✽ Ni muhimu wanawake wote kujua hali yaoya maambukizi ya virusi vya UKIMWI, nahasa wajawazito na wanaonyonyesha.

✽ Ili kujua hali yako ya maambukiziya virusi vya UKIMWI inabidiupime damu.

✽ Endapo umeambukizwa virusi vyaUKIMWI, onana na mtaalamu wa afyaili kupata huduma zaidi na maelekezosahihi kuhusu dawa za kupunguza makaliya UKIMWI, lishe yako na ulishaji wamtoto wako.

✽ Kama umeambukizwa virusi vya UKIMWI,unahitaji chakula cha nyongeza ili kupatanishati zaidi. Hali ya kuwa na virusi vyaUKIMWI huuongezea mwili wako mahitaji,na pia huweza kupunguza hamu ya kula.Ni muhimu kula vyakula mbalimbalivyenye virutubishi kwa wingi.

✽ Jikinge wewe na mtoto wako namaambukizi ya virusi vya UKIMWI namagonjwa yatokanayo na ngono wakati waujauzito na kunyonyesha kwa kufanya ngono salama.

LisheWakati wa Ujauzito

na Kunyonyesha

Both technical and financial support for the development of this brochure was provided by theQuality Assurance Project (QAP), managed by University Research Co., LLC (URC), under USAID

Contract Number GPH-C-00-02-00004-00. September 2005

✽ Anza kuhudhuria kliniki ya wajawazitomara tu unapojihisi kuwa mjamzitoili kufuatilia afya yako na ukuaji wamtoto wako.

✽ Epuka matumizi ya pombe, dawa zakulevya au bidhaa zenye tumbaku.

✽ Tumia vidonge vya kutibu minyoo ilikuzuia upungufu wa damu.

✽ Pumzika mchana, hasa miezi mitatuya mwisho ya ujauzito na miezi yamwanzo baada ya kujifungua.

✽ Tumia dawa za kuzuia malaria kamautakavyoshauriwa na mtalaamu na tumiachandarua kilichowekwa dawa ili kuzuiamalaria na upungufu wa damu.

Vidokezo Muhimu

✽ Daima nawa mikono kwa sabuni namaji yanayotiririka kabla ya kutayarishana kula chakula.

✽ Weka safi sehemu ya kutayarishia chakulapamoja na vyombo.

✽ Pika nyama, samaki na mayai mpakaviive vizuri ili kuepuka maambukizoyanayoweza kutokana na chakula.

✽ Ili kuhifadhi virutubishi katika mboga-

Utayarishaji salama wa chakula: Virusi vya UKIMWI na lishe

Vidokezo vingine muhimu

mboga za majani osha kabla ya kukata,pika mara moja na kwa muda mfupi na kula mara baada ya kupikwa.

✽ Osha vizuri matunda na mbogamboga zinazoliwa bila kupikwa.

✽ Ni vyema kusubiri miaka mitatu baada ya kujifungua kabla yakupata ujauzito mwingine ili kuwezesha mwili kujikarabati.

✽ Kipindi chote cha ujauzito na hadi miezimitatu baada ya kujifungua unahitajividonge vya madini ya chuma na vyafoliki asidi kuzuia upungufu wa damu.Ni vyema kumeza vidonge vya madiniya chuma pamoja na chakula ili kuongezausharabu na kupunguza athari kamakichefuchefu.

✽ Daima tumia chumvi yenye madini jotokwenye chakula ili kuzuia upungufu wa madini joto mwilini.

✽ Tumia virutubishi vya nyongeza vya vitamin A mara baada yakujifungua au katika kipindi cha wiki 4-6 kama utakavyoelekezwana mhudumu wa afya. Vitamin A husaidia kujenga mfumo wakinga ya mwili wa mtoto wako.

✽ Daima fuata maelekezo unayopewa na wahudumu wa afya.

✽ Kuongeza kiasi cha chakula kwa mlo au kulamilo midogo mara nyingi.

✽ Kula asusa kati ya mlo na mlo.

✽ Kula matunda na mbogamboga kwa wingikatika kila mlo.

✽ Kunywa maji ya kutosha kila siku(glasi 8 au lita 1.5).

✽ Kuepuka kunywa chai au kahawa pamoja namlo, kwani huzuia usharabu wa madini yachuma na huweza kuchangia katika kuletaupungufu wa damu. Ni vyema kunywa chaiau kahawa saa moja kabla au baada yakula chakula.

Je, unahitaji virutubishigani vya nyongeza?

Linda Afya Yako

Kwa mfano mafuta ya alizeti, nazi,mawese, mbegu zitoazo mafuta,majarini na siagi

Mafuta

Kwa mfano mahindi, mtama,mchele, ulezi, ngano, mihogo,ndizi za kupika, viazi vitamu, viazivikuu na magimbi

Vyakula vya nafaka,mizizi na ndizi

Zingatia Lishe Bora

Kula vyakula vya aina mbalimbali: Jinsi ya kupanga mlo kamili:

Kula Mlo Kamili

Kula angalau milo 3 iliyo kamili na asusa (vitafunwa) kwa siku.Chagua vyakula kutoka kila kundi katika makundi yafuatayo:

Kwa mfano embe, ndizi mbivu,papai, pera, chungwa, ubuyu,nanasi, pesheni (karakara) naparachichi

Matunda

Kwa mfano mchicha, majani yamaboga, kisamvu, matembele,bamia, karoti, nyanya chungu,nyanya, matango, mlenda, bogana biringanya

Mbogamboga

Kwa mfano maharagwe, njegere,karanga, mbaazi, kunde, nyama,mayai, maziwa, samaki, dagaa,kuku na wadudu wanaoliwa

Vyakula vya mikunde navyenye asili ya wanyama

✽ Kuongezeka uzito angalau kilo 12 wakati wa ujauzito. Uzitohuongezeka wastani wa kilo moja kwa mwezi.

✽ Kuzuia upungufu wa damu.

✽ Kuboresha ukuaji na maendeleo ya mtoto wako.

✽ Kuutayarisha mwili wako kunyonyesha. Mahitaji ya nishati navirutubishi wakati wa kunyonyesha ni makubwa kuliko wakati waujauzito.

✽ Kupunguza uwezekano wa kujifungua kabla ya wakati, mtotomwenye uzito pungufu, au mfu.

Lishe bora hukusaidia:

Wakati ukiwa mjamzito au unanyonyesha mwili wako unahitaji mlokamili ambao hutokana na kula vyakula vya aina mbalimbali. Vyakulambalimbali kila siku husaidia kuhakikisha kuwa unapata nishati navirutubishi vyote vinavyohitajika mwilini mwako pamoja na mahitajiya mtoto.

Wanawake wajawazito nawanaonyonyesha wanahitaji:

Mafuta yakiongezwa kwenye mbogamboga na vyakula vingine hubo-resha usharabu wa baadhi ya vitamini na huongeza kiasi cha nishati.