VOL:173 R2.5001-15 Mhawuri 2020 Riqingo 015 291 1200/076 253 0742

PRIMIYA WA LIMPOPO A PFULAXIBEDHLELE EMODIMOLLE Pg.3

WANSATI A KUMA NDHAWU YO TUMBETA NHLOKO NA VANA Pg.2

SWITULU SWA NDHAWU YA MATHEKISI I SWA VAKHANDZIYI A HI SO XAVISELAPg.6

VANDLA RA ANC RI HOYIZELA MUCHAVISEKI MOLAPO EKA NTIRHO WA YENA TANI HI XIPIKARA. PG.7

Primiya Chupu Mathabatha na MEC wa rihanyo, Dkd Phophi Ramathuba hi siku ro pfula xibedhlele eModimolle

2

Adirese ya Ndhawu 13 Pringle Street,PolokwanePO Box 1568PolokwaneFouna Park0787Fekisi:086 694 1126Email:dunisani01@gmail.comwww.nthavela.co.za

Nkhaviso Na Maandlalelo Ya MahunguNhluvuko Media CommunicationsKhaviso:Frans MalatjieMuhangalasi:Dunisani Ntsan’wisiMunhlerinkulu:Mafemani BaloyiMuteki wa mahungu: TRACY WA KA NOVELAKu Navetisa:076 253 0742

Nthavela i phephahungu leri tirhaka ku ya hi khodi ya Vuhangalasi by mahungu ya Afrika_Dzonga leyi pfumelaka eka mahungu lama nga na ntiyiso,nkhaqato,nkalamboyamelathelorin’we no va lama ringanisiweke.Loko hi nga xaxameli na Khodi leyi eka mavikelo ya hina ya mahungu hi kombela leswaku mi tihlanganisa na Muyimeri wa vanhu wa

2 15-31 Nyenyankulu 2015 Nthavela

Nthavela2

Gondzo ra Dokodela Thomas Chauke

R241miliyoni bajete ya masipala wa Giyani eka 2013/214.

Thomas Chauke na Lifetime achievement award yo suka ka Munghana Lonene Fm

Dokodela Thomas Hasani Chauke u huma kule hi vunanga bya Xitsonga naswona u vona vuyimbeleri bya Xitsonga byi ya kule. Dokodela u paluxile marito lawa loko a ta va a burisanile na vuteki bya Mahungu eka Muyexe laha a rhambiwile ku ta hungasa ntshungu xikan'we na puresidende wa Afrika-Dzonga. Loko a hlamusela lomu a taka hi kona, u tsundzuka loko a ta va a humesile alibamu yakwe ya madyondza leyi loko a hlamusela u vula leswaku a yi tirhile kahle. “Ndzi ehleketa loko ndzi suka ekaya ndzi kongoma exilungwini ku ya teka mali ya alibamu leyi a ndzi yi kandziyisile, a ndzi lombile mali yo ringana R6, ya xitimela ndzi tshemba leswaku ndzi ta kuma macheleni yo nyawula,” ku hlamusela Dokodela. “Loko ndzi pfula vhilopho leyi a ndzi nyikiwile hi mulungu, ndzi kume leswaku kuna ntsena R2 endzeni ka vhilopho

ya kona,” Dok Chauke u tsundzuka lomu a teka hi kona.Dok Chauke u na malembe yo hundza 33 a ri eka swavuyimbeleri naswona tialibamu ta yena tixavisa swinene. Lembe leri, endzhaku ka loko a ta va a tshamile nkarhi wo leha a nga humesi alibamu leyi vaseketeri va yena a va yi rindzerile hi mahlongati, u vuyile hi njamba leyi vanhu vo tala a va nga yi langutelanga. Alibamu leyi thyiweke vito ra 'Virus-Computer ya Nhloko' yi xavisile ku tlula 20,000 wa tirhikodo hi masiku mambirhi. Leswi swi hlamarisile vanhu vo tala swinene eAfrika-dzonga hinkwaro. Leswi a swi helelanga kwalaho ntsena hikuva vanhu vo ta va huma hi le France, va komberile leswaku Dok Chauke a ta tlanga eholweni ya le Orlando ejoni. Enkarhini wa sweswi Dok u le ku lulamiseni ka rendzo ro ya kona kwale eFrance.

lowu. Loko a swi vonisa sweswo, Mdaka u vitanile maphorisa ku ta n'wi vonisa mihlolo leyi nga dyiwiku. Maphorisa ma vuye ma fika laha movha wu nga pfuriwa kutani ku humesiwa xijahetana lexi. Mana wa xijahetana lexi xa malembe ya nharhu, vito ra xona ku nga Louis Mathuka, Lindiwe Muthuka wa 24 wa malembe, a yile emaphoriseni ku ya mangala nandzu wa n'wana loyi a lahlekeke, mana wa n'wana u vula leswaku u lerisile n'wana wakwe ku ya lava tintanghu leti a ti lahlile.Mdaka u hlamusela leswaku leswi swa ha n'wi chavisile hikuva eka yena kahari salamusi leri a ri vonaka ro sungula evuton'wini bya yena. “ A ndzi tshembhi nchumu emugangeni lowu, vanhu va nga ha tirhisa vana ku haha xikan'we no

Meyara wa masipala wa Giyani Pat Hlungwani na khasele ya yena va pasisilebajete ya masipala lowu leswaku wu va eka R241 miliyon eka lembeximali ra2013/2014 leri nga ta sungula emaheleni ya n'hweti leyiEka mpimanyeto lowu, Meyara u kombisile leswaku ku ta tekiwa mali leyiringanaka R100, 000 ku seketela machudeni lama lavaka kuyisa tidyondzo ta vonaemahlweni eka ti kholichi ta tiFET.Eka mbulavulo wa meyara, u kombisile leswaku tindzawulo tin'wana ti ta pfunetamasipala ku yisa emahlweni vukorhokeri leswi nga ta endla leswaku miganga yohlaya yi vuyeriwa hi tindlu ta tiRDP, mapatu ya xikontiri, ku khuleriwa ka

Loko un'wana wa mutekamahungu a n'wi vutisa leswaku “xana mi ri yini hi vunanga bya Xitsonga lebyi vanhu va byi chichaka ndzhuti hikuva va yimbelela tinhlamba,,” loko a angula dokodela u te; “tinghoma ta muxaka wolowo a ndzi se tshama ndzi titwa, ndzi sungula ku swi twa namuntlha mhaka ya muxaka lowu, ndzi vona Xitsonga xi fambisiwa kahle. Loko ku ri ku va kona lava yimbelelaka nhlambha, a ndzi ta kombela leswaku vanhu vo tano va vuya endleleni, va endla vunanga lebyi amukelekaka evanhwini.”Dokodela Thomas Hasani Chauke u na tialibamu ta 33, loko a tlanga vunanga bya yena u kandzela hi swichayachayani twhi a tirha na muti wakwe. N'wana wa yena wa jaha Themba Chauke hi un'wana wa swiyimbeleri emutini lowu ku katsa na Connie Chauke hambi kuri nsati wakwe Floraha Chauke.

xibamu ku lava ku tiva leswaku xana ku nga va mani a lavaka ku ndzi yivela movha wa mina,” u ya emahlweni. Mdaka u hlamusela leswaku loko a huma ku ya kambisisa, u kumile lswaku ku na ricece leri a ri ri endzeni ka movha kambe u hlamarisiwile hikuva movha wa yena a wa ha lotleriwile hambi ku ri mafasitere ya movha

loya hi vona, ndzi ehleketelela leswaku i khale va tirhisa movha wa mina minkarhi hinkwayo loko ndzi vuya laha kaya naswona ndzi vona ingaku enkarhini wa sweswi, va tsandzekile ku humesa n'wana loyi loko va ri ku endleni ka mikhuva ya vona,” ku ehleketelela Mdaka.Kokwani wa xijahetana lexi Florah Masinge u hlamusela leswakui ku va n'wana loyi a kumekile endzeni ka movha lowu a hi migingiriko ya vuloyi, i mhaka ya leswaku n'wana loyi wa ha ku fika emugangeni lowu naswona a nga se tiva kahle ndhawu leyi laha a nga hlamusela leswaku va ta tlhoma mahlo eka n'wana loyi ku sivela mhangu leyi fanaka.

mapatu, miako ya mintlangu ku katsa Gezi na mati eka swin'wana.Hambileswi vandla ra UDM ri kombiseke ku tsan'wa nkarhi lowu a ri nyikiwilewona ku a ngula eka mpimanyeto lowu, a ri kombisanga ku ala mpimanyeto lowu.Hihalatlhelo, mavandla ya DA, Ximoko na ACDP, ya seketerile bajete leyi lahaya nga kombisa leswaku bajete leyi yi xongile kambe yi lava leswaku masipalawu valanga migingiriko leyi endliwaka hi van'watikotiraka. Ntirho wo endlampimanyeto lowu a wu khomeriwile eka Huvo ya khasele ya xifundzhantsongo xaMopani eGiyani ekhale ka palamende namuntlha ku nga 25 Mudyaxihi 2013.

Wanuna a hlamarisiwa hi ndzumulo endzeni ka movha wakwe.Wanuna wa malembe ya 37 u hlamarisiwile hi loko a pfuka nampundzu a kuma ndzumulo endzeni ka movha wa yena lowu a wu lotlerile loko a ya khudzehela. Leswi swi humelerile emugangeni wa ku Rhula kusuhi na Phalaborwa. Sisco mdaka i mutirhi wa le mayini ePhalaborwa, u hlamusela leswaku loko a ta va a chayisile hi awara ya

khumen'we na vusiku, u lotlerile movha kutani a ya khudzehela.“Ndzi hlamarisiwile hi loko ndzi twa alamu ya movha wa mina yi rila ka mbirhi, kambe ndzi honisa ndzi ehleket leswaku i movha wa makhelwani,” ku hlamusela Mdaka. “Loko ndza ha honisile hi ndlela yoleyo, ndzi twile alamu yi rila ra vunharhu, kwalaho ndzi humesile

1-15 Mawuwani 2013

015 291 1200

24A bicard street,Polokwane

Nyiko Mathebula

2 15-30 Hukuri 2014 Nthavela

XIGUBU XA MAKUMBANI XI TLHAVELE HI DYAMBU

NDZHAVUKO WU RHANGISIWA EMAHLWENI

HI: TRACY WA KA NOVELA

Vantshwa xikan’we na vana lava ha kulaka va fanele ku hanya va tiva mindzhavuko ya vona, hikuva va tinghenelerisa eka migingiriko yo hambana-hambana ya xintu, yo fana na micino ya xigubu, xibelani, makhwaya, michongolo.

Ku tumbuluka ka mintlawa ya ku hambana swi na xiave leswaku vana lava ntsongo va kota ku nghenelela eka mindzhavuko ya vona. Ku na nti-rho wo xonga lowu endliwaka hi nt-lawa wa MAKUMBANI TRADITIONAL DANCE lowu fambaka wu nyanyula ntshungu emikhubyeni na le mint-langwini. Leswi swi komba leswaku ntlawa lowu wu le ku tirheni hi xiy-imo xa le henhla laha wu kotaka ku famba tindhawu ta ku tala wu yimela Matsonga na ku tlakusa masipala wa Giyani eka miphikizano ya swa ndzhavuko.Hi siku ra vunhungu hi n’hweti ya ndzhati lembe leri MAKUMBANI TRADITIONAL DANCE yi tekile rend-zo ku ya yimela Matsonga e kwazulu Natal, laha a ku ri na mphikizano wa van’wamburhi, na vuhosi.

Hi wa vutlhanu wa kona, ku ve na ku macha eswitaratini hinkwaswo swa Durban, laha ntlawa wun’wana na

wun’wana a wu famba wu cina ndzha-vuko wa wona.Mahlawule u hlamusela leswaku MA-KUMBANI TRADITIONAL DANCE a yi yimela swiyenge leswi landzelaka, N’wa-mbhurhi hi Katekani Baloyi, kasi eka xiyenge xa vuhosi hi Nxol-wana Elvis, “hi kotile ku endla swilo hinkwaswo leswi a hi swi lulamisile, kasi emahetelweni hi kotile ku kuma xiyimo xo sungula eka swiyenge hik-waswo leswi a hi swiendla, laha a ku kumiwa mali ya le henhla, naswona a hi nga se tshama hi kuma xiyimo xo sungula. Hi vuye ekaya hi nga khomi-wanga hi tingana”Ntlawa wa lowu wu ya emahlweni wu nyanyula vanhu laha a wu rhambiwile emugangeni wa ka Homu 14A, ehan-dlenyana ka doraba ra Giyani, laha wu nga cina loko meyara wa Giyani a heta ku nyika Mbulavulo, kasi hi siku ra 31 nhlangula a va cina eka mp�humba leri nga va kona ra mati na kululo, laha purisidende wa tiko Jacob Zuma na Holobye wa Mati na Nkululo ma-nana Nomvula Mkonyane va endzela vaaki va Giyani ku ta simeka mp�hum-ba ra mati, laha wu nga nyikwa nkarhi wo chongola loko purisende a heta ku nyika mbulavulo. “Loko vaaki va lava ku hi rhamba hi ta nyanyula ntshun-gu eka minkhuvo ya vona kumbe ku kuma vuxoko xoko eka ntlawa lowu va nga hi fonele eka 071 059 9527

Swifowo swivekeriwa mabandiHi Nyiko Mathebula

Dzawulo ya Vutlheketlhi na Vuhlayiseki yi vile na p�humba ra ku ambarisa tihomu mabandi ya vuhlayiseki emagondzweni, emugageni wa ka Mukhomi ehandlenyana ka doroba ra ka Malamulele.

P�humba leri ri vile ri katsa na ku gimeta n’wheti ya Vutleketli, tanihileswi n’wheti ya Nhlangula yi nga hlawuriwa ku va yona leyi nga ta lemukisa vaaki hi konka wa swa vutleketli na ku kondletela vaaki ku tirhisa swifamba swa mani na mani ku ya emintirhweni na le madorobeni, ku kondletela vuhlayiseki eka vadyondzi na vafambi hi milenge ku tsemakanya emagondzweni.

Magondzo lawa ya nga na tinghozi to hlaya swinene leti vangiwaka hiswifuwo naswona ti koxa vutomi bya vanhu hi nhlayo ya le henhla, leswi swi siya vana lava hanyaka ehandle ka vatswari naswona swi endla leswaku vana va teka vutihlamuleri bya vatswari tanihileswi vabohekaka ku hlayisa vamakwavo.

Mufuwi wa tihomu Dankson Phambukwane, wa ka Mukhomi u vule leswaku xivangelo xa ku va tihomu ti ya dya etlhelo ka patu hi leswi ku nga na vukalo bya mati emadan’wini ya tindhawu letiya, va nga tsaka swinene loko mfumo wo hakuta lama

nga kona leswaku ya kota ku veka mati, naswona va khensa Ndzawulo ya Swavutlheketlhi loko va vapfunete hi mabandi lawa ya nga ta pfuneta vachayeri ku vona tihomu va ha ta hi le kule, naswona u pfumela leswaku tihomu ta vona ti ta hlayiseka.

Muvulavuleri wa Ndzawulo ya Vurimi u vule leswaku tihomu na swin’wana swifuwo swi fanele ku va na mfungho lowu nga ta pfuneta loko tihomu ti chayisiwa emagondzweni na loko homu yo tshika yi lahlekile swapfuneta loko miya mangala emaphoriseni.

MEC Mapula Mokaba-Phukwana u vule leswaku vu�iwi i ndlala ya kahle ya ku tihanyisa. Kwalamu ka 263 wa vanhu ku sukela hi Ndzati lembe leri nga hundza va lahlekeriwile hi vutomi emagondzweni.

“682 wa tinghozi leti nga va kona emagondzweni, 50% wa swifuwo emagondzweni swi va erivaleni ku kota ku vanga tinghozi leti koxaka vutomi bya vaaki, naswona mabandi lawa hi ya nyikelaku vafuwi a swivuli ku tihomu ti fanele ku tshikiwa ti tshama emagondzweni ya hina, leswi ko va ndlela ya ku hunguta, tinghozi leti ti humelelaka emagondzweni yo fana na R81 ku suka Giyani ku ya Ga-dikgale, R71 ku suka Polowane ku ya emoriya,”

“Mafu ya le magondzweni swile ka hlayo wa ntsevu, e Limpopo leswi swi kombisa swinene leswaku magondzo ya hina a ya hlayisekangi na swona leswi swi vangiwa hikuva swifuwo swa hina swi tele emapatwini.”

MUDYONDZI WA MALEMBE YA MAKUME MBIRHI A DLAWAHI: TRACY WA KA NOVELA

Vugevenga laha tikweni ra hina ra Afrika-Dzonga byi ti komba byi tlakuka hi ndlela ya xiyimo xa le hehla laha byi chavisaka swinene, hi vona hi laha byi humelelaka na le matiko xikaya laha vanhu va kumekaka va dlawa swi nga fanelanga, hambi ku yiveriwa swa vona hi ndlela ya ku chavisa, hambi ku tirhisiwa ka swi balesa hi ndlela ya xiyimo xa le hehla xikan’we na ku endla tihanyi.

Vugevenga byi kumeka byi humelela na le matiko xikaya laha vanhu va kumekaka va tekiwa va ya dlayeriwa ekule hi xikongomelo xo endla murhi. Hi vona hi laha emasungulweni ya Nhweti ya Hukuri hi siku ra vumbirhi lembe leri ku nga kumeka wanuna wa malembe ya makume mbirhi hi vukhale a dlayiwile ekusuhi na xibendlhele xa ka Malamulele loyi a vuriwaka Thulani Gezani wa ku huma emugageni wa ka Mphakati ehandleyana ka doroba ra ka Malamulele.

izdnoydum i inazeG inaluhT ukawsel awikiv uk isaKkusuka exikolweni xa le hehla xa ka Malamulele, laha a ri mudyondzi eka Giredi 12, laha rifu ra yena ri nga

irawstav an ew’nakix ,isizdnoydav,izdnoydav asiramalhva vadyondzi xikan’we na vaaka-tiko.

kasi muvulavuleri wa Maphorisa Warrant of�icer Chauke Moses u vula leswaku maphorisa ya khomile vavanuna vanharhu lava hehliwaka hi nandzu wa ku dlaya mudyondzi wa xikolo, laha vavanuna lava va nga exikarhi ka malembe ya makume mbirhi ku �ika eka makume mbirhi mbirhi hi vukhale. Naswona vahehliwa lava na vona va suka emugageni wa ka Mphakati laha mutwisiwa ku vava ku vikiwaka leswaku u huma kona, laha va nga kumeka na riqiqho ra mu�i.

Vaehleketeleriwa vati vonakarisile ekhoto ya magistarata ya ka Malamulele laha muhehliwa un’we a nga boxa leswi mhangu yi nga humelerisa xiswona.

MEC wa Dzawulo ya swavutlheketlhi, vuhlayiseki Man.Mapula Mokaba-Phukwana

Va Zama-Zama va chavisela vaaki etihekeni ta le makaya

Vaaki va kombela mpfuno hikuva va vula leswaku ku na matsandi ya mapume ya nghozi etihekeni ta minti ya vona. Vaaki va vula leswaku vanhu lava nge nghozini swinene, i vana lavantsongo tanihileswi va tlangelaka kona, laha ku hlamuseriwaka leswaku ku na tintambu ta gezi leti nga ce-leriwangiki.

Swirilo leswi, i swa vaaki va le mugangeni wa le Lusaka village kwalomu ka khumenhungu wa tikhilomitara kusuka edorobeni ra Tzaneen, laha va vulaka leswaku leswi se ko va tshamelo-max-elo. Vaaki lava va vula leswaku va swi tiva leswaku a hi vutihlam-uleri bya vona ku susa tinambhu leti ta gezi leti vekaka vutomi bya vona enghozini, kambe va kombela vanhu lava ngheniseke tintambhu leti ku vona leswaku tintambhu leti ti hlayisekile, ku sivela ku tisa ku vava eka swifuwo na vanhu. Vaaki ba byerile Nthavela endhzaku ka loko yi ta va yi kume tiqingo ta swivilelo eka vaaki lava vulaka leswaku va tlela hi nkelunkelu na vusiku hikuva va vula leswaku tinambhu leti ti tshamela ro lumeka ma-langavi ya ndzilo na vusiku. “Hi tshamela ro chavisiwa i nga ku ko va xipuku xa ndzilo, nas-wona leswi swi hi tsona vurhongo, hikuva ha chava leswaku ka rin’wana siku, ndzilo lowu wu nga hisa tinhundzu ta hina,” ku vilela un’wana wa vaaki. Loko mutekamahungu wa Nthavela a

leti nge ndleleni ya laha van ava xikolo va hundzaka hi kona, ku katsa na vanhu lava tirhisaka ndlela leyi ku ya emintirh-weni. Vaaki va hlamusela leswaku hambileswi va burisaneke na mutekamahungu wa hina, a va lavi leswaku mavito ya vona ya boxiwa, hikuva swi ta veka vutomi bya vona enghozini.

“Hi minkarhi ya timpfula, hi boheleleka ku cinca tigede ta hina ta tinsimbhi, hikuva gezi ri nga nghozi swinene loko ku tsakama.” Loko mutekamahungu wa hina a ya endhawini leyi vitaniwaka Cabora Base, laha va encenyetaka ndhawu leyi gezi ri endliwaka kona e Mozambique, u kume leswaku ku na n’wana wa nkaye wa malembe a ri e ku tlangeni kusuhi na ntambhu ya gezi leyi ngo tlangandla erivaleni. Loko xinhanyetala lexi xi vutisiwa leswaku xana xa swi tiva leswaku xi tlangela kusuhi na rifu, xi hlamule leswaku ina, xa swi tivi, hambi ku ri vatswari va xona va kale va xi lemukisa na vanghana va xona. N’wana loyi u yile emahlweni a vula leswaku i khale ntambhu leyi yi ri endhawini leyi, kambe kuhava la kaleke a vavisiwa hi ntambhu leyi. Ku hlamuseriwa leswaku ntambhu leyi ya gezi yi kokiwile ku suka laha ku nga na ndzilo wa matimba swinene, yi hundzisiwa hi le henhla ka manhlampfu ya minti ya vaaki. Un’wana wa vaaki la paluxeke leswaku hi un’wana wa lava tingheniseleke gezi, u hlamusele leswaku switikomba masipala wu v aba hi makatla loko va kombela ku ngheniseriwa gezi, leswi endleke leswaku va teka xiboho xa leswaku va teka vutihlamuleri va byi veka ema-vokweni ya vona.

“Hi tshamela ro hlupheka, i nga ku a hi hlawulanga vurhang-eri ku fana na van’wana vaaki, hi kombela leswaku va hi tisela gezi, endzhaku ka sweswo hi kona hi nga ta susa gezi leri ra mukokotela. Kambe loko vo tsandzeka ku ta hi pfuna, hi ta ya emahlweni na gezi leri,” k uvula un’wana la tivitanaka eswaku u wela eka ntlawa wo nghenisa gezi ra mukokotela wa Izinyoka.

Vuhaxi I swilo leswi nga engatiniHi: Tracy wa ka Novela

“Vuhaxi i swilo leswi nga engatini ya mina kumbe i nyiko ya ku huma eka muvumbi wa mina hikuva ndzi ri munhu wa ku rhandza vunanga,naswona swiendla leswaku miehleketo ya mina yi tshama yi tsakile na ku tshama ndzi hlayisekile emirhini wa mina, naswona swiendla leswaku ndzi kondletela vuxaka na va rhandzi va mina lava vonaka mintirho ya mina leyinene” ku hlamusela Nkateko Chauke loyi a tivekaka hi vito ra Mrex de Justwa ku huma emugageni waka Shitlhelani ehandlenyana ka doroba ra ka Malamulele .

Mrex de Just i jaha ra vu ntsevu endyangwini waka Chauke, u dyondzile xikolo laha a nga sungula tidyondzo ta yena exikolweni xa le hansi lexi tivekaka hi Shitlhelani

endzhaku ka sweswo u yile a ya dyondza eLangutani

kasi ku sukela hi lembe ra 2003 u vile a ya nghena xikolo

Mrexx de just u vula leswaku “a nga vanga na wona Nkateko wa ku ya eyunivhesiti ku yisa tidyondzo ta yena emahlweni kambe u tswariwile a ri na nyiko yaku rhandza vunanga a tlhela a va na nkateko wa ku va muhaxi eka xiyana moya xa Mala fm 101 lexi kumekaka endzeni edoroba raka Malamulele”.

“Ndzi kumekile ni rhandza vunanga ndza ha ri n’wana lo ntsongo, laha ndzi nga kumeka ndzi ri na norho wa ku va xirho eka vunanga, I ku navela loku ndzi nga va na kona na ku tshama na vanhu lava nga vahaxi eka

swiyana moyaeka malemebe lama ya nga hundza ya 2008 ku endlile leswaku ni kumeka ni va DJ eka vunanga xikan’we na ku va muhaxi” ku hlamusela Mrexx De just.Mrexx de Just u yisile emahlweni a hlamusela leswaku “Ndzi kumeka ndzi tshama ni tsakile emoyeni wa mina hikuva loko muhaxi swilava u tshama u tsakile na ku va na vutivi lebyi hetisekeke eka vanhu leswaku vanhu lava nga ku yingisela vakota ku tshama va tsakile na ku kota ku twisisa mahungu lama u va tiselaka wona, loko swi ta eka tirho lowu wo Dj a hi wa minkarhi hikwayo hikuva Malamuele a hi ndzhawu leyi nga na mintlangu himinkarhi hikwayo”

“Loko swi ta eka nyiko leyi ya mina ndzi kumeka ndzi hlangana na ku tikeriwa swinene tani hi loko mi swi tiva leswaku vanhu va ku tala va kumeka va tekela tirho wo DJ na wa vuhaxi ehansi laha swiendlaka leswaku munhu

munhu a tirha a ri yexe swiendla leswaku a nga tiveki eka vanhu lava faneleke ku n’wi pfuna, laha leswi swi nga endla leswaku ku vumbiwa ntlawa lowu kotaka ku

ntlawa lowu wu vuriwaka Mal-Town Explosion Crew, ku va eka ntirho wo Dj munhu u fanele ku va a kota ku

emaninghinighini, naswona ku va munhu a tiva leswi a alavaka swona evuton’wini swiendla leswaku hambi swi nga olovi, kambe hi ku pfunetiwa hi mbilu ya yena

Ndzi rhandza ku tsundzuxa vanhu hikwavo lava nga na ku navela etimbilwini ta vona ku landzelela timbilu ta

Mrexx De Just tani hi muhaxi.Mrex de Justwa muhaxi wa Mala FM

Hi 2016 Bloodhound purojeke yi ta endla matimu kwala tikweni ra South Africa hi ku lava ku tshova pimo lowu nga vekiwa. Leswi swi ta humelela a xifundzeni xa Northern Cape a Hakskeenpan ku suhi na Upinton. Bloodhound SSC yi ta ringeta ku �ikelela 1690 wa tikhilomita hi awara. Leswi swi ringana na ku leha ka mune ka rivala ra mintlangu ku ringana na n’we wa tisecond. Les-wi swi lava ku hundza khume hi ku hantlisa eka M6 BMW. Lowu movha hi ku wuna mavhilwa ya mune na swona wuna vulawuri eka muchayeri. Bloodhound SSC I jet na swona “rocket powered car” leyi nga endliwa ku famba ku ringana 1,600 kph. Yina marhi wo lala ku ringana 13.4 mi hi ku leha na mavhilwa ya mbirhi ya le mahlweni a mirhini na mavhilwa ya mbirhi ya le ndzheni a “Fair-ings”. Wu na tikelo wa ku ringana7.5 watitonnes na jinni leyi nga humelerisiwa ka 135,000 “horsepower” ku hundza ku ringana 6 hi nkarhi wa forula1 movha a ku sungeleni ka grid yi hlangan-isiwini! Movha I hlangelo wa movha na xihaha-mp�huka hi ku ti-rhisa technology, emahlweni hi hafu ya carbon �ibre Monocoque ku fana na movha wa racing na lendzhaku ka hafu swiendle mie-hleketo framework ku fana na xihaha-mp�huka. Ku famba hi ku hantlhisa ka ximakiwa lexi nkulu swilava kunguhato wo tala ku maka hi ku tiyimisela. Kunguhato lowu wu endliwa hi ti scien-tists na tiengineers ku suka eka swiyenge swo hambana-hamba-na swa dyondzo. Ntlawa lowu wu na vutihlamuleri bya misava ku lava ku hundzisa ku hundza mpimo wa 100 ku hambana ka vanhu. 51 eka munhu wu n’wana na un’wan tiengineers loko u lava ku dyondza swo tala hi engineering va komberiwa ku vhaka-chela SAASTA’s website www.SAASTA.ac.za kumbe bloodhound website www.bloodhoundssc.com

2016 Bloodhound purojeke

6 - 12 September 2013 3N T H A V E L AN T H A V E L A Mhawuri 01-15 2020

Hi Orlando Chauke “Vutomi bya tika, kambe byi tika swinene loko u nga switivi leswaku u ta ka mati u sweka yini, kumbe ndhawu yo tumbeta nhloko na vana hi minkarhi ya timpfula,” lawa i marito lawa ya boxiweke hi Esther Chauke, wansati loyi a nga na vana vanharhu naswona a nga tirhi, endzhaku ka ku amukela swakudya na minkum-ba ku suka eka meyara wa masipala wa xifundzhantsongo xa Mopani Pule Shayi. Chauke hi un’wana wa mindyangu yi nharhu eka muganga lowu meyara a nga tinyiketela ku aka tindlu endzhaku ka loko mukhaselara wa le ndhawini liya a ta va a vikile leswaku mindyangu leyi yi le ka xiyimo xo biha xa vusweti lava hanyaka masiku hinkwawo va nga tivi leswaku va ta lalela yini.

“Namuntlha ndzi tsakile ku tlula na mpimo hikokwalaho ka swakudya leswi hi nyikiweke swona, ku tlula yindlu leyi va tshembhisaka ku hi akela, hikuva mhisi a yi tlakule tshuri laha muntini, a ku ri hava na xo chakala, ndzi nga switivi leswaku vana lava ndzi ta va nyika yini,” Chauke u ya emahlweni xikan’we na ku khensa meyara ku tshambuluta xandla ku pfuna eka ndyangu wakwe.

Chauke u le ka xiyimo xo tika loko ku fananisiwa na van’wana lava nga tirhiki emugangeni, hikuva u tshama na vana vakwe vanharhu va malembe ya ntlhanu ku ya eka khumentlhanu, naswona va lata rimbambu emikhukhwini lowu nga hundziki kule xihambukelo. Wansati loyi u pfumala na nuna, naswona a nga na mali leyi a nga yi tirhisaka ku engetela xiyindlwana xa yena

WANSATI A KUMA NDHAWU YO TUMBETA NHLOKO NA VANA

Esther Chauke amukela swakudya na minkumba ku suka eka meyara wa masipala wa xifundzhantsongo xa Mopani Pule Shayi

Hi Orlando Chauke

Yunivhesithi ya Witwatersrand eka xiyenge ya vulavisisi bya ku endla murhi wo tshungula mfukuzani ya vele leyi tivekaka hiku karhiha swinene eka vavasati, yina ku tshemba leswaku murhi lowu yi nga wu tumbuluxa sweswi wuna matimba tlhelo wu nga kota ku lwisana na mfukuzani ya vele leyi khomaka vanhu va xisati hi xitalo. Murhangeri wa kambisiso lowu Profesa Mandeeo Kaur, u vule leswaku vulavisisi byi komba leswaku murhi lowu nga endliwa wu nga tshungula mfukuzani ya vele hi tindlela timbirhi, leti katsaka ku cheriwa murhi emirhini lowu tivekaka hi Chemotherapeutic na hi tlhelo ra Standalone, leswi swi komba matimba ya murhi eka mfukuzani ya muxaka lowu. “Hi ti yimiserile ku kambela murhi lowu eka tiko-nkulu ra Afrika, leswaku xiphiqo xa vuvabyi lebyi hluphaka va manana byi ta hunguteka. Ku navela ka hina i ku tisa ntshem-bo na vutomi eka vanhu va xisati laha misave-ni,” ku vula Kaur. Mfukuzani leyi tivekaka hi The Tripple Negative Breast Cancer (TNBC), yi tala ku khoma vanhu va xisati vavantima va le hansi ka malembe ya 50 ku tlula tinxaka tin’wana ta rimbewu leri fanaka. Hambiswiritano, murhi lowu wu kamberiwile no tlhela wu komba leswaku wu

kota ku hunguta xilondzo xa mfukuzani leyi nga eka xiyenge xale xikarhi hi ntsengo wa 70%. Nkambisisio wu tlhele wu komba leswaku murhi lowu wu ta tlhela wu swikota ku dlaya no horisa mfukuzani ya vele hi 100% loko yiri eka xiyenge xale ku sunguleni.

“Yunivhesithi yi tiyimiserile ku teka murhi eka xiyenge xo hetelela laha ku nga ta endliwa nkambisiso hi vanhu lava nga khoma hi mfuku-zani ya vele. ‘Sweswi hi tirha hi matimba leswaku hi ta kota kuma mali yo pfuneta ku endla nkambisiso lowu eka vanhu lava nga ta tinyikela,” ku vula Yunivhesithi.

Yunivhesithi yi tlhele yi hlamusela leswaku yi kunguhatile ku endla nkambisiso wa murhi lowu eka vanhu va 50 eka xiyenge xa vumbirhi xa kambisiso, kasi eka xiyenge xa vunharhu Yunivhesithi yi ta lava 150 wa vanhu va xisati. “Nkambisiso wa murhi wa ku tshungula mfuku-zani ya vele wu ta endliwa eka swibedlhele swo hambana-hambana laha tikweni. Naswona nkarhi wa ku gimeta nkambisiso lowu wu taya hiku vanhu va tinyikela eka pfhumbha leri kumbe njhani,” ku engeta Kaur.

Yunivhesithi yi gimetile hiku vula leswaku xirhalanganyi lexi nga kona eka ku yisa pfumbha leri emahlweni eka nkarhi wa sweswi, i ku pfumaleka ka mali, kambe loko mali ya nseketelo yi kumeka nkambisiso wu ta sungula laha Afrika-Dzonga.

YUNIVHESITHI YA WITS YI KUMA MURHIWUNTSHWA WA MFUKUZANI YA VELE

lexi a manyanaka na vana va yena.

“Loko van’wana va khongelela mpfula leswaku yina yi ta va tima ntorha, hina van’wana hi khongelela dyambu hikuva loko ku na mpfula, mukhukhu lowu wa pfuta swinene. Yindlu leyi va kunguhataka ku hi akela yona yi ta hi kutsula eka maxangu lawa hi hlanganaka na wona hi minkarhi hinkwayo loko ku na timpfula,” wa hlamusela.

Mindyangu hinkwayo yi ri yinharhu leyi meyara a kunguhataka ku yi akela tindlu, yi nyikiwile swakudya swo tlula kwalomu ka gidi ra tirhandi na minkumba leswaku va ta kufumela hi minkarhi leyi ya xixika. .Loko a vulavula hi nkarhi lowu a va nyikela swihanano leswi, meyara u kombisile leswaku ku aka tindlu leti ta mindyangu leyi a ku nga ri ntirho wa masipala, kambe masipala wu swi endla hikokwalaho ka ku vona vusweti bya mindyangu leyi.

“Bibele yi vula leswaku hi hanyela ku tsakisa xikwembu, kambe hi nga se �ka eka mhaka yoleyo, van’wana va fanele ku lwisana na

vusweti ku kota ku tihanyisa,” ku vula meyara loyi a kombiseke leswaku wa tlhaveka swinene ku vona vanhu va hanya va ri na swo tihanyisa, naswona leswi hi swona swi endleke leswaku a teka goza ro ya tlangela siku rakwe ra ku veleki-wa hiku pfuna vanhu lava pfumalaka, Loko a ka ri a amukela ku tikarhata ka meyara, Hosi Siyani Hlungwani u tekile nkarhi lowu ku phofulela meyara minlthontlho leyi muganga wakwe wu hlanganaka na yona, yo fana na ku pfumaleka ka mati, na leswi va tsaleke mapapi-la yo tala va tsalela masipala ehandle ka nhlamulo.

“Ku tshembha ka hina a ku ri leswaku migingi-riko ya mati yo suka Nandoni ku ya eNsami yi nga pfuna eka swiphiqo leswi, kambe hi byeriwile leswaku leswi a swi koteki, tani hi leswi nhlayo ya miganga leyi lavaka mati yi nga tela swinene,” laha a nga tlhela a kombela meyara ku lunghisa mati ya le hansi lawa ceriweke etindhawini tinharhu emugangeni. Meyara u tshembhisile ku lulamisa mhaka leyi hi xihatla.

3N T H A V E L AN T H A V E L A

www.nthavela.co.za info@nthavela.co.za 27DDB6F5 076 253 0742@nthavelatNthavela titimuleni

Mhawuri 15-30 2020

PRIMIYA WA LIMPOPO A PFULA XIBEDHLELE EMODIMOLLE

Hi Solomon Mathebula

Primiya wa Xifundzankulu xa Limpopo, Nkulukum-ba Chupu Mathabatha, u pfurile ximfumo xibed-hlele eModimolle lexi endliweke ku ta lwisana na ntungu wa xitsongwatsongwana xa Khorona. Xibedhlele lexi xi ta tlhela xi tirhisiwa ku rhurhela vanhu lava nga tluleriwa hi xitsongwatsongwana xa COVID-19, tlhelo no amukela vanhu lava va faneleke ku tihambanyisa na rixaka ku �kela laha

Primiya Chupu Mathabatha na MEC wa rihanyo, Dkd Phophi Ramathuba hi siku ro pfula xibedhlele eModimolle

va holaka eka xinghunghumana lexi.

Tanihi Xifundzankulu hi tekile xiboho xo kuma switi-rhisiwa

Xibedhlele xi pfuriwile ehansi ka vurhangeri bya MEC wa rihanyo wa Xifunzankulu Dkd

Minkarhi yi n’wana hi vona vuxaka eka leswi swi nga xakelaniki. Hleketa hi vuxaka hikwabyo bya swivubeko na swinepe leswi u nga ta swi endla loko u nanguta ehenhla emapapeni, na laha u nga ta lorha hi swotala dyambu rilo hosi! loko u nangutile empfhukeni. Eka Xinepe lexi, xana wa xivona xikandza lexi n’wayitelaka lexi fanaka na xo sivela xikandza ke? Lexi i xinepe lexi nga na swihambanyiso swa swicelwa leswi humaka emisaveni. Ribasa na vhangazi leri vumbekeke onge i xisivela xikandza i swirimbyana leswi kumekaka eka swicelwa. Vuburaweni lowu vonakaka endzhaku ka xinepe, i xicelwa lexi kumekeka emisaveni laha maxelo ma nga le hansi swinene, xifana na ribye leri nga tiya kufana na simbi, na swona ri na vu buraweni lebyi nga mbyihala swinene. Muxaka lowu wa swicelwa wu huma eka migodi lowu kumekaka exifundzheninkulu xa Gauteng laha Afrika Dzonga.

Mphikisano was swaSayense leswi kombisiwaka hi ndlela ya swinepe laha Afrika Dzonga wu tlangela vuswikoti na mintirho yo saseka laha Afrika Dzonga. Wu hlohlotela van’watisayense leswaku va haxa ntirho na vuswikoti bya vona eka rixaka hi ndlela leyo saseka ya swinepe, na tin’wana tindlela ta vutshila. Kuvona swin’wana swinepe swo saseka, endzela website leyi, https://www.saasta.ac.za/competitions/sa-science-lens/

SCIENCE AND ART IN SA SCIENCE LENS® PHOTOSMUHLURI EKA SWA SAYENSE LEYI YI NGA EKUSUHI EKA LEMBE RA 2020

“ Happy Faces” hi Profesa Bruce Cairncross

Phophi Ramathuba. Hambiswiritano, primiya Mathabatha u byele vaaki va leswaku “ku pfuriwa ka xibedhlele lexi swi komba ndzima leyi nga tirhiweke ku ta lwisana na vuvabyi bya Khorona”. “Tanihi Xifundzankulu hi tekile xiboho xo kuma switirhisiwa leswi hi swilavaka, naswona switirhisiwa hikwaswo leswi hi nga na swona hi fanele ku switirhisa hi ndlela ya vuron’wana,” ku vula Mathabatha.

Xibedhlele lexi xi na mibedo ya ICU ya kwalo-mo ka 54, xi tlhela xi va na 89 wa mibedo leyi nga lulamela vanhu lava tluleriweke hi vuvabyi bya Khorona, kasi 27 wa midedo eka leyi ya 89 yi ta tirhisiwa eka vanhu lava va nga eka muchi-ni wo pfuneta ku hefemula.

5 746 wa timhangu ta xitsong-watsongwana xa Khorona

Mathabatha u tlhele a vula leswaku Xifundzankulu xi tiyimiserile ku ta na switshunxo swa rihanyo swa nkarhi hikwawo. Naswona leswi nga ta endla leswaku vaaki va Xifundzankulu va oloveriwa hi vutomi hi tlhelo ra swa rihanyo ra vona. Xifundzankulu xi bakanyela etlhelo ku akiwa ka swibedhlele swa nkarhinyana, hikwaloho Ndzawulo ya Rihanyo yi endlile xibedhlele xa Modimolle tanihi pfhumba ro lwisana na ntungu wa vuvabyi bya COVID-19 no engetela swibedhlele laha Xifundzeninkulu. Xifunzankulu xa Limpopo sweswi hi vikaka xi na 5 746 wa timhangu ta xitsongwatsongwana xa Khorona, na mafu ya

kwalomo ka 64.

“ku khensa na vaongori eka ntirho”

Xifundzhantsongo xa Capricorn hi xona xi rhangeke emahlweni hi timhangu loko ku pimanisiwa na swifundzhantsongo leswin’wa-na. Hambiswiritano, primiya wa Xifundzankulu u khensile nhlangano wa Xifundzankulu lowu tivekaka tanihi Provincial Command Council.

U tlhandlekerile hi ku khensa na vaongori eka ntirho lowu va wu endlaka wa siku na siku wa ku lapha kusukela loko xitsongwatsongwana xa Khorona xi sungurile laha Afrika-Dzonga.

“572 ya vuvabyi bya COVID-19 exikarhi ka 24 wa tiawara”

Sweswi hi vikaka tiko ri tsarisile nhlayo leyikulu ya mafu ya kwalomo ka 572 ya vuvabyi bya COVID-19 exikarhi ka 24 wa tiawara. Sweswi Afrika-Dzonga ri famba eka xiyimo xa vu5 emisaveni hinkwayo hi nhlayo ya 394 948 ya timhangu ta Khorona. Mfumo wu tekile xiboho xa leswaku tiko ri tshama eka levhele ya 3 ku �kela laha nhlayo ya vuvabyi yi hungutekaka.

MEC wa rihanyo, Dkd Phophi Ramathuba, u gimetile hi ku hlohlotela vaaki leswaku va fanele va tihlayisa hi ku tshama va landzelela milawu yo sivela ku andza ka ntungu wa vuvabyi COVID-19.

4 N T H A V E L AN T H A V E L A

www.nthavela.co.za info@nthavela.co.za 076 253 0742@nthavelatNthavela titimuleni

Mhawuri 01-15 2020

NDZAWULO YA RIHANYO YI KOMISA MASIKO YO TSHAMA WEXE

Xitsongwatsongwana xa COVID-19

Hi Orlando Chauke

Ndzawulo ya rihanyo laha Afrika Dzonga yi tiyisisile eka rixaka leswaku masiku yo tihambanisa na vanhu endzhaku ka loko munhu a khomiwile hi xitsongwatsongwana xa COVID-19 loko a ri na swikombiso swintsongo a tlhela a va a ha tiyile emirhini ya hungutiwile ku suka eka khume-mune kuya eka khume.

Xiviko lexi xita endzhaku ka loko ndzawulo yi kumile vumbhoni bya leswaku vavabyi vo hlaya lava nga na swikombiso swintsongo swa xinghunghumana xa Corona vaya emahlweni ya va nga ha kombi swikombiso bya xitsongwatsongwana endzhaku ka masiku ya nkombo ku ya eka khumembirhi.

Holobye wa rihanyo Dr Zweli Mkhize, u vule leswaku ku endla vukamberhi hi xikongomelo xo lava ku kuma swikombisa swa vuvabyi, a swi vuli leswaku loko munhu a nga ri na swikombisa a ngana byona vuvabyi, hikuva eka van’wana a byi kombisi swikombiso, kambe ku endla vukamberi swa pfuna, hikuva vuvabyi lebyi byi nga tlulela van’wana handle ko lemuka leswaku vana byona. U tlhele a hlamusela nkoka wa ku tihambanisa na vanhu loko munhu anga ti twi kahle emirhini.

Ndzawulo yi tlhele yi swi veka erivaleni leswaku munhu loyi a vabyaka ngofu hi ntungu wa vuvabyi bya corona, naswona a lulamelaka kuya exibedlhele ku ya kuma ku pfuniwa hi muchini wa ku hefumula, munhu wa muxaka loyi, u fanele a tshama masiku yo leha ku �kela laha swikombiso swi fambaka hiku hetiseka.

“swi fanerile leswaku loko a vuya ekaya a tlhela”“Loko munhu a tshamile exibedlhele eka muchini wa moya ku ringana masiku ya khume, swi fanerile leswaku loko a vuya ekaya a tlhela a tshama masiku man’wana ya khume nakambe. Leswi swita nyika ku tshemba leswaku munhu loyi u horile eka xitsongwatsongwana xa corona, na swona u hava swikombiso swa vuvabyi” ku vula Mkhize.

Kasi vanhu lava nga tluleriwa hi ntungu wa vuvabyi bya COVID-19, kambe va ri hava swikombiso swotala kumbe ku vabya ngopfu, va ta pfumeleriwa ku tihambanisa na varhandziwa va vona ku ringana khume wa masiku.

Hikuva vanhu lava a va lavi xibedlhele kambe mimiri ya vona yi nga kota kuva tilwela eka xitsongwatsongwana lexi, tsena loko vo landzelela swiletelo swa ndzawulo rihanyo, leswi katsaka kudya hi ndlela ya kahle, tlhelo no endla vutiolorhi masiku hinkwawo.

Swi tiyisisiwile leswaku vuvabyi bya COVID-19 byina

matimba yo tlulela munhu hi ku famba ka moya, hikuva bya swikota ku tshama emoyeni ku ringana tiawara ta nhungu. Hambiswiritano, vumbhoni lebyi byi endlile leswaku mfumo wa Afrika-Dzonga wu veka nawu wa leswaku vanhu hikwavo vafanele ku tshama va ambarile xisirheleri lexi pfalaka nomo na nhopfu, leswaku xinghunghumana xa corona xi nga tshuki xiva nghena.

Sweswi Afrika Dzonga yi le ka timhangu leti tlulaka 408 052Sweswi Afrika Dzonga yi le ka timhangu leti tlulaka 408 052 ta vuvabyi bya COVID-19, na mafu yo tlula 6093. Leswi swi veka tiko ra Afrika Dzonga ku va ri ri rona leri fambaka emahlweni hi timhangu ta xitsongwatsongwana xa Corona eka tiko-nkulu ra Afrika.

Vanhu va fanele ku tshama vari karhi va landzelela milawu leyi nga vekiwa hi nhlangono wa rihanyo wa matiko (WHO) kuta pfuneta ku sivela ku andza ka vuvabyi bya nkanu byo fana na lebyi.

Mhawuri 01-15 20205

www.nthavela.co.za info@nthavela.co.za 076 253 0742@nthavelatNthavela titimuleni

N T H A V E L AN T H A V E L A

6 N T H A V E L AN T H A V E L A Mhawuri 01-15 2020

www.nthavela.co.za info@nthavela.co.za 076 253 0742@nthavelatNthavela titimuleni

SWITULU SWA NDHAWU YA MATHEKISI I SWA VAKHANDZIYI A HI SO XAVISELA

Hi Orlando Chauke

Dok Japisa Mathonsi, xirho xa komiti eho�sini ya meyara exifundzhenintsongo xa Mopani, loyi a khomerile meyara u hlamuserile bindzu ra mathekisi tani hi bindzu leri nga na madzolonga naswona ri fanele ku khomiwa hi ndlela ya vurhon’wana, a tlhela a kombela leswaku vam’wamathekisi va fanele ku landzelela swipimelo swa Covid-19.

Loko a vulavula hi nkarhi lowu a ku nyikeriwa ndhawu ya mathekisi, leyi a yi pfariwile nkarhinyana leswaku yi ta lulamisiwa, Mathon-si u komberile van’wamathekisi ku hoxa xandla eka ku lwisana na xitsongotsongwana xa Covid-19, ku papalata ku tluletana ka xitson-gotsongwana eka vakhandziyi.

“Leswi a swi bohi leswaku mi voniwa hi maphorisa ya le magondzweni, kambe a hi ringeteni ku landzelela swipimelo swa Covid-19, hikuva ku tsandeka ku endla tano, swi ta hoxa xiave eka ku tlakusa timhangu ta vuvabyi lebyi etindhawini ta hina.

Ndza pfumela leswaku na n’wina mi ya kumile mahungu ya leswaku vanhu va fa bya tinhon-gani hikokwalaho ka xinghunghumani lexi,” ku hlamusela Dok Mathonsi laha a nga kombela vachayeri vamathekisi ku tshika ku holova va tirha swin’we ku lwisana na xinghunghumani lexi.

“Ndza switwisisa leswaku bindzu ra mathekisi ri taleriwile hi madzolonga, laha vanhu va nga dlawa hi xitalo, kambe varhangeri lava nge eka bindzu leri namuntlha, mi na matimba ya ku herisa madzolonga ya mathekisi, naswona leswi swi nga koteka hi ku lulamisa ku hamba-na ka n’wina mi tirha swin’we ku vona leswaku milawu ya mfumo ya landzeleriwa,” wa hlamu-sela.

Ku ya hi yena, leswi swi katsa leswaku matheki-si ya fanele ku va la ma lulameleke ku famba emagondzweni, vacheyeri hinkwavo va fanele ku landzelela swipimelo swa Covid-19, xikan’we na ku yisa nxanxamelo wa mathekisi lawa ya nge le nawini leswaku ya kuma mpfuno kusuka eka mfumo.

U gimetile hi ku vula leswaku vafambisi va mathekisi va fanele ku papalata ku tirhisiwa hi vanhu va swidzidziharisi emathekisini hikuva leswi swi ta onha vumundzuku bya vaaki va le tindhawini ta Mopani. Hi ku angula, Alex

Msimango, matsalani wa nhlangano wa atheki-si eGiyani, u khensile masipala wa Giyani ku va wu lulamisile ndhawu leyi ya mathekisi a tlhela a tshembhisa leswaku minhlangano hinkwayo ya mathekisi yi ta landzelela swipimelo swa mfumo naswona a va nge pfumeleri swidzidzi-harisi swi nghena eka ndhawu leyi.

‘Ku hundza emisaveni ka muaki hikokwalaho ka Covid-19, i ku lahlekeriwa swinene, tani hi leswi swi vulaka leswaku na hina hi lahlekeriwa hi mali ya mukhandziyi tani hi leswi bindzu ra hina ri tshembhelaka eka mali ya vaaki, hikok-walaho a hi nge veki rihanyo ra tikhasimende ta hina eka nghozi ya xitsongotsongwana lexi, naswona a hi nge pfumeleri ndhawu leyi yi tirhisiwa ku fambisa swidzidziharisi.”

Wa hlamusela a tlhela a tshembhisa leswaku va ta luma maphorisa ndleve loko va ehlleketelela maendlelo ya muxaka lowu. Kasi meyara wa masipala wa Giyani, Basani Shibambu u

Ku suka eximatsini, meyara wa masipala wa Giyani Basani Shibambu na MMC Dok Japisa Mathonsi.

komberile vafambisi va mathekisi leswaku va fanele ku teka vun’winyi bya ndhwu leyi ya mathekisi va vona leswaku ndhawu keyi yi tshama yi basile.

“A hi lavi ku vona switulu swa vakhandziyi swi tirhisiwa hi vaxavisi”....

“A hi lavi ku vona switulu swa vakhandzi-yi swi tirhisiwa hi vaxavisi, hikuva switulu leswi swi endleriwile vakhandziyi ntsena,” wa hlamusela laha a vuleke leswaku lava lavaka ku xavisa va fanele ku ya xavisa eka tindhawu leti vekiweke.

Shine Advertorial 6 - 12 September 2013 Rise N Shine 37N T H A V E L AN T H A V E L A

www.nthavela.co.za info@nthavela.co.za 076 253 0742@nthavelatNthavela titimuleni

Mhawuri 01-15 2020Shine Advertorial 6 - 12 September 2013 Rise N Shine 311N T H A V E L AN T H A V E L A 15-31 MAWUWANI 2017

www.nthavela.co.za info@nthavela.co.za 27DDB6F5 076 253 0742@nthavelatNthavela titimuleni

TIKO RA RUSSIA RI KUMILE MURHI WA COVID-19

Loko misava yi ri karhi yi lwa na ntungu wa vuvabyi bya corona, van’watisayese va tirha vusiku ni nhlikani ku kuma murhi lowu nga ta sivela ku andza ka xitsongwatsongwana xa COVID-19. Hambiswiritano, tiko ra Afrika-Dzonga ri sungurile pfhumba ro kambisisa murhi wo sivela vuvabyi bya ntungu wa corona lowu nga ntumbu-

luxiwa laha Afrika-Dzonga hi Yunivesithi ya Witwatersrand, ehansi ka vufambisi bya Profesa Shabir Madhi. Pfumbha leri ri ya emahlweni laha tikweni eka xiyenge xo sungula xa nkambisiso.Tiko ra Russia ri vula leswaku ri wu kumile murhi wo sivela xitsongwatsongwana xa corona, endzhaku ko endla nkambisiso wa murhi eka

vanhu va le xikarhi ka malembe yo hamba-na-hambana hi Yunivhesithi ya Sechenov. Tiko ri vula leswaku ri endlile nkambsiso wa murhi lowu hi ku tirhisa vanhu va kwalomo ka 38 lava nga tinyikela eka pfumbha leri.

“Russia ri vula leswaku vanhu lava vale xikarhi ka malembe ya 18 na 65, naswona va ta tshama va tlhomiwile tihlo ku ringana tin’hweti ta ntsevu ku ta lemuka hilaha va hanyaka hakona endzhaku ka vukamberi lebyi,” ku vula nhloko ya yindlo ya vukamberi etikweni leriya, Alexander Gintsburg.

Hambiswiritano, matiko man’wana yo fana na China lama nga le ku tirhaneni na ku endla murhi wa muxaka lowu, ya na ku sola nyana eka vukamberi bya murhi wa tiko ra Russia. Va vula leswaku vukamberi bya murhi wo sivela vuvabyi bya corona byi teka nkarhi hikuva ku na swiyenge swi nharhu leswi faneleke ku hundza eka swona.

Na loko swiritano, tiko ra China na rona ri lwa hi matimba ku hetisisa nkambisiso wa murhi wa vona lowu nga eka xiyenge xa nharhu xa mahetelelo ya nkambisiso eka nkarhi wa sweswi. Vativi-nkulu va swa tisayese etikweni leri, Dokodela Ali Obaid Al Dhaheri, u vula leswaku nkambisiso wa murhi wo sivela vuvabyi bya corona wu na swiyenge swi nharhu, leswi wu faneleke ku hundza eka swona loko wu nga se nyikiwa

Vandla ra ANC ri hoyizela muchaviseki Molapo eka ntirho wa yena tani hi Xipikara

Hi Mutsari Wa Hina

Vandla ra ANC eka huvo yo endla milawu exifundzheninkulu xa Limpopo ri amukerile ku hlawuriwa ka muchaviseki Rosemary Molapo, tani hi xipikara xintshwa xa huvo yo endla

milawu exifundzheninkulu xa Limpopo eka vufambisi bya vuntlhanu bya mfumo wa xidimokiresi eAfrika-Dzonga, naswona u sungurile yin’wana ya migingiriko eka tikomiti to hambana-hambana ta huvo. U hlambanyiwile ximfumo tani hi Xipikara, hi

vanhu.

“Naswona xiyenge xa nharhu lexi va nga eka xona xa nharhu, i xiyenge xo kambasisa matimba ya murhi eka mimirhi ya vanhu, xiyenge lexi xi fanele ku va xikombisa xa vuhlayiseki bya vutomi bya vanhu vo tala endzhaku ko tlhaveriwa nayiti ya murhi.

Kasi xiyenge xa vumbirhi, hilaha ku kamberi-waka vanhu va nhlayo yintsongo ku ta vona hi laha murhi wu tirhaka hakona, loko murhi lowu wu tiriha kahle eka nhlayo leyintsongo ya vanhu, swikomba leswaku van’wa tisayese va nga tlulela eka xiyenge xo hetele-la xa vunharhu laha va nga ta ringeta murhi eka nhlayo ya vanhu vo tala . Kasi xiyenge xo sungula xa n’we xo kambela matirhelo ya murhi wa vuvabyi bya corona, hilaha nkam-bisiso wu endliwaka hi ku tirhisa swiharhi leswi nga na swirho swo yelana munhu,” ku vula Dr Al Dhaheri.

Xo hetelela ku tava na ku tshemba lokunku-lu endzhaku ka loko tiko ra Russia ri endlile nkambisiso nakambe eka nhlayo ya vanhu vo tala ku tlula leyi nga kamberiwa eka nkarhi wa sweswi.

Xipikara xintshwa xa huvo yo endla milawu exifundzheninkulu xa Limpopo Rosemary Molapo

Vanhu va tinyikela eka kambisiso wa murhi wa COVID-19

Muavanyisi-nkulu Ephraim Makgoba, kusuka eka xiyenge xa Khoto ya le Henhla ya xifundzhankulu xa Limpopo eka ntshamo wa Huvo hi siku ra 16 Mawuwani 2020. Xivandla xa ntirho lowu xi vile kona endzhaku ka ku thoriwa ka Muchaviseki Mavhungu Lerule Ramakhanya ePalamende ya tiko.

Muchaviseki Molapo u le ka rhengu ra vumbirhi tani hi xirho xa Huvo yo endla milawu exifundzheninkulu, naswona u ta na ntokoto wa malembe yo hlaya tani hi leswi a ri mufambi-si eka masipala wa Tubatse. U sungurile tani hi khaselara, kambe hikokwalaho ka tidyondzo takwe xikan’we na ntokoto swi endlile leswaku a thoriwa tani hi mufambisi eka makunguhatelo ya masipala.

Nkarhi lowu hinkwawo a ri xandla xa Ximokonkulu xa Huvo, xikan’we na ku va xirho xa Commonwealth Parliamentary Association (CPA), nhlangani wa Tihuvo lowu tirhaka ku seketela mafumelo lamanene, xidimokiresi xikan’we na timfanelo ta vanhu.

Tidyondzo takwe, vutivi bya yena eka timhaka to endla milawu xikan’we na ntokoto wa yena hi swona swi nga endla leswaku swi olovela vandla ra ANC, ku n’wi hlawula eka xivandla lexi, U na tidyondzo ta BA Degree xikan’we na

Higher Education Diploma kusuka eYuni-vhesithi ya N’walungu, leyi sweswi yi nga Limpopo. U na switi�kheti swo hlaya swa tidyondzo to engetela kusuka eka tindhawu ta dyondzo to fana na Regenesys, Yunivhesithi ya Free State, Wits na ya Pitori.

U vuriwa ku va a ri mbuyelo wa ku hlawuriwa hi swiyenge swa xidimokirasi hi vaaki, naswona Muchaviseki Molapo u tekiwa tani hi n’watipoli-tiki loyi a tekaka swiboho leswi nga fanela tani hi xirho xa vandla ra ANC. U rhangerile Ligi ya Vamana ya ANC eka swiyenge swo hamba-na-hambana, ehansi ka Tubatse, xirho xa vandla ra ANC eka Sekhukhune, u rhangerile tani hi xirhonkulu eka SACP eka Sekhukhune ku sukela hi 2001 ku �ka 2015.

Vandla ra ANC ri vula leswaku ri na kutshemba lokunkulu eka yena ku rhangela nhlangano.

Swikolo swo hlawuleka swi na mintlhontlhoHi Mutsari Wa Hina

Ku landzela ndzavisiso eka swikolo swa mune swo hlawuleka swa vanhu lava hanyaka na vutsoniwa exifundzheninkulu xa Limpopo, vandla ra DA ri simekile pfhumba ra leswaku mfumo wu tekela enhlokweni swilaveko swa swikolo leswi,

Leswi swi va kona endzhaku ka ku endzela xikolo xa Slioe School for the Blind, Settotol-wane Elsen Secondary, Rivoni School for the Blind xikan’we na Yingisani School for Special Education, swi kombisa leswaku swikolo leswi a swi nge swikoti ku yisa vana hi xitalo hi ku landzelela swipimelo swa Covid-19. “Swikolo hinkwaswo swi na swiphiqo leswi

fanaka, leswi kombisaka leswaku a swi se lulamela ku teka vana vo hlaya, swi pfumala vatirhi, miako ya swona yi onhakile naswona swi tsan’wiwile hi Ndzawulo ya Dyondzo laha xifundzheninkulu xa Limpopo,” ku vula xirho xa DA eka Huvo yo endla milawu exifundzhen-inkulu xa Limpopo Katlego Suzan Phala.

Ku ya hi Phala, xikolo xa Rivoni xi pfumala muongori la ntokoteke, naswona vatirhi va vilerisiwa hi ku veka vutomi bya vadyondzi eka nghozi yo khomiwa hi Covid-19, hikuva va ta boheka ku ya eswibedlhele loko va vavisekile.

“Xikolo xa Rivoni xi na xivandla xa ntirho wa soxaliweka kusukela hi lembe ra 2016 kasi na xikolo xa yingisani na xona xi na nkayivelo wa

tisoxaliweka, Xikolo xa Siloe xona xi hava soxali-weka na van’wana vatirhi va swavutshunguri. Hambi leswi xi nga na muongori, xi pfumala vukorhokeri bya maphilisi leswi endlaka leswaku va boheka ku xava mimirhi ya vutshun-guri,” wa hlamusela, Xikolo xa Setotolwane xona xi pfumala vadyondzisi va mbulavulo, makamara yo dyondzela eka wona ya hlakarile, kasi na vuhlayiseki bya vadyondzi kuhava hikokwalaho ka ku hlakala ka xikolo lexi.”

Phala u vule leswaku swikolo hinkwaswo swi kombisile ku pfumaleka ka makamara yo dyondzela eka wona, ku kota ku landzelela swipimelo swa Covid-19, xikan’we na ku pfuma-

la nseketelo kusuka eka Ndzawulo ya Dyondzo exifundzheninkulu xa Limpopo ku siva swivandla swa mintirho leswi nga kona.

“Hambiswiritano, lexi tsakisaka hi leswaku swikolo hinkwaswo leswi hi swi endzeleke swi na switirhisiwa leswi ringaneleke swo sivela Covid-19, xikan’we na vadyondzisi lava tinyike-teleke lava vonaka leswaku vadyondzi va hlayiseka eka Covid-19, hambi leswi ku nga na nkayivelo wa vatirhi vo basisa ku ya hi swipime-lo swa Covid-19”

Ndzawulo ya Dyondzo exifundzheninkulu xa Limpopo yi vule leswaku yi ta lavisisa swihehlo swa vandla ra DA.

Rise N Shine 6 - 12 September 2013 Shine Advertorial38 N T H A V E L AN T H A V E L A

www.nthavela.co.za info@nthavela.co.za 076 253 0742@nthavelatNthavela titimuleni

Rise N Shine 6 - 12 September 2013 Shine Advertorial312 N T H A V E L AN T H A V E L A 1-15 N’WENDZAMHALA 2016

www.nthavela.co.za info@nthavela.co.za 27DDB6F5 076 253 0742@nthavelatNthavela titimuleni

Sibanda ulava kutisa kucinca ka celtic

‘Anaconda’ a sirhelela xidlodlo xa yena

Vatlangi va bolo va pfuniwa ku humelerisa milorho ya vona

Hi justice Mashimbye

Mubi wa xibakele wa xinsati Bukiwe Nonina, u hlurili

eka nyimpi yo lwela xidlodlo xa bantamweight .

Nonina a hlangane na Simangele Hadebe wo huma exifundzeni-nkulu xa Gauteng eka nyimpi ya SA bantamweight laha Bukiwe Nonina angahlula Hadebe hi minkutlunya endzaku ka

emakumu eka marhengu lama

ama pimiwile.

Bukiwe Nonina wa makume-mbirhi-mune(24) wa malembe hi vu khale ku suka eka Giyani Boxing Club i mubi wa xibakele wo sungula wa xinsati himpfuka ka lembe ra 2006 loko ntlangu wa xibakele wa vavansati wusimekiwa laha a Afrika-Dzonga kuva a kota ku sirhelela xidlodlo xa bantamweight ravutlhanu hiku landzelelana, nakona leswi swi endla leswaku kuva mubi wa xibakele wo sungula kuva

atinyungubyisa hiku endla xidlodlo xa SA bantamweight kuva xa yena. Anaconda, tanihi leswi Nonina ativitanisaku xiswona, u vuye a khensa swinene vanhu hinkwavo lava a vate ku ta nwiseketela eka nyimpi ya yena, “vatswari va mina a vari kona eka nyimpi leyi na kona ndzi tsake ngopfu loko ndzi kote kuva nyanyula ekaya ra mina hikuva ndzi huma kona kwala eEastern Cape, kasi na vanhu hinkwavo ku suka eGiyani lava vani hlohlotelaku leswaku ndzi tirha kahle eka

ntirho wa mina, ndzi nga rivali na Manuel Nelueonde kunga phurumotara.

” Ku hlamusela Anaconda.Kasi loko kuri Nelueonde yena u vuye a ndunduzela swinene mutlangi wa yena eka xidlodlo xa yena,” Anaconda u tirhe kahle swinene ka ntlango lowu nakona ndza tshembha leswaku kuya emahlweni u ta swikota kusirhelela xidlodlo lexi” ku gimeta Nelueonde

Hi: Tracy wa ka Novela

Yohane Mathebula i mutshwa wa malembe ya khume kaye (19)

hi vukhale loyi a nga na nyiko eka ntlangu ya bolo ya milenge, naswona i mutshwa loyi a nga velekiwa emugageni wa ka Xikukwana ehandlenyana ka doroba ra Giyani kwala xifundzankulu xa Limpopo.Yohane Mathebula u sungurile swa mitlangu hi lembe ra 2012, kasi hi lembe ra 2014 loko a endla giredi 10 u vile na

milorho ya ku sungula ntlawa wo tumbuluxa vatlangi va bolo. Endzhaku ka sweswo u kotile ku teka vadyondzi kulori va yena vanharhu (3) ku ya tlanga bolo eka ntlawa wa Benny’s Care Sports Academy leyi yimelaka Afrika-dzonga eFrance. Hi 2015 u kotile ku teka mutlangi ku suka etikweni ra Botswana ku ta laha xifundzankulu xa Limpopo ku ta tlanga eka Bilika All Stars

ABC Motsepe League.

Hi lembe ra 2015 u vile a

kota ku tlhela a teka mutlangi un’wana ku ya tlanga eka Polokwane United hi nkarhi wa

League. Vatlangi van’wana vambirhi va kotile ku ya tlanga eka PSL. Miginghiriko ya ku pfuneta vatlangi va bolo a yi yimangi hi ku eka lembe leri ra 2016 u kotile ku lulamisa mutlangi un’wana ku ya eka National First Division ku ya tlangela xipano xa FC Cape

kambela va kuma leswaku a nga lulamnga ku ya tlanga. U

vuye a ringeta ku n’wi lavela xipano xin’wana. Swipano leswi a ringeteke eka swona swi katsa Witbank Spurs, Amatuks, laha a nga hetelela a kumile xipano xa Vasco da Gama lexi cinciweke vito xi thyiwa Stellebosh FC.Hi lembe ra 2016 u kotile ku teka vatlangi vambirhi ku suka exifundzankulu xa Gauteng lava tivekaka tani hi Sthembiso Miya, loyi a nga tlangela xipano xa Moroka Swallons FC a ri n’wa tipala eka xipano xa MDC hi lembe ra 2014 na Wiseman Shabangu ku suka

Hi justice Mashimbye

Loko Nyiko Sibanda a nghena ka xipano lexi kulu xa Bloemfontein

Celtic at wa onge o lorha kambe kutshembha kayena hiloko ku humeleleke.

Nicholas Nyiko Sibanda wa makume-mbirhi-mbirhi(22) i Jaha ro huma Dan Village ehandle ka lokixi ra Nkowankowa eDorobeni ra Tzaneen, Nyiko I mutlangi wa le ndzaku ka xipano xa Bloemfontein Celtic lexi nga ka PSL laha sweswi kunga nguva ya yena yo sungula ka PSL kwale ka ‘masokolara’ .

Khale ka mutlangi wa xipano xa Baobab Zero Fake Fc ka mintlago ya SAB Mopani Liki exifundzeni xa Limpopo u

hlamusela makulele ya yena eka ntlango wa bolo tanihi hi lama a manga olovi kambe xikwembu xinghenelele ngopfu eka vumundzuku bya yena.

“evuhlangini bya mina a ndzi rhandza bolo ya milenege swinene laha ndzi nga sungula hiku tlangela bolo ya xikolo xale hehla xa eHudson Ntsanwisi, laha emasunguleni a ndzi tlanga tanihi n’watipala ku kondza muzabeli wa mina hinkarhi walowo yena Gwegwe a hlamusela leswaku u lava kuri ndzi ya tlanga exikarhi na le ndzaku” Sibanda ahlamusela.

Sibanda wa haku sayina kontiraka ya malembe ya nharhu na xipano xa Bloemfontein Celtic laha ku ya hi Sello Nduna kunga muvulavuleri wa xipano xa

Celtic a nga hlamusela leswaku vavone swifanerile leswaku vafanele ku tlakusa Sibanda leswaku a ya ka xipano xale henhla xa Celtic laha eka nguva leyingahela atlangela xipano xa vona xal ehansi, “endzaku ka loko celtic yi tava yilahlekele hi Bevan Fransman hi vone swifanerile leswaku hi tlakusa jaha ra ntokoto ka vatlangi valendzaku ro fana na Nyiko Sibanda leswaku a tapfala vangwa leri nga suka ripfule hi Fransman”, ku hlamusela Sello. Sello Nduna u ye emahlweni andunduzela matirhelo ya kahle swinene eka Sibanda, “ jaha leri ri tsakisa hikuva wa hari nstongo na kona u na vuswikoti leswaku hinga nwi tlangisa exikarhi nale ndzaku na kona u ta endla leswaku ntirho wa muzabeli wu olova swinene” Nduna agimeta.

Yohanne Mathebula na Nhloko ya yena ya xikolo

eka Bellevue Winners Park eka ABC Motsepe Leauge kwala xifundzankulu xa Limpopo. Eka hinkwaswo leswi a swi endla hi ku rhandza ntlangu

wa bolo ya milenge. Eka hinkwaswo leswi a va a kuma seketelo wo huma eka Nathi Printers na Risimati Printing and Tombstone

Mhawuri 01-15 2020

KU XAVISIWA KA SWITANDI SWA GIYANI SWA HA YA EMAHLWENI

Hi Orlando Chauke

Ku xavisiwa ka switandi swa masipala wa Giyani swa ha ya emahlweni, hambi leswi a swi phang-hiwile hi nkanu eka switandi leswi masipala wu nga le makungiwini ya ku swi lawula.

Loko a vulavula na vateki va mahungu hikok-walaho ka ku phanghiwa ka switandi, muvu-lavuleri wa masipala Steve Mavunda u vule leswaku masipala a wu chavisiwi hi xingawu xa nghala, hikokwalaho ka vanhu lava nga nghenela ndhawu ya switandi swa masipala va phangha switandi naswona masipala wu ta wisa

nchumu wun’wana na wun’wana lowu nga ta akiwa endhawini leyi ehandle ka mpfumelelo. “Hi swi endlile enkarhini lowu hundzeke, hi ta tlhela hi swi endla nakambe eka un’wana na un’wana loyi a tekaka misava swi nga ri enawini,” wa hlamusela, laha a kombiseke hi mhangu ya 2009 laha masipala wu nga mbindzimuxa tindlu to hlaya leti a ti akiwile swi nga ri enawini. Mhaka leyi yi helerile etikhoto, kambe masipala hi wona lowu hluleke eka mhaka leyi.

Loko a vutisiwa hi swihehlo leswi taka na murhangeri wa Giyani Action Committee, Gift Maswanganyi swa leswaku ku na kutlula 100 wa

switandi leswi nga xaviseriwa n’wamabindzu un’we loyi a nga le makungwini yo endla bindzu ra tindlu, Mavunda u angurile hi ku vula leswaku leswi a hi ntiyiso. “Xivutiso xexo xi vutisiwile hi nkarhi lowu a va khomile nhlengeletano na mufambisi wa masipala Maxwell Chauke, loyi a va byeleke leswaku loko mhaka leyi yo va ntiyiso u ta tshika ntirho xika’wekan’we. Laha a kombiseke leswaku masipala wu humesa maphepha ya swiviko swa timali ku ya hi Tsalwa ra 71 n’hweti na n’hweti. “Loko a ku ri na swiviko swa muxaka wolowo, a hi ta va hi swi kumile khale, kambe ku �ka sweswi ku hava munhu loyi a endleke mhaka ya muxaka wolowo ku ya hi leswi vanhu va swi vulaka,” wa hlamusela laha a kombeleke vaaki va le Giyani ku yimela migingiriko ya masipala va nga tinghenelerisi eka migingiriko yo teka misava swi nga ri enawini hikuva swi ta va dyela mali loko masipala wu ta wisa miako yo ka yi nga ri enawini.

Hi hala tlhelo, mingiriko yo teka misava swi nga ri enawini yi tikomba yi taleriwile hi mp�lump�-lu naswona a ku sele kantsongo leswaku ku va na madzolonga loko vanhu va lwela tindhawu leti phanghiweke. “Ndzi hlawurile xa mina xitandi tolo, ndzi tlhela ndzi xi fungha, kambe loko ndzi �ka namuntlha ndzi kuma munhu loyi a vulaka leswaku i xitandi xa yena, “ ku rila wansati loyi a kombela varhangeri va Giyani Action Committee ku n’wi pfuna ku teka xitandi xa yena.

Vaaki vo hlaya va vile na swiphiqo leswi fanaka, kambe a ku ri hava lexi a va ta xi endla ku papal-ata madzolonga. Leswi a swi nyanyisa xiyimo hi leswaku van’wamabindzu a va tekile switandi

swo hlaya ku tlula leswi a ku ta avelaniwa swona. Kasi van’wana a va hehliwa hi ku tirhisa maend-lelo lawa leswaku va ta vuyeriwa hi macheleni. Loko a vutisiwa hi mhaka leyi, Mavunda u vule leswaku masipala a wu switiva swiphiqo swa ku phanghiwa ka misava, naswona a swi nge tlhaveriwi hi sana hikuva masipala a wu nge khondli mavoko hi mhaka leyi.

“Swavava loko van’wana va tirhisa xiyimo xa vona xa swatimali ku tshikelela van’wana, kambe leswi vaaki va faneleke ku switiva hi leswaku kuhava munhu loyi a nga ta pfumeleri-wa ku kuma misava ehandle ko landzelela tindlela letinene ta masipala, swi nga ri na mhaka leswku u xifumi kumbe xisiwana,” wa hlamusela,

Hi hala tlhelo, masipala wu nyikiwile papilla ro yimisa va Giyani Action Committee ku nghenelela eka migingiriko yo xavisa switandi hi masipala. Murhangeri wa Giyani Action Committee Gift Maswanganyi, u yirisiwile ku khoma tinhlengeletano eka miako ya masipala, ku chavisela xikan’we na ku kavanyeta migingi-riko ya masipala yo xavisa switandi.

Kasi Maswanganyi u languteriwile ku ya vonaka-la emahlweni ka khoto hi siku ra 29 July ku ya nyika tinhlamuselo ta leswaku hikokwalaho ka yini a vona swi nga fanelangi leswaku xileriso xa khoto xi nga yi emahlweni. Kasi masipala wu vula leswaku vanhu lava nga na ku tsakela ku xava switandi endhawini leyi va nga ya emanhl-weni va bela riqingo eka 015 811 5573 kuya valanga ndhawu yi nga se xavisiwa.

Ganda ganda ri basisa switandi e Giyani

Ribungwile ro basa tinsiva no va na mavala, lexi tivekaka hi ririmi ra xidya-nhlampfi tanihi (Plocepasser mahali), i xinyenyana lexitsongo ngopfu lexi hanyaka empfhukeni wa laha Afrika Dzonga, kufana na le ndhawini leyi tivekaka hi le dyandzeni eKalahari. Tani hi leswi swi nga kombisiwa eka xinepe lexi, laha van’watisayense va zamaka ku twisisa hilaha xinyenyana lexi xingana vuxaka eka swivumbiwa swin’wana leswi xi hanyaka kusuhi na swona. Va tlhela va kambisisa hilaha swi nga ta olova leswaku hi ti minete leti nga hetiki mbilu, va etlerisa xinyenyana leswaku va ta swi kota ku hoxa xanchumu emirhini wa xona xo va pfuna kuendla vukamberi byokarhi, loko xi ri exisakeni xa xona ni vusiku. A swi koteka ntsena eka malembe-ndzhaku ku endla ndzavisiso wa mahiselo ya mirhi eka swinyenyana handle ko kavanyeta tipapa ta swona. Swinyenyena leswi swita nyika vuxokoxoko bya nkoka lebyi byi nga ta pfuna ku twisisa hilaha xindhawana xa le dyandzeni eKalahari xi cicaka hakona hi thlelo ra macicelo ya maxelo.

Mphikisano was swaSayense leswi kombisiwaka hi ndlela ya swinepe laha Afrika Dzonga wu tlangela vuswikoti na mintirho yo saseka laha Afrika Dzonga. Wu hlohlotela van’watisayense leswaku va haxa ntirho na vuswikoti bya vona eka rixaka hi ndlela leyo saseka ya swinepe, na tin’wana tindlela ta vutshila. Kuvona swin’wana swinepe swo saseka, endzela website leyi, https://www.saasta.ac.za/competitions/sa-science-lens/

SCIENCE AND ART IN SA SCIENCE LENS® PHOTOSMUHLURI EKA SWA SAYENSE HI XI ENDLWA EKA LEMBE RA 2020

“Small scale surgery” hi Thilo Beck