«w59;#;4j +?4;
TRANSCRIPT
»قانونمند ييتوانا«: رانيا يا برنامه هسته
نناصر هاديادكتر *
يشاني هرمز**
چكيده
اي عنـوان آنچه به طور معمول در مورد هدف ايران از پيگيري برنامه هسـته
اي نخست برخورداري از توانمندي هسته: محدود به دو گزينه استشود مي
شـود صرفاً در مصارف علمي، پزشكي و انرژي كه در محافل داخلي طرح مي
اي كه از جانب غـرب بـه ايـران نسـبت داده و دوم دستيابي به سلاح هسته
توانـايي «هـاي ديگـري از جملـه ايـن در حـالي اسـت كـه گزينـه . شود مي
.اي نيز در اين ميان وجود دارد هسته» توانايي كامل«و » قانونمند
كند جمهوري اسلامي ايران سؤال مطرح آن است كه چه عواملي ايجاب مي
حاضـر بـر ايـن نوشـتار . اي باشد؟ هسته» توانايي قانونمند«به دنبال كسب
مـدت سياسـت خـارجي و فرضيه استوار است كه امنيت ملي، اهداف ميـان
اي را ايجـاب هسـته » توانايي قانونمنـد «اي ايران، كسب ستهاهداف برنامه ه
([email protected]) دانشگاه تهران هيئت علميعضو *
([email protected]) پژوهشگر مركز تحقيقات استراتژيك **
1/8/1389 :پذيرشتاريخ 15/6/1389 :تاريخ دريافت
.179-214، صص 1389سال پنجم، شماره سوم، تابستان نامه علوم سياسي،پژوهش
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
180
» حفـظ وضـع موجـود «مدت سياست خارجي از جمله اهداف ميان. كند مي
بازدارندگي، ارتقاي شأن و منزلت داخلي، خارجي، ارتقاي . شود محسوب مي
المللـي و اي و بـين آفريني در قالب بازيگر فعـال منطقـه سطح توسعه، نقش
از اهـداف برنامـه » جهـان اسـلام «شايسته و افـزايش قـدرت كسب جايگاه
در اين راستا بـدين پرسـش نيـز پاسـخ داده . شود اي ايران قلمداد مي هسته
شود كه كدام استراتژي قادر به تحقـق اهـداف يادشـده اسـت و چنـين مي
گزينه ايران در قبـال غـرب » جانبه تعامل همه«شود كه استراتژي فرض مي
تراتژي كليه موضوعات مهم دوجانبه و چندجانبه از قابليـت در اين اس. است
.طرح و مذاكره برخوردار است
اي، هسـته » توانـايي كامـل «اي، هسته» توانايي قانونمند« :هاي كليدي واژه
مـدت اي ايـران، اهـداف ميـان ، برنامـه هسـته »جانبه استراتژي تعامل همه«
.سياست خارجي، امنيت ملي
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
181
مقدمه
يمتفـاوت هـاي هدگايران نظرات و ديا يا برنامه هسته يها زهياهداف و انگح يدر توضاز بيشـتر كـه يزيآم از نظرات مناقشه يكي. هم در داخل و هم در خارج وجود دارد
ز و در گـام يدآميالات متحده طرح و متعاقب آن برداشت تهديا ويژه بهغرب و يسو ـا شـود، ميضرورت مقابله با آن عنوان يبعد ـا يا سـت كـه برنامـه هسـته ن اي ران ي .رديگ يم يرا پ يا حات هستهيبه تسل يابيدست
ةكشد كه مجموع ير ميرا به تصو يرچالشپ يران فضايا يتيط امنيمختصات مح ـا ينسبت به ضرورت برخوردار ياستدلال برخ يموجود در آن مبنا هايديتهد ران ي
اسـت يا ران به گونـه يا يمونرايپ تهديدهاي امنيتياما جنس ، است يا از سلاح هستهبسـا موجـب سـت و چـه يقادر به رفـع آن ن يا از سلاح هسته يبرخوردار كه لزوماً
ة ن ـيتوانـد گز يم ياز توانمند يط سطحين شرايدر ا. شودشتر كشور يب يريپذ بيآس ـا يا برنامه هستهن يهمچن. باشد يا مطرح در برنامه هسته بـراي يامكـان مناسـب راني
ـا يگريباز فراهم كرده و اساساًتعامل با غرب ـ راني را ممكـن يالملل ـ نيدر سـطح ب ـغرب اكنون حاضر بـه تعامـل بـا ا . ساخته است ـا ياسـت و محـرك اصـل راني ني
ةرنـد يتواند دربرگ يكه م يان استراتژين ميدر ا. كشور است يا برنامه هسته، خواست ،كشـور باشـد ياسـت خـارج يس مدت ميانو اهداف يا اهداف برنامه هستهزمان هم
.است 1»جانبه همهتعامل « ياستراتژ
يجمهـور نـد ك يجـاب م ـ يا ين مقاله آن است كه چه عـوامل يدر ا ياصل سؤال ـا يةفرض .؟باشد يا هسته» قانونمند ييتوانا«به دنبال كسب رانيا ياسلام نوشـتار ني
يا و اهداف برنامه هسـته يخارج استيس مدت مياناهداف ، يمل تيآن است كه امن
1. Comprehensive Engagement
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
182
كه يفرعپرسش نيهمچن. كند يم جابيرا ا يا هسته» قانونمند ييتوانا«كسب ، رانيا
قـادر بـه تحقـق يراتژكـدام اسـت ن است كهيا شود مين مقاله بدان پاسخ داده يدر ا ؟شده استادياهداف
ـا يت ـيط امنيح مح ـين مقاله ضمن تشريدر ا اسـت يس مـدت ميـان اهـداف ، رانيشـده از ياد يةفرض ـ» جانبـه همـه تعامل « يو استراتژ يا اهداف برنامه هستهي، خارج
.شود ميابعاد مختلف آزمون
يمفهوم چهارچوب
كـه بتوانـد يزاتيتجه ياختراع ابزارها برا ،نهفته در اتم يها ياز زمان كشف توانمندهمواره مدنظر دانشمندان ،ت برسانديو به فعل كندنهفته را آشكار يها ين توانمنديا
ـا. كشورها بوده اسـت يان برخگذار سياستو د دانـش و ي ـن رونـد همـراه بـا تول ي. قـرار داشـته اسـت يمعـدود يار كشـورها ي ـدر اخت تنهـا بوده كـه يا ژهيو يورافن
ــنوعات ــولات و مص ــه فعل يمحص ــا و ب ــاختن ابزاره ــر س ــه در اث ــك ــاندن ي ت رسخـوردار بر ييت بسـزا يامروز از اهم يايدر دن ،د شدهينهفته در اتم تول يها يتوانمندبلكـه از يـك كشـور، شـرفت يسـنجش توسـعه و پ يبـرا يشاخص ـ تنهـا نه واست .شود ميمحسوب يت مليامن كنندة مين تأو بعضاً يمهم قدرت مل يها مؤلفه
استفاده از آن ي، محصولات و مصنوعات اتم، ابزارها د دانشِيپس از تول يچند ـ چهـارچوب در آنها عيبه خود گرفت و توز يتيز وهم امنيآم هم ابعاد صلح يمقررات
كننـده دي ـتول ين كشورهايا تعهدات متقابل بيو يالملل نيخاص در قالب معاهدات ب
، دي ـتول يمحدودسـاز به منظـور جهاندر يفراوان يها تلاش. درآمد كننده و مصرف رغـم بـه انجام گرفته اما يمخرب اتم يها يع و استفاده از توانمنديتوزي، ساز رهيذخ
نه عدم اشاعه به دست آمده به علـل گونـاگون از جملـه دارا يكه در زم ييها تيموفق.ل نشده استيت كامل تحصيموفقيي، ن توانايبودن چند كشور از ا
)1(
كنتـرل يبـرا يا ا چندجانبـه يمعاهدات دو يي، ن توانايبرخوردار از ا يكشورهاكـه انـد منعقد كـرده ع و استفاده يتوزي، ساز رهيذخ، ديتول فراينده مراحل يشتر بركليب
1وندياز پ جهاندر ياريبس. است يمتعدد يها يكاست يهمچنان داران دانش يان ايم
1. Link
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
183
1يـي زدا ونديبوده و خواهان خلع سلاح كامل و پ يناراض يتيو مقولات امن فناوريو
.آنها هستند از
ـا كننـدة حمـل يهـا موشـك يب ـيرد و تـوان تخر با گسترش ب حات و ين تسـل ي يق ـيوند وثيپ جهانيت يامن يي،ايردريو ز يكشت، مايحمل توسط هواپن امكان يهمچن)2(شود ميادعا . دا كرده استيحمل آن پ يحات و ابزارهاين تسليبا ا
قـدرت دليلبه ار يبس) ها دولت(ي الملل نيگران بيباز ياستفاده از آن برا ،ها ن سلاحيفراوان ا يبيتخر
به كـاهش سـطح ضرورتاً، ها ش سلاحيفزامعتقد است وجود و ا والتز. نه استيرهزپهـا موجـب كـاهش ش سـلاح ياعتقاد دارد وجود و افزا سيگنمنجر نشده اما يتيامن)3(شود، ميت يامن
)4(بوزان )5(شلزينگرو
دانسـته كـه جهاني يتيها را واقع وجود سلاح ت يريدرا كنترل و مآنها ديبا تنهااست و لذا يناشدن حذف الملل بينت ياز صحنه امن
. شـود مـي اصل بقا در نظر گرفتـه جهانيدر نظام ياسيه هر واحد سيهدف اول. كرد
ـ نهـايي ليها در تحل ن است كه دولتيگر ادعا ايمفروض د كننـد يعمـل م ـ يعقلانزننـد ينم ـ يدهند و دست به عمل يح ميترج يگريخود را به هر هدف د يبقا يعني
ييز از توانـا ي ـآم اغـراق يابيب و ارزيلبته فرا. خود را به دنبال داشته باشد يكه نابود
ـتهد يها افتيدر« بر اساس. است يالملل نيدر روابط بيكشورها امر متعارف از 2»ديبـه . سـت يدور از ذهـن ن يآن كشور امـر ييز از توانايآم اغراق يابيارز، كشور هدف
ن يدر ب يگريكدات ياز ن 3يرواقعيافت غيدر ،زيآم اغراق يابيب و ارزيفري ژگيل ويدل هـاي ضرورتتفاهم از و سوء يرواقعيافت غين دريج بوده و رفع ايرا يكشورها امر
4ييآزمـا يراسـت يها نظام تأسيس. امروز است جهان، 5ياعتمادسـاز يهـا اركسـازو ،
ــا كشــورها 6يســاز ائــتلاف ــه«و 7»يســاز موازنــه«، گــريد يب از جملــه 8»يرو دنبال .اند ن مشكل به كار بستهيت ايريا مديحل برايبوده كه كشورها ييكارها راه
1. De-linking
2. Threat Perceptions
3. Misperception
4. Verification System
5. Confidence Building
6. Coalition Making
7. Balancing
8. Bandwagoning
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
184
كه فاقـد آن ييدر مقابل كشورها يا سلاح هسته يدارا يكشورهاي، لطور ك به ـبا ا يتشان به نحويبرخوردارند و امن ياز بازدارندگ ياز سطح ،هستند هـا ن سـلاح ي
ـدر آرا يا هسـته يها وجود سلاح. وند خورده استيپ ـا يش دفـاع ي ن كشـورها از يو فشـار افكـار يالملل ـ نيل معاهدات بيامروزه به دل. برخوردار است يخاصگاه يجا
ـفراوان كـاربرد ا يها نهيو هز جهاني يعموم آنهـا امكـان اسـتفاده از ، هـا ن سـلاح ي1معاهده عدم اشاعه. ن آمده استييپا شدت به
ـتري مهمكه ـدر ا يالملل ـ نين سند ب ن ياسـتفاده از يچگونگ ةكنند ميو تنظ يين توانايبه ا يدسترس ةكنند نيتضم ،نه استيزم
.آن است
موجـب شـده يا هسـته يهـا ييهرچنـد معـدود از توانـا ييدارا بودن كشورهاو مـين تـأ حات در ين تسـل ين نقش اييكه به تب شودن يتدو يمتفاوت يتيامن يها هينظر يكه حـاو شدهفرموله اي يو دفاع ينظامي، تيامن يها نيت پرداخته و دكتريد امنيتول
يا ن هسـته يدكتـر . اسـت ياحتمال ةو استفاد يتيش امنيآرا براي يمتفاوت يراهكارها يبـر مبنـا جهـاني بـوده، ت ي ـن مسـلط در حـوزه امن يدكتر يان متماديسال يكه برا
يهـا ج نامعلوم و احتمالاً معدوم شدن دولـت يو نتا 2»وارد آوردن ضربه اول ييتوانا«سلاح يدارا يكشورها شود ميموجب ، ز تبعاتنان اين عدم اطميا. ر قرار دارديدرگ
، 3»هشدار زودهنگـام «چون يريگر استفاده نكنند و با تدابيكديه يرا علي آنها ا هسته4م رهبرانيا تلفن مستقي» خط قرمز«
. را كـاهش دهنـد يا ره احتمال حمله هستهيو غ
و شود ميده ينام) نيطرف يقطع ينابود( 5»دم«دگاه غالب است يكه اكنون د ينيدكترطرف مقابل چراكهكند يه ميه از سلاح تكياول كنندة م طرف استفادهمسلّ ينابود و برتواند پس از مورد اصـابت يبرخوردار است و م 6»وارد آوردن ضربه دوم ييتوانا«از
هـا ن دولـت يبنـابرا . ندكطرف مقابل را نابود ي، ا هسته يها قرار گرفتن توسط سلاح ينـابود چراكهكنند يها استفاده نم ن سلاحيشوند از ا يحسوب مگران عاقل ميكه باز
.دانند يم يخود را حتم
1. Non Proliferation Treaty (NPT)
2. First Strike Capability
3. Early Warning System
4. Hot Line
5. Mutually Assured Destruction (MAD)
6. Second Strike Capability
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
185
ان و انديشـمندان حـوزه امنيـت گـذار سياسـت دكتريني كه اكنون مـورد بحـث ايـن . اسـت 1»ابتكـار دفـاع اسـتراتژيك «ي قرار دارد گونه جديدي از دكتـرين جهان
امـا در ، دفـاعي برخـوردار اسـت دكترين اگرچه مدعي است اين ابتكـار از ماهيـت ي داشته و به دور جديـدي از مسـابقه تسـليحاتي دامـن تهاجمكاركرد نهايي تحليل
ي و كيفي ناوگان موشـكي خـود بـه هاي ديگر را به گسترش كم زيرا قدرت، زند مي .سازد ترغيب مي ،منظور نفوذ در سپر دفاعي طرف مقابل
يمنـد بهـره «وجود دارد كه شامل يا نهگاچهار يها يتوانمند يا در برنامه هسته 3»كامـل ييتوانـا « 2،»قانونمند ييتوانا«ي، و علم يپزشكي، با مصارف انرژ» زيآم صلحژئوپليتيك، ت يها بر اساس موقع كشور. است» يا به سلاح هسته دستيابي«و يا هستهو يسطح توسعه و رشـد اقتصـاد ، گاه قدرتيجاي، توان ملها، ديتهدي، تيط امنيمحاز يك ـيدست به انتخـاب ، ك خوديدئولوژيا يو باورهاها تجربهن يو همچن ياسيس :زنند يها م نهيگز
:م استيبه سه بخش مجزا قابل تقس يا حات هستهيتسل »ييتوانا« طوركلي به
؛ومياوران يساز يكل مراحل غنفناوري ل دانش و يشراف و تحصاـ الف
؛)ها موشك( ستم حمليدر س ييتواناـ ب
.يا در ساخت كلاهك هسته ييتواناـ ج
طـه اقـدامات يدر ح نخسـت دو بخـش ي، الملل ـ نين بيمتعارف قوان قرائنطبق ب ي ـن ترتيبـد . ردي ـگ يقـرار م ـ يرقانونيغ يها تيو بخش سوم در حوزة فعال يقانون
ييتوانـا «رد حال آنكـه يگ يهر سه مورد فوق را دربرم يا سلاح هسته» كامل ييتوانا«
و وارد شـود ميدو مورد اول را كه مجاز است شامل صرفاً يا سلاح هسته »قانونمند .شود نمي ،است يا كه همان ساخت كلاهك هسته يرقانونيرمجاز و غيحوزة غ
ياز كاربرد انـرژ مندي خود را با هدف بهره يا ها برنامه هسته از كشور ياريبس يا سـلاح هسـته » قانونمند ييتوانا« يهمچون ژاپن و آلمان دارا يبرخ. اند ش بردهيپ
گـر يد يانـد و تعـداد نرفتـه يا هستند چراكه هنوز به دنبال سـاخت كلاهـك هسـته
1. Strategic Defence Initutive (SDI)
2. Lawful Capability
3. Full Capability
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
186
. هسـتند » كامـل ييتوانا« ين دارايد و اوكرايدر دوران آپارتا يجنوب افريقايهمچون
يا مـان عـدم اشـاعه از سـلاح هسـته ين پنج كشور اجازه دارنـد تـا تحـت پ يهمچن، نيچ ـ، شـامل فرانسـه 1يا مجاز به داشتن سلاح هسـته يها تدول. برخوردار باشند
مـان بـه ين پيهستند كه در زمان عقد ا امريكاالات متحده ير و ايكب يايتانيبر، هيروس يز داراي ـن يپاكسـتان و كـره شـمال ، هند، لياسرائ. افته بودنديدست يا سلاح هسته .هستند يا سلاح هسته
يا ران و برنامه هستهيا يتيط امنيمح
م شاه آغاز كـرد و در سـال يدر زمان رژ، 1960خود را در سال يا ران برنامه هستهيا ـوارد ،اسـت يشدن تمام ين برداشت كه نفت منبعيا يبر مبنا 1974 نامـه توافـق ك ي
.با فرانسه شد يتجار)6(
ن يدر ع. ت كردين ابتكار حمايالات متحده از ايدر آن زمان ا صـرفاً با اهداف يا هسته يد به دنبال توانمنديران بايا ايه آك مسئلهن يشه ايهم، حال. مورد بحث بوده است، باشد يحاتيا به همراه ابعاد تسليو يو انرژ يو پزشك يعلم
ت ي ـو منـاظرات اهم ها ثن بحيران ايا يا شدن برنامه هستهتر ررنگر با پيدر دهه اخ يري ـگياست كـه پ يا ه گونهران بيا يتيط امنيمعتقدند مح يبرخ. افته استي يشتريب
يل سـاخته، ك ضـرورت تبـد يرا به يا به سلاح هسته يابيدست، رانيا يا برنامه هستهپاسخ بـه آن ران اساساًيا تهديدهاي امنيتيگر با استناد به جنس يد يا عده كه درحالي
.دانند ينم يا حات هستهياز تسل يرا در برخوردار)7(
داده يرا در خـود جـا يمتعدد و متنـوع يها ران چالشيرامون ايپ يتيط امنيمحتصـاحب منـابع يها برا خود را به كشمكش يجنگ سرد جا ثبات ،در شمال. استشـده تمـام ران يا ياقتصادي، اسيبه ضرر منافع س ياديز اندازةخزر داد كه تا يايدر
.است يتحـت اشـغال شـورو ن افغانستانِيگزيطالبان جا ةم خصمانيرژ، در شرق )8( ـا يروهـا ين كشور شاهد حضـور ن يز ايو در حال حاضر ن شد . الات متحـده اسـت ي
ـاز طالبان حما يول، دوستانه دارد يك ظاهريپلماتيبه لحاظ د گرچهز ايپاكستان ن ت ي يا حات هستهيرا پناه داده و به تسل يرانيعه و ضد ايضد ش يافراط يها جنبش، كرده
شـده تـا سـبب ق مـواد مخـدر ع قاچـا ين مسائل در كنار حجـم وس ـ يا. مسلح است
1. Nuclear Weapons States
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
187
، در غرب. ل شوديتبد كشور يت مليامن ياصل يها ياز نگران يكيبه يشرق يمرزها يروابـط نظـام يو دارا) نـاتو (ي ك شـمال ي ـمـان آتلانت يكـه عضـو پ يه كشـور يترك
كـه پـس از است عراق در سوي ديگر .قرار دارد ،الات متحده استيبا ا يمستحكم يهـا يو ناآرام يثبات ، بير اختلافاتيهمچنان درگ دامص يسرنگون از ها لگذشت سا
و يكـه منـابع مل ـ ييجـا يعن ـي ج فارسيدر خل. است يستيو اقدامات ترور يداخل ـدر كو ييهـا گاهيالات متحده كه پايكشور با ا، ران قرار دارديك اياستراتژ ، قطـر ، تي
.سترو ، روبهدارد ين و عربستان سعوديبحر)9(
جهـاني و يا منطقـه ي، مل ـ يها نهيزم، مهم يخيولات تارتح، گذشته ةدر سه ده
سقوط اتحـاد ، رانيه ايجنگ عراق علي، انقلاب اسلام: ر داده استييران را بارها تغيابـه افغانسـتان و امريكـا يازده سپتامبر و حملـه نظـام ي يستيحملات تروري، شورو ـا يانقلاب اسـلام . عراق ـلكـه د خـارج ب جهـان از يدرك داخل ـ تنهـا نـه ران ي دگاه يالات متحده يعراق و قطع روابط با ا تهاجم. ر دادييز تغيران را نيان نسبت به ايخارج
ژئوپليتيـك ت ي ـموقع يسقوط اتحاد شـورو . ران بوديانقلاب ا يها امدين پتري مهماز
يهـا يريپـذ بيپوشش محدود جنگ سرد را حـذف كـرد و آس ـ ، ر دادييران را تغياكـه بـر شـد مواجـه يز با مشكلاتيران در شمال نيا. تران ساخيرا متوجه ا يشتريب
ط يازده سـپتامبر مح ـ يحوادث . گانش افزوديمشكلات سابق آن در مرزها و با همساآن همچنـان يجانفرسـا يت ـيط امنيمح ير داد ولييگر تغيك بار ديران را يا يا منطقه .ماند ينخورده باق دست
ـتهدالملـل، بين ران از نظاميمهم برداشت ا يها از مشخصه يكي ـو آرا هادي ش يجنـگ يدر ط ـ تنهـايي ن يا. كياستراتژ تنهاييعبارت است از ي،ا منطقه يها قدرتو يا مهـم منطقـه يها كه قدرت يزمان يعن؛ ي داشت ياديساله با عراق نمود ز هشت ياز سـو ييايميحات شين و كاربرد تسليالات متحده از صدام حسياز جمله ا جهانيتـوان بـه يران بـه وجـود آورد كـه نم ـ يرا در ا يتين امر ذهنيا. كردند يت مياو حما
ـحفاظت و دفاع از كشـور با ياعتماد داشت و برا يالملل نيب يها هيها و اتحادنهاد د ي ـا يها نهيهز گرچها. اتكا كرد يو معنو يمادي، بر منابع داخل ار يبس ـ يين خوداتكـا ي
يها و توسعه داخل حل بحران يبرا يياتواني، افتخار مل، حس اعتماد يولبوده، اد يز ـا. ر اسـت ينظ كه در منطقه كمايجاد كرده را يمنابع تنهـايي، اسـتقلال و ب ي ـن تركي
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
188
ـ تأكيدي يياتكاخود ـا ةاست بـر نگـرش محتاطان يهـا يري ـران در مقابلـه بـا درگ ين يو همچن ـ يا نـه ين زميبا چن ـ يبرخرو ي؛ ازاينالملل نين مسائل بيو همچن يا منطقه
از بـه ي ـبحـث ن ي، تيامن ييران و ضرورت خوداتكايرامون ايط ناامن پياستناد به محبا .كنند يرا عنوان م يا حات هستهيتسل
)10(
كشـور غالبـاً نـاظر بـر يتيبه عنوان ضرورت امن يا حات هستهيبه تسل يابيدست ـا يباورها، گذشتههاي ، تجربهانهيركشمكش خاورمط متلاطم و پيمح ك و يدئولوژيبـار خصـومت يران و فضـا يا يتيرخطر امنط پيبا توجه به مح. ستهاديت تهدافيدربـا يا حات هسـته ياز تسـل يكه برخوردار شود مين عنوان يران چنيه ايعل يالملل نيبن يت و همچن ـي ـو امن يت ارض ـي ـتواند حفـظ تمام يبالا م يبازدارندگ ييجاد توانايا
ن يران بــه ارمغــان آورد و چنــيــا يرا بــرا يالمللــ نيو بــ يا گــاه منطقــهيجا يارتقــا .ر باشدين مسيا يريگيتلاش در پ ةزين انگيتواند بهتر يم يدستاورد
اول . ت اسـت ي ـاهم يدارا مسـئله ران ذكـر سـه يا يمل يتيط امنيدرك مح يبرا ـران را بايا يها استيات و سينكه نيا ط يت برگرفتـه از مح ـ ي ـد بـا توجـه بـه عقلان ي
رغــم بــهنكــه يدوم ا. ران مــورد توجــه قــرار داديــشــده بــر ا ليــك تحميژئواســتراتژ
ياس ـيو س يت ارض ـي ـتوانسـته تمام تنها نهران يا، موجود چالشگر يتيامن چهارچوب ـمهـم و يها رساختين حال توانسته زيخود را حفظ كند بلكه در ع ك جامعـة بـا ي
نكـه يسـوم ا . جاد كنـد يا ـرمتعارف يحات غيا تسلي يت خارجيبدون حما ـثبات را .انه استيدر خاورم 1يل ارتباطن پتري مهمچنان مان هريا
)11(
ـا ياسلام يجمهور، رامون كشوريرنوسان پپ يتيط امنيبا وجود مح ران چـه در يو چه پس از يالملل نيو ب يداخل يها و در اوج بحران يل حكومت اسلاميآغاز تشك ،سـاخته شـتر يش از سه دهـه از انقـلاب كـه اسـتقرار و اسـتحكام آن را ب يگذشت ب
ـو يخـارج يهـا تيحماداشت به بدون چشمهمواره توانسته چـون هـايي ا ابـزار يت آن اسـت كـه تحقـق يواقع. ديخود فائق آ يتيبر مشكلات امن ي،ا حات هستهيتسل
سـت يمتصور ن يا حات هستهياز تسل يق برخورداريلزوماً از طر، رانيا يتياهداف امن ـاساسـاً جـنس تهد . خواهـد شـد منجر بـه نقـض اهـداف يو بعضاً در موارد دات ي
قابـل يا حات هسـته ياز تسل ياست كه بدون برخوردار يران غالباً از نوعيا يرامونيپ
1. Linkage State
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
189
ـن امر مؤيهرچند ا. كنترل و مرتفع شدن است ـي ، بـه دانـش يابياز دسـت يازي ـن يد ببه يابيه ضرورت دستيست اما دست كم توجين يا حات هستهيتسل تواناييو فناوري
.دهد يد قرار ميرا مورد ترد يتيل مشكلات امنيبه دل يا هسته حاتيتسل
رانيا يبرا يتيامن هاي و تعارض يا سلاح هسته
هـاي امنيتـي ي، تعـارض ا بـه سـلاح هسـته يابيبا هدف دست يا برنامه هسته يريگيپ
ـدر داخـل ا يمتفـاوت يها دگاهيد. ران به همراه دارديا يبرا يمتعدد ران نسـبت بـه يان ي ـحام: م كرديرا به سه گروه عمده تقسآنها توان يوجود دارد كه م يا هبرنامة هست
بـه يابيان دستيو حام ي،ا هسته يحاتيتسل تواناييان يحامي، ا هسته يبه انرژ يابيدستان از جمله يرانيدارد و اكثر ا يان كميحام، ن گروهيران آخريدر ا. يا حات هستهيتسل
هـاي هدگايدر كنار د. كنند يت مياول و دوم حما دگاهياز د ينخبگان و مقامات دولت
نظـام فاقـد يري ـگ ميدر سـطوح تصـم يا به سـلاح هسـته يابيدست، متفاوت موجودح عـدم خواسـت و يدر توض ـ يل و عوامل متعدديدلا. است يلازم و كاف هاي يهتوج
وجود دارد كـه از آن جملـه مـوارد يا از سلاح هسته يبرخوردار يران برايتلاش ا :قابل ذكر است ريز
توانـد يم ـ يا ران بـه سـلاح هسـته يا يابيدست :خطر بروز مسابقه تسليحاتي. 1.كنـد ب ي ـمشابه ترغ يمودن راهيمنطقه را به پ يها ر كشوريران و سايگان ايهمسا
)12(
حركـت يجـا ه تواند ب يم يا از سلاح هسته يمنطقه در برخوردار يتلاش كشورهاامن و برخـوردار از اي نـا بـه منطقـه يا حات هسـته ياز تسل يعاراي ر منطقهيدر مس
.را موجب شود يحاتيتسل ةبدل سازد و بروز مسابق يا هسته يها زرادخانه)13(
يا ران به سلاح هسـته يا يابيدر صورت دست :از دست دادن برتري متعارف. 2ران كه يمتعارف ا يبرتر، گانيمنطقه و همسا يكشورها يو انجام اقدام مشابه از سو
يي، اي ـوسـعت جغراف ، تيجمع، متعارف يها چون سلاح يرخاسته از وجود عناصرب .كمرنگ خواهد شد، است... و ژئوپليتيكت يموقع
:پذيري از ناحيه فقدان ساختار فرماندهي و شبكه ارتباطي پيشرفته آسيب. 3
يدفـاع يياز توانـا يمستلزم برخوردار يبه صورت مواز يا به سلاح هسته يابيدستشـرفته يپ ييكنتـرل و شناسـا ي، حال آنكه نبود ساختار فرمانـده هست؛ز ين يا هسته
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
190
له يبا توجـه بـه آنكـه وس ـ . را متوجه كشور سازد يريناپذ جبران يها بيتواند آس يمار كم يبس ياست كه در فاصله زمان ييها موشك يا هسته يها انتقال كلاهك ياحتمال
و وجـود يا ران به سلاح هسـته يگان ايهمسا يابيدر صورت دست، رسند يبه هدف مبـه چنـد تنهـا يزمان ةن فاصليا، رانيه ايبر استفاده از آن عل يمبن يا خواست و اراده
ران حامل كلاهك يبه سمت ا يا موشك ارساليص آنكه آيتشخ. ابدي يقه كاهش ميدقاقـدام يدر خصـوص چگـونگ يري ـگ ميتصـم ير و در گام بعديا خياست يا هستهده اسـت ي ـچيپ يص و فرماندهيك ساختار تشخيازمند وجود ين، آن در قبال يمقتض
يهـا سـت ياستراتژ يبـرا يبـار و حكـم كابوس ـ تواند فاجعه يا نقصان آن ميكه نبود .كشور باشد
ير كشورها بـرا يعلاوه بر خطر احتمال تلاش سا :اي ظهور تروريسم هسته. 4 ـست بـه ا يو ترور يفراطا يها گروه يابيخطر دستي، ا حات هستهيبه تسل يابيدست ن ي.تر را بـه همـراه دارد مجزا و به مراتب خطرناك يديتهد ،حاتيتسل
)14( ـاگـر ا الات ي
ـار زيبس ييايبا وجود فاصله جغراف امريكامتحده اد از محـل اسـتقرار القاعـده و بـا يرواضـح پ، حات در هراس استيگونه تسل نيا ييشناسا يده برايچيزات پيداشتن تجه
حات يسـت مجهـز بـه تسـل يترور يافراط ـ يها ر گروهيا سايالقاعده است كه وجودو دفـع تـر بزرگ يكشور خطر يبرا، رانيا ييايجغراف يدر مجاورت مرزها يا هسته
توجيــهك و هــم بــه لحــاظ يدر واقــع هــم بــه لحــاظ لجســت. تــر اســت آن واجــب
يافراط ـ هـاي هه ما توسط گـرو يعل يا حات هستهيامكان استفاده از تسل، كيدئولوژيا.شتر استيب
)15(
يا ران از سلاح هستهيا يبرخوردار :نهادينه كردن حضور امريكا در منطقه. 5آنها ران و سوق دادنيكوچك منطقه از ا يد كشورهايتواند منجر به احساس تهد يم
ـاشود و امريكاالات متحده يشتر با ايب يكيبه سمت نزد ت ي ـتوانـد موقع ين امـر م ـ ي ةج ـيمنطقـه در نت ياحتمـال دارد كشـورها . كندت يت و تثبيتقودر منطقه را امريكا
هـاي ل ائـتلاف يبه سمت تشـك ي،ا حات هستهيمجهز به تسل رانِيد از ايبرداشت تهد
.حركت كنند امريكاا بدون يبا و يا منطقه ينظام)16(
ها و نخبگان ايـران استراتژيست :خطر غلبه ديدگاه ابتكار دفاع استراتژيك. 6اي ها و تسليحاتي شـدن برنامـه هسـته رد موشكقف هستند كه افزايش بوا خوبي به
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
191
» ابتكـار دفـاع اسـتراتژيك «ن بـه دكتـرين اتواند به تقويـت ديـدگاه معتقـد ايران ميخوبي آگاه هستند كه غلبـة ايـن ديـدگاه و عمليـاتي ها به اين استراتژيست. بيانجامد
پـذيري بلكه موجب افزايش ضربه دهد تنها امنيت ملي ايران را كاهش مي شدن آن نه .شود ايران نيز مي
:اي هاي توليد و نگهـداري تسـليحات هسـته پذيري از ناحية هزينه آسيب. 7
را به همـراه يا قابل ملاحظه يها نهيصرف هزي، ا هسته يها سلاح يد و نگهداريتولا به ها ر ر حوزهيبه سا يصيكاهش بودجه تخص ،ن بخشينه بالا در ايصرف هز. دارد
ياقتصـاد يـة ف بنيتضـع ، گريد يها تواند ضمن كاهش توان بخش يكه م دارددنبال حاتيتسـل ةكننـده و دارنـد ديتول نيتر بزرگامروز امريكا. شودكل كشور را موجب
ـا يِاتم ـ حاتيو تسـل اتتأسيس ـ هـاي واقعيتاست و دانستن جهاندر يا هسته ني، 1998در سـال نگـز يه بروكسس ـمؤ قي ـبنا بـر تحق . آور است كشور جالب و شگفت
ـ پـنج حدود 1996خود تا سال يا برنامه هسته يمتحده از ابتدا الاتيا وني ـليتر ميون
ـاز ا. كرده است يا هسته يها مرتبط با سلاح يها نهيدلار صرف هز پـروژه اني ـم ني1منهتن
اردي ـليم 20 تنهـايي به ،بود يا بمب هسته ديتول يبرا امريكا ييكه پروژه ابتدا
، پـنج پروژه نيشده توسط اديهر بمب تول يبرا گريبه كلام د. برداشتدر نهيلار هزد
دي ـتول يبرا افتهي اختصاص ةنياست كه كل هز يدر حال نيشد و ا نهيدلار هز ارديليمبـوده 2دلار اردي ـليم 5/31دوم يجهـان و نارنجـك در طـول جنـگ نيم، انواع بمب
.است)17(
1. Manhatan Project
محاسـبه شـده 1996لازم به ذكر است كه ارقام يادشده بـر اسـاس ارزش دلار در سـال . 2 . است
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
192
1998تا 1940از امريكا يحاتيبرنامه تسل ياه نهيهز. 1شماره نمودار
:به نقل از
http://www.brookings.edu/projects/archive/nucweapons/figure1.Aspx (accessed July 27 2010).
يابيدسـت :المللي اي و بين رساني به روابط ايران با برخي بازيگران منطقه آسيب. 8و يا گران منطقـه يبـاز يد روابط كشـور بـا برخ ـ توان يم يا حات هستهيران به تسليااحسـاس . شـود روابـط يرگ ـيو ت يرسـان بيسازد و منجر به آس ـ متأثررا يالملل نيب
سـطوح و ير مناسـبات در برخ ـ يي ـتغسـبب توانـد يران ميد و خطر از جانب ايتهد.ها شـود حوزه
)18()فـارس )جيخل ـ يهمكـار يعضـو شـورا يكشـورها
1 ةج ـيدر نت
ـد نظر كرده و بـه سـمت خر يتجد يتيامن يها تيدر اولو ،رانياز اد يبرداشت تهد د ي.كنند يخود حركت م يت توان نظاميد و تقويحات جديتسل
)19(
:المللي هاي سياسي ـ اجتماعي و بين پذيري از ناحيه تحميل هزينه آسيب. 9
هـا و تيمحـدود ، كشور يف توان اقتصاديعلاوه بر تضع يا به سلاح هسته يابيدست.كند يل ميز بر كشور تحميرا ن يالملل نيب يها ميتحر
)20(توانـد يك سو مين امر از يا
ل يش پتانس ـيافـزا به گر يد يو از سو شود يو داخل ياجتماع يها يتيمنجر به نارضاــ يد فشــارهايمنازعــه در منطقــه و احتمــال تشــد ــ نيب .بيانجامــد يالملل
)21(اعمــال
بـا تحـت يداخل يدر كنار ضعف اقتصاد يالملل نيو ب ياقتصادي، اسيس يها ميتحرش داده و كنتـرل يران افزايتواند فشارها را بر دولت ا يمردم م يقرار دادن زندگ تأثير.امدها را دشوار سازديط و پيشرا
)22(
ـا :تجربيات گذشتة ايران به مثابه عـاملي بازدارنـده . 10 از يك ـيران خـود ي
1. Gulf Cooperation Council (GCC)
درصد 7: ساخت بمب درصد 57: قرارگيري بمب
درصد 3/14: گيري و كنترل بمب هدف درصد 1/16: دفاع در برابر بمب
درصد 5/0: پياده كردن و جداسازي بمب: محيطي اي و احياي زيست هاي هسته مديريت زباله
درصد 3/6ميليارد دلار، در 1/2(درصد 04/0: قربانيان بمب
) نمودار نشان داده نشده است 1/3(درصد 05/0محرمانه نگهداشتن و اختفاء
)ميليارد دلاردر نمودار نشان داده نشده استميليارد دلار در جدول 9(درصد 02/0نظارت كنگره
)نشان داده نشده است
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
193
ةو بـه دنبـال اسـتفاد يل ـيگ تحماست و در دوران جن ـ ييايميحات شيان تسليقربان ران در جنگ با عـراق يا. ده استيب ديآس يي،ايمينامتعارف و ش يها عراق از سلاح
مهم در يكشورها ياسيت سيد كه حمايجنگ يم يبا كشور تنهايي به) 1988-1980(زات يبه لحاظ تجه. الات متحده را پشت خود داشتيعرب و غرب از جمله ا جهان يها دولت، حات به عراق فروختندياردها دلار تسليلين و فرانسه ميچ، هيروسي، نظامگـر يو د يا مـاهواره ر يز تصـاو يالات متحده نيبودند و ا يكنندة منابع مال مين تأ يعرب
ـن نكته قابل توجه در اتري مهم. كرد يها را به عراق ارسال م كمك ن بحـث عبـارت يبر ضد ـ ييايميحات شيورد تسلن ميدر ا ـ 1يحات كشتار جمعياست از كاربرد تسل
نگاران بـرآورد ان و روزنامهنظر صاحباز يشمار. عراق يبوم يز كردهايان و نيرانياحات يدر زمان جنگ به واسـطه اسـتفادة عـراق از تسـل يرانيها هزار ا كنند كه ده يم يحات كشـتار جمع ـ يان استفاده از تسـل يرانيا. اند جان خود را از دست داده ييايميشاما متوجه شدند كه با . د از آن عبور كرديدانستند كه نبا يم» يخط قرمز«جنگ را در
ـ ، انيرانياعليه ييايميحات شيتداوم استفاده از تسل و در رأس آن يالملل ـ نيجامعـه بت يا از آن حمايده گرفته و يم صدام را ناديحات توسط رژين تسلياستفاده از ا غرب
.كنند يم)23(
بلكـه يا حات هستهيكشورها به تسل يابينه دستي، ا ربهن تجيبا وجود چن يشتريت بيمطلوب، يا حات هستهياز تسل يك منطقه عاريجاد يا يكمك و تلاش برا
ن خواهـد يشـتر تضـم يت كشور و منطقـه را ب يران دارد و امنينزد حكومت و ملت ا .كرد
حات يبـه تسـل يابيدسـت يِنقش و وزن مخالفان داخل :هاي داخلي مخالفت. 11در بدنـة يمتفـاوت هاي انيها و جر گروه، افراد. ستيران قابل اغماض نيدر ا يا هسته
مخالفـت يا حات هستهيبه تسل يابيرفشار با دستپ يو جامعه به عنوان اهرم حكومت هـاي هگـرو . نه خواهـد بـود يرهزحكومت دشوار و پ يبراآنها ورزند كه عبور از يم
ـا ياز ضـرورت برخـوردار يكه برخ ـ ران وجود دارنديدر ا يمتفاوت يران از انـرژ يان سـلاح ي ـامـا حام ، كنند يت ميحما يا به سلاح هسته يابياز دست يو برخ يا هستهت بدنه حكومت و جامعه بـا آن مخالفـت يت هستند و اكثريران در اقليدر ا يا هسته
بـه يابينگـرش دسـت يرايپـذ اساساً يكشور و افكار عموم يداخل يفضا. ورزند يم
1. Weapons of Mass Destruction (WMD)
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
194
.رود يرقدرت به شمار مپ ين عامل خود به مثابه مانعيا. ستين يا سلاح هسته)24(
، شده از اسلام ر ارائهيطبق تفاس :اي منع شرعي دستيابي به تسليحات هسته. 12 يدارد و لذا جمهـور يمنع شرع يا هسته يها و استفاده از سلاحسازي رهيذخ، ديتول
بـه سـلاح يابيتوانـد دسـت ينم ـ يرت شـرع يمغا ل وجوديران اساساً به دليا ياسلامن يبـر اسـاس چن ـ . خـود قـرار دهـد يا هسته يها را به عنوان هدف برنامه يا هسته مسئلهن ين ايهمچن. ران حرام استيدر ا يحات كشتار جمعيتسل، از اسلام يريتفاس
يرهبـر ياست بارها از سو ياسلام يها ر آموزهيمغا يا هسته هاي حل سلايه تحصكبـه اعتقـاد مـا افـزون بـر سـلاح «: صراحت مطرح شـده اسـت به ياسلام يهورجم
و سـلاح ييايميسـلاح ش ـ ري ـنظ، يشـتار جمع ـ ك يهـا انواع سـلاح گريد، يا هسته يه خود قربـان ك رانيملت ا. شوند يم يتلق تيبشر هيعل يجد يديتهد زين يروبكيم ـانباشـت ا و ديها خطر تول ملت گرياز د شيب، است ييايمياربرد سلاح شك گونـه ني
مقابلـه بـا آن ريانات خـود را در مس ـ كام ند و آماده است همهك يها را حس م سلاحبشر يابنا دنيبخش تيمصون يو تلاش برا مها را حرا سلاح نياربرد اكما . قرار دهد
)25(.»ميدان يهمگان م فهيبزرگ را وظ يبلا نياز ا
ـا :يحاتخواست و تعهد ايران نسبت به عدم اشاعه تسل. 13 بـه تنهـا نـه ران يز در يبند است بلكه خواست و منفعت آن نيپا يا حات هستهيمعاهده عدم اشاعه تسل
بـه يابيدسـت ين اساس تلاش بـرا يبر ا. حات استيدامن نزدن به اشاعه تسل يگروحات ياز تسل يبرخوردار. ستيران نيا ياسلام يمطلوب نظر جمهور يا سلاح هسته
تنهـا رو نـه ازايـن . دهـد يش م ـيافـزا جهـان در منطقـه و را يسـطح نـاامن ي، ا هسته
ـدارنـد با يا بر كسـب سـلاح هسـته يمبن ايالاتيكه تمهايي كشور ـد از اي ن اقـدام يهسـتند يحاتين تسـل يچن ـ يكه در حال حاضر دارا ييبلكه كشورهاشوند، منصرف
ـحركـت در ا . د به سمت كاهش و حـذف آن گـام بردارنـد يبا توانـد ير م ـين مس ـي.م سازديرا ترستر امن جهاني انداز شمچ
)26(
ه برنامه يعل يمنف يالملل نيب يبا توجه به فضا :ها و امتيازات سلب فرصت. 14زا تياقدامات محروم تنها نه يا حات هستهيبه تسل يابيدر صورت دست، رانيا يا هسته
كـه ييهـا ازات و منفعتيامت، ها از فرصت ياريبلكه بس شود مي يران عمليرامون ايپسـلب شـود، كشـور حاصـل يتوانست بـرا ير از آن ميغ يمودن راهيدر صورت پ
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
195
تواننـد مسـتقل و ينم ـ متقابل عملاً يل وجود وابستگيامروزه كشورها به دل. شود مياقتصاد يدگيتن درهم ويژه به. كنند ير رشد و توسعه را طير كشورها مسياز از ساين يب
گران يان بـاز يم ياقتصادـ ياسيروابط س از يا دهيچيپ ةش شبكيدايمنجر به پ جهانياز كشـورها را كـاملاً يو مناسـبات اقتصـاد ياس ـيشـده و روابـط س جهـاني عرصه
يِگريو بـاز ياست خـارج يتنش در س يطين شرايدر چن. ساخته است متأثرگر يكدي يهـا توانـد عـلاوه بـر چـالش يم ـ يهر كشـور يبرا يالملل نينامطلوب در عرصه ب
ـان ي ـم ياس ـيس يزان كـه فضـا يبه هر م. به بار آورد ياقتصاد يتنگناهاي، اسيس ك يزان ي ـم ،آن كشور به سمت انزوا سوق داده شود وشود ره يالملل ت نيط بيكشور با مح
يبرخـوردار . افـت يز كاهش خواهد ين يو اقتصاد ياسيس هاي تت از فرصيمحرومگران ير بـاز ير بـا سـا كشـو ياقتصـاد ــ ياس ـيمناسـبات س ي، ا ران از سلاح هستهياو مناسـبات يت در مبـادلات تجـار ياعمـال محـدود . سـازد يم ـ متأثررا يالملل نيب
ـران در قالب صدور قطعنامه يبا ا ياقتصاد ـتوانـد ا يا وضـع مقـررات م ـ ي ران را از يها محروم سازد كـه از آن يگذار هيها وسرما د و فروشياز خر ياز منافع ناش ياريبس
ـو خر مـين تـأ در ييتوانـا ناتـوان بـه يجمله م يهـا مـا يهواپي، زات نظـام ي ـد تجهي ـ ير محصـولات صـادرات يو فروش نفـت و سـا يسوخت يها فرآوردهي، مسافربر ا ي
.اشاره كرد يخارجگذاري هيكاهش حجم سرما
يابيدسـت ي، كردين رويچن ةديفا ـنه يهز ةشده و با محاسبيادبا توجه به مطالب .باشدنة مطلوب حكومت يتواند گز يم يسخت به يا حات هستهيبه تسل
يا هسته هبرنام يريگيپاز ران يا ياسلام يجمهور ياهداف اصل
مين آنها تأكند كه يرا دنبال م يخود اهداف يا هسته هران در برناميا ياسلام يجمهور يبسـا تـلاش بـرا و چـه شود مين مين تأ يا به سلاح هسته يابيق دستيضرورتاً از طر
يريپـذ بيآس ـ يهـا ل به اهـداف را دشـوارتر و حـوزه ين يا ح هستهبه سلا يابيدستل منـافع و اهـداف يتوانـد ضـمن تحص ـ يم ـرو آنچه ازاين. دهد يش ميكشور را افزا
كسـب يتـلاش بـرا شـود، يا به سـلاح هسـته يابينه دستين گزيگزيشده جا نييتع ييوانــات«بــه يابيان دســتيــن ميــدر ا هرچنــد. اســت يا هســته »قانونمنــد ييتوانــا«
ح داده خواهد شـد كـه آنچـه يز مطرح است اما در ادامه توضين يا سلاح هسته»كامل
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
196
اسـت و نـه » قانونمنـد ييتوانـا «سـازد يسـر م ـ يكمتـر م يا نهياهداف را با هز مين تأ .»كامل ييتوانا«
» قانونمنـد ييتوانا«و » كامل ييتوانا«شده در خصوص ف ارائهيبا توجه به تعار ـاي، مفهوم چهارچوبدر بخش يا هسته كـه شـود مـي مطـرح ين پرسـش اساس ـ ي ـا يا در برنامـه هسـته زيرتواند اهداف يمذكور م يها ييك از تواناي كدام ران را بـا ينـه در ين دو گزيا يها تيظرف ادامهدر ؟ ده محقق سازدين فايشترينه و بين هزيكمتر
:شود مي ياهداف بررس مين تأ
ت كشـور و ي ـش سـطح امن يبـه منظـور افـزا يجاد بازدارندگيا :بازدارندگي. 1سـلاح يدارا يو وجـود كشـورها يرامـون يط ناامن پيبا وجود محها، ديكاهش تهد
ييتوانـا «. ستا برخوردار ييت بالايل از اهميپاكستان و اسرائ، از جمله هند يا هسته
جـاد يرا ا ياز بازدارنـدگ يا قابـل ملاحظـه ةقادر است تا درج يا سلاح هسته» كاملاز يبرخـوردار يبـه معنـا يا هسـته » كامـل ييتوانا«د توجه داشت كه يالبته با. ندك
تا مرحلـة سـاخت و يا كامل سلاح هسته ييست و از مرحلة تواناين يا سلاح هسته .فاصله وجود دارد يا از سلاح هسته يبرخوردار
د؛ هرچن ـاسـت يجاد بازدارندگيز قادر به اين يا هسته» قانونمند ييتوانا«كسب » قانونمنـد ييتوانـا «كـه كسـب يگـر آن مهم د ةنكت. شود ميتر متبلور نازل يدر سطح
به دسـت يمنطقه برا يها ر كشوريگان و سايب همسايامكان و احتمال ترغ يا هسته .دهد يآن را كاهش مآوردن
يسطح بازدارندگ. 2نمودار شماره
از سلاح برخورداري
اي هسته
» توانايي قانونمند«
اي هسته سلاح
سلاح » كامل توانايي«
اي هسته
كاهش سطح بازدارندگي
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
197
يعـد داخل ـ و منزلـت در ب ارتقاي شأن :خلي و خارجيارتقاي شأن و منزلت دا. 2 ـمتوجـه تقو يعـد خـارج ان و در بي ـرانينزد ا يت غرور و عزت مليناظر به تقو ت ي
.ران استيا ياسلام يقدرت نرم جمهور
يهـر دو موجـب ارتقـا ي، ا هسـته » قانونمنـد ييتوانا«و » كامل ييتوانا«كسب ان را بـه ي ـرانيا يو بالندگ شود مي يجاد احساس غرور و عزت مليو ا يمنزلت داخل
)27(،آورد يهمراه م ش يشتر منجر به افـزا يب يا هسته» كامل ييتوانا« يعد خارجاما در ب
يقـدرت نـرم جمهـور يا هسته» قانونمند ييتوانا«حال آنكه . شود ميقدرت سخت ش قـدرت نـرم در يد توجه داشت كـه افـزا يالبته با. دهد يش ميران را افزايا ياسلام
ش قـدرت نـرم يافـزا . رديگ يرا دربرم يمخاطبان متفاوت، شدهها ذكر ييك از توانايهرمسـلمانان و ، شـتر متوجـه مـردم منطقـه يبي، ا هسـته » كامل ييتوانا«به دنبال كسب
احسـاس حقـارت و امريكـا اسـت كـه از جانـب غـرب و ييهـا گـروه طوركلي بهشـتر متوجـه يب» قانونمند ييوانات«ش قدرت نرم در يافزا كه ، درحالياستضعاف دارند
.و مراكز قدرت است جهاننخبگان
از اهـداف يك ـيشرفت كشور بـه عنـوان يتوسعه و پ :ارتقاي سطح توسعه. 3در واقع بسته به آنكـه . ر استيپذتأثير يكشور از عوامل متعدد يا برنامة هسته ياصل
انـد بـه رونـد تو يم ـ شـود دنبـال يكـرد يو با چه رو يدر چه سطح يا برنامة هسته .جاد كنديا در آن اخلال ايكشور كمك و يا توسعه
يهـا چـه يدر يعلاوه بر آنكـه بـه لحـاظ علم ـ يا هسته» يقانون ييتوانا«كسب كشـور را يت علم ـي ـد و توان و ظرفيگشا يم يرا در عرصه دانش و فناور يديجد
سـبب تواند يم يمجاز و قانون يها چهارچوببه خاطر قرار گرفتن در ، دهد يارتقا م
و بـه تبـع شود ران يه ايها عل ميو تحر هاديدهتي، الملل نيب يكاهش و حذف فشارها يا هسته» كامل ييتوانا«كسب كه درحالي. رشد و توسعه را فراهم آورد يها نهيآن زم
توانـد رونـد يگـر م ـ يكند اما به طرق د يكشور كمك م يبا وجود آنكه به رشد علم ييتوانـا «ي بـه ابينخست آنكه بـا تمركـز بـر دسـت . سازد ور روبهتوسعه را با مشكل
كه با توجه شود ميمصروف يا قابل ملاحظه يو اقتصاد يمنابع مادي، ا هسته» كاملص منـابع در يك حوزه كمبود تخص ـيشتر به ياختصاص منابع ب، ت منابعيبه محدود
.آورد يگر را به همراه ميد يها حوزه
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
198
وجـه (ي ا ساخت كلاهـك هسـته ي، ا هسته» كامل ييتوانا«دوم آنكه از آنجا كه ـه اي ـعل يخـارج يهـا و فشـارها يريگ موضع، رديگ يز دربرميرا ن) يرقانونيغ ران را ي
تعامل و تبادل بـا يها چهيران و محدود شدن دريا يل انزوايدهد كه به دل يش ميافزااقتصـاد ييتواند به شـكوفا يرا كه م يو اقتصاد ياسيس يها فرصت، الملل نيط بيمح
اس يدر ق» قانونمند ييتوانا«ن كسب يبنابرا؛ ندك يمحدود م ،انجامديو توسعه كشور بشـتر يتوسـعه كشـور را ب ارتقـاي سـطح ل هـدف يتحص ـي، ا هسته» كامل ييتوانا«با
.سازد يمحتمل م
المللي و كسب جايگـاه اي و بين آفريني در قالب بازيگر فعال منطقه نقش. 4 ـا يا داف برنامه هسـته از اه يكي :شايسته و يا سـته منطقـه يگـاه شا يران كسـب جا ي
با افزودن بر ي، ا شرفت در برنامة هستهيپ. گر فعال استينقش باز يفايو ا يالملل نيب. ر دهدييتغ جهانران را در سطح منطقه و يا يگريگاه و بازيتواند جا يران ميقدرت ا
ش قـدرت يل افـزا ي ـهر دو به دلي، ا هسته» قانونمند ييتوانا«و » كامل ييتوانا«كسب در يا هسـته » قانونمنـد ييتوانا«اما كسب ، ران را ارتقا دهنديگاه ايتوانند جا يران ميان يكشـور بـه اصـول و قـوان يبنـد ياز آنجـا كـه تعهـد و پا » كامل ييتوانا«اس با يق يكمتـر ةخصمان يها يريگ ها و موضع دهد و احتمالاً مخالفت يرا نشان م يالملل نيب
تـر در تـر و مسـئولانه دهد تا فعالانه يران ميبه ا يشتريامكان ب ،دارد جهانيدر سطح احتمـال بـه يا هسـته » كامـل ييتوانـا «حال آنكه كسب . ابديحضور يعرصه خارج
.دهد يش ميران را افزايا يگريانفعال كشاندن باز
از يك ـيتوانمند كردن امت اسـلام همـواره :»جهان اسلام«افزايش قدرت . 5 ـافـت ا يره. ران بوده استيا ياسلام يجمهور ياهداف اصل مسـلط در يكيدئولوژي
است عبـارت يرانيا ييگرا يو مل يش اسلام انقلابيب دو گرايترك يران كه به نوعياو شود مياسلام محسوب جهان يالقرا ران اميا، ن نظرياز ا. ييالقرا ام دگاهياست از د
اسـتكبار تهـاجم القـرا در مقابـل دفـاع از ام . اردرا در دسـت د يامت اسلام يرهبر.هر فرد مسلمان است ةفيوظ جهاني
)28(در يد ممـانعت يه شاين زاوينگرش صرف از ا
ر مسـلط از ينجاست كه تفسيمهم در ا ةجاد نكند اما نكتيا يا سلاح هسته به يابيدستبا اصول اسـلام را در تناقض يا حات هستهيو استفاده از تسل ينگهدار، ديتول اسلام
ـدر ا يحات كشـتار جمع ـ يتسل، ن طبق اصول اسلاميبنابرا ؛داند يم يران حـرام تلق ـ ي
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
199
يبارهـا از سـو ياسـلام يهـا با آموزه يا هسته يها ل سلاحيرت تحصيمغا. شود مي .صراحت مطرح شده است به ياسلام يجمهور يرهبر
ين ـير گفتمان ديضمن آنكه مغا يا هسته» قانونمند ييتوانا«ن اساس كسب يبر ا مـين تـأ قادر بـه ينة كمتريبا هزي، ا هسته» كامل ييتوانا«اس با يدر ق، ستيادشده ني
شـده يادن و با توجه به مطالب يبنابرا؛ اسلام خواهد بود جهانش قدرت يهدف افزاقادر ينة كمتريبا هز، »كامل ييتوانا«اس با يدر ق» قانونمند ييتوانا«د گفت كسب يبا
جـدول . ران خواهد بوديا ياسلام يجمهور يا برنامه هسته گانة پنجداف اه مين تأبه .كشد مي ريسه را به تصوين مقايا، 1
يا برنامه هستهة گان اهداف پنج مين تأدر » كامل ييتوانا«و » قانونمند ييتوانا«سه يمقا. 1شماره جدول
رانيا ياسلام يجمهور
يينوع توانا
اهداف »قانونمند ييتوانا« »كامل ييتوانا«
كمتر يبازدارندگ شتريب يبازدارندگ يبازدارندگ
و منزلت ارتقاي شأن
داخلي ـ خارجي
افزايش غرور و عزت ملي: داخلي
سخت نسبت به افزايش بيشتر قدرت: خارجي
قدرت نرم
برخي :نيروهاي هدف در قدرت نرم(
هايي كه به مسلمانان و مردم منطقه يا گروه
استضعاف را در نوعي احساس حقارت و
)اند نتيجه عملكرد غرب و امريكا تجربه كرده
افزايش غرور و عزت : داخلي
ملي
افزايش قدرت نرم: خارجي
: نيروهاي هدف در قدرت نرم(
) نخبگان دنيا و مراكز قدرت
توسعه بيشتر توسعه كمتر توسعه ارتقاي سطح
آفريني در قالب بازيگر نقش
المللي اي و بين فعال منطقه
و كسب جايگاه شايسته
جايگاه ايران يارتقا
دهي كمتر براي ايفاي نقش بازيگر امكان
فعال و مسئول
؛ جايگاه ايران يارتقا
دهي بيشتر براي ايفاي امكان
نقش بازيگر فعال و مسئول
بيشتر ةافزايش قدرت جهان اسلام با هزين افزايش قدرت جهان اسلامافزايش قدرت جهان اسلام با
كمتر ةهزين
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
200
»قانونمند ييتوانا«مثبت تمركز بر كسب يامدهايپ
كنـد يرا دنبـال م ـ ي ا شـده نيـي تحقـق مـوارد تع ، »قانونمند ييتوانا«كسب تمركز براز جملـه ). امـدها يپ( آورد يز به دنبال ميرا ني ا نشده نييش تعيو موارد از پ) اهداف( ـتـوان بـه مسـائل ز يم» قانونمند ييتوانا«ر كسب يمثبت حركت در مس يامدهايپ ر ي
:اشاره كرد
يرقانونيو غ يك مراحل قانونيبا تفك :ارائه چهرة دولت قانونمند و مسئول. 1ت تـا مرحلـة ي ـبـر فعال يران مبن ـيو اعلام تعهد ا يا هسته ير كسب توانمنديدر مس ـدر واقـع با . دهـد يمسئول و قانونمند را ارائه م، ك دولت متعهدير يتصوي، قانون د ي
ت را يتعهد و مسـئول ، قانونمند ييآورد و توانا يز به همراه ميتعهد را نيي، اناگفت تو يتوانـد فضـا ين مين برداشت مثبت همچنيا. سازد يمهمراه يبخش نانيبا عنصر اطم
عنصـر ، مسئولانه همراه بـا تعهـد يرفتارها. ر دهدييران تغيرا به نفع ا يرامونيپ يمنفاز درصد قابـل ، ك كشوريكه اقدامات يزمان. كند يت ميبودن را تقو بيني پيشقابل ـو ا شود مياعتماد كشورها بدان افزوده ، خوردار باشدپذيري بر بيني پيشاز يقبول ن ي .شودمناسبات يشبرد اهداف و بهبود و ارتقايپبراي يتواند بسترساز مناسب يامر م
غالبـاً و آنچـه :اي ايـران خروج از نگرش سياه و سفيد بـه برنامـه هسـته . 2يران عنـوان ا يا ران و چه از جانب غرب در قبال برنامه هستهيتاكنون چه از جانب ا
سـازد يران را متهم م ـيغرب ا. است مسئلهن يد به اياه و سفيس ينگرش يايگوشده، ـاست و ا يا حات هستهيو تسل يبه بمب اتم يابيكه درصدد دست تأكيـد ران مكـرراً ي
يا را در برنامة هسته يو پزشك يو عموماً در حوزة انرژز يآم صلح يدارد كه هدف يمف ي ـعلاوه بر دو سر طي، ا هسته فرايندت آن است كه ياما واقع. كند يم يريگيخود پ
ـا. داده اسـت يرا در درون خـود جـا يمتعـدد ياني ـشده مراحل و اهداف مياد ن ي يا سـلاح هسـته » كامـل ييتوانا«و » قانونمند ييتوانا«تواند شامل يم» يانياهداف م«
ست و در اهـداف ين يا از سلاح هسته يبرخوردار يبه معنا يك هيچباشد كه مسلماً سـلاح » قانونمنـد ييتوانـا «طرح منسـجم . ز متوقف نمانده استين يو انرژ يپزشكدن يران رس ـيانگر آن است كه خواست ايب، رانيا ياسلام يجمهور ياز سو يا هستهاه و ين خواسـت بـه خـروج از نگـرش س ـ ين ايين تبيبنابرا؛است يانين هدف ميبه ا .كند يچه در داخل و چه در خارج كمك مي، ا د به برنامة هستهيسف
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
201
تـا يا هسـته » قانونمنـد ييتوانـا «از آنجا كه كسب :خطر مسابقه تسليحاتي. 3 يا از سـلاح هسـته يفاصـله دارد و بـا برخـوردار يا هسـته » كامـل ييتوانا«كسب منطقـه در جهـت ير كشـورها يك سـا ياحتمال تحر، شتر دارديب ببه مرات يا فاصله
در واقع از آنجا كه برداشت . كمتر خواهد بود يا به سلاح هسته يابيدست يتلاش برا يهـا كشـور يهـا ياز نوع توانمند ، متأثرخود يتيو امناي ط منطقهياز محآنها ديتهد
ـتماي، د جدين در صورت عدم برداشت تهديبنابرا، منطقه است بـه صـرف آنهـا لي ةن امر كاهش خطر بـروز مسـابق يا. شود ميكمتر يا حات هستهينه در بخش تسليهز .در منطقه را به همراه خواهد داشت يحاتيتسل
:هـا هاي علمي مديريت ساختارهاي پيچيده به ساير حـوزه تسريّ توانايي. 4
ز آثار مثبت كسـب ده ايچيپ يساختارها يتيريو مد يعلم يها يياز توانا يبرخوردار ـا. شود ميمحسوب يا سلاح هسته» قانونمنديي توانا« مسـلماً در حـوزة يين توانـا ي
افـت و منشـأ يخواهـد يز تسـرّ يها ن ر بخشيمحدود نخواهد ماند و به سا يا هسته .گوناگون خواهد شد يها ن در حوزهينو يشرفت و كسب دستاوردهايپ
ـا يا ح كه هـدف برنامـه هسـته يناصح ةن انگاريا يابي با توجه به قدرت ران را ي ـكنـد و برداشـت تهد يم ـ يتلق يا به سلاح هسته يابيدست ـاز ا يد ناش ـي ن پنـدار و ي
ـران در قبال غـرب با يا يد كه استراتژيآ يان مين پرسش به مياي، زن گمانه د واجـد يبه اهداف خود هـم يا رفت از چالش هسته باشد تا بتواند ضمن برون يچه مختصات
ـپاسـخ بـه ا ؟ ابـد ير موارد دسـت يو هم در سا يا له هستهدر مقو پـس از سـؤال ن ي .ران ارائه خواهد شديا ياست خارجيس مدت مياناهداف يبررس
رانيا ياست خارجيس مدت مياناهداف
كشـور در عرصـه يگرين فرصـت بـاز تـري مهمران يا يا در حال حاضر برنامه هستهمشخص و با اتخـاذ يهدف يدر راستا بايدآن كه استفاده از شود مي يتلق يالملل نيب
يا برنامه هسته يشده برا گفته گانة پنجعلاوه بر اهداف . ح انجام شوديصح ياستراتژموقـع در فرصـت حاصـله از بـه يز وجود دارد كه بـاز ين يگريد ياهداف كل، رانيا
ـاز جمله ا. مؤثر خواهد بودآنها در تحقق يا برنامه هسته ضـع حفـظ و «، ن اهـداف يبه افغانسـتان و سـقوط طالبـان و پـس از امريكا يپس از حمله نظام. است» موجود
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
202
ـبه نفع ا يا صدام موازنة منطقه يجنگ عراق و سرنگون گـاه يافـت و جا ير يي ـران تغي ـر موازنه به نفـع ا يين تغياز آنجا كه ا. شدتر ررنگران پيا يا ونقش منطقه ران اسـت ي
ـدن بـه ا يرس. است» حفظ وضع موجود«در ران يا ياسلام يلذا مصلحت جمهور ن ي) و ب 1يسـاز يعـاد ) الـف : ي اسـت ا حقق دو هـدف مرحلـه تمستلزم يانيهدف م
2مسئول يدر قالب دولت ينيآفر نقش.
مدت ميانهدف ؛ رانيا ياست خارجيساي و مرحله مدت مياناهداف . 3شماره نمودار
)ندهيسال آ 15(
تعامـل « ي،ن اسـتراتژ يتـر مناسـب ي، ا و اهـداف مرحلـه ياني ـل بـه هـدف م ين يبراگـر از مسـائل يد يا و مجموعـه يا با غرب خواهد بود كـه مقولـه هسـته » جانبه همه
ـبا. دهـد يم ـ يو چندجانبه را در خـود جـا دوجانبه تعامـل « د توجـه داشـت كـه ي ـا ياسـلام يهدف جمهـور ، با غرب» جانبه همه آن در يتراتژسـت بلكـه اس ـ يران ني
ادشـده ي يز اسـتراتژ ي ـو ن يا از اهـداف مرحلـه هريكدر ادامه . تحقق اهداف است .رديگ يقرار م يمورد بررس
ـروابط با غرب ابتدا با يساز يبه منظور عاد :سازي روابط با غرب عادي. 1 د يروابـط يسـاز يها با هدف عاد يهمكار يران در ازاياز مطالبات ا يف مشخصيتعر
:ر استيبه قرار ز رانيا ياسلام يجمهور يها تين راستا اولويدر ا. دشوارائه
n ؛)سازمان ملل و چه خارج از آن يچه از سو( ها ميلغو تحر
n ؛رانيا ةشد بلوكه يها هيسرما يآزادساز
n ـحماها، ل ائتلافيدر قالب تشك(ي رانيضد ا يها ت از حركتيعدم حما ت ي
1. Normalization
2. Responsible State
حفظ وضع موجود
سازي عادي دولت مسئول
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
203
؛...)و يطلب هيتجز يي،گرا تياز قوم
n ؛كشور يعدم مداخله در امور داخل
n ؛رانيا يا ت شناختن نقش منطقهيبه رسم
n ؛رانيا يتيدر حوزة امن امريكا ينظام يها گاهيعملكرد پاسازي شفاف
n ؛از منطقه امريكا يروهاين ةشد خروج مسئولانه و هماهنگ
n ق 5+1شده توسط هاي مطرح عملياتي شدن مشو.
يمسـئولانه جمهـور آفرينـي نقش :يك دولت مسئول آفريني در قالب نقش. 2 ـت قدرت كشـور يتواند به تثب يران ميا ياسلام ـگـاه ا يرسـاند و جا ياري ران را در ي
. تـر سـازد نـه يهز و كـم تـر آسـان را ياهداف مل ـ يريگيارتقا دهد و پ جهانمنطقه و
:ابدي يمر تبلور يز يك دولت مسئول عمدتاً در محورهايران در قالب يا ينيآفر نقش
n ؛لازمه يها رساختيز تأسيسو يا كمك به حل مناقشات منطقه
n ي؛انرژ ةمهم و عمد كنندگان دياز تول يكيبه عنوان يت انرژيامن مين تأ
n آن يري ـگيضمن حفظ انتقـادات و پ يالملل نيبه اصول و معاهدات ب يبنديپا ي؛الملل نيو عرف ب يقانون ياز مجار
n ي؛الملل نيو ب يا در سطح منطقه ييز از ماجراجويپره
n رييجاد تغيم بر ايط تصميشده در شرا و محاسبه يجيتدر يها استياتخاذ س.
جانبه تعامل همه ياستراتژ
ـان ايروابط م ـران و اي ـا يا شـدن برنامـة هسـته ررنـگ الات متحـده بـا پ ي ران وارد ي يا از هسـته يناشد يبا برداشت تهد امريكا. است شده يتر دهيچيد و پيجد يا مرحله يا ا كنترل برنامـه هسـته يران را بر توقف و يخود در قبال ا يها استيس ،رانيشدن ا
را در آنهـا توان يكه مشد طرح مها نهياز گز يفيان طين ميدر ا. ران متمركز ساختيا، 3ينش ـيبه همراه تعامـل گز ، مهار2، مهار1ينشيتعامل گز: كرد يبند مير تقسيموارد ز.جانبه تعامل همهي، و ماقدام نظا
)29(
مشـخص انجـام يتعامـل در خصـوص موضـوع تنها تعامل گزينشي ةنيدر گز
1. Selective Engagement
2. Containment
3. Containment + Selective Engagement
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
204
ن امكان وجود دارد كه به نفـع و يحسب موضوع مورد تعامل ا بررو ؛ ازاينرديپذ يممـورد مسئلهكه يگر در صورتيبه عبارت د. ران باشديا ياسلام يا به ضرر جمهوري
بـه . تواند به مصـلحت كشـور نباشـد يآن م ةجينت شود نييتعامل از جانب غرب تعا فقط در مـورد افغانسـتان ي يا هسته مسئلهعنوان مثال مذاكره و تعامل صرف بر سر
ين مقولاتيست كه چنين ين امر بدان معنيا. تواند متضمن منافع ما باشد يا عراق نمين مقـولات ياز ا يرخب) 1: ن خاطر است كهيدر زمره مشكلات ما قرار ندارد بلكه بد
ـا يا هسـته ههمچـون برنام ـ يا مسـئله ) 2؛ رانياست و نه ا امريكا يمشكل فور ران ي ـاست كـه ا يكارت ل آن را دارد كـه يدارد و پتانس ـ ينگـاه م ـ جهـاني گر يران را بـاز ي
ـا ياس ـيس و ياقتصادي، تيگر از مسائل مهم امنيد يا مجموعه ران را در كنـار خـود يرامون آن نسبتاً گسترده اسـت و ير پيپذ ف مقولات معاملهيط نيبنابرا كند؛ وفصل حل
.ن فرصت استيده گرفتن ايناد يبه نوع ينشيتعامل گز
در واقع اگـر . را به طور كامل كنار گذاشت ينشيتعامل گز ةنيتوان گز يالبته نم يو فـور ياصـل يهـا تياولو بر اساسباشد و آن را ينشيمورد گزدهندة ران ارائهيا
توانـد مصـالح و يدر آن لحاظ شده باشد م ـ دوجانبهمنافع يا حتيح كند و خود طر .به همراه داشته باشد يشيگشا
ـا ويـژه بهاز جانب غرب و مهارنه يگز ر ي ـنظ يالات متحـده در قالـب اقـدامات ي، رانيا ياسيس يانزوا، )چه از جانب سازمان ملل و چه خارج از آن( ها مياعمال تحر
ـ، منطقه يكشورها يدفاع ـ يت توان نظاميتقو، رانيه ايعل يساز ائتلاف يجنگ روان. شـود مـي انجـام ، كيپلماتيق ديو فشار از طر) ها با تمركز بر نقش رسانه( رانيه ايعل
را اتخاذ كرده و بدان 1»مهارمقابله با «كرد يعموماً رو مهاراست يران در مواجه با سياچـون ييهـا اسـت يگر در مقابل سيت دبه عبار. پاسخ داده است واكنشي يا به گونهزده يمشـابه يز دست به اقـدامات واكنش ـ يران نيا... و يا جنگ رسانهي، ساز ائتلاف .است
وگـو و بـاب گفـت ، ضـمن اعمـال فشـار ، مهار به همراه تعامل گزينشينه يگزاست از اواخـر ين سيا. دارد يمشخص را باز نگاه م يا رامون مقولهيمذاكره و تعامل پ
بـوده امريكااست دولت يس، رايس كاندوليزاو رابرت گيتست يبوش و با هدادوره
1. Counter-containment
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
205
.ستامريكااست يهمچنان س، ر لحن اوييو تغ اوباما يانتخابات يها وعده رغم بهو
:طرح شده از جمله يران تاكنون در اشكال متفاوتيه ايعل حمله نظامي ةنيگز
:گونه الف ـ حملات موضعي يا جراحي 1و يا هسـته يها تين حملات سايا
ات در نظـر ي ـاند و مدت عمل ف كردهيران را به عنوان هدف تعريا يا مربوط به هسته ـ امريكا يچند روز است و ممكن است از سو تنها يشده برا گرفته ـل و يا اسـرائ ي ا ي
و احتمـال ،رانيا يا ق برنامه هستهيتعو، ن حملاتيهدف از ا. رديهر دو صورت پذرا از آنچـه منظـور بـوده بـه يمتفاوت يامدهايتواند پ يراكه من است چييوقوع آن پا
:همراه داشته باشد از جمله آنكه
n ؛ران وجود ندارديا يا هسته يها تيهمه سا ييشناسا يبرا ينيتضم
n ؛وجود نداردي آنها انهدام همگ يبرا ينيتضم
n ـا يانـه از سـو يجو ياحتمال اقدامات تلاف ـ ـا( ران وجـود دارد ي ن اقـدامات ي
)30(؛)شود ياتيج فارس عمليا خليتنگه هرمز ، افغانستان، تواند در عراق يم
n در خصـوص لـزوم يداخل ـ يهـا مخالفت، رانيا يا ات هستهتأسيسحمله بهرامـون يپ يشـتر يدهد و اتفـاق نظـر ب يرا كاهش م يا حات هستهياز تسل يبرخوردار
؛كند يجاد ميارا حات ين گونه تسليضرورت داشتن ا
n گرداند يكال ميو راد يتيران را امنيا يت داخليط و وضعيشرا.)31(
.شود مي يران تلقيه ايعل يجد يهشداري، ن احتماليچن، نيبا وجود ا
:ب ـ حملات گسترده هوايي 2 عمـدتاً ( هدف 1500تا 1000ن ين اقدام بيدر ا
كه در مـدت شود ميدر نظر گرفته ) ياقتصادي ـ و نه صنعت ياسيسي ـ اهداف نظام
ي ـ ت و تـوان نظـام ي ـو هـدف از آن كـاهش ظرف شود ميروز انجام 60تا 30زمان ـاحتمـال وقـوع ا . كشور است ياسيس شـتر ين بيش ـين نـوع از حمـلات از مـورد پ ي
.است)32(
ةويغـرب دارد و ش ـ يرا بـرا ييامـدها يز خطـرات و پ ي ـن يگونه اقدام نظام نياتوانـد كشـور يم ين اقداميچن، نيابا وجود . معلوم استيز ناران بدان نيا ييگو پاسخ .كندخود يو دفاع ينظام يان سال مشغول بازسازيسال يرا برا
1. Surgical Attack
2. Massive Aerial Bombardment
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
206
ل ي ـدخ ييايو در ييهواي، نيزم يروهاين، اتين عمليدر ا :عيار ج ـ جنگ تمام امريكـا اما از آنجا كـه ، م استير رژييتغي، گونه اقدام نظام نيهدف از ا. خواهند بود
ار ياحتمال وقـوع آن بس ـ ، ر استيگه عراق و افغانستان دردر دو جبه در حال حاضرط يشـرا يبـرا يب وجود دارد اما امكانات چنـدان يت تخريدر واقع ظرف. اندك است ـجد يا جنـگ در جبهـه يناتو برا يب وجود ندارد و احتمال همراهيپس از تخر د ي
.ار كم استيز بسين)33(
عـدم هـا، نـه يشـدن گز ياتي ـلعم ن مانع ممكنِتري ، مهمشدهيادموارد يدر تمامكـه ناچـار بـه يداني ـد از ورود به هـر م يران بايا يبه هر رو. ستها يامدنان از پياطم يپدافنـد يكيتـاكت تنهـا يزن گمانه ياستفاده از باز. ز كنديپره ،شود 1يزن گمانه يباز
كه امريكا برخلافچراكه باشد يبر آن متك دينبا رانيا يدفاع يكل ياست و استراتژ ـا، ت كنـد يريهـا را تحمـل و مـد مدياها و پ نهيهزاي تا اندازهتواند مي ن يران از چن ـين كشـور يبه ا امريكا يتيريو مد ياقتصادي، توان نظام. كمتر برخوردار استي تيظرف
نشـده را بينـي پـيش از قبـل يامـدها يهـا و پ نهياز هز يدهد كه بتواند بخش يامكان مو ياقتصـاد ي، كمتر از منابع نظـام يل برخورداريه دلران بيجبران كند اما ا تحمل و
امـدها در يپ يريپـذ ين ـيب شيپ دكه درص ييها دانيبهتر است تا از ورود به مي تيريمدجـه ينتدر نظـر داشـته باشـد كـه ديبا رانيامثال يبرا. اجتناب ورزد ،ن استييآن پا
برخواهـد داشـت در يقطع جهينت كيهرچه باشد امريكاو رانيا نيب يجنگ احتمالقدرت در منطقه ةخود موازن نياست كه ا رانيا گانيهمسا يسبو آن قدرت گرفتن ن
امريكـا عراق پس از جنگ يكه برا يتيه وضعيشب( خواهد داد رييتغ رانيا انيرا به ز
).د آمديبا عراق پد
و چندجانبـه از دوجانبـه ه موضـوعات مهـم ي ـكل جانبـه تعامل همهكرد يدر روتواند مـورد ياز موضوعات م يعيف وسيو مذاكره برخوردار است و ط ت طرحيقابل
هـا و از حوزه يدر بعض يو همكار ها اختلاف يبرخ وفصل حلرد و يقرار گ يبررسك وجـود دارد را بـه همـراه يكه در آن تعارض منـافع اسـتراتژ ييها ت بخشيريمد
.داشته باشد
يمنفعت ـ يهـا نـه ين زميهمچن ـ ز وي ـبرانگ چالش يها حوزه يدارا امريكاران و يا
1. Guessing Game
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
207
از يمقـولات . د مدنظر قـرار گرفتـه شـوند يبا جانبه همههستند كه در تعامل يمشتركل و ين و اسـرائ يفلسـط ةمناقش ـ، سميكاليسم و راديترور، رانيا يا جمله برنامة هسته ـان اياختلاف و تنش م يها حقوق بشر در زمرة حوزه نهايتروند صلح و در ران و ي
ن يهمچن ـ. شـود مـي مطرح امريكا ياز سو شوند كه غالباً يده محسوب مالات متحيا ـحما، رانيا ةشد بلوكه يها هيسرما، ها ميچون تحر يمسائل ضـد يهـا ت از حركـت ي
يهـا گـاه يعملكـرد پا سـازي شفاف، رانيا يا ت شناختن نقش منطقهيبه رسمي، رانيامنطقـه از امريكـايي يوهارين ةران و خروج مسئولانيا يتيدر حوزة امن امريكا ينظام
ـا يهـا تيها و اولو از جمله دغدغه چـون يامـا مسـائل . ران در قبـال غـرب اسـت يمنـافع دو طـرف هسـتند كـه از ةج فارس دربردارنديعراق و خل، پاكستان، افغانستان
.طرح و مذاكره برخوردارند يت لازم برايظرف
ارد كـه دو طـرف بـا و تعامل وجـود د يهمكار يبرا ياديز يها نهين زميبنابراو يتواننـد رونـد همكـار ياست م ـ دوجانبهكه واجد منافع يشتر بر مقولاتيتمركز ب
ـاز جانـب ا يشـتر يامـا آنچـه ملاحظـة ب . ع كننـد يرا تسر يبخش جهيتعامل و نت ران يممكن دوجانبه يدر حوزة منفعت يگريباز يها از فرصت يطلبد آن است كه برخ يم
يبه عنوان مثال با توجـه بـه فضـا . ران خارج شونديت اكوتاه از دس ياست در زمانچنـدان دور ، آن يها و محافل داخل گروه يالات متحده و فشارهايحاكم بر ا ياسيس
قصد خروج از امريكامحدود دولت يك بازة زمانيز نخواهد بود اگر در ياز انتظار نولا اًمكان اسـتفاده ا ين صورتيدر چن. چون افغانستان و عراق را داشته باشد يمناطق
ـاً خـروج ي ـابـد و ثان ي يران كـاهش م ـ يا يا از فرصت برآمده از برنامه هسته ةبـار كي يامـدها يران بـا پ يمتحول سازد كه ا يا ط را به گونهيتواند شرا يم امريكايي يروهاين
ـتينامطلوب امن عـراق و مسـئله كـه اكنـون يتين اولـو يبنابراشود؛ مواجه ياسيس ي به علاوه ثبـات . نداشته باشد يگريدارد ممكن است در زمان د امريكاد افغانستان نز
ـل دولت پاكستان بـه ياز تبد يريدر افغانستان و عراق و جلوگ ك دولـت در حـال ي ـا يبـرا ،ستيو ترور يافراط يها ساختن گروه نينش هيو حاش 1يفروپاش ار يران بس ـي
تـر و رها محتمـل گـر كشـو يو تعامـل بـا د يآن بـا همكـار تحقـق است كه ياتيح .تر خواهد بود نهيهز كم
1. Failing State
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
208
، از موضـوعات يف قابل توجهيبا وجود آنكه طجانبه، همهتعامل يدر استراتژاز آن جمله آنچـه ، ز وجود داردين يت طرح و مذاكره را دارند اما خطوط قرمزيقابلامـا . وم اسـت ي ـاورانسازي يتوقف غن شود مير قابل مذاكره محسوب يران غيا يبراب پروتكـل يتصـو ،هـا وژيفيسـانتر تعـداد سـازي، غنـي ت در درجـه يمال محدوداع
ط يبا توجه بـه شـرا . ها از مقولات قابل طرح و مذاكره هستند رد موشكب و 1يالحاق يجمهـور يت بـرا ي ـن مطلوبيشـتر يآنچـه واجـد ب ، شـده طرح يها نهيموجود و گز
ي خـود وارد ا هسـته يبـاز از كارت گيري با بهرهكه آن است باشد ميران يا ياسلاماز يف ـيط وفصل حلضمن ي، ن استراتژيو با اتخاذ ا شودبا غرب » جانبه همهتعامل «
خـود را كـه همانـا يا و مرحله مدت مياناهداف ، ز خود با غربيانگبر چالشمسائل فعال و مسـئول ينقش دولت يفايروابط با غرب و اسازي يعاد، حفظ وضع موجود
.ازدسر سيممكن و م ،است
گيري جهينت
ويژه بهران و غرب و يان ايران ميا يا از برنامه هسته يرفت از چالش برآمده ناش برون
نهـايي اعلام خواست؛ رانيا يا ق اهداف برنامة هستهين دقييالات متحده مستلزم تعيا
.رامون آن استيمات پتهاات و ا، ابهامتبهاو رفع ش؛ ن برنامهيا يريگيران از پيا
يمـوارد شـامل يا ران در برنامة هسـته يا ياسلام ين اهداف جمهوريرت ياساس، سـطح توسـعه يارتقـا ي، خـارج ـ يشأن و منزلت داخل يارتقاي، چون بازدارندگ
سـته و يگـاه شا يو كسب جا يالملل نيو ب يا گر فعال منطقهيدر قالب باز ينيآفر نقشآن اسـت كـه شود مينجا مطرح يكه در ا يسؤال. است» اسلام جهان«ش قدرت يافزاممكـن خواهـد يا حات هسـته ياز تسل يبا برخوردارصرفاً ادشده ياهداف مين تأا يآ
مشـكلات ،شـده ياددر كنار تحقق اهـداف يا با سلاح هسته تواند ميران يا ايبود و آران يا ياسلام يقت آن است كه جمهوريحق؟ ز مرتفع سازديرامون خود را نيپ يتيامن
ز يآم صلح يبه توانمند يابيدست يِنة قطعيان دو گزيخود محصور م يا در برنامة هسته يا بـه سـلاح هسـته يابيدسـت ي، و و انـرژ يپزشكي، علمصرفاً با مصارف يا هسته
اعتمادسـازي ،)Transparency( سـازي تواند موجبـات شـفاف تصويب پروتكل الحاقي مي. 1)Confidence Building(آزمايي ، و راستي)Verification( هاي ايجادشده را فراهم آورد و نگراني
. را برطرف سازد
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
209
يت منطبق اسـت و نـه پاسـخگو ينه با واقع يو حداكثر ين نگرش حداقليا. ستينز بـا اهـداف ي ـآم صلح ينه توانمند. امروز كشور است يها چالش ازها و اهداف وين
سـازد و نـه يشـده را بـرآورده م ـ گفتـه ه اهـداف يكل ي،و انرژ يپزشكي، كاملاً علم ـ ي ـنـه و غ يرهزپ يامـدها يفـارغ از پ يا از سلاح هسته يبرخوردار ين ـيب شير قابـل پرا كـه در برنامـه يا نـه يصراحت گز ران بهين لازم است تا دولت ايبنابرا؛ خواهد بود
ن دسـتاوردها را بـه همـراه داشـته يشـتر يب، نهين هزيبا كمتر تواند يكشور م يا هسته .آن متقاعد گرداند يرا در راستا جهانيباشد مشخص و جامعة
صـرفاً ز بـا مقاصـد ي ـآم صلح يكه از توانمند يا هسته يياز توانا يا كسب گونه ،دهينرس يا حات هستهياز تسل يعبور كرده و به برخوردار يو انرژ يو پزشك يعلم ييتوانـا «: اد كردي ييتوان از دو نوع توانا ين مبنا ميبر ا. نة مطلوب باشديواند گزت يم
.يا هسته» كامل ييتوانا«و » قانونمند
رانيا يا موجود در برنامه هسته يها نهيف گزيط. 4شماره نمودار
ل يــبــه دل» نونمنــدقا ييتوانــا«نــه كســب يگز، موجــود يهــا نــهيگز يان تمــاميــاز مكـه ايـن دليـل بـه ي، ا ن اهـداف برنامـه هسـته يشـتر يب مين تأت ياز ظرف يبرخوردار را نـه ين هزيكمتـر ، ردي ـگ يم يجا يدر حوزه اقدامات قانون» كامل ييتوانا«برخلاف
غـرب و اقنـاع هـاي اتهـام و هـا ها، ابهام شبهن اقبال را در رفع يشتريكشور و ب يبرا .دارد جهان يافكار عموم
ـا ياسـلام يجمهـور ، غرب يبه جا، »قانونمند ييتوانا«ة نيبا تمركز بر گز ران ي1موضــوع يبنــد خــود دســت بــه طــرح موضــوع و قــاب
زنــد و يو اهــداف آن مــ ـ و گمانه ها اتهامن اقدام راه را بر يا. كند مي يساز تيذهن ـ يهـا يزن اسـاس غـرب يب ـكـه گو كنـد مـي را مسلط يانران خواهد بست و گفتميا يا رامون برنامه هستهيپ ياي
ه رانـده شـدن يتواند موجب به حاش ـ ين امر ميا. ران استيا يا ت برنامه هستهيواقعهمسو با منـافع نه ويهز كم يها ظهور و تفوق گفتمان. مسلط امروز شود يها گفتمان
1. Framing
اي سلاح هسته اي توانايي كامل هسته توانايي قانونمند انرژي، علمي، پزشكي
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
210
. شـود مـي كشـورها محسـوب ياست خارجيدستگاه س يبرا يدستاورد مهم، كشور
تأكيدبا ، خود يا ران در برنامة هستهيكرد ايبه عنوان رو» قانونمند ييتوانا« يبند قاب
و اعـلام خواسـت ) يرقـانون يغ ـ يقانون(ي ا ك موجود در روند برنامة هستهيبر تفك ـا» يقـانون يهـا يتوانمند«ر يران بر حركت بر مسيا ن معنـا را بـه مخاطـب انتقـال يرا ياصـول قـانون چهـارچوب ت در يقصد فعال تنهاران يا يا دهد كه برنامة هسته يم
.دارد
زد در صورت مسـلط شـدن يخ يميادشده برن معنا كه از طرح گفتمان يصدور اكاهش ي، ا ل ادامة برنامة هستهياز جمله تسه به همراه داشته باشد يتواند آثار مثبت يم
ن به سـمت توجـه ات مخالفين هدايگشودن باب مذاكره و همچن، نه ادامه برنامهيهز بـه عـلاوه . آن رامـون يهـا پ يو كاهش نگران يا درون برنامه هسته يها يبند ميتقسبه
بـر يابيو بـر دسـت شود ميعنوان كه عموماًهايي نهياس با گزين گفتمان در قيطرح ارش و ياز پـذ شـود، ميطرح يپزشك يبا مصارف علمي، ا ز هستهيآم صلح يتوانمند
ييتوانـا «ران در جهـت كسـب يح تلاش ابا طر. برخوردار است يشتريبپذيري باور
يدر واقـع بـه جـا ، كشـور يا كـرد برنامـة هسـته يبـه عنـوان رو يا هسته» قانونمند، كشـور از جانـب غـرب يا ها و انتساب اهداف گوناگون به برنامة هسـته يزن گمانه
مشـخص چهارچوبيو طرح موضوع در يبند خود دست به قاب ياسلام يجمهورت مثبت در قبال برنامه يجاد ذهنيو ا يافكار عموم يمعمار. زند يم ايو ارائه آن به دن
.ر و منسجم موضوع استيباورپذ، در گرو طرح مناسب، رانيا يا هسته
ـا ياست خـارج يتحقق اهداف س حـائز يا ران در كنـار اهـداف برنامـه هسـته يبـان و ران پس از سـقوط طال يبه نفع ا يا ر توازن منطقهييبا توجه به تغ. ت استياهم
ازمنـد يباشد كـه تحقـق آن ن » حفظ وضع موجود« بايدران يا مدت ميانهدف ، صدامنقـش يفـا يو ا ،روابـط بـا غـرب يساز يعاد يعنيگر يد يا دو هدف مرحله مين تأ
ـا يا از آنجا كه در حال حاضر برنامة هسـته . دولت مسئول است ن تـري مهـم ران بـه ي ين اسـتراتژ يطرح آن است كـه كـدام سؤال م ،ل شدهيران و غرب تبديان ايچالش م
بـه ، شـده در آن نيـي و حصول اهـداف تع يا تواند ضمن حفظ تداوم برنامة هسته يم ؟آن بپردازد يانيحفظ وضع وجود و اهداف م مدت ميانهدف مين تأ
ه مـوارد ي ـآورده سـاختن كل يل بـر بـا غـرب پتانس ـ » جانبه همهتعامل « ياستراتژ
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
211
و هـم اهـداف يا اهـداف برنامـه هسـته مـين تـأ هـم ين استراتژيا. شده را داردياد ـ ين هزيرا با كمتـر مدت ميان . سـازد يسـر م ـ يامـدها م ين پيتـر ين ـيب شينـه و قابـل پ
ران و يا هاي شگر چاليو به دشود ران را شامل يا يا برنامه هسته تنهاكه اي ياستراتژمل با غرب اكنون حاضر به تعا. شود ميمحسوب يسوز فرصت ينوع، غرب نپردازد
ن نگـاه يا؛ بنـابر كشور است يا برنامه هسته، ن خواستيا يران است و محرك اصليا :ر استيز ةت مضاعف دو مقوليمتوجه اهم يعقلان
تعامـل بـا غـرب در يبـرا يا از برنامه هسـته يبردار و بهرهشناسي زمانـ الف ؛مانده يزمان باق
و چندجانبـه در جانبـه دوز يبرانگ و چالش يمنفعت يها حوزه يساز مشتملـ ب ).جانبه همهتعامل ياستراتژ( روند تعامل
ـازمنـد تعر يران نيا يا د گفت برنامة هستهيبا نهايتدر ف مشـخص اهـداف و يدر داخـل و ياسلام ينة مطلوب جمهوريشفاف گز ييم و شناسايق مفاهيك دقيتفك
ـا، ن برنامهياز ا متأثرخارج است و از آنجا كه رح در عرصـه مط ـ يگريران بـه بـاز ي يهـا ن بستر و بـا در نظـر گـرفتن چـالش يد با استفاده از ايبا ،ل شدهيالملل تبد نيب
را بـا اتخـاذ اي و مرحلـه ياني ـمي، از اهـداف كل ـ يا مجموعه ،موجود خود با غرب õ .سازد مين تأ ين استراتژيبهتر
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
212
ها نوشت پي1. See: David Albright, “Iran’s Nuclear Program: Status and Uncertainties”, in http:
//www.isisonline.org/publications/iran/albrighttestimony15march2007.pdf
- George Perkowich, “Iran is Not an Island: A Strategy to Mobilize the Neighbors”, Policy
Brief”, Washington, DC: Carnegie Endowment for International Peace, 2005, No. 34.
2. Kenneth Waltz, “The Spread of Nuclear Weapons”, Adelphi Paper, No. 171, London:
International Institute Strategic Studies, 1981.
3. Kenneth Waltz and Scott Sagan, The Spread of Nuclear Weapons: A Debate Renewed, New
York: W. W. Norton, 2002.
4. Barry Buzan, “Peace, Power and Security: Contending Concept”, International Journal of
Peace Research, Vol. 21 (2), pp. 109-25.
5. James Rodney Schlesinger, “The Strategic Consequences of Nuclear Proliferation”, The
Reporter, 1956, Oct. 20.
6. ICG, “Iran: Discontent and Disarray”, Middle East Report, No. 18, 27, 2003, p. 3.
فصـلنامه ، »يهاي گفتمان نهيو زم ها دگاهيتكثر د: رانياي ا برنامه هسته« هاديان،ناصر . 7-60، صص ، بهار1شماره ، 1389، 40دوره ، ياسيمجله دانشكده حقوق و علوم س استيس
57 .
8. Bradfourd Mcguinn and Mohiaddin Mesbahi, “America’s Drive to the Caspian” in
Houshang Amirahmadi, (ed.), The Caspian Region At A Crossroad: Challenges of A New Frontier of
Energy and Development, 2000, p. 213-25.
9. Ibid.
.356-357صص ،پيشين، هاديانناصر . 10
11. Mohiaddin, Mesbahi “Iran’s Foreign Policy Toward Russia, Central Asia, and the
Caucasus” in John Esposito and R. K. Ramazani, (eds.), Iran at the Crossroads, New York: Palgrave,
2001, pp. 149-150.
12. Anthony H. Cordesman , Adam C. Seitz, Iranian Weapons of Mass Destruction; The Birth
of A Regional Nuclear Arms Race, Center for Strategic & International Studies, September 18, 2009.
13. Russell, Richard, off and Running, “The Middle East Nuclear Arms Race”, JFQ / Issue 58,
3d Quarter 2010 Ndupress http: //www.ndu. edu/press/lib/images/jfq-58/jfq58_94-99_russell. pdf
تهس همهرنا
ب
نرا اييا
:»ندنمنوقا
ي ايوانت
«
213
14. M. D. Kellerhals, “Concern Grows Over Potential for Middle Eastern Nuclear Arms Race”,
Retrieved July 27, 2010, from America.gov http://www.america.gov/st/peacesec-english/2010
/february/20100216150832 dmslahrellek0.8362543.html
15. Graham Alison, Nuclear Terrorism: The Ultimate Preventable Catastrophe, Times Books,
2004.
16. A. H. Cordesman, “Security Cooperation in the Gulf: Actions-Rather Than Words and
Good Intentions, Retrieved July 30, 2010, from Center for Strategic & International Studies: http:
//csis.org/files/media/ csis/pubs/ 081111_gulfcooppres.pdf
17. Atomic Audit, The Costs and Consequences of U. S. Nuclear Weapons Since 1940,
Brookings Institution Press, 1998.
18. J. Warrick, “U. S. Steps Up Arms Sales to Persian Gulf Allies”, Retrieved July 27, 2010,
from Washington Post: http: //www.washingtonpost. com/wp-dyn/content/article/2010/01/30/
ar2010013001477.html
19. Tariq Khaitous, “Why Arab Leaders Worry About Iran's Nuclear Program”, http:
//www.thebulletin.org/web-edition/features/why-arab-leaders-worry-about-irans-nuclear-program.
20. Security Council Resolutions and Statements. (N. D.), Retrieved July 27, 2010, from
IAEA: http: //www.iaea.org/newscenter/focus/iaeairan/sc_resolutions. shtml
21. Council Conclusions on Iran’s Nuclear Programme, Retrieved July 27, 2010, from the
Council of European Union: http: //www.consilium. europa. eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/
en/foraff/115968. pdf
22. Patrick Clawson, Carrots Sticks and Nukes, in http: //www.guardian. co.
uk/commentisfree/2008
23. Robin Wright, “Chemical Arms’ Effects Linger Long AfterWar”, Los Angeles Times;
November 19, 2002.
.367-371 صص، پيشينهاديان، ناصر . 24
پيـام رهبـر انقـلاب اسـلامي بـه نخسـتين كنفـرانس « ،اي خامنهسيد علي االله آيت. 25پايگـاه از 1389مـرداد 4 بازيابي، 1389 فروردين 28، »المللي خلع سلاح و عدم اشاعه بين .http: //farsi: اي االله العظمـي خامنـه رسـاني دفتـر حفـظ و نشـر آثـار حضـرت آيـت لاعاط ـ
khamenei.ir/message-content?id=9171
بازيـابي ، 1389ارديبهشـت ، »NPTيشنهاد مهم و اساسي ايران براي اصلاح پيازده «. 26 رساني دولت اطلاع از پايگاه 1389داد مر 13
http: //www.dolat.ir/nsite/fullstory/?id=188783
اي ايـران طلبـي در برنامـه هسـته طلبي و عـدالت هاي استقلال براي مطالعه گفتمان. 27 :بنگريد به
Moshirzadeh, Homeira, “Discursive Foundations of Iran’s Nuclear Policy”, Security Dialogue,
2008.
ي سسيا
م لو عمهشنا
وهپژ
® ل سا
جپن
م ®
ه ارشم
3 ®
ن ستا
تاب1
38
9
214
19، پنجشـنبه روزنامه همشهري، »القرا بازخواني دكترين ام«محمدجواد لاريجاني، . 28
.1385، بهمن
، خرداد47، سال ششم، شماره روند اقتصادي، »وقت، مناسب است«ناصر هاديان، . 29
1388.
30. Why the Pentagon Thinks Attacking Iran is A Bad Idea, http: //politics. usnews.
com/news/articles/2008/08/07/why-the-pentagon-thinks-attacking-iran-is-a-bad-idea.html
31. See: Rogers, P. (2010, July). Military Action Against Iran: Impact and Effects, Retrieved
July 30, 2010, from Oxford Research Group: http://www.oxfordresearchgroup.org.uk/sites/default/
files/iran%20report%202010_0.pdf
- Risky Business: “Why Attacking Iran is a Bad Idea”, http://www.armscontrolcenter.org/
policy/iran/articles/risky_business_attacking_iran_bad_idea/
32. See: “US Iran Attack Plans”, Revealed, Retrieved July 30, 2010, from bbc news: http:
//news. bbc. co. uk/2/hi/6376639. stm
- A. Toukan & A. H. Cordesman, “Study on A Possible Israeli Strike on Iran’s Nuclear
Development Facilities”, Retrieved July 30, 2010, from Center for Strategic & International Studies:
http: //csis.org/files/media/csis/pubs/090316_israelistrikeiran.pdf
33. See: Operation Brimstone, Retrieved July 30, 2010, from navy. mil: http: //www.navy.
mil/search/display. asp?story_id=38478
- W. M. Arkin, “The Pentagon Preps for Iran”, Retrieved July 30, 2010, from the Washington
Post: http: //www.washingtonpost. com/wp-dyn/content/article/2006/04/14/ar2006041401907.html