1

Bi ca GS.VS.TSKH Trn Ngc Thm - H Quc Gia TP.HCM

Vn ha Doanh nghip Kinh doanh l hot ng em li li nhun rt cao. Vit Nam c thnh ng Mt vn bn li. Trung Hoa cn c thnh ng Nht bn vn li tham vng ca nh doanh nghip! Do mc ch ca kinh doanh l kim li hot ng kinh doanh thng li n tng xu. Trong kinh doanh bun bn: kim li bng hng gi, hng rm, la o, bun lu, u c, trn thu... Trong kinh doanh sn xut: kim li bng cch khai thc ba bi ti nguyn thin nhin, gy nhim mi trng, bc lt qu mc ti nguyn con ngi... Trong nhn thc chung ca nhiu dn tc, kinh doanh thng i lp vi vn ho. Vai tr ca vn ho trong kinh doanh Gn y, ngi ta bt u ni nhiu n vai tr ca vn ho trong kinh doanh.. C hai l do chnh dn n hin tng ny. 1) L do khch quan: Tro lu hi nhp v ton cu ho vi tc chng mt ko theo s nht th ho v mi mt v e do nghim trng s sinh tn ca cc nn vn ho cng nhng bn sc ring ca mi dn tc. Trn phm vi ton th gii xut hin xu hng cao vn ho, quay tr v vi vn ho dn tc to th cn bng. 2) L do ch quan: S tht bi ca nhiu tp on kinh doanh ln do cch hnh x phi vn ha, thiu o c. Tp on Nike b ngi tiu dng M ty chay do s dng lao ng tr em Pakistan vo vic sn xut bng dng trong gii v ch bng th gii. Vic ty chay c phiu ca cng ty ny gim t 76 USD nm 1997 xung cn 27 USD nm 2000. Cng ty phi a ra bn Hin chng v o c i vi cc nh cung ng chu . Tp on khng l Daewoo ph sn nm 1999 vi s n l 75 t USD. Ch tch v ngi sng lp Kim Woo-chung t mt nhn vt huyn thoi sau 6 nm trn chy nc ngoi n 14-6-2005 b bt. Cc v thm ho v mi trng, nn ra tin, t tham nhng cun vo vng bn bit bao cng ty v tp on kinh t hng mnh, bit bao chnh khch v c cc ngn hng... Do vy, ngy nay cc doanh nghip thc thi d mun lm n c uy tn hay ch n thun mun c uy tn lm n u phi quan tm, hoc ch t l t ra quan tm n VN HO DOANH NGHIP. Cc hi tho c t chc, cc cu lc b c m ra, cc trung tm c thnh lp... Trn y l on trch trong bi ging ca Gio s - Vin s - Tin s khoa hc Trn Ngc Thm v "Vn ha doanh nghip", ng tp trung nu bt cc vn v VN HA - CC LOI HNH VN HA - VN HA DOANH NGHIP v i n kt lun: xy dng VN HO DOANH NGHIP nh mt h thng gi tr, cn phi xy dng tng tiu h gi tr ca n, bao gm: vn ho nhn thc, vn ho t chc, vn ho ng x. Trong mi tiu h y li c cc tiu-tiu h na. xy dng cc tiu h v tiu-tiu h th cn C nhng g v cn phi LM nhng g? Mt th duy nht cn c, l Hiu Bit. Hiu bit cn thit cho vic xy dng vn

2

ho doanh nghip, theo ng, gm t nht l bn loi tri thc sau: - Th nht, l nhng tri thc v quy lut chung v vn ho. - Th hai, l nhng tri thc v lch s v thnh tu ca cc loi hnh vn ho doanh nghip, c bit l loi hnh vn ho doanh nghip ng Bc (Trung Quc, Nht Bn, Triu Tin). - Th ba, l nhng tri thc v vn ho v truyn thng vn ho doanh nghip Vit Nam. - Th t, nu doanh nghip l a quc gia, th cn cn phi c hiu bit v vn ho v truyn thng vn ho doanh nghip ca tt c cc quc gia thnh vin na. Sau khi c bn loi tri thc trn, qu trnh xy dng vn ho doanh nghip cn lm phi kinh qua nm bc: suy ngm sng to trng cu c kt ph bin. SUY NGM v SNG TO l hai bc m kt qu ca n hon ton l thuc vo nng lc ring ca tng ch doanh nghip, nn y min bn. Sau khi nhng thnh t c bn ca vn ho doanh nghip nh hnh, cn a ra trao i v TRNG CU kin ca cc ng nghip v thuc cp, nhng ngi m cuc i h gn b vi doanh nghip. Sau khi gp , nhng phc tho ca vn ho doanh nghip cn c C KT li thnh h thng cht ch, r rng, d hiu. Ri tip tc rt gn v trnh by di dng nhng cng thc, quy tc, khu hiu, logo, bi ht... cho d nh d thuc (nhng th ny ngi ta hay ng nhn l ton b vn ho doanh nghip, thc ra ch l nhng biu hin b ngoi c c kt trong khu p cht ca quy trnh xy dng vn ho doanh nghip m thi!). Pht gio c kinh sch hng trm b, hng chc ngn trang, nghin cu c i khng ht; nhng ton b tr tu y cng c th c nn li trong mt bi T diu m c Thch Ca tng trnh by trong mt bui. C nn na, ch cn ba ch l Kh v Kh Dit. Cui cng l PH BIN. Trong Pht gio c tam bo l ba ca bu: Pht-Php-Tng. Trong doanh nghip cng c ba ca bu l Ngi Sng Lp Doanh Nghip, Vn Ho Doanh Nghip, v i Ng Lnh o C S. cc doanh nghip ln, Ngi Sng Lp thng l ngi c ti nng, tr tu c bit (v trong phn ln trng hp, c c na), do vy, chnh l mt ca bu. Vn Ho Doanh Nghip, hay t ra l nhng nt c bn ca n, bao gi cng do chnh Ngi Sng Lp to ra; c th ni khng ngoa rng ngi sng lp th no th vn ho doanh nghip s c hnh hi th y. Nhng c vn ho doanh nghip ri, n c duy tr v pht huy hiu lc c hay khng l nh vo i Ng Lnh o C S, nhng mt xch ni kt doanh nghip vi hng ngn nhn vin. Bi vy, vic ph bin vn ho doanh nghip trc ht phi nhm vo i ng ny. i ng ny cn phi hiu thu o vn ho doanh nghip, c v l tr v tnh cm. Bi vy, cn c nhng lp tp hun, nghin cu, tho lun dnh cho h. i vi i chng nhn vin, cn m nhng lp hng dn n gin, d hiu, hp dn, n tng. Cn thng xuyn lu hnh nhng ti liu pht khng, nhng t ri gii thiu v hng dn v vn ho doanh nghip. T chc thng k nhng cuc thi tm hiu vn ho doanh nghip, hng nm tng kt v tuyn dng nhng in hnh gng mu v vn ho doanh nghip. Vi chng trnh i hi phi tch lu bn loi tri thc v thc hin nm bc va nu, c th thy vic xy dng vn ho doanh nghip hon ton khng n gin. Nu l mt doanh nghip quan tm n vn ho ch n thun v mun c uy tn lm n th mt logo bt mt, mt khu hiu tht ku l qu . Cn i vi nhng con ngi nghim tc, doanh nghip nghim tc, th lm g c vic g n gin? Nht l i vi xy dng vn ho doanh nghip l cng vic h trng, lin

3

quan n Li v Ngha, tc l n s Pht trin Bn vng trong nhiu th h ca c mt doanh nghip! Ti tin rng cc qu v ngi y s khng ngi bt tay vo xy dng mt cch nghim tc mt vn ho cho doanh nghip mnh!

4

VVNN HHAA DDOOAANNHH NNGGHHIIPP

GGSS..VVSS..TTSSKKHH.. TTRRNN NNGGCC TTHHMM

((ii hhcc QQuucc ggiiaa TTpp..HHCCMM)) NNII DDUUNNGG NNhhpp :: VVnn hhoo v v KKiinnhh ddooaannhh II-- VVnn hhoo v v VVnn ho ho ddooaannhh nngghhiipp IIII-- Lo Loii hhnnhh vvnn hhoo v v VVnn ho ho ddooaannhh nngghhiipp TThhaayy llii kktt:: xxyy ddnngg mmtt VVnn ho ho ddooaannhh nngghhiipp

Nhp : VN HA VA KINH DOANH

1. Kinh t, kinh doanh, vn ha F. Engels: hai c im quan trng nht khu bit con ngi vi con vt l lao ng

v ngn ng. Lao ng = mt loi hot ng hot ng kinh t nhm p ng mt cch ch

ng nhng nhu cu thit thn nht ca con ngi. Ngn ng = mt loi sn phm sn phm tinh thn nhm lin kt con ngi li

vi nhau, to nn mt x hi. Lao ng v ngn ng kinh t v x hi = nhng thnh t ca mt thuc tnh

chung nht khu bit con ngi vi con vt = vn ho. Con ngi, mt cch chung nht, l mt ng vt c vn ho.

Hot ng kinh t phc v cho cc nhu cu ca chnh bn thn mnh. m rng ra phc v cho cc nhu cu ca nhng ngi khc nhm kim li

gin tip phc v cho cc nhu cu ca ring mnh kinh doanh. Hnh thc kinh doanh kim li c xa nht l bun bn (ngi Do Thi Ty

Nam , ngi nh Thng ng Bc ). Vic kinh doanh kim li thng qua sn xut hng ho ch thc s n r v pht t cng vi s ra i ca ch ngha t bn phng Ty.

Doanh nhn, doanh nghip, kinh doanh l nhng khi nim ch con ngi, t chc v hot ng gn lin vi s ra i ca kinh t hng ho, kinh t th trng v mc ch kim li. Ch doanh trong doanh nghip = qun l; ch doanhtrong doanh li = tin li.

Kinh doanh l hot ng em li li nhun rt cao. Vit Nam c thnh ng Mt vn bn li. Trung Hoa cn c thnh ng Nht bn vn li tham vng ca nh doanh nghip!

Do mc ch ca kinh doanh l kim li hot ng kinh doanh thng li n tng xu. Trong kinh doanh bun bn: kim li bng hng gi, hng rm, la o, bun lu, u c, trn thu... Trong kinh doanh sn xut: kim li bng cch khai thc

5

ba bi ti nguyn thin nhin, gy nhim mi trng, bc lt qu mc ti nguyn con ngi...

Trong nhn thc chung ca nhiu dn tc, kinh doanh thng i lp vi vn ho.

2. Vai tr ca vn ho trong kinh doanh Gn y, ngi ta bt u ni nhiu n vai tr ca vn ho trong kinh doanh..

C hai l do chnh dn n hin tng ny. 1) L do khch quan: Tro lu hi nhp v ton cu ho vi tc chng mt ko

theo s nht th ho v mi mt v e do nghim trng s sinh tn ca cc nn vn ho cng nhng bn sc ring ca mi dn tc. Trn phm vi ton th gii xut hin xu hng cao vn ho, quay tr v vi vn ho dn tc to th cn bng.

2) L do ch quan: S tht bi ca nhiu tp on kinh doanh ln do cch hnh x phi vn ha, thiu o c.

Tp on Nike b ngi tiu dng M ty chay do s dng lao ng tr em Pakistan vo vic sn xut bng dng trong gii v ch bng th gii. Vic ty chay c phiu ca cng ty ny gim t 76 USD nm 1997 xung cn 27 USD nm 2000. Cng ty phi a ra bn Hin chng v o c i vi cc nh cung ng chu .

Tp on khng l Daewoo ph sn nm 1999 vi s n l 75 t USD. Ch tch v ngi sng lp Kim Woo-chung t mt nhn vt huyn thoi sau 6 nm trn chy nc ngoi n 14-6-2005 b bt.

Cc v thm ho v mi trng, nn ra tin, t tham nhng cun vo vng bn bit bao cng ty v tp on kinh t hng mnh, bit bao chnh khch v c cc ngn hng...

Do vy, ngy nay cc doanh nghip thc thi d mun lm n c uy tn hay ch n thun mun c uy tn lm n u phi quan tm, hoc ch t l t ra quan tm n VN HO DOANH NGHIP. Cc hi tho c t chc, cc cu lc b c m ra, cc trung tm c thnh lp...

3. Cch hiu ph bin v vn ho doanh nghip Khi nim vn ho doanh nghip thng c hiu mt cch rt s lc, n gin. Mt s ngi l gii khi nim vn ho doanh nghip thng qua cp quan h

vn ho trong kinh doanh v kinh doanh c vn ho. Trong gii nghin cu phng Ty ph bin quan nim coi vn ho doanh

nghip l mt dng ca vn ho t chc (organizational culture). Vn ho t chc, vn ho doanh nghip thng c hiu l mt tp hp ca

nhng biu hin hnh thc nh khu hiu, logo; cch cho hi, ni nng; cc sinh hot vn ho ngh thut trong doanh nghip nh ca ht, ni san; cc truyn thuyt, huyn thoi, tn ngng ca doanh nghip...

c mt quan nim y v vn ho doanh nghip, cn bt u t vic tm hiu mt cch nghim tc xem vn ho l g?

6

I- VN HA VA VN HA DOANH NGHIP

1.1. Khi nim "vn ha" 1.2. Bn c trng c bn ca vn ha 1.3. Nhn din cht vn ho 1.4. Khi nim Vn ho doanh nghip 1.4. Cc chc nng ca vn ho v vn ho doanh nghip 1.5. Cu trc ca vn ho v vn ho doanh nghip

1.1. Khi nim "vn ha"

Vn ho c hiu theo rt nhiu cch khc nhau. mc chung nht, c th phn bit hai cch hiu: vn ho theo ngha hp v vn ho theo ngha rng.

Xt v phm vi th vn ho theo ngha hp thng c ng nht vi vn ho tinh hoa. Vn ho tinh hoa l mt tiu vn ho cha nhng gi tr p ng cc nhu cu bc cao ca con ngi. Quy lut chung l nhng gi tr p ng cc nhu cu cng xa nhng i hi vt cht, i thng, nht thi bao nhiu th tnh gi tr, tnh ngi cng cao by nhiu, v do vy cng mang tnh tinh hoa v vn ho. Theo ngha ny, vn ho thng c ng nht vi cc loi hnh ngh thut, vn chng.

Xt v hot ng th vn ho theo ngha hp thng c ng nht vi vn ho ng x. Theo hng ny, vn ha thng c hiu l cch sng, cch ngh v cch i x vi ngi xung quanh.

Trong khoa hc nghin cu v vn ho, vn ho c hiu theo ngha rng. Theo ngha ny, nh ngha vn ho cng c rt nhiu. Chng hn, nh ngha u tin ca E.B.Tylor nm 1871 xem vn ha l mt phc hp bao gm tri thc, tn ngng, ngh thut, o c, lut php, tp qun, cng mi kh nng v thi quen khc m con ngi nh mt thnh vin ca x hi t c. TS. Federico Mayor, Tng gim c UNESCO, th xem vn ha bao gm tt c nhng g lm cho dn tc ny khc vi dn tc khc, t nhng sn phm tinh vi hin i nht cho n tn ngng, phong tc tp qun, li sng v lao ng.

Da vo nhng nh ngha c, nm 1995 chng ti xut mt nh ngha vn ho nh sau:

Vn ho l mt h thng ca cc gi tr do con ngi sng to v tch lu qua qu trnh hot ng thc tin, trong mi quan h vi mi trng t nhin v x hi ca mnh.

nh ngha ny hm ch mt h to ba chiu m trong vn ho tn ti: con ngi l ch th vn ho; mi trng t nhin v x hi l khng gian vn ho; qu trnh hot ng l thi gian vn ho. Vic c th ho ba thng s ca h to ny s cho ta nhng nn vn ho khc nhau.

nh ngha ny cn cha ng bn c trng tha mn yu cu cn v phn bit vn ha vi nhng khi nim, hin tng c lin quan. l Tnh h thng, Tnh gi tr, Tnh nhn sinh, v Tnh lch s. Bn c trng ny chnh l c s cho php nhn din cht vn ho mt i tng nghin cu.

7

1.2. Bn c trng c bn ca vn ha

1- Tnh h thng ca vn ha Mi s vt, khi nim quanh ta t thn u l nhng h thng. Tuy nhin, vn ho

nh mt h thng li qu phc tp, n mc tnh hon chnh ca n thng b che lp bi cc thnh t b phn.

Nhiu nh ngha lu nay coi vn ha nh php cng ca nhng tri thc ri rc t nhiu lnh vc. nh ngha vn ha ca E.B. Taylor (1871) cng thuc loi ny: vn ho = mt phc hp bao gm tri thc, tn ngng, ngh thut, o c, lut php, phong tc.

Do vy, cn thit nhn mnh n TNH H THNG ca vn ha. Cn xem xt mi gi tr vn ha trong mi quan h mt thit vi nhau. Tnh hon chnh cho php phn bit mt nn vn ho hon chnh vi mt tp hp ri rc cc gi tr vn ho.

2- Tnh gi tr ca vn ha Song, khng phi mi h thng u l vn ha m ch c nhng h thng gi tr

mi l vn ha. Vn ha ch cha ci hu ch, ci tt, ci p. N l thc o mc nhn bn ca con ngi.

Cuc sng l qu trnh tm kim cc gi tr tho mn cc nhu cu. Gi tr l kt qu thm nh dng tnh ca ch th i vi i tng theo mt hoc mt s thang nht nh (nh ng-sai, tt-xu, p-xu...).

Vn vt u c tnh hai mt, ng thi cha c ci gi tr v phi gi tr. Ngay c nhng hin tng tng nh xu xa ti t nht nh ma tu, mi dm, chin tranh, chi nhau... cng c nhng mt gi tr ca n. V ngay c nhng hin tng tng nh tt p nht nh thnh tu y hc, thu in... cng c nhng mt phi gi tr ca n.

Do vy, gi tr l khi nim c tnh tng i. N ph thuc vo ch th, khng gian v thi gian. V vy, mun xc nh c gi tr ca mt s vt (khi nim) th phi xem xt s vt (khi nim) trong bi cnh khng gian - thi gian - ch th c th, trong mi tng quan gia mc gi tr v phi gi tr trong n.

Tnh gi tr l c trng quan trng nht gip i su vo bn cht ca khi nim vn ha. N cho php phn bit vn ha vi ci phi vn ha, v vn ho; phn bit vn ho thp vi vn ho cao; phn bit vn ho theo ngha hp v vn ho theo ngha rng. Nh tnh gi tr, ta c c ci nhn bin chng v khch quan trong vic nh gi tnh gi tr ca s vt, hin tng; trnh c nhng xu hng cc oan ph nhn sch trn hoc tn dng ht li.

3- Tnh nhn sinh ca vn ha Vn ha l sn phm ca con ngi. Vn ha v con ngi l hai khi nim

khng tch ri nhau. Con ngi l ch th sng to ra vn ha, ng thi chnh bn thn con ngi cng l mt sn phm ca vn ha.

Tnh nhn sinh to ra nhng kh nng khng c sn trong bn thn s vt (hin tng) m c con ngi gn cho p ng cc nhu cu ca con ngi, l gi tr biu trng. Tnh nhn sinh ko theo tnh biu trng ca vn ho.

Tnh nhn sinh cho php phn bit vn ho vi t nhin. Vn ha l sn phm trc tip ca con ngi v gin tip ca t nhin. Vn ha l ci t nhin c bin i bi con ngi, l mt t nhin th hai.

4- Tnh lch s ca vn ha

8

T nhin c bin thnh vn ha l nh c hot ng x hi - sng to ca con ngi. Nh c hot ng ny m cc gi tr c tch ly v to thnh vn ho. Bn thn cc hot ng cng chnh l cc gi tr vn ho. S tch ly cc gi tr to nn c im th ba ca vn ho l tnh lch s.

Tnh lch s to ra tnh n nh ca vn ho. Tnh lch s cn phn bit vn ha nh ci c tch ly lu i vi vn minh

nh ci ch trnh pht trin mt thi im nht nh.

1.3. Nhn din cht vn ho nhn din mt i tng c phi l vn ho hay khng, cn phi da vo nh

ngha vn ho vi bn c trng nu trn. Bn c trng y cho php

ta xem xt i tng nghin cu trn hai bnh din: bnh din yu t v bnh din quan h.

a) Bnh din Yu t: khu bit c-khng

Trn bnh din yu t, vn ha c khu bit vi mt bn l T Nhin v bn kia l Vn Minh.

Vn ha khu bit vi t nhin l nh c tnh nhn sinh. Thiu tnh nhn sinh, t nhin cha phi l vn ha.

Vn ha khu bit vi vn minh l nh c tnh lch s. Thiu tnh lch s, vn minh cng cha phi l vn ho.

Nh vy, y l s khu bit c hay khng c cht vn ho, c hay khng c yu t vn ho.

Tuy nhin, c cht vn ho vn cha hn c s xp mt s vt (hin tng) vo vn ho. Vnh H Long, hn Vng Phu,... u c bn tay v khi c ca con ngi, chng u c tnh biu trng. Nhng khu bit v quyt nh xp i tng ny vo t nhin, i tng kia vo vn ha, cn so snh mc t l gia cht con ngi v cht t nhin trong mi i tng.

Vn ho ng gia t nhin v vn minh. Tnh nhn sinh cha c hoc qu t th thuc v t nhin. Tnh nhn sinh (nhn to) qu nhiu th thuc v vn minh. Khi tnh nhn sinh c liu lng th thuc v vn ho.

Vn ho cn phn bit vi vn minh tnh gi tr, tnh dn tc, c trng khu vc v t chc x hi.

VN HA VN HIN VN VT VN MINH

9

Cha c gi tr vt cht ln tinh thn

Thin v gi tr tinh thn

Thin v gi tr vt cht

Thin v gi tr vt cht - k thut

C b dy lch s Ch trnh pht trin

C tnh dn tc C tnh quc t

Gn b nhiu vi phng ng nng nghip

Gn b nhiu vi phng Ty th

b) Bnh din Quan h: khu bit t-nhiu Trn bnh din Quan h, vn ha c phn bit vi Tp hp gi tr v Phn vn

ho. Vn ha phn bit vi tp hp gi tr l nh c tnh h thng. Mt tp hp gi tr

thiu tnh h thng th vn thuc vn ho ri, nhng do ri rc, khng c lin h vi nhau nn n cha tr thnh c mt i tng (mt nn) vn ho ring bit.

Vn ha phn bit vi phn vn ho l nh tnh gi tr. Phn vn ho khng phi l khng c cht vn ho, khng c tnh gi tr, m l ch tnh gi tr ca n c th bc l trong mt to vn ho khc. Mt s vt, hin tng c th c gi tr trong h to ny, nhng li l phn vn ho trong mt h to khc.

Nh vy, vic mt tp hp gi tr, mt phn vn ho c l mt (nn) vn ho hay khng l do cc mi quan h ca chng quyt nh.

1.4. Khi nim Vn ho doanh nghip Vn ho doanh nghip khng ch gii hn n thun trong phm tr vn ho t

chc, hay trong cp quan h vn ho trong kinh doanh v kinh doanh c vn ho. Vn ho doanh nghip l mt tiu vn ho (subculture).

Vn ho doanh nghip l mt h thng ca cc gi tr do doanh nghip sng to v tch lu qua qu trnh hot ng kinh doanh, trong mi quan h vi mi trng x hi v t nhin ca mnh.

L mt tiu vn ho, n cng c y cc c trng v c xc lp trong mt H to :

Tnh h thng: cho thy tnh t chc ca doanh nghip, phn bit mt doanh nghip c vn ho vi mt doanh nghip ch c tp hp gi tr.

Tnh gi tr: khu bit mt doanh nghip c vn ho vi mt doanh nghip phi vn ho. Gi tr vn ho ca doanh nghip c gi tr ni b; gi tr vng; gi tr quc gia; gi tr quc t. Doanh nghip cng tn trng v theo ui nhng gi tr chung cho nhng cng ng cng rng ln bao nhiu th vai tr ca n cng ln by nhiu.

Tnh nhn sinh: y l c trng c bn v ch th cho php phn bit vn ho doanh nghip vi cc tiu vn ho khc. Ch th vn ho y khng phi con ngi ni chung, m l doanh nghip nh mt loi ch th vn ho c bit (bn cnh vn ho lng x, vn ho th, vn ho c quan...). c bit v c doanh nghip gia nh; doanh nghip vng; doanh nghip dn tc, quc gia; li c c doanh nghip a/xuyn quc gia.

Tnh lch s (thi gian vn ho): Qu trnh hot ng kinh doanh.

10

Khng gian vn ho: Mi trng x hi: khch hng, bn hng / i tc. Mi trng t nhin: ni tn ti v hot ng, ni cung cp nguyn liu.

1.4. Cc chc nng ca vn ho v Vn ho doanh nghip Bn c trng trn l cn v khng ch cho vic lm cn c nh ngha vn

ho m cn xc nh cc chc nng ca vn ho v vn ho doanh nghip.

c trng VH Chc nng VH Chc nng VHDN

Tnh h thng T chc x hi T chc doanh nghip

Tnh gi tr iu chnh x hi iu chnh doanh nghip

Tnh nhn sinh Giao tip Lm c s giao tip trong v ngoi doanh nghip

Tnh lch s Gio dc Gio dc- o to trong doanh nghip

L c s cho s tn ti n nh v bn vng ca ch th (dn tc)

Lm c s cho s thnh cng bn vng ca doanh nghip

Cc c trng v chc nng khc (chc nng nhn thc, chc nng gii tr, v.v.)

u phi sinh t 4 c trng v chc nng c bn ny.

1.5. Cu trc ca vn ho v Vn ho doanh nghip nh ngha vn ho nu trn cho php nhn din vn ho, phn bit vn ho vi

nhng khi nim c lin quan, nhng cha cho ta thy c cc b phn cu thnh ca n.

V mt cu trc, vn ho c th xt t gc ng thi v tnh trng. * T gc ng thi (dinamique), vn ho l mt h thng bao gm ba thnh t

l gi tr ca con ngi/t chc cng cc thuc tnh v nng lc ca n; gi tr ca cc hot ng, quan h ca con ngi; gi tr ca cc sn phm do con ngi to ra. l mt b ba: ch th hot ng sn phm.

Trong vn ho doanh nghip, l mt h gi tr b ba: GI TR CA DOANH NGHIP: t chc ca doanh nghip, truyn thng ca

doanh nghip, trit l v kinh nghim ca doanh nghip, cc nhn ti ca doanh nghip...

GI TR CA HOT NG: m bo c li, c im ca hot ng kinh doanh l phi d on trc

c kt qu. Hot ng sng to ra cc sn phm tinh thn (nh pht minh khoa hc, sng tc vn hc ngh thut) mang tnh ngu nhin v m h, khng d on trc c (v chi ph thi gian, tin bc, kt qu, gi tr...), nn khng thuc phm tr kinh doanh (phn bit ho s sng tc v th chp tranh).

Cc loi hot ng kinh doanh xt theo cng on th c: u t, sn xut, tip th, t vn, lu thng, phn phi, bo hnh; xt theo nhm loi th c: sn xut, thng mi v dch v. Kinh doanh sn xut v dch v lun to ra gi tr. Kinh doanh thng mi

11

t hng ho vo nhng h to mi, lm dch chuyn gi tr, thay i gi tr, do vy cng to ra gi tr. Nhng hot ng ny, mi doanh nghip c nhng cch thc ring, to nn nhng gi tr c th ca doanh nghip.

Trong ba hnh thc kinh doanh trn th thng mi l hnh thc hot ng kim li xut hin sm nht. Cng bi vy m ni n kinh doanh ngi ta thng ngh ngay n thng mi v thng ng nht chng vi nhau.

GI TR CA SN PHM: sn phm ca mi doanh nghip c c th ring. Nhng hnh thc kinh doanh no cng lin quan nhiu n con ngi th ci c th to nn vn ho ring ny cng r nt. Sn xut < Thng mi < Dch v.

* T gc tnh trng (statique), vn ho l mt h thng quy nh bi mt loi hnh vn ho nht nh, bao gm ba thnh t l vn ho nhn thc, vn ho t chc v vn ho ng x.

Vn ho nhn thc xt theo i tng th bao gm nhn thc v v tr v nhn thc v con ngi; cn xt theo mc th bao gm nhn thc khi qut, nhn thc chuyn su v nhn thc cm tnh.

Vn ho t chc cng ng xt theo i tng t chc th bao gm vn ho t chc i sng tp th v vn ho t chc i sng c nhn.

Vn ho ng x xt theo i tng ng x th bao gm ng x vi mi trng t nhin v ng x vi mi trng x hi.

Trong mi thnh t y c tnh n quan h b ba: ch th hot ng sn phm.

i vi doanh nghip, cu trc vn ho ny c c th ho nh sau:

Nhn thc khi qut Trit l kinh doanh, o c, trch nhim... ca doanh nghip Vn ho nhn thc

Nhn thc chuyn su Cc kinh nghim kinh doanh v tri thc ngh nghip m doanh nghip tch lu c

12

Nhn thc cm tnh Tn ngng (t ngh, gi t...) v nhng quan nim mang tnh tn ngng (huyn thoi...)

T chc i sng tp th Vn ho qun l trn mi mt hot ng ca doanh nghip Vn ho t chc

T chc i sng c nhn TC i sng vt cht (n, mc, , i li) v tinh thn (vui chi, gii tr, thng tin...)

ng x vi MT x hi ng x vi khch hng, bn hng, i tc... v cng ng c dn ni c tr Vn ho ng x

ng x vi MT t nhin ng x vi MT t nhin ni c tr, vi ngun nguyn nhin liu

II- LOAI HINH VN HO VA VN HOA DOANH NGHIP

Con ngi trong cuc i lun hng ti hai gi tr thng c xem l cao nht: DANH v LI. Danh l a v, Li l giu c. Danh l quan trng, Li l thng trng. Nhng thi khc nhau i vi hai gi tr ny to nn nhng nt c th cho cc loi hnh vn ha v vn ha doanh nghip khc nhau.

2.1. Phng ng v phng Ty Phng ng v phng Ty nh nhng khi nim vn ho c hnh thnh trong

khu vc cu lc a -u (Eurasia). Phng ng = ng Nam; phng Ty = Ty Bc.

TY BC: Lnh, kh, bng tuyt, a hnh n gin. NG NAM: Nng, m, sng nc, a hnh phc tp.

T s khc bit ban u v iu kin t nhin ny dn n hng lot khc bit v vn ho.

Phng Ty khi thu sng bng chn nui. Ngy xa, ngi Hy Lp ch nui d v cu, t ngi lm ngh nng, phn ng lo vic mc sc v hng hi; ngi La M th ung sa b, o qun dt bng lng cu hoc bng da th vt. B Lut Salica cho bit vo u th k VI, ngi Frng lm nng nghip nhng vn c bit coi trng chn nui, cng x c bi chn nui chung.

PHNG NG PHNG TY ng Nam Ty - Bc

T nhin Nng-nc Lnh-kh T nhin a hnh Phc tp Tho nguyn a hnh Kinh t Trng trt Chn nui Kinh t Li sng nh c Du c Li sng

13

Thng nghip Kinh t nh c Li sng th TC x hi

TC x hi Nng thn

Cng nghip Kinh t Thnh tu Vn ha Vn minh Thnh tu

VH gc nng nghip VH gc du mc VN HO TRNG TNH VN HO TRNG NG

Trong Hi k v cuc chin tranh Gl, J. Cesar vit rng vo th k II trCN,

ngi Gicmanh vn sng cuc i du mc, n gia th k I trCN, ngi Gicmanh cy trng, song h khng ch th vi cuc sng nh c, sau mi nm li chuyn i ni khc.

Hai loi hnh kinh t trng trt v chn nui ny li du n rt m nt trong truyn thng vn ha hai khu vc:

VN & ng Nam Phng Ty Cuc sng thc vt & trng trt ng vt & chn nui

Ngh thut Rng, phng, ra hnh cy l Bnh nc, con du, ng tin hnh b, nga

Tn gio Thc vt: c chay Gia sc: ngi chn chin, con chin Phong tc Hi cu ma Hi chn b

Ngn ng

Ting Vit c my chc t ch la: m, la, r, rm; ng, cm, thc, go, cm, tru, tm, cm, xi, cho, bng...

Ch A Latinh & (alpha) Hylp u c ngun gc t hnh u b

Vn ha gc nng nghip sng trong lng x, i sng n nh, nn thin v tinh thn, trng Danh hn Li. Vn ho gc du mc thng xuyn dch chuyn, i sng lun thay i, nn thin v vt cht, trng Li hn Danh.

2.2. Vn ho trng tnh v vn ho trng ng V a l : chu thuc phng ng; chu u, chu M thuc phng Ty V kinh t: chu (ngho) thuc phng Nam; u-M (giu) thuc phng Bc V vn ho: phng ng & chu in hnh l phn ng-nam ca cu lc a

-u; phng Ty in hnh l phn ty-bc ca n (chu u).

Khu vc Lnh vc Phng ng Phng Ty

14

VH ng x vi MT t nhin

Tn trng, c vng sng ha hp vi t nhin

Coi thng, tham vng ch ng t nhin

Li t duy

Thin v tng hp v quan h; ch quan, cm tnh v

kinh nghim

Thin v phn tch v yu t; khch quan, l tnh v thc

nghim VH nhn thc Chun

gi tr Thin v tinh thn, ni dung,

nh tnh (phc, lc, th) Thin v vt cht, hnh thc, nh lng (chn, thin, m)

Tnh cch

Thin v m: a n nh; trng tnh, trng c

Thin v Dng: a pht trin; trng sc mnh, trng ti

VH t chc cng ng

Cch thc

Linh hot. Trng cng ng, ngha v. Trng Danh hn Li.

Nguyn tc. Trng c nhn, quyn li. Trng Li hn Danh.

VH ng x vi MT x hi

Dung hp trong tip nhn. Hiu ha trong i ph (a

dn xp, thch kn o, t nh)

c tn trong tip nhn. Hiu thng trong i ph (a tranh

lun, thch rnh mch, r rng)

Tiu ch Loi hnh

VH TRNG TNH (gc nng nghip)

VH TRNG NG (gc du mc)

2.3. Loi hnh chuyn tip Trong khng gian, hai loi hnh vn ha c a dng ha bi quy lut pht trin

an ci do giao lu vn ha, do s khc bit v cc iu kin t nhin v x hi trong ni b mi vng, mi nn vn ha. Do vy m khng c nn vn ha no l mang tnh nng nghip hon ton hoc mang tnh du mc hon ton. Bi vy mi dng cc thut ng trng tnh v trng ng, gc nng nghip v gc du mc

Theo quy lut ny th ta khng ch thy vn ha phng Ty thin v tnh ng, phng ng thin v tnh tnh. M cn c th thy trong phng ng trng tnh th vn ha ng Bc li thin v tnh ng (ng trong tnh), cn vn ha ng Nam thin v tnh tnh (tnh trong tnh = nng nghip in hnh). Ngay trong ni b Trung Hoa cng khng kh khn g c th phn bit khu vc pha Bc thin v tnh ng (a hnh ng c, pht trin chn nui, thng nghip, th); cn khu vc pha Nam thin v tnh tnh (a hnh sng nc, pht trin trng trt).

Cn c vo nhng c trng nu, ta lun c th nhn din v xc nh mc trng tnh (nng nghip) hay trng ng (du mc) ca tng nn vn ha.

Theo c th thy s phn chia ng-Ty truyn thng cha phi l hp l, bi l bn cnh hai vng cc Ty-Bc v cc ng-Nam kh in hnh, c mt vng chuyn tip kh ln bao gm t Ai Cp sang n , ln Xibiri v ng Bc vng ny mang nhiu c trng ca c hai loi hnh. Tuy lu nay c xem l thuc v phng ng, nhng so vi ng Nam th vng ny khng ch khc bit r rt v a hnh (i lp vi sng nc l sa mc v tho nguyn) m cn c cht dng tnh kh r (biu hin qua o Hi, o Hindu v o Nho).

n lt mnh, vng chuyn tip li cng khng thun nht, n c th c chia thnh hai tiu vng Ty Nam v vng ng Bc. Tiu vng Ty Nam th coi trng tm linh v tng lai (nn tn gio pht trin mnh), tiu vng ng Bc th thin v th tc v hin ti (nn gn y kinh t pht trin tt).

15

Tng ng vi hai tiu vng chuyn tip ng Bc v Ty Nam, c th tch ra loi hnh vn ho trung gian vi hai tiu loi: trng th tc v trng tm linh.

Nh vy, h thng loi hnh vn ho vi vng chuyn tip by gi c dng nh sau:

THUC TNH VNG VN HO LOI HNH VN HO I- m 1. Vng ng Nam 1. LH trng tnh

2A. Tiu vng ng Bc

2A. Tiu loi trng th tc II- Dung

ho

2. Vng chuyn

tip 2B. Tiu vng Ty Nam

2. LH trung gian 2B. Tiu loi

trng tm linh

III- Dng 3. Phng Ty (Ty Bc) 3. LH trng ng

Khu vc ng thuc loi hnh vn ho chuyn tip vi cc c trng sau:

c trng tip nhn t Lnh vc

LHVH trng tnh LHVH trng ng

VH ng x vi MT t nhin

Tn trng, c vng sng ha hp vi t nhin

Li t duy

Tng hp kt hp vi phn tch; trng quan h kt hp vi trng yu t; cm tnh kt hp vi l tnh VH

nhn thc H gi

tr Thin v tinh thn, ni dung,

nh tnh (phc, lc, th)

Tnh cch

m Dng kt hp: n nh bn trong v pht trin bn ngoi; trng tnh kt hp vi trng sc mnh, trng php

Trng cng ng, trng ngha v. Linh hot ng thi trng nguyn tc

VH t chc cng ng

T.chc x hi

Trng c Danh ln Li VH ng x vi MT x hi Dung hp trong tip nhn Kh cng thng trong i ph

Tiu ch Loi hnh

VH TRNG TNH (gc nng nghip)

VH TRNG NG (gc du mc)

2.4. Lch s cc loi hnh vn ho doanh nghip 1. Tiu vng Ty-Nam b chia ct bi nhng sa mc l ni m ngh kinh doanh

xut hin vo loi sm nht trn th gii. Nhng th u tin cng hnh thnh trong khu vc ny.

B lut Hammourabi ban hnh khong nm 2.000 trCN Babylone cp n nhng quy chun thng mi nh li tc, lng, gi lm vic...

16

Trong mt ngi m Thbes nin i vo tk. XV trCN, c mt bc chm ni hnh ci cn vi mt bn mm l hai con b, cn bn mm kia l 9 vng kim loi; thi k ny y c nhng thi ch hay vng mi kch c dng i chc, thanh ton.

Ngh kinh doanh v s giu c c tn gio tha nhn v cao: trong Kinh Thnh Gense, Abraham c Cha Tri yu cu phi giu c th cng Tri; tr nn giu c l lm vui lng Tri; s giu c c xem l phng tin tt nht trnh bo lc, thng lng cho ho bnh. Trng Li hn Danh.

2. Tiu vng Ty-Nam l c s cho vn minh phng Ty. Vn minh Hy Lp hnh thnh trn c s tip thu vn minh Ai Cp v Lng H. phng Ty vi nhng b lc sn bn v chn nui xa xa, ngh kinh doanh cng mng li th cng pht trin rt sm. W. Durant trong cun Ngun gc vn minh cho bit: Ti nhng b lc sn bn v mc sc, loi b l mt n v gi tr rt tin. Vo thi i Homer Hy Lp, ngi ta nh gi ngi v vt bng s b: b binh gip ca Diomde ng gi 9 con b, mt ngi n l kho tay ng gi 4 con. Ngi La M cng vy, h dng hai danh t gn ging nhau pecus v pecunia tr b v tin bc.

Cui thi c i, Ki-t go t Ty Nam i vo chu u, t tn gio ca qun chng b p bc tr thnh tn gio ca chnh quyn. Nh th La M hn ch ng k s pht trin ca ngh kinh doanh bi t tng mun ti ci vnh hng, con ngi phi on tuyt vi ca ci th gii ny: Hy bn ht ca ci i v theo ta. Con lc chui qua l kim cn d hn mt k giu i vo nc Cha.

Phi n phong tro Ci cch tn gio vi nhng t tng ca J.Calvin (1509-1564) v s ra i ca o Tin Lnh, ngh kinh doanh phng Ty mi bc vo cuc hi sinh ton din. Truyn thng trng Li hn Danh c hi sinh. Ch ngha Calvin v o Tin Lnh coi thnh cng v kinh t l biu hin n hu ca Cha Tri. T tng trng thng bt u pht trin. Ch.L. Montesquieu trong cun Tinh thn php lut (1748) vit: Thng mi gt b nhng nh kin tai hi, n lm lnh mnh nhng h tc. N lm cho con ngi th bo hn v mang nhiu tnh ngi hn. Ch ngha t bn l nh cao ca ngh kinh doanh.

Mc d ngh kinh doanh phng Ty c truyn thng lu i nh vy, nhng vn ho kinh doanh, vn ho doanh nghip phng Ty li pht trin rt yu t. Bn cht ca doanh nhn - nh t bn l hm li. iu ny c K.Marx khc ho rt su sc khi dn li ca T.J.Dunning vit rng: c bo m 10% li nhun th ngi ta c th dng t bn vo u cng c; c 20% th n hot bt hn ln; c 50% th n tr nn tht s to bo; c 100% th n ch p ln mi lut l ca loi ngi; c 300% th khng cn ti c no l n khng dm phm, d c nguy c b treo c. Ton b lch s phng Ty l lch s chinh phc (tn ph) t nhin, trong khi theo F. Engels (trong Php bin chng ca t nhin), l ra con ngi phi hc cch sng ho hp vi t nhin.

Do quan nim v nhim v kim li ca doanh nhn mt cch tuyt i cho nn ngi phng Ty thng cho rng hai khi nim kinh doanh v vn ho l i lp hoc ch t l khng c lin quan g vi nhau. M. Friedmann, mt ngi M ot gii Nobel v kinh t vit (1962): Cc doanh nghip khng c trch nhim no khc ngoi vic kim tin v khi lng tt ni ln, cc doanh nghip ch m nhn nhng trch nhim th yu v lm nh vy em li nhiu iu xu hn l tt. H. Arend (1961) thm ch cho rng chc nng duy nht ca doanh nghip l chc nng sinh hc duy tr cuc sng v m bo sc kho cho con ngi.

17

Trong th k XIX v gn sut th k XX, ngi phng Ty khng nhn thy c mi lin quan no gia vn ho (hay o c) vi kinh doanh, v hai th khng c cng thc o: thc o ca vn ho (o c) thuc v cht lng, cn thc o ca kinh doanh (kinh t) thuc v s lng. Nu c ai t ra vn o c (vn ho) th ch l mt th on gn cht ngi lao ng vo doanh nghip v bc lt h mt cch tinh vi hn m thi.

Nh vy th phng Ty, xu hng chung l thng nghip pht trin, trng Li hn Danh, nhng cng c mt thi k di 12 th k (t tk. IV sCN n tk. XVI) do nh hng ca Nh th m ngh kinh doanh ri vo tr tr (do trng Tri hn Li). Vn ho doanh nghip nhn chung khng c ch .

3. tiu vng ng Bc l nhng tho nguyn mnh mng, thi c xa ngh chn nui kh pht trin, theo n ngh kinh doanh bun bn cng rt pht t.

i Thng (tk XVII-XI trCN), nh bun u l nhng ngi cm quyn hoc thuc tng lp ch n. H bun bn cc k trn d bo, b nga v n l vi nhau v vi cc quc gia lng ging. Dn gian c cu n nhn trng c, ngha l Ngi [Thng] n coi trng bun bn. Nh Ty Chu (tk. XI-VIII trCN) sau khi lt nh Thng, bn cho di chuyn s dn Thng n b bt v gn kinh Lc Dng, giao cho h lo vic bun bn pht huy s trng ca h. Bi vy m lu dn, ngi ta quen gi nhng ngi lm ngh bun l Thng nhn , hng ho l Thng phm, ngh bun bn l Thng nghip.

Nh Chu rt coi trng cng thng nghip, nn t ra chc quan cng chnh coi sc th cng nghip, c chnh coi sc thng nghip. Li t ra lut l cng thng t quan (ngh cng thng do chnh quyn nui). Th th cng v thng nhn tr thnh mt th cng chc nh nc. Chu Vn Vng tng ban ra mt thin hiu co c tn l Co t phng du l chuyn ni v thng nghip.

Vo thi Xun Thu (771-475), ch n l bt u tan r, ch cng thng t quan cng khng cn. Nhiu n l thng nhn tr thnh dn thng v nhiu dn thng nh kinh doanh m tr nn giu c ln, thng nghip t n giai on hong kim. Mng li th ph kn vng Hoa Bc. Cc thng nhn t do do giu c m tr nn c th lc v a v, chi phi kinh t, khng ch nn chnh tr ng thi. Quan nim ph bin lc by gi l T ngho mun giu, th lm rung khng bng lm th, lm th khng bng i bun (dng bn cu ph, nng bt nh cng, cng bt nh thng).

Hin tng t quan i bun, b hc i bun, b lm rung i bun tr thnh ph bin. Phm Li vn l i phu ca Vit Vng Cu Tin, b quan i bun, ti lp nghip t o (nay thuc tnh Sn ng), sau 19 nm tr thnh c ph. T Cng tng lm quan nc L v nc V, tng l hc tr ca Khng T, sau t quan b hc i bun ln, xe nga thnh on ch hng i cc nc.

T cui thi Chin Quc (tk III trCN) n ht Nam-Bc triu (tk VI sCN) l giai on nh nc thi hnh chnh sch trng nng c thng, hn ch th lc ca thng nhn t do; nh nc nm li ngh thng nghip v gi c quyn bun bn st v mui. Song, trong thi k ny, ngh kinh doanh vn t pht pht trin, vn xut hin nhng i thng gia c th lc khuynh o nh L Bt Vi, Mnh Thng Qun, v.v.

V vy m t thi Tu-ng tr i, mi chnh sch chn p thng nhn c ci b. Cc doanh nhn tch lu c nhiu ti sn n mc Hong Cn Long phi than

18

th: Thng nhn qu l giu c, trm tht khng bng!. Nh giu c, thng nhn c xu hng tu rung gi ca v thm nhp vo tng lp quan li (bng cch kt giao vi quan li, thng qua thi c m bc vo quan trng, v b tin ra mua chc tc). n thi Minh Thanh, trong quan li thm ch c quan nim rng kt giao c vi thng nhn l iu vinh d; nhiu quan li tr thc b nghip Nho i bun. Hnh thnh mt tng lp thng Nho (), vn ho kinh doanh c ch trng xy dng v tng kt.

Nh vy th Trung Hoa v ng Bc , tuy khuynh hng ch o l trng Danh hn Li, nhng trong lch s ch c mt thi k di 9 th k (t tk. III trCN n tk. VI sCN) l c hin tng ngh kinh doanh b chn p, cn trc v sau th thng nghip u pht trin mnh. Vo thi Xun Thu v thi Minh-Thanh, thm ch cn ph bin hin tng t quan b hc i bun. Ngha l nhn chung th tiu vng ng Bc, Danh v Li gn nh c coi trng ngang nhau. Vn ho doanh nghip hnh thnh v c ch trng.

4. Ch c vng ng Nam, do c truyn thng vn ho nng nghip in hnh, ngi dn ch sng trong nhng lng x vi vi ba trm h dn, con ngi coi trng Danh (a v trong cng ng) hn Li; trong sut lch s, mng li th rt o ut v ngh kinh doanh th thc s km pht trin.

Kinh t hng ho vi th trng v mc ch kim li l sn phm ca loi hnh vn ho phi tnh (trng ng v trung gian), ca vng vn ho phng Ty v vng chuyn tip. Loi hnh vn ho trng tnh gc nng nghip (vng ng Nam) khng c truyn thng kinh doanh.

Trong quan nim dn gian, ngh bun l ngh nguy him (Lm bn vi sng giang mt c quang ln gnh), vt v (Nm t hng hng hn nm ging hng c), khng c phc, c y nhng ri li s c lc trng tay (Bun tu bun b khng bng n d h tin; Bun thu bun v chng h tin; Bun Ng bun Tu khng giu bng h tin).

Cn thng nhn th mang nhiu nt xu nh gian xo, tham lam (truyn Ci cn thu ngn, tc ng: Tht th cng th li tru...; Li tru li ln li b, trong ba anh y ch nghe anh no...); hm ca (truyn Thch Sng cn thiu m kho); ho sc (truyn S tch con mui, Ngi n b b vu oan); c c (truyn Thch Sanh). Bi vy m ngh bun b khinh ght thc s, coi thng thc s: i bun ni ngay khng bng i cy ni di; Em i ng ly qun bun, Khi vui n khi bun n i...

Tnh cm thng yu nu c th ngi bnh dn ch dnh cho nhng ngi ph n bun bn nh, ly cng lm li, tn to nui chng (u hm h h vi chng, Na m v sng gnh gng nui con; Con gi ln i, m bo y ny, Hc bun hc bn cho ty ngi ta, Con ng hc thi chua ngoa, H hng ght b, ngi ta ch ci...). Ch t khi tip nhn nh hng phng Ty, v ch vng t mi Nam B th mi manh nha hnh thnh li ngh thng thong: o no vui bng o i bun, Xung b ln ngun go ch nc sng.

c trng ca bn vng v tiu vng trong quan h vi kinh doanh v vn ho doanh nghip c th tng kt trong bng sau:

c trng

Vng/Loi hnh

Mg li

th

Trng Li

Trng Danh

Vn ho DN

19

TVg Ty Nam / LH trung gian trng tm linh + + - -

Vg phng Ty / LH trng ng + + - -

TVg ng Bc / LH trung gian trng th tc + + + +

Vg ng Nam / LH trng tnh - - + -

Bng tng kt trn cho php rt ra ba nhn xt sau: 1) Phn ln cc dn tc trn th gii (thuc cc loi hnh vn ho phi tnh) u kh

thc dng khi coi trng Li hn (hoc ngang) Danh. 2) Ni duy nht c truyn thng vn ho doanh nghip l tiu vng ng Bc,

thuc tiu loi vn ho trung gian trng th tc. 3) cng l ni/loi hnh duy nht coi trng c Li ln Danh.

2.5. Mt s vn v Vn ho doanh nghip

1. Vai tr ca s kt hp Tnh v ng, ng v Ty, Danh v Li... Kho st nu trn cho thy, trong vn vn ho kinh doanh v vn ho doanh

nghip, tiu loi vn ho trung gian trng th tc v ng vi n l tiu vng ng Bc ng mt vai tr quan trng c bit. Mun xy dng mt vn ho doanh nghip, khng th khng nghin cu k truyn thng vn ho kinh doanh v doanh nghip ca tiu loi v tiu vng ny.

y cng chnh l tiu vng / tiu loi duy nht ny sinh hin tng thn k ng (Nht Bn v Bn Con Rng). iu ny hon ton khng phi ngu nhin. N cho php nhn li nguyn nhn ca hin tng thn k ng di mt nh sng mi.

S thnh cng ca Nht Bn v bn con rng chu lu nay thng c gn cho vai tr ca Nho gio l khng ng. Phn chng n gin nht l s-khng-ha-rng ca cc quc gia khc cng nm trong vng nh hng ca Nho gio nh Trung Hoa lc a, Bc Triu Tin, Vit Nam.

S thnh cng ca Nht Bn v bn con rng chu chnh l nh hai c im: 1) Do thuc loi hnh vn ho trung gian nn cc doanh nghip ca nhng quc gia

ny tch hp c nhng nt tri ca c hai loi hnh trng Tnh v trng ng, truyn thng phng ng v phng Ty: coi trng c Danh v Li; va trng cng ng, hiu ho, li va cnh tranh, hiu thng; va thanh thn, v vi li va y tham vng, hu vi; va c li t chc bn vng kiu phng ng li va c kiu qun l nng ng, hiu qu kiu phng Ty; va duy tr truyn thng vn ho phng ng li va tip nhn k thut v kinh nghim kinh doanh phng Ty... c im ny khu bit cc nn vn ho ng Bc vi mt bn l cc nn vn ho ng Nam qu thin v tnh cm, trng tnh v bn kia l cc nn vn ho phng Ty qu thin v l tr, trng ng.

20

2) Do thuc tiu loi vn ho trung gian trng th tc nn con ngi ca cc quc gia ny lun c cch nhn v cch ng x thit thc, hiu qu, hng vo hnh phc ca th gii thc ti, t quan tm n linh hn v s gii thot, khng gi thc s sinh tn vo th gii h o bn kia. Tnh th tc ny gip cho ngi ng Bc c mt tinh thn coi trng thc t, cn c t lc khc phc kh khn, trnh ri vo o vng tn gio. c im ny khu bit cc nn vn ho ng Bc vi cc nn vn ho Ty Nam qu l thuc vo quyn uy tn gio.

Ngi Do Thi l mt dn tc c bit. Ngi Do Thi Ty Nam v ngi Hoa ng Bc u thuc vng chuyn tip v loi hnh vn ho trung gian, u ni ting l nhng dn tc gii kinh doanh, bun bn. Song, khc vi ngi Hoa lun hng n s tch hp v dung ho, ngi Do Thi c tnh cch rt cc oan, thuc loi hnh vn ho chuyn tip nhng hng sang loi hnh trng ng. Do vy m Do Thi tr thnh mt dn tc thng minh nht, gii kinh doanh v giu c nht, nhng cng chu mt s phn ln n v khn kh nht.

2. Quy lut v bo tn v pht trin doanh nghip Mt nn vn ha doanh nghip in hnh phi m bo cho doanh nghip c

kh nng pht trin nhanh trn c s bo tn tt. Doanh nghip l mt nhm x hi. V nguyn tc, nhm x hi no cng ng thi

gp phn va bo tn va pht trin tiu vn ha ca mnh (subculture). Song, tu theo tnh cht ca tng loi nhm x hi m vai tr ca chng trong vic bo tn v pht trin vn ha c khc nhau.

Quy lut l cc nhm x hi no c tnh ng nht cao th kh nng bo tn tt, ngc li, nhm x hi no c tnh a dng cao th kh nng pht trin tt. Th tc c tnh ng nht cao hn B lc. Lng x c tnh ng nht cao hn th. Dn tc c tnh ng nht cao hn Quc gia. Do vy, Th tc, Lng x, Dn tc c kh nng gip bo tn vn ho tt hn; ngc li, B lc, th, Quc gia c kh nng gip pht trin vn minh nhanh hn.

M, TNH DNG, NG

Tnh ng nht cao Tnh a dng cao

Th tc B lc

Lng x th

Dn tc

C C ttnnhh nngg nnhhtt

ccaaoo hhnn Quc gia

C kh nng bo tn tt C kh nng pht trin nhanh

MMnnhh vv VVNN HHAA MMnnhh vv VVNN MMIINNHH

Trong ni b cng ng th tnh ng nht cao hn, cn trong quan h vi cc cng

ng khc th tnh a dng cao hn. Bi vy m t chc cng ng c chc nng bo tn vn ha tt hn, cn vic giao lu vi cc nn vn ha khc c kh nng nhanh chng lm giu thm nn vn ha ca mnh.

Cc cng ng lm nng nghip khp kn v c tnh ng nht cao hn nn c vn ha bn vng hn (cng tc l tr tr hn). Cn cc cng ng chn nui, bun bn,

21

sn xut cng nghip th giao lu rng hn, d thay i hn, do vy pht trin nhanh hn, d ng ha k khc nhng cng d b k khc ng ha.

Mi doanh nghip c th t nh gi xem mnh ang mc no: nu doanh nghip ang l mt cng ng n nh nhng t nng ng, lm n km th cn phi b sung nhng nhn t mi, tng cng tnh a dng. Ngc li, nu doanh nghip ang lm n rt tt, nhng c phn phiu lu, thiu n nh th cn phi tng cng tnh ng nht m bo bn vng cho s pht trin.

3. Vn Li v Ngha trong Vn ho doanh nghip Trong Danh v Li, lm kinh doanh l t Li ln hng u. Khi t Li ln hng u, s ny sinh vn v mi quan h gia Li v Ngha,

tc l vn v mi quan h gia giu c v o c. chnh l cu hi thng trc, nhc nhi nht trong hot ng ca doanh nhn, doanh nghip. Cng l cu hi mang tnh quyt nh v vn ho doanh nghip.

Mi nhn, c th ngh rng y c mt nghch l: mt khi l t Li ln hng u th mi th khc u t ng xung hng th hai, nh vy khng cn c g phi bn v quan h gia Li v Ngha, vy ti sao cn t ra vn ny? S d nh vy l v, nh trn (nhp ) c ni, do chy theo Li v coi thng Ngha (o c, vn ho) cho nn c khng t i doanh nghip ph sn. Ngha l vn quan h gia Li v Ngha c t ra trc ht chnh l v c c Li nhiu hn, tc l v mc li ch ca chnh cc doanh nghip.

Khng T trong Lun ng c cu ni ni ting v Ngha v Li: Qun t d ngha, tiu nhn d li, Nguyn Hin L dch l Ngi qun t hiu r v Ngha, k tiu nhn hiu r v Li. T cu ny, ngi ta thng hiu sai rng Khng T ch trng trng Ngha khinh Li. Thc ra, Khng T rt coi trng Li. Tng truyn, ngi mun c Khng T nhn lm hc tr phi c 10 xu tht kh lm l nhp mn em np. n ca ng, go phi ngon, rau phi ti; tht nu nm mm mui khng va ng khng n.

ng tng ni Ph qu m c th cu c th d lm k cm roi nh xe hu ngi, ta cng lm (Ph qu nhi kh cu d, tuy chp tin chi s, ng dic vi ch). ca Khng T trong cu Qun t d ngha, tiu nhn d li phi hiu l: lng hm li th ai cng c, nhng ngi qun t, n c chi phi bi ngha, cn k tiu nhn, n ch c chi phi bi chnh n m thi. mt ch khc, Khng T ni: Lm iu bt ngha m c giu sang th ta coi nh my ni (Bt ngha nhi ph th qu, ng nh ph vn).

Nh vy, trong kinh doanh kim li m t Li ln hng u th vn ch l tm nhn ca k tiu nhn. Trong kinh doanh kim li m t Ngha ln hng u th mi l tm nhn ca ngi qun t.

Trong lch s thng nghip Trung Hoa, khng ai a mu tc tr v c gan kinh doanh ln bng L Bt Vi, ngi m thu nh, bt c d phi chn con ng giu trc sang sau. Trong vic bun bn, ng khng t mt th on no, bun gian bn ln, h c li l lm; nng li nh tnh, ngay c v cng ch coi nh mn hng; u c tch tr bt c ci g c kh nng sinh li... Nh bit u t vo th hng him l D Nhn m L tr thnh tha tng nc Tn, nh th on m a c con mnh ln ngi hong . Nhng kt qu li b chnh nhng k bt nhn do mnh a vo nh Lao i, L T hi li n mc mt ht, phi ung thuc c t vn.

22

Nhiu ngi khc nh ly Ngha lm u, v hn ngi ci tr tu v tm nhn ca mnh, nn u tr thnh nhng i thng nhn danh ting. Phm Li b quan i bun, lp nghip t o, vn mt li mui, ba ln em ti sn chia ht cho mi ngi, ba ln li tr thnh c ph, ngi ng thi tn gi ng l o Chu Cng. T Cng t quan b hc i bun, T M Thin trong S k vit rng ng giong nga t i bun..., ti nc no th quc qun nc y khng ai khng ly l thng khch m tip i. Bch Khu ch trng kinh doanh theo nguyn tc ngi b ta ly, ngi ly ta a (nhn kh ng th, nhn th ng d). T M Thin khen rng khp thin h u ni Bch Khu l ng t ca ngh bun.

Ly ngha i ngi, thnh tn dy li (d ngha i nhn, thnh tn hng li) l mt trong nhng nguyn tc kinh doanh ca cc i thng nhn Trung Hoa. i Thanh Huy Chu c thng nhn Th Tun Cng rt gii bun bn, nhng cng rt ham c sch thnh hin. ng ni Tin l tuyn, tin nh dng sui, c sui t c ngun, nu dng thut xo tr kim li l t lp ngun ca mnh ri... Nhn vic ngha m dng tin, khng nhng khng lm tc dng chy, m cn c th lm giu thm ngun, chnh l iu vn gi l o ln vy. Thng nhn Sn Ty ni ting l trng ngha khinh ti, bun bn m khng c k. i thng nhn Vng Vn Hin tng dy con rng Bc i thng nhn th tm ch ging nh k s, nn ngi bun bn tuy gii v tin bc hng ho nhng vn hnh s cao thng minh bch, tuy theo ui iu li m khng nh bn... Nh th th con chu t c tt lnh, yn n m hng cnh giu c.

Thay li k t: XY DNG MT VN HOA DOANH NGHIP

T nhng iu trnh by trn, c th rt ra rng: xy dng VN HO DOANH NGHIP nh mt h thng gi tr, cn phi xy dng tng tiu h gi tr ca n, bao gm: vn ho nhn thc, vn ho t chc, vn ho ng x. Trong mi tiu h y li c cc tiu-tiu h na.

xy dng cc tiu h v tiu-tiu h th cn C nhng g v cn phi LM nhng g?

Mt th duy nht cn c, l Hiu Bit. Hiu bit cn thit cho vic xy dng vn ho doanh nghip, theo chng ti, gm t nht l bn loi tri thc sau:

Th nht, l nhng tri thc v quy lut chung v vn ho. Th hai, l nhng tri thc v lch s v thnh tu ca cc loi hnh vn ho

doanh nghip, c bit l loi hnh vn ho doanh nghip ng Bc (Trung Quc, Nht Bn, Triu Tin).

Th ba, l nhng tri thc v vn ho v truyn thng vn ho doanh nghip Vit Nam.

Th t, nu doanh nghip l a quc gia, th cn cn phi c hiu bit v vn ho v truyn thng vn ho doanh nghip ca tt c cc quc gia thnh vin na.

Sau khi c bn loi tri thc trn, qu trnh xy dng vn ho doanh nghip cn lm phi kinh qua nm bc: suy ngm sng to trng cu c kt ph bin.

23

SUY NGM v SNG TO l hai bc m kt qu ca n hon ton l thuc vo nng lc ring ca tng ch doanh nghip, nn y min bn.

Sau khi nhng thnh t c bn ca vn ho doanh nghip nh hnh, cn a ra trao i v TRNG CU kin ca cc ng nghip v thuc cp, nhng ngi m cuc i h gn b vi doanh nghip.

Sau khi gp , nhng phc tho ca vn ho doanh nghip cn c C KT li thnh h thng cht ch, r rng, d hiu. Ri tip tc rt gn v trnh by di dng nhng cng thc, quy tc, khu hiu, logo, bi ht... cho d nh d thuc (nhng th ny ngi ta hay ng nhn l ton b vn ho doanh nghip, thc ra ch l nhng biu hin b ngoi c c kt trong khu p cht ca quy trnh xy dng vn ho doanh nghip m thi!). Pht gio c kinh sch hng trm b, hng chc ngn trang, nghin cu c i khng ht; nhng ton b tr tu y cng c th c nn li trong mt bi T diu m c Thch Ca tng trnh by trong mt bui. C nn na, ch cn ba ch l Kh v Kh Dit.

Cui cng l PH BIN. Trong Pht gio c tam bo l ba ca bu: Pht-Php-Tng. Trong doanh nghip cng c ba ca bu l Ngi Sng Lp Doanh Nghip, Vn Ho Doanh Nghip, v i Ng Lnh o C S. cc doanh nghip ln, Ngi Sng Lp thng l ngi c ti nng, tr tu c bit (v trong phn ln trng hp, c c na), do vy, chnh l mt ca bu. Vn Ho Doanh Nghip, hay t ra l nhng nt c bn ca n, bao gi cng do chnh Ngi Sng Lp to ra; c th ni khng ngoa rng ngi sng lp th no th vn ho doanh nghip s c hnh hi th y.

Nhng c vn ho doanh nghip ri, n c duy tr v pht huy hiu lc c hay khng l nh vo i Ng Lnh o C S, nhng mt xch ni kt doanh nghip vi hng ngn nhn vin. Bi vy, vic ph bin vn ho doanh nghip trc ht phi nhm vo i ng ny. i ng ny cn phi hiu thu o vn ho doanh nghip, c v l tr v tnh cm. Bi vy, cn c nhng lp tp hun, nghin cu, tho lun dnh cho h.

i vi i chng nhn vin, cn m nhng lp hng dn n gin, d hiu, hp dn, n tng. Cn thng xuyn lu hnh nhng ti liu pht khng, nhng t ri gii thiu v hng dn v vn ho doanh nghip. T chc thng k nhng cuc thi tm hiu vn ho doanh nghip, hng nm tng kt v tuyn dng nhng in hnh gng mu v vn ho doanh nghip.

Vi chng trnh i hi phi tch lu bn loi tri thc v thc hin nm bc va nu, c th thy vic xy dng vn ho doanh nghip hon ton khng n gin.

Nu l mt doanh nghip quan tm n vn ho ch n thun v mun c uy tn lm n th mt logo bt mt, mt khu hiu tht ku l qu ; c th tin rng nhng doanh nghip nh th s khng mt cng n d bui ni chuyn ny.

Cn i vi nhng con ngi nghim tc, doanh nghip nghim tc, th lm g c vic g n gin? Nht l i vi xy dng vn ho doanh nghip l cng vic h trng, lin quan n Li v Ngha, tc l n s Pht trin Bn vng trong nhiu th h ca c mt doanh nghip! Ti tin rng cc qu v ngi y s khng ngi bt tay vo xy dng mt cch nghim tc mt vn ho cho doanh nghip mnh!

=========