Hoe bewust kiest u voor

duurzaam vastgoed?De HEVO-routekaart wijst u de weg

Onze duurzaamheidsexperts ondersteunen u bij de ontwikkeling van een duurzaam gebouw (met bijbehorende installaties) volgens uw wensen en ambities. Ook voor bestaande gebouwen onderzoeken we de optimalisatie­mogelijkheden door middel van een duurzaamheidsscan. Deze maakt alle kansen inzichtelijk op het gebied van exploitatie (onderhoud, energie, watergebruik, schoonmaak) en klimaat. Vanzelfsprekend brengen we van al deze mogelijkheden ook de financiële haalbaarheid voor u in kaart. Wilt u uw gebouw van een duurzaamheidslabel voorzien? Gangbare methodes als GreenCalc+, GPR­gebouw en BREEAM kennen voor ons geen geheimen.

Meer weten over hoe u uw huisvesting kunt verduurzamen of hoe u duurzame huisvesting kunt realiseren? Neem dan contact op met onze experts.

HEVO publiceerde de ‘Duurzame Kwaliteitsrichtlijn huisvesting voortgezet onderwijs’ en ontwikkelde de duurzaamheids­meter (www.hevo.nl/duurzaamheidsmeter) waarmee gebouweigenaren kunnen onderzoeken welke duurzaamheidsmethode bij hen past. HEVO is lid van de Dutch Green Building Council en het Innovatiecentrum voor Duurzaam Bouwen. Regelmatig verschijnen er in de media publicaties van HEVO over het thema duurzaamheid.

duurzaam vastgoed? gewoon doen!

Postbus 70501

5201 CB ’s-Hertogenbosch

T +31 (0)73 6 409 409

F +31 (0)73 6 410 118

info@hevo.nl

ISO 9001-gecertificeerd

Beeldmateriaal:Beijer Advies, ArnhemCharlotte Akkermans Photography, BredaJeroen Musch Fotografie, RotterdamLeijh Kappelhoff Seckel van den Dobbelsteen Architecten, HengeloNJP frames, ’s HertogenboschSpring architecten, Rotterdam

duurzaam vastgoed als meerwaardeAfvalscheiding, groene energie, MVO: het duurzaamheidsbewustzijn bij organisaties groeit. Maar hoe kunt u uw duurzame bedrijfsprocessen ook duurzaam huisvesten en wat betekent dat voor uw organisatie? rendementDuurzame huisvesting zorgt voor een hogere vastgoed­ en restwaarde. Ook een hogere verhuurprijs is aangetoond. Onderzoek van de Universi­teit Maastricht en de Californische Universiteit van Berkeley toont aan dat duurzame gebouwen 2% meer huur opbrengen. Ook hebben kantoren een hogere bezettingsgraad en leveren zij bij verkoop 16% meer op dan niet­duurzame kantoren. De waardering van duurzame ondernemingen steeg bij financiers en beleggers. Duurzame huisvesting en installaties dragen bij aan efficiënt gebruik van energie en materialen en indirect ook aan de verlaging van de operationele kosten. Er zijn zelfs multinationale organisaties die durven te stellen dat duurzaam ondernemen en huisvesten leidt tot extra omzet en winst.

arbeidsvreugdeEen duurzame omgeving draagt bij aan de bewustwording rondom het thema. Bovendien voelen medewerkers zich prettig op een duurzame werk­plek en willen ze deze voor langere termijn gebruiken. Ze voelen zich veilig en betrokken. Het stimuleert de samenwerking en draagt bij aan de arbeids­vreugde. Het is nog niet wetenschappelijk onderzocht, maar uit ervaring blijkt dat het ziekteverzuim in duurzame gebouwen lager is dan in traditionele werkomgevingen. Het komt ook de leerprestaties van leerlingen ten goede.

imagoMaatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is niet meer weg te denken uit bedrijfsvisies. De meest letterlijke en zichtbare vertaling van die visie is terug te vinden in de huisvesting. Accountantskantoren geven aan dat duurzaamheid de merkwaarde van een organisatie ondersteunt en de maatschappelijke reputatie versterkt. Organisaties die in deze tijd bewust kiezen voor duurzame huisvesting zijn hun concurrenten een stapje voor.

routekaart als hulpmiddel in keuzeprocesDeze routekaart gebruiken wij in onze projecten als hulpmiddel om te stu­ren op duurzame keuzes in elke fase van het bouwproces. Welk aspect vindt u belangrijk voor uw bedrijfsvoering? En waar liggen de prioriteiten? Na deze afweging worden de volledige financiële effecten van oplossingen en alternatieven in beeld gebracht. Zo kunt u op basis van concrete inves­terings­ en exploitatielasten telkens weloverwogen beslissingen nemen. Daarbij ligt de focus op de totale levensduur van het gebouw. Niet alleen de initiële investeringskosten, maar ook de beheer­ en exploitatiekosten wor­den in de afweging meegenomen. Keuzes die in elke volgende fase gemaakt worden, worden getoetst aan eerder gekozen alternatieven. U bewaakt op deze wijze structureel uw duurzaamheidsambities en maakt ze ook waar!

Nb. Deze routekaart is geschikt voor het ontwikkelen van nieuwe huisves­ting. Voor bestaande huisvesting gebruikt HEVO andere methodes. Wij helpen u graag bij het verduurzamen van uw bestaand vastgoed.

een uitgesproken visie op duurzaamheidHEVO is overtuigd van de noodzaak om duurzame huisvestingsoplossin­gen te realiseren. Niet voor niets hebben we ‘duurzaam presteren’ tot ons motto gemaakt. Waarbij de focus verder gaat dan het bouwproces. Juist in de gebruikscyclus bewijst een duurzaam gebouw zijn meerwaarde.

HEVO heeft als missie om duurzame waarde in huisvesting en gebruiks­genot te creëren met een hoog rendement op de investering. Duurzaamheid definiëren wij rondom de thema’s People, Planet en Profit. Een gebouw is naar onze mening duurzaam wanneer: Het prettig en gezond is om in te verblijven en het bevorderend werkt op het functioneren van zowel de gebruiker als de organisatie (People).

Het goed in zijn omgeving past, energiezuinig is en gerealiseerd is met materialen die laag milieubelastend zijn (Planet).

Het goed te onderhouden en te exploiteren is (Profit).De uitdaging is om de juiste balans te vinden in ambities. In de HEVO­ visie bevindt duurzaamheid zich juist daarom in het snijvlak van genoemde aspecten.

cradle to cradle als bron van inspiratieIn het algemene duurzaamheidsdenken willen we de milieueffecten van ons handelen minimaliseren. Cradle to Cradle (C2C) draait deze gedachte om en stelt dat we niet ‘minder slecht’ moeten handelen, maar juist de ‘goede dingen’ moeten doen. Zo zijn biologische materialen eeuwig bruikbaar en bevatten ze geen gevaarlijke stoffen. Ze vormen opnieuw grondstof voor een nieuwe levenscyclus. Energiegebruik is een ander voorbeeld. C2C stelt dat als alle energie 100% groen is, het niet meer uitmaakt hoeveel we consumeren. Deze situatie is nog niet bereikt. HEVO laat zich graag inspireren door de C2C­gedachte vanwege de positieve en levensbewuste grondhouding.

duurzame huisvesting als onderdeel van bedrijfsprocessenDuurzaamheid is een erg breed begrip en kent zowel harde, meetbare aspecten, als allerlei zachte subjectieve criteria. Door deze integraal te benaderen ontstaat een optimaal eindresultaat. HEVO onderscheidt hierin 3 niveaus:

Door specifieke aandacht voor duurzaamheid op deze drie niveaus voor­komt u dat er maatregelen genomen worden die niet aansluiten op het al­gemeen beleid en uw strategische ambities. Het is duidelijk dat niet bouwen het meest duurzaam is. Echter door werkprocessen anders te organiseren en te kiezen voor innovatieve werkplekconcepten en multifunctionele voor­zieningen wordt het bouwen van te veel m² gebouw voorkomen. U kunt bestaande gebouwen ook hergebruiken waardoor sloop wordt voorkomen en er geen grote hoeveelheden nieuwe materialen gebruikt hoeven te wor­den. Dit geeft een enorme verlaging van de milieubelasting in zowel de bouw­ als de gebruiksfase. Uiteindelijk dient een gebouw ook in fysieke zin duurzaam gerealiseerd te worden.

Om duurzame huisvesting te realiseren, dient u in elke fase van een project belangrijke keuzes te maken die uw werkprocessen en werkomgeving beïn­vloeden. Per fase in een bouwproces heeft HEVO voor u die afwegingen op een rij gezet. Door deze stapsgewijs te doorlopen en te toetsen aan de uit­gangspunten, bent u ervan verzekerd dat duurzaamheid voldoende wordt ingebed in uw nieuwe huisvesting.

www.hevo.nl

“Integrale aanpak leidt tot optimale duurzame

huisvestingsoplossingen.”

“Duurzame huisvesting is een bewuste keuze om

waarde te creëren.”

“Een duurzaam gebouw begint met keuzes maken

en prioriteiten stellen.”

“Onze visie: het creëren van een prettig, flexibel gebouw van verantwoorde materialen met een waardevastheid en lange levensduur.”

Bouwfase

Gebruiksfase

Beslissen Toetsen

INP

UT

OU

TP

UT

Programma van Eisen + kaders Duurzaamheid, investering, exploitatie

Ontwerp Duurzaamheid, investering- en

exploitatie kosten

Verbeter-voorstel

Kwaliteit, Total Cost of

Ownership

Duurzame bedrijfsprocessen

Duurzaam huisvesten

Duurzaam vastgoed

Duurzaamheid

Profit

People

Planet

initiatieffase definitiefase ontwerpfase bouwfase gebruiksfase

management

gezondheid

energie

transport

water

materialen

afval

landgebruik & ecologie

vervuiling

Strategische langetermijnvisie huisvesting Combinaties van gebouwfuncties & gebruikers Relaties met organisaties en groeperingen in directe omgeving Scanmogelijkheden hergebruik vastgoed

Scheiden bouwstromen, bouwlogistiek Gebruikersinstructie en handleiding Productiewijze Selectie procespartners duurzaamheidscriteria

Veiligheid- & Gezondheidsplan

Eisen CO2-uitstoot bouwtransport

Lokale producenten betrekken Prefabricage

Afvalmanagement bouwplaats Scheiden van afvalstoffen Emballagesystemen verpakkingen Voorkomen hak- en breekwerk

Lokatie positioneren nabij vervoersknooppunten Beperken vervoersintensiteit Gescheiden vervoersstromen

Effect planvorming op waterhuishouding bodem

Dubbel grondgebruik Stedenbouwkundige opzet en kaders Effect planvorming op ecologie Inspelen op en behoud van natuurwaarde lokatie Herontwikkelen reeds bebouwde grond Natuurrapportage lokatie

Vermijden en beperken overlast gebruiker versus omgeving

Visie op primaire & secundaire processen opdrachtgever/gebruiker activiteiten in eigen beheer & outsourcen

Werkplekconcept Multifunctionaliteit gebouw versus specifiek maatpak; flexibiliteit programma Dubbel ruimtegebruik, intensiteit ruimtegebruik, delen faciliteiten,

gebruikstijden, benutting, bezetting Hergebruik bestaand vastgoed Ambitieniveau huisvestingskwaliteit; programma van eisen,

prestatieborging ontwerp, bouw en gebruiksfase Projectkaders ontwerp, bouw en gebruiksfase; sturen op levensduurkosten Ambitie duurzaamheid vaststellen, keuze meetsysteem, duurzaamheidsprincipes Deskundigheid benodigd voor proces ontwerp/bouw/onderhoud; selectie duurzame procespartners (Groen-) financiering & subsidiemogelijkheden Afschrijvingstermijn, verlengde gebruiksduur onderdelen; restwaarde vastgoed Samenwerkingsvisie gebruikers & procespartners Bouworganisatievorm, integraliteit uitvraag

Eisen aan comfort & binnenklimaat Akoestiek (intern en extern) Kwaliteitsniveau leefomgeving (intern & extern) Luchtkwaliteit (intern & omgeving)

Energieconcept Delen energie met omgeving, buren

Toegankelijkheid gebouw (intern & extern) Parkeervoorziening auto’s, fietsen

Visie op waterkringloop

Visie op kringloop materialen & (lokale) beschikbaarheid Materiaaleisen, voorkomen milieubelasting Grondbalanseisen

Duurzaam demonteren en slopen t.b.v. hergebruik

Visie op versterken ecologie & biodiversiteit Flexibiliteit bestemmingsplanvoorschriften Inspelen op lokatie-aspecten Aanwezige bodemvervuiling

Afvalstromenbeheersing Voorkomen emissie huisvesting (CO2, licht, lucht, water, afval) Overlastbeperkende maatregelen door planvorming Voorkomen lichtvervuiling

Compact bouwvolume, beperking omhullend oppervlak Architectonische kwaliteit, gebouwbeleving Verdiepingshoogte, flexibiliteit t.b.v. andere ruimtefuncties Gebouwstructuur, uitbreidbare, overzichtelijke functionele opzet Gebouwtoegangen, concept veiligheid/logistiek/facilitair in gebouwopzet Gebruiksmogelijkheden daken Opzet draagstructuur (kolommen, dragende gevel) t.b.v. flexibele inbouw Open/dichtverhouding buitengevel, zonwering, overstekken Scheiding drager/gevel/inbouw/installatie; detaillering geschikt voor demontage en duurzaam slopen Zonering, toegankelijkheid & aanpasbaarheid installaties Concept technisch onderhoud van gebouw Flexibiliteit en voorkomen bouwafval; standaard maten, stramienen Integrale aanpak proces ontwerp, bouw & onderhoud

Installatieprincipes (verwarming, koeling, ventilatie, etc) Verlichting, type en schakeling (daglichtaanwezigheid) Akoestiek intern & gevel Ventilatiecapaciteit, CO2-niveau Gebruikersinvloed binnenklimaat, te openen ramen Temperatuuroverschrijdingsuren, regeling

Daglichttoetreding/raampositie, oriëntatie & bezonning gebouw Kwaliteit isolatie gebouwschil (dicht en open), passief bouwen Energiebalans, beperken energievraag Energieopslag bodem en gebouwmassa Duurzame energieopwekking op lokatie, geen gasaansluiting Warmteterugwinning Gebouw geschikt maken voor latere toepassing duurzame opwekking Verwarming; lage temperatuur

Waterbesparende maatregelen Waterinfiltratie Waterhergebruik Afvalwaterzuivering

Groene daken & gevels Prefabricage bouwcomponenten Keuze materialen in relatie tot functie & milieubelasting (C2C) Hergebruik materialen & bouwdelen Herstelmogelijkheden bouwcomponenten

Hergebruik secundair materiaal

Ruimte voor inheemse flora & fauna Terreinverharding beperken Stedenbouwkundige inpassing, voorkomen hinder omgeving

Type koude middelen Voorkomen overlast omgeving

Selectie procespartners duurzaamheidscriteria Monitoren tevredenheid gebruikers Onderhoudscontracten met prestatie-eisen Onderhoudsplan, duurzame methoden Verlengde gebruiksduur gebouw per dag/week Gebruik andere doelgroepen Beheerdershandleiding & instructie Gebruikershandleiding & instructie

Monitoren kwaliteit binnenmilieu Schoonmaakniveau

Monitoren energieprestaties Beperken interne warmtelast Beperken energieverbruik apparaten Groene stroom, gas

Vervoersplan

Milieubelasting onderhoudsmiddelen Onderhoudsfrequentie

Monitoren milieuprestaties

hevo routekaart naar duurzaam vastgoed