UVOD U EKONOMIJU .................................. I DIO PRISTUP Ekonomija je nauno proucavanje neophodnosti stalnog unapredjivanja efikasnosti proizvodnje materijalnih dobara i usluga,zatim njihove raspodjele,razmjene i potrosnje u uslovima determinisanim ogranicenim mogucnostima i neogrnicenim potrebama. Bitne odrednice ove definicije su:-naucno proucavanje -neophodnost stalnog unapredjivanja efikasnosti proizvodnje, -proizvodnja materijalnih dobara,-proizvodnja usluga,-raspodjela,-razmjenapotrosnja, -ogranicene mogucnosti,neogranicene potrebe. Ekonomija se moe podijeliti na dvije grupe: normativnu i pozitivnu. Normativna je ona koja pojave i procese u privredi ocjenjuje etikim i vrijednosnim sudovima i zalaze se za njegove promjene.Po njoj,vrijednosti jedne zajednice bi trebale biti:-efikasnost:upotreba raspolozivih ekonomskih potencijala na takav nacin da se postize najveci obim proizvodnje,-pravednost:svi clanovi jedne zajednice trebalo bi da podjednako da djele i obaveze i uzivaju rezultate svooje ekonomske aktivnosti.-demokratija:podrazumijeva da nosioci drustvene moci odgovaraju onima na koje se ta moc odnosi,da se postuju grdjanska prava i licne slobode,kao i da svi clanovi zajednice imaju jednak pristup politickim sredstvim,uticajima i odlukama. Pozitivna ekonomija na osnovu posmatranja i analize cinjenica, pojave i procese u privredi opisuje objektivno,sta se u stvarnosti dogadja. Ekonomija se dijeli i na makroekonomiju i mikroekonomiju Makroekonomija je onaj dio ekonomije koji prouava funkcionisanje privrede kao cjeline,prati ukupna ekonomska kretanja,svodi pokazatelje rezultata ekonomskih aktivnosti na relativno mali broj zbirnih.Koncentrise se na proucavanje opsteg nivoa proizvodnje u zajednici,ukupne zposlenosti,potrosnje,uslova ekonomske ravnoteze,monetarne stabilnosti i ekon.razvoja. Mikroekonomija prouava ponasanje pojedinih njenih dijelova: individua, domainstava, ekonomskih subjekata i sektora.Podrucja istrazivanja su:funkionisanje i troskovi preduzeca,cijene pojedinih proizvoda i nav+cin njihovog formiranja,ponudu i potraznju pojedinih proizvoda,problematiku formiranja i trosenja licnih prihoda,indidulanu stednju itd. Ekonomske kategorije su teorijski,misaoni izrazi odredjene ekonomske stvarnosti kojim se utvrdjuje ono sto je bitno u toj stvarnosti.Pojmovi su:cijena,roba,profit,trziste,novac, u:cijena,roba,profit,trziste,novac,troskovi,rent itd. -Ekonomski zakoni:Zakonima smatramo unutrasnje skrivene veze i odnose zavisnosti i medjusobne uslovljenosti pojava u prirodi i drustvu.Dijele se na prirodne i drustvene,a zajednicke karakteristike su im da postoje i djeluju nezavisno od ljudske volje i zakoni djeluju,ispoljavaju se stihijski ili spontano,imaju istorijski,tendecujski i karakter vjerovatnoce.Istorijski karakter ekon.zakonitosti(nisu vjeciti i nepromjenljivi):moguca je sljedeca sistematizacija:univerzalni,opsti,posebni i pojedinacni ekon.zakoni. Univerzalni zakon nastao od nastanka civilizacije cija se bit nije mjenjala,a primjer za to je:zakon oskudice-potrebe ljudi su uvijek vece od raspolozivih mogucnosti,s

toga je neophodna racionalna upotreba raspolozivih mogucnosti proizvodnje ili zakon srazmjerne raspodjele ukupnog drustvenog fonda raspolozivih mogucnosti proizvodnje. Opsti zakon su zakoni prilagodjeni konkretnim ulosvima.Primjer je zakon drustvene podjele rada I zakon trzista. Posebni zakoni koji vaze samo za jedan oblik ekonomskog sistema cija je vaznost ogranicena u postojanje istog,dok sa njegovim nestankom nestaje i predmet koji jet a zakonitost definisala.tj.sama zakonitost.Primjer za to je obaveza kmetova u feudalizmu ciji su prinosi prema feudalcima nestali sa ukidanjem feudalizma,ili sistem obaveznog administrativno-centralistickog planiranja nestao zajedno sa nestankom tih drzv. Pojedinacni zakoni utvrdjeni samo za pojedine drzave ili etape u njihovom razvoju,koji se odnose samo na pojedine ekonomske dogadjaje ili procese ,cije je ispostavljanje vrlo ogrniceno I podlozno cestim promjenama.Primjer za to je objasjenje inflacije u NJemackoj nakon I svjetskog rata,itd. -METOD ekonomije kao nauke je smisljeno i plansko postupanje pri radu radi postizanja nekog rezultata,tj.sznanja,odredjeni put i nacin ispitivanja,misljenj i rada,u tj.to je misaoni put da se dodje do saznaja o predmetu istrazivanja. Karakteristike metoda ekonomske nauke su:-posmatranje (nacin njihovog ispoljavanja,uzroci njihovog nastajanja,kretanaja i posljedice),-apstrakcija(odvajanje bitnih od nebitnih okolnosti i faktora za cilj istrzivanja) -Veza misaonog i stvarnog (spojiti stvarnost tj.realnost sa teoretskim cinjenicama -Indukcija je proces zakljucivanja koji polazi od pojedinacnih ekonomskih pojava,odnosa i procesa,te na osnovu njihovog posmatranja i analiziranja dolazi do rezultata,tj.ocjene njihovih zajednih zajednickih osobina i svojstava. -Dedukcija polazi od opstih stavova o bitnim osobinama i zajednickim svojstvima niza konkretnih ekonomskih pojava,odnosa i proces,te na osnovu tih anliza dolazi do pojdinacnih zakljucaka. - Matematicko-statistika analiza je pomocno sredstvo kojim se vrsi prikupljanje cinjenica,podataka,njihove selekcije,kako bi se dobili odredjeni odnosi i lakse otkrili ekonomske zakonitosti. -Eksperiment proucava ekonomska ponasanja u kontrolisanim uslovima,kreiraju se situacije slicne onima u ralnim okolnostim i evidentirju rekcije pojedinca ili grupa na razlicite situcije. -Ekonomski modeli su pojednostavljene slike odredjene ekonomske stvarnosti. Komponente su:-varijabilne(velicine koje model treba da objasni i mogu biti endogene(zavisne,odredive) i egzogene (date,nezavisne) -parametri( izrazavaju odredjeni kvantitativni odnos izmedju dviju ekonomskih varijabli) -pretpostavke ponasnja(izrazavaju odredjenu motivaciju ekonomske aktivnosti u funkciji ostvarivanja potrebnog ekonomskog cilja) -SISTEM ekonomkih nauka je: -ekonomska politika koja izucava principe na kolima se moraju zasnivati ekonomske akcije da bi drustvo postiglo zeljene ekonomske ciljeve.ekonomika proucava kako se ekonomske zakonitosti ispoljavaju u posebnim uslovima neke zemlje.djelatnosti ili subjekata.

-marketing proucav obavljanje poslovne ktivnosti koj usmjerv tok proizvodnje i uslug od prizvodzaca do potrosaca.Tj.proucava unapredjivanje sposobnosti prodajne moci,ponudu i potraznju,trzista,oglasvanje,promociju proizvoda itd. -ekonomska istorija proucav razvoj konkretne ekon.stvarnosti u razlicitim peridom njenog razvoja. II DIO PROZVODNJA 1.Drustveni sistem proizvodnjeProizvodnja podrazumijeva cjelokupnost i meusobnu povezanost bitnih procesa ekonomskog ivota. Proizvodnja u sirem smislu rijei obuhvata ekonomski i logiki povezan sistem 4 procesa:proizvodnja-raspodjela-razmjena-potrosnja Proizvodnja-u uem smislu rijei obuhvata neposredni proces proizvodnje Raspodjela-ekonomski proces koji definise u kojem omjeru uesnici u ovom procesu uestvuju u prisvajanju rezultata procesa proizvodnje Razmjena-promet i trgovina, pokazuje koji proizvodi tueg rada se pribavljaju za proizvode vlastitog rada Potrosnja-markira korisenje prirodnih ili proizvedenih dobara ili usluga s cilje zadovoljavanja razliitih ljudskih potreba 2.Proizvodnja i potrebePotreba je osjeaj nedostatka i tendencija da se taj nedostatak otkloni.Potrebe se mogu sistematizirati na tri grupe:Line-njima se podmiruju potrebe odravanja i razvoja ovjeka kao drustvenog bia (bioloske-hrana, odjea, stanovanje i steene-su rezultat ekonomskog, kulturnog, politikog i opeg drustvenog razvoja)Zajednike-njima se u isto vrijeme zadovoljavaju potrebe veeg broja ljudi (obrazovanje, zdravstvo, kultura)Ope-njima se obezbjeuju potrebe svih lanova drutva i u vezi su sa obavljanjem odreenih funkcija na nivou zajednice(sigurnost, odbrana, obavezno obrazovanje)Proizvodne potrebe su direktno vezane za obavljanje neposredne proizvodnje (objekti, strojevi, repromaterijali) Zadovoljavanje potreba ovise od:Obima i strukture proizvodnje,-Dostignutog civilizacijskog nivoa odreene drustvene zajednice,-Karakter drustvenih odnosa, Za zadovoljavanje svojih potreba koriste se dobra i usluge i to: Proizvedena dobra-stvaraju se proizvodnjom ili vlastitim radom ljudi Prirodna dobra-su dar prirode(sume,vode,rudno bogatstvo,razni prirodni plodovi) 3.Proces proizvodnje predstavlja: U uem smislu-svjesno i organizirano djelovanje ovjeka na prirodu radi odvajanja i mijenjanja njene materije i prilagoavanja te materije ljudskim potrebama. U okviru procesa proizvodnje postoje drustvena i tehnika strana. Drustvena-upuuje na opservaciju tog procesa kao meusobnog odnosa ljudi koji uestvuju u tom procesu.Tehnika-kako proizvoditi S aspekta pomirivanja ljudskih potreba razlikujemo: -proces materijalne proizvodnje(rezultat je neko konkretno dobro ili proizvod) -proces proizvodnje usluga (nema za rezultat neko materijalno dobro, nego se ljudski rad uloen u davanje te usluge troi i nestaje izvrenjem usluge-zdravstvo, obrazovanje Postoje dvije vrste usluga:-proizvodne (vezane za proces proizvodnje-pakiranje, skladitenje, prevoz)-neproizvodne (obuhvataju niz drutveno korisnih aktivnostiobrazovanje, nauka, kultura, socijalna zatita...) 4.Faktori procesa proizvodnje

Postoje 3 glavna faktora procesa proizvodnje:ljudski rad,prirodni uslovi-prirodna bogatstva i kapital-kapitalna dobra.

4.1Ljudski rad Proces svrsishodnog troenja ovjekovih umnih i fizikih sposobnosti, odnosno rad je proces trosenja radne snage,koje ima za cilj proizvodnju materijalnih dobara ili proizvodnju usluga. Podjela rada se moe izvrsiti na vise naina:-umni i fiziki,-proizvodni i neproizvodni -prosti i sloeni-konkretan i apstraktan Proizvodnja i potrosnja su procesi koji u ekonomskom smislu relevatni za razumijevanje drustvenog razvoja ovjeka. Proizvodnja-uestvuje dio lanova zajednicePotrosnja-svi lanovi zajednice Broj stanovnika-potrosaa je osnov za sagledavanje sta se nekom proizvodnjom treba obezbjediti. Porast broja stanovnika: -prirodni porast (razlika izmeu nataliteta i mortaliteta u nekom vremenskom intervalu) -mehaniki porast-prirastaj(razlika izmeu broja iseljenih-emigranata i useljenihimigranata Polna i nacionalna struktura Struktura stanovnitva prema ekonomskoj aktivnosti, djelatnosti i zanimanju Radnosposobno stanovnistvo cine:U savremenim ulovim i u kladu s medjunarodnim standardima,uobicjeno je da se pod rardonposobnim tan.tretira uzrst od 15-64(za zene 59( godina .Prema ekonomskoj aktivnosti podjela stanovnitva je na: -ekonomski aktivno (svi zaposleni u radnom odnosu i svi koji obavljaju neku aktivnost i nemaju radni odnos) -ekonomski neaktivno (lica koja imaju vlastiti izvor prihoda-penzioneri, prihod od renti, izdravana lica-ne uestvuju u procesu proizvodnje i nemaju vlastite prihode) Sektori ekonomskih djelatnosti su dijelovi cjeline ekonomije neke zemlje koji su formirani radi uspjenije analize specifinosti njenog razvoja, uloge u ukupnoj proizvodnji i odnosa sa drugim dijelovima cjeline. Primarni sektor (ekstraktivne djelatnosti-poljoprivreda, sumarstvo, rudarstvo, lovi ribolov)Sekundarni sektor (preraivake djelatnosti:industrija, graevinarstvo, proizvodno zanatstvo)Tercijarni sektor (trgovina i saobraaj) Kvartarni sektor (zdravstvo, prosvjeta, socijalno osiguranje, kultura, komunalna i stambena djelatnost)Kvintarni sektor (dravna uprava, odbrana) Prema kriteriju privreivanja:-poljoprivreda-industrija-usluge-informatika Prema kriteriju ekonomske funkcije :-sektor proizvodnje-sektor line potrosnje, -sektor ope potrosnje-sektor investicija-sektor ekonomskih odnosa sa inozemstvom Prema kriteriju vlasnistva:-privatni,-dravni, -zadruni 4.2Prirodni uslovi-Prirodna bogatstva-DEFINICIJA Predmeti rada su sve materije na koje ovjek djeluje u procesu proizvodnje da bi ih odvojio od prirode, preradio, izmijenio njihov prirodni oblik i prilagodio svojim potrebama.

Opi predmeti rada-zemljiste, okolina i ambijent u kojem obitavaju ljudske zajednice Prirodni predmeti rada-sve sto ljudski rad odvaja od neposredne spojenosti s prirodom (sjea drveta, kopanje rude, lov i ribolov) Sirovine-kad je predmet rada ve bio podvgnut ljudskom djelovanju i prirodna materija izmijenila svoj oblik (drvo, koa) Ekstraktivne djelatnosti (proces proizvodnje se sastoji u prisvajanju prirodne materije)poljoprivreda, sumarstvo, ribolov, rudarstvo Preraivake djelatnosti (kod kojih se proces proizvodnje obavlja korienjem sirovina)Prema funkciji predmeti rada se dijele na na: -osnovne predmete rada (osnovna supstanca proizvoda-vuna,pamuk) -pomone materije (materijal koji se dodaje osnovnom predmetu rada-boje, dugmad) 4.3Kapital i kapitalna dobraKapital je skup stvari stvoren ljudskim radom koje proizvoai u procesu proizvodnje stavljaju izmeu sebe, svoga djelovanja i predmeta rada, djelujui na predmete rada i stvarajui unaprijed zamiSljen proizvod. Ovaj faktor se u ekonomskoj terminologiji naziva najese sredstva za rad. Sredstva za rad se mogu klasificirati na:Objektivne uslove proizvodnje - su sve one materijalne pretpostavke koje neposredno ne ulaze u sam proces proizvodnje, ali omoguavaju njegovo odvijanje (zemlja, zgrade, luke, transportna sredstva) Sistem proizvodnjih posuda - sainjavaju ih svi predmeti koji slue za dranje predmeta rada u toku procesa proizvodnje i za uvanje gotovih proizvoda (epruvete, rezervoari, kotlovi, cijevi)Mehanika sredstva za rad - sainjavaju ona sredstva za rad kojima se neposredno djeluje na predmete rada.Amortizacija je u ekonomskom smislu proces postepenog trosenja sredstava za rad zbog njihove proizvodne upotrebe. Postoje dvije vrste amortizacije:- fizika ili ekonomska amortizacija-rezultat proizvodne upotrebe sredstava za rad-moralna amortizacija-nastaje kao rezultat tehnikotehnoloskog progresa i pojave novih i ekonomski unosnijih sredstava za rad Proizvodni faktori koji su medjusobno zamjenljivi nzoivaju se SUPTITUTIMA. 5.Proizvodne snage i proizvoni odnosi Svaku proizvodnju sacinjavaju proizvodne snage i proizvodni odnosi. Proizodne strane jednog drustva cine ljudi,s njihovim proizvodnim iskustvom i radnim navikama i sredstva za rad. Proizvodni ili ekonomski odnosi su: medjuljudski odnosi koji se uspostavljaju u oblasti drustvene proizvodnje,tj.nastju u povodu procesa proizvodnje,raspodjele,razmjene i pitrosnje.Prema tome,odnosi proizvodnje su dio ukupnih drustvenih odnosa koji se uspostavljaju na dostignutom novou proizvodnih snaga izmedju ljudi u procesu proizvodnje. 6.Karakteristike procesa proizvodnje Sustina svakog proizvodnog procesa je maksimalan proizvodni rezultat, a to zavisi od: -raspoloive koliine resursa-naina upotrebe tih resursa Proizvodni proces je funkcionalna veza izmeu inputa i outputa Ekonomicnost koj izrazva teznju da se ostvare odredjeni ucinci uz sto je moguce manji utrosk kolicine rada,predmeta rada,sredstva za rad i ostalih inputa,a da se ostavri sto veci output.P=f(R,K) R-koliina rada, K-(kapital), P-proizvodnja P=f(R,K,t) uz prepostavku da su R,K=const, vrijeme je faktor koji utie na rezultat zbog tehniko-tehnoloskog progresa Ukupan proizvod izraava ukupno proizvedenu koliinu proizvoda (T,kg, m)

Prosjean proizvod izraava ukupnu proizvodnju podijeljenu sa ukupnim utrocima inputaMarginalni-granini proizvod izraava promjenu ukupne proizvodnje dobijenu na osnovu dodatne koliine nekog resursa, dok su ostali nepromijenjeni Uspjenost svakog proizvodnog procesa zavisi o omjeru inputa i outputa Postoje tri potencijalna ishoda ovog ulaganja: a) ravnomjerni-proizvodnja raste za onaj procent za koji rastu inputi b) rastui-proizvodnja raste vise od procentualnog rasta inputa c) opadajui-proizvodnja raste sporije od rasta inputa Inputi su robe ili usluge koje privredni subjekti upotrebljavaju u svojim proizvodnim procesima Proizvodi su razliite korisne robe ili usluge koje su rezultat proizvodnog procesa i koje se ili trose ili koriste u daljoj proizvodnji Faktori proizvodnje se mogu svrstati u tri siroke kategorije: zemlja, rad i kapital Zemlja ili prirodni izvori predstavljaju dar prirodenergetskih izvora e naim proizvodnim procesima (zemlja se upotrebljava za poljoprivredu i gradnju kua, tvornica, cesta, energetskih izvora-nafta, ugalj, zatim rude, pitka voda, isti zrak...) Rad se sastoji od vremena koje ljudi provedu u proizvodnji (npr tvornice prehrambenih proizvoda, automobila, tekstila, zatim obraivanje zemlje za poljoprivredu, a za razvijene privrede to je najznaajniji utroak) Kapital ine trajna dobra privrede, proizvedena kako bi proizvodila druga dobra (strojevi, ceste, eliane, graevine). Akumulacija specijaliziranih kapitalnih dobara je kljuna za ekonomski razvoj. 6.5Faktori obima proizvodnje Prirodni uslovi - sto su prirodni uslovi raznovrsniji i bogatiji postoji vise argumenatat da e i obim proizvodnje biti vei Tehniko-tehnoloski uslovi obim proizvodnje umnogome zavisi o razvoju i primjeni nauke i tehnike. Tehniko-tehnoloski proces je neprekidan i nauno zasnovan i podrazumijeva a)usavravanje materijalnih elemenata proizvodnje, osposobljenost radne snage, organizacije upravljanja proizvodnjom i proizvodnih metoda b)Stvaranje novih proizvoda to proiruje dijapazon potreba Stanovnitvo - najvaniji faktor obima proizvodnje bez kojeg se proizvodni proces ne bi sam mogao odvijati. Tri bitna aspekta ovog faktora su: -znanje o tome kako neto proizvesti know-how -znanje o organizaciji i rukovoenju u procesu proizvodnje -znanje o uslovima efikasnije realizacije rezultata proizvodnje na tristu. -Produktivnost rada odnos izmeu odreene koliine proizvedenih dobara i usluga i koliine radne snage koja je uestvovala u toj proizvodnji. Mjeri se na dva naina:Koliko se u jedinici vremena moe proizvesti odreenih proizvodaKoliko se za jedinicu proizvoda trosi vremena Poveanje produktivnosti dovodi do poveanja broja proizvoda u jedinici vremena Mjerenje produktivnosti se moe vrsiti: naturalno (brojem proizvoda)- odnos koliine proizvedenih jedinica po jednom radniku (produktivnost po satu ili danu)

-

vrijednosno (u novanim jedinicama)-ovo mjerenje se radi za preduzea, drave

itd. Intenzivnost rada stepen trosenja radne snage u jedinici radnog vremena. Intenzivniji rad dovodi dovodi do veeg obima proizvodnje uz konstantnost ostalih uslova proizvodnje Stepen intenzivnosti rada zavisi od: Razvijenosti sredstava za rad-Organizacije procesa proizvodnje Podjela rada-Prirodna podjela rada Drustvena podjela rada proces orijentacije zajednice da se trajnije bavi samo jednom djelatnosu.Prva drustvena podjela rada razdvajanje stoarstva i pojloprivrede Druga velika podjela rada izdvajanje zanatstva Trea velika podjela rada izdvajanje trgovine U savremenom svijetu razlikujemo : Opa drustvena podjela rada (ukupan fond rada se dijeli na djelatnosti poljoprivreda, industrija, rudarstvo, umarstvo, graevina, trgovina, saobraaj) Posebna drustvena podjela rada (raslanjuje se svaka ova djelatnost na pojedine grane npr graevinarstvo na niskogradnju i visokogradnju) Pojedinana ili tehnika podjela rada (podjela rada u okviru pojedinih proizvodnih jedinica u kojima se obavljaju odreeni radni procesi da bi se dolo do konanog proizvoda)-Postoji i teritorijalna podjela rada unutar pojedinih zemalja ili nekih geografskih podruja koja su izdiferencirana za odreenu ekonomsku aktivnost. -Najvaniji efekti drustvene podjele rada su: Omoguavanje pojedinim zajednicama da razvijaju one ekonomske aktivnosti u kojima postiu najbolje efekte Specijaliziranje pojedinaca da obavljaju odreene operacije Bolje poznavanje ekonomskih procesa donosi znaajne ustede u korisenju resursa Razvoj organizacionih metoda koji omoguavaju bolje rezultate. Ekonomski sistem Skup pravila, motiva i principa po kojima se odvija ekonomska aktivnost na nivou neke zajednice. To se odnosi na:unutrasnju strukturu, povezanost njenih dijelova, njihovu meusobnu uslovljenost i mehanizmi funkcioniranja. Poznata su tri osnovna tipa ekonomskog sistema: plansko-komandni (krucijalne ekonomske odluke rjesava nalozima dravnih organa kao nosilaca dravne aktivnosti) Trisni (zasniva se na visokom stepenu samostalnosti nosilaca ekonomske aktivnosti u pogledu uslova vlasnistva, proizvodnje i razmjene Mjesoviti ekonomski sistem (kombinacija elemenata prethodna dva tipa u kojima se nekada daje prednost prvom, a nekada drugom) Potreban proizvod i visak proizvoda Potreban proizvod za neku zajednicu je ona koliina materijalnih koja je neophodna za zadovoljavanje potreba odranja i razvoja ljudi i njihovih zajednica. Struktura potrebnog proizvoda je: -koliina sredstava za potronju (zadovoljavanje potreba proizvoaa) -koliina sredstava za proizvodnju (zadovoljavanje potreba nastavka proizvodnje) Koliina ljudskog rada potrebna za dobijanje ovakvog proizvoda zove se potreban rad, odnosno potrebno radno vrijeme.

Potrebno radno vrijeme zavisi od:-veliine potrebnog proizvoda -datih uslova proizvodnje (produktivnost i intenzivnost) Visak proizvoda je koliina proizvoda koju zajednica proizvede iznad koliine potrebnog proizvoda.Ukupna proizvodnja neke zajednice je zbir potrebnog proizvoda i vika proizvoda.Faktori koji utiu na odnos ove dvije komponente su: -obim i struktura normalnih potreba svih lanova zajednice -brzina rasta ukupnog stanovnistva-uslovi proizvodnje. Reprodukcija Reprodukcija je neophodnost obnavljanja proizvodnje i uslov opstanka drustva jer se taj nain obezbjeuju potrebe drustva. Poetna faza je proces proizvodnje (neophodno je obezbjediti odreena sredstva za potrosnju za potrebe radne snage, a za samu proizvodnju sredstva i predmete rada) Druga faza je raspodjela (uese subjekata proizvodnog procesa u raspodjeli rezultata procesa)Trea faza je razmjena (povezuje subjekte proizvodnje i subjekte potrosnje) etvrta faza je potrosnja (proces trosenja materijalnih dobara i usluga. Razlikujemo tri oblika reprodukcije:prosta-umanjena-prosirena Prosta reprodukcija obim i struktura proizvodnje u uporedivim vremenskim intervalima se ne mijenja. Proizvodi se tolika koliina dobara koliko se i utrosi. Umanjena reprodukcija oblik reprodukcije u kojem se obim i struktura drustvene proizvodnje smanjuju.Prosirena reprodukcija struktura i obim reprodukcije se u uporedivim vremenskim intervalima poveavaju. Da bi se ostvarivao ovaj oblik reprodukcije potrebno je da proizvodnja obezbjedi vise dobara od onog obima koji bi bio dovoljan za prostu reprodukciju. Da bi neki proizvod imao svojstvo robe mora imati sljedee: -upotrebnu vrijednost-vrijednost-prometnu vrijednost Istorijski oblici drustvene proizvodnjeU dosadasnjem toku civilizacije su se izdiferencirala dva oblika drustvene proizvodnje:-naturalna proizvodnja-robna proizvodnja Naturalna proizvodnja je oblik reprodukcije gdje se ne pojavljuje faza razmjene. Ovdje postoje procesi proizvodnje, raspodjele i potronje. Ovaj oblik je bio karakteristian za prvobitnu zajednicu, robovlasnistvo u feudalizam Robna proizvodnja je oblik u kojem se na posredan nain povezuju proizvodnja i potronja, a opredjeljenje proizvodnje nije zadovoljavanje vlastitih potreba, nego i potreba drugih preko procesa razmjene. Ovdje postoje procesi proizvodnje, raspodjele, razmjene i potrosnje. Osnovne prepostavke za razvoj robne proizvodnje su: -razvijena drutvena podjela rada-stvaranje viska proizvoda-postojanje privatne svojine Poznata su dva istorijska oblika: Prosta-sitna robna proizvodnja (vlasnici sredstava za proizvodnju se sami bave proizvodnjom i iznose je na triste) Razvijena-krupna robna proizvodnja (Ovdje postoje vlasnici sredstava za proizvodnju i vlasnici radne snage Zajednike karakateristike ovih oblika su:Proces proizvodnje obavljaju samostalni subjekti-Sve bitne odluke se donose samostalno.Subjekti se meusobno povezuju na tritu posredstvom razmjene.Krajnji cilj je ostvarivanje dobiti

Skup svojstava proizvoda ljudskog rada koji imaju karakteristike robe naziva se upotrebna vrijednost robe. Osnovno svojstvo koje svaki proizvod ljudskog rada mora posjedovati da bi opravdao svrhu proizvodnje je njegova mogunost da zadovolji odreenu ljudsku potrebu i to je upotrebna vrijednost robe.R-R ili roba A=roba B U procesu razmjene vlasnik jednog proizvoda mijenja je za proizvod drugog vlasnika i takav oblik razmjene se naziva neposrednom razmjenom ili trampom. Prometna vrijednost robe pokazuje koliko se jednu vrstu robe dobija drugih roba. Vrijednost robe je ona osobina koja pokazuje da to dobro nije naao u prirodi i kao takvo koristio za zadovoljavanje svojih potreba. Objektivna teorija vrijednosti polazi od procesa proizvodnje i razmatra ulogu i doprinos faktora koji uestvuju u njoj. Teorija radne vrijednosti W.Petty, A.Smith, D.Ricardo, C.Marx. Vrijednost svake robe je odreena koliinom ljudskog rada uloenog u njezinu proizvodnju. Po ovoj teoriji vrijednost svake robe se sastoji od dva dijela: prenesene i novostvorene vrijednosti. Prenesenu vrijednost sainjava vrijednost utrosenih sredstava za rad i predmeta rada, a novostvorena vrijednost je rezultat ljudskog rada utrosenog u procesu proizvodnje. Konkretan rad je rad koji proizvodi odreenu vrstu upotrebne vrijednosti.Sama injenica da je ovjek stvarao neka dobra i pri tome trosio fiziku snagu zove se apstraktan rad. Vrijed.roba u razmj.se utvruje upravo koliinama tog apstraktnog rada. Prosti rad je onaj rad koji moe obavljati svako ljudsko bie. Sloeni rad je onaj koji zahtijeva dodatno obuavanje Individualni rad je onaj rad kojim individualni proizvoai stvaraju svoje proizvode. Drustveni rad se objasnjava kad se na tristu pojave individualni proizvoai sa svojim robama onda dolazi do izraaja drustvena pozadina toga rada. Subjektivna teorija vrijednosti U objasnjavanju vrijednosti roba se polazi od osnovnog stava da se odnos roba u razmjeni utvruje subjektivnim procjenama onih koji su za njih zainteresirani. Osnovna prepostavka vrijednosti robe je dakle njihova korisnost i rijetkost na tristu. Tokom epohe su se izdiferencirala 4 oblika razmjene: Jednostavan, pojedinaan oblik razmjene (sluaj kad se dvije robe neposredno razmjenjuju)Razvijeni ili potpuni oblik razmjene (pojavom viska roba, razmjena postaje normalna aktivnost u kojem vlasnik moe na zakonit nain izvrsiti razmjenu) Opi oblik razmjene (postoji roba koja je opi ekvivalent Novani oblik razmjene (R-N-R)- razmjena roba posredstvom novca Cijena je vrijednost robe izraena u novcu.Ustanovljavanjem ovog odnosa javlja se noviji oblik drutvene proizvodnje pod nazivom robno-novana ili trisna proizvodnja. Novac integrira svjetsku privredu i osigurava laksi protok roba izmeu zemalja Subjekti drustvene proizvodnje-Subjekti drustvene proizvodnje su: -individualni proizvoai-domainstva-zadruge-preduzea Domacinstvo je najmanja drustvena zajednica u kojoj se zivi i koja postaje ekonomski subjekt kojim upravljajui u njemu pretezno rade clanovi porodice ,a u vlasnistvu je jednog ili vise clanova porodice. Zadruge predstavljaju org.oblik dobrovoljnog udruzivanja proizvodzaca ili potrosaca ciji je cilj obavljanje ili organizovanje odredjene ekonomske djelatnosti,obezbjedjivanje sredstava za proizvodnju ,sredstava za potrosnju i povoljnije dobuijanje kredita.

Preduzea predstavljaju dominantan tip ekonomskog subjekta u uslovima savremene robne proizvodnje koja na organiziran nain obezbjeuje faktore procesa proizvodnje, proizvodi odreena dobra i usluge namijenjene tristu sa osnovnom motivacijom ostvarivanja dobiti, odnosno viska prihoda nad rashodima. Pretea preduzea je bila jednostavna kooperacija (vei broj proizvoaa u istom procesu proizvodnje ili razliitim ali povezanim procesima rade uporedo). Nakon toga se javlja manufaktura (vea preduzea zasnovana na runom radu i unutrasnjoj podjeli rada). Ekonomka efikasnost je odnos vrijednosti proizvedenih dobara i usluga prem iznosu troskova ucinjenih za njihovu proizvodnju. Preduzetnistvo se moe definirati kao kreativna ljudska aktivnost da nanajpovoljniji nain kombinira i koordinira ograniene proizvodne faktore i postigne efikasnu ekonomsku aktivnost. Ovdje se podrazumijeva niz faktora: menagement, kontrola, poslovna odgovornost, rizik, otvaranje novih trisnih mogunosti, formiranje malih i srednjih preduzea. Sve ove funkcije obavljaju preduzetnici koji moraju posjedovati inicijativu, inovativnost, prezimaju rizike, hrabrost, odgovornost. Preduzea se mogu klasificirati prema djelatnosti (proizvodna, trgovaka, usluna), trinoj orijentaciji (lokalno, meunarodno) vlasnistvu (privatna, dravna), veliini (velika i mala i srednja) Rezultati proizvodnje Agregati drutvene proizvodnje su rezultati praenja i prezicnog utvrivanja veliine i strukture efekata tog radnog procesa.Agregati bez vremenske dimenzije su: drustveno bogatstvo.Agregati s vremenskom dimenzijom: drustveni bruto-proizvod, drutveni proizvod, narodni dohodak Drustveno bogatstvo zbir svih materijalnih vrijednosti kojima u momentu mjerenja raspolae neka zajednica. Ono obuhvata:- istraeno i procijenjeno bogatstvo zemlje (obradivo zemljite, ume, rude, voda)proizvedena dobra (bogatstvo proizvedeno ljudskim radom)Saldo ekonomskih odnosa sa inostranstvom Drustveni bruto proizvod zbir svih proizvedenih roba i usluga koje subjekti proizvedu u odreenom vremenskom periodu. Iskazuje se u dva segmenta: Nacionalni bruto proizvod (GNP-gross national product) predstavlja zbir roba i usluga proizvedenih faktorima koji su vlasnitvo subjekata odreene zemlje bez obzira u kojoj je zemlji proizvodnja obavljena Domai bruto proizvod (GDP-gross domestic product) zbir roba i usluga proizvedenih unutar zemlje bez obzira u ijem su vlasnistvu proizvodni faktori Ovaj agregat se moe analizirati sa sljedeih stanovista: Struktura po oblastima-Struktura po vlasnistvuVrijednosna struktura (preneseni i novostvoreni dio vrijednosti) namjenska struktura (sredstva-za proizvodnju i sredstva za potronju) Drustveni proizvod ukljuuje samo dva dijela drustvenog bruto proizvoda : -preneseni dio utrosenih sredstava za rad (amortizacija) -novostvoreni dio vrijednosti (dodatu vrijednost) Narodni dohodak obuhvata samo novostvorenu, odnosno dodatu vrijednost stvorenu u procesu reprodukcije i iskljuuje iz obrauna amortizaciju.

Postoji vise metoda izraunavanja narodnog dohotka:Stvarni (u obzir se uzimaju sve novostvorene vrijednosti koje skupa ine narodni dohodak)Potrosni (polazi se od rashoda do kojih se dolazi u procesu reprodukcije, a oni umanjuju vrijednost koja je stvorena u drustvu).Veliina narodnog dohotka se uzima kao jedan od najznaajnijih pokazatelja ekonomske razvijenosti pojedinih zemalja. III DIO RASPODJELA-DEFINICIJA To je ekonomski proces u kojem se utvrdjuju kriteriji, nain i veliina uesa subjekata u raspodjeli rezultata proizvodnje. Raspodjela povezuje proizvodnju sa potrosnjom. Postoje dva mehanizma njenog ostvarivanja: Neposredna ili direktna raspodjela,(karakteristina je za zajednice na niskom stupnju drustvenog razvoja u kojem prevladava naturalna proizvodnja, a raspodjela se vri na nain da se prvo podmire osobne potrebe lanova zajednice, dio proizvoda se usmjeri za nastavak proizvodnje i dio kao rezerva za mogue poremeaje u proizvodnji). Posredna ili indirektna raspodjela(karakteristina za zajednice koje su na visem stupnju drustvenog razvoja u kojima dominira robna proizvodnja ija je sustina proizvodnja za potrebe drugih)Proizvoai prvo moraju proizvode prodati na tristu, a onda na osnovu rezultata izvrsiti raspodjelu. Analiza ekonomske medjuovisnosti i povezanosti procesa proizvodnje i procesa raspodjele pokazuje sljedee:U medjusobnom odnosu proizvodnja ima primaran znaaj Proizvodnja osigurava predmet raspodjele (ako nema proizvodnje, nema raspodjele) Proizvodnjom je odredjen obim raspodjele Proizvodnjom je odredjen kriterij i nain raspodjele Proizvodnjom je odredjena struktura raspodjele Raspodjela kao sekundarna po znaaju i izvedena ekonomska kategorija u odnosu na proizvodnju i ispoljava svoj povratni efekat - Odlukama o udjelima u raspodjeli utvrdjuju se dijelovi rezultata proizvodnje namijenjeni pojedincima za reprodukciju njihove radne snage, subjektima za nadoknadu utrosenih materijalnih faktora proizvodnje i potrebe prosirene reprodukcije, zajednici kao cjelini za podmirenje razliitih drustvenih potreba i lanovima zajednice koji nisu ekonomski aktivni Makro aspekt razmatra raspodjelu ukupne koliine dobara i usluga proizvedenih u zajednici u odredjenom vremenskom periodu. Postoje dva aspekta posmatranja Naturalni (raspodjela sredstava za proizvodnju i sredstava za potrosnju) Vrijednosni (korisenjem drustvenog proizvoda ili narodnog dohotka) Mikro aspekt posmatra raspodjelu ukupnog rezultata proizvodnje na nivou preduzea. To je unutarnja raspodjela na: Fond namijenjen zadovoljavanju potreba reprodukcije radne snage zaposlenih Fond namijenjen zadovoljavanju potreba odravanja i prosirenja proizvodnje Fond namijenjen za podmirenje obaveza prema zajednici

Raspodjela narodnog dohotka je uvjetovana sa dva faktora: Naturalni karakter sredstava od kojih se sastoji narodni dohodak (sredstva za proizvodnju i sredstva za potrosnju) Potreba da se raspodjelom mora osigurati dovoljno sredstava za potrosnju zajednice kao cjeline i za prosirenje proizvodnje (poveavanjem dijela namijenjenog za potrosnju stiu se pretpostavke za uveavanje drustvenog bogatstva). Logika raspodjele drutvenog proizvoda i narodnog dohotka je: ukoliko se poveavaju oba agregata, dio namijenjen potrosnji raste, ali sporije od dijela namijenjenog prosirenju proizvodnje; ukoliko se smanjuju , smanjuju se izdvajanja za osobnu potrosnju, ali sporije od smanjivanja sredstava za proizvodnju. Raspodjela se odvija u 3 faze: PRIMARNA RASPODJELA je podjela na pojedine ekonomske subjekte i njihov udio je odredjen cijenama koje postie na tristu inom prodaje proizvoda. Vee cijene podrazumijevaju vee uese u raspodjeli. U tom kontekstu svaki subjekt koji pripada istoj grani djelatnosti bi po logici morao prisvajati dio rezultata adekvatan uesu u njegovom stvaranju. Praksa ili realnost pokazuje drugaije stanje jer neki subjekti prisvajaju vei dio od njihovog stvarnog uesa u stvaranju dohotka, a neki zahvataju manji dio od njihovog stvarnog uesa. Jedan od osnovnih uzora je neuskladjenost cijena pojedinih proizvoda kao posljedica drusvene kontrole cijena. Subjekti koji prisvajaju dohodak vei od prosjeka ostvaruju ekstra dohodak. Kao faktore koji utiu na stvaranje takve pozicije izdvajamo: produktivnost rada, trizna konjuktura, prirodni uvjeti i posebni uvjeti privredjivanja. Na taj nain se formiraju 4 vrste dohotka: Tehniki kao posljedica razlika u produktivnosti radaKonjukturni kao posljedica poremeaja robno-novanih odnosa poveavanjem potranje u uvjetima nedovoljne ponude nekih proizvoda.Na bazi prirodnih uvjeta kao posljedica povoljnijih prirodnih uvjeta proizv.i njihovog korisenja (poljoprivreda, rudarstvo,..)Monopolistiki kao posljedica monopolistikog poloaja pojedinih subjeka u okviru iste grane djelatnosti. SEKUNDARNA RASPODJELATo je raspodjela u kojoj pojedinci i subjekti, koji su prisvojili dohodak u procesu primarne raspodjele, isti koriste za podmirenje razliitih vrsta potreba. Pojedinci trose dohodak za nabavku i plaanje potrebnih proizvoda i usluga, izdravanje porodice i plaanje obaveza koje snose kao dio zajednice. Subjekti trose svoj dohodak za plaanje obaveza prema drustvenoj zajednici koje su zakonski regulirane (carine, porezi, doprinosi, takse) i naj nain obezbjeuju odravanje i rad dravnih institucija, financiranje zdravstva, obrazovanja, kulture, nauke, sporta. Ova faza raspodjele je karakteristina po tome sto se ovdje utvrdjuje koliki e stvarno biti udio proizvodnih subjekata , a koliki dravni i drava kao predstavnik interesa zajednice eli da za financiranje ovih potreba osigura sto vise sredstava, a subjekti ele da za to izdvoje sto manje. Subjekti se ovdje pojavljuju u dvostrukoj ulozi kao konzumenti usluga i kao oni koji to financiraju. NAMJENSKA RASPODJELA Ovdje subjekti donose odluke koliki e dio dohotka kojim raspolau upotrijebiti za potrosnju, a koliki za akumulaciju.U uvjetima robne proizvodnje, uese u

novostvorenoj vrijednosti se ostvaruje na osnovu sljedeih kriterija: vlasnisvo nad radnom snagom, vlasnistvo nad kapitalom i Kombinacijom prethodna dva kriterija. Vlasnicima radne snage pripada dohodak koji se zove najamnina, a vlasnicima kapitala profit (industrijski, trgovaki, kamata, preduzetnika dobit, dividenda, renta) 3.NAJAMNINA-DEFINICIJA:Najamnina predstvlja cijenu,tj.novcni iraz vrijednosti radne snage,tj.dohodak njenih vlasnika. Visinu ove cijene odredjuju 3 determinante: Obim i kvalitet ivotnih sredstava neophodnih za normalnu reprodukciju vlasnika radne snage, troskova njegovog obrazovanja i izdravanje njegove porodice. Odnos ponude i potranje na tristu radne snage (rast broja stanovnika, stanje privredne aktivnosti, uvodjenje novih tehniko-tehnoloskih procesa, obim proizvodnje) Uloga savremene drave je kao posrednika u situacijama suprostavljenih interesa u vezi utvrdjivanja visine najamnine izmedju vlasnika radne snage i preduzimaa koji nastoje da visina najamnine nema zahtjevani rast. U poetku razvoja robne proizvodnje postojao je naturalni oblik plaanja radne snage, a u savremenim uslovima najamnina se isplauje u novanom obliku u dva oblika: najamnina od vremena i najamnina od komada. Najamnina od vremenaOblik plaanja radne snage za vrijeme provedeno na poslu i moe se odrediti prema satu, danu,sedmici ili prema vremenu.Najamnina od komada oblik plaanja radne snage prema broju komada proizvedene robe. Na osnovu ovog oblika plaanja radna snaga je zainteresirana da proizvede to vei broj komada robe. Ako se promatra analitiki izraz najamnine moemo razlikovati : Nominalnu-Realnu-Relativnu Nominalna je suma novca koju radna snaga prima kao naknadu za rad. Ona se izraava apsolutnim brojem novanih jedinica . Realna najamnina predstavlja koliinu ivotnih sredstava koje njen vlasnik moe da kupi za iznos realne najamnine. Ona za razliku od nominalne predstavlja stvarni pokazatelj mogunosti reprodukcije radne snage. Visina realne njamnine zavisi od visine nominalne najamnine i cijena ivotnih namirnica. Relativna najamnina izraava odnose u raspodjeli novostvorene vrijednosti, odnosno uese najamnine u toj vrijednosti bez obzira na to da li novostvorenu vrijednost promatramo u okvirima pojedinih subjekata ili kao nacionalni dohodak na nivou cijele zajednice. 4.PROFIT-DEFINICIJA:Profit predstavlja dohodak, dio novostvorene vrijednosti, koji u procesu raspodjele prisvajaju vlasnici kapitala. Kapital predstavljaju sve vrijednosti (sredstva i imovina) koja imaju svojstvo da njihovo koriSenje donosi vrijednost veu od one koju su uloili u obavljanju ekonomske aktivnosti. Kapital ima razliite oblike postojanja:Suma gotovog novca, Preduzee fabrika,Trgovaka radnja,Sredstva na raunima banaka,Krediti, Stedni ulozi Obveznice,Dionice,Vlasnitvo na nekretninama (zemlja, zgrade),Intelektualno vlasnistvo.

U savremenim uvjetima identificiramo 4 tipa kapitala : 1.Proizvodni (strojevi,, alati, fabrike, infrastruktura)2. Financijski (gotovina, investicija, monetarni i instrumenti)3. Humani (Intel. Sposobnosti, kultura, organizacija 4.Prirodni (resursi, ekosistem, ivotna sredina) Kapital u obliku novca moe egzistirati due vremena u novanom obliku, jer se kao takav ne uveava, nego je tendencija da se pretvori u jedan od dva pojavna oblika: Realni (sredstva za proizvodnju, strojevi, oprema, zgrade, repromaterijal, zalihe poluproizvoda i gotove robe) Financijski (novani krediti, tedni ulozi, obveznice, dionice, komercijalni zapisi). Istorijske pretpostavke za nastanak kapitala stvorene su na odredjenom stepenu razvoja robne proizvodnje i robne razmjene, postepenim potiskivanjem i prevazilaenjem proste robne proizvodnje, odnosno nastankom razvijene kapitalistike robne proizvodnje. Bitna karakteristika ovog perioda je je pretvaranje ljudske radne snage u robu koje je izvrseno u periodu prvobitne akumulacije kapitala nasilnim odvajanjem sredstava za proizvodnju od neposrednih proizvodjaa i koncentacija tih sredstava u rukama vlasnika kapitala. Posjedovanje i upotreba kapitala je pretpostavka prisvajanja profita. Primarni prisvajai profita su vlasnici kapitala koji se bave proizvodnjom i prometom i njihovi dohoci se nazivaju: industrijski profit, trgovaki profit, zemljisna renta. Ostali vlasnici kapitala, koji neposredno ne sudjeluju u procesu proizvodnje, prisvajaju izvedene dohotke : kamata, preduzimaka dobit, dividenda Zato razlikujemo aktivne kapitaliste (industrijalci, trgovci, kapitalisti u poljoprivredi) i pasivne kapitaliste (bankari, vlasnici dionikog kapitala). Industrijski kapital je dio ukupnog drustvenog kapitala koji djeluje u oblasti industrije, a industrijski profit je dio ukupnog profita koji prisvajaju vlasnici kapitala koji funkcionira u oblasti industrije. Determinante profitne stope mogu biti unutarnje i vanjske. Unutarnji:Produktivnost rada, intenzivnost rada, tehnologija, korisenje kapaciteta, brzina obrta kapitala (to je vremenski proces krunog kretanja kapitala u kojem se uloeni kapital vraa u istoj veliini na polaznu taku; trajanje obrta je jednako zbiru vremena koje kapital provodi u proizvodnji i prometu; ukoliko je vrijeme krae, tada se isti obim proizvodnje moe proizvesti uz manje angaovanog kapitala, odnosno isti moe poveati proizv,ukupan prihod i profitnu stopu), podjela kapitala na fiksni i cirkulirajui ( fiksni kapital kupovina kapitalnih dobara, strojeva, zgrada itd, cirkulirajui ( Kapital uloen u kupovinu radne snage i predm.rada) i kvalitet proizvoda. Vanjski:Cijena proizvoda(vea cijena-vei profit), cijena materijalnih faktora proizvodnje (nie nabavne cijene-povoljnija profitna stopa i ukupan profit), cijena radne snage (nia cijena radne snage i ograniavanje rasta najamnina dovodi do poveanja profitne stope). Raspodjela profita:Fond potrosnje (dio koji se namjenjuje vlasnicima kapitala za podmirivanje njihovih vlastitih potreba.Fond akumulacije , to je osnovna pretpostavka i uvjet za proces prosirene reprodukcije kao normalnu i prirodnu tenju svakog subjekta. Formiranje fonda akumulacije se najprije vrsi u novanom obliku. Iz novane akumulacije se prelazi u realnu akumulaciju.

-IZDVAJANJE I PROIZVODNA UPOTREBA PROFITA KAO KAPITALA JE PROCES AKUMULACIJE KAPITALA,KOJI PREDSTAVLJA OSNOVNU PREDPOSTAVKU U USLOV ZA PROCES PROSIRENE REPRODUKCIJE KAO NORMALNU I PRIRODNE TEZNJU SVAKOG EKONOMSKOG SUBJEKTA. 4.3ZAJMOVNI KAPITAL I PREDUZETNIKA DOBIT Zajmovni kapital predstavlja osamostaljeni dio industrijskog kapitala koji vlasnicima nije u odredjenom vremenskom intervalu neophodan, pa ga pozajmljuju drugim kapitalistima.Kapital koji se plasirati kao zajmovni nastaje ve u formi krunog kretanja industrijskog kapitala.Dio troskova proizvodnje, odnosno cijene kotanja je namijenjen za nadoknadjivanje utrosene vrijednosti sredstava za rad, povlai se iz krunog kretanja i formiraju sredstva amortizacije. Ovaj proces neprekidno traje dok se sredstvo za rad potpuno ne amortizuje. Na ovakav nain osamostaljen dio industrijskog akpitala predstavlja izvor zajmovnoig kapitala.Na slian nain se dio novanih sredstava predvidjenih za nabavku predmeta rada i radne snage mogu usmjeriti i koristi kao zajmovni kapital.Dio profita koji prisvajaju vlasnici kapitala fond akumulacije se takodje moe upotrebljavati kao zajmovni kapital. Kao dio zajmovnog kapiatala moe se koristiti i stednja vlasnika radne snage. Naspram ovako formiranoj ponudi zajmovnog kapitala, javlja se potreba za dopunskim sredstvima (za proizvodnju ili potrosnju). Potranja za zajmovnim kapitalom se sastoji od: potranje industrijskih kapitalista za dopunskim sredstvima u funkciji maksimiziranja profita-Potranja stanovnitva u funkciji potrosnje za zadovoljavanje razliitih vrsta potreba-Potranja drave za kreditima za podmirenje razliitih potreba, koje se ne mogu obezbjediti iz njenih prihoda (porezi, doprinosi, carine, takse) Kamata-Zajmovni kapital se posudjuje samo ako svom vlasniku donosi odredjeni prihod, odnosno nadoknadu za pozajmljivanje.U sluaju da se zajmovni kapital plasira u proizvodnju onda se to moe prestaviti na sljedei nain: Kamata ima sljedee osobine:Predstavlja iznos novane nadoknade za pozajmljena sredstva-Kamata je poseban oblik dohotka, kojeg vlasnik stie na osnovu privatne svojine nad novanim kapitalom i zato predstavlja oblik dohotka od svojineKamata je fiktivna cijena kapitala jer nominalno izraava upotrebnu vrijednost zajmovnog kapitala Ovako definirana cijena zajmovnog kapitala moe se izraziti na 2 naina : kao kamata u apsolutnom iznosu novca i kao kamatna stopa Kamata predstavlja unaprijed utvrdjenu obavezu zajmoprimca za pozajmljeni kapital Visina kamate je odredjena slijedeim determinantama: Visinom profitne stopePonudom i potranjom zajmovnog kapitala na tritu novca Uticaj monetarne politike Zajmodavci rentijeri, pasivni kapitalisti Zajmoprimci-preduzimai, aktivni kapitalisti Podjela profita ostvarenog pozajmljenim kapitalom na dva dijela: Kamata, koju prisvajaju zajmodavci-Preduzetnika dobit, koju prisvajaju zajmoprimci.

Kredit je oblik kretanja zajmovnog kapitala, a kreditni odnosi stavraju mogunost korisenja tudjeg kapitala. Krediti se javljaju kao:Privatni i javni Kratkoroni i dugoroniTrgovaki i bankarski Bankarske poslove moemo klasificirati na: Aktivni bankarski poslovi, ovdje se banka pojavljuje kao zajmodavac, gdje plasira sredstva prikupljena od stanovnistva i privrede Pasivni bankarski poslovi, poslovi gdje se banka pojavljuje kao dunik, gdje posudjuje slobodna novana sredstav od stanovnitva i privrede Neutralni bankarski poslovi, gdje banka vri posrednike funkcije u domaem i medjunarodnom platnom prometu Banke ostavaruju zaradu koja se naziva bankarska dobit (razlika izmedju pasivne i aktivne kamate) Postoje centralna banka i poslovne banke Centralna banka kreditira sve ostale banke, ima monopol na izdavanje novca i drugih vrijednosnih papira i to je dravna banka. Poslovne banke su financijski posrednici izmedju subjekata koji imaju viak novca i subjekata kojima se taj visak moe pozajmiti (investicione, trgovake, poljoprivredne, vanjskotrgovinske, hipotekarne, stedionice). 4.4Dionicki kapital predstavlja kapital koji nastaje udruzivanjem veceg broja manjih pojedinacnih kapitala)zeljeznicke pruge,putevi,celicane,rafinerije,proizvodnje energije). Udruzivanje manjih iznosa kapitala,omogucuje se finansiranje vecih razmjera kada se javlja novi organizaini oblik koji se naziva dionocko-akcionarsko preduzece. (bankarstvo,trgovine,telekomunikacije,infrastruktura,itd.) Formiranje dio.kapitala i dion.-akc.pred.ima za rezultat sljedece pozitivne ekonomske posljedice:-rjesavanje problema akumulacije granica, -rjesavanje problema minimiziranja ulagackog rizika-,obezbjedjenje kreditnih sredstava. Dionica ili akcija je vrijedonosni papir. Osnivanje dionockog drustva moze biti simultano i sukcesivno. Simultano-otkupljivanje dionica bez javnog poziva za upis i uplatu dionica. Sukcesiono-osnivci ulisuju jedan dio dionica,a za ostatak se upucuje javni poziv svim zinteresovnim licima za otkup dionic. Prava vlasnika dionica su :-Pravo odlucivanja-Pravo upravljanja dionockim drustvom-pravo raspolaganja dionicama-pravo na prisvajane dohotka. Dividenda je dohodak koji donosi dionica ,po osnovu suvlasnistva u dionickom drustvu. Dividenda zavisi od tri momenta:-od velicine dionice,-od velicine profita dionicarskog drustva,-od velicine profita koji se odvaja radi podjele dionicarima. Dionice se mogu koristiti za:-realizaciju dionicarskih prava(dividenda i upravljanje) -pradaju,-zalaganje u bankama.Sekundarna trzista su mjesta gdje se kupuju i prodaju vec izdate dionice.Osnivacki kapital je onaj koji su dionicari platili po nominalnim vrijednostima dionica,tj.prikupljeni novcani kapital prodajom odredjenog broja emitovanih dionica na primarnom trzistu i plasiran u odredjenu ekonomsku aktivnost. Fiktivni kapital je onaj koji predstavlja vrijednost dionickog kapitala nastao prema trzisnim cijenama dionica.Osnivacka dobit je prevazilazenje vrijednosti fiktivnog nad vrijdnosti osnivackog kapitala,tj.razlika koja u tom slucaju nastaje izmedju njih.

Obveznice su vrijdnosni papiri koji imaju fiksiranu kamatnu stopu i unaprijed utvrdjen dohodak.Berza je trziste na kojima se vrsi kupovina i prodaja dionica ,obveznica i drugih vrsta vrijednosnih papira. Finansisko trziste cine:trziste kapitala,trziste novca i trziste deviza. Aukcija je nacin prodaje javnim nadmetanjem. IV RAZMJENA Ekonomska funkcija procesa razmjene je da,nakon obavljenog procesa raspodjele ,omoguci vlasnicima razlicitih dohodaka da obezbjede sve ono sto ce upotrbiti u procesu potrosnje. Imamo tri predpostavke razmjene: Drustvena podjela rada,mogucnost stvaranja viska proizvoda i nastanak,razvoj i utvrdjivanje privatne svojine. Trampa je razmjena dviju roba,sto moze biti robno novcana trampa. Razmjenu ili trampu mozemo razlikovati i po: -Prisutnosti posrednika u trampi,-predmet razmjene-drzavne granice Sredstva rarazmjene dijelimo u dva oblika. -naturalna sredtsva(nakit,dragocjenosti) -sredstva placanja(novac-valut,devize,cekovi,mjenice itd.) Mjerilo cijena je tehnicka mjera,tj.odredjena kolicina ylata kao novcana jedinica. Cijena u razmjeni je novacani izraz vrijednosti robe. Devalvacija je zakonsko smanjenje cijena Revalvacija je obrnut postupak. Opticaj novaca je stalno kretanje n ovca u prometu. Vrijendost novca dijelimo na nominalnu i realnu . Nominalna je ona koja izkazana na kovanicama i banknotama. Realna je kolicina robe koju mozemo kupiti nominalnom vrijednoscu. Inflacija izrazava nesklad u robno novcanim odnosima kao posljedica vece kolicine novca u opticaju,u odnosu na raspolozivu velicinu robnih fondova izrazenu u sumi robnih cijena.Deflacija je smanjenje potrebne kolicine novca za normalnu realizaciju roba. Tezauracija je izvlacenje gotovine iz prometa i cuvanje u domacinstvima,preduzecima,bankama,stedionicama itd. Kreditni odnos podrazumijeva izvjesnu pismenu obavezu duznika koja se odnosi na izvsenje te njegove obaveze(nacin otplate,rokovi,kamata,druge obaveze) Oblici kreditnog novca su:-mjenica-banknota-cek Mjenica je vrjedonosni papira kojim se duznik obavezuje da ce svoju obavezu izvrsiti pod ugovorenim uslovima.Slizi kao sredstvo za obezbjedjenje kredita,kao kreditni i platni instrument. Banknota je vrjednosni papir koji na propisan nacin iudju banke koje se obavezuju da ce donosiocu isplatiti ozncenu kolicinu novca.Sluze kao sredstvo razmjene i kao placanja. Cek je vrjedonosni papir kojim se daje nalog banci da izvrsi isplatu. Odnos izmedju valuta naziva se intervalutarni paritet,tj.paritet novca koji pokazuje koliku kolicinu zlata predstavlja novcana jedinica odredjene valute u odnou prema novcanoj jedinici druge valute.Valuta je pairni novac i kovanice sto ih izdaju drzave i banke i sluze kao zakonsko sredstvo placanja.

Devizni kurs je cijena jedinice odredjene valute izrzene drugom valutom.(imamo fiksni i plivajuci)Devize su sve vrste potrazivanja jedne zemlje koje glase na inostranstvo:valut,mjenice,banknote itd. Trziste predstavlja ukupnost ponude i potraznje najrazlicitijih roba,usluga,vrijdnosnih papir i novca,kao i skup svih ustanova,podrucja,uredjaja i instrumenata kojima se utvrdjuju ukupne drustvene potrebe kao i kolicine,provjerava kvalitet i definisu cijene tih roba i ulsuga. Tipovi trzista: Kriterij vrste proizvoda. -trziste riba i usluga,trziste faktora proizvodnje:rad,kapital,zemlja -trziste novca,vrjednosnih papira i drugih finansiskih instrumenata. Kriterij prostora:-lokalno,regionalno, trzite drzave,mredjunarodno,svjetsko-globalno. Kriterij intervencije:slobodno i regulisano Funkcija trzista:Alokativna,selektivna,distributivna,informativna. Ponuda predstavlja onu kolicinu dobar koju su ponudzci spremni i sposobni d ponude z prodju po nekim cijenama u oku odredjenog vremena. Agregatnu ponudu cini cjelokupna kolicina dobar i usluga u okvirima jedne drustvene zajednice koja se nudi na prodaju ili moze ponuditi.Obim agregatne ponude ovisi od: Mogucnoti proizvodnje,zaliha i bilans spoljnotrgovinske razmjene. Kolicina dobara koju je prodavac spreman da proda zavisi od: Cijene kostanja-troskovi proizvonje,tehnologije,cijene suptituta,organizacije trzista,ocekivanja u buducnosti i specijni faktori. Potraznja:predstvlja onu kolicinu dobara koju su kupci spremni i sposobni kupiti uz odredjene cijene u toku konkretnog vremenkog perioda. Agregatnu potraznju cine:-licna potrosnja-investiciona potrosnja -javna potrosnja,-neto izvoz Ravnotezno stanje oznacava situaciju pri kojoj je kolicina robe koja se nud jednaka kolicini robe koja se trazi.Konkurencija predstavlja odredjeni oblik uspostavljanja odnosa izmedju ponude i potrosnje na trzistu.Oblici konkurencije:Cjenovna konkurencija-prodori-monopolska moc. Ogranicena konkurencija predstavlja tip trzisne konkur.u kojoj se bilo na strani ponude ili na strani potrosnje pojavljuje jedan ili nekoliko subjekata ,a njihov udio u u ukupnoj ponudi ili potraznji je toliko da mogu uticati na cijene,kolicine i uslove kupoprodaje roba. Monopol je trzisno stanje kada se na strani ponude pojavljuje samo jedan prodavac,a na strani potraznje mnogo kupaca,dok monopson predstavlja trzisno stanje kada se na strani potraznje pojavljuje samo jedan kupac a na strani ponude niz prodavaca. Imamo vise uticaja na monopol:-Ekonomija obima-prirodni monopol -kontrol nad oskudnim resursima-nedovoljan obim potraznje,drzavna ogranicenja Tipovi proizvodnih subjekata. Kombinati(kao organizacioni oblik vertil+kalne integracije u cijem sastavu se organizuje primarna proizvodnja,vise i nize faze prerade do prizvodnje finalnog proizvoda. Konglomerati:vrsta preduzeca koje u svom proizvodnom programu ima veoma sirok asortiman razlicitih proizvoda ,proizvedene razlicitom tehnologijom,namjenjeni razlicitoj kategoriji kupaca . Monopolisticki savezi_su:

Karteli su forma monopolitickog povezivanja ucesnika iz iste oblasti proizvodnje,tj.iste ili slicne grupe proizvoda. Trustovi su monopoliticki savezi u kojima ucesnici u potpunosti gube ekonomsku i pravnu samostalnost. Koncerni su najobuhvatniji,najrazvijeniji i najmocniji monopoliticki savezi koji su ustvari udruzeni monopli. Monopoliticka konkurencija je trzisno stanje koje se nalazi izmedju ekstrema potpune konkurencije i monopola. V POTRONJA-Definicija: To je dio drustvenog sistema proizvodnje,koja predstavlja oblik ekonomske aktivnosti tokom koje se trose rezultati proizvodnje i zadovoljavaju ljudske potrebe. Oblici potrosnje obzirom na broj subjekta:-individulna potrosnja koja predstavlja potrosnju materijalnih dobar i usluga iskazana po pojedincu -agregatnu potrosnju koj predstavlja potrosnju drustva kao cijeline. Oblici potrosnje prema vrsti faktora: -Potrosnja predmeta rada,-potrosnja sredstava za rad-potrosnja radne snage Obzirom na podudarnost potrosnje i izvor vlatitih prihoda -anticipirana potronja)unaprijed,na kredit)-odgodjena potrosnja Obzirom na namjenu proizvoda i usluga: Proizvodna potrosnja predstavlj proces potrosnje proizvodnih faktora radi dobijanja novih proizvoda i usluga. Neproizvodna potrosnja predstavlja proces potrosnje razlicitih vrsta materijalnih dobara i usluga u cilju zadovoljenja potreba stanovnistva. Faktori potrosnje:Ekonomski,Drustveni,Politicki,Geografski