30

Vxtur peningamagns og verblga

30. kafli1Gengisfall krnunnar 2007-2008hjkvmileg og tmabr leirtting gamla genginu var skr VLF mann 2008 USD 70K nverandi gengi: USD 45K11615842VerblgaVerblga er hkkun almenns verlags, venjulega mld % riaverblga er mjg mikil hkkun almenns verlagsYfir 50% mnuiKaffibolli, sem kostai 100 kr. rsbyrjun, kostar tpar 13.000 kr. rslokAf v a 1,512 = 129,75a gerir 12.875% verblgu ri3VerblgaHvers vegna 12.875% verblga ri?Ef verblgan er 1% mnui, hkkar verlag r 1 1,0112 = 1,127 yfir riVerblgan er (1,127 1)*100 = 12,7% riEf verblgan er 50% mnui, hkkar verlag r 1 1,5012 = 129,75 yfir riVerblgan er (129,75 1)*100 = 12.875% rizkaland: averblga 1920-304VerblgaVerblga: ttir r hagsgunniBandarkin: Sustu 60 r hefur verlag hkka a jafnai um 5% ri 1970-1980: Verlag hkkai um 7% ri1990-2000: Verlag hkkai um 2% riVerhjnun, .e. lkkun almenns verlags, tti sr sta vestra 19. ld og einnig um skei Kreppunni miklu 1929-39sland: Mikil verblga langt aftur tmann

5Verblga slandi 1940-2008 (% ri)Mealverblga: 16% ri

Verblgan2008-2011 (hkkun vsitlu neysluvers sustu 12 mnui, %)Verblgumarkmi Selabankans6Verblga slandi 1976-2008 (% ri)

!Verblgumarkmi Selabankans7Peningamagn og verblga slandi 1966-2008 (% ri)99,95%8Klasssk verblgufriPeningamagnskenningin er notu til a brega birtu helztu gangra verlags og verblgu til langs tma litiVerblga snertir hagkerfi heild og hefur hrif viri gjaldmiilsins, .e. raunviri peninga egar almennt verlag hkkar, lkkar raunviri peninga skv. skilgreiningu9Peningaframbo, peningaeftirspurn og jafnvgi peningamarkaiPeningamagn er stjrnstr hndum selabankaPeningamagn er einnig kalla peningaframboSelabankinn strir peningamagni umfer me msum rumMarkasagerirBreyting bindiskylduBreyting strivaxtaSum etta 29. kafla10Bullet 2: Mankiw has removed the word, directly

Peningaframbo, peningaeftirspurn og jafnvgi peningamarkaiEftirspurn eftir peningum rst af msum strum, ar meal vxtum og verlagiFlk vill hafa handbrt f peninga! eignasafni snu, af v a peningar eru gjaldmiillHversu miki af peningum flk vill hafa handbrt, rst af almennu verlagiHtt verlag kallar mikla eftirspurn eftir peningum til a anna viskiptum11Peningaframbo, peningaeftirspurn og jafnvgi peningamarkaiegar til lengdar ltur, lagast almennt verlag a jafnvgisstu, ar sem eftirspurn eftir peningum er jfn peningaframboiVerlagsbreytingar jafna m..o. metin milli frambos og eftirspurnar peningamarkai12

Peningaframbo, peningaeftirspurn og jafnvgi peningamarkaiPeningamagnViri peninga,1/PVerlag, PPeningamagn, kvei af selabankaPeningaframbo01(Lgt)(Htt)(Htt)(Lgt)1/21/43/411,3324Jafnvgisviri peningaJafnvgis-verlagEftirspurn eftir peningumA13

hrif aukins peningaframbosVerlag, PEftirspurn eftir peningum01(Lgt)(Htt)(Htt)(Lgt)1/21/43/411,3324M1MS1M2MS22. dregur r vergildi peninga 3. og hkkar verlag1. Aukning peningaframbos ABViri peninga,1/PPeningamagn14Klasssk verblgufriPeningamagnskenninginLsir kvrun verlags og hvernig a breytist me tmanumPeningamagni hagkerfinu rur raunviri peningannaHfuuppspretta verblgu er ofvxtur peningamagnsOfvxtur peningamagns getur tt sr msar orsakir, t.d. hallarekstur rkisbskapnum ea einkageiranum15Nafnstrir og raunstrirNafnstrir eru hagstrir, sem eru mldar peningum Laun, tgjld o.s.frv.Raunstrir eru hagstrir, sem eru mldar yngdareiningum, ea gildi yngdareiningaKaupmttur launa, tgjld fstu verlagi o.s.frv.16Nafnstrir og raunstrirNotum ver mlt peningum, ea vervsitlur, til a fra nafnstrir yfir raunviri

Hfum s etta ur17Nafnstrir og raunstrirDavid Hume (1711-1776) leit svo , a raunstrir breyttust ekki me breytingum peningamagnsKenning hans var s, a lk fl ri gangi raunstra og nafnstraBreytingar peningamagns hafa hrif nafnstrir, en engin hrif raunstrir18Nafnstrir og raunstrirHlutleysi peninga er a kalla, egar breytingar peningamagns hafa engin engin! hrif raunstrir, t.d. landsframleislu og atvinnuleysiEru raunstrir eins og heysta? sem blotnar rigningu og er lengi a ornaEa eru r eins og gs? sem helzt urr rigninguSbr. ortaki a stkkva vatni gs19Veltuhrai og peningamagnskenninginVeltuhrai peninga er hrainn, sem peningamagni ferast gegnum hagkerfi, r einu veski annaEf landsframleislan einu ri, .e. umfang viskipta jarbskapnum, er 100 og peningamagni, sem er nota til a standa straum af viskiptunum, er 20, er veltuhrai peninga 520Veltuhrai og peningamagnskenninginVeltuhrai peninga er hlutfall landsframleislu nafnviri og peningamagns

V = veltuhraiP = verlagY = framleislaM = peningamagn21Veltuhrai og peningamagnskenninginElzta jhagfrikenninginMV = PY V = PY/M (veltuhrai)P = (V/Y)MMPLangtmasambandVerlag stendur nokkurn veginn rttu hlutfalli vi peningamagn til langs tma liti1V/Y22Veltuhrai og peningamagnskenninginTil a hafa hemil verlagsrun arf a halda peningamagni skefjum

MPStjrn peningamla skiptir v skpum hagstjrnLangtmasamband23Veltuhrai og peningamagnskenninginPeningamagnsjafnan tengir peningamagn (M) vi nafnviri landsframleislunnar (PY)Jafnan snir, a aukning peningamagns hagkerfinu hltur a haldast hendur viHkkun verlagsAukna framleisluMinni veltuhraa peninga24

Bandarkin: Nafnviri VLF, peningamagn og veltuhrai peninga 1960-2001Vsitlur(1960 = 100)2.0001.00050001.5001960196519701975198019851990

19952000

Nafnviri VLFVeltuhraiM2

25Veltuhrai og peningamagnskenninginVeltuhrai peninga er stugur til langs tma litiegar selabankinn breytir peningamagni (M), breytist nafnviri framleislunnar (PY) sama hlutfalli, ea svipuuar e peningar eru hlutlausir til langs tma liti, hefur breyting peningamagns engin hrif til lengdar raunviri landsframleislunnar26averblga: Peningamagn og verlagaverblga er a kalla, egar verblga fer yfir 50% mnuiaverblga stafar oft af v, a rki prentar of miki af peningum til a standa straum af tgjldumRkishallarekstur Einkarekstur getur einnig fari r bndunum27Align text for second bullet.

averblga: Peningamagn og verlag(a) Austurrki(b) UngverjalandPeningamagnVerlagVsitala(jan. 1921 = 100)Vsitala(jl 1921 = 100)Verlag100.00010.0001.00010019251924192319221921Peningamagn100.00010.0001.0001001925192419231922192128

averblga: Peningamagn og verlag(c) zkaland1Vsitala(jan. 1921 = 100)(d) Plland100.000.000.000.0001.000.00010.000.000.0001.000.000.000.000100.000.00010.000100PeningamagnVerlag19251924192319221921VerlagPeningamagnVsitala(jan. 1921 = 100)10010.000.000100.0001.000.00010.0001.0001925192419231922192129179 lnd40 r (1960-2000)Mikil verblga helzt hendur vi litla fjrdpt Fjrdpt VerblgubjgunVerblga og fjrdpt, aftur

Fjrdpt VerblgubjgunFjrdpt = M2/GDPVerblgubjgun = /(1+ ) 30Verblguskatturegar rki aflar sr tekna me v a prenta peninga, er tekjuflunin kennd vi verblguskattVerblguskatturinn er skattur, ea gildi skatts, peningaeignVerblgunni linnir, egar rki sker rkisfjrmlin upp og frir rkistgjldin til samrmis vi skattheimtu n verblgu31Verblguskattur: Dmi

TpSkatttekjurPeningaeftirspurnHmrkun skatttekna,,Hagkvm verblga32Verblguskattur: Dmi

p,,Hagkvm verblgaEf a = 2 og b = 10, hfum vi p = 2/20 = 0,1, svo a ,,hagkvm verblga er 10% ri T33FisherhrifinMe Fisherhrifunum er tt vi a, a aukning verblgu um eitt prsentustig leii til hkkunar nafnvaxta um eitt prsentustigVibrg nafnvaxta vi aukinni verblgu eru v hlutfallinu 1:1Raunvextir haldast v breyttirReyndin er nnur, sj nstu myndi = r + p34The equation of the fisher effect must appear here or on a new next slide:Nominal interest rate = real interest rate + inflation rate

Bandarkin: Nafnvextir og verblga 1960-2001% ri19601965197019751980198519901995200003691215

VerblgaNafnvextirJkvir raunvextirNeikvir raunvextir35Raunvextir nokkrum lndum 1960-2008 (% ri)36Verblga nokkrum lndum 1971-2008 (% ri)37Verblga slandiNokkrar skringarSlk hagstjrn tti undir heildareftirspurnRkisfjrml: agaleysi og tkt reikningshaldPeningaml: sjlfvirkar lnveitingarGengisml: gengi fellt eftir pntunhagkvmni dr r heildarframboiFkeppni, okurLand og sjr: forgangsatvinnuvegir srmeferSkipulag vinnumarkai: mistringErlendar lntkur kyntu undir enslu38Hjnun verblgu eftir 1990Nokkrar skringarBetri hagstjrn dr r eftirspurnarrstingiRkisfjrml: Meiri agi, betra bkhaldPeningaml: Minni sjlfvirkniGengisml: Aukin gengisfesta, meira sjlfstiAukin hagkvmni tti undir heildarframboMeiri samkeppni a utanLand og sjr undanhaldiVinnumarkaurAukinn innflutningur erlends vinnuaflsAukinn innflutningur erlends fjrmagns kynti san undir verblguErlendar lntkur39Ntt verblguskei eftir 2000Nokkrar skringarFlsk ryggiskennd uppsveiflunniRkisfjrml: Jfnuur sta afgangsPeningaml: ngt ahald a tlnum og vexti viskiptabankannaMiklar erlendar lntkurSj nstu myndGengisml: Gengi krnunnar var of htt allt of htt! og hlaut v a fallaSj ar nstu mynd

40tln bankakerfisins1976-2008 (% ri)

Mitt r 200841Kostnaur af verblguDregur verblga r kaupmtti?Nei, segir Mankiw. Bum vi, segi g En verblga hefur samt kostna fr me srSkslakostnaurMatselakostnaurBreytileg verhlutfllSkattaskekkjurRuglingur og gindiEndurskipting eignaEitt ml enn: kaupmttarrrnun!43SkslakostnaurSkslakostnaur er s kostnaur, sem verblga leggur flk me v a hvetja a ea neya til a draga r peningaeign sinni og eya heldur og spennaVerblga rrir vergildi peninga og hvetur flk annig til a hafa minna f handbrt en ella til a fora fnu af verblgublinuVerblga lsir frnarkostnai peningaeignar44Minna handbrt f og fleiri ferir bankann Kostnaurinn af v a minnka vi sig peningaeignina er tminn og fyrirhfnin, sem a kostar a hafa minna f handbrtPeningar eru smurola efnahagslfsinsAukaferir bankann taka tma fr ru gagnlegra athfiSkslakostnaur45MatselakostnaurMatselakostnaur er kostnaurinn af a breyta veri matselum og rum verlistumegar verblga er mikil, er nausynlegt a uppfra vermerkingar oftar en ellaetta kostar tma og fyrirhfn og dregur annig rtt r ru og gagnlegra athfiMinna ml en ur vegna strikamerkinga46Breytileg verhlutfll og hagkvm rstfun framleisluaflaVerblga raskar verhlutfllumHn raskar annig neyzlu heimilanna og framleisluttanotkun fyrirtkjanna og beinir eim hagkvma farvegiDmi um tyrkneska traktora47SkattaskekkjurVerblga kir vaxtatekjur og yngir skattbyrina eim Me stighkkandi skttum eru vaxtatekjur skattlagar meira en ellaTekjuskattur er lagur nafnvaxtatekjur, enda tt hluti nafnvaxtanna s einungis leirtting vegna verblgu Raunvextir a greiddum skatti lkka og veikja hvatann til a spara48

Verblga yngir skattbyrina sparnaiVaxtaskattur er 25%Land A(Stugt verlag)Land B(Verblga)Raunvextir4%4%49

Verblga yngir skattbyrina sparnaiVaxtaskattur er 25%Land A(Stugt verlag)Land B(Verblga)Raunvextir4%4%Verblga0850

Verblga yngir skattbyrina sparnaiVaxtaskattur er 25%Land A(Stugt verlag)Land B(Verblga)Raunvextir4%4%Verblga08Nafnvextir412Nafnvextir = Raunvextir + verblga51

Verblga yngir skattbyrina sparnaiVaxtaskattur er 25%Land A(Stugt verlag)Land B(Verblga)Raunvextir4%4%Verblga08Nafnvextir412Nafnvextir a greiddum skatti39Nafnvextir eftir skatt = Nafnvextir fyrir skatt * (1 - 0,25)52

Verblga yngir skattbyrina sparnaiVaxtaskattur er 25%Land A(Stugt verlag)Land B(Verblga)Raunvextir4%4%Verblga08Nafnvextir412Nafnvextir a greiddum skatti39Raunvextir a greiddum skatti3153

Verblga yngir skattbyrina sparnaiVaxtaskattur er 25%Land A(Stugt verlag)Land B(Verblga)Raunvextir4%4%Verblga08Nafnvextir412Nafnvextir a greiddum skatti39Raunvextir a greiddum skatti3154Ruglingur og gindiegar selabanki eykur peningamagn og veldur verblgu, rrir hann me v mti vergildi peningaPeningar eru reiknieiningVerblga veldur v, a krnur eru mismikils viri lkum tmumMe hkkandi verlagi verur a v erfiara en ella a bera saman raunverulegar tekjur, kostna og hagna milli tmabila55Enduruppskipting eignavnt verblga endurdreifir eignum af handahfi, .e. n tillits til verleika ea arfaessi enduruppskipting stafar af v, a msar fjrskuldbindingar hagkerfinu ln, lfeyrir o.fl. eru tilteknar peningum n tillits til verblgu

56Verblga getur rrt kaupmtt launaMuni: w = W/PSetjum svo, a W lagist a P me tf stendur kaupmttur launa fugu hlutfalli vi verblguTkum tludmi

Kaupmttarrrnun vegna verblgu57TmiRaunlaun9010095MealtalSetjum svo, a verblga s 10% riKaupmttarrrnun vegna verblgu58Tmi80100Raunlaun90MealtalAukin verblga rrir kaupmtt, svo lengi sem nafnlaun lagast a verlagi me tfN eykst verblga 20% riKaupmttarrrnun vegna verblgu59YfirlitAlmennt verlag alagast framboi og eftirspurn peningamarkai og jafnar metin milli eirraegar selabanki eykur peningamagn, hkkar hann um lei verlagrltur vxtur peningamagns leiir til vivarandi verblgu60YfirlitHlutleysi peninga felur sr, a breytingar peningamagni hafa einungis hrif nafnstrir, en engin hrif raunstrir Rkisstjrn getur afla fjr til framkvmda me v a (lta selabankann) prenta peningaSlk fjrflun er kennd vi verblguskatt Verblguskattheimta getur leitt til averblgu61YfirlitFisherhrifin lsa v, a nafnvextir hkka me aukinni verblgu prsentustig fyrir stig, og raunvextir haldast breyttirSumir halda, a verblga geri ftkari, af v a eir urfa a greia hrra ver fyrir a, sem eir kaupaEn tekjur manna hkka einnig htt vi verblgu, ea hva? 62YfirlitVerblga hefur msan kostna fr me srSkslakostnaurMatselakostnaurBreytileg verhlutfll SkattaskekkjurRuglingur og gindiEnduruppskipting eigna Rrnun kaupmttarHgengi (sjum etta nsta kafla)Endir63Chart132.155715571630.461433679644.074654137345.457016034158.547673911750.864168434351.019345431884.274680183429.170214159432.375544143521.272823773418.763112657225.45636209621.081064712514.83521155646.79582894133.76492756464.10844486371.49074537271.65280340462.26909269231.80008194391.67809061833.41539216775.06395759896.63586728274.84412856412.09315760863.22380121434.02022127836.77756431895.026665677912.7

Inflation

Sheet1Inflation197632.2197730.5197844.1197945.5198058.5198150.9198251.0198384.3198429.2198532.4198621.3198718.8198825.5198921.1199014.819916.819923.819934.119941.519951.719962.319971.819981.719993.420005.120016.620024.820032.120043.23.24.06.85.012.720054.020066.820075.0200812.7

Chart132.241.862.846.471.154.1100.282.940.235.220.131.43433.812.515.411.811.14.55.97.502490694516.726572247831.801384353223.011630282344.458760473314.90209420937.677090644321.356153922936.693095513453.846414369935.380996767829.448907586140.2698703343

Sheet119761977197819791980198119821983198419851986198719881989199019911992199319941995199619971998199920002001200220032004200520062007200832.241.862.846.471.154.1100.282.940.235.220.131.43433.812.515.411.811.14.55.97.516.731.823.044.514.97.721.436.753.835.429.440.3