บทท 29บรการทนตกรรมสนาม

Dental care in an operation environment

สรกาญจน สทธวงษ

การใหบรการทนตกรรมในหนวยสนามหรอในยทธบรเวณเปนบรการทางการแพทยทจดขนเพอใหการบำาบดและรกษาทางทนตกรรมแกทหารในยทธบรเวณ สวนใหญเปนการใหบรการฉกเฉนมวตถ ประสงคคอใหการรกษาเพอบรรเทาอาการเจบปวดทรมานและลดอาการแทรกซอนทตองการการรกษาทยงยากในภายหลง เพอปองกนการสญเสยฟนของกำาลงพล รวมทงลดอตราการสงกลบทางทหารของกำาลงพลมากเกนตามจำาเปน 1

เนองจากกำาลงพลดานทนตกรรมในกองทพบกซ งประกอบดวยทนตแพทยและนายสบทนตกรรม มจำานวนจำากด ไมสามารถกระจายการใหบรการไดครอบคลมหนวยทกระดบ ประกอบกบเครองมอทใชยากตอการขนยายทำาใหการบรการทนตกรรมเบองตนในหนวยสนามตองเปนหนาทของแพทยทหารหรอทหารเสนารกษประจ ำาหนวยทจะใหการวนจฉยและรกษาภาวะฉกเฉนในชองปาก ซงเปนการแกปญหาเฉพาะหนาตามอาการ กอนสงตอผปวยไปหนวยทนตกรรมเพอรบการรกษาเฉพาะตอไป

ดวยเหตผลดงกลาวบคลากรสายแพทยทปฏบตงานในหนวยสนามจงควรมขดความสามารถใหการปฐมพยาบาลผปวยทนตกรรมไดอยางถกวธ เนองจากพบวาหลงใหการปฐมพยาบาลทถกวธแลว มผปวยทนตกรรมนอยรายทตองการการสงกลบในทนท ผปวยสามารถรอจนกระทงถงรอบเวลาพกของกำาลงพลและเปนความรบผดชอบของแพทยทหารตองสงตอผป วย ไปยงหน วยท นตกรรมเพ อการร กษา เฉพาะทางท นตกรรม (Definitive treatment ) เชน การอดฟน การรกษารากฟน การขดหนปน เปนตน 2

บทเรยนทนตกรรมสนามนเปนขอมลทางวชาการสำาหรบแพทยทหารหรอทหารเสนารกษสำาหรบใชเปนแนวทางการวนจฉยและรกษาทหารทมภาวะฉกเฉนทางทนตกรรมในขณะปฏบตราชการสนามหรอรบราชการในหนวยทไมมทนตแพทยหรอบคลากรทางทนตกรรมปฏบตหนาทประจำาอยการใหการวนจฉยและการรกษาปญหาฉกเฉนในชองปากโดยแพทยทหาร

ปญหาหรออาการของโรคในชองปากหลายอยางสามารถเกดขนไดในกำาลงพลทกำาลงปฏบตหนาทในสนามหรอยทธบรเวณ เนองจากในขณะปฏบตราชการรางกายมภาวะเครยด ตองอดนอน ขาดอาหาร การดแลสขภาพอนามยสวนบคคลถกจำากดลง รวมทงกำาลงพลบางนายเคยมโรคในชองปากแบบเร อรงอยก อนแลว เมอมาพบกบภาวะดงกลาวขางตนกสามารถแสดงอาการของโรคในชองปากแบบเฉยบพลนขนได เชน โรคเหงอกอกเสบ (Gingivitis) โรคปรทนต (Periodontitis) แผลรอนใน (Apthous ulcer) เหง อกอ ก เสบเน อตาย (Acute necrotizing ulcerative gingivitis, ANUG) เ ร ม ใ น ช อ ง ป า ก (Recurrent herpes simplex) และฟนผ เปนตน 2-5

นอกจากโรคในชองปากดงกลาวแลว การบาดเจบของชองปาก (Traumatic injuries) ทเกดขนจากการสรบ การบาดเจบจากการฝก อบตเหตตางๆ รวมทงพฤตกรรมการใชฟนผดประเภท นบเปนปญหาสำาคญอกอยางหนงเพราะการรกษาผปวยจากการบาดเจบของชองปากมกทำาไดลำาบากเนองจากมอาการบวมของเนอ เยอและมเลอดออกมากรวมดวยเสมอ ถาบคลากรไมมความรและขาดวสดอปกรณทจะชวยผปวยจะทำาใหการรกษายงยากมากขน

ปญหาการเจบปวยทางทนตกรรมของทหารไทยทปฏบตการในสนามยงไมมการรวบรวมเปนราย งานอยางเปนรปธรรม แตจากการสำารวจทหารทปฏบตหนาทในทตงปกตพบวามปญหาฟนผสะสมมากกวารอยละ 90 รอยละ 70 ยงไมไดทำาการรกษา รอยละ 80 เคยมอาการปวดฟนและเสยวฟน นอกจากนรอยละ 95 มปญหาโรคเหงอกอกเสบ และรอยละ 17 ม

อาการของโรคปรทนตขนรนแรง 6 และจากรวบรวมรายงานของหองฉกเฉนทพยาบาลกองพนของกองทพสหรฐอเมรกา เหตฉกเฉนทกำาลงพลมาพบแพทยบอยทสดคอกลมอาการเจบปวดบรเวณใบหนาและชองปาก (Orofacial pain) และอาการทพบมากทสดคอปวดฟน 2

อาการปวดฟน อาการปวดฟนเกดขนไดจากหลายสาเหต แพทยหรอทหารเสนารกษควรทราบสาเหตตางๆ เหลานน เพอใชในการตรวจวนจฉยและรกษาอาการปวดฟนในผปวยได สาเหตสำาคญทพบบอย 4 ประการคอ ปวดฟนเนองจากฟนผ (Dental caries) ปวดฟนเนองจากเหงอกและอวยวะรอบฟนอกเสบ (Periodontitis) ปวดฟนเนองจากไซนสอกเสบบรเวณโหนกแกม (Maxillary sinusitis) และปวดฟนเนองจากเหงอกทคลมฟนทกำาลงขนอกเสบ (Pericoronitis) การใหการวนจฉยแยกโรคจากการปวดฟน มขอสงเกตทสำาคญตองพจารณาตามเหตทกลาวแลวดงน

ปวดฟนเนองจากฟนผ (Dental caries) อาการทพบคอปวดเฉพาะทหรอมการปวดราวไปทอน มลกษณะปวดจดๆ และปวดตบๆ ได ปวดเปนชวงๆ ในตอนแรกและเมอการผลกลามมากจะปวดตอเนอง อาการปวดจะรนแรงขนเมอรางกายออนเพลย ซงมกปวดในตอนเยน ปวดเมอเอนลงนอน ปวดเมอรบประ ทานอาหารรอนหรอเยน ของหวาน และอาหารรสเผด ถาตรวจดในปากฟนซทปวดมกมรผหรอมรอยอดขนาดใหญ

ป ว ด ฟ น เ น อ ง จ า ก เ ห ง อ ก แ ล ะ อ ว ย ว ะ ร อ บ ฟ น อ ก เ ส บ (Periodontitis) อาการทพบคอปวดเฉพาะฟนซนนมลกษณะปวดตอๆ อาการปวดจะมตอเนอง ความรนแรงของอาการปวดไมขนกบเวลาและทาทางของผปวย ปวดมากหรอนอยไมขนกบชนดของอาหารทรบประทาน ตรวจในชองปากฟนทปวดอาจไมมรผหรอรอยอดใดๆ

ปวดฟนเนองจากไซนสอกเสบบรเวณโหนกแกม (Maxillary sinusitis) อาการทพบคอปวดเฉพาะฟนกรามบน ปวดหลายซ มกปวดเมอผปวยกดฟน ปวดเพมขนเมอกมตวลงอยางเรว ความรนแรงของอาการปวดไมขนกบชนดอาหารทรบประทาน ตรวจในชองปากฟนซทปวดไม

พบมรผหรอรอยอดใดๆ ผปวยอาจมประวตการตดเชอทางเดนหายใจสวนตนหรอมประวตไซนสอกเสบเรอรงมากอนเหงอกคลมฟนทกำาลงขนอกเสบ (Preicoronitis) อาการทพบคอปวด อกเสบ บวมบรเวณเหงอกปกคลมฟนทกำาลงขน พบบอยในฟนกรามลางซทสาม ซงมกเปนฟนคด ในบางรายอาปากไมขนและปวดเมออาปาก ตอมนำาเหลองบรเวณคอขางทเปนโตและกดเจบ ตรวจในชองปากพบฟนขนเปนบางสวนถาใชนวกดเหงอกบรเวณทบวมอาจมหนองไหลออกมาตรงรองรอบๆ ฟน

นอกจากอาการปวดฟนแลวยงมปญหาอนๆ ในชองปากอยอกหลายประการทมกพบในทหารและจำา เปนตองใหการรกษาฉกเฉนเมอปฏบตหนาทในสนาม ซงพอจำาแนกเปน 4 กลมไดดงนคอ ปญหาทเกดจากฟนผและอบตเหตตางๆ ปญหาทเกดจากความผดปกตของเนอเยอในชองปาก ปญหาทเกดเนองจากการรกษาทางทนตกรรม ปญหาทเกยวกบขากรรไกร ปญหาทเกดจากฟนผและจากอบตเหตทางทนตกรรม

เปนปญหาทพบไดบอยทำาใหเกดการเจบปวดทรมานแกทหารในสนามได ถาไดรบการรกษาฉกเฉนทถกตองจะชวยบรรเทาอาการปวดและปองกนการสญเสยฟน ชวยลดอตราการสงกลบของกำาลงพลได

ฟนผ (Caries) คอการผทำาลายเนอฟนมผลทำาใหเกดการอกเสบของโพรงประสาทฟน (Pulpitis) ซงมการดำาเนนโรคเปน 4 ระยะคอ ฟนผขนตน ฟนผขนรนแรง ฝปลายรากขนตน และขนรนแรง ฟนผขนตน (Early toothache) ฟนผระยะแรกเกดจากการตดเชอของแบคทเรยในชองปากทำาใหฟนถกทำาลาย สวนใหญเกดเนองจากการรกษาอนามยในชองปากไมด ในระยะแรกมกไมมอาการ ถามการอกเสบของเน อ เย อ ในโพรงประสาทก จะหายกล บส ภ าวะปกต ได (Early reversible pulpitis) ถาการผถงชนเนอฟน (Dentine) ผปวยอาจมอาการเสยวฟนหรอปวดเปนครงคราวมกเปนชวงสนๆ อาจมอาการเสยวเมอรบประทานของเยนๆ หรอหวานๆ กระทบของรอนและเยนมกมอาการ

ได โดยทวไปอาการไมถงกบฉกเฉน แตตองการอดฟนเมอโอกาสอำานวยใหทำาได

การรกษาเบองตนใชเคร องมอ Spoon excarvator ตกเศษอาหารและสวนทผหรอวสดอดทแตกออกจากฟน ซบฟนใหแหงดวยสำาลกอนเลกๆ หรอเปาถามทเปาฟนใหแหง ใชสำาลกอนเลกๆ จมนำามนกานพลหรอ Oil of clove ซบใหหมาดๆ แลวบรรจลงในโพรงฟนทผ ผสมซงคออกไซดยจนอล (Zinc oxide eugenol) ปดทบบนสำาล ใหผปวยกดฟนแลวลองใหผปวยเคยวด แลวใชสำาลชบนำาหมาดๆ เชดสวนเกนออก สงตอผปวยไปพบทนตแพทยเพออดฟนเมอถงเวลาพก

ฟนผข นร นแรง (Advanced toothache) เม อฟนผ ล กถ งโพรงประสาทฟนผปวยจะมอาการปวดรนแรงขน รวมทงการอกเสบของโพรงประสาทไมหายกลบสภาวะปกต (Irreversible pulpitis) จะพบอาการปวดตบๆ ตลอดเวลา ปวดมากขนเมอเคยวอาหารและรบประทานของเยนหรอรอนการรกษาฉกเฉน ใชเคร องมอ Spoon excarvator ตกเศษอาหารและสวนทผออกจากฟน จะเหนวาเนอฟนน มสามารถตกออกไดงาย ซบฟนใหแหงดวยสำาลกอนเลกๆ อดดวยสำาลชบนำามนกานพลหมาดๆ แลวปดทบดวยซงคออกไซดยจนอล สงเกตอาการผปวยหลงจากอดถาอาการปวดรนแรงมากขนนาจะเปนฝหนองทปลายรากฟน มกมอาการภายใน 1-2 วน ตองฉดยาชาใหผปวยเพอลดความเจบปวด ตกวสดอดทปดทบออกและตกเนอฟนทนมยยออกใหถงโพรงประสาท เปนการชวยใหหนองไหลออกมาเพอลดอาการปวด ใชกอนสำาลอดปดในโพรงฟนเพอปองกนเศษอาหารเขาไป หามปดทบดวยวสดอดใดๆ ใหกนยาแกปวดได แตในรายทมอาการมากๆ ยาแกปวดมกไมคอยใหผล

แนะนำาผปวยใหรกษาความสะอาดในปากใหดโดยเฉพาะบรเวณฟนทผ และอมบวนนำาเกลออนๆ โดยผสมเกลอ 1 ชอนชา ละลายในนำาอนครงแกว อมแลวบวนหลายๆ คร งเปนเวลา 5 นาท วนละ 6 เวลา จนกระทงหายปวด แลวสงตอผปวยไปพบทนตแพทยโดยเรวทสดเทาททำาได

ฝปลายรากจากฟนผข นตน (Periapical abscess - early stage) การตดเช อจากฟนผลกลามไปบรเวณปลายรากฟน ผป วยมอาการปวดตลอดเวลา บางรายกนยาแกปวดแลวไมทเลา การรกษาฉกเฉนคอฉดยาชาใหเพอบรรเทาอาการปวด แตชวยบรรเทาไดในระยะสนๆ ทยาชาออกฤทธ ใหกนยาปฏชวนะ ยาแกปวด เมอผปวยมอาการบวมและมไข ตองสงผปวยไปพบทนตแพทยเพอทำาการรกษาฉกเฉน เพอลดอาการปวด

ฝปลายรากจากฟนผขนรนแรง (Periapical abscess - later stages) ในระยะนพบมอาการบวมไดทงภายในชองปากและภายนอกปาก (Extraoral Swelling) การรกษาฉกเฉนคอเจาะหนองออกบรเวณเหงอกทบวมเพอชวยลดอาการปวด ใหยาปฏชวนะและยาแกปวดแลวสงตอใหทนตแพทยทำาการรกษาตอไป หามเจาะหนองจากภายนอกชองปาก

อบตเหตทางทนตกรรม (Dental trauma) ทพบไดบอยมกเกดจากอบตเหตจราจรและการเลนกฬา แรงกระแทกทำาใหฟนแตกบน รากฟนหก ฟนถกกระแทกเขาไปในกระดกขากรรไกรหรอหลดออกมาจากเบาฟน ซงแตละปญหาตองการการรกษาแตกตางกนและบางปญหาเปนปญหาฉกเฉนทตองแกไขเรงดวนเชน ในรายทฟนหลดออกมานอกปาก ซงรายละเอยดของปญหาพอจำาแนกออกเปน 5 ประการดงน

สวนตวฟนหก (Crown Fractures) สวนตวฟนคอสวนทอยเหนอเหงอก แรงกระแทกทำาใหเกดการหกบนของตวฟนซงจำาแนกชนดได 3 อยางคอ การบนหกไมถงโพรงประสาทฟน (No pulp exposure) คมของรอยบนอาจทำาใหผปวยอาจรำาคาญหรอถกบาดทำาใหเกดแผลทรมฝปาก ลน หรอแกมได การรกษาเบองตนใชตะไบฝนสวนทแหลมคมใหเรยบ อาจใชฝนดวยตะไบเลบกได ถาเสยวเมอรบประทานของรอนหรอเยน ทาปดสวนทเสยวดวยวานช (Cavity vanish) หรอวสดไดแคล (Dycal)7 ใหไปพบทนตแพทยเพอบรณะฟนสวนทหกขนมาใหมหรอทำาการครอบฟนเมอโอกาสอำานวย

การบนหกถงโพรงประสาทฟน (Pulp exposure) ตะไบสวนทแหลมคมใหเรยบ หามจบหรอแตะแผลสวนททะลถงโพรงประสาท ซงมองเหนเปนจดแดงๆ หรอมเลอดออก ปดแผลสวนททะลดวยวสดไดแคล (Dycal) แลวป ดท บด วยซงค ออกไซด ย จนอล (Zinc Oxide and Eugenol) ใหวสดตดอยไดโดยปดบรเวณทหกและฟนซตดกน ใชน วลบใหเรยบและใหผปวยลองกดฟน ดไมใหวสดเกนจนผปวยรสกร ำาคาญตอการกดและเคยว ขอดของซงคออกไซดยจนอลคอชวยบรรเทาอาการปวด แตมขอเสยคอเปราะงายและเมอแตกอาจมขอบแหลมคมบาดไดและตอนทน มอยอดยาก อาจใชอลมนมฟอยดชวยปดใหอยโดยคลมไปบนฟนหลายซพรอมๆ กน ตองสงตอผปวยไปพบทนตแพทยภายใน 2 วน

การบนหกของฟนทดเหมอนกบรนแรงแตไมใชเร องฉกเฉน (Fractures that look bad but are not emergencies) เชนในกรณทฟนไดรบการรกษาคลองรากฟนมาแลวหรอครอบฟน Porcelain แตกหรอบน 8

รากฟนหก (Root Fractures) รากฟนคอสวนของฟนทอยในกระดกเบาฟนในขากรรไกรแรงทกระแทกฟนอาจทำาใหรากฟนหกไดเปน 2 แบบคอ รากฟนหกตามความยาวของราก (Vertical) ถาการหกถงโพรงประสาทจะทำาการรกษาเชน เดยวกบตวฟนบนหกถงโพรงประสาทดงทกลาวมาแลว แตสวนมากผลสำาเรจของการรกษาจะมนอย รากฟนหกตามขวางของราก (Horizontal) ผลสำาเรจของการรกษาขนกบตำาแหนงทหกของราก ใหประเมนดวาฟนโยกมากนอยเพยงใด ถาฟนโยกดามฟนใหแนนโดยใชลวด (Ligature wire) ผกตดไวกบฟนขางเคยงหรอยดกบฟนขางเคยงดวยวสดซงคออกไซดยจนอล สงผปวยไปพบทนตแพทยเรวทสดเทาททำาได

ฟนถกกระแทกเคลอนไปจากตำาแหนงเดมในเบาฟน (Luxations) ฟนถกกระแทกหลดออกมาจากเบาฟนเปนบางสวน อาจเคลอนไปทางรมฝปากหรอเขาไปทางดานลนหรอออกมาขางแกมกได (Facial, lingual,

lateral, extrusive luxations) อาการทพบคอผป วยหบปากหรอกดฟนไมได และเจบปวดมาก มกพบมเลอดออกมาก

การรกษาฉกเฉนฉดยาชาเพอบรรเทาอาการปวด กดฟนใหเขาไปในตำาแหนงเดม แลวลองใหผปวยกดฟนดวาสามารถกดไดในตำาแหนงเดม โดยสอบถามจากตวผปวยและสงเกตจากฟนขางเคยงสบลง ดามฟนใหแนนโดยใชลวด (Ligature wire) ผก หรอใชวสดซงคออกไซดยจนอลยดตดกบฟนขางเคยง ตรวจดใหแนใจวาฟนสบเขาทดแลว สงผปวยไปหาทนตแพทยเรวทสดเทาททำาได

ฟนถกกระแทกเขาไปในเบาฟน (Intrusive luxation) ถาเปนฟนถาวรโดยปกตจะทงไวไมดงฟนออกมา ฟนจะคอยๆ งอกยาวออกมาไดเอง แตตองแนใจวาตำาแหนงของฟนไมถกขวางอยดวย กระดกขา กรรไกรหรอฟนซ ขางเคยง สงผป วยไปหาทนตแพทยเรวทสดเทาทท ำาไดเพอฉายภาพถายรงส

ฟนถกกระแทกหลดออกมาจากปาก (Avulsions) จดมงหมายของการรกษาคอนำาฟนใสกลบเขาไปในเบาฟนใหเรวทสด ยงเรวยงดภายใน 30 นาทจะไดผลดทสด การรกษาเบองตนหาฟนใหพบ จบฟนตรงสวนตวฟน หามจบรากเดดขาด ลางนำาสะอาดเอาเศษสกปรกออกแตหามขดถรากฟนเพราะจะไปทำาลายเซลลและไฟเบอรทอยรอบๆ รากฟนซงจะเปนตวเชอมตอใหฟนตดกบกระดกเบาฟนตอไป

ใสฟนกลบเขาไปในเบาฟนโดยเรวทสด ดใหอยในตำาแหนงเดมเปรยบเทยบกบฟนคเหมอนซายขวา แลวใหผปวยลองกดฟนด ควรกดฟนและหบปากไดปกต ควรฉดยาชารวมดวยเพอบรรเทาอาการเจบปวดดามฟนใหแนนดงอธบายแลวในเรองรากฟนหกตามขวางและฟนถกกระแทกออกจากเบาฟน แลวสงผปวยไปหาทนตแพทยทนท ใหกนยาปฏชวนะ 7-10 วน ในรายทรากฟนสกปรกปนเป อนตองใหวคซนปองกนบาดทะยกรวมดวย

ถาใสฟนกลบเขาทไมไดเกบรกษาฟนใหชนโดยแชในนำาเกลอ นำานม หรอแมแตนำาลายของคนไขกได หอดวยพลาสตกหรออลมเนยมฟอลยให

ฟนชนตลอดเวลา ถาหาภาชนะไมไดใหผปวยอมฟนไวทกระพงแกมแลวสงผปวยไปหาทนตแพทยในทนทพรอมฟน 8, 9

ปญหาทเกดจากความผดปกตของเนอเยอในชองปากอาการของโรคและปญหาทเกดจากความผดปกตของเนอเยอในชอง

ปากมกเกดจากการตดเชอในชองปากเปนสวนใหญ อาการเร มตนมกไมรนแรงถงตองสงกลบฉกเฉน แตกมผลทำาใหเกดความเจบปวดไมสบายความสมบรณและความพรอมของรางกายลดลง ในรายทมอาการเร อรงของโรคมากอนกสามารถแสดงอาการของโรคในชองปากแบบเฉยบพลนขนได และในบางโรคถาสามารถวนจฉยไดแตเนนๆ จะชวยปองกนการแพรเชอไปยงกำาลงพลอนๆ ในหนวยได ปญหาทพบไดบอยๆ มดงนคอเหงอกคลมฟนทกำาลงขนอกเสบ (Pericoronitis) เปนการอกเสบของเหงอกทปกคลมฟนทกำาลงขน (Operculum) โดยเฉพาะฟนกรามลางซท 3 (Third molar) สวนของตวฟนอาจขนมาในชองปากหรอไมก ได เหงอกบรเวณรอบฟนทขนมอาการบวม แดง กดเจบ บางรายถากดจะมหนองไหลออกมาจากรองรอบๆ ฟน มกปวด อาปากไมคอยได อาจมไข และตอมนำาเหลองบรเวณคอขางทเปนโตและกดเจบ

การรกษาฉกเฉนใชเครองมอควเรท (Curette) ของทนตแพทยขดทำาความสะอาดบรเวณใตแผนเหงอกทคลมฟนและรอบๆ ฟน ใชนำายา 3% Hydrogen peroxide หรอ Normal saline บรรจในไซรงค ใชเขมเบอร 18 ฉดลางบรเวณใตเหงอกทคลมฟนและรอบๆ ฟน ทำาทกวนจนกระทงผปวยรสกดขน จากนนทำาซำาทก 3 วน และใหผปวยบวนนำาเกลออนๆ อมแลวบวนหลายๆ ครงประมาณ 5 นาทวนละ 6 เวลา จนกระทงมอาการดขน ในรายทปวดใหยาแกปวด ยาปฏชวนะจะใหเฉพาะในผปวยทมอาการบวมมากจนอาปากไมได มไข ตอมนำาเหลองโต นดทนตแพทยและสงตวเพอถอนฟนคด

ฝปรทนต (Periodontal abscess) เปนฝหนองบรเวณเหงอกรอบๆ ฟน แตตวฟนปกตไมมรอยผ เปนอาการหนงของโรคปรทนตหรอโรครำามะนาด สาเหตสำาคญเนองจากการดแลรกษาอนามยในชองปากไมด

และปลอยทงไวเรอรง มการอกเสบของอวยวะรอบๆ ฟนและเคาะเจบบนฟนซทเปน มอาการปวดตอๆ ตลอดเวลาและการปวดจะรนแรงขนได มการโยกของฟน ผปวยรสกวาฟนยาวขน มอาการบวมของเหงอกสวนบรเวณรากฟน อาจบวมมาทางดานตดลนหรอดานกระพงแกมได ถากดดวยนวอาจพบหนองไหลออกมาจากขอบเหงอกของฟนซนนได

การรกษาฉกเฉนเจาะหนองออกโดยเปดตรงขอบเหงอกของฟนซทเปนหรอใชมดผาตดกรดบรเวณเหงอกทมฝหนอง ใชควเรท (Curette) ของทนตแพทย ขดทำาความสะอาดเอาเศษอาหารและคราบจลนทรยออกจากรองเหงอกและรอบๆ ฟน ลางแผลดวย 3% Hydrogen peroxide หรอใช Normal saline โดยใชไซรงคและเขมเบอร 18 ฉดลางเขาไปในบรเวณรองเหงอก

เหงอกอกเสบ (Gingivitis) การอกเสบของเหงอกรอบๆ ฟนเนองจากการทำาความสะอาดไมดเพยงพอทำาใหยงมคราบจลนทรยตกคางอย แบคทเรยในคราบจลนทรยจะยอยเศษอาหารทตกคางอยตามฟนและรองเหงอกแลวปลอยสารพษและกรดออกมา ทำาใหเกดเหงอกอกเสบ เรมตนมกจะเกดบรเวณเหงอกสามเหลยมทอยระหวางฟน ถาปลอยท งไว อาการจะลกลามมากขน มกพบรวมกบมหนปน อาการทพบมเหงอกอกเสบ แดง บวม มเลอดออกไดงาย โดยเฉพาะเวลาแปรงฟน บางคนมอาการเจบ

การรกษาใชเครองมอขดหนปน (Curette) ขดทำาความสะอาดรอบๆ ฟน แนะนำาใหกำาลงพลบวนปากบอยๆดวยนำาเกลออนๆ สอนวธแปรงฟนและใชใหมขดฟนทถกวธเพอเพมประสทธภาพในการทำาความสะอาด ใหกำาลงพลรกษาสขภาพอนามยในชองปากใหด และหมนตรวจเชคสภาพเหงอกและฟนสมำาเสมอ

เรมในชองปาก (Recurrent herpetic gingivostomatitis ห ร อ Common fever blisters) เ ก ด จ า ก ก า ร ต ด เ ช อ Herpes simplex virus Type I แบบ Recurrent phase แตอาจพบเปน Primary phase กได พบไดทงในและนอกชองปาก อาการเรมเปนตมใสแลวเปลยนสเปนเหลอง พอตมใสแตกออกจะกลายเปนแผลตนๆ เจบปวด

มกพบเปนกลมหลายๆ ตมอยด วยกน มอาการบวมและปวดแสบ โดยเฉพาะทเหงอกจะมบวมแดง ปวดแสบมาก ผปวยอาจมตอมนำาเหลองโต มไขและไมสบาย โดยปกตจะหายเองภายใน 10-14 วน

การรกษาฉกเฉ นจะเป นการบรรเทาอาการเจบปวดและปองกน Secondary infection รวมกบการบำารงสขภาพ ในรายทเจบปวดมากใหรบประทานยาแกปวด ยาปฏชวนะจะใหเฉพาะแตในรายทมอาการมาก เพอปองกน Secondary infection ใหผปวยบวนปากดวยนำายาบวนปากทผสมยาแก ปวด ยาแก แพ หามใช Corticosteroids เชน Topical steroid ทาแผล เพราะอาจทำาใหอาการลกลามไปทอนๆ เมอผปวยบวนนำายาทผสมยาชาอาจมผลทำาให Gag reflex ลดลง ควรระวงการสำาลกเขาไปในหลอดลม ขณะทรบประทานอาหารและดมเคร องดม แนะนำาใหผปวยดมนำามากๆ รบประทานอาหารจำาพวกโปรตน ใหไวตามนและเกลอแรเสรม

หลกเลยงการรบประทานอาหารรอนๆ รสจด อาหารเหนยวหรอมลกษณะหยาบ งดสบบหร ดมสราและเครองดมทมแอลกอฮอล รกษาความสะอาดชองปากอยางดยงและพกผอนใหเพยงพอ หลกเลยงการสมผสบรเวณทเปนแผล แลวไปจบสวนอนของรางกายโดยเฉพาะตาและอวยวะเพศ เพราะจะทำาใหเกดการตดเชอทอวยวะนนๆ ได ปองกนการตดเชอไปสผอนโดยงดเวนการใชสงของรวมกบผอน

แผลรอนใน (Recurrent apthous stomatitis, RAS) ยงไม ทราบสาเหตแนชด บางวาเปนผลของภมคมกนของรางกายตอปจจยบางอยาง บางวาเปนปฏกรยาภมไวเกนตอแบคทเรยในชองปาก (Delayed hypersensivity ตอ Streptococcus sanguis) บางกวาเปนการสรางภมตานตอตนเอง (Autoimmune reaction)ผทพบเปนๆ หายๆ บอยครงควรไดรบการตรวจกรอง คนหาโรคทางระบบอนๆ รวมดวยเชน ซ ด (Anemia) เ บ า ห ว า น (Diabetes millitus) Inflammatory bowel disease หรอไดรบยากดภมคมกน (Immunosuppression) ปจจยเสรมททำาใหเกดแผลรอนในไดแก ความเครยด อาการบาดเจบจากการเคยว ถกกระแทก อาการแพ มการเปลยนแปลงฮอรโมน การรบประทานอาหารและเครองดมททประกอบดวยสารกลเทน (Gluten) ซงมมากในพวกธญญพช

แผลทพบมตงแตขนาดเลกไปจนถงขนาดใหญมากกวา 5 มม. ขนไปหรออยเปนกลมแผลเลกๆ ลกษณะแผลตนปกคลมดวยแผนเยอสขาวเทามขอบแดงลอมรอบ ผปวยมอาการปวดแสบปวดรอนมาก มกเกดบรเวณเนอเยอทขยบเขยอนไดเชน ลน กระพงแกม เยอบดานในของรมฝปาก

การรกษาจะเปนไปตามลกษณะอาการทางคลนกของผปวย ถาเปนแผลขนาดเลก แผลจะหายเองภาย ใน 10–14 วน ถามอาการปวดแสบม า ก ใ ห ท า แ ผ ล ด ว ย Topical corticosteroids เ ช น Kenalog Orabase 0.1% วนละ 2-3 คร งตอวน ใชผากอซซบแผลใหแหงกอนทายา หรอใชวาสลน (Petroleum jelly) ทาปดบนแผลกอนและหลงรบประทานอาหารและกอนนอน ในรายทมอาการรนแรงเจบปวดมาก ใหรบ

ประทานยาแกปวด ในรายทเปนแผลใหญหายชาซงอาจนานเปนเดอนได ใหอมบวนปากดวยนำายาทผสมยาปฏชวนะรวมดวย เชน Tetracycline hydrochloride solution แนะนำาผปวยใหรบประทานอาหารรสออน หลกเลยงอาหารรอนๆ รสจด อาหารเหนยวหรอหยาบ งดสบบหร งดสราหรอเครองดมทมแอลกอฮอล และนำาอดลม ใหรกษาความสะอาดชองปากใหดยงควรตรวจหาสาเหตของอาการบาดเจบอนๆ ในชองปากของผปวยรวมดวยเชน กดแกม กดปาก กดลนหรอจากการแปรงฟน เพอจะไดทำาการแกไขและปองกนการเกดแผลซำาอก

เ ห ง อ ก อ ก เ ส บ เ น อ ต า ย (Acute necrotizing ulcerative gingivitis, ANUG, Ulceromembranous gingivitis, Vincent's infection, Trench mouth) สาเหตเกดจากการตดเชอ spirochete ก ล ม Borrelia vincenti แ ล ะ Provotella intermedia โดยมปจจยเสรมคอภาวะทพโภชนาการ ภาวะเครยด มการตดเชอไวรส และการพกผอนไมเพยงพอ อาการทพบเหงอกมการอกเสบอยางเฉยบพลนและรนแรง บวม มเลอดออกงาย เปนแผลเจบ เหงอกบ ร เ ว ณ ซ อ ก ฟ น (Interproximal papilla) จ ะ พ บ Pseudomembranous necrotic tissue สขาวหรอเทาปกคลม ซงอาจลกลามไปยงขอบเหงอก ปากมกลนเหมน การตดเชอทำาใหผปวยมไขสง เบออาหาร ออนเพลย ตอมนำาเหลองโต และอาจพบมความสมพนธกบ AIDS

การรกษาทำาไดโดยลางแผลเพอกำาจดสงสกปรกและเนอเยอโดยใช 3% Hydrogen peroxide หรอ Normal saline ใสไซรงคฉดลางบรเวณทเปน ลางแผลทกวนจนกระทงอาการทเลา ใหผปวยอมบวนปากดวยนำาเกลออนๆ อมบวนหลายๆ ครงประมาณ 5 นาท วนละ 6 ครง ใหยาปฏชวนะ Penicillin หรอในรายทแพ Penicillin ให Erythromycin ในรายทมอาการไขสงและมตอมนำาเหลองโต ทำาความสะอาดเหงอกและฟนโดยใชควเรท (Curette) ขดเนอเยอทเนาเป อยบรเวณเหงอก รวมทงเศษอาหารคราบฟนและหนปนออก

แนะนำาผปวยใหรบประทานอาหารออน หลกเลยงอาหารรสจดและอาหารทเหนยว แขง งดเวนการสบบหร เครองดมพวกแอลกอฮอลและนำาอดลม รกษาความสะอาดในชองปากอยางด ดวยการแปรงฟนและใชไหมขดฟน พกผอน งดออกกำาลงภายใน 24 ชวโมง ในหนวยสนามทการสขาภบาลไมดเพยงพอ ใหระมดระวงการตดตอไปยงผอน งดใชชอนสอม แกวนำารวมกบผอน 10

ปญหาทเกดเนองจากการรกษาทางทนตกรรมปญหาทเกดเนองจากการรกษาทางทนตกรรม บางครงผปวยทไดรบ

การรกษาในชองปากแลว อาจเกดผลขางเคยงจากการรกษาไดเชน เกด

แผลดรายซอกเกตหลงจากทำาการถอนฟน วสดอดฟนแตกหกหลงการอดฟน แผลกดจากฟนปลอม เปนตน ปญหาดงกลาวสามารถกอใหเกดความเจบปวดและกอใหเกดความรำาคาญใหแกกำาลงพลได และถาปลอยทงไวอาจทำาใหอาการตางๆ เพมมากขน บนทอนสขภาพของกำาลงพลและความพรอมในหนวยสนามได การรกษาแกปญหาสามารถกระทำาไดในหนวยสนาม สามารถชวยลดการสงกลบของกำาลงพลได

แผลดรายซอกเกตหลงถอนฟน (Postsurgical alveolar infection, Dry socket, Localized osteitis)

เปนอาการอกเสบของกระดกเบาฟนหลงจากการถอนฟน หลงถอนฟนควรมลมเลอดแขงตวปดกระดกเบาฟน เพอปองกนไมใหกระดกสมผสกบนำาลายและเศษอาหารทเขาไปในเบาฟน แตผปวยอาจบวนนำามากจนลมเลอดหลดออกหรอแคะแผลในเบาฟนหลงถอนฟน กระดกเบาฟนจะไมมอะไรปกคลมจงเรยก วาดรายซอกเกต (Dry socket) ทำาใหมการตดเชอของกระดก มกเกดหลงจากถอนฟนมาได 2-5 วน พบบอยหลงจากถอนฟนคดในฟนกรามลางซท 3 ผปวยมกมอาการปวดอยางรนแรงกระจายไปทวบรเวณทเพงถอนฟนมา มกบนวามกลนปากเหมนมาก ถาตรวจดในปากมกพบมเศษอาหารอยเตมเบาฟนทเพงถกถอนไป ถาทำาความสะอาดจะพบกระดกเบาฟนไมมอะไรปกคลม

การรกษาทำาไดโดยฉดลางแผลชาๆ อยางนมนวล ในเบาฟนดวยนำาเกลออนๆ กนนำาลายบรเวณนนดวยมวนสำาลหรอกอซ ซบในเบาฟนใหแหง ใชสำาลชบนำามนกานพล แพคใสลงไปในเบาฟนใหเตม เปลยนสำาลทแพคในแผลทกวนคอยๆ ลดขนาดสำาลทแพคลงทกๆ วน (เปรยบเทยบกบของวนกอน) จนผปวยไมมอาการปวด โดยทวไปภายใน 1 สปดาห ในรายทปวดมากๆ ใหรบประทานยาแกปวดได ยาปฏชวนะไมแนะนำาใหใชในผปวยทกราย 2, 11

ว ส ด อ ด ฟ น แ ต ก ห ร อ ห ล ด (Broken or Lost restorations) หลงจากอดฟนไปแลวอาจมการแตกหกของวสดอดได ผปวยจะรสกร ำาคาญหรอเสยวฟน เมอรบประทานอาหารหรอดมนำาเยน ถาเปนการแตกของวสดอดดานขางของฟนกรามระหวางซอกฟนจะมเศษ

อาหารอดเขาไปทำาใหรสกปวดรำาคาญได บางรายอาจพบมสวนทแหลมคมของวสดอดทเหลอหรอคมฟน บาดลน แกม หรอรมฝปากเปนแผลได

การรกษาทำาไดโดยคบเอาวสดอดทหลดคางอยทฟนออก ใชเครองมอ Spoon excarvator ขดรอบบรเวณทอดไวเกาตกเอาเศษอาหารและเนอฟนผนมๆ ออก ซบฟนใหแหง ใสสำาลชบดวยนำามนกานพลในรผผสมซงคออกไซดยจนอลปดทบบนสำาล ใหผปวยกดฟนแนนๆ แลวลองเคยวฟนซนนด แลวใชสำาลกอนเลกๆ ชบนำา ซบใหหมาดๆ เชดวสดสวนเกนออกจากฟน สงตอผปวยไปพบทนตแพทยเพออดฟน เมอถงเวลาพก

แผลกดจากฟนปลอม (Denture sores) เหงอกใตฟนปลอมเปนแผลอกเสบเกดจากการกดของฟนปลอม มกจะเปนตามขอบๆ ฟนปลอมทไมแนบสนทกบเหงอก เมอผปวยเคยวทำาใหมแรงกดทจดใดจดหนง มากกวา ทำาใหเหงอกถกบาดเปนแผล ถาใหผปวยถอดฟนปลอมออกมกพบเหงอกใตฐานฟนปลอมมรอยกด อกเสบบวมแดง มอาการเจบปวด หรอแสบบรเวณแผล ในรายทใสฟนปลอมตลอดเวลาในหนวยสนามไมไดถอดแชนำาไวในตอนกลางคน ทำาใหเกดการตดเชอราทใตฐานฟนปลอมได เมอถอดฟนปลอมออกอาจพบเพดานหรอเหงอกขางใตมฝาขาวมลกษณะเปนปยรวมกบการอกเสบ และปวดแสบปวดรอน

การรกษาคอถอดฟนปลอมออกแชนำาไวจนกวาแผลหรออาการอกเสบหาย ซบแผลใหแหง แลวทาแผลดวย Kenalog Orabase 2-3 ครงตอวน ในรายทปวดมากๆ ใหอมบวนปากดวยนำายาทมยาชา กอนรบประทานอาหาร แนะนำาแกผปวยใหอมบวนปากดวยนำาเกลออนๆ อมบวนหลายๆ ครงรบประทานอาหารนม รสจดๆ งดสบบหร ดมสรา และนำาอดลม รกษาความสะอาดชองปากเปนอยางด ใหไปพบทนตแพทยเพอแกไขฟนปลอม

ในรายทมการตดเชอราใหถอดฟนปลอมออกและใหบวนปากดวยนำายาบวนปากตานเชอรา(Nystatin solution) เมอมอาการดขนแลว ใหไปพบทนตแพทยเพอทำาฟนปลอมใหมปญหาทเกยวกบขากรรไกร

ทพบไดบอยไดแกขากรรไกรคาง การเจบปวดของขอตอขากรรไกร และขากรรไกรหก ขากรรไกรคาง (Dislocation of mandible) เกดจากขอตอขากรรไกรลาง (Temporomandibular joint) ตดขดไมสามารถหบปากลงได มกเกดหลงอาปากกวางๆ เวลาหาวหรอเวลาหวเราะ มการหดเกรงของกลาม เนอขากรรไกร มอาการปวดถงปวดมากได

การรกษาฉกเฉนทำาโดยใชหวแมมอวางหลงฟนกรามซสดทายของขากรรไกรลางทงสองขาง แลวกดลงแรงๆ ใหขอตอขากรรไกรกลบเขาท ผปวยจะหบปากลงได ในรายทเจบปวดมากใหยาชาจะทำาใหทเลาอาการปวดกลามเนอ อาการเกรงจะลดลง ขากรรไกรจะเคลอนกลบเขาทได11

ปวดขอตอขากรรไกร (Temporomandibular pain syndrome) เปนอาการของความผดปกตของขอตอขากรรไกรลางกบกระดก Temporal (Temporomandibular joint) บางรายมอาการเมอยขากรรไกรหลงตนนอน เวลาเคยวอาหารหรอเวลาพด ปจจยททำาใหเกดมหลายสาเหตมกพบในผทมความเครยด ผทมอปนสยขบเคยวฟนหรอกดเนนฟนตลอดเวลาหรอนอนกดฟนในตอนกลางคน อาจมเสยงดงตรงขอตอเวลาอาปากหรอหบปาก อาการอาจเกดขนเปนระยะ ผปวยมอาการของกลามเนอบดเคยวอาหารหดเกรง อาปากไดจำากด ในรายทเปนมากมอาการปวด อาปากไมขน บางรายอาจมอาการปวดราวไปบรเวณห ใบหนาและบรเวณคอได บางรายมปวดศรษะเรอรง ทำาใหผปวยรสกหงดหงด รำาคาญไมสบายตลอดเวลา มผลตอประสทธภาพการทำางานและคณภาพชวตของผปวย

การรกษาฉกเฉนคอประคบรอนบรเวณแกมและขอตอดานทปวด ในรายทปวดมากใหยาแกปวดและ

ยาคลายกลามเนอ ใหยา Tranquilizer เชน Valium 5 มก. กอนนอน ถาใหยาและประคบ 5 วนแลวอาการยงไมดขน ควรสงตอผปวยไปพบ

ทนตแพทยเพอพจารณาใสเครองมอ Splint เพอลดอาการหดเกรงของกลาม เนอ 11-14

ขากรรไกรลางหก (Fracture of mandible) พบไดบอยมาก มกเกดจากอบตเหต บรเวณทพบบอยคอตรงสวนของ Neck of condyle ผปวยอาจถกกระแทกทางดานหนงของขากรรไกรแลวสงผลทำาใหอกดานของขากรรไกรหกและกระแทกตรงปลายคางมผลทำาให Neck of condylar และบรเวณ Parasymphyseal regions หก อาการทพบคอเคลอนไหวขากรรไกรไดจำากด มการเคลอนทผดปกตของขากรรไกร อาจมเสยงกอบแกบเมอขยบขากรรไกร การเรยงตวของฟนและการสบฟนผดไปจากปกต บางรายกดฟนไมสบลงอยางทเคยเปน มการเกรงหดตวของกลามเนอบดเคยว อาจพบมแผลเปดในชองปากและพบรอยชำาเขยวบรเวณเพดานออนและสวนขางของ Pharynx

ควรสงตอผปวยกลบเพอการรกษา (Reduction and fixation) ตรวจดวาแผลและกระดกทหกไมขดขวางการหายใจของผปวย พจารณาใชผาหรอ Bandage พนใตคาง แลวไปโพกผกบนศรษะเพอดามไมใหขากรรไกรลางสวนทหกขยบเขยอน ใหยาแกปวดในรายทมอาการปวดและใหยาปฏชวนะ 2, 11,14

ปญหาฉกเฉนทางทนตกรรมดงทไดกลาวมาแลวในเบองตนนน สวนใหญเปนปญหาทสามารถหลก เลยงและปองกนได ถากำาลงพลสามารถรกษาอนามยชองปากสวนบคคลเปนอยางดและมการตรวจเชคสภาพในชองปากสมำาเสมอ โดยทวไปโรคในชองปากสวนใหญในระยะเรมตนจะไมแสดงอาการผดปกตหรอมอาการเจบปวดใดๆ แตถาปลอยละเลยไวโรคมกจะลกลามมากขนเปนเรอรงและไมหายไดเอง ผปวยจะรวามปญหาเมอมอาการเจบปวดหรอมอาการอนๆ เกดขนแลว ซงหมายถงอาการโรคอยในขนรนแรงแลว และนอกจากนอาการและปรมาณของโรคมแนวโนมเพมมากขนตามอาย การรกษาทางทนตกรรมไมสามารถทดแทนสวนของฟนหรออวยวะรอบรากฟนทถกทำาลายแลวได แตทำาการรกษาเพอใหฟนอยในสภาพทสามารถทำาหนาทไดเชนการอดฟนเปนการบรณะซอมแซมสวนท

ผใหสามารถใชฟนเคยวอาหารได การขดหนปนหรอเกลารากฟนเปนการกำาจดสาเหตของโรคสวนหนงออกไป เพอปองกนไมใหเกดการทำา ลายของกระดกรอบรากฟนซงมผลทำาใหฟนโยก ประสทธภาพในการบดเคยวอาหารลดลง การใสฟนปลอมเพอใหทำาหนาทบดเคยวอาหารไดทดแทนฟนทถกถอนไป เปนตน การปองกนโรคในชองปากจงเปนเรองทสำาคญและจำาเปนมากและขนกบการดแลรกษาสขภาพชองปากอนามยสวนบคคลเปนหลก

จากการศกษาในหนวยทหารของสหรฐอเมรกาหนวยทใหการทนตกรรมปองกนแกกำาลงพลปญหาฉกเฉนทางทนตกรรมในสนามจะมจำานวนลดลง หนวยทมการตรวจสขภาพชองปากประจำาปสามารถลดอตราเจบปวยฉกเฉนทางทนตกรรมลงไดถงรอยละ 502 ทกหนวยในกองทพบกควรจดใหมการตรวจกรองหาปญหาสขภาพของกำาลงพลและใหการดแลรกษาในทตงปกตกอนสงกำาลงพลไปประจำาการในหนวยสนามและควรจดอยในระเบยบปฏบตประจำาของหนวยทงทตงปกตและหนวยทหาร หนวยควรจดใหม โครงการทนตกรรมปองกนประจำาหนวยโดยแพทยทหารเปนผรบผดชอบดแลในกรณทไมมทนตแพทยบรรจ ซงรายละเอยดของโครงการควรประกอบดวย 5 สวนสำาคญดงนคอ

1. การตรวจสขภาพชองปากประจำาปและใหการรกษาผปวยทตรวจพบมปญหาทนตกรรมในหนวยทมทนตแพทยหรอสงตอเพอการรกษาเฉพาะในหนวยทไมมทนตแพทยเพอปองกนการลกลามของโรคตอไป รวมทงการฟ นฟสขภาพในชองปาก

2. กำาลงพลควรไดรบอนญาตไปพบทนตแพทยปละสองคร งเพอทำาความสะอาดชองปากเชน ขดหนปน ขดคราบฟน เปนตน แมไมรสกวามอาการผดปกตใดๆ กตามเพอปองกนโรคปรทนตและฟนผ

3. หนวยควรใหสขศกษาเกยวกบโรคในชองปากทส ำาคญและการปองกน การดแลรกษาฉกเฉนรวม ทงการดแลสขภาพอนามยชองปากทถกตอง

4. สงเสรมใหกำาลงพลดแลสขภาพและรกษาอนามยชองปากเปนอยางด ดงมรายละเอยดดงตอไปน คอแปรงฟนอยางวนละ 2 ครง หลง

อาหารเชาและทสำาคญคอกอนนอน ถาอยในสถานะการณทไมเออ อำานวยเชนในหนวยสนามไมสามารถแปรงฟนไดใหใชนวมอถแทนแปรงไดและบวนปากแรงๆ ดแลรกษาสภาพแปรงสฟนใหด เมอใชเสรจ ผ งใหแหง หมนเปลยนแปรงสฟนเมอหมดสภาพ เพอใหสมรรถภาพการแปรงดอยเสมอ ใชใหมขดฟน (Dental floss) ทำาความสะอาดซอกฟนเพอกำาจดเศษอาหารและคราบจล นทรยท อยระหวางซอกฟนใหสะอาด หนวยควรจดใหม กระจกเงาทสำาหรบแปรงฟนของกำาลงพลเพอสามารถมองเหนชองปากไดดทำาใหการแปรงมประสทธภาพขน 10

5. การปองกนจะมประสทธผลไดกจากความรวมมอของทกฝาย แตทสำาคญคอกำาลงพลไดตระหนกวาการรกษาสขภาพและอนามยชองปากสวนบคคลเปนสงทจำาเปนตองกระทำาเปนอยางดและตอเนองไปตลอดชวต และกองทพควรสนบสนนใหมการตรวจสขภาพชองปากเปนสวนหนงของการตรวจโรคประจำา ปของกำาลงพลและจดใหมบรการทนตกรรมใหทวถงและมประสทธภาพ ใหกำาลงพลสามารถเขาถงบรการไดเทาเทยมกนในทกหนวยการใหบรการทนตกรรมในกองทพบกทมอยในปจจบน 1

หนวยทนตกรรมในกองทพบกไทยมหนวยทมท นตแพทยหรอเจาหนาททนตกรรมไดแกนายสบทนตกรรม ปฏบตหนาทใหบรการทนตกรรม หนวยปฏบตงาน หรอหนวยงานหลกประกอบดวย 3 หนวยซงประกอบดวย

หนวยปกตไดแกหนวยทนตกรรมทสงกดอยในโรงพยาบาลระดบตางๆ ของกองทพบก (กองทนตกรรมหรอแผนกทนตกรรมในโรงพยาบาลตำากวา 150 เตยง) หรอหนวยรกษาพยาบาลของหนวยเชนหนวยตรวจโรคและกองพยาบาลของหนวย เปนตน

หนวยสนามไดแกหนวยกำาลงรบทใหบรการทนตกรรมสนาม เชน มว.สร. กรม ร. บรการทนตกรรมสนามของ พน สร.พล บรการทนตกรรมของกองพนทหารเสนารกษ บชร. (กองทพภาค)

หนวยชวยทางวชาการ ฝายอำานวยการทางวชาการและฝายกจการพเศษของกรมแพทยทหารบกได แกกองทนตแพทยกรมแพทยทหารบก ซงสามารถสนบสนนการใหบรการทนตกรรมเคลอนทใหกบหนวยทรองขอ

การใหบรการทนตกรรมในสวนกำาลงรบของกองทพบกไทย มการจดใหมการบรการในหนวยแบงเปน 3 ระดบดงตอไปนคอ

ระดบกรม หนวยทมการใหบรการทนตกรรมไดแก ตอนทนตกรรม มว.สร.กรม(ร.) และกรม(ม.) มทนตแพทยและเจาหนาททนตกรรมพรอมยทโธปกรณตาม อจย. สามารถใหบรการทนตกรรมสนามไดในขอบเขตจำากด เนองจากยทโธปกรณ (เครองมอ) และกำาลงพล (บคลากร) มจำากด หากมพนธกจ (ปญหาของผปวย) เกนขดความสามารถกจะดำาเนนการสงกลบหรอรองขอการสนบสนนหนวยเหนอไดระดบกองพล หนวยทมการใหบรการทนตกรรมไดแกกองรอยเสนารกษ กองพนเสนารกษ ในอตราของกองพลทหารราบ กองพลทหารมา กองพลทหารปนใหญตอสอากาศยาน มทนตแพทย (ร.อ.) และนายสบทนตกรรม (จ.) อยในอตรา 4 กองรอยตอหนงกองพลระดบกองทพภาค หนวยทมการใหบรการทนตกรรมไดแกกองรอยทหารเสนารกษสนบสนน กองพนทหารเสนารกษ กองบญชาการชวยรบ มทนตแพทย (พ.ต.) และนายสบทนตกรรม (จ.) อยในอตรา

หนงสออางอง:1. ยทธนา ค นธา . การใหบรการท นตกรรม , หนงสอค มอการสอน

หลกสตรชนนายพน โรงเรยนเสนารกษ กรมแพทยทหารบก , 2538:3-20.

2. Haney Scott CDR , DC, USN. Diagnosis and Treatment of Dental Emergencies By Military Physicians : Dental Care in an Operation Environment , Military Medicine, USUHS p.16-25.

3. Rosenberg SW, Arm RA. Clinicians’s Guide to Treatment of Oral Conditions : The American Academy of Oral Medicine, 1997:10–25.

4. Bricker SL, Langlais RP, Miller CS. Oral Diagnosis, Oral Medicine and Treatment Planning 2nd ed. Philadelphia : Lea & Febiger, 1994:535-706.

5. Wood NK, Goaz PW. Differential Diagnosis of Oral Lesions, 4th ed. St Louis : Mosby–Year Book, Inc., 1991:62-222.

6. Sutthavong S. The survey of oral health and behavior of Army personnel and family. Department of Military and Community Medicine, Phramongkutkloa Medical College,1998.

7. Anusavice KJ. Phillips’ Science of Dental Materials, 10th ed., Philadelphia : WB Saunders, 1996:543-545.

8. Haney Scott CDR, DC, USN : Treatment of Traumatic Dental Injuries By Nondental Personnel : Dental Care in an Operation Environment : Military Medicine, USUHS p.1-15.

9. Andreasen JO, Andreasen FM. Essentials of Traumatic Injuries to the Teeth. Copenhagen : Blackwell Munksgaard, 1990:9–132.

10. Military Hygiene. Military Medical Manual. 3rd ed. Harrisburgh : The Military Service Publishing Co., 442-3.

11. Kwon PH, Laskin DM. Clinician’s Manual of Oral and Maxillofacial Surgery, 2nd ed. London : Quintessence Publishing Co, Inc., 1997:285–356.

12. Mcneill C. Temporomandibular Disorders Guidelines for classification, Assessment, and Management. The American Academy of Orofacial Pain. London : Quintessence Publishing Co, Inc., 1990:61-79.

13. McNamara JA Jr, Seligman DA, Okeson JP. Occlusion, orthodontic treatment and temporomandibular disorders : a review. J Orofac pain 1995;9:73-86.

14. Bowen TE. Maxillofacial Wounds and Injuries. Emergency War Surgery Nato Handbook, 1988:302-303.