Wika at Linggwistiks

Ano ang Wika?

Ang wika ay isang bahagi ng pakikipagtalastasan. Kalipunan ito ng mga simbolo, tunog, at mga kaugnay na batas upang maipahayag ang nais sabihin ng kaisipan. Tinatayang nasa pagitan ng 6,000 hanggang 7,000 ang mga wika sa daigdig, depende sa kung gaano katiyak ang pangahulugan sa "wika", o kung paano ipinag-iiba ang mga wika at mga diyalekto. Ang siyentipikong pag-aaral ng wika ay tinatawag na linggwistika Nag-ugat ang salitang wika mula sa wikang Malay. Samantalang nagmula naman sa Kastila ang isa pang katawagan sa wika: ang salitang lengguwahe.

Tinatawag ding salita ang wika. Katulad ng language - tawag sa wika sa Ingles - nagmula ang salitang lengguwahe o lengwahe sa salitang lingua ng Latin, na nangangahulugang "dila", sapagkat nagagamit ang dila sa paglikha ng maraming kombinasyon ng mga tunog, samakatuwid ang "wika" - sa malawak nitong kahulugan - ay anumang anyo ng pagpaparating ng damdamin o ekspresyon, may tunog man o wala, ngunit mas kadalasang mayroon

Lahat ng tao ay may unang wikang kinagisnan at natutunan pero sa panahon ngayon madali nang makarating sa ibat ibang lugar. Malamang na ang marami sa atin ay mayroong pangalawa,pangatlo, o pang apat na wikang ginagamit sa ibat-ibang pagkakaton sa araw-araw nating buhay. Ang Pilipinas ay isang bansang may napakaraming wika kaya bihira na ang pilipinong monolinggwal.

Sa ating wika tayo nakapagpapahayag ng ating mga damdamin. Ginagamit ng tao ang wika sa kanyang pag-iisip, sa kanyang pakikipag-ugnayan at pakikipag-usap sa ibang tao, at maging sa pakikipag-usap sa sarili. Sa medaling salita ang wika ang behikulo ng ating ekspresyon at komunikasyon na epektibong nagagamit. Batay sa popular at nagging tradisyunal na depinisyon, ang wika ay system ng mga arbitraryong vocal-symbol na ginagamit ng mga myembro ng isang komyuniti sa kanilang komunikasyon at pakikipag-ugnayan sa isat-isa.

Sistem ng mga rulSistem ng mga Rul

Kapag bumubuo tayo ng sentens, hindi lamang ito isang simpleng pagdudugtong-dugtong ng mga salita. Halimbawa sa pag-aaral natin ng pangalawang wika, hindi ito kaso sa pagpili lamang ng mga salita sa isang diksyunaryo na basta na lang pagdudugtong-dugtungin. Kailangan malaman muna natin ang system sa pagbuo ng tama o gramatikal at makabuluhang sentens sa wikang pinag-aaralan dahil bawat wika ay may kanya-kanyang pamamaraan para dito. Sa tagalog at iba pang wika ng Pilipinas (WP) ay may ilang mga salitang nagpapakita ng relasyon ng iba pang mga salita sa loob ng isang sentens tulad ng makikita sa sumusunod:

1.a.

Lumalakad nang paluhod si Ana sa simbahn ng Quiapo tuwing Byernes.

Ang mga salitang katulad ng nang, si, sa, ng ay may mga espisipik na fangsyon na syang dahilan para maging tama at makabuluhan ang binuong sentens. Para naman maintindihan ang tinutukoy na mga fangsyon ng mga salitang ito, tingnan kung tama at makabuluhan pa ang kinalabasan ng sentens 1.a sa binagong pagkakasunod-sunod ng mga salita nito sa sentens 1b. Kumbenasyon ang paggamit ng asterisk para sa mga di-gramatikal, hindi tanggap o hindi na naririnig na mga anyo ng wika.

1.b.

*Lumalakad si paluhod nang Ana sa tuwing simbahan Quiapo ng Byernes.

Halimbawa 2.2a. Pinatay ni Cain si Abel.

2b. Pinatay ni Abel si Cain.

Sa mga halimbawa,alam natin kung sino ang pinatay at pumatay hindi lamang dahil sa verb kundi dahil sa paggamit ng mga salitang ni at si. Sa Ingles, ang katumbas ng 2 sentens na ito ay Cain killed Abel at Abel killed Cain.

Sa Filipino, nalaman natin kung sino ang mamamatay-tao dahil sa paggamit ng ni.

Sa Ingles naman, nalaman natin kung sino ang pumatay at pinatay dahil sa pusisyon sa loob ng sentens;nasa unahan ng verb ang taong pumatay at nasa hulihan naman nito ang taong pinatay.Ibig sabihin,iba ang pamamaraan ng Filipino at Ingles para ipakita ang relasyon ng mga salitang nakapaloob sa sentens.

Isang katiyakan nang masasabi na may pamamaraang sinusunod o nasusunod sa wika na hindi lamang lumalabas sa pagbubuo ng mga sentens kundi sa pagbuo ng mga salita at sa pagkakasunod-sunod ng mga tunog sa mga salita. Kung sa Ingles lahat ng sentens ay kelangang may verb, sa mga WP katulad ng tagalog may mga sentens tayong hindi nangangailangan ng verb, halimbawa:

3a. Ana is kind and intelligent.

3b. Matalino at mabait si Ana.

Sa pusisyon naman ng mga tunog sa isang salita, sa wikang Ingles, walang salitang pwedeng magsimula sa tunog na nirerepresent ng sinusulat na ng na pwede lamang Makita sa gitna o sa hulihan ng mga salita.

Halimbawa:

singing “kumakanta”

Sa tagalog, ang tunog na ito ay pwedeng bigkasin sa simula, sa gitna o sa hulihan ng salita.

Halimbawa:

ngayon, bangin, saging.

Ibig sabihin kahit na magkapareho ang tunog, magkaiba ang system o pattern ng mga tunog sa Ingles at Tagalog kaya naman mapapansin nating hirap bigakasin ng mga neytiv-spiker ng Ingles ang mga salita sa Tagalog na ngiti, nganga,ngipin.

Sistem ng mga arbitraryong vokal-simbol

Kapag nagsasalita tayo, ang bawat salitang binibigkas natin ay isang serye ng mga tunog na kumakatawan sa isang bagay (lapis, turumpo), ideya (pag-aaral, katotohanan), o isang fangsyon (si, nang, ni). Sinasabing vokal ang mga simbol na ito dahil ang kabuuan ng bawat isa ay bunga ng galaw ng mga vocal-organ natin kapag nagsasalita tayo.

Matagal ding pinag aksayan ng panahon ng mga greek filosofer nung mga unang panahon ang pagtatalo ungkol sa kung anong mayroon bang natural na koneksyon ang isang simbol sa kung anumang ipinahahayag nito.

Sa hinaba-haba ng kanilang pagtatalo, ang lumabas ay walang natural na koneksyon sa pagitan ng symbol at sa ipinapahayag nitong kahulugan dahil bunga ito ng kaugalian. Ibig sabihin, arbitrary ang mga symbol tulad ng paggamit ng tagalog bahay, Kastila casa, Franses miason, Hapon uchi, at Ingles house

Pagkamalikhain ng Wika

Ang pagakamalikhain ng wika o pamamaraan ng ekspresyon ang sinasabing pinakamahalagang katangian nito. Ayon kay Chomsky (1965) ang pagkamalikhain ng wika ay makikita sa kakayahan ng tao lamang at wala sa ibang nilalang. Naipapahayag ng tao sa wikang kinagisnan at natutunan ang kabuuan ng kanyang karanasan, damdamin at pag-iisip batay sa hinihingi ng ibat-ibang pagkakataon at mga pangangailangan, maliwanag na dahilan para sabihing ang wika ay isang katangian na yunik sa tao lamang.

May eksperiment na ginagawa para malaman kung ang komunikasyon nga bang mga hayop ay katulad ng sa wika ng tao, pero magpahanggang ngayon ay hindi pa ito napapatunayan.

Halimbawa sa Tagalog, magkaiba ang kahulugan ng dalawang magkasunod na sentens at depende sa hinihingi ng pagkakataon ang gagamiting paliwanag tulad sa sitwasyon ng napakagabi nang pag-uwi ng bahay ng isang tao.

Hal.

a. Nagpahatinggabi na ako sa opisina.

b. Hinatinggabi na ako sa opisina.

May grammar ang lahat ng wika

Bawat spiker ng wika ay may kakayahang bumuo at umunawa ng mga sentens sa kanyang wika. May kakayahan din syang magsabi kung tama o mali ang isang sentens. Ang kakayahang ito ang tinatawag na kanyang linggwistik-kompitens (Chomsky 1965) at meron sya nito dahil nasa kanyang sabkonsyus ang kabuuan ng pamamaraan ng pagbuo ng salita, sentens, at kombinasyon ng mga ito. Samakatuwid, ang mga rul sa pagbuo ng mga sentens ang grammar ng isang wika. Kaugnay nito, mahalagang maintindihan na lahat ng wika ay may grammar at itoy nahahati sa sumusunod:

1.Fonetiks – ay may kinalaman sa artikulasyon ng mga tunog.

2.Fonoloji – ay tungkol naman sa pagpapatern o kumbinasyon ng mga tunog na ito sa loob ng isang wika.

3.Morfoloji – ay may kinalaman sa pagbuo ng mga salita.

4.Sintaks – sa pagbubuo ng mga sentens

5.Semantiks – ay may kinalaman sa interpretasyon ng mga kahulugan ng mga salita at sentens.

Lahat ng grammar ay pantay-pantay

Walang katotohanan ang isa pang koment na nagsasabing primitive o mababa ang grammar ng ibang wika. Hanggat naipapahayag ng mga spiker ng isang wika ang anumang gusto nilang ipahayag hindi pwedeng sabihing primitive ang grammar ng wika nila. Maaaring may mga kulturang sinasabing primitive dahil degri ng kabihasnan o standard ng isang kultura ang pinagbabatayan pero hindi ito nangangahulugang primitive din ang grammar ng wika nila. Kung sapat na natutugunan ng kanilang wika ang kinakailangan nila sa pakikihalubilo sa loob nag kanilang kulturang kinabibilangan, hindi pwedeng sabihing primitiv o mababa ang grammar ng wika nila.

Nagbabago ang Wika

Ang pinakamadaling maapektuhan ng pagbabago ng wika ay ang bokabularyo nito. Sa kaso sa Pilipinas, ang matagal na ding impluwensya ng ibang bansa ay nagdadagdag sa bokabularyo ng ating mga wika ng mga salitang hiram na galing sa Instik, Arabik, Kastila, Ingles, at Hapon,

Halimbawa:

Pansit, lomi, syopaw,swerte,sibuyas, mansanitas, magkodakan, kompyuter, siroks, tempura, japayuki atbp.

Querida – kerida

Boundary( hangganan) – Bawnderi(perang ibinabayad ng drayber sa may-ari sa pagpasada ng kanyang taxi.)

LinggwistiksLinggwistiks

Ang linggwistiks ay ang sayantific na pag-aaral ng mga wika ng tao.

Linggwist - ang taong ang pangunahing inters sa pag-aaral ng wika ay ang maanalays at madeskrayb ang nakapaloob na system ng rul sa wika sa sistematikong paraan.

Mayroon ding mga linggwist na may inters na pag-aralan ang kasaysayan o historical-development ng mga system ng wika pati na rin ang namamagitang relasyon ng mga ito sa isat-isa.

Poliglot – tawag sa taong maraming wika.

Maikling histori ng pag-aaral ng Wika

Napakatagal nang panahon na pinag-aralan ang mga wika ng tao. Bahagi ng mga unang pag-aaral ang nabanggit na sa itaas na mahabang pagtatalong namagitan sa mga Greek Filosofer nun tungkol sa pagkakaron o di pagkakaron ng natural na koneksyon ng isang salita at kahulugan nito (mga natyuralist kontra mga konvensyonalist). Nasundan ito ng mahaba pa ring pagtatalo tungkol naman sa pagiging regular o di regularng mga wika (mga analojist kontra mga anomalist) na syang nagbibigay-daan para maaydentifay ang mga bahagi ng pananalita sa wikang Greek. Nang mabuo na ang pag-aaral ng mga Greek na gramaryan para sa grammar ng kanilang wika, inadap naman ng mga Romano ang gramatikal-patern ng Greek sa pagtuturo at pagpapalaganap nila ng wikang Latin. Ang nabuong grammar ng Latin ang ginawa naming modelo sa pagtuturo ng iba pang wika lalo na sa Europe sa loob ng mahabang panahon na kinilala ngayong tradisyunal na grammar.

Sa pagtatapos ng ikalabinsiyam na sentyuri itinatakda ang sinasabing pagsisimula ng mga unang linggwistiks na pag-aaral ng mga wika. Bago pa man nabuo ang tradisyunal na grammar ng latin sa Europe na mayroon nang nagawang mahalagang pag-aaral ng grammar ng wikang Sankrit na umabot sa kaalaman ng mga Europeyo. Isa sa may malalim na interes sa pag-aaral ng wikang Sankrit ay si Sir William Jones (1786) na nagsabi nun na ang nakita nyang pagkakapareho nito sa mga wikang Latin at Greek ay sapat na dahilan para ipalagay na ang tatlong wikang ito ( na sinasalita sa magkakalayong mga lugar) ay may iisang pinagmulan. Ito ang dahilan kung bakit nagging abala ang mga iskolar ng wika nang mga panahong iyon na pag-aralan ang relasyon ng mga wikang hindi lamang nabibilang sa mga siasalita sa Europe kundi ng iba pang mga wika sa mundo. Ang mga ganitong pag-aaral ay tumuloy sa pagtatag ng historical at komparativ na pag-aaral sa linggwistiks.

Sa pagsisimula ng ikadalawampung siglo, napablis ang Cours de Linguistique Generale ni Ferdinand de Saussure (1916) na binuo ng mga dati nyang estudyante buhat sa kanyang mga lektyur nang siyay nabubuhay pa.Ilan sa mahahalagang konseptong tinalakay ni Saussure ay ang pagkakaiba ng parole at langue, at ng singkronik at dayakronik na pag-aaral ng wika. Para kay Saussure,

Ang beysik na element ng langue ay mga (tunog, mga salita, at mga gramatikal-fityur) ay mga magkakaugnay na straktyur.

Ang parole – ay ang mismong naririnig nating binibigkas ng spiker ng wika.

Ang singkronik – ay ang pag-aaral naman ay ang pag-analays at pagkumpara ng mga straktyur ng wika sa pagbabago nito sa paglipas ng panahon.

Ang singkronik – ay ang pag-aaral ng straktyur ng wika sa isang panahon.

Ang dayakronik – na pag-aaral naman ay ang pag-aanalays at pagkumpara ng mga straktyur ng wika sa pagbabago nito sa paglipas ng panahon.

Nasundan ang libro ni Saussure ng pablikeysyon ng librong Language ni Leonard Bloomfield (1933) at mula noon ay tuluyan ng tumatag ang sayantific na pag-aaral ng wika. Tugma ang mga sinulat ni Boomfield sa pananaw ni Saussure (1916) na bawat wika ay may magkakaugnay na straktyur kaya sinasabing bawat wikay may isang system na katangi-tangi sa kanya. Magkatugmang pananaw na nagging simula ng straktyuralis na pamamaraan sa pag-aaral at pag-aanalays ng wika.

Sa kalagitnaan ng nakaraang siglo napablis ang Syntactic Structures ni Noam Chomsky (1957) na nagbigay ng paghamon sa sinundan nitong straktyuralis na pag-aaral ng mga wika. Ipinahayag ni Chomsky sa librong ito ang sinasabi niyang sentraliti ng sintaks, ibig sabihin, ipinapalagay niyang ang sintaktik relasyon sa mga ito ang pinakasentro sa mga wika. Dito rin niya sinimulang ipaliwang ang sa kanya’y pinadistink at pinakamahalagang aspeto ng wika ng tao: ang pagkamalikhain ng wika

Ayon kay Chomsky, sa pag-aaral ng sintaks o kung pano nabubuo ang mga sentens ng isang wika maiintindihan ang sinasabi niyang malikhaing kapasidad ng nagsasalita ng wika.

Iniba ni Chomsky ang pamamaraan ng linggwistik analisis nang iintrodyus nya ang kanyang transformational generative grammar (TG) na dapat ituring na mga instraksyon sa pagbuo ng lahat ng posibleng magawang tama, makabuluhan, at tanggap na mga sentens sa wikang alam o pinag-aaralan

Sa sumunod na taon napablis ang Aspects of the Theory of Syntax ni Chomsky (1965) kung saan pormal nyang binigyan ng distingksyon ang kanyang mga term na linggwistik-kompitens at performans. Ang depinisyon nya para sa una ay ang kaalaman at kakayahan ng tagapagsalita sa kanyang wika at sa pangalawa naman ay ang aktwal na mga sinasabi/binibigkas sa spesipikong sitwasyon. Ang nabuong modelo ng pag-aanalays ng wika na hango sa librong ito ay tinawag ni Chomsky na standard theory na nirevays din pagkaraan lang ng ilang taon na tinawag naming extended standard theory. Hindi pa rin natapos ang mga pagbabago sa pamamaraan ng linggwistik-analisis na ipinopropos ni Chomsky. Mula 1980’s mas dumami pa ang mga reserts at tumuon na ngayon ang focus ng reserts sa pagbuo ng mga prinsipol. Ang mga prinsipol na ito ang ipinapalagay na syang nagdedefayn ng tinatawag na core grammar ng wika.

Ang isang naging puna sa tyuri ni Chomsky ay ang pag-aaral ng wika nang hindi isinasaalang-alang ang konsepto nito. Pinag-aaralan ang wika labas sa reyalidad ng pakikipag-uasp.

Ailene S. Maestro