CANOLFAN

GWASANAETHAU

GWIRFORDDOL

Y FRO

Y BARRI RHYFEL BYD CYNTAF

Y Barri: WW1 Yn 1881 roedd gan y Barri 484 o drigolion ond agorodd Dociau’r Barri yn 1886 ac erbyn 1901 roedd y boblogaeth yn 27,000, wedi’i chyfyngu’n unig gan gyflymder codi tai. Nid oedd y mwyafrif o’r rhain o Gymru, roeddynt o bob rhan o’r Deyrnas Unedig a’r byd. Yn 1901 nid pentref oedd y Barri dim mwyach, a ganed Tref y Barri ynghyd â’i chenhedlaeth gyntaf o blant a oedd yn Gymry. Roedd eu rhieni’n hanu o bob cwr o’r byd ond nhw yw’r genhedlaeth a greodd y Barri sy’n bodoli heddiw, ac ni waeth beth yw eu hil, eu ffydd na’u tarddiad, maent yn Gymry, ac mae eu plant yn dysgu Cymraeg yn ysgolion y Barri. Ymysg y genhedlaeth newydd hon o Gymry’r Barri y mae’r merched a ddaeth yn wragedd a’r bechgyn a aeth i’r Rhyfel, llawer ohonynt heb ddychwelyd. Mae’r cyflwyniad hwn yn canolbwyntio ar y Masnachlongwr.

Gwarth

Rhyfel

Ymysg gwarth y Rhyfel Byd Cyntaf oedd y

penderfyniad a wnaeth Uwch Reolaeth yr Almaen

fod llongau teithwyr yn dargedau dilys. Serch hynny,

gwarth llawer mwy oedd targedu llongau Ysbyty gan

y llynges danfor.

Teulu a’r

llynges

fasnachol

Mae hanes y teulu hwn yn dangos gymaint a roddodd

Cymry newydd y Barri i’w gwlad.

14 i 66

mlwydd

oed

Mae’r cyflwyniad hwn yn canolbwyntio ar y

Masnachlongwr, roedd dynion ieuengaf a hynaf y

Barri a fu farw yn y Rhyfel Byd Cyntaf o’r Llynges

Fasnachol.

SS Ribstone

Suddwyd gan long danfor. 66 milltir i’r gorllewin o

Ynys Eusa. Collwyd 25 o fywydau

16/7/1917

Roedd eu rhieni’n hanu o bob cwr o’r byd

Frederick Bubbins

GWARTH RHYFEL

Ymysg gwarth y Rhyfel Byd Cyntaf oedd y penderfyniad a wnaeth Uwch Reolaeth yr Almaen fod llongau teithwyr yn dargedau dilys. Tynnodd hyn yr UDA i’r rhyfel pan suddwyd y Lusitania. Serch hynny, gwarth llawer mwy oedd targedu llongau Ysbyty gan y llynges danfor. Un o’r llongau hyn oedd y Glenart Castle a suddwyd 10 milltir i’r Gorllewin o Ynys Wair, ni roddwyd rhybudd o gwbl ac nid oedd y llong wedi’i harfogi i amddiffyn ei hun. Bu farw 162, gan gynnwys J Kennie o’r Barri. Canfuwyd tystiolaeth y gallai’r llong danfor fod wedi saethu at oroeswyr cychwynnol y suddo mewn ymdrech i guddio suddo’r Glenart Castle. Tynnwyd corff un o swyddogion iau’r Glenart Castle o’r dw r yn agos i leoliad y suddo. Roedd dau glwyf saethu ar y corff, y naill yn y gwddf a’r llall ar y glun. Roedd gan y corff hefyd siaced achub sy’n dynodi y cafodd ei saethu tra’r oedd yn y dw r. Cafodd Kapitanleutnant Wilhelm Kiesewetter – comander UC-56 – ei arestio ar o l y rhyfel ar ei daith yn o l i’r Almaen a’i gadw yn Nhw r Llundain. Cafodd ei ryddhau ar y sail nad oedd gan Brydain hawl i gadw carcharorion yn ystod y cadoediad.

TEULU A’R LLYNGES FASNACHOL.

Roedd gan Samuel Bubbins o Swydd Gaerhirfryn ddwy wraig (Mary Ann Jones ac Eliza Ann Heaven) a 7 o blant a aned i gyd yn y Barri. Mae hanes y teulu hwn yn dangos gymaint a roddodd Cymry newydd y Barri i’w gwlad. Bu farw dau fab ieuengaf Mary Ann yn 15 (Albert) ac 16 mlwydd oed (Samuel) ar longau a suddwyd gan longau tanfor.

Mae’r cyflwyniad hwn yn canolbwyntio ar y Masnachlongwr,

roedd dynion ieuengaf a hynaf y Barri a fu farw yn y Rhyfel Byd

Cyntaf o’r Llynges Fasnachol. 14 i 66 mlwydd oed. Doedd

ganddynt ddim pensiwn, roedd eu cyflog yn dod i ben pan

fyddai’r llong yn suddo (hyd yn oed pe baent yn goroesi) a doedd

dim iawndal i’w teuluoedd. Roedd y dynion dosbarth gweithiol

hyn mor bwysig fe gyflwynodd y Llywodraeth ddeddfwriaeth yn

eu hatal rhag ymuno a ’r Fyddin, a ategwyd gan gerdyn adnabod

unigol gyda llun ohonynt arno.

William

BARTLETT

(20)

B. COLSON

(49)

Charles

WILSON

(24)

Zania

COUTSOUD

IS

John Owen

VINCENT

(28)

Charles

CROWDEN

(23)

George

LIXTON

(19)

Joseph

KAYS (32)

Benjamin

Charles

EVANS

George

Manselk

DURBIN

John

KONCHERSIS

(58)

Francis

KEMP (28)

George

TAYLOR

(21)

SS RIBSTON

Suddwyd gan long

danfor. 66 milltir i’r

gorllewin o Ynys

Eusa. Collwyd 25 o

fywydau.16/7/1917

Y Barri WW1 Roedd eu rhieni’n hanu o bob cwr o’r byd