime utilemesse & absolute necessariam,-

§. Vs.succedant scientia praecipuae in studio Hijlorico

auxiliares.

22

i:o studium Gemalogicum. .Non solum derivatio-nes ac series Familiarum, in Terris Orientalibus qu-o-vis asvo celebrium, sed & primas Gentium omniumstirpes, quin Genealogiam totius Generis humaniantiquissimam, Litteraturae nosirae beneficio cogno-scere licet.

2:0 Chronologia. Duae insignes AErce, nempe an-tiquissima iila ab iplis Mundi natalibus decurrens, &

recentior Populorum Orientalium s. Hegirka , nonnisi Orientalibus ex Monimentis cognoscendae.

3:0 Geographia, tam Phyfica quam Civilis. Quan-tum ad illam, scripta inprirais Mosaica , sobrie intel-lecta, faciem Orbis terraquei antiquissimam, & ma-gnas quas subiit mutationes varias, Physicis conve-nienter principiis 2 nobis adnunciant. — Quod ad 67-vilem attinet, notitia Orientis & adsinium TerrarumGeographica Litteraturae nosirae tota debetur, ita qui-dem'ut Geographia horum Locorum antiqua ex mo-nimentis Hebraicis, receniior ex Arabicis ac syriacis ,

pt) recentissima vero & hodierna, per Itinera in Lo-cis illis instituta, innoteseat.

sx) Arabum* & syrorum in Geographiam merita longesunt ma[ora quam vulgo cognoscuntur, quum ple-raque eorum scripta huc pertinenda in Manuscri-ptis adhuc delitescant, Heic unum Ahulseda nomensufficit allegaise.

23

4:0 studium Nwmismaticum. Nummi Orientales,cum antiquiores, Phoenicii , samaritani , &c. tum in-primis recentiores, Arabice inscripti, Classem Numis-matum consutuunt adeo insignem, ut absque eorumcognitione, quae Litteraturae huic tota debetur, scien-tia Numismatica valde manca sit atque imperfecta.

§. vir.

Campum sic emensi Historicum, ad Philosophicumpergamus. —Philosophiara ex Litteratura Orientaliplurimum prosicere. supra jam indicatum. Ipsa ta-men scripta Orientalium Phiiosophica heic non al-leganda. Quamvis enim Arabes , ilsustri Abbasidanmtevo, Philosophiara quoque stricte sic dictam excole-re sint conati; quamvis etiam illi, pariter atque O-rientales reliqui. sententiis Moralibus condendis e-gregiis semper inclaruerint; ista tamen omnia nobisheic minoris facienda. Alia omnino & longe pretio-liora, ex Lingua ac Monimentis Orientalium, in Phi-losophiam redundant emolumenta. — Litteraturam i-stam, ad Historiam Hominis illusirandam, plurimumconserre, ex $. V. jam patet. Ubi vero juxta me-minerimus, Historiam bancae solidissimum verioriPhilosophiae praebere fundamentum, quin ipsam po-tius totam esse Philosophicam; eo ipso simul consta-bk, quam amplum Litteratura nosira in Philosophi-cis habeat usura; ideoque non ell quod pluribus

24

eum heic persequamur. Duo tamen addere Jubet,generalius observanda, quorum unum Doctrinam 1-dearum , alterum vero Doctrinam signorum , quibusIdeae exprimuntur, respiciat.

A) Litteratura Orientalis non sidum primiti-vum Idearum particularium habitum nobis saepissi-me revelat, sed & arduam illam Quassiionem, exqua omnis in Philosophia lux vel obscuritas pen-det, de prima Idearum omnium Origine , generaliterdecidit. si ad universalem & absolutam Linguaehujus sensualitatem rite semper attendissent Philo-sophi, ambiguum illis haudquaquam visum suisset,quo ordine & gradu Mens humana in Ideis acqui-rendis fuerit progressa. v)

B) Qua ratione Philologiam-generalem juvatLingua Orientalis, [vici IV.] eadem quoque ra-tione consert ad Fhilosophiam Linguarum sublevan-dam, dum sc. haec formationem & naturam Lo-quelae, originem, infantiam, incrementa, perfectio-nes ac desectus Linguarum, universalem earu-ndemconstructionem, mutuum Idearum & Linguarum adse invicem formandas ac persiciendas influxum, &

alia hujusmodi profundae indaginis Argumenta per-scrutatur.

O Csr. pag. 14.

25

§. VIII.Asc non solura Philosophis profunda rimandbus,

¥sed ■& ingenvosis Litterarum elegantiarum Cultoribus",Litteratura nostra insigne habet momentum. Passin*.antiquissimam Mundi Eloquendam, Orientales, in-s>riiTiis Hebrcei & Arabes

, a remotissimis inde tempo-ribus, felicissime coluerunt. |) Ipsos enim., ab ideis o-misibus abstractis impunes, & per physicum Climatisinfluxum, incredibili senssts vividitate ac vehemen-tia animatos, ad_studium Poeticum Natura ipsa sin-xisse videtur. Lingua quoque eorum, tota sensualis.,Imaginationi atque Assectibus esse debuit quasi ver-nacula, & eo ipso ad Dictionem Ponticam, prae Lia-guis recentiorssius ac Philosophicis, maxlmopere ad-commodata. Factum inde, ut 'Postis Ckdentalium e-minentissimo gradu servida sit atque animosa, & niinisi picturas atque,imagines ostendat vividissimas, sor-tes, audaces, gratiae plenas ac inajestascis; nec sanepraecipua illa Artis hujus Lex: Ut Figura, Poesis e*rit, usquam terrarum religiosius suit observata. Idcir-co Oriens eos producere valet Ingenii soetus, qui ex-eeilentissima quaevis aliarum Gendum Pasmata aemu-lantur, ne dicam antecellunt. Majestatem ac pompam,qua Hebraica.refulget Poesis, vix imitabilem, & subli-mi ejus materia dignissimam, omnes admiramur. De

i ) 'Non toc habet -Poetas, aut habuit umquam reiisuaiOrbis, quot dola Arabia. JErpenivs,

26

Arabica, testimonium adhibeamus Viri, 0) qui Arbiterharum rerum est sbllertissimus: “si cum Arabum acPersarum Carminibus comparetur elatissima Europae-orum Poesis, remisse protinus fluere & quasi labi vide-tur.” Patet igitur, in choro Musarum, quam eximiumOrientales nostrse occupent locum.

§• IX.scientias reliquas circulo complectamur arctiori,

non quod minor in iis Litteratura? noslrae utilitas est,sed quia locus nos plane desiceret. si omnes aequa per-sequeremur prolixitate,

1:0 jurisprudentia,& scientia Politica. Jura at-

que Instituta Populorum Orientalium, hujus Littera-turae ope, cognoscere licet. In his praecipue memo-rentur oportet Constitutiones magni illius ImperiiChalisici , quod plura per saecula splendidissime floruit,Legibus gubernatum sapientissimis; omnium vero ma-xime Jura Mosaica , quae Legislatoribus Christianiscognitu plane sunt necessaria.

2:0 scientia Medica. Hanc Arabes] summo colu-ere successu, & praxi sua Medica Grcecos veteres infini-tum in modum superarunt Arabibus debetur primaMedicinae in Europa resiitutioj quin cuncta sere supe-rioris saeculi remedia ex uno Avicema manasse, ejustemporis Medici satebantur. Ex Arabicis in Hippo-cratem, Galenum & Dioscoridm Commentariis multa

t) Nob, Jones, in Comment, Poes Asiat.

27

hodieque exspectan possie utilia, Ith Gruner te*Itatur, tt) - ‘

3:0 Historia Naturalis, & studium Oeconomicum*Hifloria Naturalis, Litteraturas hujus ope, lucrum

facit immensium; A) per Itinera Orientalia , quae abs-que cognitione Linguarum, in Locis illis dominan-tium, utiliter institui'nequeunt; 13} ex scriptis Arabi-cis ad hanc rem pertinentibus. Haec sane & maxi-mo numera supersiunt, & multa continent valde pro-sicua,'quae alibi frustra quaeruntur. Praeterea non-numquam Historiam Naturalem earum tradunt Re-gionum, quae Itinerantibus nositro tempore siunt sereinaccessiae; aliquando etiam eas desicribunt speciesvel Genera, quae hodie in Locis illis non ampliusdantur. £?) Quantum insiuper scripta ista ad studiumhocce conserre possint, Opera Duumvirorum immor-talium,Bocharti &: Celstt, egregio demonstrant do-cumento. — Oeconomiam quoque Arabes eximie colue-runt; & multa ex scriptis eorum, in hac etiam parte,hauriri possie utilia, non est dubitandum, a') NequeItinera in Oriente insiimta usiu Oeconomico carent.

•n) Vid. Prces ad Reiskii Opuscula Medica ex Mamm,Arahum, d'

s) Exemplum vid, in Harr s Pbihlogical Inquiries 9pag. J47.

») sic Manuscriptum quoddam Arulicum , in Bibliothe-ca Reg, Escurialenjt servatum, dura varia Hispano-A-

28

410 scientia Mathematica. Etiamsi Europae IaKs partibus pristraos suos Magistros longe antecesse-sum, scripta tamen Arabum Mathematica* &inprimisAstronomica , sua minime cavebunt utilitate.

§. X.

sic praecipua nonnulla immensae Materias capita,dicis cujusdam ia modum , strictim attigimus, similes Via-tori, temporis angustia summopere presso, qui etsi peramoenistima prosiciscatur Vireta, pedem tamen nullibi si-gere audet, sed praecipitante usque proruens gradu, paa-<cissimas hinc inde Florum summiratos manu fugitiva de-cerpsic. —- Ut autem fructus ex Litteratura noltra adeomultiplices plene percipi queant, sines .ejus in ulteriorausque prorogandi. Tbesauros Manulcripcornm, jam la-tentes atque inutiles.. In lucem prodire sorcasse jubebitGratia Aug.usto2.um ac Maecenatum munifica. Casus quo-que & Tempus multa inopinato dabunt, quemadmodumMonimenta Fbsnicja & Palmyrena haud ita pridem suerederecta. sic spem praecipimus soce,ut Uiteratura Orienta-lis, venientibus saeculis, in notitiam Orbis antiqui,in campum scientiae Divinae humanaeque universum, no-vam plane, & de qua nihil hodie cogitarelonge lateque spargat serenitatem,

rahum studia Oeconomica pertractae, firmss docet, sta-dia ista, sub eorum imperio, multo laetius, ac noste®&op aevo, in tiispania floruisse, Vid. Hastis, 1, c.