uyar›lar rehber sorular - pdf kitap İndirpdfkitapindir.net/dosya/dosya1/kimya10sb.pdf · bu...

Konu Özetleri

Uyar›lar

Rehber Sorular

Alt Bölüm Sorular›

Etkinlikler – Çözümleri

Genel Tekrar Testleri

Dizgi, Grafik, Tasar mEsen Dizgi Servisi

Görsel Tasar mMuhteber Bozba

Bu kitab n tüm haklar yazar na ve Esen Bas n Yay n Da t m Limitet irketi’ne aittir. Kitab n tamam n n ya da bir k sm n n elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kay t sistemiyle ço alt lmas , yay mlanmas ve depolanmas yasakt r.

Genel Müdür

Temel AteGenel Koordinatör

Ak n AteE itim Koordinatörü - Editör

Nevzat AsmaE itim Koordinatör Yard mc s

Halit B y k

www.esenyayinlari.com.tr

Bask

Bahçekap Mah. 2460. Sok. Nu.:706369 a maz / ANKARA

Tel : (0312) 278 34 84 (pbx)www.tunamatbaacilik.com.tr

Sertifika No: 16102

steme Adresi

ESEN BASIN YAYIN DA ITIM LTD. T .

Bay nd r 2. Sokak No.: 34/11-12 K z lay/ANKARA

Telefon: (0312) 417 34 43 – 417 65 87

Faks: (0312) 417 15 78

ISBN : 978 – 9944 – 777 – 09 – 4

Bask Tarihi2012 – VIII

7

ATOMUN YAPISI

ATOMUN YAPISI

ATOM KÜTLES YAKLA IMI VE MOL

KAVRAMI

1. ÜN TE

8

10. SINIF K MYA

ATOM VE ELEKTR KMad de nin atom lar dan olu tu u dü ün ce si mi lat tan ön ce ki y l la ra da ya n r. Mad de ile il gi li s r la r ve özel lik le ri me rak eden in san lar bu özel lik le rin atom da sak l ol du u nu dü ün mü ler ve ato mun ya p s n çö züm le me ye ça l m lar d r. An-cak ato mun bo yu tu çok kü çük ol du u için günümüzde atomu di rek yön tem ler le in ce le mek im kan s zd r. Bu ne den le ato-mun ya p s y la il gi li ça l ma lar da dai ma do lay l yön tem ler kul la n l mak ta d r.

Dal ton 19. yüz y l n ba n da ken di ad y la an lan Dal ton Atom Te ori sin de mad de le rin atom lar dan olu tu u nu ve ato mun bö lü ne me ye ce i ni be lirt mi ti. An cak gü nü müz de ato mun da ha ba sit bi rim le re bö lü ne bi le ce i de ney ler le ka n t lan m t r.

Mad de nin Elek trik Ya p sBir çok mad de nin sürt ünme ile elek trik len di i es ki den be ri bi li nir.

Sür tün me ile elek trik len me de iki tür yü kün (+ ve – yük ler) ol du u nu ke fe den ilk ki i Ben ja min Frank lin’dir.

Ebo nit çu buk bir ku ma par ça s na sür tül dü ün de elek trik le yük le nir. Bu elek tri in tü rü ne ga tif (–) yük ola rak ka bul edil-mi tir.

Cam çubuk ipek kuma a sürtülürse(+) elektrik yüklenir.

Ebonit çubuk kuma parças nasürtülürse (–) elektrik yüklenir.

Cam çu buk ipek ku ma a sür tü lür se olu an elek trik yü kü po zi tif (+) t r. Ay n tür elek trik yük le ri nin bir bi ri ni it ti i, fark l tür elek trik yük le ri nin bir bi ri ni çek ti i de ney ler le is pat lan m t r.

Sür tme den ön ce mad de ler ne po zi tif yük lü ne de ne ga tif yük lü dür. Ya ni sür t me den ön ce mad de nötr ya p da d r. Bu du-rum da mad de ler de her iki elek trik yü kü e it mik tar da bu lun ma l d r ki mad de nötr ol sun.

etkinlik1Maddenin elektrikli yap s ile ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) Maddelerdeki + ve – yükleri ke feden ki i Benjamin Franklin’dir.

b) Ebonit çubuk, kuma parças na sürtüldü ünde, ebonit çubu un yüklendi i yük negatif (–) tir.

c) Cam çubuk, ipek kuma a sürtüldü ünde herhangi bir yükle yüklenmez.

d) Elektrikçe nötr yap daki bir maddede pozitif (+) ve negatif (–) yüklü tanecik bulunmaz.

e) Ayn yükle yüklenmi maddeler birbirini iterken farkl yüklerle yüklenmi maddeler birbirini çeker.

Bölüm 1 ATOMUN YAPISI

9

ATOMUN YAPISI

Fa ra day’ n Elektroliz Deneyleri ve Atom Alt Parçac klar1932 - 33 y l la r n da Mic ha el Fa ra day, bi le ik le rin elek trik ak m yla ayr t elektroliz yöntemi üzerinde deneyler yapt .

Faraday yapt deneylerde bir atomun belirli bir miktar veya bu miktar n baz basit katlar kadar elektrik yükü ta d -n ortaya koydu.

Elektrik yükünün parçac klar halinde ta nmas , elektri in taneciklerden meydana geldi ini gösterir.

Atomlar, elektriksel yükleri ta d için bu taneciklerin atomlarda bulunmas gerekir.

Elektrolizde 1,118 mg Ag aç a ç karan elektrik yük miktar na 1 C (Coulomb) denir.

Fa ra day bu de ney le rin de, “devreden geçen yük miktar ile elektrotlarda toplanan madde miktar n n orant l ” oldu unu buldu.

Elektrotlarda aç a ç kan madde miktar u ba nt ile bulunur.

. .Im A t=

m : Elektrotlarda toplanan madde kütlesi

A : Maddeye ba l bir sabit

I.t : Elektrik yük miktar olup birimi coulomb (kulon) dur.

(I.t = Q ile de gösterilebilir: Buradaki, I: ak m iddeti, t: saniye türünden zaman gösterir.)

StoneyStoney, 1874 y l n da Fa ra day’ n ça l ma la r na da ya na rak, atom lar da elek trik yük lü bi rim le rin bu lun du u nu öne sür dü ve 1891 de de bu yük lü bi rim ler e elek tron ad ve ril me si ni öner di.

Vakum Tüpüyle Yap lan DeneylerVakum tüpleri, içindeki havan n büyük bir k sm çekilerek bas nc azalt lm tüplerdir. Gaz la r n elek trik ak m n ilet me-di i bi li nir. An cak ye ter li ge ri lim uy gu lan d n da gaz lar da elek trik ak m n ile tir. Floresan lam ba lar ve te le viz yon tüp le-ri bu ola ya ör nek ve ri le bi ir.

CrooksCrooks, geli tirdi i vakumlu tüp içindeki gazlara yüksek gerilim uygulad nda tüpün cam çeperinde sar -ye il flore-sans k yans mas tespit etti.

Bu nlar elektriksel alana koydu unda (+) yüklü kutup taraf ndan çekildi ini gördü. O halde bu nlar (–) yüklü olma-l yd . Bu nedenle bu nlara katot nlar dendi.

PlückerPlücker, katot tüpünün yak n na bir m knat s getirerek olu an katot nlar n n manyetik alanda davran lar n inceledi. Katot tüplerinde görülen ye il k lekelerinin yerini m knat s kullanarak de i tirdi.

Ancak tüpün havas n tam bo altmad için denemesi tam olarak ba ar l olamam t r.

+–

–––––

A B

(–) (+)

P1P2

(+) (–)

(+)(–)

Manyetik alan içerisinden geçirilen elektronlar n yörüngesi sapar.

10

10. SINIF K MYA

ThomsonThomson, Plücker deneylerini model al p yapt deneylerde katot nlar n n manyetik ve elektriksel alanda sapmala-r n gözleyerek elektronlar için yük/kütle (e/m) oran n ölçmü tür.

Elektronlar için e/m = –1,7588.108 coulomb/gram’d r.

Elektriksel alandaki sapmalar

Taneci in yükü ile do ru olarak

Taneci in kütlesi ile ters orant l olarak

gerçekle ir.

1897’de J.J Thom son ka tot n la r n n va kum tü pün de ki ga z n tü rü ne ve ka tot ola rak kul la n lan mad de le rin tü rü ne ba l ol mak s z n olu tu u nu is pat la d . Her de fa s n da olu an bu par ça la r n her ba k m n dan öz de ol du u nu or ta ya koy du. Thom son bü tün ele ment le ri olu tu ran te mel ta ne cik ler den bi ri si nin ek si yük lü par ça c k lar ol du u nu ile ri sür dü. Bu e-kil de ka tot n la r n n as l n da n ol ma y p ek si yük lü ta ne cik ler ol du u nu be lir le di. Bu ek si yük lü ta ne cik ler da ha ön ce Sto ney’in öner di i gi bi elek tron ola rak ad lan d r l d .

etkinlik2Maddenin elektrikli yap s ile ilgili a a daki bo luklara alttaki kutudaki terimlerden gelmesi gerekeni yaz n z.

Faraday elektrikli madde miktar yük miktar 1 coulomb elektronlar

a) Bile iklerin elektrik ak m ile ayr ma deneylerini ilk olarak ………………… yapm t r.

b) Elektroliz olay nda maddenin bir k sm n n art kutba (anoda) bir k sm n n da eksi kutba (katoda) gitmesi maddenin ………………… yap da oldu unu gösterir.

c) Elektroliz olay nda devreden geçen ………………… ile elektrotlarda toplanan ………………… do ru orant l d r.

d) Bir elektrolizde AgNO3 çözeltisinden 1,118 mg gümü (Ag) aç a ç karan elektrik yük miktar na ……………… denir.

e) Katot nlar , asl nda n olmay p eksi yüklü ………………… d r.

Elek tron Yü kü nün He sap lan ma s1909 y l n da Ro bert Mi li kan, Thom son ta ra f n dan bu lu nan e/m de e rin den de fay da la na rak yap t de ney ler le elek tro-nun yü kü ve küt le si ni bul mu tur.

Milikan’ n Ya Damlas DeneyiMil li kan, de ne yin de pa ra lel me tal lev ha lar ara s na sis ha lin de da l m çok kü çük ya dam la c k la r n püs kür tür. Me tal lev ha-la ra ya p an ya zer re cik le ri üze ri ne X – n la r gön de ri lir. X –

n la r n n ha va da ki gaz ta ne cik le ri ne çar pa rak kopard elek-tron lar, ya dam la c k la r ta ra f n dan tu tu lur ve on la r n ek si yük-le yük len me si ne ne den olur.

Pa ra lel hal de ki me tal lev ha la ra elek trik ak m uy gu la na rak üst lev ha (+), alt lev ha (–) yük le yük len di ri le rek, ek si yük lü ya zer-re cik le ri nin dü me si dur du ru la bi lir. Ya zer re ci i nin küt le si ve ya zer re ci i ni den ge de tut mak için lev ha la ra uy gu la nan ge ri-lim bi li nir se, her dam la üze rin de ki yük mik ta r he sap la na bi lir.

X › ›nlar›Ya¤

Teleskop

Ya¤ damlas›n›n görüntüsü

Yüklü plakalar X › ›nlar›kayna¤›

Millikan’ n ya damlas deneyi

11

ATOMUN YAPISI

De ney her tek rar la n n da yü kün –1,6.10–19 cou lom bun kat la r ol du u be lir len mi tir. O hal de elek tro nun yü kü,

e = –1,6.10–19 cou lomb dur.

Bu lu nan bu de er da ha ön ce Thom son ta ra f n dan bu lu nan e/m de e rin de ye ri ne ya z l r sa elek tro nun küt le si he sap-la na bi lir.

/ , ., . , . / , . /m

e me g elektron kg elektron

1 7588 101 6 10 9 1 10 9 1 10

8

1928 31–

––= = = =

etkinlik3Maddenin elektrikli yap s ile ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) Elektronlar, elektriksel alanda pozitif kutba do ru saparlar.

b) Elektrik yüklü taneciklerin elektriksel alandaki sapmalar taneci in yükü ile do ru orant l d r.

c) Kütlesi büyük olan elektrik yüklü taneci in elektriksel alandaki sapmas da büyük olur.

d) Elektriksel alanda Ne2+, Ne+ den daha fazla sapmaya u rar.

e) Elektriksel alanda, 4He+, 1H+ den daha fazla sapmaya u rar.

Protonlar n Ke fiAtom lar nötr dür. Ato mun ya p s n da ek si yük lü elek tron lar bu lun du u na

H+e–

gözeneklikatot

H

H+

anot

e–e–

H+

H

H

Kanal nlar

gö re bu elek tron la r n yü kü nü den ge le ye cek ka dar ar t yük lü bir k s m n da bu lun ma s ge re kir. Ka nal n la r de ne yi bu dü ün ce yi do ru la m -t r.

e kil de gö rül dü ü gi bi, bir va kum tü pü ve bu tü pün or ta s n da gö ze-nek li bir ka tot var d r. Va kum tü pü nün elek trot la r ara s na yük sek ge ri-lim uy gu la n r sa; ka tot tan ç kan ve tü pün ikin ci ya r s n da, ka tot n la-r na ters yön de ya y lan, ar t yük lü n la ra rast la n r. Bu n la ra kanal

nlar de nir.

Ka nal n la r da elek tron lar gi bi ta ne cik ta bi at l d r ve man ye tik alan da sa par lar. An cak bu n la r n yü kü ar t ol du u için ka tot n la r na gö re ters yön de ve da ha az sa par lar. Bu ta ne cik le rin sap ma aç s tü pün için de ki ga z n tü rü ne ba l d r.

Va kum tü pün de hid ro jen ga z var ken, ka nal n la r n n elek trik yük le ri, elek tron yü kü ne e it fa kat z t i a ret li dir.

Hid ro jen atom la r tek elek tron lu dur. Hid ro jen ato mun dan, 1 elek tron ko pa r l n ca ge ri ye ar t yük lü ta ne cik ka l r.

Bu ta ne ci in de ar t elek tri in en kü çük tem sil ci si ol ma s ge re kir. Ar t elek tri in en kü çük tem sil ci si ka bul edilen bu ta-ne ci e p ro ton de nir.

Ka nal n la r pro ton lar dan iba ret tir. Bu de ney le rle, bü tün atom la r n ya p s n da elek tron lar ya n n da pro ton la r n da bu-lun du u an la l d .

Elek tron lar gi bi, pro to nun da m/e ora n , da ha son ra da ay r ay r yü kü ve küt le si he sap lan m t r. Pro to nun elek trik yü-kü, elek tro nun yü kü ne e it an cak yü kü z t ya ni ar t olup 1,6.10–19 cou lomb dur.

Pro to nun küt le si ne ge lin ce, 1,6725.10–24g ola rak he sap lan m t r. Bu küt le, elek tron küt le si nin 1837 ka t d r.

12

10. SINIF K MYA

etkinlik4A a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) Kanal nlar , vakum tüpünde, katot nlar n n tersi yönünde yay l r.

b) Kanal nlar , tanecik tabiatl olup manyetik alanda eksi kutba do ru saparlar.

c) Kanal nlar n n kütlesi, katot nlar n n kütlesinden fazla oldu u için elektriksel alanda sapma aç lar daha büyüktür.

d) Kanal nlar olarak adland r lan tanecikler asl nda protonlard r.

e) Protonun elektrik yükü, elektronun yüküne e it ancak yükü z t i aretlidir.

f) Protonun yükü 1,6.10–19 Coulomb’dur.

g) Proton ile elektronun kütlesi birbirine e ittir.

h) Kanal nlar n n manyetik alan içindeki sapma aç lar gaz n türüne ba l d r.

Atomlarda Proton Say s n n Deneysel Olarak BelirlenmesiMoseley isimli bilim insan , X nlar n elementlerle çarp t rarak spektrum çizgileri elde etmi tir. (X nlar t pta rönt-gen n olarak bilinen, gözle görülemeyen tehlikeli nlard r.)

Her elementin X n yla olu turdu u spektrum çizgileri, X n n n frekans na ba l d r. Bu çizgiler her element için farkl d r.

Moseley, elementlerin X n spektrum çizgilerini inceledi inde, spektrum çizgilerinin olu ma frekans n n kare-köküyle elementin atom numaras aras nda do ru orant oldu unu gördü.

4x109

3x109

2x109

1x109

43 61

72 85

87

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

75

Atom No

Frekans

Elementlerin atom numaras , spektrum çizgilerinin olu ma frekans n n kareköküyle do ru orant l d r.

Bu ekilde Moseley X n n kullanarak elementlerin içindeki (+) yüklü proton say lar n yani atom numaralar n do -ru olarak buldu.

13

ATOMUN YAPISI

Kütle SpektrometresiAtom ve moleküllerin kütlelerinin belirlenmesi kütle spektrometresi ile yap l r. Kütle spektrometresi gaz halinde örne in, yüksek enerjili elektronlarla bombard man ilkesi ile çal r.

‹yon demeti

H›zland›r›c› plaklar

Elektrondemeti

Örnekgaz

Filament

Alg›lay›c› ekran

c b a

M›knat›s

Gaz ha lin de ki atom ve ya mo le kül ler, yük sek ener ji li elek tron lar la çar p t n da atom ve ya mo le kül ler den elek tron ko-pa rak ar t yük lü iyon lar olu ur. Bu ar t yük lü iyon lar, z t yük lü pla ka lar ara s n dan ge çer ken h z la n r lar. H z la nan bu ar t yük lü iyon lar man ye tik alan içi ne gön de ri lir. Be lir li h z lar da ki iyon lar, man ye tik alan ta ra f n dan da ire sel yol ala cak e-kil de yön len di ri lir. z le nen yo lun ya r ça p e/m ora n na ba l ola rak de i ir. e/m ora n kü çük olan iyon lar ge ni da ire sel yol iz ler ken e/m ora n bü yük olan iyon lar da ha dar da ire sel yol iz ler.

Böylelikle yükleri ayn ancak kütleleri farkl iyonlar birbirinden ayr l r. Sapman n büyüklü üne bak larak her bir iyonun dolay s yla çal lan atom ya da molekülün kütlesi belirlenir.

‹yon demeti

H›zland›r›c› plaklar

Elektrondemeti

Örnekgaz

Filament

Alg›lay›c› ekran

x y z

M›knat›s

1H, 4He ve 20Ne gaz ör nek le ri küt le spektro met-re sin de yük sek ener ji li elek tron de me tiy le iyon-la t r l p el de edi len iyon lar man ye tik alan içe ri-sin den ge çi ril dik ten son ra fo to raf fil mi üze ri ne dü ü rü lü yor.

Buna göre x, y ve z maddeleri H, He ve Ne gazlar ndan hangileridir?

SO RU 1

Kütle spektrometresine gönderilen gazlarla ilgili,I. Molekül kütlesi büyük olan gaz n sapma aç s daha küçüktür.II. Yüklü taneciklerden yükü büyük olan gaz n sapma aç s daha küçüktür.III. Sapma aç s n n büyüklü üne bak larak gaz n atom ya da molekül kütlesi hesaplanabilir.yarg lar ndan hangileri do rudur?

A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

14

10. SINIF K MYA

SO RU 2

A a da kütle spektrometresine gönderilen madde çiftleri verilmi tir.

1 2 1 2

4 4

20 4

.I H D

2

2 2

+ +

+ +

+ +

1 1

2 2

10 2

.II He He

.III Ne He

Buna göre 1. de verilenlerden hangilerinin sapmalar 2. de verilenlerin sapmalar ndan daha fazlad r?

A) Yaln z I B) Yaln z II C) Yaln z III D) I ve II E) II ve III

ÇÖZÜM

Nötronun BulunmasAtomun yap s nda elektron ve protonlar n oldu u ke fedildikten sonra yap lan kimyasal kütle tayinlerinde atom kütle-sinin atomdaki protonlar n kütlesinden fazla oldu u bulundu.

Yap lan ölçümlerde protonlar n kütlesinin, atomun kütlesinin yar s kadar oldu u bulunuyordu.

Ernest Rutherford bu durumu atomun çekirde inde yüksüz taneciklerin de olabilece i eklinde aç klad .

1932 y l nda James Chadwich baz çekirdek reaksiyonlar üzerinde yapt ara t rmalar sonucunda atomun çekirde-inde protonlardan ba ka, kütlesi protonun kütlesine çok yak n yüksüz taneciklerin bulundu unu buldu. Bu yüksüz ta-

necikleri nötron olarak adland rd .

etkinlik5Atomun yap s ve atomun yap s ile ilgili yap lan deneylere ait a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile be-lirtiniz.

a) Bütün elementlerin X n spektrumlar ayn d r.

b) X n spektrumu yard m ile elementlerin atom numaras bulunabilir.

c) Bir elementin atom numaras , X n spektrum çizgisinin kareköküyle do ru orant l d r.

d) X nlar n elementlerle çarp t rarak elementlerin atom numaralar n bulan bilim insan Thomson’dur.

e) Nötron, atom çekirde inde pozitif ya da negatif yüklere sahip olmayan yüksüz bir atom alt parçac d r.

f) Nötronlar, kütlesi proton kütlesine çok yak n olan ve protonlarla birlikte atom kütlesini olu turan taneciklerdir.

g) Elektron yükünün –1,6.10–19 Coulomb oldu unu ya damlas deneyi ile bulan bilim insan Moseley’dir.

15

ATOMUN YAPISI

Atom Alt Parçac klarAtom; proton, nötron ve elektronlardan olu ur. (Atomda ba ka tanecikler de vard r. Ancak bunlar imdilik konumuz d -

ndad r.)

Elektronlar, atom içinde yakla k olarak 10–8 cm hacim kaplad halde protonlarla nötronlar içinde bar nd ran çekir-de in çap 10–12 cm dir.

Tanecik Yükü Kütlesi Atom içindeki konumu

Proton +1 1,6725.10–24 g Çekirdekte

Nötron 0 1,6749.10–24 g Çekirdekte

Elektron –1 9,1.10–28 g Çekirde in d nda

ProtonAtom çekirde inde bulunur ve pozitif yüklüdür. Yük de eri 1,6.10–19 C dir. Atomun çekirde indeki proton say s o ato-mun türünü belirler.

Proton say s e it olan atomlar ayn elemente aittir.

Bir atomun çekirde indeki proton say s , atom numaras ve çekirdek yüküne e ittir.

Bir elementin atom numaras Z ile sembolize edilir.

Proton say s = Atom Numaras = Çekirdek Yükü

NötronAtom çekirde inde bulunur ve yüksüzdür. Bir elementin bütün atomlar ndaki proton say s e it iken nötron say s fark-l olabilir.

Bir atomun çekirde indeki proton ve nötron say lar toplam na nükleon say s denir.

Nükleon say s ayn zamanda kütle numaras na e ittir. Kütle numaras A ile sembolize edilir.

Nükleon Say s = Proton Say s + Nötron Say s

ElektronÇekirde in etraf nda bulunup çok h zl ekilde hareket eder. Atomun büyük k sm bo luk olmas na ra men elektronla-r n bu h zl hareketinden dolay atom berk (sert, kat ) bir küre gibi davran r.

Elektronun yükü –1,6.10–19 C dir.

Bir elementin atom numaras ve kütle numaras element sembolü üzerinde u ekilde gösterilir.

Kütle No (A)

Atom No (Z) X

16

10. SINIF K MYA

etkinlik6Atom alt parçac klarla ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) Bir atomun çekirde inin hacmi, atomun hacmine oranla çok küçüktür.

b) Atom kütlesinin tamam na yak n n çekirdek olu turur.

c) Bir atomdaki proton, nötron ve elektron say lar toplam na nükleon say s denir.

d) Proton, nötron ve elektronlar n kütleleri birbirine e ittir.

e) Protonlar, pozitif yüklü tanecikler olup bir atom çekirde indeki proton say s na, atom numaras denir.

f) 15 proton ve 16 nötronu bulunan bir atom 1615

X eklinde sembolize edilir.

g) 8135

Br atomunun proton say s 35, nötron say s ise 46’d r.

h) Atomun büyük bir k sm bo luk olmas na ra men elektronlar n çekirdek etraf ndaki h zl hareketinden dolay atom sert bir küre gibi davran r.

ATOM MO DEL LE R N N TA R H SEL GE L MAtom un atom alt parçac klardan olu tu u fikri kan tland ktan sonra bu parçac klar n konumu ve hareketli olup olma-d klar fikri ara t r lmaya ba lanm t r.

Elektronlar negatif yüklü, protonlar ise pozitif yüklü taneciklerdir. Elektronlar n pozitif yüklü çekirde e dü meden ay-r kalabilmesi dönmeye ba l savrulmayla aç klanabilir. Yani elektronlar çekirdek etraf nda h zl dönme hareketi yap-maktad r.

Çekirdekle ilgili de u soru akl m za gelebilir. Pozitif yüklü protonlar küçük hacimli çekirdek içinde nas l oluyor da bir arada durmaktad r?

Bu da bilim insanlar taraf ndan u ekilde aç klanmaktad r: “Nükleonlar n (proton ve nötronlar) çekirdekte bir ara-ya geli leri s ras nda bir miktar kütle enerjiye dönü mektedir. Bu enerji nükleonlar çekirdekte bir arada tutmaktad r. Nükleonlar çekirdekte bir arada tutan bu enerjiye ba lanma enerjisi denir.”

Thomson Atom ModeliAtom la il gi li ya p lan de ney ler yar d m y la elek tron ve pro ton la r n var l or ta ya ko nul mu tu. +

+

+

+

+ +

+

+

++

+

+

+

+

+

–

–

––

– –

––

–+

+

Thomson atomu üzümlükeke benzetmi tir.

Bu bil gi ler n da Thom son atom mo de li u e kil de özet le ne bi lir:

1. Atom lar çap la r yak la k 10–8 cm olan kü re ler dir.

2. Elek tron la r n küt le si pro ton la r n küt le sin den çok kü çük ol du un dan, atom la r n küt-le si ni pro ton lar olu tu rur.

3. Po zi tif yük ler ato mun içi ne ho mo jen ola rak ya y l m t r.

4. Elek tron lar, po zi tif yü kü nötr le ti re cek sa y da, kü re içi ne da l m t r.

Thom son atom mo de li üzüm lü ke ke ben ze ti lir. Kek ato mun ar t yük lü bö lü mü, göv de için-de ki üzüm ta ne le ri ise elek tron la ra kar gel mek te dir.

17

ATOMUN YAPISI

Rutherford Atom Modeli

1911 y l n da Rut her ford ato mun ya p s n be lir le mek için al fa n la r (po zi tif yük lü ta ne cik ler) ile bir di zi ara t r ma yap-

m t r. Rut her ford, çok in ce al t n lev ha üze ri ne al fa n la r n gön de rip bun la r n sa ç l ma s n in ce le di.

Rut her ford’a gö re, Ra’dan ç kan yük sek ener ji li al fa n la r in ce al t n lev ha dan yö nü nü de i tir me den ge çe bil me liy di.

Oy sa bu de ney de al fa n la r n n ço u lev ha dan ge çer ken, bir k s m yo lun dan sap t ve çok az da ge ri ye dön dü. Al fa

n la r , an cak ken di sin den da ha bü yük küt le ve elek trik yük le ri ne çar p n ca yo lun dan sa par ve ya ge ri dö ner ler.

Radyoaktif kaynakSapt›ran › ›nlar

› ›nlar›

Alt›n levha

Flor› ›l veren ekran

Alfa parçac›klar›n›n büyük ço¤unlu¤u,ince metal levhadan geçer. Kar ›daki ekran

üzerinde flor› ›l gösterirler.

‹nce metal levhadan geçerken, alfaparçac›klar›n›n çok az›, yollar›ndan

sapt›r›l›r.

+

Alfa parçac›klar›n›nizledikleri yol

Metal levhadakiatomlar

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Rut her ford bu de ney den u so nuç la r ç kar m t r:

1. Al fa n la r n n ço u in ce lev ha dan geç ti i ne gö re atom da bü yük bo luk lar var d r.

2. Atom küt le si nin ta ma m na ya k n ve po zi tif yük le rin ta ma m çe kir dek te top lan m t r. Çe kir de in hac mi çok kü-çük tür.

3. Çe kir dek te ki (+) yü kün mik ta r ele ment ten ele men te de i ir. Çe kir dek küt le si nin yak la k ya r s n pro ton lar olu -tu rur.

4. Çe kir de in d n da, po zi tif yü ke e it sa y da elek tron bu lu nur.

Rut her ford, küt le si yak la k pro to nun küt le si ne e it ve yük süz bir ta ne ci in var l n öner mi tir. An cak bu yük süz ta ne-ci in özel lik le ri ni Chad wick or ta ya koy mu ve nöt ron ad n ver mi tir.

Rut her ford’a gö re atom; mer kez de küt le si çok bü yük bir çe kir dek ve et ra f n da do la nan elek tron lar dan olu mu tur.

Çe kir dek li atom mo de li ni ilk öne ren ki i Rut her ford’dur.

Rut her ford Atom Mo de li atom la r n yay d spek tu rum la r n aç k lan ma s n da ye ter siz kal ma s ne de niy le k sa za man da ter ke dil mi tir.

18

10. SINIF K MYA

etkinlik7A a da bir bi riy le ba lan t l Do ru / Yan l ti pin de ifa de ler içe ren ta n la y c dal lan m a aç tek ni in de so ru lar ve ril-mi tir. a ifa de sin den ba la ya rak her do ru (D) ya da yan l (Y) ce va b n za gö re ç k lar dan sa de ce bi ri ni i a ret le yi niz.

a. Atomun çekirdekli yap›da oldu¤ufikrini ortaya atan ilk bilim adam›Rutherford'dur.

b. Rutherford'a göre atomun büyükbir k›sm› bo luktur.

c. Rutherford'a göre atom üzerine gön-derilen (+) yüklü › ›nlar› sapt›ran ta-necikler protonlard›r.

D Y

D Y D Y

e. Rutherford'a göreatom çekirde¤indeki(+) yük miktar› herelementte farkl› sa-y›dad›r.

d. Rutherford'a göreatomun kütlesinintamam›na yak›n›n›elektronlar olu tu-rur.

g. Rutherford'a göreatomlar › ›ma yapt›-¤›nda kesikli spektu-rum verir.

f. Rutherford'a göreatomda (+) yükleryo¤un olarak çokküçük bir hacimdetoplanm› t›r.

D Y

1 2

D Y

3 4

D Y

5 6

D Y

7 8

etkinlik8A a daki aç klamalar Thomson Atom Modelinin özelliklerinden ise D, de il ise Y ile belirtiniz.

a) Atom küre biçimindedir.

b) Atomda eksi yüklü elektronlar bulunur.

c) Atomda elektron say s kadar pozitif yüklü proton vard r.

d) Protonlar, çekirdek olarak adland r lan küçük bir hacimde bulunur.

e) Atomun kütlesinin tamam na yak n n protonlar olu turur.

f) Elektronlar, pozitif yüklü protonlar n çevresinde dolan rlar.

19

ATOMUN YAPISI

I n kili Ya p sI ara t ran bilim insanlar , n yap s ve özellikleri ile ilgili iki model öne sürmü lerdir.

I n dalga modeli

I n tanecik modeli

Elektromanyetik I nlar n Dalga Modeli ile Aç klanmasAto mun elek tro nik ya p s ile n ya p s ara s n da bir ili ki var d r. Modern atom teorisinin geli mesinin temelinde, ener-ji so uran atomlar n k yaymas ile ilgili gözlemler yatmaktad r.

Bu nedenle n yap s ile ilgili bilgiye sahip olmam z gerekir.

I k, bir elektromanyetik mad r.

Radyo dalgalar , k z l ötesi dalgalar, görünür bölgedeki k ve X - nlar elektromanyetik ma türleridir.

Elektromanyetik n uzayda dalga hareketi ile ilerler.

Dalgalarla ilgili terimler k içinde kullan labilir.

A

A

Bir dalgan n dalga boyu ( ) ve genli i (A) nin gösterilmesi

Dal ga Bo yu ( )

ki dal ga te pe ci i ara s n da ki uzak l a dalga boyu denir. Birimi cm olup (lamda) ile gösterilir.

Frekans ( )Belli bir noktadan bir saniyede geçen dalga say s na frekans denir. Birimi 1/saniye veya Hertz olup ile gösterilir.

Dalga H z (c)Bir dalgan n frekans ile dalga boyunun çarp m na dalga h z denir. (Dalga h z = . )

Bo lukta bütün dalgalar ayn h zla hareket eder. Bu h z k h z na e it olup 3.1010 cm/s dir. I k h z c ile gösterilir. Bu durumda dalgan n h z , dalgaboyu ve frekans aras nda a a daki ili ki vard r.

c = .

Genlik (A)Bir dalgada maksimum yüksekli e veya minimum derinli e dalgan n genli i denir. Dalgan n iddeti, genli in karesi (A2) ile orant l d r.

Radyo dalgalar çok uzun dalga boylar na, k z l ötesi nlar orta uzunlukta dalga boylar na, radyoaktif bozunmada olu-an gama nlar ise çok k sa dalga boylar na sahiptir. A a daki ekilden de anla laca gibi görünür bölge nlar

dar bir bölgede bulunmaktad r.

20

10. SINIF K MYA

��

��

��

��

��

��

��

�� !" #��$

��

��

��

�� !

"

�#$%&%$�'(')

*$+)

�&,�

-."

Elektromanyetik bir dalgan n, dalga boyu, frekans ve enerjisi aras nda a a daki ili kiler vard r.

Elektromanyetik bir dalgan n, dalga boyu büyükse frekans dü üktür.

Yüksek enerjili bir dalgan n dalga boyu küçük, frekans yüksektir.

Bir metal buhar lambas ndan yay lan n dalga boyu 4,8.10–5 cm dir.

Buna göre, bu n frekans kaç hertz (1/s) dir? (I k h z (c) = 3.1010 cm/s)

SO RU 3

Sodyum buhar lambas ndan yay lan n frekans yakla k 5.1014 1/s dir.

Buna göre, bu n dalga boyu kaç cm dir? (I k h z = 3.1010 cm/s)

ÇÖZÜM

21

ATOMUN YAPISI

SO RU 4

Dalga boyu 7.10–5 cm olan k rm z n frekans kaç hertz dir? (I k h z = 3.1010 cm/s)

ÇÖZÜM

SO RU 5

I n dalga modeliyle ilgili a a dakilerden hangisi yanl t r?

A) Bir dalgan n dalga boyu, iki dalga tepesi aras ndaki uzakl kt r.B) Bir dalgan n frekans , bir noktadan 1 saniyede geçen dalga say s d r.C) Bir dalgan n maksimum yüksekli i veya minimum derinli ine dalgan n genli i denir.D) Bir dalgan n iddeti, genli inin karesiyle do ru orant l d r.E) Dalga boyu ne kadar büyükse dalgan n frekans da o derece yüksektir.

ÇÖZÜM

Dalga Modeliyle Aç klanabilen Optik OlaylarI n cisimlerden yans mas , bir ortamdan ba ka bir ortama geçi te k r lmas ve beyaz n renklere ayr lmas n dalga modeliyle aç klanabilen olaylard r.

I›k

dem

eti

Çift yar›k deneyi olarak da bilinen Young Deneyi › ›¤›n dalgasal özelli¤ini ortaya koyan ilk deneydir. Bu deneyde › ›k, iki inceyar›ktan geçirilerek yar›klar›n arkas›ndaki ekrana yans›t›l›r. Ekranda giri im deseni denilen ayd›nl›k ve karanl›k çizgilerden olu an

desen görünür. Klasik fizikte parçac›k olarak bilinen elektron, proton ve nötronlarla yap›lan deneylerle de ayn› sonuca var›l›r.

K2

K1

K

A

B

C

Ayd›nl›k

Karanl›k

Ayd›nl›k

Karanl›k

Ayd›nl›k

Karanl›k

Ayd›nl›k

Karanl›k

Ayd›nl›k

22

10. SINIF K MYA

Elektromanyetik Dalgalar n Tanecik Özelli iI n, k kayna ndan tanecik eklinde yay ld n öne süren modeldir.

Fotoelektrik olay ve siyah cisimlerce yay lan nlar n dalga boyu- iddet grafikleri dalga modeliyle aç klanamaz ancak tanecik modeliyle aç klanabilir.

Siyah Cisim I masÜzerine gelen bütün nlar so uran (emen) cisimlere siyah cisim denir. Metalden veya kilden yap lm , her yan ka-pal ve içi karbonla s vanm borunun üzerine bir delik açmakla siyah cisim haz rlanabilir.

Siyah cisim s t l p delikten ç kan malar gözlendi inde her çe it dalga boyunda n oldu u görülür

Is t lan siyah cisimde s cakl k artt kça man n iddeti de artar. S cakl k dü ükken uzun dalga boylu (az enerjili), s cak-l artt kça k sa dalga boylu (yüksek enerjili) n yay l r.

1 2 3 4 5 6 70

2

4

6

8

10

12

14

08

Dalgaboyu ( m)

I›¤

›n

idde

ti (G

enlik

)

4000K

3000K

5000K

Farkl s cakl klarda, siyah cisim mas n n iddetinin dalga boyuna göre de i imi

Siyah cisim s t ld nda k rm z dan ba lanarak görünür bölgedeki nlar n tümü s ralan r.

Planck Kuantum TeorisiEnerjinin paketler halinde ta nd n ileri süren teoriye kuantum teorisi denir. Kuantum teorisi siyah cisim mas n-da gözlenen olay aç klayabilmek için Max Planck’ n önerdi i görü tür.

Kuantum teorisi; ma enerjisinin sürekli olmad n ancak belirli büyüklüklerde so rulup yay mlanabilece ini yani ku-antumlar halinde al n p verilece ini ileri sürmü tür.

Her kuantum enerjisi, man n frekans ile do ru orant l d r.

E : Kuantum enerjisi

E = h . h : Planck sabiti (6,63.10–34 J.s) : I n n frekans

Planck kuantum hipotezi ba lang çta sadece bir deney için öne sürülmü bir varsay m olmas na ra men ma enerjisi ile ilgili yorumu genelle tirilerek kullan lm ve evrensel bir kuram n temelini olu turmu tur.

Bir atomda elektronlar n çekirdek etra f nda yörüngesel hareketleri, siyah cismin küçük miktarlar halinde s yaymas (Planck’ n siyah cisim mas ), fotonun elektron manyetik radyasyonu (Bohr terosi), fotoelektrik olay , atom spektrumu kuantum teorisi ile izah edilebilir.

Albert Einstein 1905 y l nda may olu turdu u ve k h z yla hareket etti i kabul edilen kuantumlar “foton” olarak adland rm t r.

23

ATOMUN YAPISI

Fotoelektrik OlayBir metal yüzeyine dü ürülen n ile metalden elektronlar n f rlat lmas olay na fotoelektrik olay denir.

I ›maElektron

Metal

Metal yüzeyine dü en› ›ma yüzeyden elektron

kopar›r.

E¤er › ›man›n iddetiart›r›l›rsa daha fazla

say›da elektron kopar.

Daha yüksekfrekansl› › ›ma

Daha h›zl›elektron

Metal

E¤er › ›man›n enerjisiart›r›l›rsa f›rlayan

elektronlar›n h›z› artar.

Elektron I ›ma

Metal

Planck, yapt deneylerle s cakl k de i ti i halde yay nlanan her bir n n enerjisinin sabit kald n buldu. Buradan bir kat ancak belirli enerjiye sahip

nlar yay nlayabilir sonucunu ç kard .

Me tal den elek tron ko pa ra bil mek için n n be lir li bir fre kan s n n ol ma s ge re kir.

Ör ne in po tas yum me ta lin den elek tron ko pa ra bil mek için dü ük fre kans l ma vi k ye ter li gelirken ba k r me ta lin den elek tron ko pa ra bil mek için mor öte si fre kan sa sa hip k gereklidir.

Atom Spek trum la rSpek trum Bir n cam prizmadan geçirilerek kendisini olu turan farkl dalga boylar nda nlara ayr lmas na spektrum ya da tayf denir.

Sürekli Spek trum Bir spektrumda renkler aras nda bir kesiklik yoksa ve k rm z dan mora do ru sürekli bir renk dizisi olu uyorsa buna sürekli spektrum denir.

Sürekli spektrum

Ya murlu havalarda olu an gökku a ve beyaz n prizmadan geçirilmesi ile olu an spektrumlar sürekli spektrum-lard r.

Kesikli Spek trum Bir spektrumda renkler sürekli olmay p arada siyah bo luklar bulunuyorsa buna kesikli spektrum denir.

Kesikli spektrum

Elementler, gaz veya buhar halinde gerekli yüksek s cakl a s t l nca bir ma yay mlar. Yay mlanan bu ma prizma-dan geçirilirse kesikli spektrum verir.

24

10. SINIF K MYA

Neden Kesikli Spektrum Yay mlan r?Kesikli spektrumda elementler dolay s yla atomlar görünür bölgenin de i ik kesimlerinde parlak çizgiler olu turur. Olu an bu çizgi spektrumlar n n nedeni, man n sürekli de il de belli miktarlar (kuantumlar) halinde yay ld n gös-terir.

Maddeler enerji ( s , elektrik) ald klar nda kendilerine özgü dalga boylar nda k yay nlarlar.

Her elementin kendine özgü yay nma çizgi spektrumu vard r.

Hidrojen spektrumu

C›va spektrumu

Neon spektrumu

Baz› elementlerin yay›nma çizgi spektrumlar›

Her element atomunun kendine özgü bir yay nma spektrumu oldu u gibi bir de so urma (absorpsiyon) spektrumu var-

d r.

Elementler hangi dalga boyunda ma yay yorsa o dalga boyundaki malar so urabilir.

Farkl elementlere ait görünür bölge atom spektrumlar kar la t r larak atomun yap s hakk nda ipuçlar elde edilebilir.

Hidrojen Atomu Spektrumu

Büyük atomlar n spektrumu kar k oldu u halde hidrojen atomunun çizgi spektrumu basittir.

Çünkü hidrojen atomu sadece bir proton ve bir elektrondan olu maktad r.

Bu nedenle insanlar öncelikle hidrojenin spektrumunu aç klamaya çal m lard r.

Balmer – Rydberg E itli i

Balmer ve Rydberg hidrojenin görünür bölge yay nma spektrumundaki en uzun dalga boylu üç çizginin (k rm z , ye il,

mavi) dalga boylar n hesaplamaya yarayan bir e itlik geli tirdiler. Bu e itli e Rydberg e itli i denir.

.R

n1

21 1–2 2m

= ; E R : Rydberg sabiti (1,0974.107 m–1)

n : 3, 4, 5 .... gibi spektrum çizgilerine denk gelen tam say lard r.

n = 3 oldu unda dalga boyu 6,56.10–7 m (spektrumda k rm z ma)

n = 4 oldu unda dalga boyu 4,86.10–7 m (spektrumda ye il ma)

n = 5 oldu unda dalga boyu 4,1.10–7 m (spektrumda mavi ma)

25

ATOMUN YAPISI

etkinlik9I kla ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) I k hem dalga hem de tanecik özelli i gösterir.

b) Young deneyi maddenin tanecikli yap s n ortaya koyan bir deneydir.

c) Siyah cisim mas ve fotoelektrik olay n dalga modelini aç klayan olaylard r.

d) Üzerine dü en bütün nlar so uran cisimlere siyah cisim denir.

e) Enerjinin sürekli olarak de il de paketler halinde ta nd n ileri süren teoriye kuantum teorisi denir.

f) Her fotonun enerjisi, man n frekans ile ters orant l d r.

g) Bir kuantumun ta d enerji, planck sabiti ile man n frekans n n çarp m na e ittir.

h) Siyah cisim s t ld kça (s cakl k artt kça) man n iddeti azal r.

i) Metal yüzeyine k tutularak metalden elektron kopar lmas na fotoelektrik olay denir.

j) Her metalden elektron koparmak için gönderilen n n frekans farkl d r.

k) Bütün elementlerin yay nma çizgi spektrumlar ayn d r.

l) Atomlar n ma spektrumlar n n kesikli olma nedeni elektron enerjilerinin kuantla mas d r.

Bohr Atom Mo de liNe ils Bohr, hid roj en ato mu nun spek trum çiz gi le ri ni ve Planck’ n ku an tum ku ra m n kul la na rak Bohr Atom te ori si ni or-ta ya koy du.

Bohr atom te ori si u e kil de özet le ne bi lir:1. Bir atom da ki elek tron lar çe kir dek çev re sin de, çe kir dek ten bel li uzak l k ta, da ire sel, be lir li ener ji dü zey le rin de (yö-

rün ge ve ya or bi tal) bu lu na bi lir ler.

2. Elek tron lar bir ener ji se vi ye sin de iken ka rar l olup ener ji yay maz lar.

3. Ener ji se vi ye le ri atom çe kir de in den iti ba ren s ra s y la, 1,2,3,4…n ile gös te ri lip her bir se vi ye nin tek elek tron lu atom ve ya iyon lar (H, He+, Li2+) için be lir li bir ener ji si var d r. Bu ener ji u for mül ile he sap la n r.

, . .En

Z Joule2 18 10–n 2

18 2–=

Z : Atom numaras

n : Enerji seviyesi

4. Bir atom da; elek tron lar dü ük enerjili se vi ye den da ha yük sek ener ji li se vi ye ye ç ka bil mek için se vi ye ler ara s n-da ki fark ka dar ener ji yi d a r dan al ma la r ge re kir. Ay n e kil de, bir atom da elek tron lar yük sek ener ji se vi ye sin-den, dü ük ener ji li bir se vi ye ye dü tük le rin de, iki se vi ye nin far k na e it bir ener jiyi k ola rak ya yar lar.

2 2, . .E Z2 18 1 1– –i

18 2–T =nn s

d n Aç a ç kan ya da ab sorb la nan n dal ga bo yu ( ) ve ya fre kan s ( ) a a da ki for mül ler yar d m ile he sap la-

na bi lir.

E = Eson – Eilk = h. = h.c /

26

10. SINIF K MYA

Hid ro jen ato mun da ikin ci ener ji dü ze yin den bi rin ci ener ji dü ze yi ne dü en bir elek tron için a a da ki so ru la r ce vap la y n z. (H’nin atom numaras = 1)

a) Yay d ener ji kaç jo ule dir?b) Ya y n la d n fre kan s kaç hertz (tit re im/s) dir?c) Ya y n la d n dal ga bo yu kaç cm dir?

(planck sa bi ti (h) = 6,63.10–34 jou le.sa ni ye) k h z (c) = 3.1010 cm/s)

SO RU 6

Hidrojen atomunun elektronu 4. enerji düzeyinden 3. enerji düzeyine dü erse aç a ç kan n n enerjisi kaç jouledir?

ÇÖZÜM

SO RU 7

Hidrojen atomunun 2. enerji düzeyinden 3. enerji düzeyine s çrayan elektron için a a daki sorular cevaplay n z.

a) Ald (Absorblanan) enerji kaç jouledir?b) Ald (Absorblanan) n frekans kaç titre im/saniye (hertz) dir.c) Ald (Absorblanan) n dalga boyu kaç cm dir? (Planck sabiti (h) = 6, 63.10–34 j.s, k h z (c) = 3.1010 cm/s)

ÇÖZÜM

27

ATOMUN YAPISI

SO RU 8

H atomuna ait elektron a a da belirtilen enerji düzeyleri aras nda geçi yapmaktad r.

I. 5. enerji düzeyinden 4. enerji düzeyine

II. 4. enerji düzeyinden 3. enerji düzeyine

III. 5. enerji düzeyinden 3. enerji düzeyine

Buna göre, aç a ç kan n n enerjisi a a dakilerden hangisinde do ru kar la t r lm t r?

A) I > II > III B) I > III > II C) II > III > I D) II > I > III E) III > II > I

ÇÖZÜM

SO RU 9

H atomuna ait elektron a a da belirtilen enerji düzeyleri aras nda geçi yapmaktad r. Bu geçi s ras nda yay mlanan n n frekanslar 1, 2 ve 3 ile gösterilmi tir.

Geçi in oldu u enerji düzeyleri I n n frekans2. den 1. ye 1

3. den 2. ye 2

3. den 1. ye 3

Buna göre, 1, 2 ve 3 aras ndaki ili ki a a dakilerin hangisinde do rudur?

A) 1 > 2 > 3 B) 1 > 3 > 2 C) 3 > 2 > 1 D) 3 > 1 > 2 E) 2 > 3 > 1

ÇÖZÜM

Atomlarda Enerji Düzey le riHid ro jen ga z n n spek tru mu nun in ce len me si atom mo del le ri nin ge li me si ne önem li kat k da bu lun mu tur. Hid ro jen ga-z n n yük sek s cak l k ta ver di i n la r n spek trum la r in ce len di in de gö rü nür ve gö rün me yen böl ge ler de çiz gi ler olu -tu u sap tan m t r.

Gö rü nen böl ge de ki çiz gi ler 1885 y l n da Bal mer ta ra f n dan in ce len mi tir. Bal mer bu çiz gi ler ara s n da ki uzak l k la r n ma-te ma tik sel bir se ri ek lin de ifa de edi le bi le ce i ni be lirt mi tir. Di er ener ji dü zey le rin den 2. ener ji dü ze yi ne dö nü s ra-s n da hid ro jen atom la r n dan el de edi len spek trum çiz gi le ri nin olu tur du u se ri ye Bal mer se ri si de nir.

Da ha son ra la r hid ro jen ato mu için gö rün me yen böl ge ler de ki di er se ri ler de bu lun mu tur.

Hid ro jen ato mun da elek ton la r n bu lun duk la r ener ji dü ze yin den 1., 2., 3., 4. ve 5. ener ji dü zey le ri ne dö nü ü s ra s n da olu an spek t rum çiz gi le ri ne u ad lar ve ri lir.

Lyman serisi : Elektronun 1. enerji düzeyine dönü ü s ras nda olu an spektrum çizgileriBalmer serisi : Elektronun 2. enerji düzeyine dönü ü s ras nda olu an spektrum çizgileriPaschen serisi : Elektronun 3. enerji düzeyine dönü ü s ras nda olu an spektrum çizgileriBrackett serisi : Elektronun 4. enerji düzeyine dönü ü s ras nda olu an spektrum çizgileriPfund serisi : Elektronun 5. enerji düzeyine dönü ü s ras nda olu an spektrum çizgileri

28

10. SINIF K MYA

n = 5n = 4

n = 3

n = 2

n = 1

n =

Lyman Serisi

Balmer Serisi

Paschen Serisi

Brackett Serisi

Pfund Serisi

4.10–5 5.10–5 6.10–5 7.10–5

Dalga boyu (cm) K›rm›z›Mor

Hidrojen atomunun baz› elektron geçi leri aras›ndaki ili ki ve görünür bölgenin spektral çizgileri

e kil de hid ro jen ato mu na ait ba z ener ji dü zey le ri ara s n da ki ge çi ler gös-

n = 5

n = 4

a b

n = 3

n = 2

c

d

n = 1

e f

g h

i

te ril mi tir.

Bu ge çi ler den ya y n la nan spek trum çiz gi le rin den han gi le ri Pasc hen se ri sin de yer al r?

SO RU 10

n = 5

n = 4

x

y

n = 3

n = 2

z

n = 1

t

u

q rekilde hidrojen atomuna ait elektronun baz enerji düzeyleri aras ndaki

geçi leri gösterilmi tir.

Bu geçi lerde yay nlanan spekturum çizgileri için a a daki sorular cevaplay n z.a) Hangi spekturum çizgileri Lyman serisinde yer al r?b) Hangi spekturum çizgileri Balmer serisinde yer al r?c) Hangi spekturum çizgileri Paschen serisinde yer al r?d) Hangi spekturum çizgileri Brackett serisinde yer al r?

ÇÖZÜM

29

ATOMUN YAPISI

SO RU 11

Hidrojen atomunda elektronun baz enerji düzeylerine geçi leri sembollerle gösterilmi tir. Geçi serisi SembolüLyman serisi LBalmer serisi BPaschen serisi P

Bu geçi lerin enerjisi a a dakilerin hangisinde do ru kar la t r lm t r?

A) L > B > P B) B > P > L C) L > P > B D) P > B > L E) P > L > B

ÇÖZÜM

Çok Elektronlu Atomlar n Katman Elektron Da l mElementlerin katman elektron da l m a a daki kurallara göre yap l r.

1. Katmanlar n bar nd rabilece i maksimum elektron say s a lmamal d r. Katmanlarda bar nabilecek maksimumelektron say s öyledir:

Katman no (n) Elektron say s (2n2)_____________ __________________ 1 2 2 8 3 18 (8 + 10) 4 32 (8 + 10 + 14)

2. En d katmanda 8 den, d tan 2. katmanda 18 den fazla elektron bulunamaz.

3. Elektronlar iç katmandan ba lanarak yerle tirilirken elde kalan elektron say s 8’i a yorsa, 2 elektronlu bir dkatman ve artan elektron kadar elektron bulunduran ba ka bir katman yaz l r.

4. Yaz lan elektron dizilimi “12 – 2” eklinde bitiyorsa “13 – 1” , “17 – 2” eklinde bitiyorsa “18 – 1” ekline dönü -türülür.

Bir element atomunun katman elektron da¤›l›m› yap›l›rken tablodaki oklar yönünde ilerlenmelidir.Tekrar dönü lerde ayn› katmandaki elektronlar toplanmal›d›r.

Katman Elektron say›s›

1

2

3

4

5

6

7

2

8

8 + 10

2 + 6 + 10 + 14

2 + 6 + 10 + 14

2 + 6 + 10 + 14

2 + 6 + 10 + 14

Not: Pd, Re gibi baz geçi elementlerinin ve Ce gibi baz nadir toprak elementlerinin elektron dizilimleri kurallara uymaz.

30

10. SINIF K MYA

A a da atom numaras verilen element atomlar n n katman elektron da l mlar n yaz n z.

a) 25Mn b) 35Br c) 39Y d) 52Te e) 58Ce f) 86Rn

SO RU 12

Atom numaras 30 olan Zn element atomunun katman elektron da l m a a dakilerin hangisinde do ru ve-rilmi tir?

A) 2 8 8 12 B) 2 8 12 8 C) 2 8 18 2 D) 2 8 20 E) 2 8 8 8 4

ÇÖZÜM

31

ATOMUN YAPISI

SO RU 13

Bir element atomunun 3. katman nda 15, 4. katman nda ise 2 elektron bulunmaktad r.Buna göre, bu element atomunun atom numaras a a dakilerden hangisidir?

A) 17 B) 19 C) 25 D) 27 E) 33

ÇÖZÜM

SO RU 14

Atom numaras 32 olan element atomunun kaç katman vard r?

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

ÇÖZÜM

SO RU 15

Atom numaras 37 olan element atomunun son katman nda bulunan elektron say s a a dakilerden hangisin-de do ru verilmi tir?

A) 1 B) 3 C) 5 D) 7 E) 9

ÇÖZÜM

SO RU 16

Atom numaras 44 olan element atomunun son katman nda bulunan elektron say s a a dakilerden hangisin-de do ru verilmi tir?

A) 1 B) 2 C) 6 D) 8 E) 16

ÇÖZÜM

SO RU 17

Atom numaras 56 olan element atomunun katma elektron da l m a a dakilerden hangisinde do ru veril-mi tir?

A) 2 8 18 26 2 B) 2 8 18 18 10 C) 2 8 18 18 2 8D) 2 8 18 18 6 4 E) 2 8 18 18 8 2

ÇÖZÜM

32

10. SINIF K MYA

SO RU 18

Atom numaras 62 olan element atomunun 4. katman nda bulunan elektron say s a a dakilerden hangisin-de do ru verilmi tir?

A) 8 B) 10 C) 18 D) 24 E) 32

ÇÖZÜM

SO RU 19

Atom numaras 53 olan element atomuyla ilgili;

I. lk 3 katman maksimum elektronla dolmu tur.

II. 4. katman nda 18 elektron bulunur.

III. 5. katman nda elektron bulunmaz.

yarg lar ndan hangileri do rudur?


ÇÖZÜM

SO RU 20

Atom numaras 80 olan element atomuyla ilgili;

I. 4. katman nda 32 elektron bulunur.

II. 5. katman nda 18 elektron bulunur.

III. 6. katman nda 2 elektron bulunur.


A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

33

ATOMUN YAPISI

etkinlik10A a da atom numaras verilen element atomlar n n katman elektron da l mlar n yap n z.

Element Katman Elektron da l m

a) 21Sc

b) 24Cr

c) 29Cu

d) 32Ge

e) 36Kr

f) 38Sr

g) 42Mo

h) 47Ag

) 48Cd

j) 50Sn

k) 59Pr

l) 75Re

m) 81Tl

n) 85At

o) 88Ra

p) 90Th

34

10. SINIF K MYA

KUANTUM (DALGA) MEKAN N N GEL MDalga - Tanecik kili i1924 y l n da Lo is De Brog li e mad de nin de k gi bi hem ta ne cik hem de dal ga özel li i ne sa hip ol du u nu ile ri sür dü. De Brog li e mad de dal ga la r n ma te ma tik sel te rim ler le ifa de et ti.

Bir k fotonunun enerjisi (E), n frekans ( ) ile planck sabiti (h) nin çarp m na e ittir.

E = h.

Da ha ön ce n dal ga özel li in den fay da la na rak, k h z (c), n dal ga so yu ( ) ve n fre kan s ( ) ara s n da-ki u ba nt y yazm t k.

c = .

Yukar daki her iki ba nt birle tirildi inde u ba nt elde edilir.

.E hc

=

Bu ba nt daki E nin yerine de Einstein’in E = mc2 ba nt s ndaki mc2 yi koyabiliriz.

.mc hc2

=

Ba nt sadele tirilir ve dalga boyu için düzenlenirse u ba nt elde edilir.

.m ch

=

Lois De Broglie’ye göre bu e itli e benzeyen bir e itlik bir elektronun dalga boyu için kullan labilir.

mh

=

= Elektronun dalga boyu, h = Planck sabiti, m = elektronun kütlesi, = elektronun h z

Da ha son ra 1927 y l n da, De Brog li e’nin dü ün ce si elek tron de met le ri nin bir kris tal ta ra f n dan, X – n la r na ben zer biçimde sapt r lmas ve da t lmas deneyleriyle kan tland .

Davisson – Germer yapt klar deneyde, ince metal levha üzerine bir elektron demeti yönlendirdiklerinde iç içe halkalardan olu an bir görüntü elde ettiler. Bu deneyle elektronlar n dalga özelli ine sahip oldu u kan tland . T pk su dolu bir le ene su

damlat ld nda dalgalar n olu mas gibi.

35

ATOMUN YAPISI

Dal ga bo yu 4.10–5 cm olan ma vi k için a a da ki so ru la r ce vap la y n z.

a) Ener ji si kaç J dir?

b) Fre kan s kaç 1/sa ni ye dir?

(Planck sa bi ti (h) = 6, 63.10–34 j.s, k h z (c) = 3.1010 cm/s)

SO RU 21

Dalga boyu 7.10–5 cm olan k rm z k için a a daki sorular cevaplay n z.

a) Enerjisi kaç J dir?

b) Frekans kaç 1/saniye dir?

(Planck sabiti: 6, 63.10–34 j.s, k h z = 3.1010 cm/s)

ÇÖZÜM

SO RU 22

Sar n dalga boyu 5,8.10–5, mavi n dalga boyu 4.10–5 cm dir.

Buna göre,

I. Sar n frekans daha büyüktür.

II. Mavi n enerjisi daha fazlad r.

III. Mavi k, metalden daha kolay elektron kopar r.



ÇÖZÜM

36

10. SINIF K MYA

etkinlik11A a da ki çi zel ge de, sol ta raf ta ve ri len bilgilerle sa ta raf ta ve ri len ke if le ri, de ney le ri, te ori le ri ör nek te ve ril di i gi bi e -le ti ri niz.

1. Elektroliz olay›nda devreden geçen yük

miktar› ile elektrotlarda aç›¤a ç›kan

madde miktar› do¤ru orant›l›d›r.

Bilgi

a) Davisson - Germer Deneyi

Ke if - Deney - Teori E le tirme

1 – d

2. Katot › ›nlar› gerçekte › ›n de¤il eksi

yüklü parçac›klard›r. Bu parçac›klar

atomun yap›s›nda mevcuttur.

b) Millikan Deneyi

3. Elektronun yükü –1,6.10–19 C dir. c) Fotoelektrik olay

4. Atom, çok küçük hacimli bir çekirdek

ve onun çevresinde dolanan elektron-

lar›n olu turdu¤u, çok büyük bir k›sm›

bo luk olan bir yap› ta ›d›r.

d) Faraday Yasas›

5. Bir atomun › ›n yaymas› veya so¤ur-

mas› için, o atomdaki elektronlar›n

farkl› enerji düzeyleri aras›nda geçi

yapmas› gerekir.

e) Bohr Atom Modeli

6. Atom alt› tanecikler dalga karakteri

de ta ›rlar.f) Rutherford Atom Modeli

7. Elektromanyetik › ›nlar, kuantum

(foton) denilen bölünemeyen birimler-

den olu ur.

g) De Broglie hipotezi

8. Atom alt› bir taneci¤e e lik eden dal-

gaya ili kin (dalga boyu) de¤eri

hesaplanabilir.

h) Thomson Deneyi

37

ATOMUN YAPISI

Heisenberg Belirsizlik lkesiWer ner Hei sen berg, atom lar dan da ha kü çük ta ne cik le rin dav ra n la r n be lir le mek için k la bir ta k m de ney ler yap t . Bu de ney ler so nu cun da Hei sen berg Be lir siz lik il ke si ola rak ad lan d r lan u so nu cu ç kar d :

Elektronun herhangi bir andaki yeri ve h z ayn anda belirlenemez.

Ör ne in ucu na bir ta ba lan m bir ip h z la çev ri lir se ve çe vir me h z sü rek li de i ir se ta n ne re de ol du u ke sin ola-rak bi lin emez.

Bir › ›k fotonu bir elektrona çarpar ve yans›t›l›r (a). Çarp› ma s›ras›nda foton momentumu elektrona geçer.Yans›t›lan foton mikroskoptan görülür, fakat elektron oda¤›n d› ›nda kal›r (b). Elektronun kesin konumu tayin edilemez.

elektron

–

mikroskopfoton

elektron

foton

mikroskop

–a b

Hei sen berg’in be lir siz lik il ke si u ba n t ile ifa de edi lir:

x . h/4 m

x : uzan m ( x : elektron konumundaki de i im) : h z ( : elektronun h z ndaki de i im)

h: planck sabiti m: elektron kütlesi

Hei sen berg’e gö re elek tron la r yö rün ge ler de sa bit h z la dö nen ta ne ci kler ola rak dü ün mek ha ta l d r.

Hei sen berg’e gö re da ha do ru olan dü ün ce u dur:

Elek tro nu, al d ener ji yle h z ve bu na ba l ola rak da küt le si de i en bir ni ce lik ola rak dü ün mek da ha do ru dur.

Hei sen berg’e göre atom içinde elektronun yeri belirlenemez.

Bohr Atom Modeli Neden Yetersizdir?Bohr atom mo de li, hid ro jen ato mu nun dav ra n n çok iyi aç k la d n dan ve ba sit ol du un dan ba lan g ç ta bü yük il gi gör dü. An cak ba z ek sik lik ler ve ba z olay la r aç k la ma da ye ter siz kal ma s n dan do la y 12 y l ge çer li kal d .

Bohr atom mo de li nin ye ter siz lik le ri u e kil de s ra la na bi lir:

Bohr atom te ori sin de elek tro nun iki li ka rak te ri (dal ga - ta ne cik) he sa ba ka t l ma m t r.

Bohr atom mo de li çok elek tron lu atom la r n spek trum la r n aç k la ya ma m t r.

Bohr atom mo de lin de atom çe kir de i nin çev re sin de çem ber yö rün ge ler ön gö rül mü tü.

An cak De Brog lie hi po te zi ve Hei sen berg be lir siz lik il ke si bu ön gö rü nün do ru lan ma s n im kan s z k l m t r.

ATO MUN KU AN TUM MO DE LSchrö din ger Te ori siSchrödinger’e göre elek tro nun bu lu na bi le ce i ko num an cak dal ga y tem sil eden fonk si yon lar dan bu lu na bi lir.

Schrö din ger, her sis tem için bir den çok fonk si yon el de et mi ve bu fonk si yon la r n, l, ml ku an tum sa y la r ile ka rak te ri-ze et mi tir. Dal ga fonk si yon la r n n n, l, ml ile ka rak te ri ze edil me si ve bu fonk si yon la r n bir den çok ol ma s ay n sis tem-de ki tek elek tro nun, çok sa y da ener ji dü ze yin de bu lu na bi le ce i an la m na ge lir.

n, l, ml ku an tum sa y la r ile be lir le nen dal ga fonk si yo nu or bi tal ola rak ta n m lan mak ta d r.

38

10. SINIF K MYA

Or bi talElek tron la r n çe kir dek et ra f n da bu lun ma ola s l k la r n n yük sek ol du u enerji bölgelerine orbital denir.

Mo dern atom mo de li ne gö re elek tron lar hem ta ne cik ya p l hem de dal ga ya p l d r.

Elek tron, ta ne cik ya p l ola rak dü ü nül dü ün de; or bi tal, atom için de elek tro nun bu lun ma ola s l en yük sek olan ye ri sim ge ler.

Elek tron, dal ga ya p l ola rak dü ü nül dü ün de; or bi tal, elek tron yük yo un lu u nun en yük sek ol du u böl ge yi sim-ge ler.

Atom çe kir de i çev re sin de s, p, d ve f ol mak üze re 4 ay r tip or bi tal var d r.

Bu or bi tal le rin ala bi le ce i mak si mum elek tron sa y s s ra s y la 2, 6, 10 ve 14 tür.

s or bi tal le ri tek tip olup kü re sel dir.

Hidrojenin 1s, 2s, 3s s›n›r yüzey diyagramlar›. Kürelerden her biri, toplam elektron yo¤unlu¤unun% 90 ›n› içerir. Tüm s orbitalleri küreseldir. Yakla ›k bir ifadeyle bir orbitalin büyüklü¤ü ba

kuantum say›s› (n) in karesiyle (n2) orant›l›d›r.

2s

z

1s

z

x

y

x

y

3s

z

x

y

p or bi tal le ri px, py ve pz ol mak üze re üç öz de or bi tal den olu ur.

2p orbitallerinin s›n›r yüzey diyagramlar›. Bu orbitaller ekil ve enerjilari bak›m›ndanözde olmalar›na kar ›n, yöneli leri bak›m›ndan farkl›d›r. Daha yüksek ba kuantum

say›s›na sahip p orbitalleri de benzer ekiller gösterir.

y

z

x

2px

y

z

x

2py

y

z

x

2pz

d or bi tal le ri dxy, dxz, dyz, dx2 – y2 ve dz2 ol mak üze re be öz de or bi tal den olu ur.

3d orbitallerine ili kin s›n›r yüzey diyagramlar›. Bunlar aras›nda 3dz2 farkl› görünmesinekar ›n, tüm özellikleri bak›m›ndan di¤er dört orbitalle özde tir. Daha yüksek

ba kuantum say›s›na sahip d orbitalleri de benzer ekillere sahiptir.

3dx2 – y2 3dz2 3dxy 3dxz 3dyz

y

z

x yx yx yx

z z z z

yx

39

ATOMUN YAPISI

Kuantum Say larKu an tum me ka ni in de, atom lar da ki elek tron da-

Kuantum say›lar›n›n belirtti¤i katman, alt katman ve orbitaller.

n = 3

n = 2

= 1 p

= 2 d

= 0 s

–1 0 +1 3p

–2 –1 0 3d+1 +2

0 3s

= 1 p

= 0 s

–1 0 +1 2p

0 2s

n = 1 = 0 s 0 1s

Katman(Ba kuantum

say›s›)

Alt katman(Orbital kuantum

say›s›)

Orbital(Manyetik kuantum

say›s›) l m la r n aç k la ya bil mek için üç ku an tum sa y s ge-rek li dir.

Bu say lar u ekilde adland r l r:

Ba kuantum say s (n) (Büyüklü ü belirtir.)Yan kuantum (orbital) say s (l) ( ekli belirtir.)Manyetik kuantum (orbital) say s (ml)

(Uzaydaki yönlenmeyi belirtir.)

Ku an tum sa y la r , atom or bi tal le ri nin ve bu or bi tal ler de yer alan elek tron la r n be lir len me sin de kul la n l r.

Spin ku an tum sa y s (ms) ola rak bi li nen dör dün cü ku-an tum sa y s ise be lir li bir elek tro nun dav ra n n aç k-lar. Böy le ce atom lar da ki elek tron la r n ta n m lan ma s ger çek le mi olur.

Ba Kuantum Say s (n)

Ba ku an tum sa y s , elek tron bu lu tu nun çe kir de e olan uzak l ile il gi li dir. Bun lar, ato mun ener ji se vi ye le ri ni ifa de eder. Bu ener ji se vi ye le ri ne elek tron ka buk la r da de nir. Ba ku an tum sa y s “n” ile sem bo li ze edi lir.

1, 2, 3, 4 … gi bi s f r dan bü yük po zi tif tam sa y lar la gös te ril di i gi bi, elek tron ka buk la r n ifa de et mek üze re K, L, M, N, O gi bi harf ler le gös te ri lir.

Ba ku an tum sa y s (n) : 1, 2, 3, 4, 5 ……………Ka buk la r gös te ren harf ler : K, L, M, N, O ……………

Ba ku an tum sa y s , (n) nin de e ri ne ka dar bü yük se elek tron bu lu tu çe kir dek ten o ka dar uzak t r. Elek tron po tan si-yel ener ji si de o ka dar bü yük tür.

Yan Ku an tum (Or bi tal) Sa y s (l)

Elek tron bu lut la r n n e kil le ri ni ve e kil far k ne de ni ile ener ji se vi ye le rin de na s l ay r l ma la r n ola bi le ce i ni be lirt mek üze re yan ku an tum sa y s kul la n l r. Bu na or bi tal ku an tum sa y s da de nir. “l” ile gös te ri lir. Ba ku an tum sa y s na ba l ola rak s f r dan (n – 1) e ka dar po zi tif tam sa y lar la ifa de edil di i gi bi s, p, d, f …… gi bi harf ler le de be lir ti lir.

Yan kuantum say s (l): 0, 1, 2, 3

Alt tabakalar gösteren harfler: s, p, d, f

l nin ald de erlere göre elektronun bulundu u orbital a a da belirtilmi tir.

l = 0 de erini ald nda elektron s orbitalinde bulunur. l = 1 de erini ald nda elektron p orbitalinde bulunur.

l = 2 de erini ald nda elektron d orbitalinde bulunur. l = 3 de erini ald nda elektron f orbitalinde bulunur.

Ayn enerji düzeyinde bulunan alt kabuklar n enerjileri küçükten büyü e do ru u ekildedir: s, p, d, f

Manyetik Ku an tum Sa y s (ml)

Manyetik kuantum say s , manyetik alan etkisinde kalan orbitallerin uzaydaki yönelim biçimini ve alt enerji düzeyinde kaç orbital oldu unu gösterir. Alt enerji düzeyindeki orbital say s ml = 2l + 1 ba nt s ile hesaplan r. Örne in;

l = 0 için ml = 2.0 + 1 = 1 s orbitalleri 1 tiptir. l = 1 için ml = 2.1 + 1 = 3 p orbitalleri 3 tiptir.

l = 2 için ml = 2.2 + 1 = 5 d orbitalleri 5 tiptir. l = 3 için ml = 2.3 + 1 = 7 f orbitalleri 7 tiptir.

40

10. SINIF K MYA

Ba ku an tum sa y s (n) 2 olan atom için a a da ki so ru la r ce vap la y n z.

a) Ana ener ji dü ze yi kaç t r?

b) Yan ku an tum sa y s kaç t r?

c) Yan ku an tum sa y s han gi de er le ri al r?

d) Bu lu nan or bi tal tür le ri ve sa y s kaç t r?

SO RU 23

Ba kuantum say s (n) 3 olan atom için a a daki sorular cevaplay n z.

a) Ana enerji düzeyi kaçt r?b) Yan kuantum say s kaçt r?c) Yan kuantum say s hangi de erleri al r?d) Bulunan orbital türleri ve say s kaçt r?

ÇÖZÜM

SO RU 24

Ba kuantum say s (n) 4 olan atom için a a dakilerden hangisi yanl t r?A) Ana enerji düzeyi 4 tür.B) Yan kuantum say s 3 tür.C) s, p, d ve f orbitalleri bulundurur.D) Yan kuantum say s 1, 2, 3, 4 de erlerini al r.E) Toplam 16 orbital bulundurur.

ÇÖZÜM

41

ATOMUN YAPISI

Spin Kuantum Say s (ms) Elek tron çe kir dek çev re sin de dö ner ken ay n za man da ken di ek se ni çev re sin de de dö ner.

Elek tro nun ken di ek se ni çev re sin de ki dön me ha re ke ti ne spin de nir. Spin ku ant sa y s , Pau li d la ma il ke si ne gö re bir or bi tal de bu lu nan iki elek tron için bir bi ri nin ter si olan +1/2 ve –1/2 ol mak üze re iki de er al r. Bu yüz den her bir or bi tal an cak spin le ri z t olan 2 elek tron bu lun du ra bi lir.

Elektronlar kendi merkezlerinden geçen bir eksen etraf›nda dönüyor gibi davran›rlar.Elektronlar kendi ekseni etraf›nda iki farkl› yönde dönme ihtimali oldu¤undan spinkuantum say›s› için en fazla iki ihtimal var olup bunlar

+ 12

ve – 12

dir.

Bu gösterim elektronlar›n parçac›k karakter ta ›d›klar› dü ünüldü¤ünde bir anlamifade eder.

Ba kuantumsay›s› (n)

Yan kuantumsay›s› ( )

Manyetik kuantumsay›s› (m )

Spin kuantumsay›s› (ms)

1 0 (s) 0 (1s) + 12

– 12

0 (s) 0 (2s) + 12

– 12

1 (p)

–1 (px) + 12

– 12

0 (py) + 12

– 12

+1 (pz) + 12

– 12

2

0 (s) 0 (3s) + 12

– 12

+ 12

– 12

+ 12

– 12

1 (p)

–1 (3px)

0(3py)

+1(3pz) + 12

– 12

3 + 12

– 12

+ 12

– 12

+ 12

– 12

+ 12

– 12

2 (d)

–2(3dxy)

–1(3dxz)

0(3dyz)

+1(3dx2 – y2)

+ 12

– 12

+2(3dz2)

Yukar da bir atomun baz enerji düzeylerindeki elektronlar n kuantum say lar yla nas l ifade edildi i gösterilmi tir.

42

10. SINIF K MYA

Atomlar n Elek tron Di zi lim le ri

Bo orbitaller yukar›daki ekillerlegösterilebilir.

Bir orbitalde 1 tane elektronoldu¤unda yukar›daki

ekillerden biri ile gösterilebilir.

Bir orbitalde 2 tane elektronoldu¤unda yukar›daki

ekillerden biri ile gösterilebilir.

Da ha ön ce atom çe kir de i nin çev re sin de te mel ener ji dü zey le ri nin bu lun du u nu be lirt mi tik. Elek tron lar, bu ener ji dü zey le rin de s, p, d ve f ola rak ad lan d r lan or-bi tal ler de bu lu nur. Her or bi tal spin le ri z t olan en faz la iki elek tron bu lun du ra bi lir. Bir te mel ener ji dü ze yin de en faz la n2 ka dar or bi tal ve 2n2 ka dar elek tron bu lu nur.

Bu du rum a a da ki tab lo ile gös te ri le bi lir.

Ana Enerjidüzeyi (n)

Orbitalsay›s› (n2)

Orbital türü(s, p, d, f)

Maksimum elektronsay›s› (2n2)

1

2

3

4

1

4

9

16

s

s, p

s, p, d

s, p, d, f

2

8

18

32

Modern atom teorisine göre 3. enerji düzeyi (n = 3) için a a daki sorular cevaplay n z.a) Kaç orbital bulunur?b) Bulunan orbital türleri nelerdir?c) Bulundurabilece i maksimum elektron say s kaçt r?

SO RU 25

Modern atom teorisine göre, 4. enerji düzeyi (n = 4) için a a daki sorular cevaplay n z.

a) Kaç orbital bulunur?

b) Bulunan orbital türleri nelerdir?

c) Bulundurabilece i maksimum elektron say s kaçt r?

ÇÖZÜM

43

ATOMUN YAPISI

Atomlar n Elektron Dizili KurallarAufbau KurallarAtomlar n temel hal elektron dizili leri Aufbau kurallar na göre yap l r. “Elektron dizili leri yaz l rken en dü ük enerjili orbitalden ba lanarak elektronlar orbitallere yerle tirilir.”

Orbitallerin enerjileri (n + l) de erine göre artar. (Kletchkowski – Madelung lkesi)

(s için l = 0, p için l = 1, d için l = 2, f için l = 3 oldu unu hat rlayal m)

n + l de erlerinin ayn olmas durumunda n say s büyük olan orbitalin enerjisi de yüksek olur.

A a daki orbital çiftlerinin enerji de erlerini kar la t r n z.

a) 2s – 3s b) 3d – 4s c) 4d – 5p d) 6p – 4f

SO RU 25

3p, 4p ve 5s orbitallerinin enerji yüksekli i a a dakilerin hangisinde do ru kar la t r lm t r?

A) 3p < 4p < 5s B) 3p < 4p = 5s C) 3p < 5s < 4p D) 4p < 3p < 5s E) 5s < 4p < 3p

ÇÖZÜM

SO RU 26

4d, 5p ve 6s orbitallerinin elektron yerle me önceli ine göre s ralanmas a a dakilerden hangisinde do -ru verilmi tir?

A) 6s 4d 5p B) 4d 6s 5p C) 5p 4d 6s D) 5p 6s 4d E) 4d 5p 6s

ÇÖZÜM

44

10. SINIF K MYA

Elektronlar Orbitallere Nas l Yaz l r? lk olarak elektronun bulundu u ana enerji düzeyi (ba kuantum say s ) belirtilir. Daha sonra elektronun bulundu u orbitalin türü (yan kuantum say s ) yaz l r. En son olarak orbital türünün üzerine o orbitalde kaç elektron oldu u yaz l r.

Bu durumu atom numaras 1 olan hidrojen atomunda gösterelim.

Orbitallerin enerji s›ras› ak›lda tutulamayacaksayukar›daki tabloda yukar›dan ba layarak oklar

takip edilirse orbitallerin enerji s›ras› elde edilir.

1

2

3

4

5

6

7

s

s

s

s

s

s

s

p

p

p

p

p

p

d

d

d

d

f

f

1H : 1s1

Ana enerji düzeyi (n)(Ba kuantum say›s›)

Elektronun bulundu¤u orbital türü.(Yan kuantum say›s›)

Orbitalde bulunan elektron say›s›

Elek tron da l m elek tro nun spi ni ni de gös te ren or bi tal di yag ra m yar d m y la da gös te ri le bi lir.

1H :

1s1

Aufbau kurallar gözönüne al narak elek tron da l m ya p l d n da or bi tal le rin ener ji le ri nin dü ük ten yük se e do -ru s ra s öy le dir.

1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p 5s 4d 5p 6s 4f 5d 6p 7s 5f 6d 7p Her or bi tal en faz la iki elek tron bu lun du ra bi lir. Bu elek tron lar fark l spin ku an tum sa y s na ya ni spi ne sa hip ol ma l d r.

Atom nu ma ra s 4 olan Be ato mu için bu du ru mu in ce le ye lim.

4Be : 1s2 2s2 ola rak ya z l r. 1s3 2s1 ve ya 1s4 ya z la maz. Çün kü bir or bi tal de en faz la 2 elek tron bu lu na bi lir.

Hunt Kural“E enerjili orbitallere birer elektron yerle meden ikinci elektron yerle emez.”

7N : 1s2 2s2 2px2 2py

1 2pz0 (Bu dizili Hunt Kural na uygun de ildir. px, py, pz orbitallerine birer elektron yerle meden

2. elektron yerle emez.)

7N : 1s2 2s2 2px1 2py

1 2pz1 (Bu dizili Hunt Kural na uygun)

Pauli Kural“Bir atomda herhangi iki elektronun bütün kuantum say lar ayn olamaz.” En az bir kuantum say s n n farkl olmas ge-rekir. Bu kurala göre n, l ve ml say lar ayn olan iki elektron bulunsa bile bunlar n ms leri (spinleri = dönme yönle-ri) farkl d r.

6C :

1s 2s 2px 2py 2pz

6C :

6C :

Karars›z durum. Özde orbitallere birerelektron yerle meden ikinci yerle emez

Karars›z durum. Özde orbitallere birerelektron yerle mi ancak spinleri z›t.

Kararl› durum. Özde orbitallere birer elektronyerle mi ve bu elektronlar paralel spinli.

(Hunt Kural›na ayk›r›)

(Pauli Kural›na ayk›r›)

(Hem Hunt hem de Pauli kural›na uygun)

45

ATOMUN YAPISI

etkinlik12A a da atom nu ma ra s ve ri len ele ment le rin te mel hal için or bi tal lerde ki elek tron da l m ve or bi tal di yag ra m n ya-p n z.

Element

a

b

c

d

e

f

g

h

i

j

k

l

5X

7Y

10Z

12T

15U

18V

20W

21R

25S

30Q

33M

38N

Elektronlar›n›n orbitallerdekida¤›l›m›

Orbital diyagram›

1s2 2s2 2p11s 2s 2p

46

10. SINIF K MYA

Atom numaras 12 olan element için a a daki sorular cevaplay n z.

a) Elektronlar n n temel hal için orbitallerdeki da l m nas ld r?

b) Elektronlar n n temel hal için orbital diyagram nas ld r?

SO RU 27

Temel hal elektron da l m nda ilk 7 orbitali tam dolu olan X atomu için a a daki sorular cevaplay n z.

a) Atom numaras kaçt r?

b) s orbitallerinde toplam kaç elektron bulunur?

c) p orbitallerinde toplam kaç elektron bulunur?

d) Paralel spinli kaç elektronu vard r?

ÇÖZÜM

SO RU 28

p orbitallerinde toplam 15 elektron bulunan temel haldeki X elementinin atom numaras kaçt r?

ÇÖZÜM

SO RU 29

Ba kuantum say s 4 olan orbitallerinde toplam 14 elektron bulunan elementin atom numaras kaçt r?

ÇÖZÜM

47

ATOMUN YAPISI

SO RU 30

Temel durumdaki nötr X atomunun 18 orbitalinden son ikisi yar doludur.

Buna göre, bu atomun p orbitallerinde toplam kaç elektron bulunur?

ÇÖZÜM

SO RU 31

X elementinin orbital elektron dizili i u ekildedir.

X elementinin orbital elektron dizili i u ekildedir.�

��

Buna göre,

I. 10 numaral orbitalin çekirde e uzakl en fazlad r.II. 3, 4, 5, 7, 8 ve 9 nolu orbitallerin enerjileri birbirine e ittir.III. 1 nolu orbitalin enerjisi en fazla ve h z en dü üktür.yarg lar ndan hangileri do rudur?A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve II D) I ve III E) II ve III

ÇÖZÜM

Küresel SimetriElek tron bu lut la r uzay da kü re ek lin de da l ma sa hip olan atom la ra kü re sel si met rik atom lar de nir. Bir or bi tal ya r do lu ol du un da ya da tam do lu ol du un da atom kü re sel si met rik olur. Ya ni elek tron da l m s1, p3, d5, f7 ve ya s2, p6, d10, f14 ile bit mi se o atom kü re sel si met rik tir.

Her atom kü re sel si met ri ye ula a rak ka rar l elek tron da l m na sa hip ol mak is ter. Kü re sel si met ri ye ula m atom lar-da elek tron la r n ener ji si da ha dü ük tür. Dü ük ener ji li du rum da ha ka rar l bir du rum dur.

Ba z atom lar or bi tal le rin de ki elek tron la r yer de i ti re rek kü re sel si met rik ya p ya ula r lar.

Elektron da l m ns2 (n – 1)d4 eklinde biten atomlar ns1 (n – 1)d5 ekline dönü ür.

Elektron da l m ns2 (n – 1)d9 eklinde biten atomlar ns1 (n – 1)d10 ekline dönü ür.

Örne in 24Cr nin elektron da l m n n

24Cr :

1s2 2s2 2p6 3s2 4s23p6 3d4

eklinde olmas beklenirken 4s de ki 2 elek tron dan bi ri 3d or bi ta li ne at lar ve olu an yeni haldeki kararl Cr atomunun elektron da l m öyle olur:

24Cr :

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5

48

10. SINIF K MYA

etkinlik13Küresel simetriyle ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) Küresel simetrik atomlar, küresel simetrik olmayan atomlara göre daha kararl d r.

b) Küresel simetrik atomlar, küresel simetrik olmayan atomlara göre daha yüksek enerjilidir.

c) Küresel simetrik atomlarda, çekirde in her yöndeki elektronlara uygulad çekim ayn d r.

d) Atom numaras 9 olan element atom numaras 10 olan elementten daha kararl d r.

e) Atom numaras 42 olan elementin elektron da l m küresel simetriktir.

f) Atom numaras 47 olan elementin elektron dizili inin son terimi 4d9 dur.

etkinlik14A a da atom nu ma ra s ve ri len atom la r n te mel hal için elek tron da l m ve or bi tal di yag ra m n ya pa rak han gi le ri nin kü re sel si met rik ol du u nu evet (E) veya hay r (H) ile belirtiniz.

ElementElektronlar›n›n orbitallerdeki

da¤›l›m› Orbital diyagram›Küresel simetrik

E/H

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

i)

j)

k)

l)

m)

n)

4Be

6C

7N

11Na

17Cl

22Ti

24Cr

25Mn

29Cu

30Zn

33As

42Mo

47Ag

54Xe

1s2 2s2 E

49

ATOMUN YAPISI

Uyar lm AtomBir ato ma d a r dan bir mik tar ener ji ve ri lir se elek tron lar dan bi ri si bu lun ma s ge re ken or bi tal den da ha yük sek ener ji li bir or bi ta le ge çe bi lir. Bu tür ato ma uya r l m atom de nir. Örne in Na atomunun temel hal ve son orbitaldeki elektro-nun 4s1 e uyar lm halinin elektron da l m verilmi tir.

11Na : 1s2 2s2 2p6 3s1 (temel hal)

11Na : 1s2 2s2 2p6 4s1 (uyar lm hal)

Uyar›lm› bir atom tekrar temel hale geçerken üzerindekifazla enerjiyi belirli bir frekansta › ›k olarak d› ar›ya yayar.

etkinlik153X atomunun farkl durumlardaki elektron da l mlar u ekilde verilmi tir.

I. 3X(g) : 1s2 2s1 + ›s› (q1) 3X(g) : 1s2 3s1

II. 3X(g) : 1s2 2s1 + ›s› (q2) 3X(g) : 1s2 4p1

III. 3X(g) : 1s2 2s1 + ›s› (q3) 3X(g) + e–

Buna göre a a¤›daki sorular› cevaplay›n›z.

a) q1, q2 ve q3 enerji de¤erlerinden hangileri uyar›lma enerjisidir?

b) q1, q2 ve q3 enerji de¤erlerinden hangileri iyonla ma enerjisidir?

c) q1, q2 ve q3 enerji de¤erleri küçükten büyü¤e do¤ru nas›l s›ralan›r?

d) I. olay sonucu olu an X ten mi yoksa II. olay sonucu olu an X ten mi elektron koparmak daha zordur?

+

IV. 3X(g) : 1s2 3s13X(g) : 1s2 2s1

e) Hangi tepkime sonucunda belirli frekansta › ›k yay›l›r?

f) Hangi tepkimede enerji so¤urmas› gerçekle ir?

50

10. SINIF K MYA

yonlar n Elek tron Di zi li iElek tron al m ya da elek tron ver mi ato ma iyon de nir. Nötr bir atom elek tron al r sa ek si yük le yük le nir ve olu an ek-si yük lü iyon an yon ola rak ad lan d r l r. Nötr bir atom elek tron ve rir se ar t yük le yük le nir ve olu an art yüklü iyon kat-yon olarak adland r l r.

Anyonlar n Elektron Dizili iAnyon lar da, ato mun al d elek tron sa y s nötr hal de ki elek tron sa y s na ek le ne rek bi li nen s ra ya gö re elek tron lar or-bi tal le re da t l r.

9F :1s2 2s2 2p5

Yu ka r da elek tron da l m ve ri len F ato mu 1 elek tron al r sa –1 yük lü F– iyo nu olu ur. Al nan elek tron 2p or bi ta lin de bu lu nan tek elek tro nun ya n na yer le ir. Bu or bi tal de ki elek tron sa y s 2p5 ten 2p6 ya ç kar.

9F–:

1s2 2s2 2p6

Atom bo lukta bir yer kaplar. Buna atom hacmi denir. Bir atom elektron ald nda hacmi artar.

Yuka r da ki ör ne i miz de F ato mu ile F– iyo nu nun hac mi kar la t r l d n da F– nin hac mi F nin hac min den da ha bü-yük tür.

Kat yon la r n Elek tron Di zi li iNötr bir atom dan kat yon olu ur ken elek tron ba ku ant sa y s en bü yük or bi tal den ön ce lik le ko par. Ato mun en yük sek ener ji dü zey li or bi ta li s ve ya p ise elek tron lar s ra s y la ön ce p or bi ta lin den son ra s or bi ta lin den ko par.

Atom numaras 11 olan Na atomu için a a daki sorular cevaplay n z.

a) Nötr Na atomunun temel hal elektron da l m nas ld r?

b) Na+ iyonunun elektron da l m nas ld r?

51

ATOMUN YAPISI

Atom nu ma ra s 21 olan Sc ato mu için a a da ki so ru la r ce vap la y n z.

a) Nötr Sc ato mu nun te mel hal elek tron da l m na s l d r?

b) Sc+ iyo nu nun elek tron da l m na s l d r?

c) Sc2+ iyo nu nun elek tron da l m na s l d r?

d) Sc3+ iyo nu nun elek tron da l m na s l d r?

e) Sc, Sc+, Sc2+ ve Sc3+ n n atom ha cim le ri bü yük ten kü çü e na s l s ra la n r?

52

10. SINIF K MYA

SO RU 32

28X ve 30Y2+ iyonlar için a a daki sorular cevaplay n z.

a) X ile Y2+ nin s orbitallerinde kaçar tane elektron bulunur?

b) X ile Y2+ nin d orbitallerinde kaçar tane elektron bulunur?

ÇÖZÜM

SO RU 33

Mn elementinin atom numaras 25 tir. Buna göre,I. Temel halde Mn nin e le memi 5 elektronu bulunur.II. Mn2+ iyonunun e le memi 3 elektronu bulunur.III. Mn2+ iyonunun yar çap , Mn atomunun yar çap ndan büyüktür.yarg lar ndan hangileri do rudur?


ÇÖZÜM

SO RU 34

2656Fe atomundan olu an Fe2+ ve Fe3+ iyonlar için a a dakilerden hangisi yanl t r?

A) p orbitallerindeki toplam elektron say lar e ittir. B) s orbitallerindeki toplam elektron say lar e ittir.C) d orbitallerindeki toplam elektron say lar e ittir. D) Fe2+ nin iyon yar çap , Fe3+ ünkinden büyüktür.E) Proton say lar e ittir.

ÇÖZÜM

SO RU 35

Cu2O bile i inde toplam 66 elektron bulunmaktad r. Bu bile ikteki Cun+ iyonu için;I. Proton say s 29 dur.II. Elektron say s 28 dir.III. Elektron dizili inin son terimi 3d10 dur.yarg lar ndan hangileri do rudur? (O nun atom numaras 8 dir.)A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

53

ATOMUN YAPISI

etkinlik16A a da atom nu ma ra s ve ri len iyonlar n elektron da l m ve orbital diyagramlar n yap n z.

Elektronlar›n›n orbitallerdeki da¤›l›m›Element

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

i)

j)

k)

l)

m)

n)

o)

8O2–

11Na+

13AI+

13AI3+

20Ca2+

22T i+

22Ti2+

22Ti4+

24Cr+

29Cu+

31Ga+

34Se2–

31Ga3+

38Sr2+

42Mo6+

1s2 2s2 2p6

Orbital diyagram›

1s 2s 2p

54

10. SINIF K MYA

1. Ele ment spek trum la r n n bir bi rin den fark l ol-ma s ;

I. Atom yap lar n n farkl olu u

II. Elektron yap lar n n farkl olu u.

II I. Atomlar n enerji düzeylerinin farkl olu u

nedenlerinden hangileriyle ili kilidir? A) Yaln z I B) Yaln z III C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III

2. Bohr atom mo de li ne gö re bir elek tron 2. ener ji dü-ze yin den 1. ener ji dü ze yi ne in mek te dir.

Buna göre,

I. Atomda elektromanyetik ma olur.

II. Elektron çe kir dek çev re sin de da ha h z l dö ner.

II I. Elektronun toplam enerjisi artar.

yarg lar ndan hangileri yanl t r? A) Yaln z I B) Yaln z II C) Yaln z III

D) I ve II E) II ve III

3.

n = 5

n = 4

n = 3

n = 2

n = 1

a

b c d

e

e kil de hid ro jen ato mun a ait elek tro nun ba z ener-ji dü zey le ri ara s n da ki ge çi le ri gös te ril mi tir.

Bu ge çi ler den ya y n la nan spek trum çiz gi le rin-den hangileri Balmer serisinde yer al r?

A) Yaln z a B) Yaln z b C) c ve d

D) b ve e E) b, c ve d

4. A a da ki gö rü ler den han gi si Thom son atom

mo de li ne ait de il dir?

A) Atom da ek si yük lü elek tron lar var d r.

B) Atom da ar t yük lü pro ton lar var d r.

C) Elek tron lar ato mun çe kir de i et ra f n da dö ner-ler.

D) Atom küt le si nin ço u nu pro ton lar olu tu rur.

E) Atom da ki pro ton lar la elek tron la r n sa y s e it tir.

5. Rutherford atom modeli,

I. Atomun çekirdekli yap da olmas

II. Atom la r n ke sik li spek tu rum ya p da n yay-ma s

II I. Çe kir dek hac mi nin atom hac mi ne gö re çok kü-çük ol ma s

görü lerinden han gi le ri ne aç k la ma ge tir me-mi tir?

A) Yaln z I B) Yaln z II C) Yaln z III


6. Hid ro jen ato mun da 4. ana ener ji dü ze yin de bu-lu nan bir elek tron kaç tür fo ton ya ya bi lir?

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

7. nsan gözü, dalga boyu 4.10–5 cm ile 7.10–5 cm

aras ndaki nlar görebilir.

Bu na gö re, in san gözünün du yar l ol du u en kü çük k ener ji si a a da ki ler den han gi si dir?

(h : planck sabiti, c = k h z , = frekans)

) ) )

) )

A hc B h Chc

D hc E h7

107

10107

410

410

· ··

· ·

5 55

5 5

TEST – 1GENEL TEKRAR TESTLER

��

��

55

ATOMUN YAPISI

8. Her ta ne ci e e lik eden bir dal ga var d r.

Ta ne cik le rin dal ga boy la r küt le le riy le ters orant l d r.

Bu na gö re, h zla r e it olan nöt ron (n), pro ton (p) ve elek tron (e) un dal ga boy la r ara s n da ki ili ki a a da ki le rin han gi sin de do ru ve ril mi -tir?

A) p > n > e B) e > p > n C) e = p > n

D) e > p = n E) p = n > e

9. Bo luktaki bütün dalgalar n h z için;

I. I k h z na e ittir.

II. Dal ga bo yu art t k ça dal ga h z ar tar.

II I. Dal ga n n fre kan s azal d k ça dal ga h z da azal r.

aç klamalar ndan hangileri do rudur?

A) Yaln z I B) Yaln z III C) I ve II


10. Dal ga bo yu 4.10–5 cm olan mor n fre kan s kaç hertz dir?

A) 5.1014 B) 7,5.1014 C) 7,5.1015

D) 9.1015 E) 5.1016

11. Bohr atom modeli;

I. Atomda enerji düzeyleri bulunmas

II. Atom la r n yap t ma n n ke sik li spek trum ver me si

II I. Çok elek tron lu atom la r n sü rek li spek trum ver-me si

gerçeklerinden hangilerini aç klayabilir?

A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

12. Temel haldeki bir atomu uyarmak için,

I. Elektronlarla bombard man etme

II. Fotonlarla bombard man etme

II I. Is tma

i lemlerinden hangileri yap labilir?

A) Yaln z I B) Yaln z III C) I ve III


13. Hid ro jen ato mu nda elek tro nun her han gi bir ener ji dü ze yin den 3. ener ji dü ze yi ne ge çer ken ya y n la ya ca spek trum çiz gi le ri han gi se ri de yer al r?

A) Lyman serisi B) Balmer serisi

C) Paschen serisi D) Brackett serisi

E) Pfund serisi

14. Fo ton lar la il gi li a a da ki aç k la ma lar dan han-gi si yan l t r?

A) Sü rek li ol ma yan ener ji par ça c k la r na fo ton de-nir.

B) Yük sek fre kans l fo ton lar da, bir nok ta dan bir sa ni ye de çok sa y da dal ga ge çer.

C) Yüksek ener ji li fo ton la r n fre kan s yük sek tir.

D) Dal ga bo yu kü çük olan fo ton la r n fre kan s da kü çük tür.

E) Fark l me tal ler den elek tron ko par mak için me-tal yü ze yi ne fark l fre kans l fo ton lar gön de ril-me li dir.

15. Balmer serisini olu turan spektrum çizgi-leri hangi enerji düzeyine dönü s ras nda olmaktad r?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

��

��

1 D 2 C 3 D 4 C 5 B 6 E 7 A 8 D 9 A 10 B 11 C 12 E 13 C 14 D 15 B

56

10. SINIF K MYA

1. Mo dern atom te ori si ne gö re n = 4 ener ji dü ze yi için;

I. 4 tür orbital içerir.

II. 16 tane orbital içerir.

III. Maksimum 32 tane elektron bulundurur.




2. Temel haldeki nötr X ato mu nun ilk 11 or bi ta li tam do lu dur.

Bu na gö re X ato mu nun atom nu ma ra s kaç t r?

A) 21 B) 22 C) 24 D) 26 E) 28

3. Te mel hal de ki 27Co ato mun da kaç ta ne e le -me mi elek tron var d r?

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 7

4. X atomu ile ilgili a a daki bilgiler veriliyor.

Nötron say s 20 dir.

Temel hal de 4s or bi ta lin de 1 ta ne elek tro nu var d r.

Buna göre, X ato mu nun küt le nu ma ra s kaç t r?

A) 19 B) 38 C) 39 D) 40 E) 41

5. Pro ton sa y la r a a da ve ri len atom lar dan han gi si nin te mel hal de ya r do lu or bi ta li yok-tur?

A) 22 B) 24 C) 26 D) 28 E) 30

6. Nötral X, Y ve Z atom la r n n elek tron da l m a a- da ki gi bi dir.

X : 1s22s1

Y : 1s23p1

Z : 1s24s1

Buna göre;

I. En dü ük enerjili olan X tir.

II. Y ve Z uyar lm atomlard r.

III. Z den 1 elektron koparmak di er le rin den da ha faz la ener ji ge rek ti rir.




7. Nötr bir ele men tin 4. te mel ener ji dü ze yin de ki or bi-tal ler den 3 ta ne si tam do lu dur.

Bu na gö re, bu ele men tin elek tron bu lun du ran or bi tal le ri nin top lam sa y s kaç t r?

A) 13 B) 14 C) 15 D) 18 E) 20

8. A a da ba z atom la r n elek tron da l m la r n n or-bi tal e ma s ve ril mi tir.

1s 2s 2p 3s 3p

X:

Y:

Z:

Buna göre, bu atom lar dan han gi le ri uya r l ma-m t r?

A) Yaln z X B) Yaln z Y C) Yaln z Z

D) X ve Y E) Y ve Z


��

��

57

ATOMUN YAPISI

9. X atomu için u bilgiler veriliyor.

X4+ iyonunun elektron da l m 1s22s22p63s2 eklindedir.

Nötron say s proton say s ndan 2 fazlad r.

Bu na gö re, X ato mu nun küt le nu ma ra s kaç t r?

A) 16 B) 18 C) 26 D) 32 E) 34

10. A a da atom nu ma ra la r ve ri len atom lar dan han gi si nin elek tron da l m kü re sel si met rik de il dir?

A) 15 B) 18 C) 21 D) 24 E) 25

11. 22Ti2+ iyonun da ki do lu ve ya r do lu or bi tal le rin sa y s a a da ki le rin han gisi nde do ru ve ril-mi tir?

Dolu Yar dolu ————— —————

A) 9 2

B) 10 2

C) 9 –

D) 10 –

E) 8 4

12. A a da ba z iyon la r n elek tron da l m ve ril mi tir.

I. 15X3+ : 1s22s22p63s2

II. 21Y+ : 1s22s22p63s23p64s2

III. 25Z2+ : 1s22s22p63s23p63d5

Bu elektron da l m la r n dan han gi le ri yan l t r?



13. X, Y ve Z atomlar n n temel haldeki elek tron da -l m la r n n son te ri mi a a da ki gi bi dir.

X : ..... 3p1

Y : ..... 3d1

Z : ..... 4s1

Buna göre; I. X ve Y nin yar dolu orbital say lar e ittir. II. Y ve Z nin s orbitallerindeki toplam elektron

say lar e ittir. III. Y nin atom numaras 19 dur. yarg lar ndan hangileri do rudur? A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve II


14. 24X element atomuyla ilgili; I. Elektronlar n n orbital emas

1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d

II. X+1 iyonunun elektron da l m

1s22s22p63s23p64s13d4 tür.

III. 3px orbitalindeki elektronlar n n bulunma olas l klar n n da l m

�

��

eklindedir.




15. I n yap s yla ilgili;

I. Bo lukta do rusal olarak yay l r.

II. H z k h z na e ittir.

III. Geçti i ortama enerji aktar r.


A) Yaln z I B) Yaln z III C) I ve IID) I ve III E) I, II ve III

��

��

1 E 2 D 3 B 4 C 5 E 6 C 7 D 8 A 9 E 10 C 11 A 12 B 13 A 14 D 15 E

66

10. SINIF K MYA

1. Atom numaras 59 olan Pr element atomunun katman elektron da l m a a dakilerin hangi-sinde do ru verilmi tir?

A) 2 8 18 20 8 3 B) 2 8 18 21 8 2

C) 2 8 18 18 11 2 D) 2 8 18 22 8 1

E) 2 8 18 18 10 3

2. 2311 Na+ ve 23

12 Mg2+ iyon la r için,

I. Nöt ron sa y la r

II. Elek tron ve nükleon sa y la r

II I. Pro ton sa y la r

ni ce lik le rin den han gi le ri bir bi ri ne e it tir?

A) Yal n z I B) Yal n z II C) Yal n z II I

D) I ve II E) II ve II I

3 A a da ki atom lar dan han gi si uya r l m bir ato mun elek tron di zi li i dir?

A) 13AI : 1s2 2s2 2p6 3s1 3p1 4s1

B) 11Na : 1s2 2s2 2p6 3s1

C) 12Mg : 1s2 2s2 2p6 3s2

D) 14Si : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p2

E) 15P : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3

4.

X

Y

Z

7

8

9

Atom numaras›

5

10

9

Elektron Say›s›

X, Y, Z elementleri atomlar na ait baz bilgiler yukar da verilmi tir.

Buna göre, X, Y, Z den han gi le ri ne ga tif (an yon) iyon dur?

A) Yaln z X B) Yaln z Y C) Yaln z Z

D) X ve Y E) Y ve Z

5. I n dalga modeliyle ilgili;

I. Bir dalgan n iddeti, genli inin karesiyle ters orant l d r.

II. Bir dalgan n maksimum yüksekli i veya mini-mum derinli ine dalgan n genli i denir.

II I. Dalga boyu ne kadar büyükse dalgan n frekan-s da o derece dü üktür.

yarg lar ndan hangileri yanl t r?

A) Yal n z I B) Yal n z II C) I ve I I

D) II ve III E) I, II ve II I

6. Elek tron da l m ...3d6 ile son la nan bir X ele-men ti nin atom nu ma ra s ve p or bi tal le rin de bu-lu nan elek tron sa y la r top la m ne dir?

p or bi tal le rin de ki Atom no. elek tron sa y s ————— ———————— A) 26 14

B) 25 18 C) 24 25 D) 26 13 E) 26 12

7. I kla ilgili;

I. Siyah cisim s t ldakça man n iddeti artar.

II. Üzerine dü en bütün nlar so uran cisimlere siyah cisim denir.

II I. I k hem dalga hem de tanecik özelli i gösterir.


A) Yal n z I B) Yal n z II C) I ve I I


8. I. Enerjinin paketler halinde ta nd n ileri süren teoriye kuantum teorisi denir.

II. Her metalden elektron koparmak için gönderi-len n n frekans ayn d r.

III. Bütün elementlerin yay nma çizgi spektrumlar ayn d r.

yukar daki ifadelerden hangileri do rudur? A) Yal n z I B) Yal n z II C) I ve II I



��

��

67

ATOMUN YAPISI

9. Mo dern Atom Te ori si ne ili kin,

I. Elek tron lar or bi tal ler de bu lu nur.

II. Bir or bi tal de bu lu nan elek tron la r n dön me yö nü (spin) bir bi ri ne z t t r.

II I. s, p, d ve f ol mak üze re 4 çe it or bi tal var d r.

yarg lar ndan han gi le ri do ru dur?

A) Yal n z I B) Yal n z II C) I ve II I


10. 29X ele ment ato muy la il gi li,

I. Elek tron la r n or bi tal le re da l m : [Ar] 4s2 3d9 bi çi min de dir.

II. X+ iyo nu nun elek tron da l m : [Ar] 3d10 dur.

II I. 3px or bi ta lin de elek tron la r n bu lun ma ola s l k la-r n n da l m

y

xz

ek lin de dir.

yar g la r n dan han gi le ri do ru dur?

(Atom numaras : Ar = 18)

A) Yal n z I B) Yal n z II C) I ve II ID) II ve III E) I, II ve II I

11. Nötr X ele men ti nin elek tron di zi li i 3d1 ile bit mek-te dir.

Bu ele men tin çe kir dek yü kü a a dakilerden hangisidir?

A) +21 B) +22 C) +23 D) +24 E) +25

12. A a da ki iyon la r n han gi sin de 10 elek tron, 13 nöt ron, 14 pro ton bu lu nur?

A) 2714X4+ B) 28

14X4+ C) 2714X3+

D) 2713X3+ E) 28

14X3+

13. X:

Y:

Z:

Yukar da ba l dal ga boy la r ve ri len elek tro-man ye tik n la r n ener ji le ri a a da ki le rin han-gi sin de do ru kar la t r l m t r?

A) X < Y < Z B) Z < Y < X C) X = Y = Z

D) X < Z < Y E) Z < X < Y

14. H atomuna ait elektron a a da belirtilen enerji dü-zeyleri aras nda geçi yapmaktad r. Bu geçi ler s ras nda yay mlanan n n frekanslar 1, 2 ve

3 ile gös te ril mi tir.

Geçi in oldu u enerji düzeyleri I n n frekans

4. den 3. ye 1

3. den 2. ye 2

2. den 1. ye 3

Bu na gö re, 1, 2 ve 3 ara s n da ki ili ki a a -da ki le rin han gi sin de do ru ve ril mi tir?

A) 1 = 2 = 3 B) 1 > 2 > 3

C) 3 > 2 > 1 D) 1 > 3 > 2

E) 2 > 1 > 3

15. Atomun yap s ve atomun yap s ile yap lan deneyler ile ilgili;

I. Elementlerin X n spektrumu yard m ile atom numaralar bulunabilir.

II. X nlar n elementlerle çarp t rarak element-lerin atom numaralar n bulan bilim adam Thomson’dur.

III. Elektron yükünün –1,6.10–19 coulomb oldu u-nu ya damlas deneyi ile bulan bilim adam Moseley’dir.


A) Yal n z I B) Yal n z II C) I ve II I


��

��

1 B 2 B 3 A 4 B 5 A 6 E 7 E 8 A 9 E 10 D 11 A 12 A 13 B 14 C 15 A

68

10. SINIF K MYA

Ba l Atom Kütlelerinin TarihçesiEle ment le rin atom la r , mik ros kop lar la bi le gö rü le me ye cek ka dar kü çük tür. Bu ka dar kü çük ta ne cik le rin gü nü mü z tar t

alet le riy le tar t l ma s müm kün de il dir.

Bu ne den le bir ele men te ait atom la r n küt le si ba ka bir ele men tin atom la r n n küt le siy le kar la t r la rak ve ri lir. Bu i -

lem de en ko lay yön tem, bir ele men tin atom la r n dan bi ri nin küt le si ni bi rim ola rak se çip, di er ele ment le re ait atom la r n

küt le si ni bu na gö re be lir le mek tir.

Bir atomun temel olarak seçilen bir ba ka atomdan kaç kere daha a r oldu unu gösteren say ya ba l atom kütlesi denir.

Dal ton, tep ki me ler de atom la r n ger çek küt le le ri nin önem li ol ma d n , he sap la ma lar da, ba l atom küt le le ri nin ye ter-

li ola bi le ce i ni be lirt mi tir.

Dal ton, en kü çük olan hid ro jen ato mu nun küt le si ni 1 bi rim ka bul edip di er atom lar hid ro jen ato mu nun kaç ka t y sa o

ka dar bi rim ka bul etmi tir.

Ör ne in hid ro je nin atom küt le si 1 bi rim ka bul edil di in de ok si je nin küt le si bu nun 15,9 ka t d r. Bu du rum da ok si je nin

ba l atom küt le si 15,9 bi rim dir.

Kar la t r ma lar ya p l r ken, atom küt le si he sap la na cak ele ment le hid ro je nin han gi küt le ora n n da bi le ik olu tur du u

in ce le ne rek ya p l m t r. 1 gram hid ro jen le bir le en küt le le ri dik kate al na rak ba z ele ment le rin atom küt le le ri tab lo da

ve ril mi tir.

Element

Flor

Klor

Brom

Kükürt

‹yot

Sembolü

F

CI

Br

S

I

Ba¤›l atom kütlesi

19,9

35,5

79,9

32,06

126,9

19. yüz y l da 1 gram hid ro jen le bir le en ele ment küt le le ri nin tam sa y ye ri ne on la ra ya k n de er ler bu lun ma s n de ney ha ta la r -na da yan d rm lar d r.

Bu nun so nu cu ola rak da her ele men tin ato mu nun küt le si nin hid ro jen ato mu küt le si-nin tam ka t ol du u so nu cu na var m lar d r.

Ancak baz elementlerin hidrojenli bile ikleri elde edilemeyebilir. Bu elementlerin ba l atom kütlesi de ba l atom küt-lesi bilinen elementler yard m ile bulunur. Atom kütlelerini ezberlemeye gerek yoktur. lemler için gerekti inde bu de erler verilir.

Atomik Kütle BirimiGünümüzde atom kütlelerini kar la t rmak için karbon atomu kullan l r. Karbon atomunun kütlesi 12 birim kabul edilip bunun 1/12 si 1 atomik kütle birimi (akb) olarak tan mlan r.

Bu durumda baz elementlere ait atomlar n akb türünden de erleri u ekildedir.

Bölüm 2 ATOM KÜTLES YAKLA IMIVE MOL KAVRAMI

69

ATOMUN YAPISI

1 H atomu ………… 1 akb 1 C atomu ………… 12 akb 1 O atomu ………… 16 akb

1 taneC atomu

12akb

1 akb

12 akb

1 taneH atomu

1 akb

MolBa l atom küt le si ka dar gram ele men te 1 mol de nir. A a da ki tab lo da ba z ele ment le rin ba l atom küt le le ri ve 1 mol le ri nin küt le le ri ve ril mi tir.

�� !

"#$%&'� �(")

*+%,& �(-)

./ #'� �(.)

*0/0%!�(�)

��+!&�1 1 2+34��+!&�/0!�� #

��+/,

��+/,

��+/,

��+/,

��5%+�

��5%+�

��5%+�

��5%+�

��&�0 0 /0!�� #

Tek atomlu, avogadro say s kadar tanecik bulunduranelementin ba l kütlesine

atom-gram denir.1 mol atom = 1 atom - gram

akb yerine Dalton’a izafetenDa olarak birimlendirilebilir.

H = 1 akb veya H = 1 Da

C = 12 akb veya C = 12 Da

Kütlesi verilen bir maddenin mol say s öyle bulunabilir:

nMm

A= n: mol say s m: kütle MA: mol kütlesi

Elementlerin ço unun mol kütlesi tam say de ildir. Ancak i lemlerde kolayl k olmas aç s ndan bu de erler genellikle tam say olarak al n r.

Ele ment le rin Mol Küt le si Ne den Tam Sa y De il dir?

Küt le spek tro met re si ile ya p lan öl çüm ler de ba z ele ment le rin fark l ya p da atom la r n n ol du u or ta ya ç k m t r.

Pe ki bu na s l müm kün ola bi lir?

Bir ele men tin tü rü nü çe kir dek te ki pro ton sa y s be lir ler. Ba z atom lar kar la t r l d n da çe kir dek te ki pro ton sa y la r n n ay n nöt ron sa y la r n n ise fark l ol du u gö rül mü tür. Bu tür atom la ra izo top atom lar de nir.

Proton say s ayn nötron say s farkl olan atomlara izotop atomlar denir.

zotop atomlar n kütle numaras da farkl d r.

Peki bu durumdaki elementlerin mol kütlesi nas l bulunur? Bu tür elementlerin mol kütlesi bulunurken do adaki bulunu % leri dikkate al n r. Bu ekilde bulunan de ere ortala-ma atom kütlesi denir.Elementlerin ortalama atom kütlesi u ekilde bulunur.

Ortalama atom kütlesi = 1. izotopun kütle no ·

1. izotopunkütlece % si

100 + 2. izotopun kütle no ·

�6�#�&!&�1 /0!��7��8� #

�� + ………

(O.A.K)

70

10. SINIF K MYA

Klor ele men ti do a da % 75 ora n n da 35CI ve % 25 ora n n da 37CI izo top la r n n ka r m ek lin de bu lu nur.

Bu na gö re, klor ele men ti nin or ta lama atom kütlesi kaçt r?

SO RU 1

Ba¤›l çokluk

3

63 65Kütle no

1

ekilde bak r (Cu) elementinin izotoplar n n ba l çokluk – kütle no grafi i veril-

mi tir.

Buna göre, Cu elementinin ortalama atom kütlesi kaçt r?

ÇÖZÜM

SO RU 2

Atom numaras 14 olan silisyum (Si) tabiatta üç izotopun kar m olarak bulunur.

zotop Kütle No % çoklu u_____ _______ _________

X 28 92,2

Y 29 4,7

Z 30 3,1

Buna göre, silisyumun ortalama atom kütlesi kaçt r?

ÇÖZÜM

71

ATOMUN YAPISI

Avogadro Say s Avo ga dro say s , bir ele men tin 1 mo lün de ki atom sa y s ya da bir bi le i in 1 mo lün de ki mo le kül sa y s d r. De ney sel he sap la ma lar, Avo gad ro sa y s n n 6,02.1023 ol du u nu gös ter mi tir.

Avogadro Say›s› Nas›l Bulundu?Kütle spektrometresiyle bütün elementlere ait atomlar›n gerçek kütlesi bulunmu tur.A a¤›daki tabloda kütle spektrometresiyle bulunan baz› elementlere ait gerçek kütleler verilmi tir.

imdi de yukar›daki elementlerin mol kütlelerini, gerçek atom kütlesine bölelim.

He için = 4

6,645.10–24= 6,019.1023 N için = 14

2,326.10–23= 6,02.1023

AI için = 27

4,485.10–23= 6,02.1023 Ca için = 40

6,645.10–23= 6,019.1023

Bulunan de¤erler birbirine çok yak›n de¤erlerdir. ‹ lemler çok hassas yap›l›rsa de¤erlerin e it oldu¤u görülür.Ç›kan bu de¤er 1 mol elementteki atom say›s› yani Avogadro say›s›d›r.

Element

He

N

AI

Ca

Gerçek AtomKütlesi

6,645.10–24 g

2,326.10–23 g

4,485.10–23 g

6,645.10–23 g

Elementinmol kütlesi

4 g / mol

14 g / mol

27 g / mol

40 g / mol

1 tane H atomu = 1 akb

1 tane C atomu = 12 akb

1 tane O atomu = 16 akb

1 tane AI atomu = 27 akb

1 mol H atomu = 6,02.1023 H atomu = 1 gram

1 mol C atomu = 6,02.1023 C atomu = 12 gram

1 mol O atomu = 6,02.1023 O atomu = 16 gram

1 mol AI atomu = 6,02.1023 AI atomu = 27 gram

1 tane atom ile 1 mol atom kavramlar› birbirine kar› t›r›lmamal›d›r.1 mol atomun kütlesi 1 tane atomun kütlesinin 6,02.1023 kat›d›r.

1 tane O atomu kaç gramd r? (O nun atom kütlesi = 16)

72

10. SINIF K MYA

Karbon (C) elementi için a a daki sorular cevaplay n z. (C nin atom kütlesi = 12)

a) C nin ba l atom kütlesi kaç Da d r? b) 1 mol C atomu kaç gramd r?

c) 6,02.1023 tane C atomu kaç gramd r? d) 1 tane C atomu kaç gramd r?

e) 1 gram C de kaç tane C atomu bulunur?

SO RU 3

Hidrojen atomunun gerçek kütlesi kaç gramd r? (H nin atom kütlesi = 1)

ÇÖZÜM

SO RU 4

1 tane Mg atomunun kütlesi 4.10–23 gramd r.

Buna göre, Mg nin atom kütlesi kaç g/mol dür?

ÇÖZÜM

73

ATOMUN YAPISI

SO RU 5

1 gram demirde kaç tane demir atomu bulunur? (Fe nin atom kütlesi 56)

ÇÖZÜM

SO RU 6

5 mol kalsiyumda kaç tane Ca atomu bulunur? (Ca n n atom kütlesi 40)

ÇÖZÜM

SO RU 7

1,204.1024 tane bak r atomu kaç moldür?

ÇÖZÜM

SO RU 8

O nun atom kütlesi 16 g/mol dür.

Buna göre,

I. 1 gram O

II. 1 mol O

III. N tane O

miktarlar n n kütleleri aras ndaki ili ki a a dakilerin hangisinde do ru gösterilmi tir? (N = Avogadro say s )

A) I > II > III B) I > II = III C) II = III > I D) I = II = III E) III > II > I

ÇÖZÜM

74

10. SINIF K MYA

Molekül KütlesiElement molekülleri ve bile ikler ayn ya da farkl elementlerin belirli oranlarda birle mesiyle olu ur.

H H H HH

N

HO

H

H2 molekülü H2O molekülü NH3 molekülü

H2 mo le kü lü 2 ta ne H ato mu nun bir le me siy le olu ur. 1 ta ne H ato mu 1 akb dir. Bu du rum da 1 ta ne H2 mo le kü lü nün ba l küt le si 2 akb dir. Bu ra dan da 1 mol H2 nin 2 gram ol du u so nu cu ç kar.

H2O mo le kü lü ise 2 ta ne H ve 1 ta ne O ato mu nun bir le me siy le olu ur. H2O nun ba l küt le si 2 ta ne H ve 1 ta ne O ato mu nun ba l küt le le ri top la m na e it tir.1 ta ne H ato mu 1 akb, 1 ta ne O ato mu 16 akb dir. Bu du rum da 1 ta ne H2O nun ba l küt le si 18 akb dir.Bu ra dan 1 mol H2O nun 18 gram ol du u so nu cu or ta ya ç kar.

1 taneH

2O molekülü

18 akb

18 gram

1 molH

2O molekülü

Moleküllü yap›ya sahip elementlerlekovalent ba¤l› bile iklerin 6.02.1023

tanesinin ba¤›l kütlesine molekül–gramdenir.

1 mol molekül = 1 molekül – gram

etkinlik1A a daki moleküllerin ba l kütlesi ve 1 molünün kütlesini bulunuz.

(Atom kütleleri : H = 1, C = 12, N = 14, O = 16, F = 19, P = 31, S = 32)

Molekül

O2

P4

HF

CO2

SO3

N2O

3

HNO3

H3PO

4

Ba¤›l kütle

2.16 = 32 akb

Mol kütlesi

32 gram

12 + 2.16 = 44 akb 44 gram

75

ATOMUN YAPISI

Diazottrioksit (N2O3) için a a daki sorular cevaplay n z. (Atom kütleleri: N = 14, O = 16)

a) 1 tane N2O3 ün ba l kütlesi kaç Da d r? b) 1 mol N2O3 molekülü kaç gramd r?

c) 1 molekül - gram N2O3 kaç gramd r? d) 0,25 mol N2O3 kaç gramd r?

e) 30,4 gram N2O3 kaç moldür?

SO RU 9

0,15 mol P4 kaç gramd r? (P nin atom kütlesi 31)

ÇÖZÜM

76

10. SINIF K MYA

SO RU 10

19,6 gram H2SO4 kaç moldür? (Atom kütleleri : H = 1, O = 16, S = 32)

ÇÖZÜM

SO RU 11

4,8 gram CH4 de kaç tane CH4 molekülü bulunur? (Atom kütleleri : H = 1, C = 12)

ÇÖZÜM

SO RU 12

3,01.1022 tane NH3 molekülü kaç gramd r? (Atom kütleleri : H = 1, N = 14)

ÇÖZÜM

SO RU 13

4, 816.1022 tane etanol (C2H6O) molekülü kaç gramd r? (Atom kütleleri : H = 1, C = 12, O = 16)

ÇÖZÜM

SO RU 14

I. 3,6 gram H2O

II. 9,03.1022 tane H2O

III. 1 molekül–gram H2O

Yukar daki H2O örneklerinin mol say lar aras ndaki ili ki a a dakilerin hangisinde do ru gösterilmi tir?(Atom kütleleri: H = 1, O = 16)

A) I > II > III B) III > II > I C) I > III > II D) III > I > II E) II > I > III

ÇÖZÜM

77

ATOMUN YAPISI

Do ada Atom – Molekül Halinde Bulunan Gazlar

Gazlardan baz lar do ada atomik halde baz lar ise molekül halde bulunur.

Ör ne in Hel yum ga z de nil di in de, He nin do a da ato mik hal de bu lun du u, hid ro jen ga z de nil di in de ise hid ro je nin do a da H2 mo le kül le ri ek lin de bu lun du u gö zö nün de bu lun du rul ma l d r.

Soygazlar do ada atomik halde bulunurken ametaller ço unlukla diatomik moleküller halinde bulunurlar.

Baz gazlar n olu tu u elementler ve do adaki moleküllerinin bulunu ekilleri a a da verilmi tir.

Hidrojen gaz›

Helyum gaz›

Azot gaz›

Oksijen gaz›

Ozon gaz›

Klor gaz›

Gaz

H

He

N

O

O

CI

Olu tu¤u Element

H2

He

N2

O2

O3

CI2

Do¤ada Bulunma ekli

0,16 gram helyum gaz için a a daki sorular cevaplay n z. (He nin atom kütlesi = 4)

a) Kaç moldür?

b) Kaç atom - gramd r?

c) Kaç atom bulundurur?

78

10. SINIF K MYA

1,6 gram hidrojen gaz için a a daki sorular cevaplay n z. (H nin atom kütlesi = 1)

a) Kaç molekül - gram d r? b) Kaç mol hidrojen atomu bulundurur?

c) Kaç hidrojen molekülü bulundurur? d) Kaç hidrojen atomu bulundurur?

SO RU 15

8 gram oksijen gaz kaç mol dür? (Oksijenin atom kütlesi : 16 Da)

ÇÖZÜM

SO RU 16

5,6 gram azot gaz nda kaç azot molekülü bulunur? (Azotun atom kütlesi : 14 Da)

ÇÖZÜM

79

ATOMUN YAPISI

SO RU 17

1,806.1023 tane oksijen atomundan kaç mol ozon gaz olu ur?

ÇÖZÜM

SO RU 18

0,01 gram hidrojen gaz nda kaç hidrojen molekülü bulunur? (Hidrojenin atom kütlesi : 1Da)

ÇÖZÜM

SO RU 19

6,4 gram oksijen gaz için,

I. 0,4.16 akb dir.II. 1,204.1023 O2 molekülü içerir.

III. 0,2 mol oksijen atomu içerir.

yarg lar ndan hangileri do rudur? (O nun atom kütlesi 16)


ÇÖZÜM

yonik Bile iklerin Mol Kütlesi yo nik bi le ik ler ba m s z mo le kül ler ol ma d için bun la r n mo le kül küt le le rin den söz edil mez. An cak bu tür bi le ik ler-

de en ba sit for mü le gö re for mül küt le le ri bu lu nur.

ClNa

NaCI kristalinin a¤ örgülü yap›s›

‹yonik bile iklerin 6,02.1023 tanesiningram cinsinden ba¤›l kütlesine

formül-gram denir.

Bir mol iyonik bile ik = 1 formül - gram

80

10. SINIF K MYA

etkinlik2A a daki iyonik bile iklerin birer molünün kaç gram oldu unu bulunuz. (Atom kütleleri : H = 1, N = 14, O = 16, Na = 23, Mg = 24, AI = 27, S = 32, CI = 35,5, K = 39, Ca = 40, Cr = 52,Mn = 55, Fe = 56, Cu = 64)

Bile ik

NaCI

NaOH

AI2O

3

Mg(OH)2

Fe(OH)3

CaSO4

AI(NO3)3

AI2(SO

4)3

K2Cr

2O

7

Ag2CrO

4

CuSO4.5H

2O

Cu(NO3)2.3H

2O

MgSO4.7H

2O

Mol kütlesi / Formül kütlesi

24 + (16 + 1).2 = 24 + 17.2 = 58 g/mol

27 + (14 + 3.16). 3 = 27 + (14 + 48).3 = 213 g/mol

64 + 32 + 4.16 + 5.(2.1 + 16) = 250 g/mol

MgSO4 için a a daki sorular cevaplay n z.

(Atom kütleleri : O = 16, Mg = 24, S = 32)

a) 1 molü kaç gramd r?

b) Formül kütlesi kaç gramd r?

c) Bile i in kütlece % kaç Mg dir?

d) 0,25 mol MgSO4 kaç gramd r?

e) 4,8 gram MgSO4 kaç moldür?

81

ATOMUN YAPISI

SO RU 20

8 gram NaOH kaç mol dür? (Atom kütleleri : H = 1, O = 16, Na = 23)

ÇÖZÜM

SO RU 21

16 gram Fe2(SO4)3 kaç moldür? (Atom kütleleri : O = 16, S = 32, Fe = 56)

ÇÖZÜM

SO RU 22

0,3 mol AI(OH)3 kaç gramd r? (Atom kütleleri : H = 1, O = 16, AI = 27)

ÇÖZÜM

82

10. SINIF K MYA

SO RU 23

0,5 mol CaCI2.2H2O kaç gramd r? (Atom kütleleri : H = 1, O = 16, CI = 35,5, Ca = 40)

ÇÖZÜM

SO RU 24

4, 84 gram Cu(NO3)2.3H2O kaç mol dür? (Atom kütleleri : H = 1, N = 14, O = 16, Cu = 64)

ÇÖZÜM

SO RU 25

I. 0,2 mol NaOH

II. 0,05 mol Fe2O3

III. 0,02 mol Fe2(SO4)3

Yukar da mol say lar verilen bile iklerin kütleleri aras ndaki ili ki a a dakilerin hangisinde do ru gösterilmi tir?

(Atom kütleleri: H = 1, O = 16, Na = 23, S = 32, Fe = 56)

A) I = II = III B) I = III > II C) I > II > III D) III > II > I E) III > I > II

ÇÖZÜM

Bile ik içerisindeki element miktarlar

H

HH CC

H H

H O1 kafa

2 göz 2 kulak

1 burun

1 a¤›z

1 etil alkol molekülü

C : 2 C atomu : 6 H atomuHO : 1 O atomu

83

ATOMUN YAPISI

Ele ment ler bi le ik le rin ya p s n da be lir li sa y lar da bu lu nur. Na s l ki bir in san ka fa s n da 1 a z, 1 bu run, 2 ku lak, 2 göz vs bu lu nu yor sa, ör ne in 1 ta ne N2O3 mo le kü lün de de 2 tane N ve 3 tane O atomu bulunur.

1 tane

N2O3

3 tane O atomu2 tane N atomu

1 mol

N2O3

3 mol O atomu2 mol N atomu

8,4 gram C3H6 gaz için a a daki sorular cevaplay n z.

(Atom kütleleri: H = 1, C = 12)

a) Kaç mol dür? b) Kaç C3H6 molekülü içerir?

c) Kaç mol C içerir? d) Kaç mol H içerir?

e) Kaç tane C atomu içerir? f) Kaç tane H atomu içerir?

g) Kaç gram C içerir? h) Kaç gram H içerir?

84

10. SINIF K MYA

SO RU 26

0,3 mol SO3 de kaç mol O atomu bulunur?

ÇÖZÜM

SO RU 27

27, 2 gram CaSO4 de kaç mol O atomu bulunur? (Atom kütleleri : O = 16, S = 32, Ca = 40)

ÇÖZÜM

SO RU 28

0,16 mol H atomu bulunduran CH4 kaç mol dür?

ÇÖZÜM

SO RU 29

9,6 gram oksijen atomu bulunduran SO3 kaç moldür? (Atom kütleleri : O = 16, S = 32)

ÇÖZÜM

SO RU 30

2,408.1023 tane H atomu bulunduran N2H4 kaç moldür?

ÇÖZÜM

SO RU 31

Avogadro say s kadar atom bulunduran N2O3 kaç moldür?

ÇÖZÜM

85

ATOMUN YAPISI

SO RU 32

1,2 gram H içeren C3H6O bile i i için, I. 0,2 moldür.II. 0,6 mol C içerir.

III. 16 gram O içerir.

yarg lar ndan hangileri do rudur? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16)


ÇÖZÜM

Gazlarda Mol – Hacim li kisiGazlarda mol - hacim ili kisi Avogadro hipotezi gözönünde bulundurularak kurulur.

Gazlarda mol–hacim ili kisi uba nt ile kurulabilir:

nVV

o=

n = mol say sV = HacimVo = Molar hacim

Avogadro HipoteziAyn ko ullarda (s cakl k ve bas nç ayn ) gazlar n e it hacimlerinde e it

say da gaz molekülü bulunur.

Yukar daki aç klama ile ilgili olarak;

Normal ko ullarda (0°C ve 1 atm bas nçta) 1 mol gaz 22,4 L hacim kaplar.

Oda ko ullarda (25°C ve 1 atm bas nçta) 1 mol gaz 24,5 L hacim kaplar.

Normal ko ullar alt nda 5,6 litre hacim kaplayan oksijen gaz kaç gramd r? (Oksijenin atom kütlesi 16)

SO RU 33

0, 2 mol He gaz normal ko ullarda kaç litre hacim kaplar?

ÇÖZÜM

86

10. SINIF K MYA

SO RU 34

1,6 gram CH4 gaz kaç litre hacim kaplar? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12)

ÇÖZÜM

SO RU 35

0,75 mol H2 gaz 1 atmosfer bas nçta ve 0°C de kaç litre hacim kaplar?

ÇÖZÜM

SO RU 36

Normal ko ullar alt nda 1 litre hacim kaplayan CH4 gaz kaç moldür?

ÇÖZÜM

SO RU 37

6 gram C2H6 gaz oda ko ullar nda kaç litre hacim kaplar? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12)

ÇÖZÜM

SO RU 38

3,01.1022 He atomu normal ko ullar alt nda kaç litre hacim kaplar?

ÇÖZÜM

SO RU 39

Normal ko ullar alt nda 4,48 litre hacim kaplayan hidrojen gaz kaç atom içerir?

ÇÖZÜM

87

ATOMUN YAPISI

Mol ile lgili Kar m Problemleri

Normal ko ullarda 11,2 litre hacim kaplayan C2H6 ve C3H4 gazlar kar m nda 2,2 mol H atomu bulunmaktad r.

Buna göre, kar m kaç gramd r? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12)

SO RU 40

E it mol sa y da CH4 ve C3H4 mo le kül le ri bu lun du ran bir ka r m n küt le si 11,2 gram d r.

Bu na gö re, ka r m kaç mol dür? (Atom küt le le ri : H = 1, C = 12)

ÇÖZÜM

SO RU 41

Normal ko ullarda hacmi 5,6 litre olan CO2 gaz , 16 gram SO3 ve 0,4 mol N2O3 gazlar kar t r l yor.

Buna göre kar mda kaç mol O atomu bulunur? (Atom kütleleri : O = 16, S = 32)

ÇÖZÜM

88

10. SINIF K MYA

SO RU 42

C2H6 ve SO3 gazlar ndan olu an 5 mollük bir kar m n kütlesi 300 gramd r.

Buna göre kar mdaki C2H6 n n kütlece % si kaçt r? (Atom kütleleri : H = 1, C = 12, O = 16, S = 32)

ÇÖZÜM

SO RU 43

de al dav ra n ta ki XH3 ve YS2 gaz la r n dan olu an ka r m 2,4 mol H ve 2,4 mol S ato mu içer mek te dir. Ka r m n nor-

mal ko ul lar da ki yo un lu u 0,5 g/L dir.

Bu na gö re,bu gaz ka r m n n küt le si kaç gram d r? (X ve Y ele ment tir.)

ÇÖZÜM

SO RU 44

CO ve CO2 den olu an bir gaz kar m nda 0,5 mol karbon (C) ve 0,8 mol oksijen (O) atomlar bulunmaktad r.

Buna göre, kar m n toplam kütlesi kaç gramd r? (Atom kütleleri: C = 12, O = 16)

ÇÖZÜM

SO RU 45

CH4 ve C2H6 gazlar ndan olu an kar m NK da 22,4 litredir. Kar mda 1,2 mol karbon (C) atomu bulunuyor.

Buna göre, kar mdaki C2H6 gaz kaç gramd r? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12)

ÇÖZÜM

SO RU 46

Kütleleri e it olan CO2 ve C3H8 gazlar içeren bir kar mda 2,8 mol atom vard r.

Buna göre, bu kar m n NK da hacmi kaç litredir? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16)

ÇÖZÜM

89

ATOMUN YAPISI

Kimyasal Tepkimeler - Mol li kisiKim ya sal tep ki me denk lem le ri tep ki me ye gi ren ve tep ki me so nu cu olu an mad de le rin mol ili ki si ni gös te rir. Bu ne den le

ve ri len mik tar lar mo le çev ri lir se so ru da is te nen han gi bi rim se ko lay l kla o bi ri me dö nü tü rü lür.

Mag nez yum ok sit bi le i i nin for mü lü MgO dur. Bi le ik te ki ele ment le rin ba l atom küt le le ri, O = 16 Da, Mg = 24 Da d r.

Bu na gö re, a a da ki so ru la r ce vap la y n z.

a) Mag nez yum me ta li ile ok si jen ga z n n bir le me sin den mag nez yu m ok sit olu ma denk le mi ni ya z n z.

b) 4,8 gram mag nez yum kaç mol ok si jen ga z y la bir le ir?

c) 96 gram mag nez yu mun ye te rin ce ok si jen ga z y la tep ki me sin den kaç gram mag nez yu m ok sit olu ur?

90

10. SINIF K MYA

Mg(OH)2 uygun artlarda H3PO4 ile reaksiyona girerek Mg3(PO4)2 ve H2O olu turuyor.

Buna göre a a daki sorular cevaplay n z.

(Elementlerin ba l atom kütleleri: H = 1 Da, O = 16 Da, Mg = 24 Da, P = 31 Da)

a) Olay n kimyasal reaksiyon denklemini yazarak denkle tiriniz.

b) 3 mol Mg(OH)2 kaç gram H3PO4 ile tamamen reaksiyona girer?

c) Kaç mol H3PO4 den 13,1 gram Mg3(PO4)2 meydana gelir?

SO RU 47

2,408.1023 tane X atomunu, 4X(k) + 3O2(g) 2X2O3(k) tepkimesine göre oksitlemek için en az kaç gram O2 gaz gerekir? (O nun atom kütlesi 16)

ÇÖZÜM

91

ATOMUN YAPISI

SO RU 48

3,6 gram su elektrolizle H2 ve O2 gazlar na ayr t r l yor.

Buna göre a a daki sorular cevaplay n z. (Atom kütleleri: H = 1, O = 16)

a) Tepkimenin en kü çük tam sa y lar la denk le mi halini yaz n z.

b) Olu an H2 gaz n n kütlesi kaç gramd r?

c) Olu an O2 gaz n n normal ko ullardaki hacmi kaç litredir?

ÇÖZÜM

SO RU 49

Al4C3(k) + H2O(s) AI(OH)3(k) + CH4(g) tep ki me si ne gö re kap ta ki Al4C3 ün ta ma m har can d n da olu an CH4 ga z nor-

mal ko ul lar da 13,44 lit re ha cim kap la mak ta d r.

Buna göre a a daki sorular cevaplay n z? (Atom kütleleri: H = 1, O = 16)

a) Tepkimede kaç gram H2O kullan lm t r?

b) Tepkimede olu an AI(OH)3 kaç moldür?

ÇÖZÜM

SO RU 50

N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g) tep ki me si ar tan s z ger çek le ti in de 6,8 gram NH3 ga z olu u yor.

Bu na gö re a a da ki so ru la r ce vap la y n z. (Atom kütleleri: H = 1, N = 14)

a) Tep ki me de kaç mol N2 kul la n l m t r?

b) Tep ki me de har ca nan H2 ga z nor mal ko ul lar da kaç lit re ha cim kap lar?

ÇÖZÜM

92

10. SINIF K MYA

Artan Mad de si Olan Tep ki me lerTep ki me ye gi ren mad de le rin ta ma m n n har ca na bil me si için, mad de ler be lir li oran lar da al n ma l d r. Gi ren ler bu be lir li ora n n d nda al n r sa tep ki me, gi ren ler den bi ri bi te ne ka dar de vam eder. Di er mad de ve ya mad de le rin faz la k s m tep ki me ye gir me den ka l r. Böy le tep ki me ler de olu an ürün mik ta r bi ten mad de ye gö re he sap la n r. Ta ma m kul la n la-rak bi ten mad de ye s n r lan d r c mad de de nir.

XY2 bi le i i olu ur ken 1 ta ne X ato mu 2 ta ne Y ato muy la bir le ip 1 ta ne XY2 olu ur. Ya ni XY2 olu ur ken X ile Y ara-s n da atom la r n bir le me ora n 1/2 dir.

Ele ment le rin sa y s bu ora n n d nda al n r sa ele men tin bi ri bi ter ken di e rin den art ma olur.

X

X

X

X

+Y X Y

Y

Y

Y

Y

Y X Y

Her iki tane Y atomu bir tane X atomuyla birle ip XY2 olu tu unda

kaptaki Y nin bitti i X ten ise artma oldu u görülür.

32 gram H2 ile 32 gram O2 gazlar bir k v lc mla tutu turulup biri bitinceye kadar H2O olu turuyor.

Buna göre, hangi maddeden maç mol artar?

(Mol kütleleri (g/mol) : H = 1, O = 16)

93

ATOMUN YAPISI

C3H8(g) + O2(g) CO2(g) + H2O(g) denklemine göre 88 gram C3H8 ile 64 gram O2 tepkimeye giriyor.

Buna göre a a daki sorular cevaplay n z. (Mol kütleleri (g/mol) : H = 1, C = 12, O = 16)

a) Tepkime sonunda kaç mol CO2 ve H2O olu ur?

b) Tepkimenin s n rlay c bile eni hangisidir?

SO RU 51

CH4(g) + O2(g) CO2(g) + H2O(g) denklemine göre 32 gram CH4 ile 32 gram O2 tepkimeye giriyor.

Buna göre, a a daki sorular cevaplay n z. (Mol kütleleri (g/mol) : H = 1, C = 12, O = 16)

a) Tepkime sonunda kaç mol CO2 ve H2O olu ur?

b) Tep ki menin s n rlay c bile eni hangisidir?

ÇÖZÜM

94

10. SINIF K MYA

SO RU 52

2SO2(g) + O2(g) 2SO3(g)

tepkimesine göre 0,4 mol SO2 ve 0,4 mol O2 gazlar tam verimle tepkimeye girmektedir.

Buna göre a a daki sorular cevaplay n z.

a) Kaç mol SO3 olu ur?

b) Hangi maddeden kaç mol artar?

ÇÖZÜM

SO RU 53

18 gram C ile 8 gram O2

C(k) + O2(g) CO2(g)

denkle mi ne gö re tam ve rim le tep ki me ye so ku lu yor.

Buna göre a a daki sorular cevaplay n z. (Atom kütleleri: C=12, O=16)

a) Kaç mol CO2 olu ur?

b) Hangi elementten kaç gram artar?

ÇÖZÜM

SO RU 54

2C(k) + 3H2(g) C2H6(g)

tep ki me si ne gö re 6 gram C ele men ti ile 12,04.1023 ta ne H2 mo le kü lü tam ve rim le tep ki me ye gi ri yor.

Bu na gö re a a da ki so ru la r ce vap la y n z. (Atom kütleleri: H=1, C=12)

a) Kaç gram C2H6 olu ur?

b) Han gi ele ment ten kaç mol ar tar?

ÇÖZÜM

95

ATOMUN YAPISI

SO RU 55

Kapal bir kapta e it mol say s nda N2 ve H2 gazlar kar m ,

N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g)

denklemine göre tam ve rim le tep ki me ver mek te dir. Tep ki me so nun da kap ta 45 gram gaz ka r m bu lun mak ta d r.Buna göre a a daki sorular cevaplay n z. (Atom kütleleri: H=1, N=14)

a) Ba lang çtaki gaz kar m kaç moldür?

b) Hangi gazdan kaç mol tepkimeye girmeden artm t r?

c) Tepkime sonunda kaç gram NH3 olu mu tur?

ÇÖZÜM

SO RU 56

48 tane K atomu, 48 ta ne Al ato mu ve 48 ta ne CI2 mo le kü lü tam ve rim le bir le e rek K3AI CI6 olu tu ru yor.Buna göre a a daki sorular cevaplay n z.

a) Hangi elementler biter?

b) Hangi elementlerden kaçar tane artar?

c) Kaç tane K3AICI6 olu ur?

ÇÖZÜM

SO RU 57

E it kütlede N2 ve H2 gaz la r tam ve rim le tep ki me ye gir di in de 68 gram NH3 el de edil mek te dir.

Buna göre a a daki sorular cevaplay n z. (Atom kütleleri: H=1, N=14)

a) Ba lang ç kar m kaç gramd r?

b) Hangi gazdan kaç gram artm t r?

c) Da ha faz la NH3 elde edebilmek için or ta ma han gi gaz dan ko nul ma l d r?

ÇÖZÜM

96

10. SINIF K MYA

FORMÜL BULMABir bi le i in for mü lü o bi le i in ya p s n da bu lu nan ele ment le rin sem bol le ri ni ve ele ment atom la r n n o bi le ik için de ki ba l sa y la r n ifa de eder.

Bile ik formülleri:

1. Basit (kaba) formülü

2. Molekül (gerçek) formülü

3. Yap (aç k) formülü

olmak üzere üçe ayr l r.

Bu konuda yap formülü incelenmeyecektir.

BAS T FORMÜLBile ik içindeki elementlerin türünü ve say s n en küçük tam say larla veren formüldür.

MOLEKÜL FORMÜLÜBile i in yap s nda bulunan her bir elementten, bile i in bir molünde (ya da molekülünde) kaç mol - atom (ya da kaç tane atom) bulundu unu ifade eder.

Molekül formülü ile basit formül aras nda a a daki ili ki vard r.

(Basit Formül) . n = Molekül Formülü

Burada n, molekül formülünün içinde basit formülden kaç tane oldu unu gösterir.

Madde Molekül Formülü Basit Formülü n

Asetilen C2H2 CH 2

Benzen C6H6 CH 6

Etilen C2H4 CH2 2

Propen C3H6 CH2 3

Büten C4H8 CH2 4

Azot dioksit NO2 NO2 1

Buradan anla laca gibi, a a daki ili ki kurulur.

(Basit Formül Kütlesi) . n = Mol Kütlesi

Bir bi le i in for mü lü bu lu nur ken a a da ki i lem ler ya p l r:

Bi le i i olu tu ran her ele men tin mol sa y s bu lu nur.

Bu lu nan mol sa y la r uy gun bir kat sa y ile çar p la rak tam sa y ha li ne ge ti ri lir.

El de edi len tam sa y lar ele ment sem bo lü nün sa al t na ya z l r.

Bi le ik le rin 1 mo lü için for mül bu lu nur.

97

ATOMUN YAPISI

Fe ve S den olu an bir bi le i in 20,8 gra m n da 11,2 gram Fe bu lun mak ta d r.

Bu na gö re, bu bi le i in basit for mü lü ne dir?

(Atom küt le le ri : S = 32, Fe = 56)

Ca ve Br elementleri aras nda olu an bir bile i in kütlece % 20 si Ca d r.

Buna göre, bu bile i in basit formülü nedir? (Atom kütleleri : Ca = 40, Br = 80)

98

10. SINIF K MYA

SO RU 58

N ve O ele ment le rin den olu an bir bi le i in 2,16 gra m n da 1,6 gram O bu lun mak ta d r.

Buna göre, bile i in basit formülü nedir? (Atom kütleleri: N = 14, O = 16)

ÇÖZÜM

SO RU 59

S ve O elementleri aras nda olu an bir bile i in kütlece %40 S dir.

Buna göre bu bile i in basit formülü nedir? (Atom kütleleri: O = 16, S = 32)

ÇÖZÜM

SO RU 60

Bir bi le i in be lir li mik tar da ki küt le si nin ana li zin den bu lu nan ele ment le rin küt le ce % le ri a a da ki tab lo da ve ril mi tir.

Element Bile ikteki kütlece % miktar›

Ca

C

O

40

12

48

Buna göre bu bile i in basit formülü nedir? (Atom kütleleri: C = 12, O = 16, Ca = 40)

ÇÖZÜM

SO RU 61

CnH2n+2 ge nel for mü lü ne sa hip bir bi le i in küt le ce %25 i H dir.

Buna göre, bu bile i in basit formülü nedir? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12)

ÇÖZÜM

99

ATOMUN YAPISI

SO RU 62

X ve Y elementlerinden olu an bir bi le ik le il gi li a a da ki bil gi ler ve ri li yor.

X in atom küt le si, Y nin atom küt le si nin 2 ka t d r.

Bi le ik te ki X ile Y ara s n da ki küt le ce bir le me ora n (mX/mY) 2/3 tür.

Bu na gö re, olu an bi le i in ba sit for mü lü ne dir?

ÇÖZÜM

SO RU 63

X ile Y elementleri aras nda olu an bir bile i in kütlece 9/11 i X tir.

Buna göre, bu bile i in basit formülü nedir? (Atom kütleleri: Y = 1, X = 12)

ÇÖZÜM

SO RU 64

Azot (N) ve Ok si jen (O) ele ment le rin den olu an be lir li mik ta r n da 3,038 gram N ve 6,944 gram O bu lun mak ta d r. Bu bi le i in mol küt le si 92 gram d r.

Bu na gö re, bu bi le i in ba sit for mü lü ve mo le kül for mü lü ne dir? (Atom kütleleri: N = 14, O = 16)

ÇÖZÜM

SO RU 65

C, H ve O dan olu mu bir bile i in 9 gram nda 3,6 gram C ve 0,6 gram H bulunmaktad r. Bile i in molekül kütlesi 180 g/mol dir.

Bu na gö re, bi le i in mo le kül for mü lü nedir? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16)

ÇÖZÜM

100

10. SINIF K MYA

1. 1 gram hidrojen gaz kaç moldür?

(H nin atom kütlesi 1 dir.)

A) 2 B) 1 C) 0,5 D) 0,25 E) 0,05

2. 1 mol (NH4)2SO4 bi le i in de kaç mol atom azot ato mu var d r?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

3. Nor mal ko ul lar al t n da a a da ki ler den han gi si yan l t r? (Atom kütleleri: H=1, C=12)

A) 16 gram oksijen gaz 0,5 moldür.

B) 11,2 litre hidrojen gaz içerisinde 6,02.1023 tane hidrojen atomu vard r.

C) 22,4 litre azot gaz içerisinde 2.6,02.1023 tane azot molekülü vard r.

D) 8 gram metan (CH4) gaz 11,2 litredir.

E) 3,01.1023 atom içeren azot gaz 5,6 litredir.

4. NH4HCO3 bile i inin 7,9 gram kaç tane H atomu içerir? (Mol kütlesi: NH4HCO3 = 79)

A) 2,408.1022 B) 3,01.1022 C) 6,02.1022

D) 2,408.1023 E) 3,01.1023

5. Bi rin de Mg di e rin de Ca bu lu nan iki kap ta e it sa y -da atom var d r.

Bu kap lar dan 1 gram Mg ve 1 gram Ca ç ka r l r-sa kap lar da ka lan atom la r n sa y s ve ya küt le si için a a da ki ler den han gi si do ru dur?

(Atom kütleleri: Mg=24, Ca=40)

A) Mg ve Ca atomlar say s e ittir.

B) Mg atomlar daha çoktur.

C) Ca atomlar daha çoktur.

D) Mg ve Ca e it kütlededir.

E) Ca n n kütlesi daha fazlad r.

6. 10 gram suda (H2O) kaç tane atom vard r? (Atom kütleleri: H=1, O=16, Avogadro say s = 6. 1023)

22

. . .6 103

23

23

23

) )

. . . . . .

A B1810

1810

1810 2 6 10

1810

1810

3 6 10

. . .

) )C D

3 6 10)E

7. 0,5 molü 54 gram olan bir X gaz n n bir tek molekülünün kütlesi kaç gramd r?

(N = Avogadro say s )

) ) )108 .AN

BN

C N

N

108 27

108) . )D N E27

8. NK da 11,2 lit re oksijen ga z içe ri sin de kaç ta ne O2 mo le kü lü var d r?

A) 6,02.1023 B) 12,04.1023 C) 3,01.1022

D) 6,02.1022 E) 3,01.1023

9. 0,5 mol C4H7OH bile i inde kaç mol hidrojen atomu vard r?

A) 1,5 B) 3,5 C) 4 D) 4,5 E) 6,5

10. 0,2 mol X3 ün kütlesi 9,6 gram d r.

Buna göre X in atom kütlesi kaçt r?

A) 8 B) 16 C) 24 D) 48 E) 64

11. 2 tane azot molekülü kaç gramd r? (Atom kütlesi: N=14)

A) 28 B) 56

C) 2.6,02.1023 D) , .6 02 10

2823

E) , .6 02 10

5623


��

��

101

ATOMUN YAPISI

12. 3,01 . 1023 tane X atomu 8 gramd r.

Buna göre, X in atom kütlesi kaç gramd r?

A) 2 B) 4 C) 8 D) 16 E) 32

13. 3.1025 ta ne atom içe ren oksijen ga z n n mol sa y s ve NK da ki hac mi a a da ki ler den han gi-si dir? (Avogadro say s = 6.1023)

Mol say s NK da Hacmi (L) ————— ———————— A) 50 1120 B) 25 560 C) 30 67,2 D) 25 112 E) 100 2240

14. Molekül kütlesi 120 gram/mol olan X maddesinden 0,2 mol al narak bir deneyde kullan l yor.

Buna göre deney de kul la n lan X mad de si kaç gram d r?

A) 24 B) 48 C) 96 D) 120 E) 240

15. Avogadro say s n n 45 kat kadar atom içeren Fe(NO3)2 bile i i kaç moldür?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

16. I. 1 gram NO gaz

II. NK da 11,2 litre NO gaz

III. 2 mol NO gaz

Yu ka r da ki mad de le ri mol sa y s na gö re, kü çük-ten bü yü e do ru s ra la y n z?

(Atom kütleleri: N=14, O=16)

A) I, II, III B) III, I, II C) II, I, III

D) III, II, I E) I, III, II

17. 72 gram X elementinde 3,6.1024 tane atom var d r.

Bu na gö re X in atom küt le si kaç t r?

(Avogadro say s = 6.1023)

A) 36 B) 24 C) 12 D) 4 E) 2

18. 0,3 mol XO bile i i 21,6 gramd r.

Buna göre X2O3 bile i inin molekül kütlesi kaç g/mol dür? (O nun atom kütlesi =16)

A) 56 B) 112 C) 140 D) 160 E) 176

19. CnH8O bi le i i nin 0,2 mo lün de 2,4 mol atom var d r.

Buna göre n say s kaçt r?

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

20. 0,04 mol N atomu içeren Mg(NO3)2 bile i i kaç moldür?

A) 0,01 B) 0,02 C) 0,03 D) 0,04 E) 0,05

21. 0,2 mol CnH2n bile i i 5,6 gram d r.

Bu na gö re n sa y s kaç t r?

(Atom kütleleri: H=1, C=12)

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

22. SO2 nin küt le ce % 50 si S dir.

Bu na gö re S ile O nun atom küt le si ara s n da han gi ba n t var d r?

A) 5S = O B) 3S = O C) S = O

D) S = 2O E) 2S = O

��

��

1 C 2 B 3 C 4 E 5 C 6 D 7 A 8 E 9 C 10 B 11 E 12 D 1 3 B 1 4 A 15 E 16 A 17 C 18 D 19 B 20 B 21 B 22 D

102

10. SINIF K MYA

1. 0,1 mol X2O3 bile i i 10,4 gram X içermektedir.

Buna göre X in atom kütlesi kaçt r? (O nun atom kütlesi 16 d r.)

A) 24 B) 40 C) 52 D) 56 E) 104

2. Baz bile ikler le il gi li a a da ki bil gi ler ve ril mek te-dir.

0,4 mol X2O bile i i 17,6 gramd r.

0,2 mol X2On bile i i 15,2 gramd r.

Buna göre n say s kaçt r?

(O nun atom kütlesi 16 d r.)

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

3. 0,8 gram CH4 gaz ile 2,3 gram XO2 gaz n n mol sa y la r e it tir.

Bu na gö re X in atom küt le si kaç t r? (Atom küt le le ri : H=1, C=12, O=16)

A) 12 B) 14 C) 20 D) 24 E) 32

4. 0,25 mol AI4Cn bile i inin kütlesi 36 gramd r.

Buna göre formüldeki n kaçt r?

(Atom kütleleri : C=12, AI=27)

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

5. Baz bile ikler le il gi li a a da ki bil gi ler ve ril mek te-dir.

X2S bile i inin % 20 si S dir.

CaY2 bile i inin % 80 i Y dir.

Buna göre XY2 bile i inin mol kütlesi kaçt r?

(Atom kütleleri : S=32, Ca=40)

A) 64 B) 80 C) 124 D) 144 E) 224

6. Ba z bi le ik ler le il gi li a a da ki bil gi ler ve ri li yor:

XO2 ga z n n 0,25 mo lü 11 gram d r.

YO3 ga z n n nor mal ko ul lar da 11,2 lit re si 40

gram d r.

Buna gö re XY2 bi le i i nin 1 mo lü kaç gram d r?

(O nun atom kütlesi 16 d r.)

A) 12 B) 32 C) 44 D) 76 E) 80

7. NK da O2 gaz n n yo unlu u için a a da ki ler-den han gi si do ru dur? (O nun atom kütlesi 16 d r.)

A) ,22 4

16 B,22 4

32 C) ,32

22 4

D) ,16

22 4 E) 32.22,4

8. XCO3 . X(OH)2 bile i inin 22,2 gram n da 0,5 mol ok si jen ato mu bu lun mak ta d r.

Bu na gö re X ele men ti nin atom küt le si kaç t r?

(Atom kütleleri : H=1, C=12, O=16)

A) 128 B) 64 C) 56 D) 48 E) 32

9. 58 gram FenX4 bile i inde 1 mol X ve 42 gram Fe bu lun mak ta d r.

Bu na gö re for mül de ki n sa y s ve X in atom küt-le si kaç t r? (Fe nin atom kütlesi 56 d r.)

n X ————— —————

A) 1 16

B) 2 32

C) 2 32

D) 3 16

E) 3 64


��

��

103

ATOMUN YAPISI

10. deal davran taki XS2 ve Y2O5 gazlar ndan olu an bir kar m 0,4 mol S ve 1 mol O atomu içermektedir.

Bu kar m n 0°C ve 1 atm deki yo unlu u 0,5 g/L oldu una göre, kütlesi kaç gramd r?

(X ve Y birer elementtir.)

A) 4,48 B) 6,72 C) 8,96

D) 11,2 E) 13,44

11. CH4 ve SO3 gaz la r n da ki atom sa y la r n n e it ol ma s için CH4 ün mol sa y s n n SO3 ün mol sa y s na ora n kaç ol ma l d r?

A) 1 B) 54 C)

45 D)

23 E) 2

12. Belirli miktar da ki MgSO4.nH2O bi le i in de 0,3 mol O ato mu ve 0,2 mol H ato mu bu lun mak ta d r.

Bu na gö re, n nin de e ri ve bi le i in mol sa y s a a da ki ler den han gi si nde do ru ve ril mi tir?

n Bile i in molü ————— ———————

A) 2 0,01 B) 1 0,01 C) 2 0,25 D) 2 0,05 E) 1 0,05

13. Normal ko ullarda 6,72 litre hacim kaplayan CH4 gaz bulunmaktad r.

Bu gaz için; I. 4,8 gramd r. II. 1,806.1023 moleküldür. III. 1,5 mol atom içerir.


(Atom kütleleri : H=1, C=12)

A) Yaln z I B) Yaln z III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

14. 8 gram C3H4 ile N.K. da 6,72 lit re ha cim kap-la yan C2H6 ka r m n da top lam kaç mol–atom bu lu nur? (Atom kütleleri: H=1, C=12)

A) 1,8 B) 2,4 C) 3,2 D) 3,6 E) 3,8

15. CaCI2.nH2O bile i i nin 33 gra m n da 1,2 mol hid ro-jen ato mu var d r.

Bu na gö re bi le ik te ki n sa y s kaç t r? (Atom kütleleri: H=1, O=16, CI=35,5, Ca=40)

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

16. I. 0,2 mol O atomu içeren H2O molekülü

II. 8,8 gram CO2 molekülü

III. 2,408.1023 tane atom içeren H2 molekülü

Yukar daki madde le rin mol sa y la r a a da ki le-rin han gi sin de do ru kar la t r l m t r?

(Atom kütleleri : C=12, O=16)

A) I > II > III B) I = II = III C) I > II = III

D) II = III > I E) III > II > I

17. 1 tane X2H6 molekülü 5.10–23 gramd r.

Buna göre;

I. 1 mol X atomu 12 akb dir.

II. 1 tane X atomu 12 gramd r.

III. 1 gram X teki atom say s 5.1022 dir.


(Avogadro say s = 6.1023, H=1)



��

��

1 C 2 C 3 B 4 B 5 E 6 D 7 B 8 B 9 D 10 A 11 B 12 D 1 3 E 1 4 E 15 C 16 B 17 C

118

10. SINIF K MYA

1. Ca ve N elementlerinden olu an bir bile i in 3,7 gram nda 3 gram Ca bulunmaktad r.

Bu na gö re, bu bi le i in for mü lü a a da ki ler-den han gi si dir? (Atom kütleleri: N=14, Ca=40)

A) Ca3N2 B) Ca2N3 C) CaN3

D) Ca3N E) Ca3N4

2. Azot (N) ve oksijenden (O) olu mu bir bile i in kütlece 7/23 ü azottur.

Bu na gö re, bi le i in ba sit for mü lü a a da ki ler-den han gi si dir? (Atom kütleleri: N=14, O=16)

A) NO B) N2O C) NO2

D) N2O3 E) N2O4

3. Nor mal ko ul lar da 11,2 lit re H2 ga z , 5,6 lit re O2 ga z ve 6 gram C den olu an bi le i in ba sit for-mü lü a a da ki ler den han gi si dir?

(Atom kütlesi: C=12)

A) CHO B) CH2O C) CH3O

D) C2H6O E) C3H6O

4. X ve Y ele ment le rin den olu an bir bi le i in küt le ce %68 i X tir.

Bu bi le i in basit for mü lü a a da ki ler den han-gi si dir? (Atom kütleleri: Y=16, X=51)

A) X2Y B) XY3 C) X2Y3

D) X3Y4 E) X2Y5

5. X ve Y elementlerinden olu an bir bile i in kütlece 3/5 i Y dir.

Bu na gö re, bu bi le i in ba sit for mü lü a a da-ki ler den han gi si dir? (Atom kütleleri: Y=16, X=32)

A) XY B) XY2 C) XY3

D) X2Y E) X3Y

6. N.K. da 8,96 litre hidrojen gaz , 36,12.1022 tane oksijen molekülü ve 25,6 gram kükürtten olu an bile i in basit formülü a a dakilerden hangisi-dir?

(Atom kütlesi: S=32)

A) H2S2O3 B) H2SO3 C) H2SO4

D) H2S2O4 E) H2S2O7

7.

zaman

kütle (g)

4,8

4,6

15

X

Y

X ile Y ele ment le ri ara s n da olu an bir bi le ik te X ile Y ele ment le ri nin küt le le ri nin za man la de i i mi yukar daki gra fik te gös te ril mi tir.

Bu na gö re, bu bi le i in formülü a a da ki ler-den han gi si ola bi lir?

(Atom kütleleri: Y=16, X=52)

A) XY B) XY2 C) X2Y D) XY3 E) X2Y3

8. Karbon (C) ve hidrojenden (H) olu an 2,8 graml k bile i in 0,4 gram hidrojendir.

Bu na gö re, bi le i in ba sit for mü lü a a da ki ler-den han gi si dir? (Atom kütleleri: H=1, C=12)

A) CH B) CH2 C) CH3

D) C2H3 E) C2H4

9. Azot (N) ile ok si jen (O) den olu mu bir bi le ik te ele-ment le rin küt le ce bir le me ora n mN/mO=7/12 dir.

Bu na gö re, bi le i in for mü lü a a da ki ler den han gi si dir? (Atom kütleleri: N=14, O=16)

A) NO B) N2O C) NO2

D) N2O3 E) N2O5


��

��

119

ATOMUN YAPISI

10. CnH2n–2 for mü lü ne sa hip olan bir bi le i in küt le ce %10 u H dir.

Bu na gö re, bi le i in ba sit for mü lü a a da ki ler-den han gi si dir? (Atom kütleleri: H=1, C=12)

A) CH4 B) C2H3 C) C3H4

D) C3H8 E) C4H6

11. Fe, S ve O ele ment le rin den olu an bir bi le ik le il gi li a a da ki bil gi ler ve ril mek te dir.

Bile i in kütlece %28 i Fe dir.

Bile ikteki O nun kütlesi S nin kütlesinin iki kat d r.

Bu na göre, bu bile i in formülü a a dakiler-den hangisidir?

(Atom kütleleri: O=16, S=32, Fe=56)

A) FeS2O3 B) FeS2O8 C) Fe(SO4)3

D) Fe2(SO4)3 E) Fe3(S2O9)2

12. X ve Y elemenetlerinden olu an bir bile i in 23 gram nda 7 gram X vard r. Bu bile i in 0,4 molü 36,8 gramd r.

Buna göre, bu bile i in basit ve molekül formü-lü a a dakilerden hangisidir?

(Atom kütleleri: X=14, Y=16)

Basit formülü Molekül formülü

A) XY2 X2Y4

B) XY X2Y2

C) XY2 X3Y6

D) XY2 X4Y8

E) X2Y X4Y2

13. Mn ve S elementlerinden olu an bir bile i in 30,9 gram nda 14,4 gram S elementi bulunmaktad r.

Buna göre, bile i in formülü a a dakilerden hangisidir? (Atom kütleleri: S=32, Mn=55)

A) MnS B) Mn2S3 C) Mn2S

D) MnS2 E) Mn3S4

14.

zaman

kütle (g)

32

96

X

Y

X ve Y ele ment le ri ara s n da olu an bir bi le ik te X ve Y ele ment le ri nin küt le le ri nin za man la de i i mi e kil de ki gra fik te gös te ril mi tir.

Bu na gö re, bi le i in for mü lü a a da ki ler den han gi si dir? (Atom kütleleri: Y=16, X=32)

A) XY B) XY2 C) X2Y D) X3Y E) XY3

15. X ve Y ele ment le rin den olu an bir bi le i in 0,02 mo lün de 0,04 mol X ve 0,06 mol Y bu lun mak ta d r.

Bu na gö re, bu bi le i in 1 mo lü kaç gram d r? (Atom kütleleri: Y=16, X=27) A) 43 B) 59 C) 75 D) 102 E) 113

16. 42 gram Fe ile 1 mol O2 ga z tep ki me ye so ku lun ca 14 gram O2 ar t yor.

Bu na gö re, olu an Fe–O bi le i i nin for mü lü a a da ki ler den han gi si dir?

(Atom kütleleri: O=16, Fe=56) A) FeO B) Fe2O C) FeO2

D) Fe2O3 E) Fe3O4

17. N ve O elementlerinden olu an bir bile i in 0,01 molünde 0,14 gram N ve 0,02 mol O atomu bulun-maktad r.

Buna göre; I. Bile i in formülü NO2 dir. II. Bile i in 1 molünde 3 mol atom bulunur.

III. Bile i in 1 molü 44 gramd r.


(Atom kütleleri: N=14, O=16) A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

��

��

1 A 2 C 3 B 4 C 5 C 6 A 7 E 8 B 9 D 10 C 11 D 12 A 1 3 B 1 4 E 15 D 16 D 17 C

121

PER YOD K S STEM

PER YOD K S STEM

2. ÜN TE

122

10. SINIF K MYA

PER YOD K S STEM N TAR HÇES 19. yüz y l n ba la r na ka dar 45 ci va r n da ele men tin var l bi li ni yor du. An cak o za ma na ka dar ele ment le rin özel lik le riara s n da ben zer lik ola bi le ce i dü ün ce si üze rin de du rul ma m t .

Triatlar Kurallk de fa, Al man kim ya c J. W. Dö be rei ner, ba z ele ment ler ara s n da bir çok ben zer özel lik ler ol du u nu far ket ti. Dö be-

rei ner bu ko nu da ki ça l ma la r n 1829 y l n da ya y n la d .

Dö be rei ner, brom (Br) ele men ti nin fi zik sel ve kim ya sal özel lik le ri nin klor (Cl) ve iyota (I) çok ben ze di i ni ve ay r ca da bro mun atom küt le si nin klor ve iyo dun atom küt le le ri nin top la m n n ya r s na e it ol du u nu be lirt ti.

Ben zer ili ki ler, lit yum-sod yum-po tas yum, kü kürt-se len yum-tel lür ve ba ka üç lü ler ara s n da da gö rül mek tey di.

Her bir üç lü nün or ta s n da ki ele men tin atom küt le si ya n s ra yo un luk, eri me nok ta s , kay na ma nok ta s gi bi özel lik le ri de di er iki ele men tin he men he men or ta la ma s na e it ti.

Dö be rei ner, bu üç lü ele ment grup la r na üç lü ler an la m n da tri at lar ad n ver mi tir.

Dö be rei ner, tri at lar ku ra l yar d m y la bi li nen ele ment le ri atom küt le le ri ne gö re dü zen le me yi dü ün mü tü. An cak o y l-lar da he nüz ele ment le rin atom küt le le ri nin do ru ola rak tes pit edi le me mi ol ma s ve bir çok ele men tin de ke fe dil me-mi ol ma s n dan do la y ba a r s z ol mu tur.

Yandaki tab lo ya göre tri at lar ku ra l n göz önün de bu lun du ra rak

Triatlar Atom kütlesi

Klor (Cl) 35,5

Brom (Br) –

yot (I) 126,9

brom (Br) ele men ti nin yak la k atom küt le si ni bu lu nuz.

SO RU 1

Tri at lar ku ra l n dan ya rar la na rak tablodaki x, y, z ve t de erlerini bu lu nuz.

Triat Atom kütlesi Özkütle (g/cm3) Erime noktas (°C) Kaynama noktas (°C)

Lityum (Li) 6,9 y 180,5 1330

Sodyum (Na) x 0,695 122,1 t

Potasyum (K) 39,1 0,86 z 760

ÇÖZÜM

123

PER YOD K S STEM

Oktav Kural1864 y l n da ise n gi liz kim ya c John New lands, o za man var olan ele ment le ri ar tan

Dimitri Mendeleyev

atom küt le le ri ne gö re s ra la m ve her han gi bir ele men tin ken di sin den son ra ge len se ki zin ci ele ment le ben zer özel lik te ol du u nu gör mü tür. Bu uyu ma mü zik te ki no-ta lar dan esin le n e rek se kiz li an la m na ge len ok tav ku ra l ad n ver mi tir.

Mendeleyev’in Çal malarBir bi rin den ba m s z ola rak ça l an Rus kim ya c Di mit ri Men de ley ev 1869 y l n da, Al man kim ya c Lot har Me yer 1870 y l n da ele ment le ri ar tan atom küt le le ri ne gö-re s ra la m lar ve ba z ele ment ler ara s n da pe ri yo dik ola rak ben zer özel lik ler ol-du u nu ifa de et mi ler dir.

Men de le yev, ele ment le ri ar tan atom küt le le ri ne gö re ya tay ola rak s ra la d . 63 ele-ment ten olu an pe ri yo dik tab lo sun da 12 ya tay s ra ve 8 di key sü tun (grup) kul-lan d .

Men de le yev, ha z r la d tab lo nun al t n da her gru bun, hid ro jen, ok si jen ve klor ele ment le riy le olu tu ra bi le cek le ri bi le-ik le rin ge nel for mül le ri ni ver mi tir.

Men de le yev bu tab lo da ay n di key sü tun da bu lu nan ele ment le rin fi zik sel ve kim ya sal özel lik le ri nin bir bi ri ne ben ze di-i ni bul mu tur.

Mendeleyev kimya literatürüne elementlerin aileleri (grup) kavram n kazand rm t r.

Men de le yev, ha z r la d tab lo da ba z yer le ri bo b ra ka rak bu ra la ra da ha son ra la r ke fe di le cek ele ment le rin yer le -ti ri le ce i ni söy le di. Men de le yev, bo yer le re ge le cek an cak ke fe dil me mi ele ment ler hak k n da ba z tah min ler de de bu lun du.

Ör ne in, da ha gal yum (Ga) ele men ti bu lun ma dan ay n grup ta ki alü min yu mun (Al) özel lik le ri ne da ya na rak bu ele ment-le il gi li özel lik le ri söy le mi tir.

Özellik Mendeleyev’in tahmini Gerçek de erler

Atom kütlesi 68 g/mol 69,7 g/mol

Özkütle 6 g/mL 5,96 g/mL

Erime noktas dü ük 30°C

Oksidinin formülü Ea2O3 Ga2O3

Oksidinin çözünürlü ü Amonyakta çözünür Amonyakta çözünür

Galyum (Ga) bulunmadan önce bu elementi Ekaalüminyum (Ea) olarak adland ran Mendeleyev’intahmin etti i özellikler ve element bulunduktan sonraki gerçek de erler birbirine çok yak nd r.

Mendeleyev’in haz rlad tablo bilim adamlar na çok önemli bir hedef göstermi tir. Tabloda yerleri bo olan elementler ara t r l p k sa sürede bulunmu lard r.

124

10. SINIF K MYA

Moseley’in Çal malarAn cak da ha son ra pe ri yo dik cet vel ile il gi li ya p lan ça l ma lar da, ele ment ler de pe ri yo dik

Henry Moseley

özel lik le rin küt le nu ma ra s s ra s na gö re be lir li bir dü zen gös ter me si nin bir te sa düf ol du-u or ta ya ç k t . Za ten ele ment ler atom küt le si ne gö re yer le ti ril dik le rin de ba z ele ment le-

rin bu lun du u grup ta ki ele ment le rin özel lik le ri ni ta mad görüldü. Örne in ar go nun (Ar) küt le nu mara s , po tas yu mun (K) küt le nu ma ra s n dan bü yük ol du u hal de ar gon ele men-ti po tas yum ele men tin den ön ce gel mek te dir.

Hal bu ki kim ya sal özel lik le ri küt le nu ma ra s ile de il elek tron di zi li mi ile il gi li dir. Elek tron sa-y s da küt le nu ma ra s de il atom nu ma ra s ile ilin ti li dir.

1913 y l n da n gi liz fi zik çi Henry Mo se ley elek tron lar la bom bar d man et ti i atom la r n yay-d x n la r n n dal ga boy la r n dan fay da la na rak ele ment le rin elek tron sa y la r n do la y -s y la da atom nu ma ra la r n tes pit et ti. Bu ça l ma la r n dan son ra Mo se ley, ele ment le rin kim ya sal özel lik le ri nin atom küt le le riy le de il atom nu ma ra la r y la ili ki li ol du u ve pe ri yo-dik tab lo da ele ment le rin atom nu ma ra la r na gö re s ra lan ma s ge rek ti i ni be lirt ti.

Modern Periyodik SistemMo dern pe ri yo dik sis tem de ele ment ler, ar tan atom nu ma ra la r na gö re di zil mi ler dir. Ele ment ler ar tan atom nu ma ra la-r na gö re di zil dik le rin de be lir li ara l k lar la ele ment le rin özel lik le ri ara s n da pe ri yo dik bir tek rar ol mak ta d r.

Bir pe ri yo dik tab lo da, ele ment le rin sem bol le ri, atom nu ma ra la r ve küt le nu ma ra la r bu lu nur. An cak bu bil gi ler le bir lik-te ele ment le rin eri me nok ta s , kay na ma nok ta s , yük selt gen me ba sa ma vb. gi bi özel lik le rin de be lir til di i da ha ay r n-t l pe ri yo dik tab lo lar var d r.

Periyodik tablodaki her bir yatay s raya periyot denir. Periyodik tabloda toplam 7 periyot bulunur. Periyotlar 1A grubu ile ba lar 8A grubu ile biter. (7. periyot daha tamamlanmam t r.)

Periyodik tablodaki dikey sütunlara grup denir. Ayn gruptaki elementlerin kimyasal özellikeri birbirine çok benzer. Periyodik tabloda 8 sütundan olu an 8 tane A grubu ve 10 sütundan olu an 8 tane de B grubu vard r.

Periyodik Cetvelde BloklarEle ment le rin te mel hal elek tron da l m ya p l d n da son te ri min or bi tal tü rü han gi si ise ele ment o blok ta bu lu nur.

1s

2s

3s

4s

5s

6s

7s

3d

4d

5d

6d

2p

3p

4p

5p

6p

s blo¤u d blo¤u p blo¤u

•

•

4f

5f

f blo¤u

1A

2A

3B 4B 5B 6B 7B 1B 2B

3A 4A 5A 6A 7A

8A

8B

1

2

3 4 5 6 7 89

10 11 12

13 14 15 16 17

18

IUPAC taraf ndan periyodik sistemdeki sütunlar nnumaralanmas konusunda önerilen yeni bir yöntem vard r.

Bu yönteme göre 18 sütun A ve B gruplar n ayr lmadan 1-18 aras numaralama yap larak gruplar belirtilmektedir.

Temel hal elektron dizili ine göre bloklar:

s orbitali ile biten element s blo unda bulunur.

p orbitali ile biten element p blo unda bulunur.

d orbitali ile biten element d blo unda bulunur.

f orbitali ile biten element f blo unda bulunur.

125

PER YOD K S STEM

etkinlik1Periyodik sistem ve baz bilim adamlar yla ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) Modern periyodik sistem elementlerin artan kütle numaralar na göre olu mu tur.

b) Modern periyodik sistemde ayn grupta bulunan elementlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri birbirine benzer.

c) Periyodik sistemde, dü ey sütunlara grup, yatay s ralara ise periyot denir.

d) Periyodik sistemde 8 tane A ve 8 tane de B olmak üzere 16 tane grup ve 7 tane periyot bulunur.

e) Periyodik sistemde, bir periyot 1A grubu ile ba lar 8A grubu ile sonlan r.

f) Periyodik sistemin ilk üç periyodunda geçi elementi yoktur.

g) Periyodik sistemin 1. periyodunda 2, 2. ve 3. periyodunda 8 er element bulunur.

h) IUPAC sistemine göre periyodik sistemde 1 – 18 aras nda numaralanan 18 grup vard r.

) Periyodik sistemde elementlerin atom numaralar na göre s ralanmas gerekti ini belirten ilk ki i Dimitri Mendeleyev’dir.

i) Triatlar kural nda, bir gruptaki üç elementten ortadaki elementin baz özellikleri di er iki elementin ortalamas -na yak nd r.

j) Oktav kural n ortaya atan ilk bilim adam John Newlands’d r.

k) Elementleri artan atom kütlelerine göre periyodik tabloda yatay olarak s ralayan bilim adam Mendeleyev’dir.

l) Mendeleyev kimya literatürüne elementlerin aileleri (grup) kavram n kazand rm t r.

m) Elementlerin kimyasal özelliklerinin atom kütleleriyle de il atom numaralar yla ili kili oldu unu belirten bilim adam Moseley’dir.

n) Elementlerin temel hal elektron da l m yap ld nda son terimin orbital türü hangisi ise element o blokta bu-lunur.

o) ngiliz fizikçi Henry Moseley, elektronlarla bombard man etti i atomlar n yayd x - nlar n n dalga boylar n-dan faydalanarak elementlerin elektron say lar n dolay s yla atom numaralar n tespit etti.

p) Temel hal elektron da l m d orbitali ile biten element d blo unda bulunur.

126

10. SINIF K MYA

etkinlik2A a da adlar verilen elementlerin sembolünü, sembolü verilen elementlerin ad n , temel haldeki elektron dizilimlerini ve periyodik cetvelde hangi blokta oldu unu belirtiniz.

Element Sembolü Atom no Temel haldeki elektron dizili i Blok

Sodyum Na 11 1s2 2s2 2p6 3s1 s

N 7

Kalsiyum 20

Brom 35

Sc 21

K 19

Galyum 31

Mangan 25

Zn 30

Se 34

Argon 18

Krom 24

Ac 89

Cd 48

Tellür 52

Gümü 47

La 57

Fe 26

Klor 17

Baryum 56

Ni 28

I 53

Kripton 36

127

PER YOD K S STEM

Periyodik Sistemde Yer BulmaBir ele men tin pe ri yo dik cet vel de ki ye ri ni bul mak de mek o ele men tin bu lun du u pe ri yo du ve gru bu nu be lir le mek de mek-tir. Bu ne den le pe ri yo dik cet vel de ki ye ri bu lu na cak ele men tin pe ri yo du ve gru bu bu lu nur.

Bir ele men tin elek tron di zi li in de ki en bü yük ba ku an tum sa y s o ele men tin bu lun du u pe ri yo du ve rir.

A Grubu Elementlerinin Grubunu BulmaTemel hal elektron dizili i s veya p ile biten elementler A gruplar ndan birinde

s1 1A grubundad r.

s2 2A grubundad r. (2He hariç)

s2p1 3A grubundad r.






bulunur.

Bu na gö re, A gru bu ele ment le ri nin yer le ri elek tron di zi li i nin son te ri mi ne gö re tablodaki e kil de gös te ril di i gi bi bu lu nur.

”Bir elementin temel hal elektron dizili i s orbitali ile bitiyorsa” en son s or bi ta lin de bu lu nan elek tron sa y s ele men tin bu lun du u A gru bu nun nu ma ra s n ve rir.

”Bir ele men tin te mel hal elek tron di zi li i p orbitali ile bi ti yor sa” en son s ve p or bi tal ler inde bu lu nan top lam elek tron say s o ele men tin periyodik sistemde bulundu u A grup nu ma ra s n ve rir.

a) Atom numaras 11 olan elementin periyodik sistemdeki yeri (periyodu ve grubu) neresidir?

b) Atom numaras 15 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?

128

10. SINIF K MYA

SO RU 2

Atom numaras 4 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?

A) 2. periyot, 1A grubu B) 2. periyot, 2A grubu C) 2. periyot, 4A grubuD) 3. periyot, 2A grubu E) 4. periyot, 1A grubu

ÇÖZÜM

SO RU 3



ÇÖZÜM

SO RU 4



ÇÖZÜM

SO RU 5



ÇÖZÜM

SO RU 6



ÇÖZÜM

129

PER YOD K S STEM

SO RU 7



ÇÖZÜM

SO RU 8



ÇÖZÜM

SO RU 9



ÇÖZÜM

SO RU 10

Te mel hal elek tron di zi li in de p or bi tal le rin de top lam 16 elek tron bu lun du ran ele men tin pe ri yo dik sis tem de-ki ye ri ne re si dir?


ÇÖZÜM

SO RU 11

X3+ iyonunun s orbitallerinde toplam 10, p ve d orbitallerinde 20 er elektron bulunmaktad r.Buna göre X elementinin periyodik sistemdeki yeri neresidir?


ÇÖZÜM

130

10. SINIF K MYA

B Grubu Elementlerinin Grubunu BulmaTemel hal elektron dizili i d orbitali ile biten elementler B gruplar nda bulunur.

Te mel hal elek tron di zi li in de en son s ve d or bi tal le rin de bu lu nan top lam elek tron lar o ele men tin bu lun du u B grup nu ma ra s n ve rir.

Elek tron di zi li i nin son te ri mi ne gö re B gru bu ele ment leri nin pe ri yo dik cet vel de ki yeri a a da ki e kil de bu lu na bi lir.

s2d1 3B s2d2 4B

s2d3 5B s1d5 6B

s2d5 7B s2d6 8B

s2d7 8B s2d8 8B

s1d10 1B s2d10 2B

8, 9, 10 B gruplar na 8–B, 11–B grubuna 1–B, 12–B grubuna 2–B grubu denir.

Elektron dizili i 4f ile biten elementlere lantanitler, 5f ile bliten elementlere ise aktinitler denir.


131

PER YOD K S STEM

SO RU 12

Atom numaras 25 olan Mn elementinin ad , periyodu ve grup numaras a a dakilerden hangisinde do ru ve-rilmi tir?

A) Magnezyum 3. periyot, 7A grubu B) Mangan 4. periyot, 7A grubu C) Magnezyum 4. periyot, 7A grubu

D) Mangan 4. periyot, 5B grubu E) Mangan 4. periyot, 7B grubu

ÇÖZÜM

SO RU 13

Atom numaras 30 olan Zn elementinin ad , periyodu ve grup numaras a a dakilerden hangisinde do ru ve-rilmi tir?

A) Zirkonyum 3. periyot, 2A grubu B) Çinko 4. periyot, 2B grubu C) Zirkonyum 4. periyot, 2B grubu

D) Çinko 3. periyot, 2B grubu E) Çinko 5. periyot, 2A grubu

ÇÖZÜM

SO RU 14

Atom numaras 42 olan Mo elementinin ad , periyodu ve grup numaras a a dakilerden hangisinde do ru ve-rilmi tir?

A) Mangan 4. periyot, 4B grubu B) Molibden 5. periyot, 4B grubu C) Molibden 5. periyot, 6B grubu

D) Magnezyum 5. periyot, 4B grubu E) Mangan 5. periyot, 6B grubu

ÇÖZÜM

SO RU 15

+2 yüklü iyonunun s orbitallerinde toplam 8, p orbitallerinde toplam 18, d orbitallerinde ise toplam 20 elektron bulunan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?

A) 4. periyot, 8B grubu B) 5. periyot, 8B grubu C) 5. periyot, 2B grubu

D) 5. periyot, 6B grubu E) 6. periyot, 2B grubu

ÇÖZÜM

132

10. SINIF K MYA

Elektron di zi li i ya p l r ken ba zen ko lay l k ol sun di ye ele men tin

SOYGAZLAR

2He 1. periyot

10Ne 2. periyot

18Ar 3. periyot

36Kr 4. periyot

54Xe 5. periyot

86Rn 6. periyot

ken di sin den ön ce ki soy ga z n atom nu ma ra s na ka dar olan elek tron la r di zil mez. Bu soy ga z n atom nu ma ra s pa ran tez içi ne ya z l r. Ge ri ye ka lan elek tron la r n di zi li i ya p l r.

Atom numaras 31 olan elementin periyodik sistemdeki yer neresidir?

SO RU 16

Atom numaras 41 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?(Soygaz atom numaras ndan faydalanarak yap n z.)

A) 4. periyot, 3B grubu B) 4. periyot, 5A grubu C) 5. periyot, 5A grubuD) 5. periyot, 5B grubu E) 6. periyot, 5B grubu

ÇÖZÜM

SO RU 17

Atom numaras 56 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?(Soygaz atom numaras ndan faydalanarak yap n z.)

A) 5. periyot, 2A grubu B) 5. periyot, 2B grubu C) 6. periyot, 2A grubuD) 6. periyot, 2B grubu E) 7. periyot, 2A grubu

ÇÖZÜM

133

PER YOD K S STEM

etkinlik3A a da atom numaras ve sembolü verilen elementlerin ad n , temel hal elektron dizili ini yazarak blo unu, periyo-dunu ve grubunu bulunuz.

ElementinSembolü Elementin Ad Temel Hal Elektron Dizili i Blo u Periyodu Grubu

3Li

6C

10Ne

12Mg

13Al

16S

22Ti

23V Vanadyum 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d3 d 4 5B

27Co

29Cu

42Mo

46Pd

48Cd

50Sn

52Te

54Xe

55Cs Sezyum [54Xe] 6s1 s 6 1A

74W

78Pt

79Au

De erlik Elektron Say sBir elementin son enerji düzeyindeki toplam elektronlar na de erlik elektron say s denir. Periyodik sis tem de, ay n grup ta bu lu nan ele ment le rin de er lik elek tron sa y la r bir bi ri ne e it tir. (8A grubunda yer alan 2He hariç)

Elektron dizili i s ile bitmi se en son s deki Elektron dizili i p ile bitmi se en son s ve p deki Elektron dizili i d ile bitmi se en son s ve d deki

elektronlar n toplam bir elementin de erlik elektron say s n verir.

Pe ri yo dik sis tem de ay n grup ta bu lu nan ele ment ler ben zer kim ya sal özel lik gös te rir.

(1A grubunda yer alan 1H hariç)

134

10. SINIF K MYA

X ele men ti nin atom nu ma ra s 12, Y ele men ti nin atom nu ma ra s 16, Z ele men ti nin ise atom nu ma ra s 20, T ele men-ti nin ise atom nu ma ra s 22 dir.


a) Her ele men tin de er lik elek tron sa y s n bu lu nuz.

b) Han gi ele ment ler ben zer kim ya sal özel lik gös te rir?

c) Han gi ele ment le rin +2 yük lü iyon la r ok te te ula m t r?

SO RU 18

7X, 9Y, 15Z, 31T, 33U elementlerinden hangileri periyodik sistemin ayn grubunda bulunur?

A) X ve Y B) Y ve Z C) X, Y ve Z D) Z, T ve U E) X, Z ve U

ÇÖZÜM

SO RU 19

12X, 17Y, 31Z, 35T, 52U elementlerinin de erlik elektron say lar n büyükten küçü e do ru s ralay n z.

A) Y > T > U > Z > X B) Y = T > U > Z > X C) U > T > Z > Y > XD) Y = T > Z > U > X E) Y = Z = T > Z > X

ÇÖZÜM

135

PER YOD K S STEM

SO RU 20

Periyodik sistemde gösterilen elementlerle ilgili a a daki sorular

X

Y Z T

UV

cevaplay n z.

a) Hangi elementler benzer kimyasal özellik gösterir?

b) T nin de erlik elektron say s kaçt r?

c) Hangi elementlerin +1 yüklü iyonlar oktete ula m t r?

d) Hangi elementlerin –1 yüklü iyonlar oktete ula m t r?

ÇÖZÜM

ÖZELL KLERDE PER YOD K DE M Atom çekirde indeki proton say s ile son enerji düzeyindeki elektronlar aras ndaki etkile imler sonucunda atomlar n

fiziksel ve kimyasal özellikleri de i ir.

Elektronlar n atom çekirde i taraf ndan güçlü ya da zay f ekilde çekilmesi sonucunda atomun yar çap , elektron al-

ma ya da verme özelli i, elementin metal ya da ametal olma gibi özelliklerinde periyot boyunca ya da bir grup boyun-

ca düzenli de i imler meydana gelir.

Atom Yar çap

Atomun çekirde i ile çekirde e en uzak mesafedeki elektron aras ndaki uzakl a atom yar çap denir.

Ancak bir atomu di erlerinden ay rarak yar çap n ölçmek oldukça zordur. Atom yar çaplar , elementin ya da elementin

bile iklerinin kristallerinde X nlar n n k r n m yoluyla ölçülmektedir. Bu çal malarda elementin türüne göre atomlar n

dizili ine ba l olarak farkl yar çap kavramlar geli tirilmi tir.

a) Kovalent Yar çap

Molekül yap daki elementlerde (N2, O2, F2, Cl2 … gibi) iki atomun çekirdekleri aras ndaki uzakl n

yar s na kovalent yar çap denir.

b) Van der Waals Yar çap

Ayn tür iki atomun ara la r n da bir ba ol mak s z n bir bi ri ne en ya k n ol du u an da, çe kir dek le ri ara s n -

da ki uzak l n ya r s na Van der Wa als ya r ça p de nir.

Periyodik Sistemin Ayn Periyodunda Atom Yar çap

Periyodik sistemde, bir periyotta soldan sa a do ru gidildikçe atom yar çap azal r.

Bir periyotta soldan sa a do ru gi dil dik çe atom la r n çe kir dek yü kü ve elek tron sa y s ar tar. Çe kir dek yü kü art t k ça çe-kir de in en d ener ji dü ze yin de ki elek tron la ra uy gu la d çe kim kuv ve ti ar tar. Bu ne den le ay n pe ri yot ta sol dan sa a do ru atom ya r ça p aza l r.

136

10. SINIF K MYA

Periyodik Sistemin Ayn Grubunda Atom Yar çap

Periyodik sistemde, bir grupta yukar dan a a ya do ru gidildikçe atom yar çap artar.

Bir grup ta yu ka r dan a a ya do ru inil dik çe çe kir dek yü kü ve elek tron sa y s ar tar. An cak grup ta a a do ru inil dik-çe ener ji dü ze yi sa y s ar tar. T p k bir so an da ya da la ha na da yap rak sa y s art t n da hac mi nin art ma s gi bi ato mun hac mi do la y s y la atom ya r ça p da ar tar.

H

37

1A 2A 3A 4A 5A 6A 7A 8A

He

31

NeB FONC

707273747785112152

BeLi

Na

K

Rb

Cs Ba

Sr

Ca

Mg Al Si P

Ga Ge As

In Sn Sb

Tl Pb Bi Po At Rn

XeITe

Se Br Kr

ArClS

9899103110118143160186

112114117120123135197227

131133143141140166215248

140142164155175171222265

Atom yar›çap› artar

Ato

m y

ar›ç

ap› a

rtar

Periyodik cetveldeki baz elementlerin atom yar çaplar n n pm olarak de erleri (1pm = 10–10 cm)

3Li, 11Na ve 19K elementlerinin atom yar çaplar n n büyüklü ü aras ndaki ili ki nas ld r?

137

PER YOD K S STEM

SO RU 21

7N, 8O ve 9F elementlerinin atom çaplar n n büyüklü ü aras ndaki ili ki nas ld r?

A) F > O > N B) N > O > F C) N = O = F D) O > F > N E) N > F > O

ÇÖZÜM

SO RU 22

11Na, 16S, 17Cl ve 19K elementlerinin atomçaplar n n büyüklü ü aras ndaki ili ki nas ld r?

A) Na > S > Cl > K B) K > Cl > S > Na C) K > Na > S > Cl

D) Na > K > S > Cl E) K > S > Cl > Na

ÇÖZÜM

c) yon Yar çapNötr bir atom elektron al r ya da verirse iyon olu ur. Elektron alma sonucu olu an eksi

99 pm

Cl

181 pm

Cl–

64 pm

F

136 pm

F –

160 pm

Mg

65 pm

Mg2+

190 pm

Na

95 pm

Na+yüklü iyona anyon, elektron verme sonucu olu an art yüklü iyona ise katyon de-nir.

Bir atomdan bir anyon olu ursa yar çap artar. Çünkü atom elektron ald nda, çe-kirdek yükü ayn kal rken gelen elektron veya elekronlar n neden oldu u itme kuv-vetleri elektron bulutunun hacmini geni letir.

Bir atomdan bir katyon olu ursa yar çap azal r. Çünkü atom elektron verdi inde, çekirdek yükü ayn kal rken kopan elektrondan dolay elektron itmesi azal r ve elektron bulutu büzü ür. Bunun sonucunda da yar çap azal r.

zoelektronik yonlarda Yar çapzoelektronik iyonlarda proton say s fazla olan iyonun yar çap daha küçüktür. zoelektronik iyonlarda, proton say s daha fazla olan iyon elektronlar çekirde e do ru daha kuvvetli çeker. Bundan dolay elektronlar çekirde e daha fazla yakla r ve atom yar çap küçülür.

��

��

�

��

��

��

.��

��

��

�

=��

�

��

��

�+>

�

��

��

?5�>

�

��

��

��>

�!&��+%4@+�4�(��) �

��/!%& � +�4 4 �

�!&�� 1�+%+ 4� �

Proton say lar farkl , elektron say lar e it olan baz iyonlar n yar çaplar n n kar la t r lmas

138

10. SINIF K MYA

8O2–, 9F– ve 11Na+ iyon la r n n ya r çap la r n n bü yük lü ü nü kar la t r n z.

SO RU 23

11Na+, 12Mg2+ ve 13Al3+ iyonlar n n yar çaplar a a dakilerin hangisinde do ru kar la t r lm t r?

A) rNa+ > rMg2+ > rAl3+ B) rAl3+ > rMg2+ > rNa+ C) rNa+ = rMg2+ = rAl3+

D) rNa+ > rAl3+ > rMg2+ E) rAl3+ > rNa+ > rMg2+

ÇÖZÜM

SO RU 24

15P3–, 16S2– ve 17Cl– iyonlar n n yar çaplar a a dakilerin hangisinde do ru kar la t r lm t r?

A) rCl– > rS2– > rP3– B) rP3– > rS2– > rCl– C) rP3– = rS2– = rCl–

D) rCl– > rP3– > rS2– E) rP3– > rCl– > rS2–

ÇÖZÜM

SO RU 25

17Cl–, 19K+ ve 20Ca2+ iyonlar n n yar çaplar a a dakilerin hangisinde do ru kar la t r lm t r?

A) rCa2+ > rK+ > rCl– B) rCa2+ = rK+ = rCl– C) rCl– > rK+ > rCa2+

D) rCa2+ > rCl– > rK+ E) rCl– > rCa2+ > rK+

ÇÖZÜM

139

PER YOD K S STEM

SO RU 26

Periyodik tabloda X, Y, Z ve T ile gösterilen elementlere ait iyonlar Ar

XT

YZ

Arsoygaz ile izoelektroniktir.

Buna göre, a a daki sorular cevaplay n z.

a) X, Y, Z ve T den olu an iyonlar n yükleri nelerdir?

b) X, Y, Z ve T den olu an iyonlar n yar çaplar n kar la t r n z.

c) Nötr X, Y, Z ve T nin atom yar çaplar n kar la t r nz.

ÇÖZÜM

SO RU 27

X elementi periyodik sistemin 4. periyot 2 elementi Y ise 3. periyodun 7. elementidir.

Buna göre,

I. X in atom yar çap , Y nin atom yar çap ndan büyüktür.

II. X2+ nin iyon yar çap , Y– nin iyon yar çap ndan küçüktür.

III. X2+ iyonunda çekirde in elektron ba na kuvveti Y– dekinden fazlad r.

yarg lar ndan hangileri do rudur?A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

yonla ma Enerjisi

Gaz halinde bir atomun temel halinden bir elektronu uzakla t rmak için gerekli olan minimum enerjiye iyonla ma ener-

jisi denir. Ba ka bir deyi le gaz halindeki 1 mol atomdan 1 mol elektronu koparmak için gerekli olan enerjinin kilojou-

le birimindeki miktar na iyonla ma enerjisi denir.

Nötral bir atomdan bir elektron koparmak için gerekli enerjiye birinci iyonla ma enerjisi (1. E) denir. Benzer ekilde

+1 yüklü iyondan bir elektron koparmak için gereken enerjiye ikinci iyonla ma enerjisi (2. E), +2 yüklü iyondan bir

elektron koparmak için gereken enerjiye üçüncü iyonla ma enerjisi (3. E) denir. Bunu daha da artt rabiliriz. X ato-

mu için bunlar a a daki gibi gösterebiliriz.

X(g) + Enerji (1. E) X+ + e– (birinci iyonla ma enerjisi)

X+ + Enerji (2. E) X2+ + e– (ikinci iyonla ma enerjisi)

X2+ + Enerji (3. E) X3+ + e– (üçüncü iyonla ma enerjisi)

X3+ + Enerji (4. E) X4+ + e– (dördüncü iyonla ma enerjisi)

140

10. SINIF K MYA

Bir atomdan bir elektron uzakla t zaman, kalan elektronlar aras nda itme kuvveti azal r.

Böylece kalan elektronlar çekirdek taraf ndan daha s k çekilir. Bunun sonucu olarak pozitif yüklü iyondan ba ka bir elektronu uzakla t rmak için daha fazla enerji gerekir. Bu nedenle iyonla ma enerjileri a a daki s rayla de i ir.

1. E < 2. E < 3. E < 4. E…

yonla ma Enerjisi – De erlik Elektronu li kisiBir elementin en d katmandaki de erlik elektronlar çekirdek taraf ndan en zay f çekilen elektronlard r. Bu elektron-lar az miktarda enerji ile kopar. Ancak alt kabukta bulunan elektronlar çekirdek taraf ndan s k ekilde çekildi i için çok fazla enerjiyle kopar. Bu nedenle bir elementin iyonla ma enerjileri kar la t r larak de erlik elektron say s bulunabilir.

Periyodik sistemin A gruplar nda ve ayn periyotta Element 1. E 2. E 3. E 4. E 5. E

Na 496 4560 6900 9540 13400

Mg 738 1450 7730 10500 13600

Al 578 1820 2750 11600 14800

bulunan baz elementlerin ilk be iyonla ma enerjileri kj/mol olarak u ekildedir.


a) Na, Mg ve Al elementlerinin de erlik elektronsay s kaçt r?

b) Na, Mg ve Al periyodik sistemin hangi grubunda bulunurlar?

c) Na, Mg ve Al elementlerinin atom yar çaplar büyükten küçü e nas l s ralan r?

141

PER YOD K S STEM

SO RU 28

A a da baz elementlerin ilk dört iyonla ma enerjileri kj/mol olarak verilmi tir.

Element 1. E 2. E 3. E 4. E

X 899 1757 14850 21005

Y 801 2430 3660 25000

Z 1400 2860 4580 7500

Buna göre, X, Y ve Z nin de erlik elektron say lar kaçt r?

ÇÖZÜM

SO RU 29

A gruplar nda bulunan baz elementlerin ilk alt iyonla ma enerjileri kj/mol olarak verilmi tir.

Element 1. E 2. E 3. E 4. E 5. E 6. E

X 496 4560 6900 9540 13400 16600

Y 738 1450 7730 10500 13600 18000

Z 1012 1904 2910 4960 6240 21000

T 590 1145 4900 6500 8100 11000


a) X, Y, Z ve T nin de erlik elektron say lar kaçt r?

b) Her elementin periyodik sistemdeki grubunu bulunuz.

c) X ile Z elementleri aras nda olu an bile i in formülü nedir?

ÇÖZÜM

Periyodik Sistemde yonla ma Enerjisi De i imiAyn Grupta yonla ma EnerjisiPeriyodik sistemde ayn grupta yukar dan a a ya do ru atom numaras ve atom yar çap büyümektedir. De erlik elektronlar çekirdekten uzakla t için, atomdan elektron koparmak kolayla r.

Bu nedenle periyodik sistemde, bir grupta yukar dan a a ya inildikçe iyonla ma enerjisi azal r.

Ayn Periyotta yonla ma EnerjisiPeriyodik sistemde ayn periyotta soldan sa a do ru atom yar çap küçülür ve de erlik elektronlar çekirdek taraf ndan daha kuvvetli çekilir. Bunun sonucu olarak da iyonla ma enerjisi artar.

Bu nedenle periyodik sistemde, bir periyotta soldan sa a do ru gidildikçe iyonla ma enerjisi artar.

Küresel si met rik elektron da l m n dan do la y 2A gru bu nun 1. iyon la ma ener ji si 3A gru bu nun 1. iyon la ma ener-jisin den ve 5A gru bu nun 1. iyon la ma enerj isi de 6A gru bu nun 1. iyon la ma ener ji sin den da ha bü yük tür.

142

10. SINIF K MYA

Küresel simetrik durum da göz önüne al nd nda bir periyottaki A gruplar n n 1. iyonla ma enerjilerinin de i imi u

ekildedir.

E1A < E3A < E2A < E4A < E6A < E5A < E7A < E8A

2500

2000

1500

1000

500

2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

He

H

Li

Be

B

C

N

O

F

Ne

Mg

Na Al

Si

PCl

S

Ar

Ca

K

1. periyot 2. periyot 3. periyot 4. periyot

Atom numaras› (Z)

1. ‹y

onla

ma

Ene

rjisi

(kJ

mol

–1)

Atom numaras› 20’ye kadar olan elementlerin 1. ‹yonla ma Enerjileri

A a da atom numaras verilen elementlerin 1. iyonla ma enerjisini kar la t r n z.

a) 3X, 11Y, 19Z b) 11X, 12Y, 13Z

143

PER YOD K S STEM

SO RU 30

13X, 15Y ve 17Z elementlerinin 1. iyonla ma enerjileri aras ndaki ili ki a a dakilerden hangisinde do ru veril-mi tir?

A) EX < EY < EZ B) EZ < EY < EX C) EY < EX < EZ

D) EX < EZ < EY E) EZ < EX < EY

ÇÖZÜM

SO RU 31

4X, 12Y, 20Z elementlerinin 1. iyonla ma enerjileri aras ndaki ili ki a a dakilerden hangisinde do ru verilmi tir?

A) EX < EY < EZ B) EZ < EY < EX C) EX < EZ < EY

D) EZ < EX < EY E) EX = EY = EZ

ÇÖZÜM

SO RU 32

15X, 16Y ve 17Z elementlerinin 1. iyonla ma enerjileri aras ndaki ili ki a a dakilerden hangisinde do ru veril-mi tir?

A) EX < EY < EZ B) EZ < EY < EX C) EX < EZ < EY

D) EY < EX < EZ E) EY < EZ < EX

ÇÖZÜM

SO RU 33

6X, 7Y ve 8Z elementleri için;

I. 1. iyonla ma enerjileri EX < EZ < EY dir.

II. 2. iyonla ma enerjileri EX+ < EY+ < EZ+ dir.

III. 3. iyonla ma enerjileri EY2+ < EX2+ < EZ2+ dir.


A) Yaln z I B) Yaln z III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

144

10. SINIF K MYA

Uyar lm Atomlar n yonla ma EnerjisiUyar lm atomdan elektron koparmak için verilmesi gereken enerji temel haldeki atomdan elektron koparmak için verilmesi gereken enerjiden daha azd r.

A a da elektron dizili leri verilen atomlar n 1. iyonla ma enerjileri aras ndaki ili ki nas ld r?

11X : 1s2 2s2 2p6 3s1

11Y : 1s2 2s2 2p6 4s1

SO RU 34

Ayn elemente ait uyar lm atom ile temel haldeki atomun özellikleri kar la t r l yor.

Buna göre,I. Uyar lm atom daha yüksek enerjilidir.

II. Uyar lm atomdan elektron koparmak daha kolayd r.

III. Uyar lma enerjisi, iyonla ma enerjisinden daha büyüktür.

yarg lar ndan hangileri do rudur?A) Yaln z I B) Yaln z III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SO RU 35

A a daki atomlar n 1. iyonla ma enerjileri a a dakilerin hangisinde do ru kar la t r lm t r?

3X : 1s2 2s1 3Y : 1s2 2p1 3Z : 1s2 4s1

A) EZ > EY > EX B) EZ > EX > EY C) EX > EZ > EY

D) EX > EY > EZ E) EY > EX > EZ

ÇÖZÜM

145

PER YOD K S STEM

SO RU 36

A a da baz atomlar n orbital emalar verilmi tir. ��

��

A��

B��

Bu atomlar n 1. iyonla ma enerjileri a a dakilerinhangisinde do ru kar la t r lm t r?

A) EX > EY > EZ > ET B) EX = EY > EZ > ET

C) EX = EY = EZ > ET D) ET > EZ > EY > EX

E) ET > EZ > EY = EX

ÇÖZÜM

zoelektronik Türlerin yonla ma Enerjisizoelektronik sistemlerde proton say s fazla olan atom veya iyondan elektron koparmak için daha fazla enerjiye gerek

vard r.

1H–, 2He ve 3Li+ taneciklerinden bir elektron koparmak için gereken enerjiler aras ndaki ili ki nas ld r?

SO RU 37

7N3–, 8O2– ve 9F– iyonlar ndan bir elektron koparmak için gereken enerjiler a a dakilerin hangisinde do ru kar la t r lm t r?

A) N3– < O2– < F– B) N3– < F– < O2– C) F– < N3– < O2– D) F– < O2– < N3– E) O2– < N3– < F–

ÇÖZÜM

146

10. SINIF K MYA

SO RU 38

11Na+, 12Mg2+, 13Al3+ iyonlar ndan bir elektron koparmak için gereken enerjiler a a dakilerin hangisinde do -

ru kar la t r lm t r?

A) Al3+ < Mg2+ < Na+ B) Al3+ < Na+ < Mg2+ C) Na+ < Mg2+ < Al3+ D) Na+ < Al3+ < Mg2+ E) Mg2+ < Al3+ < Na+

ÇÖZÜM

SO RU 39

17Cl–, 19K+, 20Ca2+ iyonlar ndan bir elektron koparmak için gereken enerjiler a a dakilerin hangisinde do ru

kar la t r lm t r?

A) Cl– > K+ > Ca2+ B) Cl– > Ca2+ > K+ C) K+ > Ca2+ > Cl– D) Ca2+ > Cl– > K+ E) Ca2+ > K+ > Cl–

ÇÖZÜM

SO RU 40

11X elementinin 2. iyonla ma enerjisi ile 12Y elementinin 3. iyonla ma enerjisi aras ndaki ili ki nas ld r?

ÇÖZÜM

SO RU 41

9Xk, 11Yt ve 12Zm iyonlar 2. periyodun soygaz ile izoelektroniktir.

Buna göre,

I. k = –1, t = +1, m = +2 dir.

II. yon yar çaplar Zm > Yt > Xk dir.

III. 1 elektron koparmak için gereken enerjiler Xk > Yt > Zm dir.



ÇÖZÜM

147

PER YOD K S STEM

Elektron lgisiGaz halindeki bir atomun bir elektron alarak anyona dönü tü ünde meydana gelen enerji de i imine elektron ilgi-si denir.

F(g) + e– F–(g) H = E = –328 kj/mol

Tepkimesi; 1 mol F(g), 1 mol elektron al rken 328 kJ s aç a ç kar anlam ndad r.

Elek tron il gi si nin de ney ler le öl çül me si ol duk ça güç tür. Ba z ele ment le rin elek tron il gi si öl çül mü tür. An cak bir çok ele men tin elek tron il gi si, öl çü le bil mi olay lar dan do lay l ola rak be lir len mi tir.

Periyodik Sistemde Elektron lgisiElektron ilgisi, atom yar çap ve iyonla ma enerjisine göre daha az periyodik olmas na ra men atom yar çap ndaki de i meye paralellik gösterir. Yani atom yar çap küçüldükçe elektron ilgisi artar.

Periyodik sistemde elektron ilgisinin de i imi öyledir:

Ayn periyotta soldan sa a do ru gidildikçe elementlerin elektron ilgisi (aç a ç kan enerji) artar.

Ayn grupta yukar dan a a ya inildikçe elementlerin elektron ilgisi azal r.

7X, 8Y ve 9Z elementlerinin elektron ilgileri aras ndaki ili ki nas ld r?

SO RU 42

17X, 35Y ve 53Z elementlerinin elektron ilgileri aras ndaki ili ki a a dakilerin hangisinde do ru verilmi tir?

A) EZ > EY > EX B) EZ > EX > EY C) EX > EZ > EY

D) EX > EY > EZ E) EY > EX > EZ

ÇÖZÜM

148

10. SINIF K MYA

ElektronegatiflikBir atomun bir kimyasal ba da ba yapan elektronlar çekme gücüne elektronegatiflik denir.

Elektronegatiflik Nas l Bulunur?

Elektronegatiflik ilk defa Amerikal fizikçi Mulliken taraf ndan iyonla ma enerjisi ve elektron ilgisini birlikte ifade edebi-lecek tek kriter olmas için önerilen bir kavramd r.

Bir elementin elektronegatifli i u ekilde bulunur:

. (‹ ‹)EN k

E E2

=+

EN : Elektronegatiflik E : yonla ma enerjisi

E : Elektron ilgisiBu hesaplamada, k sabiti F atomunun elektronegatiflik de eri 4 ç kacak ekilde seçilmi tir.

Periyodik Sistemde Elektronegatiflik

Elektronegatiflik, atom yar çap na ba l d r. Atom yar çap n n azald tarafa do ru elektronegatiflik artar.Periyodik sistemde elementlerin elektronegatiflikleri u ekilde de i ir:

Ayn periyotta, soldan sa a do ru gidildikçe elementlerin elektronegatifli i artar.Ayn grupta, yukar dan a a ya do ru gidildikçe elementlerin elektronegatifli i azal r.

1A

H2,1

Li1,0

Na0,9

K0,8

Rb0,8

Cs0,8

Fr0,7

Be1,5

Mg1,2

Ca1,0

Sr1,0

Ba0,9

Ra0,9

2A

3B 4B 5B 6B 7B 8B 1B 2B

3A 4A 5A 6A 7A

8A

Sc1,3

Y1,2

La1,1

Ac1,1

Ti1,5

Zr1,4

Hf1,3

V1,6

Nb1,6

Ta1,5

Cr1,6

Mo1,8

W2,4

Mn1,5

Tc1,9

Re1,9

Fe1,8

Ru2,2

Os2,2

Co1,8

Rh2,2

‹r2,2

Ni1,8

Pd2,2

Pt2,2

Cu1,9

Ag1,9

Au2,4

Zn1,6

Cd1,7

Hg1,9

Ga1,6

‹n1,7

Ti1,8

Ge1,8

Sn1,8

Pb1,8

As2,0

Sb1,9

Bi1,9

Se2,4

Te2,1

Po2,0

Br2,8

‹2,5

At2,2

Kr3,0

Xe2,6

Rn–

B2,0

Al1,5

C2,5

Si1,8

N3,0

P2,1

O3,5

S2,5

F4,0

Cl3,0

Ne–

Ar–

He–

10

1

2

3 4 5 6 7 8 9

17

11 12

13 14 15 16

18

Lantanitler : 1,1 – 1,3

Akanitler : 1,3 – 1,5

1

2

3

4

5

6

7

8B 8B

Periyodik cetvelde en aktif ametal, flor 4; en aktif metal fransiyum 0,7 elektronegatiflik de erine sahiptir.

Ay n pe ri yot ta bu lu nan ba z ba grup ele ment le ri nin atom ya r çap la r n n de e ri ta bol da ki

Element Atom Yar çap(Pikometre)

X 92

Y 66

Z 64

gi bi dir.

Bu na gö re, bu ele ment le rin elek tro ne ga tif lik le ri ara s n da ki ili ki nin na s l ol ma s bek le nir?

149

PER YOD K S STEM

SO RU 43

9X, 17Y ve 35Z elementlerinin elektronegatiflikleri aras ndaki ili ki nas ld r?

ÇÖZÜM

SO RU 44

14X, 15Y ve 16Z elementlerinin elektronegatiflikleri aras ndaki ili ki a a dakilerden hangisinde do ru verilmi tir?

A) ENZ < ENY < ENX B) ENZ < ENX < ENY C) ENX < ENY < ENZ

D) ENX < ENZ < ENY E) ENY < ENX < ENZ

ÇÖZÜM

SO RU 45

Periyodik sistemde yerleri verilen elementlerle ilgili a a dakilerdenT

Z MY

X

LK

N

hangisi yanl t r?

A) Elektronegatifli i en fazla olan L dir.

B) Elektronegatifli i en az olan N dir.

C) Atom yar çap en büyük olan X tir.

D) 3. periyotta, iyonla ma enerjisi en büyük olan M dir.

E) 7A grubunda, iyonla ma enerjisi en küçük olan N dir.

ÇÖZÜM

Elektronegatiflik – Ba Türü li kisiElektronegatifli i yüksek olan elementler, elektronegatifli i dü ük olan elementlere göre elektronlar kendilerine daha fazla çekme e ilimindedirler.

Elektronegatiflikleri farkl atomlar aras nda olu an ba polar, elektronegatifli i ayn olan atomlar aras nda olu an ba ise apolard r.

ki ele men tin elek tro ne ga tif lik le ri ara s n da ki fark art t k ça ara da ki ba n po lar l ar tar.

ki element aras ndaki ba n iyonik mi yoksa kovalent mi oldu u kaba olarak u ekilde bulunabilir:Ba yapan atomlar aras ndaki elektronegatiflik fark 1,7 veya daha fazla ise ba iyoniktir.Ba yapan atomlar aras ndaki elektronegatiflik fark 1,7 den küçükse aradaki ba polar kovalenttir.Elementlerin elektronegatiflik fark azald kça aralar ndaki ba n polarl da azal r.

150

10. SINIF K MYA

Yanda baz elementlerin elektronegatiflik de erleri verilmi tir. Element ElektronegatiflikX 4Y 3Z 2,5T 2,2

Buna göre, a a daki sorular yanda verilen tabloya göre cevaplay n z.

a) Hangi iki element aras ndaki ba n polarl en fazlad r?

b) A a daki maddelerde ba n ucundaki atomlardan hangisinin

pozitif ( +) yüklü hangisinin negatif ( –) yüklü oldu unu belirtiniz.

i) X – Z ii) Y – Y

SO RU 46

Periyodik sistemin ayn periyodunda bulunan X, 1A; Y, 5A; Z ise 7A grubundad r.

Buna göre,

I. Elektronegatifli i en fazla olan element X, en az olan Z dir.

II. Atom yar çap en fazla olan X, en az olan Z dir.

III. De erlik elektron say s Z > Y > X tir.


A) Yaln z I B) Yaln z III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

ekildeki tobloya göre a a daki sorular cevaplay n z. Element Elektronegatiflik

X 3,5

Y 3,0

Z 2,8

T 2,5

U 0,9

(47 – 50. sorular)

151

PER YOD K S STEM

SO RU 47

Hangi iki element aras ndaki ba n polarl en azd r?

ÇÖZÜM

SO RU 48

X ile U elementleri aras ndaki bile ikte X ile U atomlar aras nda hangi tür ba n olu mas beklenir?

ÇÖZÜM

SO RU 49

Y ile T elementleri aras ndaki bile ikte Y ile T atomlar aras nda hangi tür ba n olu mas beklenir?

ÇÖZÜM

SO RU 50

X ile Y atomlar aras nda olu an bile ikte hangi atomun yükseltgenme basama negatif i aretli, hangi atomun yükseltgenme basama pozitif i aretli olur?

ÇÖZÜM

Metalik – Ametalik ÖzellikBile ik olu turmalar s ras nda metaller elektron verir. Bu nedenle metalik özellik elektron verme e ilimi olarak tan mlanabilir. Periyodik cetvelde ayn periyotta sa dan sola gidildikçe ve ayn grupta yukar dan a a ya inildikçe ele-mentlerin iyonla ma enerjileri küçülür.

‹yon

lam

a en

erjis

i aza

l›rM

etal

ik ö

zelli

k ar

tar.

‹yonla ma enerjisi azal›r. Metalik özellik artar.

Metaller, dü ük iyonla ma enerjisine sahip ve elektronlar n kolayca verebildikleri için periyodik sistemin sol alt kö esinde bulunurlar.

yonla ma enerjisinin dü ük olmas , elementin metalik özelli inin bir göstergesidir.

152

10. SINIF K MYA

etkinlik4A a daki tabloda verilen elementlerin 1. iyonla ma enerjileri üzerinden bir kar la t rma yaparak, elementlerin metal

veya ametal olduklar na karar vereniz. Bu karar n z n nedenlerini aç klay n z.

Element AtomNumaras

1. yonla maEnerjisi (kj/mol.10–3) Metal Ametal Neden

Hidrojen (H) 1 1,3

Metallerin 1. iyonla ma enerjileri küçük, ametallerin ise büyüktür. Hidrojenin 1. iyonla ma enerjisi büyük oldu undan ametaldir.

Lityum (Li) 3 0,5

Oksijen (O) 8 1,3

Flor (F) 9 1,7

Sodyum (Na) 11 0,5

Azot (N) 7 1,4

Kükürt (S) 16 1

Potasyum (K) 19 0,4

Klor (Cl) 17 1,25

Kalsiyum (Ca) 20 0,6

Magnezyum (Mg) 12 0,7

Hidroksitlerin Asit – Bazl

Periyodik sistemdeki elementlerin hidroksitlerinin asit ya da baz özellik Asit – Baz

Suda çözündüklerinde H+ olu turan maddelere asit, OH– olu turan maddelere ise baz denir.

göstermesi elementin elektronegatifli ine ba l olarak de i ir. Bu

özelli i M – O – H eklindeki genel bir formül üzerinde inceleyelim. (Bu

formüldeki M, 3. periyottaki herhangi bir elementi göstermektedir.)

M O Hx y bile i inde M ile O aras ndaki ba x, O ile H aras ndaki ba ise y ile gösterelim. M – O – H bile i i su-

da çözündü ünde x ba koparsa ortama OH– iyonu verilir. Bu da M – O – H nin bazik özellikte oldu unu gösterir.Ancak M – O – H bi le i i su da çö zün dü ün de y ba ko par sa or ta ma H+ iyo nu ve rir. Bu da M–O–H nin asit özel lik te ol du u nu gös te rir.

153

PER YOD K S STEM

Asitlik – Bazl Belirleyen Faktör

M O Hx y bile i inde x ve y ba la r n dan han gi si nin ko pa ca n be lir le yen fak tör ne dir?

M O Hx y bi le i in de M ele men ti nin elek tro ne ga tif li i dü ük se x ba n olu tu ran elek tron lar Ok si jen (O) ele men ti

ta ra f n dan kuv vet li e kil de çe ki le rek x ba ko par ve bi le ik u ekilde iyonla r:

M – O – H M+(suda) + OH–

(suda)

Ancak M – O – H bile i inde M elementinin elektronegatifli i fazla ise x ba n olu turan elektronlar hem M elementi hem de O elementi taraf ndan kuvvetli ekilde çekilir. Böyle bir durumda M – O – H suda çözündü ünde x ba kop-maz, y ba kopar ve bile ik u ekilde iyonla r:

M – O – H MO–(suda) + H+

(suda)

Periyodik Sistemde Asitlik Bazl k

Periyodik sistemin sol taraf nda metaller bulunur. Metallerin elektronegatifli i dü ük oldu undan M O Hx y bile i-

inde x ba kopar. Bu nedenle metallerin hidroksitleri genellikle bazik özellik gösterir.

Periyodik sistemin sa taraf nda ametaller bulunur. Ametallerin elektronegatifli i yüksek oldu undan y ba kopar. Bu nedenle ametallerin hidroksitleri genellikle asidik özellik gösterir.

1A

Li2O

Na2O

K2O

Rb2O

Cs2O

2A

Be

MgO

CaO

SrO

BaO

3A

B2O3

Al2O3

Ga2O3

In2O3

Tl2O3

4A

CO2

SiO2

GeO2

SnO2

PbO2

5A

N2O5

P4O10

As2O5

Sb2O5

Bi2O5

6A

SO3

SeO3

TeO3

PoO3

7A

Cl2O7

Br2O7

I2O7

At2O7

Baz

ik ö

zelli

k ar

tar.

Asidik özellik artar.

Bazik

Asidik

Amfoter

Periyodik sistemde element oksitlerinin asit ve bazl

Periyodik sistemde oksitlerin ve hidroksitlerin asitlik ve bazl k kuvveti u ekilde de i ir. Ayn periyotta soldan sa a do ru ve ayn grupta a a dan yukar ya do ru asitlik kuvveti artar. Ayn periyotta sa dan sola do ru ve ayn grupta yukar dan a a ya do ru bazl k kuvveti artar.

1A 2A 4A 5A 6A 7A

NaOHKuvvetli baz

Mg(OH)2Zay›f baz

3A

B(OH)3Zay›f asit

Al(OH)3Amfoter

Si(OH)2H4SiO4

Zay›f asit

PO(OH)3H3PO4

Orta kuvvetli asit

SO2(OH)2H2SO4

Kuvvetli asit

ClO3(OH)HClO4

Çok kuvvetli asit

Ga(OH)3Baz

154

10. SINIF K MYA

11X, 12Y ve 19Z elementlerinin hidroksitlerinin bazl k kuvvetleri aras ndaki ili ki nas ld r?

SO RU 51

Periyodik cetvelde görülen elementlerin hidroksitlerinin [Be(OH)2, Mg(OH)2, Ca(OH)2] bazl k 1A

2A

Ca

Mg

Bekuvvetleri aras ndaki ili ki nas ld r?

ÇÖZÜM

SO RU 52

1A2A

NaCa

3A 4A 5A 6A 7A8A

ClS

Periyodik cetvelde görülen elementlerin hidroksitleri [NaOH, Ca(OH)2, S(OH)6, Cl(OH)7] asidik mi yoksa bazik midir?

ÇÖZÜM

155

PER YOD K S STEM

SO RU 53

A a da baz elementler, bu elementlerin hidroksit bile ikleri ve bu elementlerin elektronegatiflikleri verilmi tir.

Element Hidroksit formülü Elektronegatifli i

X X – O – H 0,7

Y Y – O – H 0,8

Z Z – O – H 0,9

Buna göre, bu hidroksitlerin bazl k kuvvetleri aras ndaki ili ki nas ld r?

ÇÖZÜM

SO RU 54

1A2A 3A 4A 5A 6A 7A

8A

ClSP

Periyodik cetveldeki elementlerin hidroksitlerinin [P(OH)5, S(OH)6, Cl(OH)7] asitlik kuvvetleri aras ndaki ili ki nas ld r?

ÇÖZÜM

SO RU 55

A a da baz elementlerin temel hal elektron dizili leri veriliyor.

20X : [18Ar] 4s2 12Y : [10Ne] 3s2 17Z : [10Ne] 3s2 3p5

Buna göre;

I. X(OH)2 çözeltisi bazik özellik gösterir.

II. Y(OH)2 nin bazl k kuvveti, X(OH)2 ninkinden daha küçüktür.

III. Z(OH)7 çözeltisi asidik özellik gösterir.



ÇÖZÜM

156

10. SINIF K MYA

ELEMENTLER N ÖZELL KLER

Elementlerin temel hal elektron dizili i yap ld nda son terimin orbital türü hangisi ise element o blokta bulunur.

Periyodik sistemde s, p, d ve f bloku olmak üzere 4 blok bulunur.

�,�&31 $�,�&31��,�&31

C�,�&31

/,0,1,2,3,4,5,

16263646

0717273747

/,

2838

Periyodik sistemde bulunan elementler metaller, yar metaller, ametaller ve soygazlar olmak üzere s n fland r l rlar.

1A

2A

3B 4B 5B 6B 1B 2B7B

8B

3A 4A 5A 6A 7A

8A

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

metal ametal Yar› metal Soygaz

157

PER YOD K S STEM

Metaller Ametaller

Is› ve elektri¤i iletirler

Metalik parlakl›klar› vard›r

Dövülerek tel ve levha haline getirilebilir

Atomik yap›ya sahiptirler (Na, K, Ca vb)

Metaller, kendi aralar›nda bile ik olu turmazlar.

Metaller, ametallerle birle erek bile ik olu tururkendaima + yüklü hale gelirler.

Metallerin elekton verme e¤ilimleri ametallerin elektronverme e¤ilimlerinden daha fazlad›r.

Metallerin en d› enerji katmanlar›ndaki elektron say›s›,ametallerin en d› enerji katmanlar›ndaki elektronsay›s›ndan daha azd›r.

Bile ik olu tururken, metaller en d› enerji katman›ndakielektronlar›n› vererek dublet veya oktet kural›na uyarlar.

Ametaller hem metallerle hem de ametallerle bile ik olu tururlar.

Ametallerin elektron alma e¤ilimleri metallerin elektron almae¤iliminden fazlad›r.

Is› ve elektri¤i iletmezler (grafit hariç)

Gaz olanlar› saydam, kat› olanlar› mat görünümlüdür.

K›r›lgand›rlar, tel ve levha haline gelmezler

Moleküllü yap›ya sahiptirler (H2, O2, P4 vb)

Bir ametal, bir metalle bile ik olu tururken metal elektron verip+ yüklü hale gelirken ametal, metalin verdi¤i elektronu alarak– yüklü hale gelir.

Ametaller bile ik olu tururken de¤erlik elektronsay›lar›n› 8 e tamamlay›p oktet kural›na uymaya çal› ›rlar.

Ametallerin elektron alma e¤ilimleri birbirine yak›nd›r. Bu nedenlebir ametal ba ka bir ametalle bile ik olu tururken elektronlar›n›ortakla a kullan›rlar.

Yar Metaller

Pe ri yo dik tab lo nun 3A, 4A, 5A ve 6A gru bun daki ba z ele ment ler gö rü nü ve ba z özel lik le ri aç s n dan me tal le re ben ze se de kim ya sal ola rak ame tal gi bi dav ra n r lar.

Bu ele ment ler ge nel lik le kris tal ya p da bu lu nur lar.

Me tal le re gö re elek trik ilet ken lik le ri da ha az d r.

Ya r me tal le re bor, si lis yum, ger man yum ve an ti mon ör nek ola rak ve ri lebi lir.

s– Bloku Elementleri

s– bloku element le ri nin iyon la ma ener ji le ri dü ük tür. Bu ne den le en d ta ki elek tron la r ko layca

3Li 4Be

11Na 12Mg

19K 20Ca

37Rb 38Sr

55Cs 56Ba

87Fr 88Ra

1A 2A

uzak la t r la bi lir.

s– blo ku ele ment le ri ak tif me tal ler olup do a da ele men tel hal de bu lun maz lar.

s- blo ku nu olu tu ran her iki grup ta da (1A ve 2A) yu ka r dan a a ya iyon la ma ener ji si nin azal-ma s ve elek tron ver me le ri nin ko lay la ma s me ta lik ka rak te ri ar t r mak ta d r. Bu ne den le her iki gru bun en al t n da bu lu nan ele ment ler en id det li e kil de re ak si yon ve ren ele ment ler dir.

2A gru bu nun en üst k s m n da yer alan be ril yum (Be) bu blok ta iyon la ma ener ji si en yük sek olan ele ment tir. Bu ne den le de er lik elek tron la r n di er ele ment le re gö re da ha güç ve rir. Do la y s y la me ta lik özel li i en az olan d r.

Be ril yum ha riç s- bloku elementlerinin bile ikleri iyoniktir.

s- bloku metalleri bazik oksitler olu turan aktif metallerdir.

158

10. SINIF K MYA

etkinlik5s - bloku elementleriyle ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) s- blokundaki bütün elementlerin elektron da l m küresel simetriktir.

b) s- bloku 1A ve 2A gruplar ndan olu ur.

c) s- blokundaki elementler çok aktif olduklar için do ada elementel halde bulunmazlar.

d) s- blokundaki elementlerin oksitleri asidik özellik gösterir.

e) Be d nda s- blokunda bulunan elementler iyonik ba l bile ik olu turur.

f) Be s- blokunda iyonla ma enerjisi en büyük olan elementtir.

g) Be molekül yap l bile ikler olu turur.

1A GrubuPeriyodik sistemde hidrojen hariç, 1A grubu elementlerine alkali metaller denir.

Her alkali metal bulundu u periyodun iyonla ma enerjisi en dü ük elementidir.

11H

Hidrojen

37Li

Lityum

1123Na

Sodyum

1939K

Potasyum

3785Rb

Rubidyum

13755Cs

Sezyum

22387Fr

Fransiyum

1A Son enerji düzeylerindeki tek elektronu kolayl kla vererek +1 yükle yüklenirler.

Çok aktif olduklar için do ada asla elementel halde bulunmazlar, bile ik halinde bulunurlar.

Su (H2O) ile tepkimeye girerek hidrojen gaz ve hidroksit olu tururlar.

Na H O NaOH H2 2 2( ) ( ) ( ) ( )›

kSodyum

s sudaSodyum hidroksit

gHidrojen gaz

2 2"+ +

Hava oksijeni ile kimyasal tepkimeye girerek oksitleri olu tururlar.

Li, hava oksijeniyle tepkimeye girdi inde Lityum oksit olu ur.

Bu oksitte O2– iyonu bulunur. 4Li(k) + O2(g) 2Li2O(k)

Di er alkali metalleri peroksit (O2–2 ) ve süperoksit (O1–

2 ) içeren bile ikler olu turur.

Örne in Na, hava oksijeni ile sodyum peroksit olu turur.

Na O Na O2 ( ) ( ) ( )k g kSodyum peroksit

2 2 2"+

Potasyum, rubidyum ve sezyum ise süperoksit olu turur.

K O KO( ) ( ) ( )ü

k g kPotasyum s peroksit

2 2"+

Yukar dan a a ya do ru inildikçe atom çap artt için metalik ba n kuvveti azal r. Bunun sonucu olarak da yukar dan a a ya do ru erime ve kaynama noktas azal r.

Hidrojenin elektron dizili i 1s1 eklinde oldu u için 1A grubuna dahil edilir. Ancak fiziksel ve kimyasal özel-likleri aç s ndan metallerden çok ametallere benzer. Bu nedenle alkali metal s n f na girmez.

159

PER YOD K S STEM

etkinlik61A grubu ile ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) Alkali metaller, bulunduklar periyodun elektronegatifli i en fazla olan elementlerdir.

b) Alkali metallerin de erlik elektron say lar 1 olup, bile ik olu turduklar nda +1 yüklü olurlar.

c) Alkali metaller çok aktif elementler olup kolayl kla bile ik olu tururlar.

d) Alkali metaller bulunduklar periyodun iyonla ma enerjisi en yüksek olan elementleridir.

e) Alkali metaller, hava oksijeni ile tepkimeye girerek bulunduklar grupta yukar dan a a ya do ru oksit, perok-sit, süperoksit bile ikleri olu tururlar.

2A Grubu

49Be

Berilyum

1224Mg

Magnezyum

2040Ca

Kalsiyum

3887Sr

Stronsiyum

13756Ba

Baryum

22688Ra

Radyum

2APeriyodik sistemin 2. sütununu olu tu ran ele ment ler olup top rak al ka li me tal ler ola rak ad lan d r -

l r lar.

Elek tron di zi li le ri ns2 ile bi ter.

De er lik elek tron sa y la r 2 dir.

Bi le ik olu tu rur ken son ener ji dü ze yin de ki 2 elek tro nu ve re rek +2 yük lü olur lar.

Ak tif me tal ler olup ko lay bi le ik olu tu rur lar ve bu ne den le do a da ele men tel hal de bu lun maz lar.

Re ak si yo na gir me e i lim le ri yu ka r dan a a ya do ru ar tar.

Ok sit le ri ba zik özel lik gös te rir. Su ile et ki le tik le rin de baz çö zel ti si olu tu rur lar.

Ca O(k) + H2O(s) Ca(OH)2(su da)

Grup ta yu ka r dan a a ya inil dik çe eri me ve kay na ma s cak l k la r aza l r.

etkinlik72A grubu ile ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) 2A grubu elementlerinin 2. iyonla ma enerjileri ile 3. iyonla ma enerjileri aras ndaki oran çok fazlad r.

b) 2A grubu elementlerinin +2 yüklü iyonlar n n elektron dizili i, bulunduklar periyodun soygaz elektron düzeni ile ayn d r.

c) 2A grubu elementlerinin oksitleri bazik özellik gösterir.

d) Grupta yukar dan a a ya do ru inildikçe oksitlerin bazl k kuvveti artar.

e) 2A grubu elementleri indirgen özellikte olup indirgenlik özellikleri ayn periyottaki 1A grubu elementlerinkinden küçüktür.

f) 1A grubu elementlerinden daha yumu ak olup, erime ve kaynama noktalar da 1A grubununkinden daha kü-çüktür.

160

10. SINIF K MYA

p- Bloku Elementleri

Bu bloktaki elementlerin atomlar nda en son enerji düzeyinin p orbitallerinde elektronlar vard r.

p- blokunda, bir periyotta soldan sa a do ru gidildikçe; atom yar çap azal r, iyonla ma enerjisi ve elektronegatiflik

artar. Bundan dolay elementlerin metal özelli i azal r, ametal özelli i artar.

p- blokunda, bir grupta yukar dan a a ya do ru gidildikçe, atom yar çap artar, iyonla ma enerjisi ve elektrone-

gatiflik azal r. Bunun sonucunda da atomlar n elektron vermesi kolayla r. Bundan dolay da elementlerin ametal

özelli i azal r, metal özelli i artar.

Tabiatta element halinde var olan p - blo u elementlerinden oksijen ve azot molekül halinde kararl iken atom

haline dönü tüklerinde çok reaktiftirler.

Hel yum (He) ele men ti nin sa de ce 1s or bi ta lin de elek tron var d r. Bu

aç dan s- blo ku ele men ti ola rak dü ü nü le bi lir. An cak bu ele ment

bü tün özel lik le riy le bir soy gaz ol du u için bu blok ta in ce le ne cek tir.

�

��

2��

-��

��

.��

=��

��

"��

�� # D � -� �%��

��

��

��

��

��

E+��

E��

� ��

��

2%��

*%��

F ��

� ��

�,��

B��

��

��

B��

D,��

2#��

D&��

�!��

� ��

En yüksek enerji düzeyinin p orbitalindeki elekton say s

Grubun Ad

lk Elementin Ad

ElektronDa l m

1 3A Bor (B) 1s2 2s2 2p1

2 4A Karbon (C) 1s2 2s2 2p2

3 5A Azot (N) 1s2 2s2 2p3

4 6A Oksijen (O) 1s2 2s2 2p4

5 7A (Halojenler) Flor (F) 1s2 2s2 2p5

6 8A (Soygazlar) Neon (Ne) 1s2 2s2 2p6

etkinlik8p- bloku elementleriyle ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) p- blokunda elektronegatifli i en fazla olan element flor (F) dur.

b) 3A grubunda metal özelli i en fazla olan element bor (B), ametal özeli i en fazla olan element ise talyum (Tl) dir.

c) p- blokundaki elementlerin de erlik elektron say lar , en yüksek enerji düzeyindeki s ve p orbitallerindeki elekt-ronlar toplam d r.

d) p- blokundaki 3A ve 5A grubundaki elementlere ait atomlar n elektron dizili i küresel simetriktir.

e) p- blokunda, metaller, yar metaller ve soygazlar bulunur.

161

PER YOD K S STEM

3A Grubu

Bor hariç, 3A grubu elementlerinin hepsi metaldir. Bor elementi, özellikleri aç s ndan metallerle 5

11BBor

1327Al

Aluminyum

3169Ga

Galyum

11549 n

ndiyum

20481Tl

Talyum

3A

ametaller aras nda özellik gösterir. Bu nedenle bor, bir yar metaldir.

3A grubu elementleri en yüksek enerji düzeyinde bulunan s ve p orbitallerindeki elektronlar n kay-

bederek +3 yükseltgenme basamakl hale gelirler.

3A grubunda Galyum ve ndiyum elementleri bile ik olu tururken +1 yükseltgenme basama nda da

olabilirler.

Bunun nedeni udur:

Galyum ve ndiyum elementlerinin d orbitallerinde de elektron bulunmaktad r. En yüksek enerji düze-

yindeki s orbitallerinde bulunan elektron d orbitallerindeki elektronlar taraf ndan perdelenir. Böylece

atomlar p orbitalindeki elektronu vererek kararl yap ya sahip olabilir.

Talyum da d orbitallerinden ba ka f orbitalleri de bulunur. Bundan dolay perdeleme etkisi daha fazla olur.Bunun sonucu olarak da talyum da +1 de erli ine +3 de erli inden daha çok rastlan r.

Element Elektron Da l m Yükseltgenme basama

Bor (B) [2He] 2s2 2p1 +3

Aluminyum (Al) [10Ne] 3s2 3p1 +3

Galyum (Ga) [18Ar] 4s2 3d10 4p1 +1, +3

ndiyum (In) [36Kr] 5s2 4d10 5p1 +1, +3

Talyum (Tl) [54Xe] 6s2 4f14 5d10 6p1 +1, +3

Oksit Özellik

Bor Asidik

Aluminyum Amfoter

Galyum Amfoter

ndiyum Bazik

Talyum Bazik

3A grubu elementlerinin oksitlerinin sudaki çözeltileri de i ik özellik gösterir.

Amfoter

Aside kar baz, baza kar asit özelli i gösteren maddelere amfoter madde denir.

etkinlik93A grubu elementleriyle ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) 3A grubu elementlerinin de erlik elektron say s 3 tür.

b) 3A grubu elementlerinin elektronegatifli i azald kça oksitlerinin bazl k kuvveti artar.

c) 3A grubu elementlerinde 4, 5 ve 6. periyotlarda d ve f orbitallerinin en yüksek enerji düzeyindeki s orbitalleri-ni perdelemelerinden dolay +1 ve +3 de erlikli bile ik olu tururlar.

d) 3A grubunda bulunan Alüminyum ve Galyum elementleri hem asitlerde hem de bazlarda tepkimeye girerler.

e) 3A grubu elementleri aras nda atom çap en küçük ve elektronegatifli i en büyük olan element bordur.

162

10. SINIF K MYA

4A Grubu

4A elementlerinde, ametal özelli inden metal özelli ine geçi çok belirlidir. Karbon ve silisyum 4A

126C

Karbon

1428Si

Silisyum

8272Ge

Germanyum118

50SnKalay

20782Pb

Kur un

ametal, germanyum yar metal, kalay ve kur un ise metaldir.

Bu grupta karbon ve silisyum özellikleri yönünden di er elementlerden çok farkl d r. Çünkü bu ele-

mentlerin d orbitallerinde elektronlar yoktur.

Bu grubun ametalleri bile ik olu tururken yükseltgenme basamaklar (–4, +4) aras nda bulunurken

metalleri +2 veya +4 yükseltgenme basamaklar nda bulunurlar.

5A Grubu

5A grubu elementlerinin hepsinde de erlik elektron say s 5 olup bu elektronlar en yüksek enerji 5A

147N

Azot3115P

Fosfor7533As

Arsenik121

51SbAntimon209

83BiBizmut

düzeyinde ns2 np3 eklinde bulunur.

Gruptaki azot ve fosfor tam olarak birer ametal olup hem pozitif hem de negatif yükseltgenme basa-

ma nda bulunabilirler. Azot ve fosfor bile iklerinde (–3; +5) aral nda yükseltgenme basama nda

bulunabilirler.

6A Grubu

6A grubu elementlerinin hepsinde de erlik elektron say s 6 olup bu elektronlar en yüksek enerji 6A16

8OOksijen

3216S

Kükürt7934SeSelen

12752Te

Tellür209

84PoPolonyum

düzeyinde ns2 np4 eklinde bulunur.

Bu gruptaki oksijen ve kükürt elementleri tam anlam yla birer ametaldir.

Bu grup soygazlar grubuna yak n oldu u için reaksiyona girdiklerinde ço unlukla 2 elektron alarak

oktet kural na uyar. Böylece soygaz elektron düzenine ula rlar ve –2 yükseltgenme basama nda

bulunurlar.

Oksijen, flor elementinden sonra periyodik sistemin en elektronegatif elementidir. Bu nedenle reaksiyona girdi inde

ba ka elementlerden elektron al r ve genellikle –2 yüklü hale gelir.

Ancak baz bile iklerde peroksit (O22–) veya süperoksit (O2

1–) de olu turur.

Kükürt elementi ise bile iklerinde (–2; +6) aral nda yükseltgenme basama nda bulunur.

163

PER YOD K S STEM

etkinlik10X Y ZT V W

U

Periyodik sistemde de i ik sembollerle gösterilen elementlerle ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) X, 4A; Y, 5A; Z ise 6A grubu elementidir.

b) X ve T bile ik olu tururken hem (+) hem de (–) yükseltgenme basama nda bulunabilir.

c) U bile ik olu turdu unda ilk önce d orbitalindeki elektronlar verir.

d) Y ve V nin yükseltgenme basama aral (–5, +3) tür.

e) Y nin oksidi (Y2O3) bazik özellik gösterir.

f) Z ve W in de erlik elektron say lar 6 d r.

etkinlik11A a da atom numaras verilen elementlerin elektron dizili i, grubu, de erlik elektron say s , türü ve yükseltgenme ba-sama aral n belirtiniz.

Element AtomNumaras

Elektron Dizili i Grubu De erlik Elektron

Say s TürüYükseltgenme

Basama Aral

Karbon 6 [2He] 2s2 2p2 4A 4 Ametal (–4; +4)

Azot 7

Oksijen 8

Fosfor 15

Kükürt 16

164

10. SINIF K MYA

7A Grubu

7A grubu elementlerinin tümü ametaldir. Bu elementlere Latince tuz yap c anlam na gelen halojenler

7A

199F

Flor

1735ClKlor

3580BrBrom

12753 Iyot

21085At

Astatin

denir.

Elektron dizili leri ns2 np5 eklinde sonlan p de erlik elektron say lar 7 dir.

Atom numaralar soygazlardan 1 eksik olup, kararl bile iklerinde –1 yükseltgenme basama nda

bulunurlar. Ancak kendilerinden daha elektronegatif elementlerle bile ik olu turduklar nda +7 ye kadar

yükseltgenme basama na sahip olabilirler.

Element Sembolü Elektron Da l mYükseltgenme

BasamaAral

Flor F [2He] 2s2 2p5 –1

Klor Cl [10Ne] 3s2 3p5 –1, +7

Brom Br [18Ar] 3d10 4s2 4p5 –1, +7

yot I [36Kr] 4d10 5s2 5p5 –1, +7

Astatin At [54Xe] 4f14 5d10 6s2 6p5

Flor, peri yo dik sis te min en elek tro ne ga tif ele men ti olup sa de ce –1 de er lik li bi le ik olu tu rur.

An cak di er ha lo jen ler fark l yük selt gen me ba sa-ma na da sa hip ola bi lir ler.

Yan da ki tab lo da Cl ele men ti nin ba z bi le ik le rin-de ki yük selt gen me ba sa mak la r ve ril mi tir.

Bile ik Cl nin yükseltgenme basama

HClO +1

HClO2 +3

HClO3 +5

HClO4 +7

Halojenler, do ada iki atomlu moleküller (F2, Cl2, Br2, I2) eklinde bulunurlar.

yonla ma enerjileri soygazlardan sonra en yüksek elementlerdir.

Her periyodun elektron ilgisi en yüksek olan elementleri halojenlerdir.

Halojenler her periyodun en aktif ametalleridir. (Aktiflik s ralar F > Cl > Br > I d r.)

Halojenler, çok kuvvetli yükseltgendirler.

Halojenlerin hidrojenli bile ikleri (HF, HCl vs) asittir.

7A grubunda yukar dan a a ya do ru inildikçe elementlerin erime ve kaynama s cakl klar artar.

165

PER YOD K S STEM

etkinlik127A grubu elementleriyle (halojenler) ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) Her periyodun en aktif ametalleri halojenlerdir.

b) Her periyodun atom çap en büyük olan elementleridir.

c) Halojenlerin elektron alma e ilimleri çok fazla oldu undan do ada element halinde bulunmazlar.

d) Halojenlerin de erlik orbitalleri s ve p olup de erlik elektron say lar 7 dir.

e) Halojenlerin hidrojenli bile ikleri asit olup asitlik kuvvetleri grupta yukar dan a a ya do ru azal r.

8A Grubu

De erlik orbitalleri tam doludur.

8A

2HeHelyum

10NeNeon

18ArArgon

36KrKripton

54XeKsenon

86RnRadon

Bile ik olu turmaya yatk n de ildirler.

Grupta yukar dan a a ya erime ve kaynama noktalar artar.

8A grubu elementlerinin tamam tek atomlu halde bulunur.

8A grubu elementlerinin iyonla ma enerjileri bütün elementler içinde en yüksek de ere sahiptir.

8A grubu elementlerinden He dublete (1s2) di erleri ise oktetini (ns2 np6) tamamlam t r.

8A grubu elementleri, dublet ve oktetlerini tamamlad klar için tepkime vermedikleri dü ünülerek asal gaz olarak adland r lm lard r. Ancak 1962 y l ndan sonra çok say da ksenon bile i i (XeF4, XeO3, XeO4, XeOF4 vs) ve bir kaç tane de kripton (KrF2) bile i i olu turulmu tur.

etkinlik13A a da birbiri ile ba lant l Do ru/Yanl tipinde ifadeler içeren tan mlay c dallanm a aç tekni inde bir soru veril-mi tir. a ifadesinden ba layarak her do ru ya da yanl cevab n za göre ç k lardan sadece birini i aretleyiniz. (Her do ru cevap 5, yanl 0 de erindedir.)

b. Soygazlar›n iyonla ma enerjileribütün elementler içinde en yüksekde¤ere sahiptir.

c. Soygazlar tabiatta tek atomlu gazhalinde bulunurlar.

D

a. Bütün soygazlar, oktetini tamamlam› olupde¤erlik elektron say›lar› 8 dir.

Y

D Y D Y

e. Soygazlar›n çokelektronegatif olan Fve O elementleriylebaz› bile ikleri olu -turulmu tur.

d. Soygazlarmetallerle iyonik ba¤l›bile ik olu turur.

g. ‹yonla ma enerjisien yüksek olan soygazRn dir.

f. Atom numaras›artt›kça soygazlar›nerime ve kaynamanoktalar› artar.

D Y1 2

D Y3 4

D Y5 6

D Y7 8

166

10. SINIF K MYA

d- Bloku Elementleri d- blokundaki elementlerin tamam metaldir.

Bu elementlerin özellikleri s ve p bloku elementlerinin aras nda olup geçi metalleri olarak da adland r l rlar.

d- bloku elementlerinin en önemli özelliklerinden bir tanesi, bu elementlerin bile iklerinde farkl pozitif yükseltgen-me basamaklar nda bulunabilmeleridir.

Atom numaras›

Elektron da¤›l›m›

Metalik çap› pm

Yükseltgenme basamaklar›

e.n.(°C)

Yo¤unluk (g/cm3)

Sertlik

Elektrik iletkenli¤i

21

3d1 4s2

161

631

1235

2389

3

1397

3,00

3,00

3

Sc

22

3d2 4s2

145

658

1310

2653

3, 3, 4

1672

4,50

4,50

4

Ti

23

3d3 4s2

132

650

1414

2828

2, 3, 4, 5

1710

6,11

6,11

6

V

24

3d5 4s1

125

653

1592

2987

2, 3, 6

1900

7,14

9,0

12

Cr

25

3d5 4s2

124

717

1509

3258

2, 3, 4, 7

1244

7,43

5,0

1

Mn

26

3d6 4s2

124

759

1561

2957

2, 3

1530

7,87

4,5

16

Fe

27

3d7 4s2

125

758

1646

3232

2, 3

1495

8,90

––

25

Co

28

3d8 4s2

125

737

1753

3393

2

1455

8,91

––

23

Ni

29

3d10 4s1

128

745

1958

3554

1, 2

1083

8,95

2,8

93

Cu

30

3d10 4s2

133

906

1733

3833

2

420

7,14

2,5

27

Zn

‹yon

lam

a en

erjis

i (

kj/m

ol)

birinci

ikinci

üçüncü

d- bloku elementlerinin aktiflikleri s- bloku elementlerinden daha azd r. Bu nedenle, paslanmaya kar daha dayan kl d r.

Bu elementler metal olarak ve bile ik halinde iken paslanmaya dayan m, sertlik, mukavamet ve renkli olma gibi özelliklerinden dolay bir çok alanda de i ik amaçlarla kullan l rlar.

A a daki tabloda baz d- bloku elementlerinin kullan m alan verilmi tir.

Element Kullan m alan

Demir Ba ka me tal ler le bir lik te de i ik oran lar da kar t r larak, pas lan maz çe lik, top ve tank ya p -m , oto par ça la r , tor na ma ki na la r vs.

Bak r Elek trik ilet ken li i çok iyi ol du u için, elek trik kab lo ve tel le ri nin, elek trik ci haz la r n n ya p -m n da, s ilet ken li i iyi ol du u için de mut fak e ya la r n n ya p m n da

NikelBa z ala m la r n kap lan ma s n da, kad mi yum pil le rin de, tel ha lin de me tal ör gü le rin ya p l ma-s n da, z rh kap la ma s n da, süs le me ci lik te, hid ro jen le me de ka ta li zör ola rak, cam c l k ta ye il renk ver mek için

Çinko Demir ve çelik malzemelerin koruyucu kaplamas nda, boya ve ilaç yap m nda otomotiv sanayisi, anahtar, kap kolu, banyo malzemeleri, kuru pil yap m

KadmiyumBatarya bloklar , portatif haberle me cihazlar , çe itli silah ve elektronik sistemlerde enerji kayna olarak, çok zehirli oldu u için Avrupa Birli i ülkelerinde son y larda kullan m na s n rlamalar getirilmi tir.

Krom Di er metallerin kap lan ma s n da, pas lan maz çe lik ya p m n da, krom bi le ik le ri renk li ol du-un dan bo ya c l k ta

167

PER YOD K S STEM

d- bloku elementlerinin katyonlar biyomoleküller ve canl lar aç s ndan çok önemli bir konuma sahiptir.

Demir: G dalardan yeteri kadar demir al nmamas , demir eksikli i anemisi, çarp nt , yorgunluk, halsizlik, t rnak k r lmas , saç k r lmas gibi sonuçlar do urur.

Bak r: Eksikli inde halsizlik, solukluk, ödem olu ur, kemik yap s etkilenir, sinirlerde iletiler zay flar, vücudun savun-mas azal r.

Çinko: Eksikli inde saç dökülmesi, k s rl k, tat alamama, çocuklarda ö renme yetene inin s n rl olmas gibi sonuç-lar do urur.

f- Bloku Elementlerif- bloku elementlerini lantanitler ve aktinitler olu turur.

Ce

Th

Pr

Pa

Nd

U

Pm

Np

Sm

Pu

Eu

Am

Gd

Cm

Tb

Bk

Dy

Cf

Ha

Es

Er

Fm

Tm

Md

Yb

No

Lu

Lr

Bu elementlere iç geçi elementleri de denir. Lantanitler 4f orbitallerini doldururken aktinitler 5f orbitallerini doldu-rur.

Kimyasal özellikleri en d kabuklardaki elektronlara ba l d r. f orbitalleri içerde oldu undan d elektronlara etkisi azd r. Bu nedenle f bloku elementlerinin kimyasal özellikleri birbirine çok benzer.

Element Atom No Elektron Da l m

Praseodimyum (Pr) 59 [54Xe] 6s2 4f3

Neodimyum (Nd) 60 [54Xe] 6s2 4f4

Prometiyum (Pm) 61 [54Xe] 6s2 4f5

Baz f- bloku elementlerinin elektron dizili i

f- bloku elementlerinin tamam metaldir.

Aktinitlerin tamam radyoaktif oldu u halde, Lantanitler prometyum (Pm) hariç radyoaktif de ildir.

etkinlik14d ve f- bloklar yla ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) d- bloku elementleri bile ik olu tururken (+) ya da (–) yüklü de erlik alabilir.

b) d- bloku elementlerinin aktifli i s- bloku elementlerinin aktifli inden daha azd r.

c) d- bloku elementleri elektron verirken önce d orbitalindeki elektronlar n verirler.

d) d- bloku elementleri, periyodik sistemin ilk üç periyodunda bulunmaz.

e) f- bloku elementlerinin tamam metal olup iç geçi elementleri olarak adland r l rlar.

f) f- bloku elementlerinin en d katmandaki elektron say lar e it olup f orbitalleri içerde oldu undan kimyasal özellikleri birbirine çok benzer.

168

10. SINIF K MYA

etkinlik15

-�

BG

�7

�+ "C

H -1

-$

�"�

��

��%

��*%

��

��

Periyodik tabloda yerleri belirtilen elementlerle ilgili a a daki bo luklar verilen kutudaki terimlerle dolduru-nuz.

Geçi elementi 48 72 ç geçi elementi 3d10 3d3

a) Hf nin atom numaras .......................... dir.

b) Ce ve Th .......................... elementleridir.

c) V bir .......................... elementidir.

d) Cu+ iyonunun elektron dizili inin son terimi .......................... dir.

e) V2+ iyonunun elektron dizili inin son terimi .......................... dir.

f) Cd nin atom numaras .......................... dir.

etkinlik16Pe ri yo dik cet ve lin 3. pe ri yo dun da ki ele ment le ri nin iyon la ma ener ji si – atom nu ma ra s gra fi i e kil de ki gi bi dir.Buna göre a a daki sorular cevaplay n z.

a) lk elektronu en az enerji ile kopan hangisidir? ‹yonla ma enerjisi

Atom numaras›X

Y

Z

Q

T VW

b) lk elektronu en fazla enerji ile kopan hangisidir?

c) 2. elektronlar en fazla enerji ile kopan hangisidir?

d) Elektron da l m küresel simetrik olanlar hangileridir?

e) Y ile V aras ndaki bile i in formülü nedir?

f) Atom hacmi en fazla olan hangisidir?

g) Elektronegatifli i en fazla olan hangisidir?

h) X, Y, V ve W nin grup la r n n özel ad la r ne ler dir?

169

PER YOD K S STEM

etkinlik17H

Na Mg

K Ca Sc Ti

La Hf

Fr Ra

Ce

Th U

Mn

Al

Ga

C

P

O F

Cl

Ne

He

Kr

Te

Pe ri yo dik cet vel de yer le ri be lir ti len ele ment ler le ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

1. K, s blo u; Sc d blo u; Cl, p blo u elementidir.

2. Atom numaras en büyük olan element Ra d r.

3. AI2O3 amfoter özellik gösterir.

4. Elektronegatifli i en fazla olan F dir.

5. NaCI nin sulu çözeltisi elektrik ak m n iletir.

6. En kolay elektron veren Fr dir.

7. 1. E si en küçük olan element Fr dir.

8. Ti, bile iklerinde (+) ve (–) yükseltgenme basamakl olabilir.

9. Na2O, K2O dan daha baziktir.

10. Na n n elektron verme e ilimi Mg ninkinden büyüktür.

11. FrF bile i i en iyoniktir.

12. Na, K alkali metaldir.

13. En aktif ametal F dir.

14. Mg, Ca, Ra n n de erlik elektron say s e ittir.

15. K, Na dan daha kolay elektron verir.

16. Ti nin de erlik elektron say s 2 dir.

17. Sc ve Mn geçi elementleridir.

18. Ce lantanit serisi elementlerindendir.

170

10. SINIF K MYA

H

Na Mg

K Ca Sc Ti

La Hf

Fr Ra

Ce

Th U

Mn

Al

Ga

C

P

O F

Cl

Ne

He

Kr

Te


19. CI nin de erlik elektron la r sa y s P ele men tinin kin den kü çük tür.

20. Th ve U aktinittir.

21. O elementinin temel hal elektron düzeninde, 2 tane yar dolu orbital vard r.

22. Ce, Th ve U iç geçi elementidir.

23. Ra n n temel hal elektron düzeni küresel simetri özelli ine sahiptir.

24. P nin temel hal elektron düzeni küresel simetri özelli ine sahiptir.

25. Mn nin temel hal elektron düzeni küresel simetri özelli ine sahiptir.

26. K+ ve CI– iyonlar izoelektroniktir.

27. AI ve CI nin olu turdu u kararl bile i in formülü AICI3 tür.

28. Ga3+ iyonunun s orbitallerinde toplam 8 elektron bulunur.

29. 1. iyonla ma enerjisi en yüksek olan He dir.

30. K n n atom yar çap , Na n n kin den kü çük, Fr nin kin den bü yük tür.

31. Na, K ve Fr benzer kimyasal özelliklere sahiptir.

32. Fr, en aktif metaldir.

33. CI serbest halde iki atomlu molekül yap s na sahiptir.

34. Mn, farkl (+) yükseltgenme basamakl bile ikler olu turabilir.

35. F, bile iklerinde yaln z (–1) yükseltgenme basamakl d r.

36. Ca n n oksit bile i i bazik özellik gösterir.

171

PER YOD K S STEM

H

Na Mg

K Ca Sc Ti

La Hf

Fr Ra

Ce

Th U

Mn

Al

Ga

C

P

O F

Cl

Ne

He

Kr

Te


37. Na n n 2. iyonla ma enerjisi Mg ninkinden küçüktür.

38. Temel elektron dizili i 5p4 ile biten element Te dir.

39. P nin de erlik elektronlar s ve p orbitallerindedir.

40. Ti2+ iyonunun elek tron da l m 1s22s22p63s23p63d2 dir.

41. 1s22s22p64s1 elektron da l m , Na n n uyar lm bir halini temsil eder.

42. Kr nin temel hal de ki elek tron dü ze nin de tüm or bi tal le ri do lu dur.

43. P, bile iklerinde en dü ük (–3), en yüksek (+5) yükseltgenme basama nda olabilir.

44. Te nin bile iklerindeki en yüksek pozitif yükseltgenme basama (+6) d r.

45. Mg nin 1. iyonla ma enerjisi K ninkinden dü üktür.

46. Te nin çekirdek yükü 52 dir.

47. Ne, oda ko ullar nda gazd r.

48. Ca n n 2. ve 3. iyon la ma ener ji le ri ara s n da ki fark çok bü yük tür.

49. Ne, tep ki me ye gir me is te i ol ma yan bir ele ment tir.

50. F nin ve CI nin hid ro jen le olu tur duk la r bi le ik le rin su lu çö zel ti si asit özel li i gös te rir.

51. K n n hidroksidi baziktir.

52. Na+ F– ve Ne tanecikle ri nin yar çap la r ara s n da F– > Ne > Na+ ili ki si vard r.

53. Ce, lantanitler serisinde, Th ve U, aktinitler serisinde yer al r.

54. Hf nin atom numaras 58 dir.

55. AI ile P aras nda AIP kararl bile i i olu ur.

172

10. SINIF K MYA

ATO

MN

UM

AR

AS

I

DE

ER

L‹‹

1. 2

. 3.

‹YO

NLA

MA

EN

ER

J‹LE

R‹

SE

MB

OLÜ

ATO

M K

ÜTL

ES

‹

O–2 314

811

1267

8

15,9

99 OK

S‹J

EN

GE

Ç‹

ELE

ME

NT

LER

‹

H+1 –1 31

3

11,00

797

H‹D

RO

JE

N

Li+1 12

417

4428

2336,

941 L‹T

YU

M

Be

+2 215

429

3548

49,01

2

BE

R‹L

YU

M

Na

+1 119

1091

1651

1122,9

89 SO

DY

UM

Mg

+2 176

346

1848

1224,3

05

MA

GN

EZ

YU

M

K+1 12

417

4428

231939

,098

PO

TA

SY

UM

Ca

+2 215

429

3548

2040,0

6

KA

LS

‹YU

M

Sc

+3 151

297

571

2144,9

55

SK

AN

D‹Y

UM

Ti+4 +2 15

831

464

92247

,88 T

‹TA

N

V+5 +2 15

532

868

52350

,941

VA

NA

DY

UM

Cr

+6 +2 156

380

714

2451,9

96 KR

OM

Mn

+7 +2 171

361

777

2554,9

38 MA

NG

AN

Fe+3 +2 18

237

370

72655

,847 D

EM

‹R

Co

+3 +2 151

393

772

2758,9

33 KO

BA

LT

Ni

2858,7

1 N‹K

EL

Cu

+2 +1 175

468

849

2963,5

46 BA

KIR

Zn+2 21

741

491

63065

,38 Ç

‹NK

O

Ga

+3 133

473

708

3169,7

2 GA

LY

UM

Ge

+4 182

367

703

3272,5

9

GE

RM

AN

YU

M

As

+5 –3 226

466

653

3374,9

22 AR

SE

N‹K

Se

+6 –2 225

496

728

3478,9

6

SE

LE

NY

UM

Br

+7 –1 273

498

728

3579,9

04 BR

OM

Kr

323

566

851

3683,8

0 KR

‹PT

ON

Al

+2 215

429

3548

1326,9

81

AL

ÜM

‹NY

UM

Si

+4 188

377

772

1428,0

85

S‹L

‹SY

UM

P+5 –3 25

445

369

61530

,973 FO

SF

OR

S+6 –2 23

954

080

71632

,06 KÜ

KÜ

RT

Cl

+7 –1 300

549

920

1735,4

53 KL

OR

Ar

363

637

943

1839,9

48 AR

GO

N

B+3 19

127

411

81510

,81 B

OR

C+4 –4 26

056

211

04612

,012 KA

RB

ON

N+5 –3 33

568

310

94714

,006 A

ZO

T

O–2 31

481

112

67815

,994 OK

S‹J

EN

F–1 40

280

714

45918

,998 F

LO

R

Ne

497

947

1500

1020,1

83 NE

ON

He

567

1254

-24,

0026 HE

LY

UM

Rb

+1 96 634

920

3785,4

67

RU

B‹D

YU

M

Sr

+2 131

254 -

3887,6

2

ST

RO

NS

‹YU

M

Y+3 14

728

247

33988

,905 ‹T

R‹Y

UM

Zr+4 15

830

353

04091

,22

Z‹R

KO

NY

UM

Nb

+5 +3 159

330

580

4192,9

06

N‹Y

OB

YU

M

Mo

+6 +2 164

372

626

4295,9

4

MO

L‹B

DE

N

Tc+2 21

542

935

484398

,906

TE

KN

ES

YU

M

Ru

+6 +2 170

387

656

44101,

07

RU

TE

NY

UM

Rh

+4 +2 172

417

716

45102,

905

RO

DY

UM

Pd

+4 +2 192

448

759

46106,

4

PA

LL

AD

YU

M

Ag

+2 +1 175

495

803

47107,

868

GÜ

MÜ

Cd

+2 207

390

864

48112,

41

KA

DM

‹YU

M

In+3 13

343

565

64911

4,82 ‹N

D‹Y

UM

Sn

+4 +2 169

337

703

50118,

69 KA

LA

Y

Sb

+5 –3 199

380

583

51121,

75 AN

T‹M

ON

Te+6 –2 20

842

972

05212

7,60 TE

LL

UR

I+7 –

241

440 -

53126,

904

‹YO

D

Xe

280

480

740

54131,

30 KS

EN

ON

Cs

+1 90 579 -

55132,

905

SE

ZY

UM

Ba

+2 120

230 -

56137,

33 BA

RY

UM

La+3 12

926

344

1

138,

905

LA

NT

AN

Hf

+4 160

344 -

72178,

49

HA

FN

‹YU

M

Ta+5 18

237

4 -

180,

948

TA

NT

AL

W+6 +2 18

440

8 -

183,

85

TU

NS

TE

N

Re

+7 +2 182

383 -

75186,

2 RE

NY

UM

Os

+6 +2 200

390 -

76190,

2

OS

M‹Y

UM

Ir+6 +2 20

0 - -7719

2,22 ‹R

‹DY

UM

Pt

+4 +2 210

428 -

78195,

09 PL

AT

‹N

Au

+3 +1 213

473 -

79196,

966

AL

TIN

Hg

+2 +1 240

432

789

80200,

59 C‹V

A

TI+3 +1 14

147

168

78120

4,37 TA

LY

UM

Pb

+4 +2 171

346

736

82207,

20 KU

RU

N

Bi

+5 +3 168

385

590

83208,

981

B‹Z

MU

T

Po

+4 +2- - -

84210 P

OL

ON

YU

M

At

+7 –1- - -

85210

AS

TA

T‹N

Rn

248 - -

86222

RA

DO

N

Fr+1

- - -8722

3 FR

AN

S‹Y

UM

Ra

+2 122

234

88226,

025

RA

DY

UM

Ac

+3 159

279

461

89227,

027

AK

T‹N

YU

M

Rf

- - -10

4

261,

11

RU

TH

ER

FO

RD

‹YU

M

Ha

- - -10

5

262,

114

HA

HN

‹YU

M

Sg

- - -10

6

236,

118

SE

AB

OR

G‹Y

UM

Ns

- - -10

7

262,

12

N‹E

LS

BO

HR

‹YU

M

Hs

- - -10

8

(265

)

HA

SS

‹YU

M

Mt

- - -10

9

(266

)

ME

‹TN

ER

‹YU

M

Uun

- - -11

0

(269

)

UN

UN

N‹L

‹YU

M

Uuu

- - -11

1

(272

)

UN

UN

‹N‹Y

UM

Uub

- - -11

2

(277

)

UN

UN

B‹Y

UM

Ce

129

284

461

58140,

12 SE

RY

UM

Pr12

6 - -

59140,

908

PR

OS

EO

D‹M

YU

M

Nd12

7 - -

60144,

24

NE

OD

YU

M

Pm13

3 - -

61147

PR

OM

ET

YU

M

Sm

12 258 -

62150,

4

SA

MA

RY

UM

Eu13

125

9

63151,

96

ÖR

OP

YU

M

Gd

142

277

64157,

25

GA

DO

L‹N

YU

M

Tb13

8 - -

65158,

925

TE

RB

‹YU

M

Dy

157 - -

66162,

50

D‹S

PR

OS

‹YU

M

Ho

- - -

67164,

930

HO

LM

‹YU

M

Er

140 - -

68167,

26 ER

B‹Y

UM

Tm13

4 - -

69168,

934

TU

L‹Y

UM

Yb

143

279 -

70173,

04

‹TT

ER

B‹Y

UM

Lu11

533

9 -

313

71174,

97

LU

TE

S‹Y

UM

Th15

7 - -9023

2,03

8

TO

RY

UM

Pa

- - -

91231,

036

PR

OT

AK

T‹N

YU

M

U14

0

92238,

029

UR

AN

YU

M

Np

- - -

93237,

048

NE

PT

ÜN

YU

M

Pu

118 - -

94242 PL

UT

ON

YU

M

Am

- - -

95243 AM

ER

‹KY

UM

Cm

- - -

96247 K

ÜR

‹YU

M

Bk

- - -

97247

BE

RK

EL

‹YU

M

Cf

- - -

98251

KA

L‹F

OR

N‹Y

UM

Es

- - -

99254

AY

NS

TA

YN

‹YU

M

Fm- - -

100

257 P

ER

M‹Y

UM

Md

- - -

101

258

ME

ND

EV

EL

‹YU

M

No

- - -

102

259 N

OB

EL

‹YU

M

Lw- - -

103

257

LA

VR

AN

S‹Y

UM

1 2 3 4 5 6 7

1s

2s, 2

p

3s, 3

p

4s, 3

d, 4

p

5s, 5

d, 5

p

6s...

.5d,

6p

8s...

.6d,

7p

3B4B

5B6B

7B8B

8B8B

1B2B

3A

8A

4A5A

6A7A

LAN

TAN

‹TLE

R6 7

4f

5fA

KT‹

N‹T

LER

KA

TI

SIV

IG

AZ

Yapay E

lem

entler

PE

R‹Y

OD

‹K C

ET

VE

L

ALKAL‹METALLER

TOPRAK ALKAL‹METALLER

TOPRAKMETALLER

HALOJENLER

SOYGAZLAR

7473

57

1A

2A

174

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

10. SINIF K MYA

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

GENEL TEKRAR TESTLERTEST – 1

1. Pe ri yo dik cet vel de 4. pe ri yo dun 3. ele men ti nin atom nu ma ra s kaç t r?

A) 11 B) 13 C) 19 D) 21 E) 39

2. Pe ri yo dik cet vel de 4. pe ri yot 3A gru bun da olan ele men tin atom nu ma ra s kaç t r?

A) 13 B) 21 C) 31 D) 33 E) 39

3. 11X, 12Y, 18Z ve 20T elementlerin den han gi le ri nin kim ya sal özel lik le ri birbirine benzer?

A) X – Y B) Y – T C) Y – Z

D) X – Z E) Z – T

4. Atom numaras 7 olan ele men tin, kaç ta ne de er lik elek tro nu var d r?

A) 1 B) 3 C) 5 D) 6 E) 7

5. 2A grubunda bu lu nan bir ele men tin temel hal elek tron di zi li i nin son te ri mi a a da ki ler den han gi si olabilir?

A) 1s2 B) 3s2 C) 2s1 D) 3d2 E) 4p2

6. Periyodik sistemin 3. periyodunda soygazdan 2 ek sik pro ton ta yan ele ment ato mu nun +4 yük lü iyo nun da ki elek tron sa y s han gi si dir?

A) 2 B) 10 C) 12 D) 16 E) 20

7. Atom nu ma ra s 20 olan X ele men ti ile atom nu ma ra s 17 olan Y ele men ti nin olu tur du u bi le i in, bir mo lün de top lam kaç mol atom var d r?

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

8. 4. pe ri yot 4A gru bu ele men ti nin atom nu ma ra s kaç t r?

A) 14 B) 22 C) 32 D) 34 E) 50

9. 4. pe ri yo dun 4. ele men ti nin atom nu ma ra s kaç t r?

A) 14 B) 20 C) 22 D) 28 E) 32

10. A a da atom nu ma ra la r ve ri len ele ment ler-den han gi iki si ben zer kim ya sal özel lik gös te-rir?

A) 11 – 13 B) 12 – 15 C) 12 – 20

D) 16 – 17 E) 9 – 11

11. Atom nu ma ra s 34 olan ele men tin, kaç ta ne de er lik elek tro nu var d r?

A) –2 B) 2 C) 4 D) 6 E) 8

12. 6. pe ri yot 4A gru bun da bu lu nan ele men tin elek tron di zi li i nin son te ri mi a a da ki ler den han gi si dir?

A) 4p6 B) 6p4 C) 6p2 D) 4p2 E) 4d2

13. 4. pe ri yo dun 16. ele men ti nin +4 yük lü iyo nu-nun elek tron sa y s kaç t r?

A) 20 B) 24 C) 30 D) 34 E) 38

14. Bir toprak alkali metal olan X ile bir ha lo jen olan Y ele ment le ri nin olu tu ra ca bi le i in for mü lü, a a da ki ler den han gi si dir?

A) XY B) YX C) XY2 D) Y2X E) XY3

175

PER YOD K S STEM

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

15. 4. pe ri yo dun 5. ele men ti nin atom nu ma ra s kaç t r?

A) 17 B) 21 C) 23 D) 33 E) 41

16. A a da atom nu ma ra la r ve ri len ele ment ler den, han gi çif tin kim ya sal özel lik le ri ben zer dir?

A) 1 – 3 B) 8 – 12 C) 5 – 15

D) 10 – 20 E) 11 – 19

17. 5A gru bu ele ment le ri nin elek tron di zi li le rin de-ki son te rim a a da ki ler den han gi si dir?

(n = ba kuant say s )

A) ns2 B) np2 C) np3 D) nd2 E) np5

18. 6. pe ri yod 3A gru bun da ki ele men tin, elek tron di zi li in de ki son te rim a a da ki ler den han gi-si dir?

A) 5s1 B) 5d1 C) 6p1 D) 6p3 E) 6d3

19. Periyodik cetvel de 4. pe ri yot ta ki 7. ele men tin +2 yük lü iyo nu nun elek tron di zi li in de ki son te rim ne dir?

A) 4p3 B) 3d5 B) 4s2 D) 3d3 E) 3p6

20. X3+ iyonunun elek tron dü ze ni bir soy ga z n ki ne ben ze mek te dir.

Buna göre X için,

I. De erlik elektron say s 3 tür. II. Elektron da l m n n son terimi 3p1 dir. III. De erlik orbitalleri s ve d dir. yarg lar ndan hangileri kesinlikle do rudur?

A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve IID) I ve III E) I, II ve III

21. X3+ iyonunun elektron da l m , 1s22s22p63s23p6

eklindedir.

Buna göre, X elementinin periyodik cet vel de ki ye ri a a da ki ler den han gi si dir?

Periyot Grup ————— ————— A) 3 3A B) 3 3B C) 4 3A D) 4 3B E) 4 1B

22. X atomunun kütle numaras 61, nötron say s ise 34 tür.

Buna göre X için,

I. Periyodik cetvelin 7A grubundad r.

II. 4. periyot elementidir.

III. Yükseltgenme basama (–1, +7) aras ndad r.



D) I ve II E) I ve III

23. 12Mg elemen ti nin pe ri yo dik cet vel de ki ye ri a a-

da ki ler den han gi sin de do ru ve ril mi tir?

A) 2. periyot, 2A grubu

B) 2. periyot, 3A grubu

C) 3. periyot, 2A grubu

D) 3. periyot, 3A grubu

E) 4. periyot, 3A grubu

24. 22Z ele men ti nin de er lik elek tron sa y s kaç t r?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

13.C 14.C 15.C 16.E 17.C 18.C 19.B 20.A 21.D 22.B 23.C 24.D1.D 2.C 3.B 4.C 5.B 6.C 7.B 8.C 9.C 10.C 11.D 12.C

176

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

10. SINIF K MYA

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


1. A ve B de atom numaralar verilmi tir.

A B —————— ——————

I. 3X 11Y

II. 7Z 8T

III. 9V 17W

Buna göre, hangi le rin de B de verilen atom yar çap A da verilenden da ha bü yük tür?

A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve III


2. Periyodik cetve lin bir gru bun da yu ka r dan a a- ya inildikçe;

I. Atom numaras

II. De erlik elektron say s

III. yonla ma enerjisi

niceliklerinden hangileri artar?



3.

�

A

�

Pe ri yo dik cet vel de yer le ri be lir ti len X, Y ve Z ele ment le ri ile il gi li a a da ki ifa de ler den han-gi si yan l t r?

A) X, bir metaldir.B) Y nin atom numaras 17 dir.C) Z nin de erlik elektron say s 8 dir.D) Atom yar çap en küçük olan X tir.E) Birinci iyonla ma enerjisi en büyük olan Z dir.

4. Periyodik cetvelin 7A gru bun da ki X, Y, Z ele ment-le ri nin elek tro ne ga tif lik de er le ri a a da ki gi bi dir.

Element Elektronegatiflik ————— ———————— X 4 Y 3,1 Z 2,8

Buna göre;

I. X ten bir elektron koparmak için en az enerji gerekir.

II. Z nin atom yar çap en büyüktür.

III. Y nin iyonla ma enerjisi Z den büyüktür.




5. 1. E 2. E 3. E 4. E ——— ——— ——— ———— X 98 978 1170 – Y 112 234 1253 2025 Z 77 199 1158 1995 Periyodik cetvelde bulunan X, Y ve Z elementleri

ile ilgili ilk dört iyonla ma enerjileri verilmi tir.

Buna göre, X, Y ve Z element le ri ile il gi li a a daki ifadelerden han gi si yan l t r?

A) Y ve Z nin kimyasal özellikleri benzerdir.B) X in atom numaras 3 tür.C) X alkali metal, Y ve Z toprak alkali metalidir.D) Z nin atom yar çap Y den büyüktür.E) X in de erlik elektron say s 3 tür.

6. X, Y ve Z elementleri için u bilgiler veriliyor.

• X ve Y alkali metal, Z ise ametaldir. • X ve Z ayn yatay s radad r. • Atom numaras en büyük olan Y dir.

Buna göre X, Y ve Z nin 1. iyon la ma ener ji le ri a a da ki le rin han gi sin de do ru kar la t r l-m t r?

A) X > Y > Z B) Z > X > Y C) Z > Y > XD) Y > Z > X E) Z > X = Y

177

PER YOD K S STEM

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

7. e kil de ki iyon la ma ‹yonla ma enerjisi

Atom numaras

X

Y

Z

M KL

QR

ener ji si atom nu ma-

ra s gra fi in de 3. pe-

ri yot ele ment le ri

nok ta lar la gös te ril-

mi tir.

Bu elementlerden X, Y ve Z ile ilgili,

I. Üçünün de temel haldeki elektron dü zen le rin-de tüm or bi tal le ri tam do lu dur.

II. Y elementi 5A grubundad r.

III Z elementinin atom numaras 18 dir.




8. X ve Y ele ment le ri pe ri yo dik cet ve lin ay n gru bun-da d r.

Bu ele ment ler için a a da ki ler den han gi si ay n d r? (2He hariç)

A) Atom numarasB) Atom çapC) De erlik elektron say sD) Elektron verme e ilimiE) yonla ma enerjisi

9. Pe ri yo dik cet ve lin ay n pe ri yo dun da bu lu nan X, Y ve Z ele ment le rinin gruplar u ekildedir:

X : Toprak alkali metal

Y : Soygaz

Z : Halojen

Buna göre, a a dakilerden hangisi yanl t r?

A) Elektronega tif li i en bü yük olan Z dir.

B) Bi rin ci iyon la ma ener ji si en bü yük olan Y dir.

C) Atom yar ça p en bü yük olan X tir.

D) Z–1 iyo nu ile Y ato mun dan bi rer elek tron ko par-mak için ge rek li ener ji ler e it tir.

E) X in elek tron il gi si Z nin kin den kü çük tür.

10. Nötr X, Y ve Z atom la r n n elek tron or bi tal e ma la r öy le dir.

X :

Y :

1s 2s 3s2p

Z :

Bu elementlerle ilgili; I. X in de erlik elektron say s 6 d r.

II. Y nin 1. iyonla ma enerjisi en büyüktür.

III. Z nin atom yar çap en büyüktür.


A) Yaln z I B) I ve II C) I ve III


11. X2– , Y3– ve Z2+ iyon la r ay n soy ga z n elek tron dü ze ni ne sa hip tir.

Buna göre, I. Atom yar çap en büyük olan X tir. II. yonla ma enerjisi en büyük olan Y dir. III. Elektronegatifli i en fazla olan Z dir.




12. X, Y ve Z atom la r n n elek tron da l m la r a a da-ki gi bi dir.

X : [Ne] 3s23p3

Y : [Ne] 3s23p4

Z : [Ne] 3s23p5

Buna göre,

I. X in iyonla ma enerjisi Y den büyüktür.

II. Z nin elektronegatifli i Y den küçüktür.

III. Z nin atom yar çap X ve Y den büyüktür.

yarg lar ndan hangileri do rudur? (Atom numaras : Ne = 10)



1.C 2.A 3.D 4.D 5.E 6.B 7.D 8.C 9.D 10.E 11.B 12.A

192

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

10. SINIF K MYA

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


1. A a da atom nu ma ra la r ve ri len ele ment ler-den han gi si, en ko lay elek tron ve ri r?

A) 8 B) 18 C) 19 D) 20 E) 35

2. X element atomunun temel hal de ki elek tron di zi li i

3d2 ile son lan mak ta d r.

Bu element ile ilgili a a dakilerden hangisi yanl t r?

A) 4. periyottad r.

B) Atom numaras 22 dir.

C) Geçi elementidir.

D) De erlik elektronlar s ve p orbitallerindedir.

E) Kat halde elektrik ak m n iletir.

3. A a da atom numaralar verilen atom lar dan han gi si nin 1. ve 2. iyon la ma ener ji le ri ara s n-da ki ar t ora n en bü yük tür?

A) 8 B) 9 C) 10 D) 11 E) 12

4.

X :

Y :

Z :

1s 2s 2p 3s 3p

Yukar da orbital emalar verilen X, Y, Z ele-mentleri için a a dakilerden hangisi yanl t r?

A) X, elektrik ak m n iyi iletir.

B) Y küresel simetri özelli i gösterir.

C) Z nin iyonla ma enerjisi en büyüktür.

D) X in atom yar çap en büyüktür.

E) Z nin elektronegatifli i en büyüktür.

5. Atom nu ma ra s 15 olan X ele men ti için a a -da ki ler den han gi si yan l t r?

A) Nötr ato mu nun 6 ta ne tam do lu 1 ta ne ya r do lu or bi ta li var d r.

B) Temel halde kü re sel si met ri özel li i gös te rir.

C) Ok sit le ri nin su lu çö zel ti si asi dik özel lik gös te rir.

D) Bile ik olu tururken (+) ve (–) yükseltgenme basamaklar nda bulunabilir.

E) 3. pe ri yot VA gru bun da d r.

6. X atomunun temel hal elektron dizili inde 11 tane

tam dolu, 4 tane yar dolu orbital bulunmaktad r.

Buna göre, X ile ilgili;

I. Geçi elementidir.

II. Elektrik ak m n ve s y iletir.

III. Periyodik cetvelde d blo undad r.




7. Element 1. E 2. E 3. E 4. E ———— ——— ——— ——— ———— X 592 1150 4956 6484

Y 802 2436 3670 25116

Ay n pe ri yot ta bu lu nan A grup la r n da ki X ve Y ele-ment le ri nin ilk 4 iyon la ma ener ji le ri kj/mol olarak çi zel ge de gö rül mek te dir.

Buna göre;

I. X in atom numaras daha küçüktür.

II. Y nin atom yar çap daha büyüktür.

III. Y nin oksidi daha baziktir.




193

PER YOD K S STEM

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

8. Ayn pe ri yotta ki ele ment ler kar la t r l d n da, a a da ki grup lar dan han gi sin de yer ala n n 2. iyon la ma ener ji si en bü yük tür?

A) 1A B) 2A C) 3A D) 7A E) 8A

9. Nötr X atomunun te mel hal de elek tron bu lun du ran

or bi tal le rin den 10 ta ne si tam do lu, 3 ta ne si ya r

do lu dur.

X ato mu için;

I. De erlik elektron say s 3 tür.

II. 4. pe ri yot ta, ge çi ele men ti dir.

II I. Atom nu ma ra s 23 tür.




10. Periyodik cetvelin 3. s ras nda bulunan X, Y ve Z

için u bilgiler veriliyor.

X : Alkali metalin katyonudur.

Y : Halojenin anyonudur.

Z : Soygaz atomudur.

Buna göre X, Y ve Z için; I. Elektron say s en az olan X tir. II. Atom numaras en büyük olan Z dir. III. Yar çap en büyük olan Y dir.


A) Yaln z II B) Yaln z III C) I ve II


11. A a dakilerden hangisi atom numaras , 1A grubu elementlerinin atom numaras ndan iki fazla olan hiç bir element için do ru de ildir?

A) Elektron dizili inin p1 ile bitmesi

B) Elektron dizili inin d1 ile bitmesi

C) Geçi elementi olmas

D) Elektron dizili inin p3 ile bitmesi

E) De erlik orbitallerinin s ve p olmas

12.

�

�

AB

Periyo dik cet vel de yer le ri be lir ti len ele ment ler için,

I. X2O ile Y2O bazik, ZO2 asidiktir.

II. Y2O, X2O dan daha baziktir.

III. X+ ile Z2– nin elektron düzeni T ile ayn d r.




13. A a da atom numaras verilen elementlerden hangisinin atom yar çap en büyüktür?

A) 20 B) 19 C) 17 D) 15 E) 11

14. 12X, 13Y ve 15Z element atomlar yla ilgili;

I. 1. iyonla ma enerjileri aras ndaki ili ki Z > X > Y dir.

II. Elektron verme e ilimi en büyük olan Z elemen-tidir.

III. Elektron ilgisi en büyük olan X elementidir.




15. 7N ve 8O elementleriyle ilgili;

I. 1. iyonla ma enerjileri N > O dur.

II. N nin de erlik elektron say s O dan küçüktür. III. O nun atom yar çap , N ninkinden daha küçüktür.




1.C 2.D 3.D 4.C 5.A 6.E 7.A 8.A 9.E 10.E 11.D 12.C 13.B 14.A 15.E

K MYASAL TÜRLER ARASI ETK LE MLER


3. ÜN TE

196

10. SINIF K MYA

K MYASAL TÜRLER ve ETK LE MLERAtom, molekül, iyon ve radikaller birbirinden farkl yap da olup kimyasal türler olarak adland r l r.

AtomBir elementin bütün özelliklerini ta yan en küçük birimine atom denir.

MolekülAyn ya da farkl en az iki atomun kimyasal ba larla ba lanarak olu turdu u atomlar grubuna molekül denir.

E er molekül, ayn tür atomlardan olu uyorsa bu element molekülüdür.

H H

H2 molekülü Hatomlar›ndan olu ur.

O O

O2 molekülü Oatomlar›ndan olu ur.

E er molekül, farkl tür atomlardan olu uyorsa bu tür molekül bile ik molekülüdür.

CIH

HCl molekülü H ve Clatomlar›ndan olu ur.

O

HH

H2O molekülü H ve Oatomlar›ndan olu ur.

yonPozitif ya da negatif yüklü atom ya da atom grubuna iyon denir.

Pozitif yüklü iyona katyon denir. Nötr atom elektron kaybederse katyon olu ur.

Baz katyonlar: Na+, Ca2+, NH4+

Negatif yüklü iyona anyon denir. Nötr atom elektron al rsa anyon olu ur.

Baz anyonlar: Cl–, O2–, NO3–

RadikalE le memi elektron içeren molekül parçac na radikal denir. Radikaller e le memi elektronlar ndan dolay çok ak-tif özellik gösterirler.

Baz radikaller: •NO, •NO2, •ClO2

Yukar da radikal olarak verilen örnekler ayn zamanda molekül tan m na da uyar.

Ayr ca •H, •O•, •Cl gibi oktetini tamamlamam atomlar da radikal say labilir.

Yukar da say lan ba ms z kimyasal türler, birbirlerine yakla t klar nda elektron bulutlar ve çekirdekleri aras nda itme ve çekme kuvvetleri olu turur.

tme ve çekme kuvvetlerinin birbirini dengeledi i anda iki çekirdek aras ndaki uzakl k belirli hale gelir.

197


Kimyasal Türler Aras ndaki Etkile imler

Birbirinden uzakta bulunan iki ba ms z kimyasal tür birbirine yakla t nda, türlerin

+ –

–

–

+

–

–

–‹ki ba¤›ms›z kimyasal türaras›ndaki etkile imler

elektronlar ile çekirdekleri aras nda çe itli elektrostatik çekme ve itme kuvvetleri

meydana gelir. Bu kuvvetler u ekilde gösterilebilir:

– –

+ +

1. Negatif yüklü elektronlar birbirini iter.

2. Pozitif yüklü çekirdekler birbirini iter.

3. Pozitif yüklü çekirdekler kom u kimyasal türün elektronlar›n› çeker.

+ –

– +

( : Elektron, : Atom çekirde¤i)– +

•H atomlar ndan H2 molekülü olu urken H atomlar aras ndaki itme ve çekme kuvvetlerini göstererek bukuvvetlerin say s n belirtiniz.

(Hidrojenin atom numaras : 1)

SO RU 1

Lityum (Li) ile hidrojen atomlar aras ndaki LiH bile i inde var olan itme ve çekme kuvvetlerini göstererek say lar n belirtiniz. (Atom numaralar : Li = 3, H = 1)

ÇÖZÜM

198

10. SINIF K MYA

Ba EnerjisiBir kimyasal ba olu urken aç a ç kan veya bu ba koparmak için verilmesi gereken enerjiye ba enerjisi denir.

Bir ba olu urken aç a ç kan enerji, bu ba koparmak için gereken enerjiye e ittir.

Ba enerjisi ne kadar büyükse o ba o derece sa lamd r.

Kimyasal türler aras nda ayn anda var olan itme ve çekme kuvvetleri bu türler aras nda ba olu mas na neden olur.

Çekme kuvvetlerinin a r bask n oldu u hallerde güçlü etkile imler (kimyasal ba lar) söz konusu olurken çekme – it-me fark n n küçük oldu u durumlarda zay f etkile imler (fiziksel ba lar) söz konusu olur.

Maddelerin hal de i imleri fizisel de i imlerdir. Bu de i imlerde yeni bir olu um meydana gelmez. Bu nedenle hal de i imlerinde yani fiziksel de i imlerde çok yüksek enerjiye gerek yoktur.

Yeni maddelerin olu tu u etkile imlerde yani kimyasal reaksiyonlarda maddeleri birarada tutan ba lar kopar ve ye-ni ba lar olu ur. Bu nedenle kimyasal de i melere; fiziksel de i melere oranla daha fazla enerji e lik eder.

Ba enerjisi kabaca 40 kj/mol veya daha büyük olan ba lar kimyasal ba kabul edilir.

=��=�M�=��=

��

ekilde görülen F atom la r ara s n da ki x ve y ba la r n n ener ji si s ra s y la 159 kj/mol ve 6,86 kj/mol dür.

Bu na göre, x ve y ile gös te ri len et ki le im le rin tü rü ve ara la r n da ki ener ji far k n n ne de ni ne dir?

SO RU 2

Etkile im Etkile im Enerjisi(kj/mol)

H x Cl 430

H y Br 368

H z I 297

Etkile im Etkile im Enerjisi(kj/mol)

H – Cl ...k..... H – Cl 16

H – Br ...l.... H – Br 18

H – I ..m..... H – I 20

Yukar daki tabolda baz etkile imlerin enerjileri verilmi tir.Buna göre, a a daki sorular cevaplay n z.a) x, y, z, k, l ve m etkile im türlerinden hangileri fiziksel hangileri kimyasald r?b) x, y ve z ba lar n n sa laml n kar la t r n z.c) HCl, HBr ve HI s v lar n n kaynama s cakl n kar la t r n z.

ÇÖZÜM

199


etkinlik1A a daki tepkimeleri inceleyerek meydana gelen de i imlerin "güçlü etkile im"mi yoksa "zay f etkile im" mi oldu u-nu belirtiniz.

Tepkime Etkile im Türü

a) C2H5OH(s) C2H5OH(g)

b) Na(k) + 1/2Cl2(g) NaCl(k)

c) H2(g) + 1/2O2(g) H2O(s)

d) H2O(k) H2O(s)

e) 2Cl•(g) Cl2(g)

f) CaO(k) Ca2+(aq) + O2–

(aq)

g) I2(k) I2(g)

TÜRLER ARASI ETK LE MLER N SINIFLANDIRILMASI

Güçlü Etkile imler:

1. yonik Ba lar

2. Kovalent Ba lar

a. Apolar Kovalent Ba

b. Polar Kovalent Ba

3. Metalik Ba lar

Zay f Etkile imler: 1. Van der Waals Ba lar

a. Dipol – Dipol Ba lar

b. yon – Dipol Ba lar

c. ndüklenmi Dipol Ba lar

I. yon – ndüklenmi Dipol Ba lar

II. Dipol – ndüklenmi Dipol Ba lar

III. London Kuvvetleri

2. Hidrojen Ba lar

Zay f Ba TipleriMaddeleri yo un fazlarda (kat ve s v halde) bir arada tutan ba tipleridir.

Van der Waals Ba larDipol-dipol ba lar , iyon - dipol ba lar ve indüklenmi dipol ba lar d r.

Dipol-Dipol Ba larPolar moleküler aras ndaki çekim kuvvetlerine dipol-dipol çekimleri denir.

yon-Dipol Ba larBir iyon ile polar molekül aras ndaki çekim kuvvetlerine iyon-dipol ba lar denir.

ndüklenmi Dipol Ba larBir atom ya da apolar molekülün iyon ya da polar molekülle olu turdu u ba lara indüklenmi dipol ba lar denir.

200

10. SINIF K MYA

yon- ndüklenmi Dipol Ba laryonik bile iklerin atom veya apolar moleküllerle olu turdu u ba lara iyon-indüklenmi dipol ba lar denir.

Dipol- ndüklenmi Dipol Ba larPolar molekülerin atom veya apolar moleküllerle olu turdu u ba lara dipol-indüklenmi dipol ba lar denir.

ndüklenmi Dipol- ndüklenmi Dipol Ba lar (London Kuvvetleri)Atom veya apolar moleküller aras nda olu an ba lara indüklenmi dipol-indüklenmi dipol ba lar denir.

Hidrojen Ba larN, O veya F atomuna ba l hidrojen atomunun ba ka bir moleküldeki N, O veya F atomuyla olu turdu u ba a hidro-jen ba denir.

A a daki türler aras nda meydana gelen ba türlerini belirtiniz.

a) H – Br ...... H – Br b) NaCl ...... H – Cl c) KCl ...... CCl4

d) Br – Br ...... Br – Br e) H – F ...... H – F f) NH3 ...... HCl

g) CH3OCH3 ...... H2O h) CH4 ...... H2O i) HF ...... H2O

201


etkinlik2A a da baz kimyasal tür çiftleri verilmi tir. Bu çiftler aras ndaki moleküllerin özelli ini ve zay f etkile im türünü yaz -n z.

Kimyasal Tür Çifti Moleküllerin Özelli i Aradaki Zay f Etkile im Türü

a) CCl4 / H2O

b) NaCl / H2O

c) C2H5OH / H2O

d) H2O / I2

e) CCl4 / I2

f) NaCl / CCl4

g) NH3 / H2O

h) KCl / HCl

i) CCl4 / HCl

j) O2 / N2

h) HCl / HBr

e) SO2 / CCl4

202

10. SINIF K MYA

Güçlü Etkile imler

Kimyasal türler aras nda çekme kuvvetlerinin oldukça büyük oldu u etkile imlere güçlü etkile imler ya da kimya-sal ba denir.

1. yonik Ba lar

Elektronegatiflikleri farkl olan atomlar aras nda, elektron al veri i sonucu olu an (+) ve (–) yüklü iyonlar n birbirini çek-mesi ile gerçekle en elektrostatik çekim kuvvetine iyonik ba denir.yonik ba metal ile ametal atomlar aras nda gerçekle ir. Metallerin iyonla ma enerjileri ve elektronegatiflikleri dü ük oldu u için kolay elektron verirler. Ametallerin ise iyonla ma enerjileri ve elektronegatiflikleri yüksek oldu u için kolay elektron al rlar.

yonik ba , metal ile ametal atomlar aras nda gerçekle ir.

Bile ik olu urken al nan ve verilen elektron say s e ittir. Metalin verdi i elektron say s kadar kazand (+) yük ile ametalin ald elektron say s kadar kazand (–) yük çaprazlanarak bile ik formülü bulunur.

X m + Y n – XnYm

Çaprazlama sonucu olu an bile ik formülünde say lar aras ndaki en basit tam say oran al n r.

Periyodik cetveldeki A gruplar ve bu gruplarda bulunan elementlerin genellikle ald klar yükseltgenme basama / yük-seltgenme basama aral u ekildedir:

Grup No 1A 2A 3A 4A 5A 6A 7A 8A

Yükseltgenme basama

+1 +2 +3 –4; +4 +5; –3 +6; –2 +7; –1 0

Atom numaras 20 olan X elementi ile atom numaras 17 olan Y elementi aras nda olu an bile i in formülü ve ba türü nedir?

203


SO RU 3

Atom numaras 11 olan Na elementiyle atom numaras 35 olan Br elementi aras ndaki bile i in formülü ve ara-daki ba türü nedir?

ÇÖZÜM

SO RU 4

Atom numaras 38 olan Sr elementi ile atom numaras 7 olan N elementi aras ndaki bile i in formülü ve ara-daki ba türü nedir?

ÇÖZÜM

SO RU 5

X elementinin atom numaras 56, Y elementinin ise 9 dur.

Buna göre,

I. X in elektron verme e ilimi daha büyüktür.

II. Y nin elektronegatifli i daha fazlad r.

III. X ile Y aras nda iyonik ba olu ur.



ÇÖZÜM

SO RU 6

Atom numaras 8 olan element a a da atom numaras verilen elementlerden hangisi ile iyonik ba l bile ik olu turmaz?

A) 11 B) 15 C) 19 D) 37 E) 38

ÇÖZÜM

204

10. SINIF K MYA

yonik Ba lar n Sa lamlElektrostatik çekim kuvveti, iyonlar n yüküne ve iyonlar aras uzakl a ba l d r. yonlar n yükü artt kça ve iyonlar aras uzakl k azald kça çekim kuvveti daha büyük olur.

yonik bile ikler, çok say da z t yüklü iyonunun birbirini çekmesiyle olu an kristal örgülü

CI–

Na+

NaCl bile i¤inin kristalörgü yap›s›

yap lard r.

yonik kristallerde iyonlar aras ndaki çekimler çok kuvvetlidir. Bu nedenle iyonik bile iklerin erime ve kaynama s cakl klar yüksektir.

yonik bile iklerde, iyonlar aras ndaki elektrostatik çekim kuvveti artt kça erime ve kayna-ma s cakl da artar.

Bile ikBile i i olu turan

iyonlar

yonlar aras

uzakl k (pm*)

Erime

Noktas (°C)

Kaynama

Noktas (°C)

NaF Na+, F– 251 933 1695

MgO Mg2+, O2– 212 2800 3600

pm: pikometre

1 pm = 10–10 cm

1 cm = 1010 pm

NaF ve NaCl bile iklerinde Na+ ile F– ve Na+ ile Cl– iyon la r ara s n da ki çe kim kuv ve ti nin bü yük lü ü ve bu bi le-ik le rin eri me ve kay na ma s cak l k la r ara s n da ki ili ki na s l d r?

(Atom nu ma ra la r : F = 9, Na = 11, Cl = 17)

205


SO RU 7

NaCl ve KCl bile iklerinin ba sa laml ile erime ve kaynama noktalar aras ndaki ili ki nas ld r?(Atom numaralar : Na = 11, Cl = 17, K = 19)

ÇÖZÜM

SO RU 8

A a da baz iyonlar n yar çaplar pikometre (1 pm = 10–10 cm) cinsinden verilmi tir.

Ca2+ Ba2+ Cl–

‹yon yar›çap›100 pm



Buna göre, CaCl2 ve BaCl2 bile iklerindeki iyonik ba n sa laml n kar la t r n z.

ÇÖZÜM

SO RU 9

A a da baz iyonlar n yar çaplar ve bu iyonlar aras nda olu an bile iklerin merkez uzakl klar verilmi tir.( yon yar çaplar : Mg2+ = 66 pm, Cl– = 181 pm, O2– = 132 pm)

247 pm

Mg2+Cl–

198 pm

Mg2+ O2–Cl–

Buna göre, MgCl2 ve MgO bile iklerinin ba sa laml ve erime noktas aras ndaki ili ki nas ld r?

ÇÖZÜM

SO RU 10

MgO, CaO ve CaCl2 bile iklerinin ba sa laml ile erime ve kaynama noktalar aras ndaki ili ki nas ld r?(Atom numaralar : O = 8, Mg = 12, Cl = 17, Ca = 20)

ÇÖZÜM

206

10. SINIF K MYA

SO RU 11

A a da baz iyonlar n yar çaplar pikometre cinsinden verilmi tir.

133 pm

F–Na+ Cl– Br–

181 pm 196 pm

Buna göre NaF, NaCl ve NaBr bile iklerindeki iyonik ba sa laml a a dakilerin hangisinde do ru verilmi tir?

A) NaF > NaCl > NaBr B) NaCl > NaF > NaBr C) NaBr > NaCl > NaFD) NaF > NaBr > NaCl E) NaBr > NaF > NaCl

ÇÖZÜM

yonik Bile iklerin Özellikleri

yon kristallerinde elektronlar, iyonlar n çekirdekleri taraf ndan kuvvetli çekilirler. Bu nedenle iyonik bile ikler oda ko ullar nda kat olup erime s cakl klar yüksektir.

Kat halde iyonlar n yeri sabit olup hareket edemezler. Bu nedenle kat halde iken elektrik ak m n iletmezler.

Ancak iyonik bile ikler eritildiklerinde ya da suda çözündüklerinde elektrik ak m n iletirler. Çünkü iyonik bile ik eritildi inde ya da suda çözündü ünde olu an iyonlar hareketli olup elektrik ak m n ta mada rol al rlar.

NaCl Na Cl

NaCl Na Cl

( )› ›

( ) ( )–

( )çö ü

( ) ( )–

k erimes

s s

k suz nme

suda suda

+

+

+

+

yonik bile ikler, k r lgan özellik gösterirler. Bir kuvvet uyguland nda iyonlar kayar ve ayn yüklü iyonlar yan yana ge-lir. Yan yana gelen ayn yüklü iyonlar n birbirini itmesiyle kristal bölünüp k r l r. Bu nedenle iyonik kat lar dövülüp tel ve levha haline getirilemezler.

‹yonik bile ik kat›s›na kuvvet uyguland›¤›nda ayn› yüklü iyonlar yan yana gelir.Bu iyonlar›n birbirini itmesi sonucunda kat› k›r›larak parçalan›r.

+ – + – + – + – + – + – + – + –

+– + – + – + – + – + – + – + –

+ – + – + – + – + – + – + – + –

+– + – + – + – + – + – + – + –

+ – + – + – + –

– + – + – + – +

+ – + – + – + –

– + – + – + – +

+ – + – + – + –

+– + – + – + –

+ – + – + – + –

+– + – + – + –

207


etkinlik3yonik ba ve bile iklerle ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) Metal ile ametal atomlar aras nda iyonik ba olu ur.

b) Metal ile ametal aras ndaki elektronegatiflik fark azald kça ba n iyonik karakteri azal r.

c) yonik bile ikler (kat lar) dövülüp tel ve levha haline getirilemezler.

d) yonik bile iklerin kat s , s v s ve sulu çözeltisi elektrik ak m n iletir.

e) yonik bile i i olu turan iyonlar n yük fark azald kça ve iyonun yar çap artt kça ba n sa laml artar.

f) yonik bile i i olu turan iyonlar n yük fark artt kça ve iyonlar aras mesafe azald kça erime ve kaynama s cakl artar.

2. Kovalent Ba larAtomlar aras nda elektronlar n or tak la a rak kul la n l ma s y la olu an ba a ko va lent ba de nir.

Kovalent ba da iki elektron ortakla arak bir ba olu turur. Ancak tek bir elektronun ortakla lmas ile de ba olu abilir.

Örne in H+2 ve D+

2 gibi molekül iyonlarda atomlar, tek bir elektron ortakla lmas ile atomlar bir arada tutulmaktad r.

Ko va lent Ba Na s l Olu ur?Ko va lent ba , ame tal atom la r n n en d ka buk la r n da ki elek tron la r n or tak la a kul lan ma s so nu cu olu ur.

Bir ato mun ko va lent ba ya pa bil me si için en az bir ta ne ya r do lu or bi tal içer me si ge re kir.

Tek elektron bulunduran orbitaller birbirine yakla r ve birbiri içine girmeye ba lar.

Atomlar n birbirine yakla t nda orbitallerin birbiri içine girmesine orbitallerin örtü mesi denir.

H2 molekülünün olu masHidrojen atomunun atom numaras 1 olup 1s orbitalinde 1 elektron bulunur. ki hidrojen atomu birbirine yakla t nda

1s orbitalleri örtü erek H2 molekülü olu ur.

+

H atomunun1s orbitali

+ +


+ + + +

H atomlar›ndaki1s orbitallerinin

örtü mesi

H2 molekülündekiorbital

HCl molekülünün olu masH nin atom numaras 1 olup 1s orbitalinde 1 elektron bulunur. Cl nin ise atom numaras 17 olup 3p orbitallerinin birin-de tek elektron bulunur. Bu tek elektronlar ortakl k kazanarak kovalent ba olu turur.

1H :

17Cl :1s2 2s2 2p6 3s2 3p5

HCl molekülünün orbital emas›

1s

208

10. SINIF K MYA

HCl olu urken H nin s orbitali ile Cl nin p orbitalinin örtü mesi u ekilde gösterilir.

+


+

+

Cl atomununyar› dolu 3p orbitali

Hidrojenin 1s orbitali ile klorun3p orbitalinin örtü mesi

HCl molekülündekiörtü en orbital

+

O2 molekülünün olu umu ile ilgili a a daki sorular cevaplay n z.

a) Orbital emas nas ld r?

b) Elektron – nokta yap s (Lewis yap s ) nas ld r?

c) Çubuk–küre modeli nas ld r?

d) Hangi orbitaller birbiriyle örtü ür?

208

209


SO RU 12

F2 molekülü için,

F F

Orbital emas› :I.

Elektron – nokta yap›s› :II.

Orbitallerin giri imi :III. +

1s 2s 2p

1s 2s 2p

gösterimlerinden hangileri do rudur? (F nin atom numaras 9 dur.)

A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SO RU 13

N2 molekülü için,

I. Orbital emas› :

II. Elektron nokta yap›s› : N N

III. Çubuk – küre modeli : N N

1s 2s 2p

1s 2s 2p

gösterimlerinden hangileri do rudur? (N nin atom numaras 7 dir.)


ÇÖZÜM

SO RU 14

H2O molekülü olu urken hangi orbitallerin örtü mesi gerçekle ir? (Atom numaralar : H = 1, O = 8)

ÇÖZÜM

209

210

10. SINIF K MYA

SO RU 15

NH3 molekülü için a a daki sorular cevaplay n z. (Atom numaralar : H = 1, N = 7)

a) Molekülün orbital emas nas ld r? b) Hangi orbitallerin örtü mesi gerçekle ir?

ÇÖZÜM

SO RU 16

SF2 molekülü için a a daki sorular cevaplay n z. (Atom numaralar : F = 9, S = 16)

a) Molekülün olu mas nda hangi orbitaller örtü ür? b) Molekülün Lewis yap s nas ld r?

ÇÖZÜM

Kimyasal Ba lar n yonik – Kovalent Karakteri

yonik ba elektronegatiflikleri çok farkl atomlar aras nda, kovalent ba ise elektronegatiflikleri ayn veya yak n atomlar aras nda gerçekle ir. (Kabaca elektronegatiflik fark 1,7 den fazla olan elementler aras ndaki ba iyonik kabul edilir.)

Gerçekte “Tam iyonik ba ” kavram uç bir tan md r. Her ba n az veya çok bir kovalent karakterinden söz edilebilir.

Bile ikleri olu turan elementlerin elektronegatiflikleri aras ndaki fark artt kça ba n iyonik karakteri artarken, elekt-ronegatiflik fark azald kça ba n kovalent karakteri artar.

Bile ikler Atomlar n Elektronegatiflikleri Elektronegatiflik Fark

NaF Na : 0,9 F : 4,0 3,1

MgF2 Mg : 1,2 F : 4,0 2,8

AlF3 Al : 1,5 F : 4,0 2,5

SiF4 Si : 1,8 F : 4,0 2,2

PF5 P : 2,1 F : 4,0 1,9

SF6 S : 2,5 F : 4,0 1,5

ClF7 Cl : 3,0 F : 4,0 1,0

NaF MgF2 AlF3 SiF4 PF5 SF6 ClF7

‹yonik karakter artar. Kovalent karakter artar.

211


11Na

0,912Mg

1,313Al

1,514Si

1,915P

2,216S

2,617Cl

3,218Ar

8O

3,59F

4,010Ne

ekildeki tabloda baz elementlerin sembolleri ve elektronegatiflik de erleri verilmi tir.Buna göre, Na–F, Al–O ve Mg–Cl element çiftleri aras nda olu an bile ikte ba lar n iyonik karakterlerinin kar la t r lmas nas ld r?

SO RU 17

A a daki baz elementlerin Pauling skalas na göre elektronegatiflik de erleri verilmi tir.Ag: 1,9 ; F: 4,0 ; Cl: 3,0 ; Br: 2,8 ; I : 2,5Buna göre, a a dakilerin hangisinde ba lar n iyonik karakterden kovalent karaktere seyri do ru verilmi tir?

AgI AgBr AgCl AgF

‹yonik karakter artar.Kovalent karakter artar.

A)AgBrAgF AgCl AgI

B)‹yonik karakter artar.

Kovalent karakter artar.

AgF AgBr AgCl AgI


C)

AgI AgF AgCl AgBrD)


AgCl AgF AgI AgBr


E)

ÇÖZÜM

SO RU 18

11Na ile 9F, 17Cl, 35Br ve 53I elementleri aras nda olu an NaF, NaCl, NaBr ve NaI bile iklerinin iyonik karakteri aras ndaki ili ki nas ld r?

ÇÖZÜM

SO RU 19

3Li, 11Na, 19K ve 37Rb elementlerinin 17Cl elementiyle olu turdu u LiCl, NaCl, KCl ve RbCl bile iklerinin iyonik karakteri aras ndaki ili ki nas ld r?

ÇÖZÜM

212

10. SINIF K MYA

Kovalent Ba lar n PolarlKovalent ba olu turan atomlar n elektronegatiflik fark na göre olu an ba apolar kovalent ba veya polar kovalent ba olur.

a. Apolar Kovalent BaElektronegatifli i ayn olan atomlar aras nda elektronlar n ortakla a kullan lmas ile olu an ba a apolar kovalent ba denir.

Apolar kovalent ba da, iki atom aras nda ortakla a kullan lan elektronlar her iki atom çekirde i taraf ndan e it kuvvet-le çekildi i için molekülde yük da l m e it olur.

b. Polar Kovalent BaElektronegatifli i farkl olan atomlar aras nda elektronlar n ortakla a kullanmas yla olu an ba a polar kovalent ba denir.

Polar kovalent ba da iki atom aras nda ortakla a kullan lan elektronlar atomlar n çekirdekleri taraf ndan farkl kuvvet-le çekilir. Böylece elektronegatifli i fazla olan atom k smen negatif yüklü ( –), elektronegtifli i az olan atom ise k smen pozitif yüklü ( +) olur.

Ko va lent ba da ba n ucun da ki atom la r n elek tro ne ga tif lik far k art t k ça ba n po lar l ar tar.

etkinlik4Li

H

Na Mg

Ag

Al Si P S Cl

F

Br

I

Periyodik cetveldeki elementlerin olu turdu u ba larla ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirti-niz.

a) Ba polarl n n azalmas iyon ba na yakla ld anlam ta r.

b) HF molekülü, LiH molekülünden daha polard r.

c) HCl molekülü, HF molekülünden daha polard r.

d) LiH molekülünde, ba yapan elektron çifti H atomuna daha yak nd r.

e) HCl molekülünde, ba yapan elektron çifti Cl atomuna daha yak nd r.

f) Elektronegatiflik fark çok büyük olan Na ve Cl aras ndaki ba iyoniktir.

g) AgF, AgCl, AgBr ve AgI bile ik serisinde soldan sa a do ru gidildikçe atomlar aras ndaki ba n iyonik karakteri artar.

h) NaF, MgF2, AlF3, SiF4, PF5, SF6, ClF7 bile ik serisinde soldan sa a do ru gidildikçe atomlar aras ndaki ba lar n seyri iyonik karakterden kovalent karaktere do rudur.

i) Tam iyonik ba kavram uç bir tan m olup her ba n az veya çok kovalent bir karakteri vard r.

j) Ba n polarl n n artmas iyonik ba a yakla ld anlam na gelir.

213


etkinlik5A a da formülleri verilen bile iklerde bask n olan ba karakterini “iyonik, polar kovalent” veya “apolar kovalent” olu una karar verip nedenini yaz n z.

Bile ikFormülü

yonikBa

Polar Kovalent

Ba

Apolar Kovalent

Ba Neden

NaFNa metal, F ametal dir. Na ile F nin elek tro ne ga tif lik fark fazla oldu undan aralar nda iyonik ba olu ur.

F2F, ametal atomudur. Ayn tür ametal atomlar n n elektronegatiflik de erleri ayn d r. Bu nedenle aradaki ba apolar kovalenttir.

CH4

ClF

MgF2

NH3

Na2O

NF3

HCl

NaCl

OF2

Element Sembolü H C N O F Na Mg Cl

Atom Numaras 1 6 7 8 9 11 12 17

214

10. SINIF K MYA

3. Metalik Ba larMetal atomlar n bir arada tutan kuvvetlere metalik ba denir.

Metalik Ba n Olu umuMetallerde, de erlik elektronlar n say s , de er lik or bi tal le ri nin sa y s n dan da ha az d r. Bu ne den le me tal atom la r n da çok sa y da bo de er lik or bi ta li var d r.

Me tal ato mun da, çe kir dek ta ra f n dan za y f tu tu lan de er lik elek tron la r , bo bu lu nan di er de er lik or bi tal le rin de hat ta kom u atom la r n de er lik or bi tal le rin de ola bi le cek e kil de ha re ket li dir. Tüm me tal atomlar n n ha re ket li olan bu de er lik elek tron la r bir elek tron de ni zi olu tur mak ta d r. De er lik elek tron la r n , elek tron de ni zi ne ve ren ato mun ge ri ka lan k s m po zi tif yük lü iyon ha li ne gel mi tir. Z t yük lü ol duk la r için elek tron de ni zi ile me tal iyon la r bir bi ri ni çe ker.

Pozitif yüklü metal iyonlar yla negatif yüklü elektron denizi aras ndaki çekim kuvvetine metal ba denir.

+ – + – +

+ – + – +

+ – + – +

– –

– –

–

–

–

–

–

–

– –

– –

Elektron denizi

(+) yüklü iyon

– + –

– + –

– + –

– –

– –

–

–

– –

– –

– +

– +

– +

–

–

–

–

–

–

Metal ba , elektron denizi ile (+) yüklü iyonlar aras ndaki çekim kuvvetidir.

Metallerin ÖzellikleriMetallerde de erlik elektronlar n n yerlerinin sabit olmay p serbestçe hareket etmesi metallere a a daki özellikleri kazand r r.

Elektrik ak m n ve s y iyi iletirler. K r lgan olmay p tel ve levha haline gelebilirler.

+ – + – +

+ – + – +

+ – + – +

– –

– –

–

–

–

–

–

–

+ – + – +

+ – + – +

+ – + – +

– –

– –

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

– + – +

– + – +

– + – +

– –

– –

–

–

–

–

–

–

+ – + – +

+ – + – +

+ – + – +

– –

– –

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

+

+

+

Metal kristallerinde bas nç etkisiyle kristalin bir k sm n n kaymas esas yap y bozmaz. Bu nedenle metaller dövülerek tel ve levha haline getirilebilir.

Metalik Ba n Kuvveti Metal atomlar n çap artt kça çekirde in elektronlara uygulad çekim kuvveti azal r. Bu nedenle metalik ba n kuv-

veti azal r.

Metalin de erlik elektron say s artt kça, çekirdekte elektron denizindeki elektronlarla daha fazla say da ve daha güçlü ekilde çekim kuvveti olu ur. Bu nedenle metalik ba n kuvveti de artar.

Periyodik cetvelin A gruplar nda metalik gruplar n kuvveti u ekilde de i ir: Ayn periyotta, soldan sa a do ru gidildikçe metal ba n n kuvveti artar.

Ayn grupta, yukar dan a a ya gidildikçe metal ba n n kuvveti azal r.

215


Na ile Mg nin erime noktalar aras ndaki ili ki nas ld r? (Atom numaralar : Na = 11, Mg = 12)

SO RU 20

Na ve K elementlerinin erime noktalar aras ndaki ili ki nas ld r?

(Atom numaralar : Na = 11, K = 19)

ÇÖZÜM

SO RU 21

Mg ile Al nin erime noktalar aras ndaki ili ki nas ld r?

(Atom numaralar : Mg = 12, Al = 13)

ÇÖZÜM

SO RU 22

Mg ile Ca n n erime noktalar aras ndaki ili ki nas ld r?(Atom numaralar : Mg = 12, Ca = 20)

ÇÖZÜM

216

10. SINIF K MYA

SO RU 23

Metalik ba la ilgili;I. Metal atomlar ile ametal atomlar aras nda olu ur.II. Ba kuvveti artt kça metalin erime noktas da artar.III. Metal atomunun atom yar çap artt kça metalik ba n kuvveti de artar.yarg lar ndan hangileri do rudur?


ÇÖZÜM

SO RU 24

TX Z

Y

Periyodik sistemde baz elementler X, Y, Z ve T ile gösterilmi tir.Buna göre,I. X atomlar aras ndaki metalik ba kuvveti Y ninkinden daha fazlad r.II. Z atomlar aras ndaki metalik ba kuvveti X inkinden daha fazlad r.III. T nin erime s cakl Y nin erime s cakl ndan daha yüksektir.yarg lar ndan hangileri do rudur?A) Yaln z I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

etkinlik6Metalik ba larla ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) Metallerde, de erlik elektronlar atom çekirdekleri taraf ndan zay f tutulur.

b) Metallerin de erlik elektronlar , ba ka atomlar n bo de erlik orbitallerine geçebilir.

c) Metallerin de erlik elektronlar n n delokalize (belirli yerde sabit olmama) olmas metallerin elektri i iletmelerineneden olur.

d) Metallerin de erlik elektronlar n n delokalize olmas metal kristallerinin k r lgan olmalar na neden olur.

e) A grubu metallerinde bir grupta yukar dan a a ya inildikçe metal ba n n kuvveti artar.

217


Geçi Metallerinin ÖzellikleriBaz geçi elementlerinin sertlik ve çok yüksek erime noktas özellikleri, bu elementlerin yar dolu d orbitallerinin say s ile ilgilidir.

Bu elementlerin d orbitallerinde bulunan tek elektronlar kom u atomlar n tek elektronlar ile kovalent ba olu turur.

Bu durumda geçi elementlerinde yar dolu d orbital say s artt kça genellikle elementin erime noktas artar ve element daha sert bir özellik kazan r.

Titan (Ti) ve Vanadyum (V) elementlerinin erime s cakl klar aras ndaki ili ki nas ld r?

(Atom numaralar : Ti = 22, V = 23)

SO RU 25

Demir (Fe) ile kobalt (Co) elementlerinin erime noktalar aras ndaki ili ki nas ld r? (Atom numaralar : Fe = 26, Co = 27)

ÇÖZÜM

SO RU 26

Titanyum (Ti) un atom numaras 22, skandiyum (Sc) un ise 21 dir.

Buna göre,I. Ti atomunun d orbitallerinde paralel spine sahip elektron say s daha fazlad r.

II. Ti elementinin erime noktas , Sc elementinin erime noktas ndan daha yüksektir.

III. Sc elementi, Ti elementinden daha serttir.

yarg lar ndan hangileri do rudur?A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

218

10. SINIF K MYA

ZAYIF ETK LE MLERMo le kül le ri ka t ve ya s v hal de za y f et ki le im ler bir ara da tu tar. Mo le kül ler ara s et ki le im ler mo le kü lün ya p s ve geo-met ri si ile do ru dan ili ki li dir. H2 , F2 , HF , IF gi bi ba sit iki atom lu mo le kül le rin ya p s n ve po lar l n tah min et mek ko lay d r.

ki atom lu mo le kül, ay n tür atom lar dan olu u yor sa, atom lar her aç dan öz de ol du un dan yük da l m e it olur. Bun dan do la y da mo le kül apo lar özel lik gös te rir.

H2 , Cl2 , O2 gi bi mo le kül ler bu tür mo le kül le re ör nek ve rile bi lir.

� ��

H2 , Cl2 , O2 gi bi ay n tür atom lar dan olu an iki atom lu

mo le kül ler yük da l m e it ol du un dan apo lar özel lik gös te rir ler.

ki atom lu mo le kül fark l tür atom lar dan olu u yor sa, atom la r n elek tro ne ga tif li i fark l ol du un dan elek tron la r fark l kuv vet le çeker ler. Bu ne den le yük da l m e it ol maz. Bun dan do la y da mo le kül po lar özel lik gös te rir.

" = -�" � =

> � > � > �

Fark l tür atom lar dan olu an iki atom lu mo le kül ler de elek tro ne ga tif li i

faz la olan elek tron la r da ha faz la çek ti in den – yük lü di er atom ise + yük lü dür.

Po lar mo le kül ler de ka l c di pol lük (iki ku tup lu luk) mev cut tur.

Çok atom lu mo le kül ler de ise atom la r n elek tro ne ga tif li i ya n n da mo le kü lün geo met ri si de önem li dir.

Ör ne in CO2 mo le kü lü nün ya p s do ru sal olup mo le kül apo lar d r.

. .-

� > �

An cak OF2 mo le kü lün ya p s k r k do ru ek lin de olup mo le kül po lar d r.

F

O

F

219


etkinlik7A a da ba z mo le kül for mül le ri ve bu mo le kül le rin ya p la r ve ril mi tir. Bu mo le kül le rin po lar m yok sa apo lar m ol du-u nu ve mo le kül de ka l c di pol lük olup ol ma d n be lir ti niz.

H

H H

MolekülFormülü

MolekülünYap›s›

Polar/Apolar Kal›c› DipollükVar / Yok

H F

O OC

CICI

S

H H

S

OO

N

F

B

FF

H Be H

C

H

H

H

CCI

CI

CI

CI

O

C

H

C

H

a) HF

b) Cl2

c) H2S

d) CO2

e) SO2

f) NH3

g) BF3

h) BeH2

i) CH4

j) CCl4

k) Eter

Polar Var

H

HH

H

H

220

10. SINIF K MYA

1. Van der Waals Ba larDi pol - di pol, di pol - in dük len mi di pol ve Lon don kuv vet le ri gi bi fark l tip mo le kül le ra ra s kuv vet ler Van der Wa als ba -la r ola rak ad lan d r l r. Di er yan dan hid ro jen ba çok güç lü di pol - di pol et ki le i mi dir. An cak bir kaç ele ment hid ro jen ba ya pa bil di i nden Van der Wa als ba la r kap sa m n da de il ay r bir s n f lan d r ma da in ce le nir.

a. Dipol – Dipol Ba larDi pol - di pol kuv vet le ri, po lar mo le kül ler ara s çe kim kuv vet le ri dir. Yük da l m e it ol ma yan mo le kül ler po lar mo le-kül dür.

> � > � > �

> � > � > �

>�>�>�

Po lar mo le kül ler, z t ku tup la r y la bir bir le ri ne yön le ne rek di pol - di pol kuv vet le ri ni olu tu rur.

etkinlik8A a da ki mad de le rin han gi lerin de yo un faz lar da (ka t ve s v hal de) iken di pol - di pol çe ki mi var d r?

Madde Molekül ekli Dipol – Dipol KuvvetiVar / Yok

O OC

CICI

S

H H

HH

P

Cl2

H2S

CO2

S

OOSO2

BH3

PH3

CIHHCl

B

H

H

H

CIIICl

Yok

H

221


b. yon – Dipol Ba larBir iyon (kat yon ve ya an yon) ile po lar mo le kül ara s n da olu an çe kim kuv vet le ri ne iyon - di pol ba la r de nir.

>��+> > �I�

yon - di pol ba la r n da kat yon, po lar mo le kü lün – uç lu kut buy la et ki le ir ken an yon + uç lu ku tup la et ki le ir.

yon–dipol ba n n kuvveti, iyon yükü ve büyüklü ü ile polar molekülün yük da l m na ba l d r.

Na+ OHH

– +

+

Mg2+ OHH

– +

+

Su mo le kü lü Na+ ve Mg2+ ile iyon - di pol et ki le i mi ya par. Mg2+ nin yü kü bü yük ve bo yu tu kü çük ol du u için da ha kuv vet li et ki le im ya par.

etkinlik9A a da ki mad de çift le rin den han gi le ri ara s n da iyon - di pol et ki le i mi ger çek le i yor sa ile belirtip nedenini aç kla-y n z..

Madde Çifti yon–dipol BaOlur / Olmaz Neden

1 2

NaCl H2ONaCl iyonik bir bile ik, H2O ise polar bir bile ik oldu undan NaCl yi

olu turan Na+ ve Cl– iyonlar H2O ile iyon–dipol ba olu turur.

H2O Cl2

HCl H2S

Cl2 I2

Mg(NO3)2 H2O

HCl SO2

KBr HCl

222

10. SINIF K MYA

c. ndüklenmi Dipol Ba lar

Atom lar ve apo lar mo le kül ler de yük da l m e it tir. Bir ato mun ya da apo lar mo le kü lün ya n na bir iyon ya da po lar

bir mo le kül yak la t n da, atom ya da apo lar mo le kü lün elek tron da l m iyon ya da po lar mo le kül ta ra f n dan uy gu la-

nan kuv vet le bo zu lur. Bu nun so nu cun da apo lar mo le kül de ge çi ci di pol le me olur. Bu e kil de bir ato mun ya da apo lar

mo le kü lün ya k n n da ki bir iyon ya da po lar mo le kül den kay nak la nan ge çi ci di pol len me si ne in dük len mi di pol de nir.

n dük len mi di pol ba la r u e kil de s n f lan d r la bi lir:

yon - in dük len mi di pol ba la r

Di pol - in dük len mi di pol ba la r

Lon don kuv vet le ri

I. yon – ndüklenmi Dipol Ba lar

yonik bi le ik le rin, atom ve ya apo lar mo le kül ler le olu tur du u ba lar d r. yonik bile iklerin anyon ve katyonlar , apolar moleküle yakla t nda apolar molekülün yük da l m n bozarak geçici dipolle mesine neden olur.

‹ndüklenmi dipol

+

KatyonApolar molekül

+–

Apolar moleküle yakla an iyon, apolar molekülün geçici dipol kazanmas na neden olur.

yon - indüklenmi dipol etkile iminin zay f olmas nedeniyle iyonik maddeler apolar çözücülerde çok az çözünür.

II. Dipol – ndüklenmi Dipol Ba lar

Po lar mo le kül le rin, atom ve ya apo lar mo le kül ler le olu tur du u ba lar d r. Po lar mo le kül, apo lar mo le kü le yak la t n da apo lar mo le kü lün yük da l m n bo za rak onun ge çi ci ola rak di pol le me si ne ne den olur.

Apolar molekül ‹ndüklenmi dipol

+–

Polar molekül(dipol)

+ –

Apolar moleküle yakla an polar molekül, apolar molekülün geçici dipolle mesine neden olur.

Di pol - in dük len mi di pol et ki le i mi çok k sa me sa fe ler için ge çer li ol du un dan çok za y f et ki le im-ler dir. Bu ne den le po lar olan bir mad de, apo lar bir mad de için de çö zün mez ola rak bi li nir.

223


etkinlik10A a da ki mad de çift le ri bir bi ri için de çö zün dü ün de ara la r n da olu an en et kin çe kim kuv ve ti ni (ba tü rü nü) ve ne-de ni ni be lir ti niz.

Madde Çifti Aradaki Etkin Çekim Kuvveti Neden

1 2

Na+ CCl4 yon– ndüklenmi dipol Na+ bir iyon CCl4 ise apolar bir moleküldür. yon ile apolar molekül aras nda iyon–indüklenmi dipol çekimi etkindir.

O2 H2O

HCl CH4

SO2 HCl

H2S Br2

I2 H2O

NO3– Br2

CO2 HCl

NH3 H2

H2O BeH2

BF3 H2O

H2O SO2

224

10. SINIF K MYA

III. London Kuvvetleri ( ndüklenmi dipol – ndüklenmi dipol)Atom ve mo le kül ler de elek tron lar sü rek li ola rak ha re ket ha lin de dir. Bu ha re ket an n da (ta ma men te sa dü fen) mo le kül-de ki elek tron da l m düz gün ol ma ya bi lir. Elek tron lar, atom ya da mo le kü lün bir böl ge si ne bir an ol sa bi le y la rak atom ya da mo le kü lün po lar la ma s na ne den ola rak an l k bir di pol olu ur. Mo le kü lün ya da ato mun an l k di po lü çev re mo le kül de ve ya atom da da an l k in dük len mi di pol olu tu rur.

>

�>�

>�

>�

>�

>�

>

�

>�

>�

>�

>

�>

�

>�

>

�>�

>

�

>�

>�

>�

>

� >�

>

�>�>

�

>

� >�

>� >

� > �

>

�

Birbiriyle etkile en indüklenmi dipoller. Bu durum ancak anl k olarak mevcut olabilir. Moleküller daha sonra yeni bir düzenlemeye girerler. Bu tür etkile im polar olmayan gazlar n yo unla mas na neden olur.

Anl k dipol sonucunda atom veya apolar moleküller aras nda olu an çekim kuvveterine London kuvvetleri denir.

London kuvvetleri yo un fazlarda iken soygaz atomlar n , ametal moleküllerini ve apolar molekülleri bir arada tutan kuvvetlerdir.

London kuvvetleri di er bütün etkile im türleriyle birlikte bulunur.

London kuvvetleri a a daki özelliklere ba l d r:

1. Elektron Say sAtom ya da mo le kül de ki elek tron sa y s art t k ça e it yük da l m n n bo zul ma ih ti ma li da ha ko lay ha le ge lir. Bu du rum atom ya da mo le kü lün da ha ko lay po lar lan ma s na ne den olur. Böy le ce elek tron sa y s art t k ça atom ya da moleküller aras ndaki London kuvvetleri artar.

2. Molekül Kütlesi ve Molekül Büyüklü ü Mo le kül küt le si ve mo le kül bü yü dük çe atom ve ya mo le kül de ki elek tron sa y s da ar tar. Bun dan do la y da Lon don kuv-

vet le ri de ar tar.

3. Molekül ekli zomer bile iklerde, dallanma artt kça London kuvvetleri azal r.

Düz zincir eklinde bir moleküldeki elektronlar, küçük ve s k yap ya sahip moleküldeki elektronlardan daha kolay ha-reket eder. Bunun sonucu olarak düz zincir eklinde olan izomerler aras ndaki London çekimleri daha kuvvetlidir.

Kapal formülü ayn , aç k for mü lü fark l olan bi le ik le re izo mer bi le ik ler de nir.

CH3 CH3 – CH2 – CH2 – CH3 CH3 – CH – CH3

Yukar daki bile iklerin kapal formülü C4H10 olmas na ra men aç k formülleri farkl d r.

225


A a da ki mad de çift le ri nin kay na ma nok ta la r ara s n da ki ili ki na s l d r?

(Atom nu ma ra la r H = 1, C = 6, F = 9, Cl = 17)

a) F2 ........ Cl2b) CH4 ........ CH3 – CH3

c) CH3 – CH2 – CH2 – CH3 ........ CH3 – CH – CH3 CH3

SO RU 27

Ne, Ar ve Kr elementlerinin kaynama s cakl klar aras ndaki ili ki nas ld r?

(Atom numaralar : Ne = 10, Ar = 18, Kr = 36)

ÇÖZÜM

SO RU 28

Cl2 , Br2 ve I2 elementlerinin kaynama s cakl klar aras ndaki ili ki nas ld r?

(Atom numaralar : Cl = 17, Br = 35, I = 53)

ÇÖZÜM

226

10. SINIF K MYA

SO RU 29

CH4 , SiH4 , GeH4 , SnH4 ve PbH4 moleküllerinin kaynama s cakl klar aras ndaki ili ki nas ld r?

(Atom numaralar : C = 6, Si = 14, Ge = 32, Sn = 50, Pb = 82)

ÇÖZÜM

SO RU 30

CH4 , CF4 ve CCl4 bile iklerinin kaynama s cakl klar aras ndaki ili ki nas ld r?

(Atom numaralar : H = 1, C = 6, F = 9, Cl = 17)

ÇÖZÜM

SO RU 31

CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3 CH3 – CH – CH2 – CH3 CH3 – C – CH3

CH3

CH3CH3

ZYX

bile iklerinin kaynama s cakl klar aras ndaki ili ki nas ld r?

ÇÖZÜM

SO RU 32

CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3 CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3 CH3 – C – CH2 – CH3

CH3

CH3

ZYX

bile iklerinin kaynama s cakl klar n kar la t r n z.

ÇÖZÜM

227


SO RU 33

London kuvvetleriyle ilgili,I. Apolar moleküller, ametal molekülleri ve soygaz atomlar aras nda bulunur.II. Atom ya da moleküllerin geçici olarak dipolle mesi sonucu olu ur.III. Atom ya da moleküllerin elektron say s artt kça London kuvvetleri de artar.ifadelerinden hangileri do rudur?A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SO RU 34

C

H

Si

Ge

F

Cl

Br

Periyodik cetvelde baz elementler verilmi tir. Buna göre,I. CH4, SiH4 ve GeH4 molekülleri aras nda London kuvvetleri bulunur.

II. CH4 ün kaynama s cakl GeH4 ün kaynama s cakl ndan daha yüksektir.

III. F2, Cl2 ve Br2 aras nda kaynama s cakl en yüksek olan Br2 dir.



ÇÖZÜM

SO RU 35

A a daki bile iklerden hangisinin molekülleri aras nda s v halde etkin olan çekim kuvvetleri London kuv-vetleridir? (Atom numaralar : H = 1, C = 6, N = 7, O = 8, Cl = 17)

A) C6H6 B) NH3 C) H2O D) HCl E) C2H5OH

ÇÖZÜM

228

10. SINIF K MYA

2. Hidrojen Ba larH2O , HF ve NH3 bile iklerinin kaynama noktalar F, O ve N atomlar ile ayn grupta bulunan elementlerin ben-zer formüllü bile iklerinden daha yüksektir. Molekül boyutuna ve elektron say s na göre bu bile iklerin kaynama noktalar n n beklenene göre daha yüksek olmas bu moleküller aras nda dipol - dipol ba lar ve London kuvvetleri d nda bir ba türü olmas gerekti ini ortaya koymu tur.

� � � ��

��

�

�� "�.

"=

�"�

-"��#"�

E�"�

� "�

"�

�,"�

"�B�

"��"��

"-�

D"�

� "�

"2%

��%#�&!

/+� +�+� &/!+ 4�(N-)

E%1��E%1��

E%1��

E%1��

4A, 5A, 6A ve 7A grubu elementlerinin hidrojen bile ikleri için kaynama noktalar .

Grupta a a ya do ru kaynama noktas yükselmesi beklememize kar n, üç bile ik (NH3 , H2O ve HF) farkl davranmaktad r.

Bu beklenmedik durum molekülleraras hidrojen ba lar ile aç klanabilir.

Hidrojen atomu, elektronegatifli i çok yüksek olan N, O ve F atomlar ile kimyasal ba olu turdu unda, elektronu-nu büyük ölçüde yitirir ve di er polar moleküllerdekine göre daha etkin bir art yük kazan r. Bu yük nedeniyle hidro-jenin, kom u moleküldeki F, O veya N atomlar yla olu turdu u molekülleraras çekim kuvvetine hidrojen ba denir.

Hidrojen ba , ayn ya da farkl tür moleküller aras nda olu abilir.

"��.�MM�"��." "

"��MM�"��

""

""

"��.�MM�"��

"

"

"

Yukar daki moleküller aras nda olu an hidrojen ba lar k rm z çizgilerle gösterilmi tir.

A a da baz molekül çiftleri verilmi tir.

I. H2 …… H2

II. HF …… HF

III. "��-��O"�MM�"��-��"

"

"

"

"

Bu molekül çiftlerinden hangileri aras nda olu an çekim kuvveti hidrojen ba d r?


229


etkinlik11A a da baz bile ik çiftleri veril mi tir. Bu çift ler den han gi le ri ara s n da hid ro jen ba olu ur?

Hid ro jen ba olu an lar da bu ba gös te ri niz.

1. Bile ik 2. Bile ikHidrojen Ba¤›

Olu ur/Olu mazHidrojen Ba¤›n›n Gösterili i

a) CH3 – OH

b) HF

c) CH3 – CH2 – OH

d)

e) CH3 – C = O

f) CH3 – O – CH3

g) CH3 – C = O

OH

NH2

CH4

H2O

H2O

CH3 – C = O

CH3 – C = O

CH3 – C = O

CH3 – C = O

H

CH3 – C – CH3

O

OH

NH2

H

olu ur. CH3 – CO – H …... O

O …... H – OC – CH3

h) NH3 CH3 – NH2

i) HCl HBr

230

10. SINIF K MYA

Mo le kül le ri ara s n da hid ro jen ba olu an bi le ik le rin kay na ma nok ta la r olu ma yan bi le ik le re gö re da ha yük sek tir.

H2O, H2S, H2Se ve H2Te bile iklerinin kaynama s cakl klar aras ndaki ili ki nas ld r?

(Atom numaralar : H = 1, O = 8, S = 16, Se = 34, Te = 52)

SO RU 36

NH3 , PH3 , AsH3 ve SbH3 bile iklerinin kaynama s cakl klar aras ndaki ili ki nas ld r?

(Atom numaralar : H = 1, N = 7, P = 15, As = 33, Sb = 51)

ÇÖZÜM

231


SO RU 37

HF, HCl, HBr ve HI bile iklerinin kaynama s cakl klar aras ndaki ili ki nas ld r?

(Atom numaralar : H = 1, F = 9, Cl = 17, Br = 35, I = 53)

ÇÖZÜM

SO RU 38

I. NH3

II. H2O

III. HF

Yukar daki bile iklerin kaynama s cakl klar aras ndaki ili ki a a dakilerin hangisinde do ru verilmi tir?A) I > II > III B) II > III > I C) III > II > I D) I > III > II E) III > I > II

ÇÖZÜM

Da ha faz la hid ro jen ba olu tu ran bi le i in kay na ma nok ta s , da ha az hid ro jen ba olu tu ran bi le-i in kay na ma s cak l n dan yük sek tir.

Etil alkol (CH3 - CH2 - OH) ve etandiol (HO - CH2 - CH2 - OH) bile iklerinin kaynama s cakl klar aras ndaki ili ki nas ld r?

232

10. SINIF K MYA

SO RU 39

CH2 – OH

CH2 – OH

CH – OH

CH2 – OH

CH2 – OH

Glikol Gliserin

Yukar da aç k formülleri verilen glikol ile gliserinin kaynama noktalar aras ndaki ili ki nas ld r?

ÇÖZÜM

SO RU 40

A a da baz bile ikler ve kaynama noktalar verilmi tir.

CH3 – OH nin kaynama noktas K1, CH3– CH2 – OH nin kaynama noktas K2 ve

CH2 – C – OH nin kaynama noktas da K3 tür. I IINH2 OBuna göre, K1, K2, K3 aras ndaki ili ki a a dakilerden hangisinde do ru gösterilmi tir.

A) K1 > K2 > K3 B) K3 > K2 > K1 C) K2 > K3 > K1 D) K1 > K3 > K2 E) K3 > K1 > K2

ÇÖZÜM

etkinlik12Aç k formülü verilen sakkaroz (çay ekeri) s t ld nda, erimeden karamelle ip daha sonra kömürle ir. Bu olay n ne-deni nedir?

��

��

��

��

��

��

�

Suda Çözünme Yap ca benzer özellikte olan maddeler birbiri içinde çözünür. Bu durum gözönünde bulundurularak u genelleme yap labilir:

Polar maddeler polar çözücülerde, apolar maddeler ise apolar çözücülerde çözünür.

Hidrojen ba olu turan madde, hidrojen ba olu turan çözücüde daha da iyi çözünür.

233


etkinlik13A a da baz çözücü ve çözünen maddelerin formülleri verilmi tir. Çözünen maddenin çözücüde çözünmesinin bekle-nip beklenmedi ini ve çözücü ile çözünen aras ndaki etkile im türünü belirtiniz.

Çözücü Çözünen Çözünür/Çözünmez Aradaki Etkile im Türü

CCl4 H2S Çözünmez Dipol–indüklenmi dipol ve London kuvetleri (Molekülün biri apolar di eri ise polar)

PCl3 HCl Çözünür Dipol–dipol ve London kuvvetleri(Her iki molekül de polar)

H2O C2H5 – OH

H2O O2

H2O HCl

H2O NaCl (Na+ Cl–)

CCl4 PCl3

H |

CH3 – C = OCH3 – O – CH3

HBr H2S

CBr4 Cl2

Br2 KNO3 (K+ NO3– )

NH3 C6H6

CBr4 HBr

H2O KCl(K+Cl–)

H2O CH3OH

H2O CH4

234

10. SINIF K MYA

1. A a da baz kimyasal türler adland r lm t r.

Kimyasal tür Hali __________ ___________

I. F• Radikal

II. F– yon

III. F2 Molekül

Bu adland rmalardan hangileri do rudur?



2. .��"�MM�.��"

" "

��

H2O mo le kü lün de ba z ba lar x ve y ile be lir til-mi tir.

Bu ba larla ilgili;

I. x, kuvvetli etkile im, y ise zay f etkile imdir.

II. y ba koptu unda maddenin kimli i de i ir.

III. x ba n koparmak için gereken enerji y ba n koparmak için gereken enerjiden azd r.




3. yonik bile iklerle ilgili;

I. Z t yük lü iyon lar dan olu an kris tal ör gü lü ya p -da d r lar.

II. yon la r n yü kü art t k ça ve iyon bo yu tu kü çül-dük çe eri me nok ta la r ar tar.

II I. yo nik bi le i i olu tu ran iyon lar elek tros ta tik çe kim kuv vet le riy le bir ara da du rur.




4. Li2O, Na2O ve K2O bi le ik le ri nin eri me nok ta-la r ara s n da ki ili ki a a da ki ler den han gi sin-de do ru ve ril mi tir?

(Atom nu ma ra la r : Li = 3, Na = 11, K = 19)

A) Li2O < Na2O < K2O

B) K2O < Na2O < Li2O

C) Li2O < K2O < Na2O

D) K2O < Li2O < Na2O

E) Na2O < K2O < Li2O

5. Kovalent ba larla ilgili olarak a a dakilerden hangisi yanl t r?

A) Farkl veya ayn ametal atom la ra ait elek tron la-r n or tak la ma s y la olu ur.

B) Ko va lent ba lar olu ur ken or bi tal ler ör tü ür.

C) Atom la r n elek tro ne ga tif lik far k art t k ça ba n apo lar özel li i de ar tar.

D) Elektronegatifli i ayn olan atomlar aras nda elektronlar n ortak kullan m yla apolar kovalent ba olu ur.

E) Ko va lent ba l bi le ik ler, mo le kü ler ya p da d r.

6.

Na Mg Al Cl

Pe ri yo dik cet ve lin bir ke si tin de ba z ele ment ler ve ril mi tir.

Bu elementler aras nda olu an NaCl, MgCl2 ve AlCl3 için;

I. yonik karakteri en fazla olan NaCl dir.

II. Kovalent karakteri en fazla olan AlCl3 tür.

III. NaCl, MgCl2 den daha yüksek s cakl kta erir.



D) I ve II E) I, II ve III

GENEL TEKRAR TESTLER

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

TEST – 1

235


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

7. N2H2 mo le kü lün de or bi tal le rin ör tü me si a a -da ki le rin han gi sin de do ru gös te ril mi tir?

(Atom numaralar : H = 1, N = 7)

�

"

�

"

�)

�

"

�

"

2)

�

"

�

"

-)

�

"

�

"

K)

�

"

�

"

�)

8. Cl2 molekülü olu urken,

I. Radikalik Cl atomlar aras nda ba olu ur.

II. Cl atomlar n n 3p orbitalleri örtü ür.

III. Cl atomlar dublete ula r.


(Cl nin atom numaras 17 dir.)



9. Ge çi ele ment le rin de ya r do lu or bi tal sa y s art t k-ça ele ment le rin sert li i ve eri me nok ta s ar tar.

Bu na gö re; Sc, Ti ve V ele ment le ri nin sert lik-le ri ara s n da ki ili ki a a da ki le rin han gi sin de do ru ve ril mi tir?

(Atom numaralar : Sc = 21, Ti = 22, V = 23)

A) Sc < Ti < V B) Sc < V < Ti

C) V < Sc < Ti D) V < Ti < Sc

E) Ti < Sc < V

10. Metalik ba larla ilgili;

I. Metal iyonlar yla, metallere ait elektronlardan olu an elektron denizi aras nda olu ur.

II. Metale ait atomlar n boyutu artt kça metalik ba n kuvveti azal r.

III. Metalik ba n kuvveti artt kça metallerin erime noktas da artar.




11. X elementinin iyonla ma enerjisi 1250 kJ/mol dür.

Bu na gö re X ele men ti nin a a da iyon la -ma ener ji le ri ve ri len ele ment ler den han gi si ile olu tur du u mo le kül de ki ba en po lar özel lik-te dir?

Element yonla ma Enerjisi (kJ/mol) ________ ______________________

A) Y 798

B) Z 999

C) T 1086

D) U 1312

E) V 1420

12. Ba z ba la r n olu ma tep ki me si ve bu s ra da aç a ç kan ener ji ler u e kil de ve ri li yor:

2X(g) X2(g) + 159 kJ/mol

2Y(g) Y2(g) + 435 kJ/mol

2Z(g) Z2(g) + 945 kJ/mol

Bu na gö re, X2 , Y2 ve Z2 mo le kül le rin de atom la r bir ara da tu tan kuv vet le rin sa lam l a a da ki le rin han gi sin de do ru kar la t r l-m t r?

A) X2 > Y2 > Z2 B) Z2 > Y2 > X2

C) Y2 > Z2 > X2 D) X2 > Z2 > Y2

E) Z2 > X2 > Y2

1.E 2.A 3.E 4.B 5.C 6.D 7.B 8.C 9.A 10.E 11.A 12.B

236

10. SINIF K MYA

1. Mo le kül ler ara s çe kim kuv vet le riy le il gi li;

I. Kim ya sal ba la ra gö re da ha za y f et ki le im ler-dir.

II. Mad de le rin kay na ma s cak l , bu har ba s n c gi bi fi zik sel özel lik le ri ni be lir ler.

II I. Olu ur ken ya da ko par ken mad de le rin kim lik özel lik le ri de i mez.


A) Yal n z I B) Yal n z II C) I ve II

D) I ve II I E) I, II ve II I

2. Za y f et ki le im ler le il gi li;

I. Van der Wa als ve hid ro jen ba la r d r.

II. Van der Wa als ba la r ile Lon don kuv vet le ri e an lam l d r.

II I. Hid ro jen ba la r , Van der Wa als ba la r n dan da ha güç lü dür.

aç k la ma la r n dan han gi le ri do ru dur?



3. Van der Wa als ba la r a a da ki çe kim kuv vet-le rin den han gi si ni kap sa maz?

A) Di pol - di pol ba la r

B) yon - di pol ba la r

C) Hid ro jen ba la r

D) Lon don kuv vet le ri

E) yon–in dük len mi di pol ba la r

4. A a da ba z ba lar 1 ve 2 ile be lir til mi tir.

1 2 _______________ _______________

I. Hid ro jen ba Di pol - di pol ba

II. Lon don kuv vet le ri Di pol - di pol ba

II I. Lon don kuv vet le ri Hid ro jen ba

Bu na gö re 1 de ve ri len ba lar dan han gi le ri 2 de ve ri len ba lar dan da ha kuv vet li dir?


D) I ve II I E) II ve II I

5. A a da ki kim ya sal tür le ri bir ara da tu tan ba -lar dan han gi si yan l t r?

Kim ya sal tür Ara da ki ba tü rü ________________ ________________

A) Apo lar - Apo lar Lon don kuv vet le ri mo le kül mo le kül

B) Po lar - Po lar Di pol - di pol ba la r mo le kül mo le kül

C) Po lar - Apo lar Di pol - n dük len mi mo le kül mo le kül di pol ba la r

D) Hid ro jen - Me tal Hid ro jen ba iyo nu iyo nu

E) yon - Po lar yon - di pol ba la r mo le kül

6. A a da ba z kim ya sal tür ler ve bu tür le rin ara s n- da ki et ki le im ler ve ril mi tir.

-�"*>�6 F�& ��K#�&�

-�"��6 K#�&��K#�&�

��6 F $0/�� #;�$#�&��F $0/�� #;�$#�&�

�!/#��;#��B0%0*#��+ +��B0%��%

-�"

-�-�-�-�

Bu et ki le im ler den han gi le ri do ru be lir til mi -tir?




ES

EN

YA

YIN

LAR

I

TEST – 2

237


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

7. A a daki mo le kül ler ara s n da nok ta l çiz gi ler - le gös te ri len ba lar dan han gi si hid ro jen ba

de il dir?

.��"�M�.��"

-"�-"�

�)

��"�M��"

""

2)

"��=�M�"��.-)

"

K) -"��-

.��"�M�.

.�M�"��.-��-"�

��"�M��"�)

" "

" "

8. A a da ki kim ya sal tür ler ara s n da olu an çe kim kuv vet le rin den han gi si yan l ad lan d r l-

m t r?

Kim ya sal Tür Çif ti Çe kim Kuv ve ti _______________ ___________________

A) NO3– HBr yon - di pol ba

B) HCl HCl Di pol - di pol ba C) HCl I2 Di pol - in dük len mi di pol D) Br2 Br2 Lon don kuv vet le ri E) SO2 CO2 Hid ro jen ba

9.

I II III

F2(s›v›) Br2(s›v›)Cl2(s›v›)

Yu ka r da ki s v la r n ay n ko ul lar da kay na ma nok ta la r ara s n da ki ili ki a a da ki le rin han gi-sin de do ru ve ril mi tir?

(Atom nu ma ra la r : F = 9, Cl = 17, Br = 35)

A) I > II > III B) I > III > II C) II > I > II I

D) II I > II > I E) II I > I > II

10. -"��."

-"��."

-"��."

E�# �%#

-"��."

-"��."

E�#/&�

Gli se ri nin kay na ma nok ta s gli ko lden yük sek tir.

Bu nun ne de ni;

I. Van der Wa als kuv vet le ri

II. Hid ro jen ba

II I. Ko va lent ba

et ken le rin den han gi le ri nin gli se rin de glikole gö re da ha güç lü ol ma s y la aç k la na bi lir?



11. A a daki maddelerden hangisinin sudaki çözünürlü ünün en az olmas beklenir?

A) I2 B) HI C) NH3

D) C2H5OH E) HCl

12.

�

A*

�B�

I

Periyodik cetvelin bir kesitindeki elementler X, Y, Z, T, K, Q ve L ile gösterilmi tir.

Buna göre,I. X, Y, Z ve T atomlar aras nda metalik ba

bulunur.II. L2 nin kaynama s cakl K2 nin kaynama

s cakl ndan yüksektir.III. X ile Q aras nda olu an bile i i London kuvvet-

leri birarada tutar. yarg lar ndan hangileri do rudur?



1.E 2.D 3.C 4.A 5.D 6.E 7.B 8.E 9.D 10.C 11.A 12.B

246

10. SINIF K MYA

1. I. C2H6 (s v )

II. H2O (s v )

II I. NH3 (s v )

Yu ka r da ki bi le ik ler den han gi le ri nin mo le kül-leri ara s n da hid ro jen ba var d r?

A) Yal n z I B) Yal n z II C) Yaln z III

D) II ve II I E) I, II ve II I

2. 3p

X :

Y :

2s 3s2p

Z :

1s

Elektronik konfigürasyonlar (dizili leri) yukar -da ve ri len X, Y ve Z ele ment le ri ile il gi li ola rak a a da ki ler den han gi si yan l t r?

A) X ve Z ame tal dir. B) Y ile Z iyo nik ya p l YZ bi le i i ni olu tu rur. C) X ile Z ko va lent ya p l bi le ik olu tu ra bi lir. D) X ile Y ara s n da bi le ik olu ur ken Y elek tron

ve rir. E) X ile Y nin olu tur du u bi le i in for mü lü YX3 dür.

3.

�

� ��

Periyodik cetvel ke si tin de yer le ri be lir ti len ele-ment ler le il gi li a a da ki yar g lar dan han gi si yan l t r?

A) X ile L aras nda olu an bi le ik te ki ba iyo nik tir. B) Z ile L ara s n da olu an bi le ik te ba ko va lent tir. C) K ato mu 2 ba ya pa bi lir. D) XL bi le i i nin iyo nik ka rak te ri YT2 bi le i i nin-

kin den da ha faz la d r. E) X atomlar aras ndaki metalik ba kuvveti Y

atomlar aras ndakinden fazlad r.

4. A a daki moleküllerden hangisi polard r? (Atom numaralar : H = 1, B = 5, C = 6, N = 7, O = 8, Cl = 17)

A) CH4 B) CCI4 C) NH3

D) CO2 E) BH3

5. Molekül Etkile im

I. P

HHH Hidrojen ba¤›

II. London kuvvetleri

III. Dipol–dipol

O = C = O

SOO

Yu ka r da aç k for mül le ri ve ri len mo le kül ler den han gi le rin de yo un faz da kar s n da ki et ki le-

im tü rü olu maz?


D) I ve II E) I ve II I

6. Al ka li me tal ler de atom nu ma ra s art t k ça,

I. Me ta lik ba n kuv ve ti

II. Klor ele men tiy le olu tur duk la r bi le ik le rin iyo-nik ka rak te ri

II I. Klor ele men tiy le olu tur duk la r bi le ik le rin eri-me nok ta la r

özel lik le ri a a da ki le rin han gi sin de do ru be lir til mi tir? (Klo run atom nu ma ra s = 17)

I II III

A) Aza l r Aza l r Aza l r

B) Aza l r Ar tar Aza l r

C) Ar tar Ar tar Ar tar

D) Aza l r Aza l r Ar tar

E) Ar tar Ar tar Aza l r

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


247


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

7. A a da ki mo le kül le rin han gi sin de ka t ve s v hal de iken yal n z ca Lon don kuv vet le ri gö rü lür?

B)

D) E)

H C Cl

H

H

A) S H

H

C) N

H

HH

H C OO C O

H

H

H

8. I. Lon don kuv vet le ri

II. Di pol – di pol et ki le i mi

II I. Hid ro jen ba

Yu ka r da ki et ki le im kuv vet le ri nin bü yük lük s ra s a a da ki le rin han gi sin de do ru kar -la t r l m t r?

A) I < II < II I B) I < III < II C) III < II < I

D) III < I < II E) II < I < II I

9. �

"

D�

Pe ri yo dik cet vel de ba z ele ment ler gös te ril mi tir.

Bu ele ment ler ara s n da olu an NH3, PH3 ve AsH3 bi le ik le ri nin kay na ma nok ta la r a a da-ki le rin han gi sin de do ru gös te ril mi tir?

A) NH3 > PH3 > AsH3 B) NH3 > AsH3 > PH3

C) AsH3 > PH3 > NH3 D) AsH3 > NH3 > PH3

E) PH3 > NH3 > AsH3

10. Me tal ler de çok sa y da bo de er lik or bi ta li nin ol-ma s de er lik elek tron la r n n ba m s z ha re ket et-me si ni sa lar.

Bu du rum,

I. Me tal le rin s ve elek tri i iyi ilet me si

II. Me tal le rin had de le ne bil me si (dö vü lüp tel ve lev ha ha li ne gel me si)

II I. Me tal le rin k r l gan özel lik gös ter me si

özel lik le rin den han gi le ri ni gös ter me si ne ne den olur?



11. A a da ki bi le ik ler den han gi si su da çö zün dü - ün de su mo le kül le riy le hid ro jen ba olu tur-

maz?

B)A) CH3 O

CH3

CH3 CH2 O

H

C) CH3 N

H

D) CH3 C O

E) CH3 CH

H

CH3

CH3

Br

12. I. NaCl de Na+ ile Cl– ara s n da ki çe kim kuv ve ti

II. CH4 de CH4 ile CH4 ara s n da ki çe kim kuv ve ti

II I. CH4 de C ile H atom la r ara s n da ki çe kim kuv-ve ti

Yu ka r da be lir ti len çe kim ler den han gi le ri kuv-vet li et ki le i me (kim ya sal ba ) ör nek tir?



1.D 2.E 3.E 4.C 5.A 6.B 7.D 8.A 9.B 10.C 11.E 12.D

MADDEN N HALLER

MADDEN N HALLER

4. ÜN TE

250

10. SINIF K MYA

Gazlar n S k ma ve Genle me Özelli i

Gaz molekülleri aras nda büyük bo luklar bulunmaktad r. Bu nedenle s cakl k dü ürüldü ünde ve üzerlerindeki bas nç

art r ld nda gazlar s k r. Bu olay n tersi olarak s cakl k art r ld nda ve üzerlerindeki bas nç dü ürüldü ünde gazlar

genle ir. deal gazlar n genle me katsay lar e ittir. Oda s cakl nda sürtünmesiz hareketli pistonla kapat lm iki silin-

dir kaba CO2 ve He gazlar koyal m. Daha sonra pistonlar iterek gazlar s k t ral m.

Bu s k ma sonucunda CO2 gaz n n s v la t , He’nin ise gaz halde kald görülür.

CO2(gaz) CO2(s›v›) He(gaz) He(gaz)

Bas›nçartt›kça

Sürtünmesizhareketli piston

Bas›nçartt›kça

Sürtünmesizhareketli piston

Bu iki gaz n göstermi oldu u davran fark , moleküller aras bo luklar ve moleküller aras çekim kuvvetleriyle aç k-

lanabilir.

Ortam s cakl ve bas nç etkisiyle birbirine yakla an moleküller aras ndaki çekim kuvvetlerinin etkin oldu u durumda

gaz s v hale geçer.

Gerçek GazlarMoleküller aras etkile imi olan ve moleküllerin birbirinden etkilendi i gazlara gerçek gazlar denir.

deal Gazlar

Molekülleri aras nda birbirinin davran ndan etkilenmeyen ve aralar nda çekim kuvveti olmayan gazlara ideal gaz-lar denir.

Gazlar n Kinetik Teorisi

Gazlar n davran lar n inceleyen teoriye kinetik teori denir. Bu teoriye göre gazlar n davran lar u kabullenmeler-

le aç klan r.

Gazlar n moleküllerinin hacmi, bulunduklar kab n hacmi yan nda ihmal edilecek kadar küçüktür.

Gaz molekülleri, geli i güzel hareket ederken birbirlerine ve kab n çeperlerine çarparlar. Bu çarp malar h zl ve es-

nektir.

Gaz molekülleri aras nda çekim kuvvetleri ihmal edilir.

Farkl gazlar n ayn s cakl kta moleküllerinin ortalama kinetik enerjileri birbirine e ittir. Gazlar n ortalama kinetik

enerjileri, mutlak s cakl kla do ru orant l d r.

Bölüm 1 GAZLAR

251

MADDEN N HALLER

etkinlik1Gazlarla ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D yanl ise Y ile belirtiniz.

a) Kinetik teoriye göre ayn s cakl ktaki bütün gazlar n ortalama kinetik enerjileri e ittir.

b) S k t r ld klar nda s v la an gazlar ideal gazlard r.

c) Gerçek gazlar n molekülleri aras nda çekim kuvvetleri yoktur.

d) deal gazlar n molekül büyüklükleri içinde bulunduklar kaba göre çok küçüktür.

e) deal gazlar s k t r ld klar nda gaz halde olma özelli ini sürdürebilen gazlard r.

f) CO2 ideal bir gaz , He ise gerçek bir gaz temsil eder.

g) Ayn s cakl ktaki ideal gazlar n s cakl e it olarak art r l rsa ayn oranda genle irler.

DifüzyonGaz moleküllerinin ba ka gaz molekülleri içinde yay lmas na difüzyon denir. Gazlar n difüzyon h z , gaz n molekül

kütlesi ve s cakl a ba l d r.

Ayn s cakl kta, molekül kütlesi küçük olan gaz daha h zl d r.

S cakl k artt kça gaz moleküllerinin ortalama h z da artar.

e kil de ki elas tik ba lo na e it mol sa y da X, Y ve Z gaz la r ko nu yor. Bir sü re son ra ba lo nun a z n dan

X(g)

Y(g)

Z(g)

Elastikbalon

gaz s z ma s so nu cu kap ta ki mol sa y la r ara s n da nX > nY > nZ ol du u gö rü lü yor.


(n = mol sa y s , M = mo le kül küt le si, = mo le kül h z )

a) Gaz la r n mo le kül küt le si ara s n da ki ili ki na s l d r?

b) Gaz la r n h z la r ara s n da ki ili ki na s l d r?

252

10. SINIF K MYA

SO RU 1

deal X, Y ve Z gazlar n n baz özellikleri tablodaki gibidir. Gaz Molekül Kütlesi S cakl k (K)

X 2 300

Y 4 300

Z 2 400

Buna göre, bu gazlar n ortalama h zlar aras ndaki ili ki

nas ld r?

ÇÖZÜM

SO RU 2

ekildeki kab n iki bölmesinde e it s cakl k ve bas nçta X ve Y gazlar bulunmaktad r. ki

X(g) Y(g)

1. bölme

Vana

2. bölme

bölme aras ndaki vana çok k sa bir süre aç l p kapand nda 1. bölmedeki bas nc n 2. böl-

medeki bas nçtan daha büyük oldu u görülüyor.

Buna göre, gazlar n molekül kütleleri (M) ve ortalama h zlar ( ) aras ndaki ili ki nas ld r?

ÇÖZÜM

Graham Difüzyon Kanunu

Ayn s cakl ktaki gazlar n ortalama kinetik enerjileri e ittir. Kinetik enerji, hareket enerjisi olup Ek = 21 m 2 ba nt s

ile bulunur.

X(g)

t°C

Ek1

Y(g)

t°C

Ek2

E E

m m21

21

k k

1 12

2 22

1 2=

=

. .mm

2

1

1

2jj = Bir gaz n ortalama h z , molekül kütle-

sinin karekökü ile ters orant l d r.

1: X gaz n n ortalama h z , 2: Y gaz n n ortalama h z

m1: X gaz n n molekül kütlesi, m2: Y gaz n n molekül kütlesi

Gazlar n molekül kütleleri yerine yo unluklar da yaz labilir.

dd

2

1

1

2jj =

Gazlar n yay lma h z , gazlar n bir ortamdan ba ka bir ortama difüzyonu için geçen süre ile ters orant l d r.

mm

dd

tt

2

1

1

2

1

2

1

2jj = = =

d : Gaz n yo unlu u t : Gaz n difüzyon süresi

253

MADDEN N HALLER

X gaz n n yay lma h z ayn ko ullarda O2 gaz n n yay lma h z n n 4 kat d r.

Buna göre, X gaz n n molekül kütlesi kaçt r?

(O nun atom kütlesi = 16)

SO RU 3

CH4 gaz n n difüzyon h z ayn ko ullarda SO2 gaz n n yay lma h z n n kaç kat d r?

(Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16, S = 32)

ÇÖZÜM

SO RU 4

A B

H2 O2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 100

e kil de ki sis tem de A ve B mus luk la r ay n an da aç la rak H2 ve O2 gaz la r gön de ri lir.Bu na gö re, gaz lar ilk ön ce han gi nok ta da kar la r lar? (Atom kütleleri: H = 1, O = 16)

ÇÖZÜM

SO RU 5

Öz de iki kap tan bi ri CH4 di e ri SO2 gaz la r ile ay n s cak l k ve ba s nç ta dol du rul mu tur.

CH4(g)

M M

SO2(g)

Her iki ka ba e it bü yük lük te kü çük bir de lik aç l d n da CH4 ga z n n ç k 8 sa ni ye sür-mek te dir.Buna göre SO2 gaz n n ç k kaç saniye sürer? (Atom kütleleri: H=1, C=12, O=16, S=32)

ÇÖZÜM

254

10. SINIF K MYA

SO RU 6

X ve Y gaz la r ile il gi li u bil gi ler ve ri li yor.

N.K da X ga z n n yo unlu u 1,25 g/L dir.

X ga z mo le kül le ri nin or ta la ma h z Y mo le kül le ri nin or ta la ma h z n n 2 ka t d r.

Bu na gö re, Y ga z n n mo le kül küt le si kaç gram d r?

ÇÖZÜM

SO RU 7

Oda s cak l n da H2 mo le kül le ri nin or ta la ma h z 2.102 m/s dir.

Bu na gö re ay n s cak l k ta O2 mo le kül le ri nin or ta la ma h z kaç m/s dir? (Atom kütleleri: H=1, O=16)

ÇÖZÜM

SO RU 8CH4

cm

CH4 gaz , ekildeki l cm uzunluktaki boruyu 4 saniyede geçiyor.

Bu na gö re ay n bo ru yu ay n ko ul lar da 10 sa ni ye de ge çen ga z n mo le kül küt le si kaç t r?

(Atom kütleleri: H=1, C=12)

ÇÖZÜM

SO RU 9He

SO2

Bir miktar He gaz ve SO2 ekildeki özde cam borulara ayn ko ullarda ayn anda gönderiliyor.

He gaz kar taraftan 12 saniyede ç k yor.

Bu na gö re SO2 gaz kaç sa ni ye son ra ç kar? (Atom kütleleri: He = 4 , O = 16, S = 32)

ÇÖZÜM

255

MADDEN N HALLER

Farkl S cakl kta DifüzyonS cakl k artt kça gazlar n h z da artar. Gaz moleküllerinin s cakl kla ili kisi u ekilde bulunur.

E kT ve E m kT m23

21

23

21

k k2 2& &j j= = =

mkT3j =

Farkl s cakl ktaki farkl gaz moleküllerinin h zlar aras ndaki ba nt da u ekildedir.

.

.T mT m

2

1

2 1

1 2jj =

27°C deki CH4 gaz n n ortalama h z ile 327°C deki O2 gaz n n ortalama h zlar aras ndaki ili ki nas ld r?

(Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16)

SO RU 10

27 °C s cakl ktaki N2 molekülleri ile 927°C deki N2 moleküllerinin h zlar aras ndaki ili ki nas ld r?

ÇÖZÜM

SO RU 11

300 K s cakl ktaki He gaz n n ortalama h z , 1200 K s cakl ktaki X gaz n n ortalama h z na e ittir.

Buna göre, X gaz n n molekül kütlesi kaçt r? (He nin atom kütlesi = 4)

ÇÖZÜM

256

10. SINIF K MYA

Gazlarda Bas nç, Hacim, Mol Say s ve S cakl kKapal bir kapta bulunan bir gaz n özelliklerinin incelenebilmesi için, o gaz n bas nç, hacim, s cakl k ve miktar n n bilinmesi gerekir.

Gazlar n özelliklerini belirleyen bu niceliklerden bas nç, hacim ve s cakl k saca inceleyelim.

Bas nç

Bi rim yü ze ye uy gu la nan kuv ve te ba s nç de nir. Ga z olu tu ran mo le kül ler, bu lun duk la r kap için de her yö ne ha re ket

edip ka b n yü zey le ri ne çar par lar. Ka b n her han gi bir nok ta s n dan öl çü len ba s nç ga z n ba s n c n ve rir.

Aç k hava bas nc barometre ile kapal kaptaki gazlar n bas nc ise manometre ile ölçülür. Yayg n olarak mmHg, at-

mosfer, paskal ve bar bas nç birimleri kullan lmaktad r.

mmHg

Deniz seviyesinde, normal bir günde bir manometrede c va kolonunun yüksekli i

760 mmHg dir. Buna göre, 760 mmHg bas nc , deniz seviyesinde normal atmosfer

bas nc d r.

1 mmHg birimi yerine 1 Torr (Toriçelli ad ndan dolay ) da kullan labilir.

760 mmHg = 760 Torr (= 76 cmHg)

76 cmatmosferbas›nc›

Barometre

c›va

bo luk

Gaz

manometre

bo luk

Atmosfer (Atm)

Yayg n olarak kullan lan bas nç birimlerindendir.

760 mmHg’lik bas nç 1 atm’lik bas nca e ittir.

1 atm = 760 mmHg

Paskal (Pa)

1 m2 lik yüzeye 1 Newton (N) luk kuvvetin dikey olarak etkilemesi sonucu olu an Bas›nç Birimleri

1 bar = 105 Pa

1 atm = 760 Torr

1 atm = 760 mmHg

1 atm = 1,01325 bar

1 atm = 101325 Pa

bas nçt r.

1 Pa = 1 N/m2 birimi : kg – kuvvet/m2

Bar 1 mm2 lik yüzeye 0,1 Newtonluk kuvvetin dikey olarak etkimesi sonucu olu an bas nçt r.

1 Bar = 0,1 N/mm2

257

MADDEN N HALLER

1 Bar’l k bas nç kaç mmHg bas nca e ittir?

SO RU 12

380 mmHg lik bas nç kaç Bar d r?

ÇÖZÜM

SO RU 13

Kapal bir kaptaki gaz n bas nc 2,0265.105 paskal olarak ölçülüyor.Ayn kaba içinde c va bulunan kapal bir kap ba land nda bas nç kaç mmHg okunur?

ÇÖZÜM

SO RU 14

Kapal kapta bulunan bir gaz n bas nc c val manometre ile ölçüldü ünde 190 Torr oldu u görülüyor.Bu gaz n bas nc kaç Pa d r?

ÇÖZÜM

SO RU 15

Kapal bir kaba 0,4 atmosferlik bas nç yapan bir gaz n ayn kaba yapt bas nç Pa türünden kaç N/m2 dir?

ÇÖZÜM

258

10. SINIF K MYA

SO RU 16

ekildeki kaba ba lanm bas nç ölçer de ga z n ba s n c 0,3 bar ola rak öl çü lü yor.

GazBu na gö re, bu ga z n ba s n c kaç atm dir?

ÇÖZÜM

SO RU 17

ekilde barometre ile aç k hava bas nc 570 mmHg olarak ölçülüyor.

570 mm

bo luk

Buna göre, ayn ortamda aç k hava bas nc kaç Bar d r?

ÇÖZÜM

SO RU 18

Gazlar n bas nc ile ilgili,I. Gazlar bulunduklar kab n her noktas na ayn bas nc yapar.II. Deniz seviyesinde (0 m yükseklik) atmosferdeki gazlar n yapt bas nç 1 atm dir.III. Gaz n yapt bas nç gaz n türüne de il, miktar na ve s cakl na ba l d r.



ÇÖZÜM

HacimGaz molekülleri, her yönde serbest hareket ederler. Her yönde serbestçe hareket eden gaz molekülleri bulunduklar kab n hacmini tam olarak kaplarlar. Bu durumda bir gaz n hacmi, içinde bulundu u kab n hacmine e it olur. Gazlar n hacimlerini ve bas nçlar n ölçmede çe itli kaplar kullan lmaktad r. Bu kaplardan baz lar ; sabit hacimli kaplar, baz lar ise sabit bas nçl kaplard r.

Sabit Hacimli KaplarGaz n miktar ya da s cakl de i ti inde hacmi de i meyen ancak bas nc de i en kaplard r.

cambalon

düdüklütencere

Cam balon ve düdüklü tencere sabit hacimli kaplard r.

259

MADDEN N HALLER

Sabit Bas nçl KaplarGaz n miktar ya da s cakl de i ti inde bas nc de i meyen ancak hacmi de i en kaplard r.

elastikbalon

hareketlipistonlu

kap

c›va

c›va ile kapat›lm› cam boru

Elastik balon, hareketli pistonlu kap ve c va damlas ile kapat lm kaplar sabit bas nçl kaplard r.

etkinlik2ekildeki kaplarda gaz bulunmaktad r. Bu gazlar n içinde bulundu u kaplar s t l yor. Gazda meydana gelen

de i iklikleri tabloda verilen örne e benzer ekilde belirtiniz.

hareketlipistonlu

kap

düdüklütencere

a¤z› aç›ksabit hacimli

kap

a) Hacim (V)

b) Bas›nç (P)

c) Bas›nç . Hacim (P.V)

ç) Kütle (m)

d) Mol (n)

e) Özkütle (d)

f) Birim hacimdekimolekül say›s›

De¤i mez Artar De¤i mez

nV

S cakl kS cakl k, maddeyi olu turan taneciklerin kinetik ener ji si nin bir öl çü sü dür. Gaz la r n s cak l ar t r l d n da gaz mo le kül-le ri nin or ta la ma ki ne tik ener ji si ve bu na ba l ola rak or ta la ma h z la r ar tar. S cak l k dü ü rül dü ün de ise gaz mo le kül-le ri nin or ta la ma ki ne tik ener ji si ve or ta la ma h z la r aza l r. S cak l k ter mo met re ile öl çü lür. Gü nü müz de yay g n ola rak Cel ci us s cak l k de re ce si (°C) kul la n l r. Bu ter mo met re de su yun 1 atm ba s nç ta, don ma no ktas 0°C, kay na ma nok-ta s ise 100°C ola rak ka bul edi lir.

An cak bi li min s cak l k öl çe i kel vin tü rün den s cakl k t r. Bir gaz sü rek li so u tul ma ya de vam eder se öy le bir s cak l a

eri ir ki bu s cak l k ta bü tün gaz mo le kül le ri nin sa hip ol duk la r tüm ha re ket tür le ri yok olur. Bu s ra da gaz mo le kül le ri nin

ki ne tik ener ji si s f r olur. te bu s cak l a mut lak s f r nok ta s de nir.

Mut lak s f r nok ta s (0, K), –273°C ye kar l k gel mek te dir.

Mut lak s cak l k ile Cel ci us s cak l ara s n da u ba n t bu lun mak ta d r:

t (Celcius)

T (Kelvin)

–273 0

T (K) = t (°C) + 273

260

10. SINIF K MYA

–50°C s cakl k, mutlak s cakl k türünden kaç Kelvin (K) dir?

SO RU 19

1200 K kaç °C dir?

ÇÖZÜM

SO RU 20

Bir gaz n mutlak s cakl ile or ta la ma ki ne tik ener ji si do ru oran t l d r.Bu na gö re s cak l 25°C olan bir mik tar ga z n or ta la ma ki ne tik ener ji si ni 3 ka t na ç kar mak için s cak l kaç °C ya p l ma l d r?

ÇÖZÜM

GAZ KANUNLARIGazlar n; bas nç, hacim, s cakl k ve mol say s aras ndaki ili kileri inceleyen ba nt lara gaz kanunlar denir. Hangi ni-celikler aras ndaki ili ki inceleniyorsa bunlar n d nda kalan nicelikler sabit al n r.

Boyle – Mariotte Kanunu (P–V ili kisi)çerisinde belirli miktarda gaz bulunan hareketli pistonlu bir kaptaki gaz n s cakl sabit kalacak ekilde, üzerindeki

bas nç 2 kat na ç kar ld nda hacmin yar ya dü tü ü, bas nç 4 kat na ç kar ld nda hacmin 41 üne dü tü ü, bas nç

8 kat na ç kar ld nda hacmin 81 ine dü tü ü görülür.

Bir gaz›n hacmi ile bas›nc› ters orant›l›d›r.

Hacim2VV

2P

4P

P

8P

4V 8V

Bas›nç

V

P

V/2

2P

V/4

4P

V/8

8P

Bas›nç

Hacim

Bas›nç x Hacim P . V

V

P

P . V

V/2

2P

P . V

V/4

4P

P . V

V/8

8P

Bir gaz n s cakl (T) ve mol say s (m) sabit tutuldu unda bas nç ile hacminin çarp m n n sabit oldu u görülür.

P . V = k(T, n) (sabit)

Ba nt iki farkl durum için u ekilde yaz labilir: . .P V P V1 1 2 2=

261

MADDEN N HALLER

Deniz kenar nda (1 atm bas nçta) hidrojen gaz ile doldurulan meteoroloji balonunun hacmi 150 L dir. Bu balon deniz seviyesinden 2500 m yüksekli e götürüldü ünde hacmi 200 L olarak ölçülüyor.

Bu yükseklikte s cakl n sabit kald dü ünülürse bas nç kaç atm dir?

SO RU 21

Belirli s cakl kta bir miktar gaz 720 mmHg bas nçta 600 mL hacim kaplamaktad r. Ayn s cakl kta bu gaz n bas nc 540

mmHg ye dü ürülüyor.

Buna göre, bu gaz n hacmi kaç mL olur?

ÇÖZÜM

SO RU 22

Sabit s cakl kta, ekildeki kaplar aras ndaki musluk aç ld nda bas nç kaç atm olur?

V=3LV=2L

H2(g)P=2 atm

M

bo

ÇÖZÜM

SO RU 23

ekildeki sistemde 1. cam balonda 10 atm bas nç ya pan gaz bu lun mak ta d r. Sa bit s cak l k ta 2V

2. Balon1. Balon

10 atm

M

V

ba lon lar ara s n da ki mus luk aç la rak 1. ba lon da ki ba s nç 2 atm ye dü ü nceye ka dar 2. ba-lo na gaz ak ta r l yor.

Bu na gö re, 2. cam ba lon da ki ga z n ba s n c kaç atm olur?

ÇÖZÜM

262

10. SINIF K MYA

SO RU 24

Oda s cakl nda bir kapta gaz bulunmaktad r. Bu gaz n hacmi %25 oran nda art r l yor.Buna göre, gaz n bas nc % kaç azal r?

ÇÖZÜM

SO RU 25

ekildeki grafikte bir miktar gaz n Bas nç–Hacim grafi i verilmi tir.Bas›nç (atm)

Hacim (L)31

2

6Buna göre, hacim 1,5 L oldu unda gaz n bas nc kaç atm olur?

ÇÖZÜM

SO RU 26

bo1L

a

1. musluk2.

muslukbo2L

b

bo3L

c

3.musluk

Aç k hava bas nc n n 1 atm oldu u ortamda ekildeki bo kaplar birbirinden muslukla ayr lm t r. Sabit s cakl kta bu sisteme s rayla u i lemler uygulan yor.1. lem: 1. musluk aç l p bas nç dengesi kurulduktan sonra bu musluk tekrar kapat l yor.2. lem: 2. musluk aç l p bas nç dengesi kurulduktan sonra bu musluk kapat l yor.3. i lem: 3. musluk aç l p bas nç dengesi kurulduktan sonra bu musluk da kapat l yor.Buna göre, 1. i lem sonunda a kab nda, 2. i lem sonunda b kab nda ve 3. i lem sonunda c kab ndaki bas nç kaç atm olur?

ÇÖZÜM

SO RU 27

Aç k hava bas nc n n 1 atm oldu u ortamda, sabit s cakl kta, ekildeki

A B C D E F G

M

hareketlipiston

3 L

He(g)2 atm

sistemde M muslu u aç l yor.

Kaplar aras nda bas nç dengesi sa land nda hareketli piston ne-rede durur? (Aral klar e it olup iki aral k aras 1 L dir.)

ÇÖZÜM

263

MADDEN N HALLER

SO RU 28

ekildeki 1. kapta sabit s cakl kta P atm bas nç yapan X(g) var d r. Kap lar ara s n da ki

3L

PX(g)

M

2L

1. kap 2. kap

bo

mus luk aç l p bir sü re 1. kap tan 2. ka ba gaz ge çi ri lip mus luk ka pa t l yor. Bu s ra da 1. kap ta ki ba s n c n 6 atm, 2. kap ta ki ba s n c n ise 3 atm ol du u gö rü lü yor.Bu na gö re, ba lan g ç ta 1. kap ta ki ba s nç kaç atm dir?

ÇÖZÜM

SO RU 29

ekildeki kapta ideal davran l X gaz vard r.

X(g)

1. piston

3. piston2. piston

Buna göre,I. 2. ve 3. pistonlar sabit, 1. pistonu a a itmek (s cakl k sabit)II. 1. piston sabit, 2. ve 3. piston serbest kab s tmakIII. Bütün pistonlar serbest kaba X gaz eklemek (s cakl k sabit)i lemlerinden hangilerinde P.V de eri de i mez?

A) Yaln z I B) Yaln z II C) Yaln z III D) I ve II E) I ve III

ÇÖZÜM

Charles Kanunu (V–T ili kisi)çerisinde gaz bulunan pistonlu bir kap s t l p mutlak s cakl 2 kat na ç kar ld nda hacmin de 2 kat na; mutlak

s cakl k 3 kat na ç kar ld nda hacmin de 3 kat na ç kt görülür.

Hacim

S›cakl›k

Hacim / S›cakl›k V/T

T

V

V/T

2T

2V

V/T

3T

3V

2VV

3V

Mutlak s›cakl›k (K)

Hacim (V)

0 S›cakl›k (°C)

Hacim (V)

0–273

Bir gaz›n hacmi mutlak s›cakl›kla do¤ru orant›l›d›r.

Bir ga z n ki ne tik ener ji si ile mut lak s cak l ara s n da EK = 3/2 kT ili ki si var d r.

Mut lak s f r nok ta s n da ki ne tik ener ji de s f r olur. Ki netik ener ji si s f r olan mo le kül ler ha re ket ede mez. Bu ne den le mut lak s f r nok ta s n da (–273°C) gaz hac-mi s f r d r.

Bir gaz n bas nc (P) ve mol say s (n) sabit tutuldu un-da hacminin mutlak s cakl kla do ru orant l oldu u gö-rülür.

V TOrant e itlik haline çevrilirse yerine k orant katsay s gelir.

V = k(P, n) T TV k=

Elde edilen ba nt farkl iki s cakl kta u ekilde yaz labilir.

TV

TV

1

1

2

2=

264

10. SINIF K MYA

Üç ayr pistonlu kapta bulunan X, Y ve Z gazlar n n ilk ve son s cakl klar tablodaki gibidir.

‹lk s›cakl›k

Son s›cakl›k 50°C

25°C

X(g)

273°C

0°C

Y(g)

400 K

200 K

Z(g)

Buna göre hangi gazlar n hacmi 2 kat na ç kar?

SO RU 30

Hareketli pistonlu bir kapta 327°C de 15 litre hacim kaplayan gaz bulunmaktad r.Bu gaz n s cakl 127°C ye dü ürüldü ünde hacmi kaç litre olur?

ÇÖZÜM

SO RU 31

Hareketli pistonlu bir kapta bulunan 27°C deki gaz n hacmini %80 art rmak için s cakl kaç °C ye ç kar lmal d r?

ÇÖZÜM

SO RU 32

mutlaks›cakl›k (K)

hacim (L)

0

I


hacim/mutlak s›cakl›k

II

s›cakl›k (°C)

hacim (L)

0

III

Sabit bas nçl bir kapta bulunan bir miktar gazla ilgili yukar daki çizilen grafiklerden hangileri yanl t r?

ÇÖZÜM

265

MADDEN N HALLER

SO RU 33

Hareketli pistonlu kapta bu lu nan bir ga z n ha cim–s cak l k de i im gra fi i e kil de ki

s›cakl›k (°C)

hacim (L)

270

48

gi bi dir.

Bu ga z n –23°C de hac mi kaç lit re dir?

ÇÖZÜM

Gay–Lussac Kanunu (P–T ili kisi)Sabit hacimli bir kaptaki gaz n mutlak s cakl 2 kat na ç kar ld nda bas nc n n da 2 kat na, mutlak s cakl 3 kat na ç kar ld nda bas nc n n da 3 kat na ç kt görülür.

Bas›nç

S›cakl›k

Bas›nç / S›cakl›k P/T

T

P

P/T

2T

2P

P/T

3T

3P

(K)

bas›nç (P)

0 Mutlak s›cakl›k (°C)

bas›nç

0 S›cakl›k–273

Bir gaz›n bas›nc› mutlak s›cakl›kla do¤ru orant›l› olarak de¤i ir.

X(g)P

X(g)2P

X(g)3P

Belirli bir miktar gaz n bas nc (P), mutlak s cakl kla (T) do ru orant l olarak de i ir. P T

Orant e itlik haline çevrilirken yerine k orant katsay s getirilir. P = k(V, n)T TP k=

Elde edilen ba nt farkl iki s cakl kta u ekilde yaz labilir. PTP

T1

2

2

1=

Sabit hacimli bir kapta 27°C de 1 atm bas nç yapan gaz bulunmaktad r.Bu gaz n bas nc n n 3 kat na ç kmas için s cakl kaç °C olmal d r?

266

10. SINIF K MYA

SO RU 34

Sabit hacimli bir kapta bulunan He(g) nin 0°C deki bas nc 760 mmHg d r.Bu gaz n s cakl 273°C ye ç kar l rsa bas nc kaç mmHg olur?

ÇÖZÜM

SO RU 35

Sabit hacimli bir kapta, 27°C de 3 atm bas nç yapan He(g) vard r.Bu gaz n bas nc n n 2 atm olmas için s cakl kaç °C yap lmal d r?

ÇÖZÜM

SO RU 36bas›nç

IImutlaks›cakl›k (K)

bas›nç/mutlak s›cakl›k

0III


bas›nç

0I

s›cakl›k (°C)

Kapal bir kapta bulunan belirli miktardaki gaz için yukar daki çizilen grafiklerden hangileri do rudur?

ÇÖZÜM

etkinlik3Sabit hacimli bir kapta bulunan gaz n s cakl T Kelvin’den 2T Kelvin’e ç kar l yor.

Bu olayda a a da belirtilen özelliklerin de i imini – artar – azal r – de i mez – eklinde belirtiniz.

Özellik De i im

Gaz bas nc (P)

Moleküllerin Ortalama h z ( )

Moleküllerin Ortalama Kinetik Enerjisi (Ek)

Gaz n Özkütlesi (d)

Birim Zamanda Moleküllerin Çeperlere Çarpma Say s

267

MADDEN N HALLER

Avogadro Kanunu (V–n li kisi)Sabit s cakl kta, pistonlu bir kaptaki gaz molekül say s 2 kat na ç kar ld nda hacminin de 2 kat na, molekül say s 3 kat na ç kar ld nda hacminin de 3 kat na ç kt görülür.

Mol say›s›

Hacim

Mol say›s›/Hacim n/V

V

n

n/V

2V

2n

n/V

3V

3n

X(g)X(g)

n

S›cakl›k ve bas›nç sabitken bir gaz›n hacmi,mol say›s› ile do¤ru orant›l› olarak de¤i ir.

mol say›s› (n)

hacim (V)

0 n 2n 3n 4n

V

2V

3V

4V

X(g)2n

3n

S cakl k ve bas nç sabit tutuldu unda (Ayn ko ullarda) bir gaz n hacmi (V) mol say s ile do ru orant l olarak de i ir.

V n

Orant e itlik haline çevrilirken yerine orant katsay s getirilir.

V = k(T, p) . n nV k= ili kisi ç kar.

Bu ba nt ayn ko ullarda farkl miktarda gaz için yaz l rsa u ekilde ortaya ç kar.

nV

nV

1

1

2

2=

P–n ili kisi

Sabit s cakl ta, sabit hacimli bir kaptaki bas nç (P) molekül say s (n) ile do ru orant l olarak de i ir.

Yandaki ba nt da hacim (V) yerine bas nç (P) yaz l rsa benzer ba nt elde edilir.

nP k ve

nP

nP

1

1

2

2= =

Ayn ko ullarda gazlar n e it hacimlerinde e it say da molekül bulunur.

Normal ko ullarda (0°C ve 1 atm) 1 mol gaz 22,4 litre hacim kaplar.

Oda ko ullar nda (25°C ve 1 atm) 1 mol gaz 24,5 litre hacim kaplar.

etkinlik4Sabit s cakl kta, hacmi sabit olan bir kapta ve hareketli pistonlu kapta X(g) bulunmaktad r. Bu kaplara ayn gazdan gön-

derilmeye devam ediliyor.

Kapta meydana gelen de i imleri – artar – azal r – de i mez – eklinde belirtiniz.

Özellik Sabit Hacimli Kap Hareketli Pistonlu Kap

Bas nç (P)

Hacim (V)

Hacim / Mol say s (V/n)

Bas nç / Mol say s (P/n)

268

10. SINIF K MYA

16 gram O2 gaz n n 5 litre hacim kaplad ko ullarda 8 gram He gaz kaç litre hacim kaplar?

(Atom kütleleri: He = 4, O = 16)

SO RU 37

2 litrelik bir kab n 5,6 gram N2 gaz ald ko ullarda 5 litrelik bir kap kaç gram CH4 gaz al r?(Atom kütleleri: H = 1, C = 12, N = 14)

ÇÖZÜM

SO RU 38

Normal ko ullarda (0°C, 1 atm) pistonlu bir kap 4 gram O2 gaz al yor. Ayn ko ullarda 10 gram X gaz O2 ile ayn hac-

mi kapl yor.

Buna göre, X gaz n n molekül kütlesi kaçt r? (Atom kütlesi: O = 16)

ÇÖZÜM

SO RU 39

Sabit hacimli bir kapta a a daki tepkimeler gerçekle tiriliyor ve tekrar ba lang ç s cakl na dönülüyor.

I. 2CO(g) + O2(g) 2CO2(g)

II. N2(g) + O2(g) 2NO(g)

III. C2H5OH(s) + Na(k) C2H5ONa(k) + 1/2H2(g)

Bu tepkimelerin gerçekle ti i kaplar n hangilerinde bas nç azal r?A) Yaln z I B) Yaln z II C) Yaln z III D) I ve II E) I ve III

ÇÖZÜM

269

MADDEN N HALLER

SO RU 40

mol say›s› (n)

bas›nç (P)

(V, T) sbt

mol say›s› (n)

hacim (V)

0

(P, T) sbt

I II

mol say›s› (n)

hacim/mol say›s› (V/n)

0

(P, T) sbt

III

mol say›s› (n)

bas›nç/mol say›s› (P/n)

0

(V, T) sbt

IV

Bir gazla ilgili baz ili kileri gösteren grafikler yukar daki gibidir.

Bu grafiklerden hangileri do ru bir de i imi göstermektedir? (P = Bas nç, V = Hacim, T = S cakl k, n = Mol say s )

ÇÖZÜM

SO RU 41

Ayn ortamdaki üç elastik balonda a a da belirtilen gazlar bulunmaktad r. (Ayn s cakl kta)

I. 4 gram Neon (Ne) gaz

II. 3,01.1023 tane Metan (CH4) molekülü

III. 0,4 mol Etan (C2H6) molekülü

Bu gazlar n hacimleri a a dakilerin hangisinde do ru kar la t r lm t r? (Ne nin atom kütlesi: 20)A) I > II > III B) II > III > I C) III > II > I D) II > I > III E) III > I > II

ÇÖZÜM

SO RU 42

Ayn ko ullarda üç elastik balonda artans z olarak a a daki tepkimeler gerçekle iyor ve tepkime sonunda ba lang ç s cakl na dönülüyor.

I. N2(g) + 3 H2(g) 2 NH3(g)

II. 2 SO2(g) + O2(g) 2 SO3(g)

III. N2O4(g) 2 NO2(g)

Buna göre hangilerinde hacim yar ya dü er?A) Yaln z I B) Yaln z II C) Yaln z III D) I ve II E) I ve III

ÇÖZÜM

270

10. SINIF K MYA

Birle tirilmi Gaz KanunuBelirli bir miktar gaz için Boyle Mariotte, Charles ve Gay Lussac kanunlar birle tirilirse birle tirilmi gaz kanunu elde edilir.

. .T

P VT

P V1

1 1

2

2 2= Miktar sabit tutulan gaz farkl bas nç, hacim ve s cakl k de erlerine sahip olabilir.

Normal ko ullarda 10 litre hacim kaplayan He(g) 273°C ve 5 atm bas nç alt nda kaç litre hacim kaplar?

SO RU 43

Bir kapta 27°C de 2 atm bas nç yapan He(g) vard r. Bu kap s t l p s cakl 447°C ye getirildi inde hacminin %20 artt görülüyor.

Buna göre, gaz n bas nc kaç atm olmu tur?

ÇÖZÜM

SO RU 44

–23°C de ve 500 mmHg bas nçta 125 litre hacim kaplayan bir gaz 127°C de ve 1600 mmHg bas nçta kaç litrehacim kaplar?

ÇÖZÜM

271

MADDEN N HALLER

SO RU 45

ekildeki hareketli pistonlu silindirin her iki bölmesinde de 400 K de X(g) vard r.

30 cm20 cm

1. bölmeX(g)

2. bölmeX(g)

Her iki bölmenin hacimlerinin e it olmas için 1. bölmenin s cakl kaç K yap lmal d r?

ÇÖZÜM

SO RU 46

ekildeki 1. kapta –23°C de He gaz bulunmaktad r. Kaplar aras ndaki musluk

1. kap2. kap

bo

200 mL300 mL

He(g)3 atmaç l p gaz n s cakl 227°C ye ç kar l yor.

Buna göre, He gaz n n kaplardaki yeni bas nc kaç atm olur?

ÇÖZÜM

SO RU 47

Ayn miktardaki He(g) nin farkl s cakl klarda yap lan deneyler Deney P.V S cakl k (K)

1 22,4 T1

2 33,6 T2

3 44,8 T3

sonucunda elde edilen PV de erleri tabloda verilmi tir.Buna göre a a daki sorular cevaplay n z.a) T1 ile T2 aras ndaki ili ki nas ld r?b) T1 ile T3 aras ndaki ili ki nas ld r?c) T2 ile T3 aras ndaki ili ki nas ld r?

ÇÖZÜM

deal Gaz DenklemiGaz kanunlar ndan yararlan larak elde edilen formüldür.

_______

V a

( )

( )

.

V Boyle Kanunu

V Avogadro Kanunu

n T

P

n

P

1

a

a

( )V T Charles Kanunu a Bir orant katsay s (R) kullan l p e itlik düzenlenirse ideal gaz denklemi elde edilir.

. . .P V n R T=P : Bas nç V : Hacim n : Miktar (mol)

T : Mutlak s cakl k (K) R : Gaz sabiti

Hacim, litre; bas nç, atmosfer al nd nda, , ,R27322 4 0 082,= atm.L.mol–1 . K–1 dir.

Hacim, m3; bas nç, Pa al nd nda R = 8,3145 J.mol–1 . K–1 dir.

272

10. SINIF K MYA

Gazlar n Molekül Kütlesideal gaz denklemi kullan larak gaz haldeki bir maddenin molekül kütlesi hesaplanabilir.

nMm

A= ifadesi yaz ld nda . ..P V

Mm R T

A= olur.

Buradan gaz n molekül kütlesi .

. .MP V

m R TA = bulunur.

Gazlar n Yo unlu uBir gaz n yo unlu u; d = m/V dir. Bu ideal gaz denkleminde yerine yaz l p düzenlendi inde . ..P M

Vm R TA = olur.

Buradan gaz n yo unlu u; .

.dR T

P MA= bulunur.

0°C s cakl k ve 2 atm bas nç alt ndaki 4 mol CH4 gaz için a a daki sorular cevaplay n z.

(CH4 ün molekül kütlesi = 16)

a) Hacmi kaç litredir?

b) Özkütlesi kaç g/L dir?

SO RU 48

380 mmHg bas nçta 2 mol ideal X gaz 89,6 litre hacim kaplamaktad r.Buna göre X gaz n n s cakl kaç °C dir?

ÇÖZÜM

273

MADDEN N HALLER

SO RU 49

0°C deki 2 gram ideal X gaz na ili kin bas nç–hacim grafi i ekildeki gibidir. bas›nç (atm)

hacim (L)11,25,6

1

2 K

L

0

Buna göre,I. X in 1 molü 4 gramd r.II. X in K ve L noktalar nda P.V de erleri e ittir.III. X in K noktas ndaki özkütlesi, L noktas ndakinden yüksektir.yarg lar ndan hangileri do rudur?

ÇÖZÜM

SO RU 50

273°C de 2 litrelik bir kaba 5,6 gram N2 gaz konuluyor.Buna göre, N2 gaz n n bas nc kaç atm olur? (N nin atom kütlesi = 14)

ÇÖZÜM

SO RU 51

Normal artlar alt nda (0°C 1 atm) N2 gaz n n özkütlesi kaç g/L dir? (N nin atom kütlesi = 14)

ÇÖZÜM

SO RU 52

0°C s cakl k ve 3 atm bas nç alt nda 3,36 litre hacim kaplayan ideal X gaz n n kütlesi 7,2 gram gelmektedir.Buna göre, X in molekül kütlesi kaçt r?

ÇÖZÜM

SO RU 53

1 atm bas nçta 16 gram ideal X gaz n n hacmi K noktas nda 89,6 litredir.

s›cakl›k (°C)

hacim (L)

0

KBuna göre, X gaz n n molekül kütlesi kaçt r?

ÇÖZÜM

274

10. SINIF K MYA

SO RU 54

Üç ayr kapta bulunan ideal X, Y ve Z gazlar n n mutlak Gaz Mutlak S cakl k Bas nç Hacim

X 2T P 2V

Y T P V

Z 2T 2P 2V

s cakl k (T), bas nç (P) ve hacim (V) ili kisi tabloda verilmi tir.

Buna göre, gazlar n mol say lar aras ndaki ili ki nas ld r?

ÇÖZÜM

Gaz Kar mlarGazlar bulunduklar kab n her taraf na homojen da l r. Birkaç gaz birbiriyle kar t r l rsa gaz n hacmi ayn zamanda gaz kar m n n hacmine e it olur.

K smi Bas nç (Dalton K smi Bas nçlar Kanunu)Bir gaz kar m nda bulunan gazlardan herbirinin tek ba na uygulad kuvvete o gaz n k smi bas nc denir.

Bir gaz n k smi bas nc , o gaz n kapta yaln z ba na bulundu unda uygulayaca bas nca e ittir.

Gaz kar m n bas nc , kaptaki gazlar n k smi bas nçlar n n toplam d r.

Buna Dalton K smi Bas nçlar Kanunu denir.

Bir gaz kar m nda X, Y ve Z gazlar bulunsun. PX = X gaz n n bas nc , PY = Y gaz n n bas nc , PZ = Z gaz n n bas nc

ve PT = Toplam bas nç olsun. Gazlar n k smi bas nçlar n n toplam toplam bas nc (PT) verir.

PT = PX + PY + PZ olur.

Kaptaki gazlar n mol say lar n n toplam toplam mol say s n (nT) verir.

nT = nX + nY + nZ d r.

Herhangi bir gaz n k smi bas nc n hesaplamak için u e itlik kullan l r.

.

.. .. .

P VP V

n R Tn R T

T

X

T

X&=

PP

nn

T

X

T

X=

Mol Kesri: Bir kar mdaki maddelerden birinin mol say s n n kar m n toplam mol say s na oran na o maddenin

mol kesri denir.

Gaz kar m ndaki her gaz kendi mol say s oran nda bas nç yapar.

275

MADDEN N HALLER

Bir gaz kar m 0,2 mol H2, 0,5 mol N2 ve 1 mol O2 gaz içermektedir. Kar m n toplam bas nc 3,4 atm dir.

Buna göre, H2 gaz n n k smi bas nc kaç atm dir?

SO RU 55

Kapal bir kapta e it kütlede H2, CH4 ve O2 gazlar bulunmaktad r.O2 nin k smi bas nc 10 mmHg oldu una göre, H2 ve CH4 ün k smi bas nçlar kaçar mmHg dir?(Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16)

ÇÖZÜM

SO RU 56

Sabit s cakl kta cam kaplar aras ndaki musluklar aç l yor. He(g)

V

M1

2V 3V

Ne(g) Ar(g)

M2

6 atm 12 atm8 atm

Buna göre, herbir gaz n k smi bas nc kaç atm dir?

ÇÖZÜM

276

10. SINIF K MYA

etkinlik5Sabit hacimli kapal bir kaba, sabit s cakl kta belli kütlede O2 gaz P atm bas nç yapmaktad r. Kaba ayn s cakl kta e it

kütlede H2 gaz ekleniyor.

Buna göre, a a daki tabloyu doldurunuz. (Gazlar aras nda reaksiyon olmuyor.)

a) Kaptaki molekül say s nas l de i ir?

b) O2 nin k smi bas nc kaç atm olur?

c) H2 nin k smi bas nc kaç atm olur?

d) Kaptaki toplam bas ç kaç atm olur?

e) Birim hacimdeki molekül say s nas l de i ir?

f) Gaz kar m n yo unlu u nas l de i ir?

Gazlarda Kimyasal TepkimeBaz gazlar birbiriyle kar t r ld nda aralar nda kimyasal tepkime olu abilir. Böyle tepkimelerde s cakl k ve mol

say s de i ebilir. Tepkime kab ndaki bas nç–hacim ili kisi bu durumda göz önünde bulundurulmal d r.

e kil de ki kap lar ara s da ki M mus lu u aç l d n da gaz lar ara s n da gaz la r n bi ri M

1L2L

N23 atm

H2

6 atmbi tin ce ye ka dar u tep ki me ger çek le i yor:

N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g)

Bu na gö re, tep ki me so nun da kap ta ki ba s nç kaç atm olur?

277

MADDEN N HALLER

SO RU 57

Çelik bir kapta 27°C de 6 atm bas nç yapan NO2 gaz vard r. S cakl k 227°C ye ç kar l nca, 2NO2(g) N 2O4(g) tepkimesi

gerçekle iyor.

Buna göre, kaptaki bas nç kaç atm olur?

ÇÖZÜM

SO RU 58

Sabit hacimli bir kapta T°K de 2 atm bas ç yapan SO3 gaz bulunmaktad r. S cakl k 2T°K e yükseltildi inde, 2SO3(g) 2SO2(g) + O2(g) tepkimesi gerçekle tirildi inde kapta toplam gaz bas nc 5 atm olarak ölçülüyor.

Buna göre, 2T°K de O2 gaz n n k smi bas nc kaç atm dir?

ÇÖZÜM

K smi HacimBir gaz kar m ndaki gazlardan her birinin o kapta tek ba na bulundu unda kaplad hacme k smi hacim denir.

Gaz kar m n n toplam hacmi, kar m olu turan gazlar n k smi hacimleri toplam d r.

Bir gaz kar m nda X, Y ve Z gazlar bulunsun. VX = X gaz n n hacmi, VY = Y gaz n n hacmi, VZ = Z gaz n n hacmi ve VT = toplam hacim olsun.

VT = VX + VY + VZ dur.

Kaptaki gazlar n mol say lar n n toplam toplam mol say s n (nT) verir.

nT = nX + nY + nZ dir.

Herhangi bir gaz n k smi hacmini hesaplamak için u e itlik kullan l r.

.

.. .. .

P VP V

n R Tn R T

T

X

T

X&=

VV

nn

T

X

T

X=

Bir gaz ka r m n da ki gaz la r n ha cim ce yüz de le ri mol yüz de le ri ne e it tir.

VV

nn

Y

X

Y

X=

Belirli bir s cakl kta hareketli pistonlu bir kapta 750 mmHg bas nçta, 1 mol He gaz 5 litre hacim kaplamaktad r. Ayn

s cakl kta kaba 2 mol O2 gaz gönderiliyor.


a) O2 gaz n n k smi hacmi kaç litredir?

b) He ve O2 gazlar n n k smi bas nçlar kaçar mmHg dir?

278

10. SINIF K MYA

SO RU 59

700 mmHg ba s nç ta, 25°C de e kil de ki ha re ket li pis ton lu si lin dir de 1 gram H2 ve 1 gram H25 gram He5 gram He gaz la r top lam 42 lit re ha cim kap la mak ta d r.

(Atom küt le le ri: H=1, He=4)a) H2 ve He gazlar n n k smi hacimleri kaçar litredir? b) H2 ve He gazlar n n k smi bas nçlar kaçar mmHg dir?

ÇÖZÜM

SO RU 60

ekildeki hareketli pistonlu silindire normal artlar alt nda (0°C, 1 atm) m gram He ve m gram m gram

H2(g)

4 litreCH4 gaz gönderiliyor.

Sistemin son durumuyla ilgili a a daki sorular cevaplay n z. (Atom kütleleri: H = 1, He = 4, C = 12) a) H2, He ve CH4 gazlar n n k smi hacimleri kaçar litredir? b) H2, He ve CH4 gazlar n n k smi bas nçlar kaçar atm dir?

ÇÖZÜM

279

MADDEN N HALLER

SO RU 61

Havan n hacimce yüzde bile imi, %78 N2, %20,28 O2, %0,936 Ar ve %0,39 CO2 eklindedir.Aç k hava bas nc 697,242 mmHg olan bir yerdeki hava örne inde bu dört gaz n k smi bas nçlar kaçar mmHg dir?

ÇÖZÜM

SO RU 62

Normal artlar alt nda elastik bir balon içinde 0,25 mol He gaz bulunmaktad r.Ayn artlarda balonun hacmi 22,4 litre oluncaya kadar H2 gaz ekleniyor.Buna göre, a a daki sorular cevaplay n z. (H nin atom kütlesi = 1)a) Kaba eklenen H2 gaz kaç gramd r? b) Gaz kar m nda, He ve H2 gazlar n n k smi bas nçlar kaçar atm d r?

ÇÖZÜM

SO RU 63

ekildeki hareketli pistonlu kapta sabit s cakl kta m gram O2 gaz varken ayn m gram

O2(g)

V litre

Po = 750 mmHg

s cakl kta m gram CH4 gaz ekleniyor.Buna göre,I. Hacim 2 kat na ç kar.II. CH4 ün k smi bas nc 500 mmHg olur.III. Gaz kar m n n yo unlu unun, O2 gaz n n yo unlu una oran 1 dir.yarg lar ndan hangileri do rudur? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16)A) Yaln z I B) Yaln z II C) Yaln z III D) I ve II E) II ve III

ÇÖZÜM

SO RU 64

Hacimleri e it olan kapal cam kaplardan birinde N2O, di erinde CO2, üçüncüsünde ise O2 gaz vard r. Ayn s cakl kta, ideal davran ta olduklar varsay lan bu gazlar n kütleleri e ittir.Bu gazlarla ilgili,I. PN2O = PCO2

< PO2 (P : bas nç) II. Yo unluklar e ittir. III. Molekül say lar e ittir.

yarg lar ndan hangileri do rudur? (Atom kütleleri: C = 12, N = 14, O = 16)


ÇÖZÜM

280

10. SINIF K MYA

SO RU 65bas›nç

zaman

I

PT

PC3H6

bas›nç

zaman

II

PT

PC2H4

yo¤unluk

zaman

III

Hareketli pistonlu bir kapta C2H4 gaz varken ayn s cakl kta C3H6 gaz gönderiliyor. Kaptaki baz nicelikler aras ndaki

de i imlerin grafikleri yukar da verilmi tir.

Bu grafiklerden hangileri do rudur? (Gazlar ideal davran l d r.)


ÇÖZÜM

SO RU 66

273°C de 1 atm bas nçta elastik bir balonda 0,2 mol H2, 0,3 mol O2 ve 1,5 mol N2 gazlar bulunmaktad r.Buna göre, N2 gaz n n k smi hacmi kaç litredir?

A) 22,4 B) 33,6 C) 44,8 D) 67,2 E) 89,6

ÇÖZÜM

etkinlik6Pistonlu bir kapta sabit s cakl kta belli kütlede P atm bas nç yapan 5 litre hacim kaplayan ideal davran l O2 gaz bulunmaktad r. Kaba ayn s cakl kta e it kütlede CH4 gaz gönderiliyor. (Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16)Buna göre, a a daki tabloyu doldurunuz. (Gazlar aras nda reaksiyon olmuyor.)

a) Kaptaki molekül say s nas l de i ir?

b) CH4 ün k smi hacmi kaç litre olur?

c) O2 nin k smi bas nc kaç atm olur?

d) CH4 ün k smi bas nc kaç atm olur?

e) Birim hacimdeki molekül say s nas l de i ir?

281

MADDEN N HALLER

Gerçek Gazlarimdiye kadar gördü ümüz gaz yasalar ve kinetik teori gaz moleküllerinin birbirini çekme ve itme kuvvetleri uygula-

mad varsay lan ideal gazlar aç klamaktayd .

Ancak tabiatta ideal gaz yoktur, gerçek gazlar vard r. Biliyoruz ki bir gaz yeterince so utulup s k t r l rsa s v la r. E er ideal gazda yok kabul edilen moleküller aras kuvvetler gerçekten olmasayd , gazlar s k t r larak s v la mazd .

Bir gaz n s cakl dü ürüldükçe ve üzerindeki bas nç art r ld kça gaz molekülleri birbirine yakla r, aralar nda çekim kuvvetleri olu ur ve s v la r.

Dü ük s cakl kta ve yüksek bas nçta gazlar ideal gaz özelli inden uzakla r. ( deallikten sapar.)

deal gaz denklemine göre (1 mol gaz için) PV/RT de eri 1 e e ittir. PV/RT

bas›nç (atm)0

NH31

2

200 400 600 800 1000

H2

CH4

‹deal gaz

Gerçek gazlar için bu sadece oldukça dü ük bas nçlarda do rudur ve bas nç artt kça önemli sapmalar meydana gelir.

A a daki ko ulla r n han gi sin de bu lu nan X ga z ide al gaz dav ra n na en ya k n özel lik gös te rir?

Ba s nç (atm) S cak l k (°C)A) 0,25 –100B) 1 0C) 0,25 100D) 0,5 50E) 2 100

SO RU 67

A a daki ko ullar n hangisinde bulunan 1 mol X gaz RTPV 1= oran ndan en fazla sapma gösterir?

A) –27°C, 50 atm B) 0°C, 40 atm C) 0°C, 50 atm D) 27°C, 10 atm E) 27°C, 1 atm

ÇÖZÜM

282

10. SINIF K MYA

SO RU 68

Hareketli pistonlu bir kapta bir gaz bulunmaktad r.

Bu kaba,I. Pistonu iterek hacmi küçültme (s cakl k sabit)

II. S cakl art rma (piston serbest)

III. Ayn gazdan ekleme (s cakl k ve piston sabit)

i lemlerinden hangileri uygulan rsa ideal gaz özelli inden uzakla l r?A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

Molekül Boyutu – Moleküller Aras Çekim – deal Gaz li kisiGaz moleküllerinin boyutu ne kadar küçükse ve moleküller aras çekim kuvvetleri ne kadar zay fsa gaz ideal gaz özelli ine o kadar yak nd r.

Ay n s cak l k ve ba s nç ta bu lu nan CO2 ve SO2 gaz la r n dan han gi si nin özel lik le ri ide al gaz dav ran na da ha ya k n d r?

SO RU 69

Ayn s cakl k ve bas nçtaki He ve Kr gazlar ndan hangisinin özellikleri ideal gaz davran na daha yak nd r? (Atom numaralar : He = 2, Kr = 36)

ÇÖZÜM

SO RU 70

Ayn s cakl k ve bas nçtaki CH4 ve C3H8 gazlar ndan hangisinin özellikleri ideal gaz davran na daha yak nd r?

ÇÖZÜM

283

MADDEN N HALLER

SO RU 71

Ayn s cakl k ve bas nçtaki H2 ve N2 gazlar ndan hangisinin özellikleri ideal gaz davran na daha yak nd r?

ÇÖZÜM

SO RU 72

Ayn s cakl k ve bas nçtaki N2 ve NH3 gazlar ndan hangisinin özellikleri ideal gaz davran na daha yak nd r?

ÇÖZÜM

Gazlar n S v la t r lmasBelli s cakl ktaki bir gaz n üzerin de ki ba s nç ye te rin ce ar t r l p s k t r l d nda ka b n di bin de

X(s›v›)

X(g)

bas›nç

hareketlipiston

s v olu tu u gö rü lür. Böy le bir du rum da ka b n için de olu an s v ve o s v ya ait gaz bir lik-te bu lu nur. S v s ile bir lik te bu lu nan ga za bu har de nir. Bu har da bir tür gaz ol ma s na kar-

n ide al gaz ka nun la r na uy maz.

S v s y la den ge de ki bu ha r n bu lun du u ka ba ve ken di s v s na yap t ba s n ca den ge bu-har ba s n c de nir.

Den ge bu har ba s n c mad de le rin kim lik özel lik le rin den bi ri dir. Buhar bas nc s v n n türüne ba l d r. Uçucu olan s v n n (molekülleraras çekim kuv-

veti zay f olan s v n n) buhar bas nc daha büyüktür. Buhar bas nc , s cakl a ba l d r. S cakl k artt kça s v lar n buhar bas nc da artar.

Sabit s cakl kta, s v lar n denge buhar bas nçlar içinde bulunduklar kab n hacmine ba l de ildir. Sabit s cakl kta kap hacmi küçltülür ya da büyültülürse buhar n bas nc de i mez.

25°C de e kil de ki sis tem de s v s y la den ge de al kol bu ha r ve ide al dav ra n l N2 ga z bu lun mak ta d r.

Alkol(s›v›)

N2(g)ve

Alkol buhar›

25°C

Kap ta ki top lam ba s nç 430 mmHg ve 25°C de al ko lün den ge bu har ba s n c 30 mmHg dir.

S cak l k de i me den pis ton iti le rek gaz hac mi ya r ya in di ri li yor.


a) N2 nin ba s n c kaç mmHg olur?

b) Al ko lün bu har ba s n c kaç mmHg olur?

c) Kap ta ki top lam ba s nç kaç mmHg olur?

284

10. SINIF K MYA

SO RU 73

25°C de bulunan ekildeki kapta s v s ile den ge de su bu ha r ve su da çö zün me yen ide al dav ra n l

H2O(s›v›)

He(g)H2O(g)

He ga z top lam 624 mmHg ba s nç yap mak ta d r. S cak l k de i me den, pis ton yu ka r ya çe ki lip gaz hac mi 2 ka t na ç ka r l yor. Ye ni den den ge ku rul du un da ka b n di bin de ha len H2O(s) ol du u gö rü-lü yor.

Bu na gö re, son du rum da kap ta ki ba s nç kaç mmHg dir?

(25°C de su yun bu har ba s n c = 24 mmHg)

ÇÖZÜM

SO RU 74

20°C de bulunan ekildeki sistemin M muslu u aç l yor. Sistemde gaz bas nç

Alkol buhar›PAlkol=30 mmHg

Alkol(s›v›)

M

1 litre2 litre

N2(g)

PN2=600 mmHg

dengesi kuruluncaya kadar beklendi inde kap içinde alkol damlac klar

oldu u görülüyor. (S cakl k sabit)

Buna göre, a a daki sorular cevaplay n z.a) N2 gaz n n bas nc kaç mmHg d r?

b) Alkolün buhar bas nc kaç mmHg d r?

c) Kaptaki toplam bas nç kaç mmHg d r?

ÇÖZÜM

285

MADDEN N HALLER

SO RU 75

0°C de bulunan sabit hacimli ekildeki sistemde kaptaki toplam bas nç 278 mmHg dir. He(g)

H2O(g)

H2O(s›v›)

Sistemin s cakl 27°C ye ç kar l yor.

Buna göre, kaptaki toplam bas nç kaç mmHg olur?

(0°C de suyun buhar bas nc 5 mmHg, 27°C de suyun buhar bas nc 24 mmHg dir.)

ÇÖZÜM

Kritik S cakl kGazlar n üzerindeki bas nç artt r l d n da s v la a bi le ce i ni be lirt mi tik. Bir ga z n s cak l art t k ça ga z n s v la ma s

güç le ir ve do la y s y la da s v la t r mak için da ha yük sek ba s nç uy gu la mak ge re kir. Her gaz için öy le bir s cak l k var d r

ki bu s cak l n üs tün de ne ka dar yük sek ba s nç uy gu la n r sa uy gu lan s n gaz s v la t r la maz. Bu s cak l a o ga z n kri-tik s cak l de nir. Da ha aç k bir ifa de ile “bir ga z n ba s nç la s v la t r la bi le ce i en yük sek s cak l a kri tik s cak l k de nir.

Kri tik s cak l k, mad de le rin kim lik özel li i olup her mad de için fark l bir de er dir.

Bir gaz n kritik s cakl , o gaz n moleküller aras çekim kuv vet le ri nin bir öl çü sü dür. Za y f çe kim kuv vet le ri ne sa hip olan bir mad de nin kri tik s cak l da dü ük tür.

etkinlik7Gaz Kritik S cakl k (K)

N2(g) 126

O2(g) 159

CH4(g) 190

NH3(g) 405

Tabloda kritik s cakl klar verilen gazlarla ilgili a a daki ifadeler do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) N2, 126 K den yüksek s cakl kta s v la maz.

b) 190 K den dü ük s cak l k ta CH4 ün üze rin de ki ba s nç ar t r l r sa s v la a bi lir.

c) O2 nin molekülleri aras ndaki çekim kuvveti N2 ninkinden daha fazlad r.

d) NH3 ün kaynama s cakl CH4 ünkinden daha dü üktür. (Ayn bas nçta)

e) NH3 s v s n n buhar bas nc N2 s v s n n buhar bas nc ndan daha yüksektir. (Ayn s cakl kta)

f) O2 ve NH3 gazlar n n üzerindeki bas nç art r ld nda O2 daha yüksek bas nçta yo unla r.

286

10. SINIF K MYA

Joule – Thomson OlayBir gaz s k t r l d n da mo le kül ler ara s n da çe kim kuv vet le ri olu ur. S k la t r l m bir gaz h z la ge ni le ti lir se ga z n s -

cak l n n dü tü ü gö rü lür. Gaz h z la ge ni le di in de gaz mo le kül le ri ara s n da çe kim kuv vet le ri de ye ni lir (ko par). Bu

kuv vet le rin ye nil me si için ge re ken ener ji d or tam dan al na ma ya rak gaz mo le kül le ri nin öz s la r kul la n la rak kar la-

n r. Bu ne den le de ga z n s cak l dü er. Bu na Jou le–Thom son Ola y de nir.Buz do la b n n ça l ma s , gaz ç k me me le rin de ki so u ma, pom pa da s k an ga z n s n ma s Jou le–Thom son ola y y-la il gi li dir.

ekildeki sistemde 20°C de s k t r l m X ga z bu lun mak ta d r. Ka b n pis to nu ani den yu ka r ya

X(g)

çe ki le rek sa bit le ni yor.Bu na gö re,I. X(g) nin s cak l 20°C nin al t na dü er.II. X(g) mo le kül le ri nin or ta la ma ki ne tik ener ji si aza l r.II I. Kap ta ki ba s nç aza l r.yar g la r n dan han gi le ri do ru dur?A) Yal n z I B) Yal n z II C) I ve II D) II ve II I E) I, II ve II I

SO RU 76

e kil de ki kap ta 25°C de bu ha r y la den ge de su bu lun mak ta d r. Pis ton t an n da ani den yu ka r ya

H2O(s›v›)

H2O(g)

çe ki le rek sa bit le ni yor. Sis tem de mey da na ge len ba z de i im ler le il gi li a a da ki gra fik ler çi zi li yor.

zaman

buhar bas›nc›

I

t zaman

s›cakl›k

II

t zaman

gaz molekül say›s›

III

Bu grafiklerden hangileri do rudur?

ÇÖZÜM

288

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

10. SINIF K MYA

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


1. Hac mi 240 cm3, ba s n c 3 at mos fer olan m gram Hel yum ga z na ay n mik tar da Hel yum ka t l yor.

Ay n s cak l k ta son ba s n c n 1 at mos fer ol ma s için ha cim kaç cm3 ol ma l d r?

A) 80 B) 240 C) 480 D) 720 E) 1440

2. e kil de ki sa bit ba-s nç l kap ta, 546 °K s cak l k ta, 8g CH4 ga-z var d r.

Bu ka ba;

I. 1 gram H2 ek le mek

CH4(g) M

Piston

4

3

2

1

0

II. 1 gram He ga z ek le mek

II I. S cak l 273°C ar t r mak i lem le rin den han gi le ri ya p l r sa pis ton 3 nok-

ta s na ka yar? (Atom küt le le ri: H=1, He=4, C=12, Böl me ler e it tir.)


D) II ve II I E) I,II ve II I

3. X, Y ve Z gaz la r n n ay n s cak l k ta ki ha cim ba s nç de er le ri tab lo da ki gi bi dir.

Gaz Ba s nç Ha cim Mol Sa y s ——— ———— ———— ————— X P 4V nX

Y 2P 2V nY

Z 2P V nZ Bu na gö re nX, nY, ve nZ ara s n da ki ili ki a a -

da ki ler den han gi si dir?

A) nX = nY > nZ B) nX = nY = nZ

C) nX > nY > nZ D) nY > nX > nZ

E) nX > nY = nZ

4. 27°C de 8,2 lit re lik bir ka ba bir mik tar O2 ga z 114 cmHg ba s nç yap mak ta d r.

Bu na gö re, O2 nin küt le si kaç gram d r? (O nun atom küt le si = 16)

A) 4 B) 8 C) 16 D) 24 E) 32

5. 22 gram N2O ga z bu lu nan sa bit ha cim li bir ka ba ay n s cak l k ta 44 gram CO2 ga z ek le ni yor.

Bu na gö re,

I. Top lam mo le kül sa y s üç ka t na ç kar.

II. N2O nun k s mi ba s n c 1/3 üne dü er.

II I. Top lam ba s nç 3 ka t na ç kar.

yar g la r n dan han gi le ri do ru olur? (Atom küt le le ri: C = 12, N = 14, O = 16)

A) Yal n z I B) Yal n z II I C) I ve II

D) I ve II I E) I,II ve II I

6. I II

O2He

P, 2V 2P, 3V

M

e kil de ki gaz la r n s cak l ay n d r. M mus lu u aç la rak I.kap ta ki ga z n ta ma m pis ton iti le rek II. ka ba ak ta r l yor.

Bu na gö re olu an gaz ka r m n da He nin mol yüz de si kaç t r?

A) 20 B) 25 C) 40 D) 75 E) 80

7. V litre

2T

2V litre

T

4V litre

T1 mol X(g) 2 mol X(g) 4 mol X(g)

1 2 3

Kap lar da bu lu nan gaz la r n ba s nç la r ara s n-da ki ili ki, a a da ki ler den han gi sin de do ru ve ril mi tir? (T = Mutlak s cakl k)

A) P1>P3>P2 B) P2>P3>P1 C) P1=P2=P3

D) P1>P2>P3 E) P1>P2=P3

289

MADDEN N HALLER

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

8. M2V

He4 atm

3VN2

2 atm

TT

Ay n s cak l k ta M mus lu u aç l d n da He ve N2 gaz la r n n k s mi ba s nç la r ka çar at mos fer olur?

PHe PN2 ————— ————— A) 2,8 2,8 B) 1,6 1,2 C) 1,6 3 D) 4 1,2 E) 2,4 1,2

9.

NO(g)6 gram

X2(g)12,8 gram

P, T P, T

V 2V

e kil de ki kap lar da bu lu nan gaz la r n ba s nç ve s cak l k la r e it tir.

Bu na gö re X in atom küt le si kaç t r? (Atom küt le le ri: N=14, O=16)

A) 16 B) 24 C) 32 D) 48 E) 64

10. Ha cim ve mo le kül sa y la r e it olan X, Y ve Z gaz-la r n n ilk ve son s cak l k la r a a da ki gi bi dir.

Gaz lk S cak l k Son S cak l k ——— —————— —————— X 40°C 80°C Y 300°K 600°K Z 273°K 273°C Bu na gö re han gi gaz la r n son ba s n c ilk ba s n-

c n n iki ka t d r?

A) Yal n z X B) Yal n z Y C) X ve Y

D) Y ve Z E) X, Y ve Z

11.

M5 atm2 litre

2 atm4 litre

I

II

T

T

e kil de ki kap lar ara s n da ki mus luk aç l p ba s nç den ge si ku rul duk tan son ra tek rar ka pa t l yor.

Bu na gö re son du rum da II.kap ta P.V de e ri kaç lit re.atm dir?

A) 3 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10

12. X, Y ve Z ide al gaz la r na ili kin ni ce lik ler a a da ki gi bi dir.

X(g)

Bas›nç

Mol say›s›

Mutlak s›cakl›k

P

n

2T

Y(g)

2P

2n

T

Z(g)

2P

n

T

Bu na gö re, gaz la r n ha cim le ri ara s n da ki ili ki, a a da ki ler den han gi si dir?

A) VX = 2VY = 4VZ B) VX = VY = 2VZ

C) VX = 4VY = 4VZ D) VX = VY = VZ

E) 2VX = VY = 2VZ

13.

3 atm2V

BoV

T

T

M

e kil de ki sis tem de M mus lu u aç l p mut lak s cak-l k iki ka t na ç kar t l yor.

Bu na gö re kap lar da ki ba s nç kaç atm olur? (V: Ha cim, T: S cak l k)

A) 6 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1

1.E 2.B 3.A 4.C 5.D 6.B 7.E 8.B 9.A 10.D 11.C 12.A 13.B

290

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

10. SINIF K MYA

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


1. Kap ta ki gaz ka r m n n ba s n c

m gram SO3

m gram CH4

3,6 atm dir. Bu na gö re, gaz la r n k s-

mi ba s nç la r ka çar atm dir?

(Atom küt le le ri: H=1, C=12, O=16, S=32)

PSO3 PCH4 ————— —————

A) 0,6 3 B) 3 0,6 C) 1,2 2,4 D) 2,4 1,2 E) 1,8 1,8

2.

2 litreT

16 g O2

P1

3 litre2T

16 g CH4

P2

e kil de ki kap lar da bu lu nan O2 ve CH4 gaz la r -

n n ba s nç la r ora n PP

2

1

ne dir?

(Atom küt le le ri: H = 1, C = 12, O = 16,

T = Mutlak s cakl k)

A) 43 B)

32 C)

53 D)

21 E)

83

3.

M1 litreBo

2 litre6 atmO2(g)

I

II

T°C

e kil de ki sis tem de s cak l k de i ti ril me den mus-luk çok k sa bir sü re aç la rak ge ri ka pa t l d n da, II. kap ta ba s nç 3 atm ol mak ta d r.

Bu na gö re, I kap ta ki ga z n yüz de ka ç II. ka ba geç mi tir?

A) 40 B) 25 C) 20 D) 15 E) 10

4. 8 gram X ga z 546°C de 22,4 lit re lik bir kap ta 114 cmHg ba s nç yap mak ta d r.

Bu na gö re X ga z n n mo le kül küt le si ne dir?

A) 2 B) 4 C) 8 D) 16 E) 32

5.

MHe Ne

hareketli piston

1 2 3 4 52V

cam balon

e kil de ki cam ba lon da 2h cmHg ba s nç ya pan He

ga z bu lun mak ta d r.

Aç k ha va ba s n c n n h cmHg ol du u or tam da, sa bit s cak l k ta M mus lu u aç l d n da ha re ket-li pis ton ne re de du rur?

(Kap ta ki ara l k lar e it ve her böl me V ha cim li dir.)

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

6. e kil de ki sa bit ha cim li kap ta

2 molCH4(g)

T, V

2 mol CH4 ga z bu lu nu yor. Ay n s cak l k ta bu ka ba 64 gram SO2 ga z ek le ni yor.

Bu na gö re,

I. Yo un luk iki ka t na ç kar.

II. Mo le kül sa y s iki ka t na ç kar.

II I. Ba s nç 1,5 ka t na ç kar. yar g la r n dan han gi le ri do ru olur? (Atom küt le le ri: H = 1, C = 12, O = 16, S = 32)



291

MADDEN N HALLER

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

7. e kil de ki gra fik 4 gram X ga z n n P.V–T ili ki si ni gös ter mek te dir.

Bu na gö re X ga-z n n mo le kül küt le si kaç t r?

P.V (Lt.atm)

T (°K)

11,2

273 546

5,6

X

A) 4 B) 16 C) 24 D) 28 E) 44

8. Sa bit ha cim li bir kap ta bu lu nan Hel yum ga z bir s

kay na y la dü zen li ola rak s t l yor.

Bu i lem s ra s n da a a da ki ler den han gi si do ru olur?

Moleküllerinin Yo unluk Bas nç Ortalama K.E. —————— —————— —————— A) Artar De i mez Artar

B) Artar Artar Artar

C) De i mez Artar Artar

D) De i mez De i mez Artar

E) De i mez Artar De i mez

9. “Ayn s cakl k ve bas nçta gazlar n e it hacimler-inde e it say da molekül bulunur.”

Buna göre, a a daki gaz çiftlerinden hangisi ayn artlarda e it hacim kaplar?

(Atom kütleleri: C = 12, N = 14, O = 16, S = 32)

I. gaz II. gaz

A) 80 gram SO3 80 gram SO2

B) 32 gram SO2 32 gram O2

C) 21 gram N2 28 gram CO

D) 12 gram O2 24 gram SO2

E) 16 gram O2 32 gram O2

10. T s cak l n da 20 lit re lik kap ta 3 atm ba s nç ya pan bir ide al ga z n, ay n mik ta r n n 30 lit re lik kap ta 2T s cak l n da ba s n c kaç atm olur?

(T : Mutlak s cakl k)

A) 7 B) 6 C) 5 D) 4 E) 2

11. e kil de ki sa bit ha-cim li kap ta bir mik-tar NO ga z bu lu nu-yor.

Bu ka ba,

I. Ka b s t mak

II. Or ta ma bir mik tar da ha

NO(g)

NO ga z gön der mek

II I. Or tam dan bir mik tar NO ga z çek mek i lem le rin den han gi le ri ya p l r sa kap ta ki gaz

ba s n c de i ir?



12. Sa bit s cak l k ve ba s nç ta, ide al gaz lar için a a -

da ki gra fik ler çi zi li yor.

V

n V

V

0 0 0

nV

1n

Bu gra fik ler den han gi le ri do ru dur? (V: ha cim, n: Mol sa y s )

A) Yal n z I B) I ve II C) I ve II I


1.A 2.E 3.B 4.D 5.D 6.C 7.B 8.C 9.D 10.D 11.E 12.E

306

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

10. SINIF K MYA

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


1. TV

m gramCH4

T2V

6,4 gramSO2

sürtünmesizhareketli piston

ekildeki düzenekte sürtünmesiz piston hareketsiz durmaktad r.

Buna göre, sistemdeki CH4 gaz kaç gramd r?

(Atom kütleleri: H = 1, C 12, O = 16, S = 32)

A) 0,8 B) 1,6 C) 3,2 D) 6,4 E) 12,8

2. 50°C s cakl ktaki 1 mol ide al ga z n mik ta r de i -ti ril me di i hal de, hac mi ve PV çar p m iki ka t na ç k m t r.

Buna göre,

I. Bas nc de i memi tir.

II. S cakl 100°C ye ç kar lm t r.

III. nTPV oran artm t r.

yarg lar ndan hangileri do ru olur?



3. X2(g) + 3Y2(g) 2XY3(g)

denk le mi ne gö re ay n ko ul lar da 9 ar lit re X2 ve Y2 gaz la r tep ki me ye so ku lu yor. Tep ki me ta mam lan-d n da XY3 ün k s mi hac mi 6 lit re ola rak öl çü lü-yor.

Bu na gö re,

I. Kap ta top lam 12 lit re gaz var d r.

II. Her iki gaz dan da bir mik tar art m t r.

II I. Kap ta ki X2 nin k s mi hac mi 6 lit re dir.




4. Gaz la r n hac mi ile il gi li üç gra fik öy le dir.

hacim

bas›nç

(Mol say›s› ves›cakl›k sabit)

I

0

hacim

mutlaks›cakl›k

(Mol say›s› vebas›nç sabit)

II

0

P.V

mol say›s›

(Bas›nç ves›cakl›k sabit)

III

0

–273

de al dav ra n ta ki gaz lar için bu gra fik ler den han gi le ri do ru dur?



5. P.V

P

1

32

S cakl sabit tutulan ideal bir gaz örne ine uygu-lanan i lemlere ili kin P.V çarp m n n P ile de i imi ekildeki gibidir.

Buna göre,

I. 3. i lemde, V sabitken n azalt lm t r.

II. 1. i lemde, n sabitken V art r lm t r.

III. 2. i lemde, n sabitken V azalt lm t r.



D) I ve III E) II ve III

307

MADDEN N HALLER

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

6. Kar m halinde bulunan gazlardan herhangi birin-in mol say s n n toplam mol say s na oran o gaz n mol kesrini verir.

H2, O2 ve He gazlar ndan olu an bir kar mda

hidrojen gaz n n mol kesri 53 , oksijen gaz n n mol

kesri ise 103 dür.

Buna göre kar m n molce % de kaç He

gaz d r?

A) 10 B) 40 C) 50 D) 60 E) 80

7. Kapal bir kapta T(°K) s cakl nda X gaz varken bas nç 0,4 atm dir. Bu kapta; 2X(g) Y(g) tepki-mesi gerçekle ti inde 2T s cakl nda bas nç 0,6 atm oluyor.

Buna göre, X in yüzde (%) kaç harcanm t r?

A) 80 B) 75 C) 50 D) 40 E) 25

8. deal bir gaza a a daki i lemler uygulan yor:

I. Sabit hacimde ve sabit mol say da s cakl art rmak

II. Sabit hacimde ve sabit s cakl kta kaba gaz eklemek

III. Sabit s cakl kta ve sabit bas nçta kaba gaz eklemek

Bu i lemlerde TP oran nas l de i ir?

I II III

A) Artar Artar Artar

B) De i mez Artar Artar

C) Artar Artar De i mez

D) De i mez Artar De i mez

E) Azal r De i mez Artar

9. C2H5OH + Na C2H5ONa + 21 H2

tepkimesine göre 0°C, 2 atmosfer bas nçta 4,48 litre H2 gaz elde etmek için kaç mol C2H5OH harcanmal d r?

A) 0,8 B) 0,7 C) 0,6 D) 0,5 E) 0,4

10. Kapal bir kapta, 2 atmosfer bas nç alt nda yaln z 4 mol NH3 gaz bulunmaktad r.

Bu gaz, sabit s cakl kta u denkleme göre ayr yor.

2NH3(g) N2(g) + 3H2(g)

Kaptaki bas nç 3 atmosfere ula t anda, NH3, N2 ve H2 gazlar n n mol say lar kaçt r?

NH3(g) N2(g) H2(g) –––– –––– –––––

A) 2 1 3

B) 3 0,5 1,5

C) 1 1,5 4,5

D) 0 2 6

E) 0 1 3

11. Bir madde nin, bi rim hac mi nin küt le si ne “öz küt-le” de nir.

Gaz la r n ba s n c , s cak l k ve ha cim de i im le ri so nu cu de i ir.

Sabit s cakl kta bas nç hacimle ters orant l olarak de i ir.

Buna göre, sabit s cakl kta, belirli bir mitar O2 gaz n n hacmi yar ya indirilirse, bas nc (p), kütlesi (m) ve özkütlesi (d) nas l de i ir?

A) m de i mez, d yar ya iner.

B) p yar ya iner, d iki kat na ç kar.

C) m ve d iki kat na ç kar.

D) m ve p iki kat na ç kar.

E) p ve d iki kat na ç kar.

12. 22,4 litrelik bir kapta 4m gram O2, 2m gram CH4, m gram He gazlar ndan olu an bir kar m n 273°K s cakl nda 2 atmosfer bas nç yapmaktad r.

Buna göre, m kaçt r?

(Atom kütleleri: H = 1, He = 4, C = 12, O = 16)

A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1

1.A 2.A 3.D 4.D 5.A 6.A 7.C 8.D 9.A 10.A 11.E 12.B

309

MADDEN N HALLER

309

SIVILARS v lar n Özellikleri

S v lar n belirli bir ekilleri olmay p bulundu u kab n doldurabildikleri kadar n n eklini al rlar. S v fazda, tanecikler aras bo luk gaz faza göre daha azd r. Bu nedenle s v fazda moleküller aras çekim gaz fa-za göre daha kuvvetlidir. S v lar ak kan özellik gösterirler.S v faz, gaz faza göre daha dü ük enerjilidir.S cakl k artt kça, s v lar n hacimleri de artar. Ancak s v lar n hacimleri bas nçla de i mez.S v lar bir araya getirildi inde birbirlerinin içinde zamanla yay l rlar.

Bir kapta bulunan belirli kütledeki bir s v ya ili kin a a daki grafikler çizilmi tir. 47+/�4/

G+7#�

,+ 4 @ ,+ 4 @

�&31 �1/G+7#�

( 47+/�4/ +,#!)

� ��



SO RU 1

Pistonlu bir kapta bulunan HCl gaz üzerindeki bas nç art r larak s cakl k dü ürüldü ünde kapta HCl s v s olu uyor.

Buna göre,I. HCl molekülleri aras ndaki ba kuvveti artar.II. HCl moleküllerinin düzensizli i azal r.III. HCl moleküllerinin ak kan özelli i kaybolur.yarg lar ndan hangileri do rudur?A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

Bölüm 2 SIVILAR ve KATILAR

310

10. SINIF K MYA

SO RU 2

ekildeki kab n dibinde H2O(s) ve üzerinde H2(g) vard r. Kaba ayn s cakl kta H2 gaz gönderiliyor.

Bu i lem s ras nda kaptaki H2O(s) ve H2(g) nin yo unluk (d) – zaman (t) de i imini gösteren H2(g)

H2O(s›v›)

grafika a dakilerden hangisidir?

$

!

"�.

�)

"�

$

!

"�

2)

"�.

$

!

"�.-)"�

$

!

"�.

K)"�

$

!

"�.

�)"�

ÇÖZÜM

Yüzey GerilimiS v lar n yüzeyini bir birim (1 cm2 veya 1 m2) art rmak için gereken enerjiye

Y›¤›n

Yüzey

yüzey gerilimi denir.

Moleküller aras kuvvetler, molekülleri bir araya ve iç k sma do ru çekti i için, bir s v n n yüzeyi düzgündür. Bir s v n n yüzey ge ri li mi, yü zey de ki mo-le kül le rin, den ge len me mi net bir kuv vet le içe do ru çe kil me le ri nin bir so-nu cu dur.

Bu kuv vet, mo le kül le rin düz gün ola rak is tif len me si ni ve böy le ce düz gün bir yü zey olu ma s n sa lar.

Ha va da as l du ran bir s v dam la c kü re sel dir. Çün kü yü zey ge ri lim sonu-cu moleküller en küçük yüzeyli olan küre biçimini al rlar.

S v molekülleri aras ndaki çekim kuvveti ne kadar büyükse s v n n yüzey gerilimi de o kadar büyüktür.

Kapilar EtkiGeni bir kaba konulan suyun yüzeyi düzgündür. Ancak su dar borularda yükselir. S v lar n dar borularda yükselme-si olay na kapilar etki denir.

S v molekülleri ile borunun iç yüzeyi aras ndaki çekim kuvvetlerinden dolay s v boruda yükselir.

AdhezyonFarkl iki maddenin molekülleri aras ndaki çekim kuvvetine adhezyon kuvvetleri denir.

KohezyonMaddenin kendi molekülleri aras ndaki çekim kuvvetine kohezyon kuvvetleri denir.

çinde su bulunan ince bir cam tüp dü ünülecek olursa, suyun kendi molekülleri aras nda kohezyon kuvvetleri, cam ile su aras nda ise adhezyon kuvvetleri bulunur. S v lar n ince tüpler içerisindeki yükselme ve alçalma hareketi tamamen bu iki kuvvet aras ndaki etkile imle ba lant l olan yüzey gerilimi ile ili kilidir.

311

MADDEN N HALLER

Camdan yap lm iki boruya X ve Y s v lar konuldu unda ekilde görülen durumlar

�6�$1%1� �6�$1%1�

�( 494)�( 494)olu maktad r.

Bu olay n nedenini aç klay n z.

SO RU 3 1�$+��+ P

�+��&

�6�;�/#�

1�$+��+ P

?� $#�

�6�;�/#�

Naylon üzerine damlat lan su damlas naylonu slatmay p küresel bir durum al rken, mendile damlat lan su damlas mendil taraf ndan emilerek mendil slan r.Bu olay maddeler aras ndaki adhezyon ve kohezyon kuvvetlerini kar la t rarak aç klay n z.

ÇÖZÜM

SO RU 4

I. Bitkilerde, köklerde al nan suyun bitkinin di er organlar na iletilmesiII. Kan n damarlarda yerçekimene ters yönde hareket etmesiIII. Cilalanm ayakkab ya su damlat ld nda suyun ayakkab taraf ndan emilmeden akmasolaylar ndan hangilerinde adhezyon > kohezyon olur?A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

312

10. SINIF K MYA

312

Yüzey Gerilimine Etki Eden Faktörler

Bas nç - S v n n Cinsi

Bir s v üze rin de ki ga z n ba s n c ar t r l d n da ya da s v üze ri ne bu s v da çö zün me yen bir ba ka s v ek len di in de s v -

n n yü zey ge ri li mi aza l r. Bu nun ne de ni s v n n yü ze yin de ki mo le kül le rin kar faz da ki mo le kül ler le yap t et ki le im dir.

S cak l k

S cak l n ar t r l ma s , s v n n yü zey ge ri li mi ni dü ü rür. Çün kü s cak l k art t k ça mo le kül le rin ha re ke ti ar tar. Ar tan ha re-

ket de mo le kül ler ara s çe kim kuv vet le ri nin et ki si ni azal t r.

S v n n Saf l

Ge nel lik le çö zel ti le rin yü zey ge ri li mi saf çö zü cü ye gö re dü ük tür. S v da çö zü nen mo le kül ler, iç te ki çö zü cü mo le kül le-

ri nin yü zey de ki çö zü cü mo le kül le ri ne do ru çek me si ni bel li öl çü de en gel le di in den s v n n yü zey ge ri li mi ni dü ü rür ler.

Yüzey Aktif Madde

Çözücünün yü zey ge ri li mi ni dü ü ren mad de le re yü zey ak tif mad de ler de nir.

Su lu çö zel ti le rin yü zey ak tif mad de le ri, sa bun lar, de ter jan lar, or ga nik asit ler, al kol ler, eter ler vs ola rak sa y la bi lir.

Yüzey naktif Madde

Çözücünün yüzey gerilimini de i tirmeyen maddelere yüzey inaktif maddeler denir.

eker, gliserin, organik asit tuzlar yüzey inaktif maddelerdir.

Di er maddelerin aksine iyonik tuzlar, suda çözündüklerinde yüzey gerilimini art r rlar. Suda çözünen iyonlar, su molekülleriyle iyon–dipol etkile imi yaparak su moleküllerinin çözeltinin iç k s mlara çekilmesini sa lar.

etkinlik1A a daki aç klamalar do ru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a) Havada as l duran s v damlalar n n küresel olma nedeni s v n n yüzey gerilimidir.

b) Yüzey geriliminden dolay s v lar en büyük yüzeyli durumu olu turma e ilimindedirler.

c) Bir s v üzerine gaz gönderilip bas nç art r ld nda s v n n yüzey gerilimi azal r.

d) Bir s v n n yüzeyindeki moleküller ba ka bir madde taraf ndan s v n n d na çekildi inde s v n n yüzey geri-limi azal r.

e) Dar borularda adhezyon kuvvetleri yeterince büyükse, s v burada kendili inden yükselir.

f) Su molekülleri aras ndaki kohezyon kuvvetleri yeterince büyükse, s v boruda kendili inden yükselir.

g) S cakl n art r lmas , s v lar n yüzey gerilimini dü ürür.

h) Yüzey aktif maddeler (sabun, deterjan vs) suyun yüzey gerilimini art r rlar.

313

MADDEN N HALLER

313

etkinlik2A a daki aç klamalarda bo luklara gelmesi gereken uygun kelimeyi tablodan seçerek yerle tiriniz.

• Adhezyon kuvvetleri • Kohezyon kuvvetleri • Yüzey gerilimi

• ç bükey • D bükey • S cakl k

• Yüzey aktif • Yüzey inaktif

a) Bir s v n n yüzeyini bir birim art rmak için gereken enerji miktar na …………………………… denir.

b) Farkl iki maddenin molekülleri aras ndaki çekim kuvvetlerine …………………………… denir.

c) Bir maddenin kendi molekülleri aras ndaki çekim kuvvetlerine …………………………… denir.

d) Bir s v n n molekülleri aras ndaki kohezyon kuvvetleri, s v n n içinde bulundu u boruyla olu turdu u adhezyon kuv-vetlerinden büyükse s v …………………………… bir ekil al r.

e) Bir s v n n molekülleri aras ndaki kohezyon kuvvetleri, s v n n içinde bulundu u boruyla olu turdu u adhezyon kuv-vetinden küçükse s v …………………………… bir ekil al r.

f) …………………………… artt kça s v lar n yüzey gerilimi azal r.

g) Çözücülerin yüzey gerilimini dü üren maddelere ............................ maddeler denir.

h) Çözücülerin yüzey gerilimini de i tirmeyen maddelere ............................ maddeler denir.

SO RU 5

S v lar n yüzey gerilimi ile ilgili a a dakilerden hangisi yanl t r?

A) S v lar n kimlik özelliklerindendir.

B) Moleküller aras çekim kuvveti fazla olan s v n n yüzey gerilimi daha fazlad r.

C) Yüzey aktif maddeler, içinde çözündükleri s v n n yüzey gerilimini art r rlar.

D) S cakl k art s v lar n yüzey gerilimini dü ürür.

E) S v üzerindeki bas nc n art r lmas s v lar n yüzey gerilimini azalt r.

ÇÖZÜM

314

10. SINIF K MYA

Ak kanl k (Viskozite)Bir s v n n akmaya kar gösterdi i dirence viskozite denir. Bir s v n n viskozitesi ne kadar büyükse o kadar yava akar. Viskozitenin tersine ak c l k denir.Her ak kan n viskozitesi vard r. Gazlar da ak kan maddelerdir. Bu nedenle gazlar n da viskoziteleri vard r. Gazlar n viskoziteleri çok küçük yani ak c l klar çok büyüktür.

Viskoziteye Etki Eden FaktörlerMoleküller aras çekim kuvvetlerinin artmas viskoziteyi art r r. Kuvvetli moleküller aras güçler, molekülleri bir arada tu-tar ve moleküllerin hareketlerini s n rlar.

Büyük kütleli ve do rusal bir molekül yap s na sahip s v lar n viskoziteleri, küçük ve küresel moleküllerden olu an s -v n n viskozitesinden daha yüksektir.

S cakl k artt kça moleküller aras ndaki çekim kuvvetleri azal r ve bu nedenle s v n n vistozitesi azal r.

CH2 – OH |CH – OH H2O |CH2 – OH

Gliserin Su

Aç k formülü verilen gliserin ile suyun viskozitelerini kar la t r n z.

SO RU 6

X s v s n n viskozitesi, Y s v s n n viskozitesinden daha büyüktür.Buna göre,I. X in molekülleri aras ndaki çekim kuvvetleri, Y ninkinden fazlad r.II. X in ak h z , Y nin ak h z ndan fazlad r.III. X s v s , Y s v s ndan daha ak c d r.yarg lar ndan hangileri do rudur?A) Yaln z I B) Yaln z II C) Yaln z III D) I ve II E) I ve III

ÇÖZÜM

315

MADDEN N HALLER

SO RU 7

�( ) �( ) A( )

X, Y ve Z s v lar ndan al nan örnekler özde ortamlara ayn anda damlat ld klar nda yukar daki durum olu uyor.Buna göre,I. X s v s n n viskozitesi Y s v s n n viskozitesinden daha fazlad r.II. Y s v s n n ak h z , Z s v s n n ak h z ndan daha azd r.III. Z molekülleri aras ndaki çekim kuvvetleri, X s v s n n molekülleri aras ndaki çekim kuvvetlerinden daha fazlad r.yarg lar ndan hangileri do rudur?A) Yaln z I B) Yaln z III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

Maddenin Halleri

Maddeler bulunduklar ko ullara (s cakl k ve bas nç) göre kat , s v veya gaz halde bulunur.

Kat HalKat hal maddenin en düzenli ve en dü ük enerjili halidir.Kat y olu turan atom, molekül veya iyonlar aras bo luklar çok azd r.Tanecikler aras ndaki çekim kuvvetinin en fazla oldu u hal kat haldir.Kat halin belirli bir hacmi ve ekli vard r.Ak kan olmad için kat halde tanecikler sadece titre im hareketi yapar.Bas nçla hacimleri de i mez yani s k t r lamazlar.

S v HalS v lar konuldukar kab n doldurdu u kadar k sm n n eklini al rlar.S v lar ak kan olup s v y olu turan tanecikler birbiri üzerinden kayarak hareket ederler.Bir maddenin s v hali kat haline göre daha düzensiz ve daha yüksek enerjilidir.Bas nçla s v lar n hacimleri de i mez yani s k t r lamaz.

Gaz HalBir maddenin gaz hali di er hallerine göre en düzensiz ve en yüksek enerjili haldir.Gaz halin belirli bir ekli olmay p bulundu u kab n her taraf na homojen da l r.Gaz halinde tanecikler aras nda çekim kuvvetleri yoktur.Gaz tanecikleri aras nda büyük bo luklar vard r. Bu nedenle bas nçla önemli oranda s k t r labilir.

Plazma HalKat bir cisme enerji verilirse ( s tma, gerilim uygulama vs) önce s v daha sonra da gaza dönü ür. Gaz halinden son-ra enerji verilmeye devam edilirse gaz atomunun elektronlar çekirde in çekiminden kurtulur. Bunun sonucunda iyon, elektron ve nötr atomdan olu an bir kar m olu ur. Bu kar ma plazma denir.

316

10. SINIF K MYA

etkinlik3A a daki tabloda verilen maddelerin oda ko ullar ndaki (1 atm bas nç, 25 °C s cakl k) fiziksel halleri için bo lukla-r doldurunuz.

Madde Fiziksel Hali Maddeyi Olu turan Türler

S k t r labilme Özelli i Ak kanl k Özelli i

Demir

Alkol

Sodyum klorür

Oksijen (O2)

Hal De i imleri ve IsHal De i imiBir mad de nin ka t , s v , gaz hal le ri nin bi rin den bir ba ka s na geç me si ne hal de i i mi de nir.

IsS cak bir cisimden so uk cisme aktar lan enerjiye s denir.

Is ak m bazen s cakl k de i imine neden olurken baz durumlarda hal de i imine neden olur.

/+!4�%#��

$& �+ 494

,1G+%�+;�+

�&31 �+;�+5+�

0,�#��;��

�4 4�+�4%(� $&!�%�#/)

�4 4�9�%#%(�/�&!�%�#/)

�(/+!4) �( 494) �(5)

Q�� $0�� #��G+�

Q�� $0;0/�� %'#�G+�

Q�� $0�� #��G+�

Q�� 0/ �/�� %'#�G+�

ErimeKat maddelerin s alarak s v hale geçmesine erime denir.

Erime NoktasBir maddenin belli bas nç alt nda kat halden s v hale geçti i s cakl a erime noktas (erime s cakl ) denir.

317

MADDEN N HALLER

DonmaS v maddenin s vererek kat hale geçmesine donma denir.

Donma NoktasBir maddenin belli bas nç alt nda s v halden kat hale geçti i s cakl a donma noktas (donma s cakl ) denir.

Buharla maS v maddelerin s alarak gaz hale dönü mesine buharla ma denir. S v lar her s cakl kta buharla abilir.

Yo u maBir gaz n s vererek s v ya dönü mesine yo u ma denir.

Süblimle meBir maddenin kat halden s v hale dönü meden direk gaz hale dönü mesine süblimle me denir.

Geri Süblimle meSüblimle menin tersi olarak, gaz bir maddenin do rudan kat hale dönü mesine geri süblimle me denir. Geri süblim-le mede s aç a ç kar. (Su buhar n n kat hale geçmesine özel olarak k ra la ma denir.)

etkinlik4A a daki fiziksel de i meleri adland r p de i me s ras nda s al n rsa “ s al n r” s veriliyorsa “ s verir” eklinde be-lirtiniz.

De i im De i imin Ad Is al r / Is verir

a) Buz Su

b) Kat naftalin Naftalin buhar

c) S v alkol Alkol buhar

d) yot buhar Kat iyot

e) Buz Su buhar

f) Su Buz

318

10. SINIF K MYA

Ar Bir Maddenin Hal De i im Grafi i

Ar bir mad de nin sa bit ba s nç al t n da, ka t hal den ba la na rak gaz ha le 47+/�4/

4 4

(*�)B�

(��)B��H H��

B� /+!4 /+!4> 494 494 494>5+� 5+�

dö nü ün ce ye ka dar s t l ma s na ili kin s cak l k – s gra fi i ni in ce le ye ce-iz.

I. Ara l k

Bu ara l k ta mad de ka t olup ho mo jen gö rü nüm lü dür. S cak l k T1 den T2 ye ka dar ar tar. S cak l k art t için ta ne cik le rin or ta la ma ki ne tik ener ji si ar tar. Bu ara l k ta maddenin po tan si yel ener ji si de i me z.

II. Ara l k

Bu ara l k ta mad de ka t –s v ka r m ek lin de olup gö rü nüm he te ro jen dir. Ar bir mad de nin eri me si s ra s n da s cak-l k sa bit kal d n dan ta ne cik le rin or ta la ma ki ne tik ener ji si de de i mez. An cak bu ara l k ta mad de nin po tan si yel ener-ji si ar tar.

Eri me sü re sin ce ka t n n yo unlu u de i mez.

II I. Ara l k

Bu ara l k ta mad de s v olup ho mo jen gö rü nüm lü dür. Mad de ta ma men s v ha le geç tik ten son ra, s al d k ça s cak l ar ta ca n dan or ta la ma ki ne tik ener ji si ar tar. Bu du rum kay na ma nok ta s na ka dar sü rer. Bu ara l k ta maddenin po tan si-yel ener ji si de i mez. Is n ma sü re sin ce s v n n bu har ba s n c ar tar.

IV. Ara l k

Bu ara l k ta mad de s v – gaz ka r m olup gö rü nüm he te ro jen dir.

Kay na ma sü re sin ce ar mad de le rin s cak l de i me di in den or ta la ma ki ne tik ener ji de de i mez. An cak kay na ma s -ra s n da mad de nin top lam po tan si yel ener ji si ar tar.

Kaynamakta olan s v n n yo unlu u ve buhar bas nc de i mez.

V. Ara l k

Bu ara l k ta mad de gaz ha lin de olup gö rü nüm ho mo jen dir.

Bu ara l k ta ve ri len s mad de nin s cak l n ar t ra ca için or ta la ma ki ne tik ener ji de ar tar.

319

MADDEN N HALLER

Saf bir X maddesinin hal de i imine ili kin s cakl k–zaman ili kisi

�+�+ ($/)

47+/�4/(N-)

��

��

��

�� H H��

��

grafi i ekildeki gibidir.


a) X maddesinin erime ve kaynama s cakl kaç °C dir.

b) X maddesi hangi aral klarda heterojen görünümlüdür.

c) X maddesinin hangi aral klarda potansiyel enerjisi artar?

d) X maddesinin hangi aral klarda kinetik enerjisi artar?

SO RU 8

Saf bir X kat s erime noktas n n alt ndaki bir s cakl ktan erime noktas n n üzerindeki bir s cakl a kadar s t l yor. Bu

i lemde baz de i imlere ili kin a a daki grafikler çizilmi tir.

s›cakl›k

›s›a

kat›kütlesi

s›cakl›kb

kütle

zamanc

ortalamakinetik enerji

zamand

potansiyelenerji

zamane

s›v›

kat›


ÇÖZÜM

320

10. SINIF K MYA

etkinlik5X, Y ve Z maddelerinin normal (1 atm) erime ve kaynama s cakl klar tablodaki gibidir.

Madde EN (°C) KN (°C)

X –100 –5

Y –35 360

Z 28 600


a) Oda ko ullar nda (25°C, 1 atm) X, Y ve Z nin fiziksel hali nas ld r?

b) Normal ko ullarda (0°C, 1 atm) X, Y ve Z nin fiziksel hali nas ld r?

c) Oda ko ullar nda molar hacmi en fazla olan hangisidir?

d) Suyun normal bas nçta s v oldu u s cakl k aral nda X, Y ve Z hangi fiziksel hallerde bulunabilir?

e) Y nin s v oldu u en dü ük s cakl kta X ve Z hangi fiziksel halde bulunur?

f) X in s v oldu u s cakl klarda Y ve Z hangi fiziksel halde bulunur?

g) S cakl k –50°C den 100°C ye getirildi inde X, Y ve Z nin fiziksel hali nas l de i ir?

Hal De i imleriyle lgili Is Hesaplamalar

Erime Is s (Le)Erime noktas ndaki 1 gram kat n n s v hale geçmesi için gerekli s miktar na erime s s denir. (Gizli erime s s ola-

rak da ifade edilebilir)

Erime s s u ba nt ile hesaplan r.

Q = m . Le Q : Mad de nin al d s (J) m : Mad de nin küt le si (g) Le : Eri me s s (J/g)

Erime noktas ndaki 1 mol kat n n erimesi için gerekli s miktar na ise molar erime s s denir.Bu durumda ba nt da kütle yerine mol kullan l r.

Q = n . Le (n : mol say s )

Donma Is s (Ld)Donma noktas ndaki 1 gram s v n n donarken aç a ç kard s miktar na donma s s denir.Maddelerin donma ve erime s lar ayn ba nt ile hesaplan r. Bir maddenin donma ve erime s lar birbirine e ittir.

Buharla ma Is s (Lb)Kaynama noktas ndaki 1 gram s v n n gaz hale geçmesi için gerekli olan s miktar na buharla ma s s denir. (Gizli buharla ma s s oarak da ifade edilir) Buharla ma s s u ba nt ile hesaplan r.

Q = m . Lb

321

MADDEN N HALLER

Kaynama noktas ndaki 1 mol s v n n buhar haline geçmesi için gerekli olan s miktar na molar buharla ma s s denir. Bu durumda ba nt da kütle yerine mol kullan l r. (n : mol say s )

Q = n . Lb

Molar buharla ma s s büyük olan s v n n moleküller aras çekim kuvvetleri fazlad r.

Süblimle me Is s (Ls)1 gram kat n n gaz hale dönü mesi için gerekli olan s miktar na süblimle me s s denir.

1 gram kat n n süblimle me s s ; erime s s ve buharla ma s lar n n toplam na e ittir.

Ls = Le + Lb

Is al veri iyle sadece hal de i imi olmaz. Bu durumlarda al nan - verilen s ile s cakl k de i imi olur.

S cakl k de i imi s ras nda al nan - verilen s miktar u ba nt ile hesaplan r.

m : Is t lan maddenin kütlesi (g)Q = m . c . t c : Is t lan maddenin öz s s (J/g.°C)

t : Is t lan cismin ilk ve son s cakl aras ndaki fark (°C)

–20°C de bulunan 100 gram buz parças s t larak s cakl +10°C ye getiriliyor.

Bu i lem için harcanan s kaç j dir?

(Cbuz = 2,09 J/g°C, Le = 334,4 J/g, Csu = 4,18 J/g°C)

322

10. SINIF K MYA

SO RU 9 S›cakl›k (°C)

80

1000

20

200 400 700Is› (Joule)

Ar X kat s n n 1 gram n n 1 atmosfer d bas nçta s t lmas na ili kin s cakl k - s de i im grafi i ekildeki gibidir.

Bu grafi e göre, X maddesiyle ilgili a a daki yarg lardan hangisi yanl t r?

A) Normal erime s cakl 20 °C dir.

B) Erime s s , 100 J/g dir.

C) S v halde s nma s s (öz s s ), / .° .J g C dir310

D) Buharla ma s s , 700 J/g dir.

E) Kat halde s nma s s (öz s s ), 5 J/g.°C dir.

ÇÖZÜM

SO RU 10

Suyun de i ik fiziksel hallere geçi te olaya e lik eden s lar Q1, Q2 ve Q3 ile gösterilmi tir.

H2O(k) + Q1 H2O(s)

H2O(s) + Q2 H2O(g)

H2O(k) + Q3 H2O(g)

Buna göre Q1, Q2 ve Q3 aras ndaki ili ki a a dakilerin hangisinde do ru verilmi tir?

A) Q1 = Q2 = Q3 B) Q1 + Q2 = Q3 C) Q1 + Q3 = Q2 D) Q2 + Q3 = Q1 E) Q1 – Q3 = Q2

ÇÖZÜM

SO RU 11

–20°C deki 20 gram buza 8778 joule s verildi inde son s cakl k kaç °C olur?

(Cbuz = 2,09 j/g°C, Le = 334,4 j/g, Csu = 4,18 j/g°C)

ÇÖZÜM

323

MADDEN N HALLER

SO RU 12

–10°C deki m gram buza 3762 joule s verildi inde m2

gram buz s v hale geçmektedir.

Buna göre, buzun ba lang ç kütlesi (m) kaç gramd r?


ÇÖZÜM

SO RU 13

Saf bir X s v s n n so umas na ili kin s cakl k– s grafi i ekildeki gibidir. 47+/�4/�(N-)

4 4�(')��< ��<�

��

��Buna göre, a a daki sorular cevaplay n z. (Cs v = 3,344 j/g°C)

a) X s v s n n kütlesi kaç gramd r?

b) X in donma s s kaç j/g dir?

ÇÖZÜM

SO RU 14

–20°C deki 40 gram buza 16720 joule s verilirse son s cakl k ve fiziksel hali ne olur?


ÇÖZÜM

SO RU 15

+40°C deki 2 mol su, –20°C de buza dönü ünceye kadar kaç joule s aç a ç kar?

(Atom kütleleri: H = 1, O = 16, cbuz = 2,09 j/g°C, Le = 334,4 j/g, csu = 4,18 j/g°C)

ÇÖZÜM

324

10. SINIF K MYA

SO RU 16

100°C deki 1 mol su buhar so utularak 0°C deki buz haline dönü türülüyor.

Buna göre, aç a ç kan s kaç jouledür?

(Atom kütleleri: H = 1, O = 16, Ldonma = 334,4 j/g, Csu = 4,18 j/g°C, Lyo unla ma = 2257,2 j/g)

ÇÖZÜM

SO RU 17

ekildeki kaplarda bulunan su örneklerinin s cakl 50°C ye ç kar l yor. (Özde s t c larla)

2m gramsu

25°C2. kap

m gramsu

25°C1. kap

Buna göre,I. 1. kaptaki suyun ald s daha azd r.

II. 2. kaptaki su 50°C ye daha uzun sürede ula r.

III. 1. kaptaki suyun toplam potansiyel enerjisi 2. kaptakinden fazla olur.

yarg lar ndan hangileri do rudur?A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SO RU 18

Aç k hava bas nc n n 1 atm oldu u ortamda –10°C deki 100 gram buz +40°C deki 100 gram su içine at l p s al veri i tamamlan ncaya kadar bekleniyor.

Buna göre,I. Buzun tamam erir.II. Son s cakl k 0°C olur.III. Son s cakl k 0°C den yüksek olur.yarg lar ndan hangileri do rudur? (cbuz = 2,09 j/g°C; csu=4,18 j/g°C, Le=334,4 j/g, s al veri i sadece su ile buz aras nda olmu tur.)


ÇÖZÜM

325

MADDEN N HALLER

Saf X ve Y s v lar n n buharla ma s lar tablodaki gibidir. S v Buharla ma Is s (kj/mol)X 2508Y 3762

Buna göre a a daki sorular cevaplay n z.a) Han gi s v n n mo le kül le ri ara s n da ki çe kim kuv vet le ri da ha faz la d r?b) Han gi s v n n kay na ma nok ta s da ha yük sek tir? (ay n ba s nç ta)c) Han gi s v n n bu har ba s n c da ha yük sek tir? (ay n s cak l k ta)

SO RU 19

10 gram X s v s n n s t lmas na ili kin s cakl k– s grafi i ekildeki gibidir.

96001200 ›s› (joule)

s›cakl›k (°C)

55

25

0

X

Buna göre a a daki sorular cevaplay n z.a) X s v s n n öz s s (cs v ) kaç J/g°C dir?

b) X in molar buharla ma s s kaç J/mol dür? (X in molekül kütlesi: 46)

ÇÖZÜM

SO RU 20

Sabit bas nçta a z aç k bir kapta kaynamakta olan ar X s v s na ili kin a a daki grafikler çizilmi tir.

toplampotansiyel enerji

zaman

buharbas›nc›

s›v›kütlesi

ortalamakinetik enerji

s›cakl›k

zaman zaman zaman zamanba dc e


ÇÖZÜM

326

10. SINIF K MYA

Buhar Bas ncS v s ile dengede bulunan buhar n yapt bas nca denge buhar bas nc denir.

Bo luk

Kapal› bir kaba konulan subuharlamaya ba lar.

H2O(s)

H2O(g)

H2O(s)

h

Su-buhar dengesi olu tu¤unda dengebuhar bas›nca belirli bir de¤er al›r.

Ka pa l bir ka ba ko nu lan s v bu har la r an cak ka b ter ke de mez. Za man la gaz (bu-har) faz da ki mo le kül sa y s ar tar. Bu har mo le kül le rin den çar p ma lar so nu cu ener ji kay be den le ri tek rar s v fa za dö ner ler.

Belli bir süre sonra birim zamanda buharla an molekül say s ile yo unla an molekülsay s birbirine e it olur. Bu durumda s v , buhar ile dengededir.

H2O(s) m H2O(g)

Denge durumunda buharla ma h z yo unla ma h z na e ittir.

Buhar Bas nc na Etki Eden Faktörler S v türü (Uçucu olan s v n n buhar bas nc yüksektir.)

S cakl k (s cakl k artt kça buhar bas nc da artar.)

S v safl (s v da uçucu olmayan bir kat çözünürse buhar bas nc dü er.)

Denge buhar bas nc , s v n n miktar na ve s v n n içinde bulundu u kab n hacmine ba l de ildir.

ekildeki silindirlerin hacimleri, içlerindeki s v su miktarlar ve su

H2O (gaz)

H2O (s›v›)

1 2

buhar bas nçlar birbirine e ittir. Silindir 1 de sabit s cakl kta ha-cim geni letiliyor. 2 de ise sabit hacimde s cakl k yükseltiliyor.

Bu silindirlerde, 1 de 2 de I. Su buhar bas nc nda Artma ArtmaII. H2O (s v ) molekül say s nda Azalma AzalmaIII. H2O (gaz) molekül say s nda Artma Artma

de i imlerinden hangileri gerçekle ir?A) Yaln z I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

327

MADDEN N HALLER

SO RU 21

X, Y ve Z s v lar na ili kin buhar bas nc –s cakl k ili kisi grafi i ekildeki gibidir.

47+/�4/

,1G+%�,+ 4 74

� � A

Buna göre,

I. Moleküller aras çekim kuvveti en büyük olan s v X tir.II. Buhar bas nc en fazla olan Z dir. (ayn s cakl kta)III. Y s v s , Z s v s ndan daha uçucudur.yarg lar ndan hangileri do rudur?A) Yaln z I B) Yaln z III C) I ve II D) I ve III E) II ve III

ÇÖZÜM

SO RU 22

X ve Y s v lar n n ayn s cakl kta buhar bas nçlar tablodaki gibidir. S v Buhar Bas nc (mmHg)X 12Y 26

Buna göre, bu s v lar için a a daki sorular cevaplay n z.a) Hangi s v n n molekülleri aras ndaki çekim kuvvetleri daha büyüktür.b) Hangi s v daha uçucudur?

ÇÖZÜM

SO RU 23

-"� ."

-"� ."

�!& $#&�(�)

-"�

-"� ."

�!+ &�(�)

K#��!#��!�%(A)

-"�

.

-"�

Yukar da aç k formülü verilen bile iklerin ayn s cakl kta buhar bas nçlar (BB) aras ndaki ili ki nas ld r?

ÇÖZÜM

SO RU 24

I. Su II. Alkollü su III. Tuzlu su

Ayn s cakl kta yukar daki maddelerin buhar bas nçlar aras ndaki ili ki nas ld r?

ÇÖZÜM

328

10. SINIF K MYA

Ba l NemHavadaki su buhar n n k smi bas nc n n o s cakl kta olmas gereken buhar bas nc na oran na ba l nem denir.

Ba l nem = Suyun o s›cakl›ktaki buhar bas›nc›

Buhar›n k›smi bas›nc› 100.

Herhangi bir s cakl kta ortamda bulunan su buhar n n k smi bas nc bu s cakl ktaki suyun buhar bas nc ndan bü-yük ola maz. Ba l nem %100 den faz la ola maz.Ba l nem %100 den faz la olur sa s cak l a ba l ola rak bu ha r n bir k s m yo un la r.Bir or tam da ki ba l nem %100 ve ya da ha faz la olur sa bu har la ma du rur, an cak %100 den dü ük se bu har la ma de vam eder.

20°C de havadaki buhar n bas nc 10,524 mmHg dir.a) Bu ortamda havan n ba l nemi kaçt r? b) Böyle bir ortamda buharla ma olur mu?(20°C de suyun buhar bas nc 17,54 mmHg dir.)

SO RU 25

40°C de havadaki buhar n bas nc 35,013 mmHg olarak ölçülüyor. Havan n s cakl 30°C ye dü üyor.a) 40°C de havan n ba l nemi kaçt r?b) 30°C de havan n ba l nemi kaçt r?c) Olay s ras nda yo unla ma olur mu?(Suyun 30°C de buhar bas nc : 31,83 mmHg; suyun 40°C de buhar bas nc : 55,00 mmHg)

ÇÖZÜM

SO RU 26

Saat 18:00 da 30°C de havan n ba l nemi %60 olarak ölçülüyor. Gece s cakl k 20°C ye dü üyor.Buna göre, ya mur ya mas ve sis olu mas beklenir mi? (Suyun 20°C de buhar bas nc : 17,54 mmHg; suyun 30°C de buhar bas nc : 31,83 mmHg)

ÇÖZÜM

329

MADDEN N HALLER

SO RU 27

25 °C de havadaki su buhar n n k smi bas nc 9,52 mmHg dir.

Buna göre havadaki ba l nem kaç mmHg dir? (25 °C de suyun buhar bas nc 23,8 mmHg dir)

A) %10 B) %20 C) %30 D) %40 E) %50

ÇÖZÜM

Kaynama Noktas (Kaynama S cakl )

Bir s v n n buhar bas nc n n atmosfer bas nc na e it oldu u andaki s cakl na kaynama noktas denir.

Kaynama ile buharla ma kavramlar birbirleriyle kar t r lmamal d r.

Buharla ma, her s cakl kta ve s v n n yüzeyinde gerçekle ir. Kaynama, belirli bir s cakl kta, s v n n her taraf ndan kabarc klar ç kmas d r.

Kaynama Noktas na Etki Eden Faktörler S v türü (uçucu olan s v n n kaynama noktas dü üktür.) Aç k hava bas nc (s v n n üzerindeki aç k hava bas nc artt kça kaynama noktas yükselir.) S v n n safl (s v da uçucu olmayan kat çözünürse kaynama noktas yükselir.) Moleküller aras çekim kuvveti (Moleküller aras çekim kuvveti fazla olan s v n n kaynama noktas da yüksektir.)

S v lar n kaynama noktalar s v miktar na ve s v y s tmada kullan lan s t c n n gücüne ba l

de ildir.

Madde Atmosfer Bas nc Kaynama noktas

Su 700 K1

Su 760 K2

Tuzlu su 760 K3

Yukar daki tabloda su ve tuzlu su örnekleri belirtilen bas nçlarda bulunmaktad r.

Buna göre, K1, K2 ve K3 aras ndaki ili ki nas ld r?

330

10. SINIF K MYA

SO RU 28

Tabloda ayn bas nçtaki X ve Y s v lar n n kaynama noktalar verilmi tir. S v Kaynama noktas (°C)

X 78

Y 100

Buna göre, a a daki sorular cevaplay n z.a) Hangi s v n n moleküller aras çekim kuvveti daha fazlad r?b) Hangi s v n n buhar bas nc daha büyüktür? (Ayn s cakl kta)c) Hangi s v daha uçucudur?

ÇÖZÜM

SO RU 29

T1 > T2 s cakl nda X ve Y s v lar n n manometrede buhar bas nçlar ili kisi

C›va

Y(g)X(g)

T1, V

X(s) Y(s)

T2, V

görülmektedir.Buna göre X ve Y s v lar için a a daki sorular cevaplay n z.a) Ayn s cakl kta buhar bas nçlar ili kisi nas ld r?b) Ayn bas nçta kaynama noktalar ili kisi nas ld r?

ÇÖZÜM

SO RU 30

ekildeki özde beherlere ayn s cakl kta e it hacimde (h1 = h2) X ve Y s v lar

�( ) �( )G� G�

konuluyor. Bir süre sonra kapta h1 > h2 oldu u görülüyor.Buna göre,I. X s v s , Y s v s ndan daha uçucudur.II. X s v s n n buhar bas nc , Y ninkinden daha dü üktür.III. X s v s n n kaynama s cakl , Y ninkinden daha yüksektir.yarg lar ndan hangileri do rudur?


ÇÖZÜM

SO RU 31

Saf X s v s kaynama noktas n n alt ndaki bir s cakl ktan kaynama noktas n n üzerindeki bir s cakl a kadar s t l yor.Buna göre a a dakilerden hangisi yanl t r?A) X in düzensizli i artar. B) X in potansiyel enerjisi artar. C) X in kinetik enerjisi de i mez.D) X hal de i tirir. E) X in yo unlu u azal r.

ÇÖZÜM

331

MADDEN N HALLER

Buharla ma H zBirim zamanda s v halden gaz hale dönü en tanecik say s na buharla ma h z denir.

Buharla ma H z na Etki EdenFaktörler: S v cinsi (uçucu olan s v n n buharla ma h z daha fazlad r.) S cakl k (s cakl k artt kça buharla ma h z da artar.) S v n n safl k derecesi (s v da uçucu olmayan kat çözünürse buharla ma h z azal r.) Buharla ma yüzey alan (s v n n aç k yüzeyi artt kça buharla ma h z da artar.) Ortam n ba l nemi (ortam n ba l nemi artt kça buharla ma h z azal r.) Rüzgar (esintili ortamda buharla ma h z artar.)

+)��47+/�4/ �N- �N-

,)��2+34�� 8�� 8�

7)��*+��;�/�#

� ��

Yukar da verlienlerin hangisinde suyun buharla ma h z I. de II. dekinden daha fazlad r?

SO RU 32

Ayn ko ullarda bulunan X ve Y s v lar n n ba lang çta hacimleri e ittir.

X(s›v›) Y(s›v›)

Bir süre sonra kaptaki Y miktar n n X miktar ndan daha az oldu u görülüyor.

Buna göre,

I. X in buharla ma h z , Y nin buharla ma h z ndan daha dü üktür.

II. X in kaynama noktas Y nin kaynama noktas ndan yüksektir.

III. X in denge buhar bas nc , Y nin denge buhar bas nc ndan daha dü üktür.yarg lar ndan hangilerinin do rulu u kesindir?


ÇÖZÜM

332

10. SINIF K MYA

KATILARTüm maddeler, yeteri ka dar so u tul du un da ka t ya dö nü ür. Olu an ka t la r n özel lik le ri, ka t y olu tu ran atom, iyon ve-

ya mo le kül le ri bir ara da tu tan kuv vet le re ba l d r.

Ka t lar is tif len me ek li ne gö re amorf ka t ve kris tal ka t ol mak üze re iki ye ay r l r.

Amorf Ka t

Atom ve ya mo le kül le ri bel li bir ka l ba göre de il, rast ge le is tif len mi ka t la ra amorf ka t de nir.

Amorf ka t la r n bel li bir eri me nok ta la r yok tur. Amorf ka t lar bel li bir s cak l k ara l n da gid gi de yu mu a ya rak ak c l k

ka za n r lar.

Las tik, cam, plas tik ler, te re ya amorf ka t la ra ör nek ve ri le bi lir.

Kris tal Ka t

Atom la r n, iyon la r n ve ya mo le kül le rin bel li bir geo met rik ka l ba gö re is tif len me siy le olu an ka t la ra kris tal ka t de nir.

A a da ki tab lo da kris tal ka t tür le ri; ara da ki çekim kuvvetleri ve genel özellikleri verilmi tir.

Kristal TürüMoleküller Aras

KuvvetlerGenel Özellikler Örnekler

yonik Elektrostatik çekimSert, k r lgan, erime noktas yüksek,

s ve elektri i iletmez.NaCl, KF, MgO, KNO3, CaCO3

Kovalent

(A örgülü kat )Kovalent ba

Çok sert, erime noktas yüksek,

s ve elektri i iletmez.SiC, C(elmas), C(grafit), SiO2(kuartz)

Moleküler Dipol–dipol, London, H ba lar

Yumu ak, erime noktas dü ük, s ve elektri i iletmez. I2, CO2, H2O, C12H22O11( eker), Ar

Metalik Metalik ba lar Sertli i de i ken, erime noktas de i ken, s ve elektri i iyi iletir.

Na, Mg, Cu, Fe(Tüm metalik elementler)

333

MADDEN N HALLER

I. yo nik ki ris tal ler ka t hal de elek tri i ilet mez an cak s v hal de ile tir.

II. Mo le küler kris tal ler bir bi rin den ba m s z bi rim ler den olu up bu bi rim ler mo le kül ler ara s ba lar la bi ra ra da tu tu-lur.

II I. Me ta lik kris taller, me tal ler le ame tal ler den olu up had de le ne mez ler.

Kris tal ler le il gi li yu ka r daki aç klamalardan hangileri do rudur?

A) Yaln z I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

SO RU 33

SiO2(k)

CO2(k)

CH3–OH(k)

Yukar daki kristallerle ilgili a a daki sorular cevaplay n z.

a) Her bir kristallerin türü nedir?

b) Her üçünün kaynama noktalar n kar la t r n z.

ÇÖZÜM

334

10. SINIF K MYA

SO RU 34

+ + + +

+ + + +

+ + + +

+ + + + CI–

Na+

H CI H CI

H CIH CI

HCI

HCI

H CI

H CI

H CI

a b c d e

– – –

– – –

– – –

– – –

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

Yukar daki kristallerin türleri nedir?

ÇÖZÜM

SO RU 35

I. X kat s s t ld nda ön ce yu mu a mak ta son ra eri mek te dir.

II. Y ka t s n n eri me nok ta s yük sek olup ka t s elek trik ak m n ilet mi yor. An cak s v ve su lu çö zel ti si elek trik ak m nile ti yor.

II I. Z ka t s e i lip bü kül mek te olup hem ka t s hem de s v s elek trik ak m n ile ti yor.

Yu ka r da özel lik le ri ve ri len ka t la r n tü rü nedir?

ÇÖZÜM

SO RU 36

A a da baz kat kristaller ve özellikleri verilmi tir.

Kat Türü Erime Noktas

I. NaCl yonik Yüksek

II. I2 Moleküler Dü ük

III. NH3 A örgülü Yüksek

Bu kat larla ilgili verilenlerden hangileri do rudur?


ÇÖZÜM

336

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

10. SINIF K MYA

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


1. A a da ki hal de i im le ri için ve ri len bil gi ler-den han gi si yan l t r?

Hal de i i mi Ad Is Dü zen siz lik __________ __________ ____ ________A) Gaz S v Yo u ma Ve rir Aza l rB) Ka t Gaz Süb lim le me Al r Ar tarC) S v Ka t Ka t la ma Ve rir Aza l rD) Ka t S v S v la ma Al r Aza l rE) S v Gaz Buharla ma Al r Ar tar

2.

4 4

47+/�4/�(N-)

!�

!�

�

�

2 -

K �=

Saf X ka t s n n stan dart ba s nç ta s t l ma s y la e-kil de ki s cak l k– s gra fi i el de edil mi tir.

Bu na gö re a a da ki yar g lar dan han gi si yan-l t r?

A) t1 eri me, t2 kay na ma nok ta s d r.B) B–C ara s n da po tan si yel ener ji ar tar.C) D–E ara s n da bu har ba s n c 1 at mos fer dir.D) C–D ara s n da bu har ba s n c ar tar.E) D–E ara s n da dü zen siz lik ve ki ne tik enerj ar tar.

3. Mad de E.N (°C) K.N (°C) _______ _______ _______ X –5 80 Y 12 210 Z 0 100

Tab lo da X, Y ve Z mad de le ri nin stan dart (1 atm ba s nç) eri me ve kay na ma nok ta la r ver il mi tir. Bu mad de ler 150°C den nor mal ko ul la ra (0°C s cak-l k, 1 atm ba s nç) ka dar so u tu lu yor.

Bu na gö re, a a da ki ler den han gi si yan l t r?

A) X, gaz hal de ni s v ha le ge çer.

B) Y, plaz ma ha lin den ka t ha le ge çer.

C) Z, ka t –s v ka r m ola bi lir.

D) Z mo le kül le ri ara s n da çe kim kuv ve ti ar tar.

E) X, dü zen siz hal den dü zen li ha le ge çer.

4. ekildeki gra fik te ar

+

47+/�4/

4 4�('&1��), 7

bir s v n n s y la s -cak l n n de i i mi gö rül mek te dir.

Bu mad de nin küt le-si art t r l d n da a, b ve c de er le rin den han gi le rin de art ma göz le nir?

A) Yal n z a B) Yal n z b C) Yal n z c

D) b ve c E) a, b ve c

5. Saf X ve Y s v la r n n bu har ba s n c –s cak l k ili ki-si gra fi i e kil de ki gi bi dir.

,1G+%�,+ 4 74(��"5)

47+/�4/�(N-)� ��

��

��

Bu na gö re,I. X in 760 mmHg d ba s nç ta ki kay na ma nok-

ta s Y nin 600 mmHg d ba s nç ta ki kay na ma nok ta s na e it tir.

II. Y nin stan dart ba s nç ta kay na ma nok ta s 100°C dir.

II I. X in 75°C de, Y nin 100°C de bu har ba s nç la r 1 atm dir.

yar g la r n dan han gi le ri do ru dur?A) Yal n z I B) Yal n z II C) I ve II


6. Eri me nok ta s n da bu lu nan saf X ka t s n n ya r s eri yin ce ye ka dar s t l yor.

Bu olay da,I. Po tan si yel ener ji ar tar.II. Or ta la ma ki ne tik ener ji ar tar.II I. S cak l k ar tar.




337

MADDEN N HALLER

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

7. Sa bit ba s nç al t n da eri me nok ta s n da bu lu nan saf bir ka t s t l yor. Is t ma s ra s n da ba z de i im le re ili kin u gra fik ler çi zi li yor.

47+/�4/

�+�+

494/0!�� #

�+�+

�&!+ #�� %'#

�+�+

Bu gra fik ler den han gi le ri do ru dur?



8. Saf X s v s na ili kin s cak l k– s gra fi i e kil de ki gi bi dir.

4 4

47+/�4/

!

R

Bu na gö re,

I. D ba s nç ar t n ca t ar tar.

II. Küt le ar t n ca q ar tar.

II I. Is t c id de ti ar t n ca t ve q ar tar.




9. X ve Y fark l iki s v d r.

Bu iki s v y ay n s cak l k ta kay nat mak için a a- da ki i lem ler den han gi si ni yap mak ge re kir?

A) Küt le le ri ni e it le mek

B) Is t c id de ti fark l kay nak lar kul lan mak

C) Üzer le rin de ki ba s n c ayar la mak

D) Küt le le ri ni fark l al mak

E) Fark l s cak l k lar dan ba la ya rak s t mak

10. De niz se vi ye sin de, fark l iki s v n n kay na ma s -cak l k la r fark l d r.

Bu nun ne de ni;

I. Küt le le ri nin fark l l

II. Is kay nak la r n n id det le ri nin fark l l

II I. S v la r n cins le ri nin fark l l

ni ce lik ler inden han gi le ri ola maz?



11. Bir ar s v sa bit d

ba s nç al t n da s t l r-

sa ekildeki gra fik el-

de edi li yor.

Bu na gö re,

,1G+%,+ 4 74

�+�+ !

D&

I. t an n da s v kay na ma ya ba lar.

II. t an n da ki s cak l k s v n n kay na ma nok ta s d r.

II I. t an n dan iti ba ren s v n n öz küt le si de i mez.

aç k la ma la r n dan han gi le ri do ru dur?



12. Saf bir X s v s n n s cak l k – s de i-im gra fi i yanda

ve ril mi tir.

X s v s n n mo lar bu har la ma s s n he sap la mak için;

s›cakl›k (°C)

›s› (J)600 1400

t2

t1

0

I. t2 s cak l

II. X in mo le kül küt le si

II I. Is t lan s v n n küt le si

ni ce lik le rin den han gi le ri bi lin me li dir?

A) Yal n z II I B) I ve II C) I ve II I


1.D 2.E 3.B 4.D 5.E 6.A 7.B 8.C 9.C 10.C 11.E 12.D

338

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

10. SINIF K MYA

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


1. *+!4 � �494 � E+�

��

��

X mad de si nin fark l hal de i im le ri nu ma ra lan d r l-m ok lar la gös te ril mi tir.

Bu na gö re,I. 3 ve 4 de po tan si yel ener ji aza l r.II. 5 süb lim le me dir.II I. 2 de har ca nan ener ji 1 de kin den bü yük tür.




2. 10 gram l k saf X ka t s n n stan dart ba s nç ta s t l-ma s y la il gi li s cak l k– s gra fi i e kil de ki gi bi dir.

4 4�(/')

47+/�4/�(N-)

��

��

� �<� <� �<�

��

Bu na gö re,I. Ka t n n öz s s 3,2 j/g°C dir.II. Eri me s s 320 j/g dir.II I. S v n n öz s s 3,2 j/g°C dir.




3. Erime noktas (°C) Kaynama noktas (°C)X –10 92Y –17 30Z 9 106

X, Y ve Z ar mad de le ri nin ay n ba s nç ta ki eri me ve kay na ma nok ta la r tab lo da ve ril mi tir.

Bu na gö re s cak l k –12°C den 97°C ye ç ka r l-d n da ba lan g ç ta ka t iken son ra s v ha le ge çen mad de ler han gi le ri dir?

A) Yal n z X B) Yal n z Z C) X ve Y

D) X ve Z E) X, Y ve Z

4. Saf bir X ka t s n n s cak l k–za man gra fi i yanda ki gi bi dir. Is t ma da kul la n lan s t c -n n gü cü iki ka t na ç ka r l yor.

�+�+

47+/�4/

7

+ ,

Bu na gö re,I. a de e ri 2 ka t na ç kar.II. b de e ri ya r ya dü er.II I. c de e ri de i mez.

yar g la r n dan han gi le ri do ru dur?A) Yal n z I B) Yal n z II C) Yal n z II I


5. e kil de ki gra fik te ,1G+%�,+ 4 74(��"5)

47+/�4/�(N-)

��

!�!�!�

� � A

X, Y ve Z s v la-r n n den ge bu har ba s nç la-r n n s cak l k la de i i mi gös te-ril mi tir.

Bu üç s v için,I. Mo lar bu har la ma s s en kü çük olan X tir.II. Y nin nor mal kay na ma nok ta s t2 °C dir.II I. Z nin mo le kü ler ara s çe kim kuv ve ti X ten faz-

la d r. yar g la r n dan han gi le ri do ru dur?

A) Yal n z I B) Yal n z II C) I ve IID) I ve II I E) I, II ve II I

6. Don mak ta olan bir s v için don ma sü re sin ce çi zi len a a da ki gra fik ler den han gi si yan l t r?

A+�+

$0�� #��#/�) 2) -)

K) �)

A+�+

47+/�4/

A+�+

494�/0!�� #

A+�+

�&!+ #�� %'#

A+�+

&%!+�+�+/# �!#/�� %'#

339

MADDEN N HALLER

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

7. Aç k bir kap ta bu lu nan saf s v ya s ve ril di in de s cak l n n de i me di i an cak dü zen siz li i nin art-t gö rü lü yor.

Bu na gö re,

I. S v n n bu har ba s n c ar tar.

II. Top lam po tan si yel ener ji ar tar.

II I. Kap ta ki s v mik ta r de i mez.




8. e kil de ki gi bi ka ba su ko yu lup etra f bir cam kap la d a r dan izo le edi le cek e kil de ka pa-t l p sa bit s cak l k ta bek le ti li yor.

1

Su yun bu har la an molekül say s n n (B.M) za man la (t) de i i m grafi i a a dakilerden han gi si dir?

!

26?�) 2) -)

K) �)

26? 26?

26? 26?

! !

! !

9. Ar s v la r n bu har ba s n c için;

I. S v n n cin si ne ba l d r.

II. S v kay nar ken sa bit ka l r.

II I. S v n n s cak l art t k ça yük se lir.


A) Yal n z II B) I ve II C) I ve II I


10. Süb lim le me, ba z ka t la ra hal de i im s ra s n da s v la ma dan gaz ha li ne dö nü me le ri ola y d r.

Süb lim le me ola y n da a a da ki ler den han gi-si nin ol ma s bek len mez?

A) Fi zik sel de i me olur.

B) Mad de nin dü zen siz li i ar tar.

C) Top lam po tan si yel ener ji aza l r.

D) Mo le kü ller ara s uzak l k ar tar.

E) Is ala rak ger çek le ir.

11.

&31/ 1

'#��!

47+/ 1 '#��!

S cak su ve so uk su üze ri ne pa ra lel ko nu lan ji le-tin s cak su da he men di be ba tar ken so uk su da bat ma d gö rü lür.

Bu olay,

I. S cak l k art t k ça yü zey ge ri li mi nin azal ma s

II. S cak l k art t k ça vis ko zi te nin art ma s

II I. Ji le tin öz küt le si nin so uk su dan az ol ma s

ne den le rin den han gi le riy le ili ki li dir?


D) I ve II E) I, II ve II I

12. Ay n ko ul lar da bal ile su yun ba z özel lik le ri kar - la t r l yor.

Bu na gö re,

I. Bal, su ya gö re da ha vis koz dur.

II. Su, ba la gö re da ha ak c d r.

II I. Bal ile su yun yü zey ge ri lim le ri e it tir.




1.E 2.A 3.B 4.D 5.E 6.D 7.B 8.D 9.E 10.C 11.A 12.C

348

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

10. SINIF K MYA


1. –20 °C de bulunan 10 gram buz parças s t larak 0 °C de tamamen s v hale getiriliyor.

Bu i lem s ras nda harcanan s kaç kj dir?

(cbuz = 2,09 j/g °C, Le = 334,4 j/g)

A) 418 B) 3344 C) 3762

D) 4762 E) 6780

2. –20 °C deki 20 gram buza 9196 Joule s verilme-siyle ilgili a a daki grafik verilmi tir.

S›cakl›k (°C)

Is› (J)

–20

0

t

Bu i lem s ras ndaki son s cakl k (t) kaç °C olur?

(cbuz=2,09 j/g °C, Le=334,4 j/g, csu=4,18 j/g °C)

A) 20 B) 15 C) 10 D) 8 E) 4

3. –10 °C deki m gram buza 1881 Joule s verildi in-de m/2 gram buz s v hale geçmektedir.

Buna göre, buzun ba lang ç kütlesi (m) kaç gramd r?

(cbuz = 2,09 j/g °C, Le = 334,4 j/g)

A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 20

4. –20 °C deki 40 gram buza 16720 Joule s veriliyor.

Bu i lemle ilgili;

I. Son s cakl k 10 °C olur.

II. Son s cakl k 0 °C olur.

III. Kapta 40 gram su bulunur.




D) I ve II E) I ve II I

5. 20 °C deki 10 gram su, –10 °C deki buza dö-nü ünceye kadar toplam kaç Joule s aç a ç kar?


A) 209 B) 836 C) 3344

D) 4380 E) 4389

6. 100 °C deki 10 gram su buhar so utularak 0 °C deki buz haline dönü türülüyor.

Buna göre, aç a ç kan toplam s kaç Jouledir?

(Ldonma = 334,4 j/g, csu = 4,18 j/g °C,

Lyo unla ma = 2257,2 j/g)

A) 30096 B) 22572 C) 20096

D) 4180 E) 3344

7. Aç k hava bas nc n n 1 atm oldu u ortamda –10 °C deki 100 gram buz +40 °C deki 100 gram su içine at l p s al veri i tamamlan ncaya kadar bekleniyor.

Buna göre;

I. Kapta 200 gam su bulunur.

II. Son s cakl k 0 °C olur.

III. Buzun tamam erimez.


(cbuz=2,09 j/g °C, csu=4,18 j/g °C, Le=334,4 j/g, s al veri i su ile buz aras nda olur.)



8. Ar suyun kaynamas na ili kin;I. Ayn yerde, aç k bir tencerede ve cezvede

farkl s cakl kta kaynamaya ba lar.II. Deniz seviyesinde, da n tepesine göre daha

yüksek s cakl kta kaynar.III. Ayn yerde düdüklü tencerede, aç k tencerede-

kine göre daha yüksek s cakl kta kaynar.


A) Yal n z I B) Yal n z II C) I ve III


TEST – 7

349

MADDEN N HALLER

9. Saf bir X s v s n n so umas na ili kin s cakl k - s grafi i ekildeki gibidir.

S›cakl›k (°C)

Is› (J)

50

40

334,4 1588,40

Buna göre;I. X s v s n n kütlesi 10 gramd r.II. X s v s n n donma s s 125,4 J/g d r.III. X s v s n n donma s cakl 50 °C dir.

yarg lar ndan hangileri do rudur? (cs v =3,344 J/g °C)

A) Yal n z I B) Yal n z II C) I ve IID) II ve III E) I, II ve II I

10. 4 gram saf bir X kat s n n, s t lmas na ili kin s cak-l k - s grafi i ekideki gibidir.

S›cakl›k (°C)

Is› (J)

20

160 5600

Buna göre;I. X kat s n n s nma s s 2 J/g °C dir.II. X kat s n n erime s s 100 J/g d r.III. X kat s n n erime s cakl 20 °C dir.

yarg lar ndan hangileri do rudur?A) Yal n z I B) Yal n z II C) I ve II


11. S v lar n kaynama noktas yla ilgili,I. S v n n üzerindeki aç k hava bas nc artt kça

kaynama noktas yükselir.

II. S v da uçucu olmayan kat çözünürse kayna-ma noktas yükselir.

III. Molekülleraras çekim kuvveti fazla olan s v -n n kaynama noktas da yüksektir.




12. A a da saf bir X maddesinin s cakl k - zaman grafi i verilmi tir.

S›cakl›k (°C)

Zaman

t2

1

t1

2 3 4

Buna göre a a daki ifadelerden hangisi yan-l t r?

A) Maddenin donma noktas t1 dir.

B) 1. ve 3. bölgelerde madde heterojendir.

C) 2. ve 4. bölgelerde potansiyel enerji azalm t r.

D) t1 ve t2 s cakl klar nda kinetik enerji de i mez.

E) 1. bölgede madde gaz halindedir.

13. 10 gram saf bir X s v s n n s t lmas na ili kin s -cakl k - s grafi i ekildeki gibidir.

S›cakl›k (°C)

Is› (J)

35

20

600 16000

Buna göre;I. X s v s n n öz s s 4 j/g °C dir.II. X s v s n n molar buharla ma s s 3200 J/mol dür.III. X s v s n n kaynama s cakl 35 °C dir.


(X in molekül kütlesi : 32)



1.C 2.A 3.D 4.B 5.E 6.A 7.D 8.D 9.C 10.E 11.E 12.B 13.E

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

KARI IMLAR

KARI IMLAR

5. ÜN TE

352

10. SINIF K MYA

Çözücüler ve Çözeltilerki ya da da ha faz la mad de nin bir bi ri içe ri sin de ho mo jen ola rak da l ma s y la olu an ka r m la ra çö zel ti de nir.

Çö zel ti ler, bo yu tu 10 na no met re den da ha kü çük ola cak e kil de da l m mad de le rin olu tur du u ka r m d r. Bir çö zel ti-de en az iki bi le en var d r. Çö zel ti için de mik ta r çok olan bi le e ne çö zü cü, mik ta r az olan bi le e ne ise çö zü nen de nir.

Çö zü cü ve çö zü ne nin fi zik sel ha li ne gö re çe it li çö zel ti ler olu a bi lir.

1 nanometre = 10–9 metre

Gözün seçti i en büyük boyut: 10–4 m

Çözeltinin fiziksel hâli Çözelti örne iBile enler

Çözücü ve fiziksel hâli Çözünen ve fiziksel hali

GazDo al gaz Metan (gaz) Etan (gaz)

Hava Azot (gaz) Oksijen (gaz)

S vTuzlu su Su (s v ) Sodyum klorür (kat )

Kolonya Su (s v ) Etanol (s v )

KatBronz Bak r (kat ) Kalay ve Kur un (kat )

Pirinç Bak r (kat ) Çinko (kat )

Çö zü cü ve çö zü ne nin fi zik sel ha li ne gö re çözelti türleri

Çözünme ile erime kavramlar birbiriyle kar t r lmamal d r. Yanl bir al kanl kta “ eker suda erir” eklindeki kavram do ru de ildir. Gerçekte eker suda çözünür. Erime ise bir kat n n s alarak s v hale gelmesi olay d r.

etkinlik1A a da ve ri len çö zel ti ör nek le rin de çö zü cü, çö zü nen ve çö zel ti nin fi zik sel ha li ni be lir ti niz.

Çözelti Örne i Çözücü Çözünen Çözelti

Alkollü su S v S v S v

Tuzlu su

Amonyakl su

Amalgam (Gümü te c van n çözünmesi)

Pirinç (Bak rda çinkonun çözünmesi)

Palladyumda hidrojenin çözünmesi

Azotta oksijenin çözünmesi

353

KARI IMLAR

Çö zü cü sü su olan çö zel ti le re su lu çö zel ti de nir. Biz ko nu muz da çö zel ti te ri mi ni ge nel lik le su lu çö zel ti an la m n da kul-la na ca z.

Çö zel ti le rin S n f lan d r l ma sDoy ma m Çö zel tiÇö ze bi le ce in den da ha az çö zü nen mad de bu lun du ran çö zel ti ye doy ma m çö zel ti de nir.

Doy mu Çö zel tiÇö ze bile ce i ka dar çö zü nen mad de bu lun du ran çö zel ti ye doy mu çö zel ti de nir.

A r Doy mu Çö zel tiÇö ze bi le ce in den da ha faz la çö zü nen mad de çö zün mü olan çö zel ti ye a r doy mu çö zel ti de nir.

Sey rel tik Çö zel tiçin de az mik tar da çö zün mü mad de bu lun du ran çö zel ti ye sey rel tik çö zel ti de nir.

De ri ik Çö zel tiçin de çok mik tar da çö zün mü mad de bu lun du ran çö zel ti ye de ri ik çö zel ti de nir.

Elek tro lit Çö zel ti lerElek trik ak m n ile ten çö zel ti le re elek tro lit çö zel ti ler de nir. yon içe ren çö zel ti ler elek trik ak m n ile tir.

Ya l t kan Çö zel ti lerElek trik ak m n ilet me yen çö zel ti le re ya l t kan çö zel ti ler de nir.

Çözeltilerde kütle korunur. Çözeltilerde hacim korunmayabilir.

etkinlik2Çö zel ti ler le il gi li a a da ki aç k la ma lar do ru ise D, yan l ise Y ile be lir ti niz.

a) Doy mu bir çö zel ti ye ay n ko ul lar da çö zü nen mad de den ek le nir se çö zün me ol maz.

b) Bir çö zel ti nin çö zü nen/çö zü cü ora n n ar t ran et ki ler çö zel ti nin sey rel me si ne ne den olur.

c) A r doy mu çö zel ti ler ka rar s z d r, bir sü re bek le ti lir se ve ya d bir et kiy le çö zel ti de çök me ger çek le e bi lir.

d) Bir su lu çö zel ti de kuv vet li asit, kuv vet li baz ve ya tuz gi bi iyon la an mad de ler çö zün dük çe çö zel ti nin elek trik ilet ken li i ar tar, an cak al kol, e ker gi bi mo le kül ha lin de da lan mad de ler çö zün dük çe çö zel ti nin elek trik ilet-ken li i de i mez.

e) Bir çö zel ti de, çö zü cü ile çö zü nen mad de le rin küt le le ri top la m çö zel ti nin küt le sin den da ha az d r.

f) Bile enleri s v olan bütün çözeltilerde çö zü cü ile çö zü nen mad de le rin ha cim le ri top la m çö zel ti nin hac mi ne e ittir.

g) Sey rel tik bir su lu çö zel ti den su bu har la t r l r sa ve ya çö zü nen mad de den bi raz da ha çö zü nür se çö zel ti da ha de ri ik ha le ge lir.

h) Bi le en le ri gaz olan ka r m lar ho mo jen ve ya he te ro jen ola bi lir ler.

354

10. SINIF K MYA

Çö zel ti le rin Olu u muBir mad de nin çö zü cü için de çö zün me si üç ba sa mak ta ger çek le ir.

Çö zü nen ta ne cik le rin ara s n da ki ba la r n kop ma s . Ba kop ma s için ener ji ge rek ti in den, bu ba sa mak s ala rak ger çek le ir.

Çö zü cü ta ne cik le ri ara s n da ki ba la r n kop ma s Bu ba sa mak ta da ba kop tu u için s ala rak ger çek le ir.

Çö zü nen ta ne cik le rin et ra f n n çö zü cü mo le kül le ri ta ra f n dan sa r l ma s Bu sa r l ma da çö zü nen ve çö zü cü ta ne cik le ri ara s n da ba olu ur. Ba olu u mu s ra s n da s aç a ç kar.

Her sis tem ener ji azal d k ça da ha ka rar l olur. Çö zün me ola y n n üçün cü ba sa ma n da aç a ç kan s ilk iki ba sa mak için ge rek li olan ener ji yi de kar lar ve mad de nin da ha dü ük ener ji li ya ni da ha ka rar l ol ma s n sa lar.Ger çek te “ben zer ben ze ri çö zer” ge nel le me si mad de nin da ha dü ük ener ji li ha le gel me is te in den or ta ya ç kan bir du-rum dur.

Na+

Na+Na+

Na+Na+

Cl–

Cl–Cl–

Cl–

Na+OH

H

O

HH

OH

H

OHH

Cl– OH

HO

H

H

O

HH

OHH

(H2O)

yonik bir kat n n (NaCl) suda çözünmesi

Çö zü nen ta ne cik le rin, çö zü cü ta ne cik le ri ta ra f n dan çe ki le rek et ra f n n sa r l ma s na sol va tas yon de nir. Çö zü nme ola-y n da çö zü cü su ise bu ola ya hid ra tas yon de nir.Et ra f çö zü cü mo le kül le ri ta ra f n dan çev ril mi olan çö zü nen ta ne cik le ri ne de sol va ti ze ta ne cik de nir.Çö zün me ol gu su, çö zü cü mo le kül le ri ile çö zü nen tür ara s n da olu an iyon–di pol, di pol–di pol, iyon–iyon, iyon–in dük-len mi –di pol ve di pol–in dük len mi di pol et ki le i mi dir.

etkinlik3A a da verilen çözücü ile çözünen maddeler aras nda etkile im türü ile sürecin solvatasyon mu, hidratasyon mu oldu unu belirtiniz.

Çözücü Çözünen Etkile im Türü Süreç

a) H2O NaCl Dipol– yon Hidratasyon

b) NaCl Na2SO4

c) H2O C2H5OH

d) CCl3H HCl

e) CCl3H CO2

f) IBr HF

g) IBr O2

h) H2O CO2

i) SO2 CO2

355

KARI IMLAR

DE R MBe lir li bir mik tar çö zel ti ve çö zü cü içe ri sin de çö zü nen mad de mik ta r na de ri im de nir. De ri i mi dü ük olan çö zel ti le re sey rel tik çö zel ti, de ri i mi yük sek olan çö zel ti le re ise de ri ik çö zel ti de nir.Bir çö zel ti de çö zü nen mad de mik ta r , küt le, ha cim, mol te rim le ri ni içe ren çe it li de ri im bi rim le riy le be lir ti lir. En çok kul-la n lan de ri im bi rim le ri, yüz de de ri im, mol kes ri, mo la ri te, mo la li te, ppm ve ppb dir.

Küt le ce Yüz de100 gram çö zel ti de çö zün mü ola rak bu lu nan mad de nin küt le si ne küt le ce yüz de de ri im de nir.Ör ne in küt le ce %25 lik e ker li su çö zel ti si de nil di in de, her 100 gram çö zel ti de 25 gram e ker ve 75 gram su ol du-u an la l ma l d r.

Küt le ce yüz de u ba n t ile gös te ri lir.

ü ü ( )( )( )

.100K tlece y zde Yzeltinin k tlesi mz nenin k tlesi m

Çö üÇö ü ü

T

Ç=

Bir çö zel ti sey rel ti lir ken ya da de ri ti ri lir ken u ba n t kul la n la bi lir.

. .m Y m Y1 1 2 2=

Fark l çö zel ti ler bir bir le riy le ka r t r l r ken de u ba n t kul la n la bi lir.

. . … ( …)m Y m Y m m YK1 1 2 2 1 2+ + = + +

2 mol NaOH kullan larak 400 gram sulu çözelti haz rlan yor.

Buna göre, bu çözeltinin kütlece yüzde kaç NaOH dir?

(NaOH nin mol kütlesi:40 g/mol)

SO RU 1

64 gram su da 16 gram e ker çö zün mü tür.Bu na gö re bu çö zel ti de ki e ke rin küt le ce % de ri i mi kaç t r?

ÇÖZÜM

356

10. SINIF K MYA

SO RU 2

12 gram KNO3 kul la n la rak küt le ce % 30 luk su lu çö zel ti ha z r la n yor.

Bu na gö re, bu çö zel ti için kul la n lan su kaç gram d r?

ÇÖZÜM

SO RU 3

Küt le ce % 30 luk 20 gram e ker li su çö zel ti sin den 5 gram su bu har la t r l yor.

Bu na gö re olu an ye ni çö zel ti de e ke rin küt le ce yüz de si kaç t r?

ÇÖZÜM

SO RU 4

Küt le ce % 20 lik 120 gram KNO3 çö zel ti si ne 30 gram da ha KNO3 ek le nip, çö zü nü yor.

Bu na gö re ye ni çö zel ti de KNO3 ün küt le ce % de ri i mi kaç t r?

ÇÖZÜM

SO RU 5

Küt le ce % 20 KNO3 içe ren 40 gram su lu çö zel ti ye 10 gram su ek le ni yor.

Bu na gö re olu an ye ni çö zel ti küt le ce % kaç KNO3 içe rir?

ÇÖZÜM

SO RU 6

Küt le ce % 30 ora n n da e ker içe ren çö zel ti nin öz küt le si 1,2 g/mL dir.

Bu çö zel ti nin 200 mL sin de kaç gram e ker çö zün mü tür?

ÇÖZÜM

357

KARI IMLAR

SO RU 7

% 60 l k KOH çö zel ti si ile % 20 lik KOH çö zel ti si küt le ce han gi oran da ka r t r l r sa son çö zel ti % 25 lik olur?

ÇÖZÜM

SO RU 8

% 20 lik 400 g tuz lu su el de et mek için % 10 ve % 30 luk çö zel ti ler den ka çar gram ge re kir?

ÇÖZÜM

SO RU 9

Küt le ce % 20 lik 100 gram e ker li su çö zel ti si ile % 60 l k bir mik tar e ker li su çö zel ti si ka r t r l d n da küt le ce % 40 e ker içe ren bir ka r m olu u yor.

Bu na gö re ka r m n küt le si kaç gram d r?

ÇÖZÜM

SO RU 10

150 gram su ile % 40 KNO3 içe ren çö zel ti ha z r la mak için kaç gram KNO3 ge re kir?

ÇÖZÜM

358

10. SINIF K MYA

SO RU 11

Bel li bir s cak l k ta Na NO3 ka t s n n su da ki çö zü nür lü ü 30 g/100 g su dur.

Bu na gö re, ay n s cak l k ta % 20 Na NO3 içe ren 400 gram su lu çö zel ti yi do yur mak için kaç gram Na NO3 ge re kir?

ÇÖZÜM

SO RU 12

Küt le ce % 20 lik 400 gram X2(SO4)3 çö zel ti sin de 0,2 mol X2(SO4)3 çö zün mü ola rak bu lun mak ta d r.

Bu na gö re a a da ki so ru la r ce vap la y n z. (Atom kütleleri: O=16, S=32)

a) X2(SO4)3 ün mol küt le si ne dir?

b) X in atom küt le si ne dir?

ÇÖZÜM

SO RU 13

0,25 mol KOH 2 mol su da çö zü ne rek bir çö zel ti ha z r la n yor.

Bu na gö re a a da ki so ru la r ce vap la y n z. (Atom kütleleri: H=1, O=16, K=39)

a) Çö zel ti nin küt le si kaç gram d r? b) Çö zel ti nin küt le ce % ka ç KOH dir?

ÇÖZÜM

SO RU 14

160 mL sin de 0,4 mol Na NO3 çö zün mü çö zel ti si nin öz küt le si 1,25 g/mL dir.

Bu na gö re bu çö zel ti küt le ce % kaç Na NO3 içe rir? (Atom kütleleri: N=14, O=16, Na=23)

ÇÖZÜM

359

KARI IMLAR

Mol Kes ri

Çö zel ti de ki bir bi le e nin mol sa y s n n top lam mol sa y s na ora n , o bi le e nin mol kes ri ola rak ta n m la n r. Mol kes ri X

ile gös te ri lir. A, B ve C bi le en le rin den olu an bir çö zel ti de her bir bi le e nin mol kes ri u e kil de bu lu nur.

A bi le e ni nin mol kes ri, Xn n n

nA

A B C

A=+ +

B bi le e ni nin mol kes ri, Xn n n

nB

A B C

B=+ +

C bi le e ni nin mol kes ri, Xn n n

nC

A B C

C=+ +

Çö zel ti de ki bi le en le rin mol ke sir le ri top la m 1 dir.

1X X XA B C+ + =

90 gram su da 148 gram Mg(NO3)2 çö zü le rek ha z r la nan çö zel ti için a a daki sorular cevaplay n z.

(Mol küt le le ri: H2O = 18 g/mol, Mg(NO3)2=148 g/mol)

a) H2O nun mol kesri kaçt r? (Çözücü ve çözünene göre) b) Mg(NO3)2 nin mol kesri kaçt r?

c) Mg2+ nin mol kesri kaçt r? d) NO3– nin mol kesri kaçt r?

e) H2O nun suda olu an iyonlara göre mol kesri kaçt r?

360

10. SINIF K MYA

SO RU 15

2,8 gram azot ve 0,8 gram ok si jen ga z içe ren gaz çö zel ti sin de azot ve ok si je nin mol ke sir le ri kaç t r?

(Atom küt le le ri:N = 14, O = 16)

ÇÖZÜM

SO RU 16

Küt le ce %46 l k al kol (C2H5OH) lü su çö zel ti sin de su yun ve al ko lün mol ke sir le ri kaç t r?

(Mol küt le le ri: H2O = 18 g/mol, C2H5OH = 46 g/mol)

ÇÖZÜM

SO RU 17

40 gram Fe2(SO4)3, 207 gram suda çö zü nü yor.

Bu çö zel ti de Fe3+ ve SO42– iyon la r n n mol ke sir le ri kaç t r?

(Mol küt le le ri: H2O = 18 g/mol, Fe2(SO4)3 = 400 g/mol)

ÇÖZÜM

SO RU 18

Küt le ce %10 Na OH içe ren su lu çö zel ti de Na OH ve H2O nun mol ke sir le ri kaç t r?

(Mol küt le le ri: H2O = 18 g/mol, NaO H = 40 g/mol)

ÇÖZÜM

361

KARI IMLAR

ppm – ppbÇok has sas ana liz ler de ba zen de ri im ler o ka dar kü çük olur ki de ri im bi ri mi ola rak ppm ve ya ppb kul la n l r. ppm, mil-

yon da par ça an la m n da (ppm, in gi liz ce parts por mil li on ke li me le ri nin k sal t l m ek li), ppb de mil yar da par ça an la m n-

da (ppb, in gi liz ce parts per bil li on ke li me le ri nin k sal t l m ek li) dir.

1 kg çözeltide çözünen maddenin kütlesine ppm veya ppb denir. Bu tür çözeltiler çok seyreltik oldu u için çözelti küt-

lesi yerine çözücü kütlesi al nabilir. Örne in, deri imi 5 ppm olan bir çözeltinin kütlece milyonda 5 k sm çözünendir.

Yani deri imi; 5 g madde/106 g çözeltidir.

ppm = Çözeltinin kütlesi (g) *Çözünen miktar› (g)

Su yun öz küt le si 1 g/mL ol du u için 1 g ye ri ne 1 mL de al na bi lir.

500 mL su örne inde 3,2 mg kur un iyonu (Pb2+) bulunmaktad r.

Buna göre bu çözeltinin deri imi kaç ppm dir?

SO RU 19

Bir su ör ne i nin ana li zin de, 100 mL lik ör nek te 0,5 mg c va (Hg2+) ol du u be lir le ni yor.Bu na gö re, bu su ör ne i nin de ri i mi kaç ppm dir?

ÇÖZÜM

SO RU 20

De ri i mi 10 g Pb2+/109 g su olan bir çö zel ti nin 1 kg sin de kaç gram Pb2+ var d r?

ÇÖZÜM

SO RU 21

Hg2+ de ri i mi 4 ppb olan bir çö zel ti nin 100 kg sinde kaç gram Hg2+ var d r?

ÇÖZÜM

362

10. SINIF K MYA

Mo la ri teBir lit re çö zel ti de çö zü nen mad de nin mol sa y s na mo la ri te de nir.

MolariteÇözeltinin hacmi (L)

Çözünenin mol say›s›M

Vn= =

M : Çözeltinin molaritesi n : Çözünen maddenin mol say s

V : Çözelti hacmi (litre)

Bir çö zel ti ye su ek le me ya da çö zel ti den su bu har la t r la rak çö zel ti sey rel ti lir ya da de ri ti ri lir se u ba n t kul la n la bi lir:

M1 : lk çö zel ti nin mo la ri te si M2 : Son du rum da çö zel ti nin mo la ri te siM .V M .V1 1 2 2=

V1 : lk çö zel ti nin hac mi V2 : Son du rum da çö zel ti nin hac mi

Bir den faz la çö zel ti bir bi riy le ka r t r l r sa u ba n t kul la n la bi lir:

M .V M .V … M .V1 1 2 2 K K+ + =

11,2 gram KOH tart l p üzerine 400 mL su eklenip bir çözelti haz rlan yor.

Buna göre, a a daki sorular cevaplay n z. (KOH nin mol kütlesi=56 g/mol)

a) Olu an çözeltide KOH nin molar deri imi (molaritesi) kaç mol/L dir?

b) Bu çözeltiye 1200 mL su eklenirse olu an yeni çözeltide KOH nin molaritesi kaç mol/L olur?

c) lk çözelti, deri imi bilinmeyen 600 mL lik bir ba ka KOH çözeltisiyle kar t r l nca deri imi 0,44 M olan bir çözeltiolu tu una göre deri imi bilinmeyen çözeltinin molaritesi kaçt r?

363

KARI IMLAR

SO RU 22

8 gram Na OH ile 200 mL çö zel ti ha z r la n yor.

Bu na gö re bu çö zel ti nin mo lar de ri i mi kaç t r? (Na OH nin mol kütlesi: 40 g/mol)

ÇÖZÜM

SO RU 23

Nor mal ko ul lar da 5,6 lit re NH3 ga z su da çö zü le rek 5 lit re çö zel ti ha z r la n yor.

Bu çö zel ti de ki NH3 ün mo lar de ri i mi kaç t r?

ÇÖZÜM

SO RU 24

0,2 mo lar l k 100 mL Na OH çö zel ti sin de kaç gram Na OH var d r? (Na OH nin mol kütlesi: 40 g/mol)

ÇÖZÜM

SO RU 25

1 mo lar l k 100 mL XCO3 çö zel ti sin de 10 gram XCO3 çö zün mü tür.

Bu na gö re X ele men ti nin atom küt le si kaç t r? (Atom kütleleri: C=12, O=16)

ÇÖZÜM

364

10. SINIF K MYA

SO RU 26

0,4 mo lar l k 300 mL HCI çö zel ti si ne 500 mL su ek le ni yor.

Bu na gö re, ye ni çö zel ti nin mo lar de ri i mi kaç t r?

ÇÖZÜM

SO RU 27

Ar hal de ki X s v s n n mol küt le si 72, oda s cak l n da ki yo un lu u 1,2 g/mL dir. Ay n s cak l k ta bu s v n n 15 mL si ile 500 mL su lu çö zel ti ha z r la n yor.

Bu çö zel ti de X in mo lar de ri i mi kaç t r?

ÇÖZÜM

SO RU 28

240 gram Na OH kul la n la rak mo la ri te si 3 olan çö zel ti den kaç lit re ha z r la na bi lir? (Na OH nin mol kütlesi: 40 g/mol)

ÇÖZÜM

SO RU 29

0,3 mo lar l k 500 mL KNO3 çö zel ti sin den 200 mL su bu har la t n da her han gi bir çö kel me ol ma mak ta d r.

Bu na gö re ye ni çö zel ti de ki KNO3 ün mo lar de ri i mi kaç t r?

ÇÖZÜM

365

KARI IMLAR

SO RU 30

4 mo lar l k 400 mL Na OH çö zel ti si ni 1 mo lar l k yap mak için kaç mL su ek len me li dir?

ÇÖZÜM

SO RU 31

2 mo lar l k 200 cm3 Na OH çö zel ti si ile 8 mo lar l k 50 cm3 Na OH çö zel ti si ka r t r l yor.

Bu na gö re ye ni çö zel ti nin mo la ri te si kaç t r?

ÇÖZÜM

SO RU 32

3 mo lar l k 500 mL H2SO4 çö zel ti si ha z r lan mak is te ni yor.

Bu çö zel ti yi ha z r la mak için 2 mo lar l k ve 6 mo lar l k H2SO4 çö zel ti le rin den ka çar mL ka r t r l ma l d r?

ÇÖZÜM

SO RU 33

0,6M KNO3 çözeltisinden 3 litre al n p üç ayr kaba birer litre olacak ekilde bölünüyor. Bu kaplardaki çözeltilere u i lemler uygulan yor.1. kaptan 250 mL su buharla t r l yor.2. kaba 2 litre su ekleniyor.3. kaba 0,1 M l k 4 litre KNO3 çözeltisi ekleniyor.Buna göre, çözeltilerdeki KNO3 deri imleri için a a dakilerden hangisi do rudur?

1. kap 2. kap 3. kapA) 0,45 0,3 0,3

B) 0,8 0,2 0,2

C) 0,45 0,4 0,4

D) 0,8 0,2 0,3

E) 0,75 0,3 0,2

ÇÖZÜM

366

10. SINIF K MYA

Küt le ce % De ri im – Mo la ri te li ki siKüt le ce % de ri im ba n t s u e kil dey di:

.Ym

m100

çözelti

çözünen=

Bir çö zel ti de mo lar de ri im ba n t s da u e kil dey di:

/.

.1000MVn M

Vm m

Mm V

mz nen a

a

z nençö ü çö ü& &= = =

* Hac mi mL ye çe vir mek için 1000 ile çar p l d .

Çer çe ve içi ne al nan her iki ba n t ta raf ta ra fa oran la n r sa u ba n t bu lu nur.

. .MM

Y d 10a

= M : Çö zü nen mad de nin mo la ri te si d : Çö zel ti nin öz küt le si

Y : Çö zel ti nin küt le ce yüz de de ri i mi Ma: Çö zü nen mad de nin mol küt le si

Özkütlesi 0,85 g/mL olan ve kütlece %34 NH3 içeren çözeltinin molaritesi kaçt r?

(NH3 ün mol kütlesi = 34 g/mol)

SO RU 34

Küt le ce %49 luk H2SO4 çö zel ti si nin yo un lu u 1,4 g/mL dir.Bu na gö re, bu çö zel ti nin mo la ri te si kaç mol/L dir? (H2SO4 ün mol kü tle si: 98 g/mol)

ÇÖZÜM

367

KARI IMLAR

SO RU 35

30 gram X ka t s 150 gram su da çöz ün dü ün de öz küt le si 1,5 g/mL ve de ri i mi 5 mo lar olan bir çö zel ti olu u yor.

Bu na gö re X in mol küt le si kaç t r?

ÇÖZÜM

SO RU 36

8 mo lar l k HNO3 çö zel ti si nin yo un lu u 1,26 g/mL dir.

Bu na gö re, bu çö zel ti nin küt le ce % de ri imi kaç t r? (HNO3 ün mol küt le si: 63 g/mol)

ÇÖZÜM

SO RU 37

Öz küt le si 1,25 g/mL olan 2 lit re çö zel ti de 5 mol X bi le i i bu lun mak ta d r.

Bu çö zel ti küt le ce %10 X içe rdi i ne gö re X in mo le kül küt le si kaç t r?

ÇÖZÜM

SO RU 38

Mo le kül küt le si 40 g/mol olan X bi le i i ile ha z r la nan küt le ce %20 lik çö zel ti nin öz küt le si 1,2 g/mL dir. Bu çö zel ti den 100 mL al na rak hac mi su ile 500 mL ye ta mam la n yor.

Bu na gö re, bu çö zel ti de X in mo lar de ri i mi kaç t r?

ÇÖZÜM

368

10. SINIF K MYA

yon la r n Mo la ri te siBa z mad de ler su da çö zün dük le rin de iyon la r lar. Olu an iyon la r n de ri im le ri ay r ma denk le min den ya rar la na rak bu-lu nur. Bu ne den le bu tür bi le ik le rin su da iyon la ma denk lem le ri do ru ya z l ma l d r.

A a da ba z tuz lar, asit ler ve baz la r n su da çö zün dü ün de iyon la ma denk lem le ri ve ril mi tir.

Tuz yon la ma Denk le mi Asit yon la ma Denk le mi Baz yon la ma Denk le mi

2+

2–

2

3

3 2

–

–

+

+

+

+

+

2

–

–

KNO K NO( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

k suda suda

k suda suda

k suda suda

k suda suda

k suda suda

k suda suda

3 3

3 2 3

3 3 3

2 4 4

4 4

2 4 3 4

–" +

( )Al SO Al SO2 3" +

( )Al NO Al NO3" +

MgSO Mg SO" +

Na SO Na SO2" +

( )Ca NO Ca NO2" +

–

–

+

+

+

2–

HCl H Cl( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

s suda suda

s suda suda

s suda suda

3 3

2 4 4

" +

HNO H NO" +

H SO H SO2" +

–

–

+ –

+

2+

NaOH Na OH( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

k suda suda

k suda suda

k suda suda2

" +

KOH K OH" +

( )Ca OH Ca OH2" +

2,88 gram Ca(NO3)2 ile 400 mL çözelti haz rlan yor.

Bu çözelti ile ilgili a a daki sorular cevaplay n z.

(Ca(NO3)2 nin mol kütlesi = 144 g/mol)

a) Ca(NO3)2 nin molar deri imi kaçt r?

b) Çözeltideki Ca2+ ve NO3– iyonlar n n molar deri imi kaçt r?

c) Bu çözelti 0,2 molarl k 600 mL Al(NO3)3 çözeltisiyle kar t r ld nda NO3– deri imi kaç molar olur?

369

KARI IMLAR

SO RU 39

100 mL 0,01 mo lar l k Pb(NO3)2 çö zel ti sin de Pb2+ ve NO3– iyon la r n n mo lar de ri i mi kaç t r?

ÇÖZÜM

SO RU 40

6,84 gram AI2(SO4)3 ile 400 mL çö zel ti ha z r la n yor.

Bu na gö re bu çö zel ti de AI3+ ve SO42– iyon la r n n mo lar de ri i mi kaç t r?

(Atom kütleleri: O = 16, AI = 27, S = 32)

ÇÖZÜM

SO RU 41

0,6 mo lar CI– iyo nu içe ren 100 mL MgCI2 çö zel ti sin de kaç gram MgCI2 çö zün mü tür?(Atom kütleleri: Mg = 24, CI = 35,5)

ÇÖZÜM

SO RU 42

45,2 gram X(NO3)3 tu zu kul la n la rak 400 mL çö zel ti ha z r lan d n da NO3– de ri i mi 1,5 mo lar ol mak ta d r.

Bu na gö re X ele men ti nin atom küt le si kaç t r?(Atom kütleleri: N=14, O=16)

ÇÖZÜM

370

10. SINIF K MYA

SO RU 43

2 mo lar l k Ca CI2 çö zel ti si ile 1 mo lar l k AI CI3 çö zel ti si e it ha cim de ka r t r l yor.Olu an ye ni çö zel ti de Ca2+ , AI3+ ve CI– nin mo lar de ri im le ri ne olur?

ÇÖZÜM

SO RU 44

–NO3 iyon la r n n mo lar de ri i mi 0,3 olan 200 mL çö zel ti si ha z r lan mak is te ni yor.

Bu çö zel ti yi ha z r la mak için kaç gram AI(NO3)3 kul la n l ma l d r? (Atom kütleleri: N = 14, O = 16, AI = 27)

ÇÖZÜM

SO RU 45

0,3 mo lar l k Na CI, 0,6 mo lar l k Ca CI2 ve 0,3 mo lar l k AI CI3 çö zel ti le ri e it ha cim de ka r t r l yor.

Bu na gö re ye ni çö zel ti de ki Na+ , Ca2+ , AI3+ ve CI– mo lar de ri i mi kaç olur?

ÇÖZÜM

SO RU 46

0,4 mo lar l k 400 cm3 Ca(NO3)2 çö zel ti si ile 0,2 mo lar l k 600 mL AI(NO3)3 çö zel ti si ka r t r l yor.

Bu na gö re ka r m da ki Ca2+ , AI3+ ve NO–3 mo lar de ri i mi kaç olur?

ÇÖZÜM

371

KARI IMLAR

SO RU 47

0,2 mo lar l k Ca(NO3)2 çö zel ti si nin 400 mL si, 0,6 mo lar l k AI(NO3)3 çö zel ti si nin 300 mL si ile ka r t r l yor.

Bu ka r ma kaç mL su ek le nir se son çö zel ti de ki NO–3 de ri i mi 0,7 mo lar olur?

ÇÖZÜM

SO RU 48

1 mo lar l k 100 mL Na2SO4 çö zel ti si ile 400 mL AI2(SO4)3 çö zel ti si ka r t r l p ka r m n hac mi saf su ile 1 lit re ye ta mam-

la n yor. Olu an ka r m da ki SO42–

mo lar de ri i mi 2,5 M ol mak ta d r.

Bu na gö re AI2(SO4)3 çö zel ti si nin ba lan g ç de ri i mi kaç t r?

ÇÖZÜM

SO RU 49

Pb(NO3)2 ve AI(NO3)3 tuz la r n içe ren bir çö zel ti de Pb2+ iyo nu de ri i mi 0,2 M; AI3+ iyo nu de ri i mi 0,3 M dir.

Bu na gö re çö zel ti de ki NO–3 iyon de ri i mi kaç M dir?

ÇÖZÜM

372

10. SINIF K MYA

Kim ya sal Tep ki me ler de Mo la ri te

Bir kim ya sal tep ki me denk le min de tep ki me ye gi ren ve ç kan mad de le rin kat sa y ili ki sin den fay da la na rak de ri i mi bi li-

nen bir mad de nin yar d m ile de ri i mi bi lin me yen di er mad de le rin de de ri i mi bu lu na bi lir.

mol mol mol mol3 2 1 6. . .

( ) ( )Mg OH H PO Mg PO H O3 2 62 3 4 3 4 2 2"+ +

Ör ne in yu ka r da ki tep ki me denk le min de gö rü len mol ili ki le ri de ri im ili ki le rin de de kul la n la bi lir.

H2SO4(aq) + 2NaOH(aq) Na2SO4(aq) + 2H2O(s)

tepkimesi veriliyor.

Bu tepkimeye göre, 50 mL 0,1 M H2SO4 ile tepkimeye giren 250 mL NaOH çözeltisinin deri imi kaç M olur?

SO RU 50

Ca(OH)2(aq) + 2HNO3(aq) Ca(NO3)2(aq) + 2H2O(s)

tep ki me si ve ri li yor.

Bu tep ki me ye gö re, 40 mL 0,1 M Ca(OH)2 ile tep ki me ye gi ren 0,25 M HNO3 çö zel ti si nin hac mi kaç mL olur?

ÇÖZÜM

373

KARI IMLAR

SO RU 51

Na2SO4 (sod yum sül fat) n su da ki çö zel ti si ile BaCl2 (bar yum klo rür) ün su da ki çö zel ti si ka r t r l d n da Ba SO4 (bar-

yum sül fat) ka t s olu ur.

250 mL 0,5 M Na2SO4 çö zel ti si 8,32 gram BaCl2 nin su da ki çö zel ti si ne ek len di in de kaç gram Ba SO4 el de edi lir?

(Mol küt le si (g/mol): O = 16, Na = 23, S = 32, Cl = 35,5, Ba = 137)

ÇÖZÜM

SO RU 52

Mo la ri te si 0,5 olan HCl çö zel ti si nin 400 mL si ye ter li mik tar da Mg ile a a da ki denk le me gö re tep ki me ye so ku lu yor.

Mg(k) + 2HCl(aq) MgCl2(aq) + H2(g)

Bu na gö re olu an H2 ga z nor mal ko ul lar da kaç lit re ha cim kap lar?

ÇÖZÜM

SO RU 53

4,35 gram XO2 ile 0,5 mo lar l k HCl çö zel ti sin den 400 mL ile a a da ki denk le me gö re ta ma men tep ki me ye gi ri yor.

XO2 + 4HCl XCl2 + 2H2O + Cl2(g)

Bu na gö re a a da ki so ru la r ce vap la y n z. (O nun atom küt le si: 16)

a) X in mol küt le si kaç gram d r?

b) Olu an Cl2 ga z nor mal ko ul lar da kaç lit re ha cim kap lar?

ÇÖZÜM

374

10. SINIF K MYA

Mo la li te1 kg çö zü cü de (çö zel ti de de il) çö zü nen mad de nin mol sa y s na mo la li te de nir. Mo la li te ve ya mol de ri i mi “m” ile gös-te ri lir.

( )( )( )

Molalite mm kg

n mol

z c

z nen

çö ü ü

çö ü=

Ör ne in 0,25 mo lal Na OH çö zel ti si de mek, her 1 kg su da 0,25 mol Na OH bu lu nu yor de mek tir.

1 molal k 1 litre CuSO4 . 5H2O çözeltisi haz rlanmak isteniyor.Bunun için kullan lmas gereken su (H2O) ve CuSO4 . 5H2O kütleleri nedir?(Mol kütleleri (g/mol): CuSO4 . 5H2O = 250, H2O = 18)

SO RU 54

2 gram CaBr2 50 gram su da çö zü le rek bir çö zel ti ha z r la n yor.

Bu na gö re, bu çö zel ti nin mo lal de ri i mi kaç t r? (Mol küt le le ri (g/mol): Ca = 40, Br = 80)

ÇÖZÜM

SO RU 55

1 mo lal l k 2 lit re MgSO4 . 7H2O çö zel ti si ha z r lan mak is te ni yor.

Bu nun için kul la n l ma s ge re ken su (H2O) ve MgSO4 . 7H2O küt le le ri ka çar gram d r?

(Atom küt le le ri (g/mol): H = 1, O = 16, Mg = 24, S = 32)

ÇÖZÜM

375

KARIŞIMLAR

SO RU 56

20,4 g Ag NO3 400 gram su da çö zü lü yor.

Bu na gö re, olu şan çö zel ti nin mo la li te si kaç tır?

(Mol küt le le ri (g/mol): N = 14, O = 16, Ag = 108)

ÇÖZÜM

SO RU 57

Molalitenin tanımına göre,

I. 4 gram NaOH bir kaba konulup hacmi su ile 100 mL ye tamamlanır.

II. 8 gram NaOH tartılıp 200 mL suda çözülür.

III. 1 mol NaOH tartılıp üzeri suyla 1 L ye tamamlanır.

işlemlerinden hangilerinde oluşan çözeltiler 1 molallık olur?

(Suyun yoğunluğu 1 g/mL; Atom kütleleri (g/mol): H = 1, O = 16, Na = 23)

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SO RU 58

I. 5,6 gram KOH 10 gram suda çözülür.

II. 2 gram CaBr2 10 mL suda çözülür.

III. 40 gram NaOH bir kaba konulup hacmi su ile 1000 mL ye tamamlanır.

Bu çözeltilerden hangileri 1 molallıktır?

(Suyun yoğunluğu 1 g/mL; Atom kütleleri (g/mol) : H = 1, O = 16, Na = 23, K = 39, Ca = 40)

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

376

10. SINIF K MYA

ÇözünürlükDoymu çözeltideki madde deri imine çözünürlük denir. Kimyada de i ik deri im birimleri kullan lmaktad r. Bu neden-le çözünürlük için de farkl birimler kullan labilir.

Yayg n olarak u çözünürlük tan mlar kullan l r:

Kütlece Çözünürlük

Belli s cakl kta 100 gram suyu doyuran madde kütlesine kütlece çözünürlük denir. Birimi g/(100 g su) dur.

Molar Çözünürlük

Belli s cakl kta 1 litre çözeltiyi doyuran maddenin mol say s na molar çözünürlük denir. Birimi mol/L dir.

Kütlece çözünürlü e göre rehber soru ve örnek sorular.

X ka t s n n su da ki çö zü nür lü ü nün s cak l k la de i i mi gra fik te ki gi bi dir. çözünürlük(g X/100g su)

s›cakl›k (°C)20

60

25

10

30 40

XBu na gö re,

I. 30°C de doy mu X çö zel ti sin de küt le ce %25 X bu lu nur.

II. 40°C de X ile do yu rul mu 200 g su 20°C ye so u tu lur sa 100 g X çö ker.

II I. 20°C de doy gun 330 gram çö zel ti de 30 g X ka t s çö zün mü tür.


A) Yal n z I B) Yal n z II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve II I

377

KARI IMLAR

SO RU 59

40°C de 200 g suda haz rlanan doymu X tuzu çözeltisinin s cakl 20°C ye çözünürlük(g X/100g su)


70

a

40

dü ürüldü ünde 80 g X kat s çöküyor.Buna göre, grafikteki a say s kaçt r?

A) 15 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50

ÇÖZÜM

SO RU 60

ekildeki grafi e göre,

I. 10°C da doygun çözelti kütlece %25 X içermektedir. çözünürlük(g X/100g su)


100

30

50

25

0 20

II. 20°C ta doygun çözelti kütlece %40 X içermektedir.

III. 30°C ta doygun çözelti kütlece %50 X içermektedir.



ÇÖZÜM

SO RU 61

Grafik 80°C de doymu X kat s çözeltisinin 25°C ye so utulmas s ras nda kütlece kütlece % deri im

zaman

50

20

yüzde deri iminin zamanla de i imini göstermektedir.X kat s n n 80°C ve 25°C deki çözünürlükleri için hangisi do rudur?

80°C 25°C A) 100 50B) 100 25C) 50 25D) 50 50E) 75 45

ÇÖZÜM

378

10. SINIF K MYA

Molar çözünürlü e uyan rehber soru ve örnek sorular.

CaF2 nin suda çözünmesiyle olu an 10 litrelik çözeltide kat kütlesindeki de i im grafikteki kat› kütlesi (g)(CaF2)

zaman

1

0,22

gibidir.

Bu na gö re,

I. CaF2 nin çözünürlü ü 1.10–3 mol/L dir.

II. Doymu çözeltide Ca2+ deri imi 1.10–3 mol/L dir.

III. Doymu çözeltide F– deri imi 2.10–3 mol/L dir.

yar g la r n dan han gi le ri do ru dur? (Atom kütleleri: F = 19, Ca = 40)

A) Yal n z I B) Yal n z II C) I ve II D) II ve II I E) I, II ve II I

SO RU 62

CaSO4 ün çözünürlü ünün s cakl kla de i imi grafikteki gibidir.

çözünürlük(g/1 L çözelti)


4,08.10–2

40

1,36.10–2Buna göre, 40°C de CaSO4 ile doyurulmu 1 litre çözelti 25°C ye so utuldu unda kaç mol CaSO4 çöker?(Atom kütleleri: O = 16, S = 32, Ca = 40)

A) 1.10–3 B) 2.10–3 C) 1.10–4 D) 2.10–4 E) 1,2.10–4

ÇÖZÜM

379

KARI IMLAR

SO RU 63

Oda s cakl nda Mg(OH)2 nin saf sudaki çözünürlü ü 1.10–4 mol/L dir.

Buna göre, 5 litre doymu Mg(OH)2 çözeltisinde kaç gram Mg(OH)2 çözünmü olarak bulunur?(Atom kütleleri: H = 1, O = 16, Mg = 24)

ÇÖZÜM

SO RU 64

BaCl2 ile doyurularak haz rlanm 10 litre çözeltinin suyu buharla t r ld nda kap içinde 41,6 gram kat kalmaktad r.Buna göre, BaCl2 nin sudaki çözünürlü ü kaç mol/L dir?(Atom kütleleri: Cl = 35,5, Ba = 137)

ÇÖZÜM

SO RU 65

Belli bir s cakl ktaki doymu PbCl2 çözeltisinde Cl– deri imi 2.10–2 mol/L dir.Buna göre, ayn s cakl kta 1 litre doymu PbCl2 çözeltisinde kaç gram PbCl2 bulunur?(Atom kütleleri: Cl = 35,5, Pb = 207)

ÇÖZÜM

SO RU 66

Belli bir s cakl kta 1 litre doymu Al(OH)3 çözeltisinde 7,8.10–3 gram Al(OH))3 çözünmü tür.Buna göre,

I. Al(OH)3 ün saf sudaki çözünürlü ü 1.10–4 mol/L dir.

II. Doymu çözeltideki Al3+ deri imi 3.10–4 mol/L dir.

III. 5 litre doymu çözeltide 1,5.10–3 mol OH– bulunur.

yarg lar ndan hangileri do rudur?(Atom kütleleri: H = 1, O = 16, Al = 27)


ÇÖZÜM

380

10. SINIF K MYA

Çözünme H z na Etki Eden Faktörler

Bir çözelti olu urken blirim zamanda çözünen madde miktar na çözünme h z denir.

Madde Cinsi

Bir maddenin bir ba ka madde içinde çözünme h z , hem çözücü hem de çözünen maddenin türüne ba l d r.

S cakl k

Çözünürlü ü s cakl kla artan maddelerin çözünme h z s cakl k art yla artar.

Çözünürlü ü s cakl kla azalan maddelerin çözünme h z s cakl k art yla azal r.

Tanecik Büyüklü ü

Çözüneni kat olan çözeltilerde kat tanecikleri ne kadar küçük olursa çözünme de o ölçüde h zl olur.

Kar t rma

Çözücü ile çözünen madde birbiriyle etkile imini sa layarak çözünme h z n art r r.

(gazlar n s v lardaki çözünme h z kar t rma ile azal r.)

Bas nç

S v yüzeyindeki bas nç art r l rsa gazlar n s v lardaki çözünme h z artar.

etkinlik4Çözünme h z ile ilgili a a daki aç klamalar do ru ise D yanl ise Y ile belirtiniz.

a) Polar yap daki çözünen madde polar yap daki çözücüde h zl çözünür.

b) Apolar yap daki çözünen madde polar yap daki çözücüde yava çözünür.

c) Bir kat n n s v daki çözünürlü ü ekzotermik ( s veren) ise bu kat n n s v daki çözünme h z büyük olur.

d) Kat lar n temas yüzeyi art r l rsa çözücüde çözünme h z da artar.

e) S cakl k art r l rsa bir gaz n s v daki hem çözünürlü ü hem de çözünme h z artar.

f) S v yüzeyindeki bas nç art r l rsa kat ve s v lar n çözünme h z de i mez. Ancak gazlar n s v lardaki çözün-

me h z artar.

g) Kar t rma i lemi kat ve s v maddelerin s v lardaki çözünme h z n art r rken gazlar n çözünme h z n azalt r.

381

KARI IMLAR

ÇÖZELT LER N KOL GAT F ÖZELL KLER Çö zel ti le rin de ri i me ba l ola rak de i en özel lik le ri ne ko li ga tif özel lik ler de nir. Bu özel lik ler, bu har ba s n c dü me si,

kri yos ko pi (don ma s cak l dü me si), ebül yos ko pi (kay na ma s cak l art mas ) ve os moz dur.

Bu har Ba s n c Dü me siBir s v da uçu cu ol ma yan bir mad de çö zü nür se olu an çö zel ti nin bu har ba s n c saf çö zü cü ye gö re da ha dü ük olur.

Çö zel ti nin bu har ba s n c n n, saf çö zü cü ye gö re az ol ma s n n ne de ni u ek il de aç k la na bi lir:

Bir s v da uçu cu ol ma yan bir mad de çö zün dü ün de, çö zel ti nin yü ze yin de, bi rim yü ze ye dü en çö zü cü mo le kül sa y s

aza l r. Böy le bir du rum da çö zü cü mo le kül le ri nin bu har fa z na geç me si saf çö zü cü ye gö re da ha az ve da ha zor olur.

Bu da bu har fa z n da saf çö zü cü ye gö re da ha az ta ne cik bu lun ma s na ve çö zel ti nin bu har ba s n c n n dü me si ne ne-

den olur.

Bir çö zü cü de uçu cu ol ma yan ka t çö zü nür se bu har fa z na dö nü en ta ne cik sa y s aza l r. De ney sel bil gi ler, çö zel ti le-

rin bu har ba s n c dü me si nin çö zü nen mad de le rin ya p s y la de il, çö zü nen ta ne cik sa y s na ba l ol du u nu gös ter-

mek te dir.

Bu ili ki Ra ult Ka nu nu ola rak bi li nir ve u e kil de gös te ri lir:

P : Çö zel ti nin bu har ba s n c.P P x1

01= P1

0 : Saf çö zü cü nün bu har ba s n c

x1 : çö zü cü nün mol kes ri

Saf çö zü cü ile çö zel ti nin bu har ba s n c far k na P de nir se,

P P – P ve P nin yerine P . x yaz›l›rsa10

10

1T =

.P P P x–10

10

1T = veya . (1 )P P x–10

1T = ba nt s bulunur.

Çö zel ti nin de ri i mi art t k ça çö zü cü ve çö zü nen mo le kül le ri ara s n da et ki le im ler den do la y Ra ult Ka nu nun dan sap-ma lar ola bili r. Ra ult Ka nu nu na her de ri im de uyan çö zel ti le re ideal çözeltiler de nir.

Suyun 20°C de buhar bas nc 17,54 mmHg dir.

1000 g suda 136,8 gram sakkaroz (C12H22O11) un çözünmesiyle olu an çözeltinin 20°C deki buhar bas nc kaç mmHg dir?

(Sakkaroz uçucu olmay p suda moleküler ekilde çözünür. Sakkarozun mol kütlesi = 342 g/mol,suyun mol kütlesi = 18 g/mol)

382

10. SINIF K MYA

SO RU 67

Bel li bir s cak l k ta 356,4 gram su da iyon la ma yan 36 gram X ka t s çö zün dü ün de olu an çö zel ti nin bu har ba s n c

19,8 mmHg ola rak öl çü lü yor.

Bu na gö re, X ka t s n n mol küt le si kaç t r?

(De ne yin ya p l d s cak l k ta su yun bu har ba s n c : 20 mmHg, su yun mol küt le si: 18 g/mol dur.)

ÇÖZÜM

SO RU 68

Su yun bu har ba s n c n n 60 mmHg ol du u bir s cak l k ta bir mik tar su da 68,4 gram e ker çö zün dü ün de su yun bu har ba s n c n da 0,3 mmHg dü me göz le ni yor.

Bu na gö re, de ney de kul la n lan suy un küt le si kaç gram d r?

(Su yun mol küt le si (g/mol): 18, ekerin mol küt le si (g/mol):180)

ÇÖZÜM

SO RU 69

1 Lsu

IIIIII

1 Lsu

1 Lsu

0,1 moleker

0,1 molNaCl

0,1 molCaCl2

e kil de ki mad de ler le ha z r lan m çö zel ti lerin ay n s cak l k ta ki bu har ba s nç la r n kar la t r n z.

ÇÖZÜM

383

KARI IMLAR

SO RU 70

A a da ay n s cak l k ta su ve e ker den olu an çö zel ti ör nek le ri ve ril mi tir.

I. 500 g su + 0,1 mol e ker

II. 100 g su + 0,05 mol e ker

II I. 2 kg su + 0,2 mol e ker

Bu çö zel ti le rin bu har ba s nç la r ara s n da ki ili ki a a da ki le rin han gi sin de do ru ve ril mi tir?

A) I > II > III B) II > I > III C) III > II > I D) III > I > II E) I = II = II I

ÇÖZÜM

SO RU 71

1 Lsu

IIIIII

4 Lsu

2 Lsu

0,2 moleker

0,1 molKNO3

0,2 molCa(NO3)2

e kil de ki mad de ler le ha z r lan m çözeltilerin ay n s cak l k ta ki bu har ba s nç la r ara s n da ki ili ki na s l d r?

ÇÖZÜM

yon çeren Çözeltilerde Buhar Bas nçlar n n

Hesaplanmas Çözünen maddenin elektrolit olmas durumunda,

.AlCl P P" =–

.CaCl P P

–

–" =2+

.NaCl Na Cl P Pn n

n

Ca Cln n

n

Al Cln n

n

2

23

34

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

( ) ( )

k aq aq

k aq aq

k aq

i

i

i

1 110

1 2

1

21 2

3

10

1 2

1

3 10

1 2

13

2

4

" + =+

++

++

+

+

=

=

=

1 2 3444 444

1 2 34444 4444

1 2 3444 444

çözünme sonunda olu an iyon say s gözönüne al n r.

Örne in; NaCl, CaCl2 ve AlCl3 sulu çözeltilerini dü ünelim. Bu tür çözeltilerde çözünenin mol say s yerine çözünme sonucu olu an iyon–mol say s yaz l r.

384

10. SINIF K MYA

31°C de 720 gram suda 21,3 gram Al(NO3)3 ün çözünmesiyle olu an çözeltinin buhar bas nc kaç mmHg dir?

(31°C de suyun buhar bas nc = 33 mmHg; Mol kütleleri (g/mol): H = 1, N = 14, O = 16, Al = 27)

SO RU 72

26°C de 1800 gram su da 58,5 g NaCl çö zün me siy le olu an çö zel ti nin bu har ba s n c kaç mmHg dir?(26°C de su yun bu har ba s n c 25,5 mmHg, Mol küt le le ri (g/mol): H = 1, O = 16, Na = 23, Cl = 35,5)

ÇÖZÜM

SO RU 73

38°C de su yun bu har ba s n c 50 mmHg dir. 38°C de su da çö zü nür ken 2 iyo na ay r an iyo nik bir ka t dan 20,2 gra m 892,8 gram su da çö zü ne rek bir çö zel ti ha z r la n yor. Olu tu ru lan bu çö zel ti nin bu har ba s n c 49,6 mmHg ola rak öl çü-lü yor.Bu na gö re bu çö zel ti de çö zü nen iyo nik ka t n n mol küt le si kaç g/mol dür?

ÇÖZÜM

SO RU 74

Ay n s cak l k ta a a da ki çö zel ti ler den han gi si nin bu har ba s n c en dü ük tür?

A) 0,1 mol Ca(NO3)2 + 200 g su B) 0,2 mol KNO3 + 500 g su

C) 0,2 mol Al(NO3)3 + 800 g su D) 0,2 mol e ker + 500 g su

E) 0,3 mol Na NO3 + 1200 g su

ÇÖZÜM

385

KARI IMLAR

Kri yos ko pi (Don ma S cak l Dü me si)Bir s v da bir mad de çö zün dü ün de olu an çö zel ti nin don ma nok ta s , saf çö zü cü ye gö re da ha dü ük olur.Saf çö zü cü ile çö zel ti nin don ma ya ba la ma s cak l ara s n da ki far ka don ma nok ta s dü me si (kri yos ko pi) de nir.Çö zü cü nün bi rim küt le sin de çö zü nen mad de mik ta r art t k ça çö zel ti nin don ma nok ta s dü me si da ha faz la olur.Don ma nok ta s dü me si ni he sap la mak için u ba n t kul la n l r.

Td : Don ma nok ta s dü me si.T K md dT = Kd : Mo lal don ma nok ta s dü me si sa bi ti (Her s v için fark l bir de er dir.)

m : mo la li te

Çö zü nen mad de nin elek tro lit (iyon la ra ay r an) ol ma s du ru mun da mo la li te olu an iyon sa y s (i) ile çar p l r.

i : çö zü nen mad de nin olu tur du u iyon sa y s

NaCl de i = 2. .T K i md dT =

CaCl2 de i = 3

AlCl3 de i = 4

90 gram glikoz (C6H12O6) un 250 gram suda çözünmesiyle olu an çözeltinin donma noktas kaç °C dir?(Glikozun mol kütlesi 180 g/mol, suyun donma noktas sabiti (Kd) = 1,86 °C kg/mol)

SO RU 75

40 gram su ya kaç gram me til al kol (CH3OH) ka t l r sa ka r m n don ma nok ta s –18,6 °C olur?

(Me til al ko lün mol küt le si 32 g/mol, Kdsu = 1,86)

ÇÖZÜM

SO RU 76

500 gram su da 0,125 mol Al(NO3)3 çö zü ne rek ha z r la nan çö zel ti nin don ma nok ta s kaç °C dir? (Kdsu = 1,86)

ÇÖZÜM

386

10. SINIF K MYA

SO RU 77

1 Lsu

IIIIII

1 Lsu

1 Lsu

0,01 molNaCl

0,01 molKNO3

0,01 molCaCl2

e kil de ki mad de ler le ha z r lan m çö zel ti le rin ay n or tam da don ma ya ba la ma s cak l k la r n kar la t r n z.

ÇÖZÜM

SO RU 78

0,1 m l k üç çö zel ti den bi ri KCI dir. Çö zel ti le rin don ma ya ba la ma s cak l k la r n n su yun kin den fark la r a a da ki gi bi dir.KCI X Y————— ————— —————

t –t t23– t

2–

Bu na gö re X ve Y a a da ki ler den han gi le ri ola bi lir? X Y ————— —————

I. e ker KNO3 II. Ca CI2 e kerII I. Zn(NO3)2 e ker

ÇÖZÜM

SO RU 79

e kil de ki gra fik te, 1 atm ba s nç ta su yun don ma nok ta s n n için de çö zü nen çözünen maddederi imi (mol / L.su)

–a

–2a

–3a

–4a

–5a

0

C12H22O11

KNO3Al(NO3)3

suyun donmanoktas› (°C)

1 2 3mad de mik ta r na ba l ola rak de i i mi ve ril mi tir.

Bu na gö re a a da ki so ru la r ce vap la y n z.

a) 1 lit re su da 0,5 mol Na CI nin çö zün me si ile olu an çö zel ti kaç °C dedon ma ya ba lar?

b) 2 lit re su da 1 mol Fe CI3 ün çö zün me si ile olu an çö zel ti kaç °C dedon ma ya ba lar?

c) 12 lit re su da 2 mol Cu(NO3)2 nin çö zün me si ile olu an çö zel ti kaç °Cde don ma ya ba lar?

ÇÖZÜM

387

KARI IMLAR

Ebül yos ko pi (Kay na ma S cak l Yük sel me si)Bir s v için de uçu cu ol ma yan bir ka t çö zün dü ün de olu an çö zel ti nin kay na ma ya ba la ma s cak l saf çö zü cü nün kay na ma s cak l n dan yük sek olur. Çö zel ti nin kay na ma ya ba la d s cak l k ile saf s v n n kay na ma s cak l ara s n-da ki far ka kay na ma nok ta s yük sel me si (ebül yos ko pi) de nir.

Bir s v da uçucu olmayan bir kat çözündü ünde kaynama noktas n n artma nedeni, buhar bas nc n n dü mesidir.

s›cakl›k

buhar bas›nc›

t2

su tuzlu su

t1

Po

Suda tuz çözündü ünde buhar bas nc dü er ve kaynama noktas yükselir.

Kay na mak ta olan bir s v n n bu har ba s n c d ba s n ca e it tir. S v da bir ka-t çö zü nün ce bu har ba s n c dü er. Bu har ba s n c n tek rar art t r mak için s -cak l n n art ma s ge re kir. Bu da kay na ma s cak l n n art ma s de mek tir.

Kay na ma nok ta s yük sel me si ni he sap la mak için u ba n t kul la n l r.

tk : Kay na ma nok ta s yük sel me si t1 : Su yun kay na ma nok ta s* .mt KK kT =

Kk* : Mo lal kay na ma nok ta s yük sel me si t2 : Tuz lu su yun kay na ma nok ta s

m : Mo la li te Po : Aç k ha va ba s n c

Çö zü nen mad de nin elek tro lit ol ma s du ru mun da mo la li te olu an iyon sa y s (i) ile çar p l r.

* . .i mt Kk kT = Kk sabiti her s v için farkl bir de erdir.

50,5 g KNO3 ün 250 g suda çözünmesiyle olu an çözelti 1 atm bas nçta kaç °C de kaynar?

(KNO3 ün mol kütlesi: 101 g/mol, suyun kaynama sabiti (Kk) = 0,51 °C kg/mol)

SO RU 80

1 atm ba s nç ta 500 g su da 17 gram Na NO3 ve 22,2 gram CaCl2 çö zü ne rek bir çö zel ti ha z r la n yor.

Bu çö zel ti nin kay na ma ya ba la ma s cak l kaç °C dir?(Mol küt le le ri: O = 16, Na = 23, Cl = 35,5, Ca = 40; su yun kay na ma sa bi ti Kk = 0,51 °C kg/mol)

ÇÖZÜM

388

10. SINIF K MYA

SO RU 81

200 mLsu

IIIIII

100 mLtuzlu su

100 mLsu

D ba s n c n 760 mmHg ol du u or tam da ekildeki kaplarda bulunan s v la r n kay na ma ya ba la ma s cak l k la-r n kar la t r n z.

ÇÖZÜM

SO RU 82

1 Lsu

IIIIII

1 Lsu

1 Lsu

0,1 moleker

0,1 molKNO3

0,1 molCa(NO3)2

ekildeki kaplarda bulunan mad de ler le ha z r lan m çö zel ti le rin ay n or tam da ki kay na ma s cak l k la r n kar -la t r n z.

ÇÖZÜM

SO RU 83

500 mLsu

IIIIII

1000 mLsu

2000 mLsu

0,05 moleker

0,02 molNaCl

0,1 molAl(NO3)3

ekildeki kaplarda bulunan mad de ler le ha z r lan m çö zel ti le rin ay n or tam da ki kay na ma ya ba la ma s cak l k-la r n kar la t r n z.

ÇÖZÜM

389

KARI IMLAR

SO RU 84

0,2 mol Na CI 400 mL su da çö zün dü ün de olu an çö zel ti nin kay na ma ya ba la ma s cak l n n su ya gö re far k t°C dir.

Bu na gö re 0,25 mol Ca CI2 nin 250 mL su da çö zün me siy le ha z r la nan çö zel ti nin kay na ma ya ba la ma s cak l -n n saf su ya gö re far k kaç t°C olur?

ÇÖZÜM

SO RU 85

Be lir li de ri im ler le ha z r lan m C12H22O11, X ve Y çö zel ti le ri nin kay na ma nok ta la-

4a

3a

2a

a

t(°C)

Y X

C12H22O11

0,1 0,2 0,3 mol/L su

r n n saf su dan far k gra fik te ve ril mi tir.

Bu na gö re X ve Y a a da ki ler den han gi le ri ola bi lir?

X Y ————— ————— I. KCI Ca CI2

II. Na NO3 AI(NO3)3

II I. Na CI Fe CI3

ÇÖZÜM

SO RU 86

1 atm ba s nç ta, e it de ri im de ha z r lan m çö zel ti le rin bu har ba s n c –

s›cakl›k (°C)

buhar bas›nc› (mmHg)

760

100+t 100+2t 100+3t

X Y Zs cak l k ili ki si gra fi i ekildeki gi bi dir. X mad de si e ker li su dur.

Bu na gö re Y ve Z çö zel ti le rin de çö zün mü mad de ler a a da ki ler-den han gi le ri ola bi lir?

Y Z————— —————I. KNO3 Zn(NO3)2

II. Na CI AI2(SO4)3

II I. Ca(NO3)2 KNO3

IV. Cu SO4 Cu(NO3)2

ÇÖZÜM

390

10. SINIF K MYA

Os mozÇö zü nen par ça c k la r n n ge çe me di i ya r ge çir gen bir zar dan çö zü cü mo le kül le ri nin di füz yo -

yar› geçirgenzar

osmoz

çözücü çözelti

nu na os moz de nir.

Os moz ola y n da; çö zü cü mo le kül le ri, de ri i min az ol du u ta raf tan faz la olan ta ra fa ha re-

ket eder.

Os moz ola y n da, çö zü cü mo le kül le ri nin ge çi i her iki yön de de ger çek le ir. An cak ba lan-

g ç ta çö zel ti ta ra f na ge çi h z yük sek, çö zü cü ta ra f na ge çi h z dü ük tür. Bu nun so nu cu

ola rak çö zel ti ta ra f n da ki s v se vi ye si yük se lir.

Bir sü re son ra her iki yö ne ge çi h z la r e it olur ve di na mik bir den ge ku ru lur. Di na mik den-

ge nin ku rul du u an da s v se vi ye si sa bit ka l r.

Os mo tik Ba s nçSaf çö zü cü den, çö zel ti ta ra f na çö zü cü mo le kül le ri nin ge çi i nin ön le ne bil-

me si için çö zel ti üze ri ne faz la dan uy gu lan ma s ge re ken ba s n ca os mo tik ba s nç de nir. Os mo tik ba s nç ile gös te ri lir.

yar› geçirgenzar


Ters Os mozOs moz ola y n da; çö zel ti ta ra f na os mo tik ba s nç tan da ha bü yük bir ba s nç

uy gu la n r sa, çö zü cü mo le kül le ri nin, çö zel ti den çö zü cü ye ge çi h z la r ar-

tar ve çö zü cü ta ra f n da ki s v se vi ye si yük se lir. Bu ola ya ters os moz de nir.


yar› geçirgenzar

ters osmoz

+p

J. Want Hoft, os moz da ki çö zü cü mo le kül le ri nin ve di füz yon da ki gaz mo le kül le ri nin dav ra n ara s n da ki ben zer lik ten

fay da la na rak os mo tik ba s nç la il gi li u e it li i tü ret mi tir.

: Os mo tik ba s nç (atm)

V : Çö zel ti nin ba lan g ç ta ki hac mi (L)

. . .V n R Tr = n : Çö zü ne nin mol sa y s

R : de al gaz sa bi ti (0,082)

T : Sis te min mut lak s cak l (K)

391

KARI IMLAR

45 g glikoz (C6H12O6) ile 4,1 litre çözelti haz rlan yor.

Bu çözeltinin 27°C deki osmotik bas nc kaç atm dir?

(Glikozun mol kütlesi 180 g/mol)

SO RU 87

44,5 gram ami no asi din su da çö zün me siy le ha z r la nan 8,2 lit re çö zel ti nin 25°C de ki os mo tik ba s n c 1,49 atm ola rak öl çü lü yor.

Bu na gö re, bu ami no asi din mol küt le si kaç g/mol dür?

ÇÖZÜM

SO RU 88

25°C de os mo tik ba s nc 0,164 atm olan 298 mL çö zel ti ha z r la mak için kaç g üre [CO(NH2)2] ge re kir?[CO(NH2)2 nin mol küt le si 60 g/mol]

ÇÖZÜM

SO RU 89

ekerlisu

safsu

yar›geçirgen

zar

0,2 Müreçözeltisi

0,1 Müreçözeltisi

0,1 MAlCl3çözeltisi

0,2 MNaClçözeltisi

bababa

I

yar›geçirgen

zarII

yar›geçirgen

zarIII

e kil de U bo ru la r n n a ve b kol la r gö ze nek li çe per le ay r l m t r. Bu kol la r n içi ne e kil de be lir ti len s v lar e it ha cim-de ko nul mu tur.Bir sü re bek len di in de han gi bo ru la r n b ko lun da s v yük sel me si göz le nir?

ÇÖZÜM

392

10. SINIF K MYA

HETEROJEN KARI IMLARDe i ik taraflar farkl görüntü ve özellikte olan kar mlara heterojen kar mlar denir.

KolloidBir maddenin kendisi için çözücü olmayan bir ortamda 10–5 – 10–7 cm boyutlar nda (gözle görülemeyecek ekilde)

da lmas yla olu an heterojen kar mlara kolloid denir.

Kolloidal sistemler, da lma ve da lan faz n fiziksel haline göre u ekilde s n fland r labilir.

Da lan Faz Da lma Faz Kolloid Tipi

Kat Kat , s v , gaz Sol

Kat Gaz Aerosol, duman

Kat S v Kolloidal süspansiyon

S v S v Emülsiyon

S v Gaz S v aerosol, sis

Gaz S v Köpük

Saf bir s v veya çözeltiden bir k demeti geçirildi i zaman n yolu yandan bak l nca görülmez. Ancak bir kolloidden k demeti geçirildi inde yandan bakan bir gözlemci n yolunu görebilir.

SüspansiyonBir kat n n s v içinde heterojen olarak da lmas yla olu an kar ma süspansiyon denir. Süspansiyonlarda da lan

faz ile da lman n oldu u faz gözle görülebilir. Da lan faz n boyutu 10–6 m den büyüktür.

Örne in; tebe ir tozlu suda su ve tebe ir tozu fazlar gözle seçilebilir.

EmülsiyonBir s v n n çözünemedi i bir ba ka s v içinde heterojen olarak da lmas yla olu an s v –s v kar ma emülsiyon de-

nir. Emülsiyonlarda da lan faz ile da lman n oldu u faz gözle görülebilir.

Örne in; suyun içine bir miktar zeytinya konulup çalkaland nda su ve zeytinya n n fazlar gözle seçilebilir.

AerosolBir s v n n veya kat n n gaz içinde da lmas yla olu an heteroen kar mlara aerosol denir.

Duman, sis, deodorant birer aerosoldür.

SolKat lar n kat , s v veya gaz içerisinde gözle görülemeyecek ekilde da lmas yla olu an kolloit sisteme sol denir.

393

KARI IMLAR

etkinlik5A a daki maddeleri çözelti, emülsiyon, süspansiyon ya da aerosol olma durumuna göre ile belirtiniz.

Madde Çözelti Emülsiyon Süspansiyon Aerosol

Hava

Tebe ir tozu – su kar m

Su – zeytinya kar m

Türk kahvesi

Deodorant

Sis

Bulut

Duman

Tuzlu su

Alkollü su

SO RU 90

Emülsiyonlar için,I. S v –s v heterojen kar mlard r.II. Bile enleri birbiri içinde çözünür.III. Fazlar gözle görülebilir.yarg lar ndan hangileri do rudur?A) Yaln z I B) Yaln z II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SO RU 91

Süspansiyonlar için,I. Kat –s v homojen kar mlard r.II. Bile enleri gözle görülür.III. Her taraf ayn özelliktedir.yarg lar ndan hangileri do rudur?A) Yaln z I B) Yaln z II C) Yaln z III D) I ve II E) II ve III

ÇÖZÜM

394

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

10. SINIF K MYA

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


1. Çö zel ti ler le il gi li;

I. Küt le si, çö zü cü ile çö zü ne nin küt le si top la m na e it tir.

II. Bu har ba s n c , saf çö zü cü nün bu har ba s n c n-dan dü ük tür.

II I. Hac mi, çö zü cü ile çö zü ne nin ha cim le ri top la m -na e it tir.

yar g la r n dan han gi le ri ke sin lik le do ru dur?



2. Bü tün çö zel ti ler le il gi li;

I. Ho mo jen ka r m lar d r.

II. Doy mu olan la r elek trik ak m n ile tir.

II I. Çö zü ne ni ka t ise (+) ve (–) yük lü iyon içe rir.




3. 25°C de ki çö zü nür lü ü 30 g/100 g su olan bir X mad de si ile 25°C de a a da ki çö zel ti ler ha z r lan-m t r.

1 2 3

20 g X100 g su

10 g X100 g su

15 g X50 g su

30 g X100 g su

5 g X4

Bu na gö re;

I. En sey rel tik çö zel ti 2. kap ta ki çö zel ti dir.

II. 1. ve 2. doy ma m , 3. doy mu çö zel ti dir.

II I. 4. çö zel ti a r doy mu tur.




4. Oda s cak l n da 80 gram su ya 100 gram X ka t -s at l d n da 20 gram ka t n n çö zün me den art t gö rü lü yor.

Ay n s cak l k ta % 30 luk 200 gram X çö zel ti-si nin doy gun ha le gel me si için çö zel ti ye kaç gram daha X ka t s ek len me li dir?

A) 60 B) 80 C) 100 D) 120 E) 160

5. Küt le ce % 10 luk 200 gram tuz lu su çö zel ti sin de su

mik ta r n n 61 s bu har la t r l p 40 gram tuz ek len di-

in de 10 gram tuz çö zün me den di be çök mek te dir.

Bu na gö re son çö zel ti de küt le ce tuz yüz de si kaç t r?

A) 15 B) 17,5 C) 20 D) 25 E) 40

6. A a da ki su lu çö zel ti ler den han gi sin de çözünen KNO3 küt le si en faz la d r?

A) Küt le ce % 20 lik 200 gram KNO3 çö zel ti si

B) 40 gram KNO3 ve 160 gram su içe ren çö zel ti

C) Küt le ce % 15 lik 300 gram KNO3 çö zel ti si

D) Küt le ce % 60 l k 60 gram KNO3 çö zel ti si

E) Küt le ce % 50 lik 80 gram KNO3 çö zel ti si

395

KARI IMLAR

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

7.

Kütlece%20 lik500 gçözelti

20 °C

20 g X tuzu

e kil de ki kap ta bu lu nan çö zel ti ye ay n s cak l k ta 280 gram saf su ek le ni yor.

Bu na gö re;

I. Da ha sey rel tik çö zel ti olu ur.

II. Küt le ce % 15 lik doy ma m çö zel ti olu ur.

II I. Çö zel ti nin küt le si 300 gram ar tar.




8. Bir e ker çö zel ti si nin 160 gra m na 240 gram su ek le nin ce son çö zel ti küt le ce % 10 luk ol mak ta d r.

Bu na gö re ilk çö zel ti küt le ce % kaç l k t r?

A) 20 B) 25 C) 30 D) 35 E) 40

9. e kil de ki çö zel ti le rin küt le ce yüz de de ri im le ri e it-len mek is te ni yor.

100 gKNO3

çözeltisi

200 gKNO3

çözeltisi

1 2

% 40% 10

Bu nun için;

I. 1. ka ba 50 g KNO3 ek le me

II. 2. ka ba 600 g su ek le me

II I. 1. kap tan 75 g su yu bu har la t r ma

i lem le rin den han gi le ri ya p l ma l d r?


D) I ve II E) I, II ve II I

10. Oda s cak l n da küt le ce % 40 l k X ka t s na ait çö zel ti doy gun dur. Ay n s cak l k ta küt le ce % 20 lik X çö zel ti si ni do yur mak için 50 gram da ha X ka t s ge rek mek te dir.

Bu na gö re % 20 lik çö zel ti nin küt le si kaç gram-d r?

A) 100 B) 150 C) 200 D) 250 E) 300

11. Küt le ce % 40 l k 30 gram e ker li su çö zel ti si ne küt-le ce % 30 luk 20 gram e ker li su ek le ni yor.

Bu na gö re olu an ye ni çö zel ti küt le ce % kaç e ker içe rir?

A) 31 B) 32 C) 35 D) 36 E) 38

12. Küt le ce % 20 KNO3 içe ren su lu çö zel ti üze ri ne küt-le ce % 50 KNO3 içe ren e it küt le li su lu çö zel ti azar azar ek le ni yor.

Kap ta ki KNO3 ün kütlece % si nin za ma na gö re de i i mi ni ve ren grafik a a da ki ler den han gi-si dir?

A) kütlece % kütlece %

kütlece % kütlece %

kütlece %

35

20

50

35

50

20

50

20

zaman

zamanzaman

zamanzaman

B)

C) D)

E)

1.A 2.A 3.D 4.B 5.D 6.C 7.E 8.B 9.E 10.B 11.D 12.A

396

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

10. SINIF K MYA

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


1. 500 mL lik su lu çö zel ti de 1,12 gram KOH çö zün-mü ola rak bu lun mak ta d r.

Bu na gö re çö zel ti de ki KOH nin de ri i mi kaç mo lar d r? (Atom kütleleri: H=1, O=16, K=39)

A) 0,04 B) 0,08 C) 0,16 D) 0,2 E) 0,4

2. 0,04 mo lar l k CaBr2 çö zel ti sin de 2,4 gram CaBr2 çö zün mü ola rak bu lun mak ta d r.

Bu na gö re bu çö zel ti nin hac mi kaç lit re dir?

(Atom kütleleri: Ca=40, Br=80)

A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 D) 0,4 E) 0,5

3. Mg metali HCI ile a a da ki denk le me gö re tep ki-me ver mek te dir.

Mg(k) + 2HCI(suda) MgCI2(k) + H2(g)

Buna göre 4,8 gram Mg metalini tamamen çöz-mek için 0,1 molarl k HCI çözeltisinden en az kaç litre kullan lmal d r? (Mg nin atom kütlesi = 24)

A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10

4. 500 mL 0,6 mo lar l k Na OH çö zel ti si ha z r la mak için küt le ce % 40 l k Na OH çö zel ti sin den kaç gram ge re kir? (NaOH n n mol kütlesi = 40)

A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 60

5. 24,2 gram Cu(NO3)2.xH2O bile i i içeren 1 litre çö-

zeltide –NO3 iyonlar deri imi 0,2 mol/L dir.

Buna gö re bi le ik te ki x in sa y sal de e ri ne dir? (Mol kütleleri: Cu(NO3)2

= 188, H2O = 18)

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

6.

10mLNa2SO4çözeltisi

ekildeki beherde bulunan çözeltide 1,806.1022 ta-

ne Na+ iyonu bulunmaktad r.

Bu na gö re çö zel ti de ki SO42–

de ri i mi kaç mo lar-d r?

A) 0,015 B) 0,03 C) 0,06 D) 0,09 E) 1,5

7. XmYn tuzunun 10 litrelik doymu çözeltisindeki iyon deri imleri verilmi tir.

Ym–

Xn+

0,2

0,1

t

molarite (mol/L)

zaman

Buna göre a a dakilerden hangisi yanl t r?

A) Tuzun formülü XY2 dir.

B) Çözeltide 1 mol bile ik çözünmü tür.

C) Çözelti t an nda doymu tur.

D) m = 2, n = 1 dir.

E) Çözelti elektrik ak m n iletir.

397

KARI IMLAR

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

8. 200 mililitresinde 0,06 mol SO2–4 iyo nu bu lu-

nan AI2(SO4)3 çö zel ti sin de AI3+ iyon la r n n mo-

lar de ri i mi ne dir?

A) 0,02 B) 0,03 C) 0,04 D) 0,2 E) 0,4

9. 0,2 molarl k Na CI, 0,1 mo lar l k Ca CI2 ve x mo lar-

l k KCI çö zel ti le ri e it ha cim de ka r t r l d n da CI–

de ri i mi 0,2 mo lar ol mak ta d r.

Buna göre KCI çözeltisinin ba lang ç deri imi (x) kaç molard r?

A) 0,1 B) 0,2 C) 0,4 D) 0,6 E) 0,8

10. 18 gram X(NO3)2 ile 500 mL sulu çözelti haz rlan-

d nda çözeltideki NO–3 deri imi 0,4 molar olmak-

tad r.

Buna göre X in atom kütlesi kaçt r?

(Atom kütleleri: N=14, O=16)

A) 24 B) 40 C) 56 D) 64 E) 88

11. ekildeki çözeltiler birbiri ile kar t r l yor.

300 mL0,8 MKNO3

100 mL0,2 M

Fe(NO3)3

Buna göre ka r m da ki NO–3 de ri i mi kaç mo lar-

d r?

A) 0,3 B) 0,45 C) 0,64 D) 0,75 E) 1,5

12. Molekül formülü (CH2O)n olan bile i in 5,4 gram ile 100 mL çözelti haz rland nda deri imi 0,3 M olmaktad r.

Bun göre formüldeki n say s kaçt r?

(Atom kütleleri: C=12, H=1, O=16)

A) 1 B) 3 C) 6 D) 12 E) 18

13. A a daki çö zel ti le rin her üçün de ki iyon sa y s ay-n d r.

x M 1 litre NaCI çözeltisi

y M 2 litre CaCI2 çözeltisi

z M 2 litre KCI çözeltisi

Buna göre x, y ve z nin bü yük ten kü çü e s ra la-n a a da ki le rin han gi sin de do ru ve ril mi -tir?

A) x, z, y B) x, y, z C) z, x, y

D) z, y, x E) y, x, z

14. 0,16 M AI(NO3)3 çözeltisine e it hacimde 0,16 M

Ca(NO3)2 çözeltisi ekleniyor.

Bu na gö re, ye ni çö zel ti de ki Ca2+, AI3+ ve NO–3

iyon la r n n de ri i mi a a da ki le rin han gi sin de

do ru ve ril mi tir?

[Ca2+] [AI3+] [NO–3] ——— ——— ——–

A) 0,80 0,08 0,40

B) 0,08 0,80 0,40

C) 0,08 0,08 0,16

D) 0,16 0,80 0,80

E) 0,08 0,08 0,40

1.A 2.C 3.B 4.C 5.C 6.E 7.D 8.D 9.B 10.C 11.D 12.C 13.A 14.E

408

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

10. SINIF K MYA

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


1. e kil de ki gra fik te bir X

zaman

çözünürlük (g X/100g su)

m2

m1

t1 t2

Xka t s n n su da ki çö-

zü nür lü ü nün s cak-

l k la de i i mi gö rül-

mek te dir. Bu gra fi e gö re,

t2 s cak l n da 150 gram su ile ha z r la-nan doy mu çö zel ti t1 s cak l na ka dar so u-tu lur sa kaç gram ka t çö ker?

A) m2

3 1 B) m2

3 2 C) m2 – m1

D) ( )m m23 –2 1 E)

mm

1

2

2. Bir X ka t s n n çö zü nür lü ü nün s cak l k la de i i mi

gra fik te ki gi bi dir.

s›cakl›k (°C)


120

20

250 80

X

X ka t s n n 80°C de 300 gram su ile ha z r la nan doy mu çö zel ti sin de ki su yun 1/3 ü bu har la t r l p s cak l k 25°C ye dü ü rü lü yor.

Bu na gö re kaç gram X çö ker?

A) 200 B) 240 C) 300 D) 320 E) 360

3. 20°C de 10 g su da en faz la 40 g X ka t s çö zü ne-

bil mek te dir.

Ay n s cak l k ta % 40 l k 20 g X çö zel ti si ni do-yur mak için kaç g X ge re kir?

A) 4 B) 8 C) 16 D) 24 E) 40

4. Bir X ka t s n n ba z s cak l k lar da ki çö zü nür lü ü

tab lo da ki gi bi dir.

S›cakl›k (°C)

25

40

Çözünürlük (g X/100g su)

80

120

40°C de 300 gram su da X ka t s çö zü ne rek doy-mu çö zel ti ha z r la n yor. Da ha son ra bu çö zel ti 25°C ye so u tu lu yor.

25°C de çö ken X i çöz mek için kaç gram su ya ge rek var d r?

A) 100 B) 120 C) 125 D) 150 E) 200

5. X ka t s n n su da ki çö zü nür lü ü nün s cak l k la de i-i mi gra fik te ki gi bi dir.

s›cakl›k (°C)


40

25

20

200 30 40

X

40°C de 200 gram su da 70 gram X ka t s çö zü ne-rek bir çö zel ti ha z r la n yor.

Bu çö zel ti nin s cak l 20°C ye dü ü rül dü ün-de kaç gram X çö ker?

A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) 70

6. Oda s cak l n da 150 gram su da 60 gram X ka t s

çö züle rek doy mu çö zel ti ha z r la n yor.

Bu na gö re, bu s cak l k ta X in çö zü nür lü ü kaç gram X/100 g su dur?

A) 20 B) 30 C) 40 D) 60 E) 70

409

KARI IMLAR

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

7. X ka t s n n su da ki çö zü nür lü ü nün s cak l k la de i-i mi gra fik te ki gi bi dir.

s›cakl›k (°C)


40

30

20

250 30 35

X

25°C de 150 gram su da 25 gram X çö zü le rek ha-z r la nan çö zel ti 35°C ye ka dar s t l yor.

Bu çö zel ti nin 35°C de doy gun ol ma s için çö-zel ti ye kaç gram da ha X ka t s ek len me li dir?

A) 25 B) 35 C) 40 D) 50 E) 60

8. X ka t s n n çö zü nür lü ü nün s cak l k la de i i mi

gra fik te ki gi bi dir.

s›cakl›k (°C)


50

80

250 40

X

40°C de 20 gram X ka t s kul la n la rak ha z r la nan doy gun çö zel ti nin s cak l 25°C ye dü ü rü lü yor.

Bu na gö re çö ken X ka t s n çöz mek için 25°C de kaç gram su ge re kir?

A) 7,5 B) 15 C) 20 D) 30 E) 50

9. Bir tu zun 20°C de ki çö zü nür lü ü 25 g/100 g su dur.

400 gram l k bir tuz çö zel ti si ni 20°C de doy mu ha-

le ge ti re bil mek için 150 g su bu har la t r l m t r. Bu na gö re, ilk çö zel ti küt le ce % kaç l k t r?

A) 25 B) 20 C) 16 D) 15 E) 12,5

10. X ka t s n n çö zü nür lü ü nün s cak l k la de i i mi gra fik te ki gi bi dir.

40°C de X ile ha z r lan m 80 gram doy gun su lu çö-zel ti 25°C ye so u tul du un da 15 gram X çök mek-te dir.

Bu na gö re X in 25°C de ki çö zü nür lü ü (m) kaç g X/100 g su dur?

A) 15 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60

11. X ka t s n n çö zü nür lük – s cak l k ili ki si tab lo da ki

gi bi dir. s cakl k çözünürlük (g X/100 g su)

25 25 50 40 Bu na gö re, a a da ki ler den han gi si yan l t r?

A) 25°C de doygun çözelti kütlece %20 X içerir.

B) 50°C deki 280 gram doymu çözelti 25°C ye so utulursa 30 gram X çöker.

C) 50°C deki doygun X çözeltisi kütlece % 40 X içerir.

D) 25°C de ki 125 gram doy gun çö zel ti nin s cak-l 50°C ye ç ka r l r sa çözelti do yur mak için 15 gram X ek le mek ge re kir.

E) 50°C de 420 gram doy mu çö zel ti de 120 gram X çö zün mü tür.

12. X ka t s n n oda s cak l n da al kol de ki çö zü nür lü ü

20 gram X/100 cm3 al kol dür.

Bu na gö re, ay n s cak l k ta ha z r la nan X ka t s -n n al kol de ki doy mu çö zel ti si nin küt le ce yüz-de de ri i mi kaç t r? (dalkol = 0,8 g/cm3)

A) 16 B) 20 C) 24 D) 25 E) 30

s›cakl›k (°C)


m

60

250 40

X

1.D 2.D 3.E 4.B 5.A 6.C 7.B 8.A 9.E 10.B 11.C 12.B

uyar›lar rehber sorular - pdf kitap İndirpdfkitapindir.net/dosya/dosya1/kimya10sb.pdf · bu...

Documents