CMYK

Botim i shoqatave mjedisore “Ekolëvizja” Nr. 146, viti i nëntë i botimit, 15 SHKURT 2012 Çmimi: 40 LEKË

www. ekolevizja. orgwww. myabcal. org

Lexo fq. 2

Nga Ela SHKURTI

Pjesa më e madhe e mbetjeve urbane nëShqipëri grumbullohen në vend depozitimet embetjeve urbane dhe, më e keqja, shumë prejtyre digjen në gjendje të lirë. Mbetjet plastikepërbëjnë 14 % të mbetjeve totale por mbi 40%të vëllimit në vend depozitimet. Përveç anësshëndetësore riciklimi përbën një përparësiedhe në aspektin ekonomik. Kursimin eenergjisë me dy të tretat, kursim i ujit, ikimikateve, kursen taksat, mbron burimet tonatë pamjaftueshme, si dhe hap vende të reja punepër mbledhësit, transportuesit, për përpunuesitdhe komisionerët të cilët blejnë dhe shesinmateriale të riciklueshme.

Nuk ka nevojë të përmendim rrezikunqë vjen nga qentë e rrugës, që ngainfeksionet më të thjeshta e deri tek tërbimi.Por fakti është këto kafshë endacake neTiranë i gjen pranë kazanëve të mbetjeveurbane, nëpër lagje e në çdo kryqëzimrrugësh, në këndet e lojrave të fëmijëve.Për këtë ka dhe një urdhër të Ministrisësë Bujqësisë ku përcaktohen edhepërgjegjësitë e pushtetit vendor përproblemin e tyre. Por fakti është se qëathere me këto kafshë nuk merret njeri, asti mbrojë e as të na heqë rrezikun ngarruga.

QENTE E RRUGES - KUSH DUHET TE MERRET ME TA?

NDOTJEN PLASTIKE E SOLLIBREZI JUAJ

Çdo fëmijë ka të drejtën për t’u rritur ishëndetshëm në një ambient të shëndetshëm, edrejtë kjo që u cënohet çdo ditë e më shumë. Ështëpërgjegjësia e brezave të rritur që t’iu sigurojnëbrezit të ri një mjedis sa më të pastër, pra një jetësa më të shëndetshme.

Thirrjet e ardhura nga nxënësit e shkollave tëpërfshira në projektin "CLEEN" drejtohen ndajfamiljeve të tyre si dhe drejt komunitetit në tërësi.

Le të shpresojmë se ata do të dëgjohen dhe dotë merrert përgjigjia e duhur. Ndërgjegjësimi efëmijëve dhe vazhdimi i përhapjes së tij është njëdetyrë e të rriturve, shtetit, familjeve, komunitetitdhe shkollës.

Reagimi i fëmijëve është jo vetëm rritje enjohurive të tyre mjedisore por tregues se, ndoftamë shumë se të rriturit, ata po tregojnë se do tëjenë kujdestarët e vërtetë të nesërm te mjedisit.

STUDIME TE UNICEF

RENDESIA EPROGRAMEVE

MJEDISORE PERFEMIJET DHE NDIKIMI ITYRE NE KOMUNITET

RICIKLIMI – PERFITIM SHENDETESOR, MJEDISORDHE EKONOMIK

SHKOLLA “ EMIN DURAKU “ NE VAZHDEN EPROJEKTIT CLEEN

Nga Alisa PEÇI

Impakti tek fëmijët e kësajshkolle ka qenë mjaft i madh pasiata kanë realizuar herë pas herepunime që kanë të bëjnë mezëvëndësimin e plastikës me mjetetë ripërdorshme. Edhe pse projektime këtë shkollë ka mbaruar, falëpunës së palodhshme tëmësuesve,ata vazhdojnëveprimtarinë e filluar. Në orëmësimore të ndryshme të hapura,në kuadrin e kultivimit të vlerës sësipërmarrjes, janë realizuar punimenga fëmijët që e shikojnë plastikënsi mjaft të dëmshme në zhvillimin eqëndrueshëm, nëse ajo nukriciklohet.

Lexo fq. 3Lexo fq. 5

Lexo fq. 6

Lexo fq. 5

2

Ndryshimet Klimatike kanëfilluar të tregojnë realisht ndikimine tyre dhe në territorin e Shqipërisë.Përmbytjet në bregdet dhe nëqytete nga fryrja e pazakontë elumenjve, tharja e lumenjve nëverë, ditët me temperaturaekstreme, shumë të larta në verëdhe shumë të ulëta në dimër apotornadot e përsëritura gjithnjë emë shumë në bregdet, të gjithakëto dukuri nuk cilësohen më sidukuri të zakonëshme të natyrëspor si pasojë e ndryshimit klimatikqë po ndodh në tërë planetin tonë.Shqiperia ndodhet në gjendjëmjaftë vulnerabël ndaj këtyrendryshimeve. Degradimi mjedisornë shumë sektorë e ka përforcuarndikimin e ngrohjes globale përvendin tonë.

Në këtë situatë Ministria eIntegrimit Europian (MIE) kamarrë përsipër të kordinojë,hartojë dhe analizojë politikatsektoriale në fushat e

Nga 35 ditë në vit të lejuara, sipaslegjislacionit të KE për tejkalimin enormes ditore të PM 10 prej 50 μg/m3, në qytet kjo masë është gjeturnë mbi 150 ditë.

PREFEKTURA EELBASANIT ME NJESITE

VENDORE

Në prefekturën e Elbasanit,alarmi për ndotjen e mjedisit kambledhur në një tryezë drejtues tëpushtetit vendor dhe AgjencisëRajonale të Mjedisit. Prefekti Sh.Deliallisi ka theksuar në këtë takimse problem mbetet ndotja elumenjve dhe hedhja e mbetjeveurbane përgjate akseve rrugore.Ndërsa drejtori i ARM, Adi Madhi,tha se megjithë që janë vendosuredhe gjoba për kryetarët ekomunave me probleme, fakti ështëse ka mungesë bashkëpunimi nga

GRUP PUNE NDERINSTITUCIONAL PERNDRYSHIMET KLIMATIKE NE SHQIPERI

ndryshimeve klimatike nëpërputhje me interesat e zhvillimittë vendit dhe në kuadrin e zbatimittë angazhimeve që rrjedhin ngamarrëveshja e stabilizim asocimit(MSA).

Për këtë qëllim, kjo ministri, kangritur një grup punendërinstitucional mepërfaqësuaes nga të gjithaministritë si dhe nga shoqëriacivile (ku merr pjesë dhe Grupimi“Ekolevizja”), drejtuar ngazëvëndës Ministri i Integrimit z.Edmond Hoxha.

Në datë 28 shkurt u zhvilluatakimi i katërt i këtij grupi ku seciliinstitucion raportoi përpërgjegjësitë dhe kontributin edhënë ndaj Ndryshimit Klimatikdhe ndikimit të tij në Shqipëri.

Në përfundim të raportimeve,zv ministri i MIE, z. Hoxha vlerësoise me përjashtim të Ministrisë sëMjedisit, në përgjithësi të gjithaministritë e tjera nuk e kishin kuptuardhe paraqitur përgjegjësitë e tyreqë lidhen me ndryshimin klimatiknë Shqipëri. Nga diskutimet e gjithëgrupit doli e nevojshme që tërealizohet një tabelë e re ku çdoinstitucion i përfaqësuar në grup,të nxjerrë përgjegjësitë, potencialetdhe të dhëna të tjera që kanë lidhjeme zbatimin e masave ndajndryshimit klimatik. Pas hartimit tëkëtij plani veprimi dhe përcaktimittë emrave konkretë të grupitnderinstitucional të punës, lista ikalon Këshillit të Ministrave përlegjitimimin e punës në vazhdimsipas një urdhëri të kryeministrit.

PER NDOTJEN E MJEDISITSTUDIM PER REDUKTIMINE NDOTJES NE TIRANE

Ndotja e ajrit në Tirane, qëaktualisht është dy herë më e lartëse norma e përcaktuar nga BashkimiEuropian, ka bashkuar në një gruppune, Ministrinë e Shëndetësisë,atë të Mjedisit dhe Bashkinë eTiranës.

Puna ka nisur me përgatitjen enjë studimi për të përmirësuarcilësinë e trafikut, kontrollin real tëcilësisë së karburanteve dhe për tërritur sipërfaqet e gjelbëruara nëqytet. Nga ekspertët e ISHP ështëpropozuar që në qendër të Tiranëstë ketë një tabelë elektronike që tëtregojë monitorimet e përditësuaratë cilesisë së ajrit.

Të dhënat tregojnë sëaktualisht ndotja e ajrit në Tiranë eklasifikon qytetin në rendin ezonave të rrezikut shëndetësor.

NGA BASHKIA E TIRANES

ana e tyre me inspektoret e mjedisit. “Kryetarët e njësive vendore

janë përgjegjës për menaxhimin embetjeve urbane, të gjithakomunat kanë përcaktuar venddepozitimet e mbetjeve urbane mepërjashtim të komunes Sult nëGramsh. Pushtetit vendor i bëhetthirrje për lejet mjedisore.

Inspektorët e mjedisit nuk janëmbështetur nga disa kryetarëkomunash” është shprehur shprehMadhi.

Një problem tjetër i evidentuarështë në vazhdimësi hedhja embetjeve të ngurta përgjatë akseverrugore Peqin-Papër, Murrash-Librazhd dhe Cërrik- Gramsh. NgaARM u kërkua ngritja e një taskforce për kontroll të zonaveproblematike, përfshi dhe zonatturistike të Gjinarit, Beleshit,Stebleves, Byshekut etj.

AKSION PER PASTRIMIN E LUMIT TELANES

Bashkia e Tiranës ka ndërmarrë një aksion përpastrimin e Lumit të Lanës. Drejtoresha e Ndërmarrjes

nr 2, znj.Luzhiana Abazi, është shprehur se aksioni ështështrirë përgjagjë gjithë vijës së lumit për ta pastruar atënga papastërtitë dhe për të vendosur zgara metalikepërgjatë rrjedhës së me qëllim për të ndaluar mbeturinattë përshkojnë lumin. Ajo ka bërë dhe thirrje qytetarëveqë të mos hedhin mbeturina në lumë që të parandalohetsituata e vështirë që ka qënë në të kaluarën.

Por Lana veç mbetjeve të ngurta që grumbullonnë masë, sidomos në ditët e shirave, ka dhe problemine derdhjes së ujrave të zeza që, si problem, është akomamë i madh për ndotjen e tij. Eshtë folur edhe herë tëtjera për ndërtimin e një kolektori për sistemimin e tyrepor deri më sot ujrat e zeza vazhdojnë të “furnizojnë”lumin e kryeqytetit. Vështirë të thuash se kur do të

zgjidhet. Dhe, qoftë pastrimi, qoftë edhe eliminimi iderdhjes së ujrave të zeza, nuk mund të zgjidhen menjë apo disa aksione por me një strategji për që këtoprobleme të zgjidhen përfundimisht.

FOTO REPORTAZH NGA RRUGET EKRYEQYTETIT

QENTE E RRUGES - KUSH DUHET TEMERRET ME TA ?

Nuk ka nevojë të përmendim rrezikun që vjen ngaqentë e rrugës, që nga infeksionet më të thjeshta e deritek tërbimi. Por fakti është që rrugët e Tiranës janëmbushur me ta. I gjen pranë kazanëve të mbetjeveurbane, nëpër lagje e në çdo kryqëzim rrugësh, nëkëndet e lojrave të fëmijëve e, nganjëherë, edhe turmanga dhjetë e më shumë.

Në vendin tonë ka dhe një shoqatë për mbrojten etyre, “Animal Rights in Albania” që ka vjet dhe alarminpër për vrasjen e qenve të rrugës si një akt makabër.Për këtë ata kanë organizuar dhe protesta vjeshtën ekaluar përpara Bashkisë së Tiranës.

Por dikush, patjetër brenda rregullave e ligjeve,duhet të merret me ta për të shmangur rrezikun që ekemi para syve çdo ditë. Për këtë ka dhe një urdhër tëMinistrisë së Bujqësisë, nr. 431.datë, 11.09. 2006, kupërcaktohen edhe përgjegjësitë e pushtetit vendor përhartimin e plan programeve për eliminimin dhemenaxhimin e kafshëve endacake në bashkëpunim meautoritetet e pushtetit vendor, sigurimin e objekteve-strehimeve për përkujdesjen e qenve dhe maceveendacake, eliminimin e tyre me eutanazi, sigurimin enjë vendi të vecantë për hedhjen e sigurtë e groposjentë trupave të kafshëve të ngordhura etj..

Por fakti është se që athere me këto kafshë nukmerret njeri, as ti mbrojë e as të na heqë rrezikun ngarruga.

3

Nga Alisa PEÇI

Shkolla “Emin Duraku” nëTiranë është një nga shkollatpjesëmarrëse të projektit CLEEN“Shqipëria ime e pastër dhe ebukur”, mundësuar nga UNICEF.Megjithëse ky projekt kapërfunduar në kryeqytet, “EminDuraku” vazhdon të jetë një ngashkollat model pasi kryen nëvazhdimësi edukimin mjedisor dherealizon veprimtari që ikontribuojnë grumbullimit tëdiferencuar të mbetjeve dhembajtjes pastër të mjedisit.

Këtë gjë e dëshmon edhenëndrejtoresha e kësaj shkolle, znj.

Arjana Kambo. Ajo vetë zhvillondy orë në javë temaekstrakurikulare për edukiminmjedisor me nxënësit e ciklit të ulët.Një rol të veçantë në trajtimin ekëtyre temave, për krijimin e njëmjedisi sa më të shëndetshëm, ikushtohet domosdoshmërisë sëriciklimit të plastikës. Puna e bërëme nxënësit, krahas asaj teorike kaedhe mjaft elementë praktikë.

Në një intervistë, dhënëgazetës “Ekolëvizja”, znj. Kamboshprehet se “Veprimtaritë konkretepër mbajtjen pastër të mjedisit janëmjaft tërheqëse duke paturparasysh moshën e fëmijëve”. Më

tej ajo shton se “vjet kemi realizuarvizita në fabrikën e riciklimit tëplastikës në Tiranë me nxënësit eklasave të katërta dhe të pesta.

efektive. Ashtu siç u pa edhe ngaprojekti “CLEEN” i mundësuarnga “UNICEF-i” fëmijët eshkollave 9-vjeçare u treguanshumë të interesuar për

tematikat në fjalë, si dhe uangazhuan për zgjidhjen eproblemeve mjedisore madjeedhe nëpërmjet nismavevetiake. Shembull tipik ishtekrijimi i grupeve vullnetare nganxënësit e shkollave “LefSallata” dhe “Liri Gero” të cilëtu angazhuan në pastrimin eambienteve shkollorë,të lagjevetë qytetit, si dhe mbështetën mefanatizëm procesin e riciklimit.Provë për suksesin e tyre ishte

mbushja e koshave riciklues tëofruara nga projekti “CLEEN”si dhe kontrata e nënshkraur mekomunitetin rom për zbrazien etyre dy herë në javë.

Po ashtu më parë, me tënjëjtin objektiv, gjatë zbatimit tëkëtij projekti në 40 shkollat erretheve Tiranë, Durrës, Lezhë,Shkodër e Koprçë u arritënrezultate befasuese. U përfshinënë veprimtari të ndryshme rrethdyzetmijë nxënës dhe mbitetëqind mësues dhe në aspektin

SHKOLLA “ EMIN DURAKU ” NEVAZHDEN E PROJEKTIT CLEEN

Ndërsa këtë vit nga muaji mars dotë çojmë nxënësit e klasave të tretatë vizitojnë këtë fabrikë. Kur i prekindhe e shikojnë vetë proçesin efektii ndërgjegjësimit është më i madhtek ta”. Fëmijëve, edhe nëekskursione apo vizita tëndryshme, apo kudo që ata kalojnëfundjavën, u është thënë tërealizojnë vëzhgime dhe të bëjnëfotografi mjedisore.

Impakti tek fëmijët e kësajshkolle ka qenë mjaft i madh pasiata kanë realizuar herë pas herepunime që kanë të bëjnë mezëvëndësimin e plastikës me mjete

të ripërdorshme. Gjithashtu edhenë orë mësimore të ndryshme tëhapura, në kuadrin e kultivimit tëvlerës së sipërmarrjes, janërealizuar punime nga fëmijët që eshikojnë plastikën si mjaft tëdëmshme në zhvillimin eqëndrueshëm, nëse ajo nukriciklohet.

Fëmijët janë ndërgjegjësuar përkomoditetet apo lehtësirat që tëofron plastika, por po aq janësensibilizuar edhe për dëmet qësjell ajo nëse nuk riciklohet. Kjoështë arritur falë punës sëpalodhshme të misionarëve tëedukimit, mësuesve, ku mund të

përmendim në mënyrë të veçantëmësueset e ciklit fillor, znj. AntonetaVatnikaj dhe znj. Edlira Çupi.

praktik të grumbullimit tëdiferencuar të plastikë umblodhën mbi 100 mijë shisheplastike. Por më e rëndësishmjau arrit në kuadrin edukativ e tëndërgjegjësimit duke kthyernevojën e riciklimit të plastikës,në një normë të sjelljes dheedukatës mjedisore të nxënësve,familjevë dhe komunitetit.

Nëqoftëse kjo metodologjido të përhapej edhe më tej nëshkollat e tjera 9-vjeçare nëgjithë qytetet e Shqipërisëatëherë mund të themi me sigurise e ardhmja e mjedist do të jetëshumë më premtuese. Sepse përshoqërinë tonë mbetet sërishtnjë sfidë edukimi i përgjithshëmmjedisor tek brezat e rinj pasinë kurrikulat mësimore kyedukim i mirëfilltë mungon.

Nga shoqëria civile, por dhenga Ministria e Arsimit ështëhedhur ideja e krijimit dhefunksionimit të “Shkollave tëGjelbra”. Orët ekstrakurrikuraleqë janë zhvilluar në shkollat 9-vjeçare janë zhvilluar në sajë tëprojektit të UNICEF-it. Përshembëll janë të shumta në trevate Shqipërisë dhe ajo që duhetbërë është përfshirja e tyre nëedukimin mjedisor nëpërmjetorëve të hapura që do tëzhvillohen në këto territore aponëpërmjet ekskursioneve.Nëpërmjet këtyre vizitave

nxënësit afrohen me natyrën,njohin më mirë meproblematikën, njihen me vleratnatyrore dhe rritet ndër-gjegjësimi i tyre në lidhje mekëto çështje.

Por qasja e fëmijëve në këtovende apo në fabrika riciklimi eveprimtari të ndryshmemjedisore mbeten të dobëta. Kjopër shkak të pamundësisë sëshkollave për të realizuar këtovizita në orët shtesë mësimore.

( vijon ne faqen 4 )

MBI EDUKIMIN MJEDISOR NEPROGRAMET SHKOLLORE

Kurrikulat mësimore nëShqipëri nuk përmbajnëedukimin mjedisor por po futetgjerësisht në programetekstrakurrikulare në shumicën

e shkollave shqiptare të ciklit tëulët nëpërmjet projektit CLEENtë mbështetur nga UNICEF .Studime të kryera ngaprofesionistë amerikanë kanërezultuar se fëmijëve duhe t’uofrohet informacion mjedisornë mosha të ndryshme. Lidhjae parë e tyre me mjedisinkrijohet që në ciklinparashkollor. Për këtë prindëritduhet të t’i ndihmojnë fëmijëtqë të krijojnë lidhje me mjedisin.Pikniqe në parqe mjedisorë dhenë parqet lokale janë shumë tësukseshme.

Në të vërtetë në shoqërinëShqiptare rrallë herë përcillenmesazhe edukuese mjedisorenga familja. Do të ishte shumëe sukseshme sikur në cikletparashkollorë të përfshiheshintematika mjedisore duket u’aservirur fëmijëve në një mënyrëargëtuese dhe tërheqëse për ta.Sipas studimit kjo është moshamë e mirë për të përcjellëmesazhet e para ndërgjegjësuesepër problemet mjedisore. Do tëishte shumë pozitive sikuredukatoret të organizoninpikniqe apo orë të hapura nënatyrë me qëllim njohjen e sajnga brezi i ri. Po ashtu në këtëmoshë fëmijët janë shumë tëprirur për të kopjuar sjelljen etë rriturve. Nëqoftëse ata do tëangazhoheshin në pastrimin eoborrit të kopshtit apo shtëpisë,në ujitjen e luleve apo pikturaveme përmbajtje mjedisore do tëishte një metodë shumëfrytdhënëse.

Nëqoftëse brezit të ri do t’iishte ofruar një informacionbazë në ciklin parashkollorëatëherë përfshirja e tematikavemjedisore në kurrikulatmësimore do të ishte shumë më

4

Qendra EDEN në kuadër tëprojektit “Kiti për mjedisorët evegjël ”,që mundësohet nga

UNICEF-it zhvilloi një sërë guidashnatyrore me disa prej shkollave 9-vjeçare të Shqipërisë të cilat janëpërfshirë në këtë projekt. Kyprojekt synoi realizimin e trajnimevetë mbi 3594 mësues si dhe pajisja etyre me materiale didaktike përedukimin mjedisor.

Në aktivitetet kryesore tëprojektit hyjnë përgatitja e kiteveme materiale mjedisore, zhvillimi iorëve të hapura në natyrë memësueset e trajnuara, zhvillimi iguidave natyrore në ParqetKombëtare të Shqipërisë, aktivitetenë ditët mjedisore etj...GuidatNatyrore u zhvilluan në disa prejparqeve kombëtare si: në ParkunKombëtar të Llogorasë, tëKaravastasë, Bogovës dhe tëShebenik-Jabllanicë.

Fëmijët e përfshirë në akivitetete ndërmara janë njohur me bukuritënatyrore në këto parqe, por edheme një sërë problemesh mjedisore.Sipas mësuesve të trajnuar nëedukimin mjedisor, në kuadër tëkëtij projekti, fëmijët janë treguarshumë sensibël në mësimet eofruara në mjediset e hapura.

Po në kuadër të këtyij projektiështë shtuar edhe më tej përfshirjae nxënësve në çështjet mjedisoreku ata kanë treguar një shkallë tëlartë interesi për problematikatmjedisore.

Konkretisht fëmijët u treguanshumë të përfshirë në

eksperimentet praktike si në matjene lartësive të pemëve me anë tëtrekëndëshit, në matjen e

kthjelltësisë së ujit, në matjen elagëshisë së ajrit, në matjen e elagështisë së dheut etj.

Vëzhgimet u kryen me anë të

aparauturave të ofruara nga“Eden” në orët e hapura mjedisore

që u zhvilluan në disa prej shkollave9-vjeçare në Fier, Vlorë, Elbasan dheBerat. Me anë të këtyre mjeteve të

Projekti CLEEN ka synuaredukimin mjedisor të fëmijëve tëshkollave 9-vejçare. Ky projekt uaplikua në forma të ndryshme tëcilat rezultuan shumë tësukseshme për t’u adaptuar ngabrezi i ri.

Pas trainimit të stafit tëmësimdhënës projekti u aplikuadrejtpërdrejtë me nxënësit eshkollave.

Mësuesit pas trajnimit, për tabërë edhe më interesante përnxënësit i përfshinë ata nëdiskutime të ndryshme që kishin

si synim edukimin mjedisor, poredhe lojra të ndryshme me po tënjëjtin qëllim.

Diskutimet përfshinë tematikatë ndryshme si psh kursimi ienergjisë, i ujit, mbajtja pastër eambienteve shkollore, anëtpozitive të riciklimit, prezantiminme problemet mjedisore, mënyrënse si ata mund të ndihmojnë etj.Nëpërmjet fotove të ndryshme mepërmbajtje të tematikave mjedisorestafi mësimdhënës synoi që tëniste diskutimet mes nxënësve tëshkollave për të sensibilizuaredhe më tej ndërgjegjien e tyre.

Pas punës se kryer ngamësuesit e shkollave u vu re njëaktivizim i gjerë i fëmijëve të 9-vjeçares. Ata prezantuan çështjetë ndryshme mjedisore që ishqetësonin me anë të pikturave

dhe posterave që shpeshshprehnin një dëshirë të tyrenmjedisore e cila ndryshonte ngarealiteti.

Fëmijë të tjerë të cilët ishin tëprirur në letërsi kishin shkruajturvargje poezish të cilat përcillninmesazhe për një mjedis më tëpastër dhe për një përhapje më tëgjerë të procesit riciklues. Poashtu shumë fëmijë ishinangazhuar duke interpretuar roletë ndryshme në aktrim me qëllimpërmirësimin e situatës mjedisore.

Në akivitetet e zhvilluara në

kuadër të këtij projekti nukmungonin as këngëtarët e vegjëltë cilët kishin hartuar tekstet ekëngëve në përshtatje me tematmjedisore që i shqetësonin. Orëte hapura për pastrimin e lagjevetë qyteteve përhapën një mesazhndërgjegjësues edhe jashtëambienteve shkollore. Nënkuadrin e prjektit të UNICEF-it,fëmijët shpalosën talentet e tyrenë mbështetje të programitmjedisor. Edhe më interesante përta ishin orët e hapura që i njohënata me vlerat natyrore të vendevetë tyre si dhe problematikatmjedisore që përmbajnë ato. Sipasmësuesëve të shkollave tëpërfshira në projekt interesi ifëmijëve ishte shumë i madh dheqëllimi i projektit u realizua mesukses.

lehta në përdorim mësuesit eshkollave 9-vjeçare u mësuanfëmijëve se sjellja e tyre ndajmjedisit është mjaft e rëndësishmepasi ka ndikim të drejtpërdrejtë nëjetën tonë. Sipas mësuesve tëshkollave 9-vjeçare të gjithënxënësit kanë treguar një intetrestë lartë në përfshirjen në orët e lira,sidomos në eksperimentetmjedisore, si dhe janëndërgjegjësuar ndjeshëm përsjelljen e tyre mjedisore.

Nxënësit e shkollave 9-vjeçarenë rolin e eksperimentuesve tëvegjël nxorrën rezultate mjedisoresi dhe u njohën me lloje të rejagjallesash. Sjellja e tyre ishte shumëpremtuese dhe interesi i tyre shumëi lartë. Me anë të metodave të tillainteresi i tyre mund të mbahet gjallëdhe njohuritë e tyre mund tështohen. Fëmijët e shkollave 9-vjeçare të përfshira në projekt upërshtatën më së miri në rolin e

eksploruesve të vegjël. Tashmëmbetet si sfidë përfshirja më e gjerë

e fëmijëve të shkollave të tjera meqëllim rritjen e cilësisë së edukimitmjedior te këta breza të ardhshëm.

( vijon nga faqja 3 ) Informimi dhe pjesëmarrja në

veprimtari mjedisore e brezit të rido të përbënte një përparësi pasibrezat e ardhshëm sepse do tënjiheshin si me vlerat natyrore,ashtu dhe me dëmet e shkaktuarandaj tyre.

Dhe kjo nuk mund të bëhetvetëm në kuadër të projëkteve që,për vetë natyrën e tyre kanë njëlimit kohor të kufizuar. Ndërsafutja e mirëfilltë e programeveedukativë mjedisore në shkollattona do të kishte një imapkt tëmadh në ndërgjegjësimin efëmijëve por dhe të familjeve e mëgjerë në komunitet e shoqërinë

MBI MUNGESEN E EDUKIMIT MJEDISOR NE PROGRAMET SHKOLLOREtonë.

Një edukim i mirëfilltë mungonedhe në tekstet shkollorë dhe sipasojë brez i ri rritet i painformuarpër çështjet mjedisore si dhe përndikimin e veprimeve të tyre nënatyrë.

Në Shqipëri është tepër i ulëtnumri i të rinjve që shpenzojnëkohën e lirë në natyrë, si dhe njënumër shumë i vogël i tyrepërdorin biçikleta. Ndoshta kjovjen si pasojë e mungesës sëinformacionit për rëndësinë ekëtyre lëvizjeve. Madje edheprogramet televizive që ofrojnëinformacion mjedisor janë shumëtë paktë.

Mund të themi me bindje senxënësit e disa prej shkollave kuu aplikua projekti i mundësuar nga“UNICEF” treguan një interesshumë të madh për informacioninmjedisor që morën. Madje sjelljete tyre ishin shumë premtuese përtë ardhmen mjedisore.

Pra dëshira e brezit të riekziston, por mundësitë përedukimin e tyre janë të pakta.Sikur informacioni që u ofrua nëkëto shkolla të mund të përhapejedhe në shkollat e tjera kjo do tëpërbënte një avantazh shumë tëmadh për përmirësimin e situatësmjedisore.

FEMIJET MESOJNE EDHE KURARGETOHEN

KITI PER MJEDISORET E VEGJEL DHE EDUKIMI MJEDISOR

Përpunimi,përpunimi,E thërrasim dhe “riciklimi”Na e mori një copë letër,Dhe e ktheu në diçka tjetër.

Na e griu, na e copëtoi,Në kazan me ujë,E regji, e ndryshoi,Dhe një brumë formoi.

RICIKLIMIMerita Ferko, klasa IV C, shkolla “Mark Dashi”,Fier

Pasi e thau, e presoi,Në karton e transformoi,Dhe pasi e zbukuroi.Një kartolinë paketoi.

Edhe parku po gëzon,Letra jonë u bë karton,Parku ynë u pastrua,Letra e hedhur, u riciklua.

5

Pjesa më e madhe e mbetjeveurbane në Shqipëri grumbullohennë vend depozitimet e mbetjeveurbane dhe, më e keqja, shumëprej tyre digjen në gjendje të lirë.Kushtet e cilësisë së ajrit në vendet

ku hidhen e digjen këto mbeturinaparaqesin kërcënime serioze përbanorët rreth këtyre zonave.Shifrat tregojnë një realitet shumëtronditës. Vetëm në kryeqytet ngandotja e ajrit, që sigurisht vjenedhe nga faktorë të tjerë veçdjegjes së mbetrurinave, ka 500 tëvdekur çdo vit. Po ashtu lëndëthelmuese që prodhohen ngambetjet plastike në shumë rasteshkaktojnë tumore, sëmundjekancerogjene, aborte, problemepër fëmijë e të rriturut për shkak tëelementeve kimikë dhe toksikë qëato përmbajnë.

Një detyrë shumë erëndësishme që i parashtrohetshoqërise shqiptare është që tëriciklojë plastikën gjë, që meimportin e mbetjeve për riciklim, dotë pësojë një hap prapa, në mosmë tepër që do të thotë qëgrumbullimi i diferencuar iplastikës në vend do të ndalojë.

“Instituti për Ruajtjen e NatyrësShqiptare” në kuadër të projektit“CLEEN” të mundësuar nga “UNICEF-i” realizoi trainimin e rreth 670 mësuesvetë ciklit të ulët në katër zona tëndryshme. Ky projekt kishte për synimedukimin cilësor mjedisor te nxënësit eshkollave 9-vjeçare. Mësuesit u

informuan për metodat më të frytshmetë mësimdhëniës në lidhje me çështjetmjedisore. Sipas koordinatorëve tëprojektit stafi pedagogjik mundësoi njëbashkëpunim shumë cilësor dhe shumëtë efektshëm. Librat që “UNICEF” ofroipër mësuesit e trajnuar, fletoret e punëspër nxënësit dhe çantat e ofruara për tae bënë akoma edhe më interesantëprocesin e edukimit mjedisor. Suksesi iprojektit u pasqyrua edhe në sjelljet efëmijëvë të shkollave të përfshira nëprojekt. Ata treguan një interes shumëtë madh për orët mësimore me tematikëmjedisore, por kryesisht treguan njëinteres të një shkalle shumë të lartë nëpërfshirjen për realizimin e detyravepraktike. Orët e hapura në mjedis, kuklasat u njohën me pasuritë natyroreafër qyteteve të tyre, mbjellja e pemëve,pastrimi i ambienteve shkollore si dheatyre të qytetit tregojnë se sa ndikim tëmadh kishte ky projekt tek brezi i ri.Poashtu nxënësit e disa prej shkollave,si “Lef Sallata”, “Liri Gero” të përfshiranë projekt, me iniciativën e tyrepersonale formuan grupe vullnetare tëcilët premtuan se do të vazhdojnë tëpërkujdesen për problemet mjedisore.Për të sensibilizuar edhe përtejmjediseve të shkollës këta nxënësndërmorën iniciativën për të pastruarlagjet e qytetit të tyre si dhe organizuannjë ditë për marshim me biçikleta nërrugët e qytetit të Vlorës.

Nxënësit e shkollave të përfshirë nëprojekt morrën njohuri edhe përriciklimin dhe ndihmuan për ta realizurkëtë në qytetet e tyre. Ata përdorënkoshat e grumbullimit të mbetjeveplastike për grumbullimin e mbetjeve të

krijuara në ambientet shkollore, por edhenë shtëpitë e tyre. Nxënësit e shkollëssë Fierit çdo të hënë sillnin nga shtëpitëe tyre mbetjet e krijuara gjatë javës përt’i depozituar ato në koshat e ofruaranga “UNICEF”.Dy prej shkollavemadje kanë lidhur kontratë mekomunitetin rom për të tërequr

rregullisht mbetjet plastike. Sipasmësuesëve të këtyre shkollave sjellja enxënësve ishte shumë premtuese përvazhdimin e grumbullimit të plastikës.Në shenjë ndërgjegjësimi fëmijët krijuanedhe çanta prej pambuku mbi të cilat uvizatuan prej tyre dhe përcollënmesazhe mjedisore. Ato u ofruan nësupermarketet më të afërta duke umunduar për të përcjellë një mesazhsensibilizues për komunitetin në tërësi.

Mësuesit e përfshirë në trainimtransmetuan përvojat e tyre në stafetmësimore në shkollat e tyre, të cilëtndihmuan edhe ata në realizimin e

projektit. Në aktivitetet e organizuaranën kuadrin e projektit “CLEEN”nxënësit e shkollave 9-vjeçare uorganizuan në procese të ndryshme mepërmbajtje mjedisore. Nëpërmjetvizatimeve, këngëvë, vargjeve tërecituara ata shprehën kërkesën për njëmjedis më të pastër si dhe ofruan shpresëpër një të ardhme me mjedis më të pastër.Nëqoftëse ky ndërgjegjësim do të mundtë vazhdonte në këto ritme atëherë eardhmja e mjedisit do të ishte shumë mëe sigurtë.

Kjo poezi është shkruajtur nganjë nxënëse e klasës së pestë, ErisaHoxha, në shkollën “Liri Gero” twFierit. Fëmijët e ciklit të ulët u

përfshinë më së miri në realizimin eprojektit “CLEEN” që u mundësuanga “UNICEF-i”.

Sipas kordinatores së projektitnë Fier znj. Mirela Emiri, fëmijët janëtreguar shumë të ndjeshëm përçështjet mjedisore. Madje ata në njëaktivitet të zhvilluar në kuadër tëprojektit “CLEEN” shprehënkërkesën e tyre për një mjedis më të

RICIKLIMI – PERFITIM SHENDETESOR,MJEDISOR DHE EKONOMIK

Të mos harrojmë se mbetjetplastike përbëjnë 14 % të mbetjevetotale por mbi 40% të vëllimit nëvend depozitimet.

Përveç anës shëndetësorericiklimi përbën një përparësi edhe

në aspektin ekonomik. Kursimin eenergjisë me dy të tretat, kursim iujit, i kimikateve, kursen taksat,mbron burimet tona tëpamjaftueshme, si dhe hap vendetë reja pune për mbledhësit,transportuesit, për përpunuesitdhe komisionerët të cilët blejnëdhe shesin materiale tëriciklueshme. Poashtu këmbyesitjanë faktorë që marrin materialet ericikueshëm të papërpunuar dhe ishndërrojnë ata në materiale tëpërdorshëm për një prodhues sidhe u a dorëzojnë ato kompaniveqë i ripërdorin këto produktetashmë të ricikluara. Zakonisht megrumbullimin e riciklimit ështëangazhuar komuniteti rom.

Mbetjet që dorëzohen në këtokompani shpërblehen në bazë tësasisë që u ofrohet.

Nëqoftëse përhapja e procesittë riciklimit do të ndodhte me hapamë të mëdha atëherë ne do të

kishim përfitime si shëndetësore,ashtu dhe ekomomike. Në Shqipërikomuniteti rom shpërblehet me 20lekë për çdo kg plastikë tëgrumbulluar. Mbetjet plastike nënjë pikë grumbullimi praën Kodrëssë Diellit, në rrugën Frang Bardhi,arrijnë rreth 1 ton në ditë. Pra janëafro 30 ton plastikë qëgrumbullohen vetëm në një pikëbrenda muajit.

Ajo që parashtrohet si detyrëështë që çdo individ të ndërmarrëinisiativën për të ndarë mbetjetricikluese si dhe të kontribuojë nëriciklimin e tyre për një mjedis mëtë pastër dhe një jetë më tëshëndetshme. Por kjo kërkon dheangazhimin shteëror, sidomos tëstrukturave locale, jo vetëm përvendosjen e kazanëve përgrumbullim të diferencuar por dheorganizimin e tërheqjes së tyre nëbashkëpunim me biznesin ericiklimit. Këta të fundit duhet ta

ndjejnë edhe si një detyrim socialnë të mirë të qytetarëve tanë, tëmjedisit tonë por dhe ekonomik.Shumë prej atyre që mbledhinplastikë sot, nesër me ardhjen embetjeve të huaja nuk do ta kenëmë të sigurt punën e tyre, eorganizuar apo jo e me të cilënnxjerrin të ardhurat e familjeve tëtyre.

TRAJNIM MJEDISOR I MESUESVENGA PROJEKTI CLEEN

pastër si dhe nëpërmjet organizimittë grupeve vullnetare u munduanqë të përcillnin mesazhe mjedisoreedhe përtej ambienteve shkollore.Siç shohim në vargjet e kësaj poezieata i drejtohen komunitetit në tërësipër t’u ndërgjegjësuar për veprimete tyre me pasoja mbi mjedisin. Ështëe drejtë që kërkesat e kësaj moshet’i dretohen shoqërisë pasi sipasstudimeve të kryera fëmijët janëgrupi më i ndjeshëm nga ndotja emjedisit. Studimi rezultoi se 157milion fëmijë në Europë janë tëekspozuar ndaj mjedisit të ndotur,pjesa më e madhe e të cilëve jetojnënë zonat urbane. Sipasspecialistëve moshat e vogla janëmë të prirura për t’u ndikuar ngasëmundjet respiratore (astma,alergjia), çrregullime të zhvillimitmendor, tumore fëmijënore si dheçrregullimet endokrine, sëmundjekëto që kanë shkaktar kryesorë

ndotjen mjedisore. Sipasstatistikave mosha 0-1 vjeç dhe 1-4vjeç kanë vdekshmërinë më të lartënë sistemim e sëmundjeverespiratore, sëmundjevegastrointestinale dhe sëmundjeveinfektive. Astma dhe sëmundjet etjera respiratore akute dhe kronike

janë shkaqet kryesore për trajtimindhe hospitalizimin e fëmijëve.Madje numri i vdekjeve tëshkaktuara nga sistemi respiratornë moshën 0-14 vjeç, zenë 25 % tëvdekjeve në përgjithësi.

TE MOS KETE ME VEND PER PLASTIKENÇdo fëmijë ka të drejtën për t’u

rritur i shëndetshëm në një ambienttë shëndetshëm, e drejtë kjo që ucënohet çdo ditë e më shumë. Ështëpërgjegjësia e brezave të rritur qët’iu sigurojnë brezit të ri një mjedissa më të pastër, pra një jetë sa më tëshëndetshme. Çdo vit rreth tre

milionë fëmijë nën moshën pesëvjeçare vdesin për shkak tësëmundjeve të lidhura memjedisin.

Thirrjet e ardhura nganxënësit e shkollave të përfshiranë projektin “CLEEN” u drejtuannë familjet e tyre si dhe drejtkomunitetit në tërësi. Le tëshpresojmë se ata do të

dëgjohen dhe do të merrertpërgjigjia e duhur. Ndërgjegjësimie fëmijëve të shkollave 9-vjeçare kafilluar me hapa të suksesshëm, siçu vërtetua në shkollat e Fierit dhetë Vlorës. Një vazhdim i përhapjes

së ndërgjegjësimit me po të njëjtathapa në qytetet e tjera do të ishteshumë premtuese për mjedisin nëtërësi. Është e drejta e tyre që tësigurojnë një mjedis tëshëndetshënm për të ardhmen etyre. Reagimi i fëmijëve ishte shumëpremtues dhe përcillte measazheoptimiste për reduktimin e ndotjevenatyrore.

S’ka vend plastika në botë,Se fëmijët i sëmuri,Pyllin e rrënoi,Kafshët i shkatërroi.

Ajrin e ndoti,frymëmarrjen na bllokoi,si lëndë djegësetë gjitha i dëmtoi.

Prandaj ju lutem,atë eleminojeni,për të mirën e të gjithëve,jetën tuaj shpëtojeni.

6

Ndërsa përkeqësimi i mjedisitvazhdon, efektet e tij janë më tëthella për fëmijët dhe të rinjtë. Porndërkohë, të vetëdijshëm për roline mjedisit në jetën e planetit atajanë dhe duhen pare njëkohësishtedhe si agjentët më të mëdhej tëndryshimit për mbrojtjen dheadministrimin e tokës me objektivaafatgjatë.

Më shumë se 46 për qind epopullsisë së botës është tashmëme më të rinj se 25 vjeç, gati 3miliardë dhe vendimet që marrimpër të sotmen e për të ardhmenndikojnë tek ata, më shumë sekudo, për ardhmen e botës sonë.Dhjetë vjet e ardhshme janëthelbësore dhe ato ofrojnë njëmundësi të madhe për ndryshimete duhura.

Njohuritë e të rinjve përmjedisin, ujin, tokën, ndotjen,situatën shëndetësore etj.. janënjë burim kryesisht ipashfrytëzuar. Ata përbëjnë

Alisa PEÇI

Lane County është një qark nëOregon të Shteteve të Bashkuara.Divizioni i Menaxhimit të Mbetjevenë Lane County ofron një gamë tëgjerë të edukimit të riciklimitdhe informimit të komunitetit.

Programi Master i Riciklimit katrajnuar 495 vullnetarë për tëndihmuar në përhapjen efjalës dhe inkurajimin e reduktimittë mbetjeve dhe riciklimin e tëgjitha llojeve.

Në vazhdën e përpjekjeve për

krijimin e një shkolle të gjelbër,Lane County ka bërë njëkontratë me Bring Recycle që tëofrojnë prezantime edukative nëklasë, të mundësojnë vizitanë qendrën e riciklimit dhe Landfill,të organizojnë aktivitete zbavitësetë riciklimit për fëmijët dhe të sjellininformacion për grupe dhe ngjarjetë ndryshme. Çdo të shtunërealizohen workshope me fëmijët nëM.E.C.C.A. për edukimin e tyrenëpërmjet formave të larmishmezbavitëse.

Çdo javë përmban një projekt tëndryshëm krijues për ripërdorimin.Nga pazllat magnetike tek raketat erobotit, janë disa nga mënyrat eedukimit zbavitës në projektin përfëmijët dhe familjet e tyre. Tëgjitha materialet janë tëpërfshira për çdo workshop.Lane County kërkon njëdonacion prej 3-5 $ për fëmijë.

E dini se çfarë është plastika?Plastika është një lëndë

organike e cilat prodhohet ngaburimet natyrore të tilla si karboni,kripa e zakonshme, gazi dhesidomos nafta.

E dini çfarë prodhohet ngaplastika ? Me përparimet nëteknologji kanë lindur shumë llojetë plastikës për nevoja tëndryshme :

-Polietileni (PE): Përdoret përprodhimin e qeseve plastike, përpaketimin e ushqimeve, qesembeturinash, shishet e qumështit,shampos etj.

- Polyvinyl chloride (PVC):Përdoret për shishet e ujit, enë përçokollata, mbështjellës, ngjitësa epëlhura të gomuara.

- Polypropylene (PP): Ky llojpërdoret për kofeksionimin eakulloreve, kosit, shiringat, qesepër mbeturina, shtresa dhekomponentë të brendëshëm tëmakinave.

- Plastika (PS): Eshtë përdorurpër të prodhuar tabakatëushqimore, izolimin termik dheakustik, paketimin e produkteve tëndryshme.

-Polietileni terephthalate(PET) përdoret për shishete pijeve të gazuara, përkaseta audio dhe video.

-Polycarbonate (PO):Përdoret për pajisjet endriçimit, për helmetatmbrojtëse dhe biberonët efoshnjave.

Ku mund tëgrumbullohet plastika ?

Plastike është njëmaterial që mund tëgrumbullohet kudo për tu

gjeneratën e ardhshme tëpërdoruesve të mjedisit tonë e dotë jenë kujdestarët e nesërm të

familjeve dhe komunitetit.Kapaciteti i këtyre të rinjve për tëjetuar në harmoni me natyrën dhepër të menaxhuar dhe ruajtur ujin,ajrin, biodiversitetin dhe burimetnatyrore në mënyrë efektive ështëabsolutisht jetik.

Bazuar në monitorimim eavokimit të të rinjve nëveprimtaritë e zhvilluara në kuadër

të projekteve të Unicef-it, nëvendet e përzgjedhura për to, ujanë krijuar mundësi brezit të ri tëmarrin pjesë në veprime, përshembëll, në reduktimin e impaktite ujrave, lidhur me sëmundjet. Poashtu ndikim pozitiv ka patur

veprimtaria r tyre në shpyllëzimet,pastrimin e mjediseve tëdegraduara dhe në përmirësimine kushteve të jetesës për vetendhe familjet e tyre.

Pjesëmarrja e fëmijëve në këtoaktivitete ka sukses të madh nëngritjen e vetëdijes për rolin e tyresi agjentët e ndryshimit. Por,përvoja na tregon se më shumëduhet të bëhet për të rriturinfluencën e tyre në mendimin etë rriturve në mënyrë që ata tishohin fëmijët si partnerë në njëmision të përbashkët. Kjo duke ubazuar në atë që fëmijët tëmësojnë sot se si do të drejtojnënesër botë, duke rritur vetëdijenmjedisore në një moshë të re qëështë mënyra më efektive edhepër mbrojtjen e mjedisit.

Programet që përmirësojnëdisponueshmërnë dhe cilësia eedukimit mjedisor janë tepër tërëndësishme në ndërhyrjetthemelore e për ndryshimet

STUDIME TE UNICEF

RENDESIA E PROGRAMEVE MJEDISORE PER FEMIJET DHE NDIKIMI I TYRE NE KOMUNITET

afatgjata. Ndërsa shkollat,sidomos shkollat fillore, janëideale për rritjen e njohurivemjedisore të fëmijëve, sepse këtoprograme nuk janë efektive në tëmësuarit e tyre, por shkojnë mëtej nga shkollat në komunitetetlokale.

Por ndërgjegjësimit mjedisor ifëmijëve dhe të rinjve nuk është imjaftueshëm. Për ti bërë ataagjentë efektivë të ndryshimeveqë nevojite, duhet ti kthejmë atanë avokatë faktikë të këtyrendryshimeve aty ku jetojnë ekryejnë veprimtarinë e tyre tëpërditëshme.

Programet që promovojnëpjesëmarrjen e fëmijëve nëmjedisin lokal, nismat e tyre, dukeforcuar klubet dhe rrjetet e tyre tëaktivitetit, duhet ti ndihmojmë përtë siguruar që zëri i tyre në rritetnë nivel lokal, por edhe kombëtardhe në proceset globale tëzhvillimit.

Konventa për të Drejtat e Fëmijëve duhet të na bëjë për të vlerësuar progresin e bërë në brezin e adoleshentëve, në përmirësimin e jetës sëtyre dhe për të marrë parasysh se si ne mund ta ndërtojmë këtë progres. Ne kemi nevojë për të bërë më shumë për ta, për të investuar nëkapacitetet e ardhshme të popujve në shëndetin dhe edukimin e qytetarëve më të pafavorizuar të shoqërisë, për një rritje më të qëndrueshme.

Anthony Lake, Drejtor Ekzekutiv i UNICEF

Fëmijët nën moshën 10 vjeç duhettë shoqërohen nga një i rritur.Gjithashtu njerëz të ndryshëm mundtë vijnë gjatë orëve të hapura tëpainstruktuara kur fëmijët krijojnënëpërmjet lojës së tyre. Gjithashtuata mund të shfletojnë punimeartistike të shumta të fëmijëve tëshikojnë veprat e tyre me materialete ricikluara.

Por si organizohet ky edukimnëpërmjet veprimtarisë praktike ?

1. Ndërtimi i sfondit tëproblemit.

U spjegohet nxënësve mbirëndësinë e riciklimit të plastikës.Çdo amerikan hedh në mbetje rreth15 ton të paketimit plastik, ku pjesamë e madhe përfundon në oqeanedhe shumica e saj është plastikë.Këto plastika mund të sëmurin osetë vrasin gjallesat nënujore dhe tëshërbejnë si zinxhir ushqimor me tëcilat ushqehemi dhe ne. Statistikattregojnë se pothuajse 80% eplehrave plastike është gjetur nëbrigjet e Azisë dhe Amerikës dhepërbën një problem mjaft serioz përbiodiversitetin në këto ujra.

2. Paraqitja e veprimtarisëjavore.

Kërkohet nga nxënësit tëmbledhin plehrat e tyre të

riciklueshme çdo javë. Nxënësitduhet të sjellin vetëm plehra “tëpastra”. Shishet dhe kanaçet duhet

të jenë të shpëlara dhe të thata. Tëgjitha letrat, plastikat, metalet duhettë jenë të pastra.

3. Krijohet një mjedis përgrumbullimin e diferencuar.

Krijoni një mjedis, me koshat eveçantë ku nxënësit do të vendosinmbetjet e grumbulluara gjatë javës.

4. Peshimi dhe llogaritja.Pas një jave, nxënëst duhet të

masin dhe të peshojnë mbetjet egrumbulluara dhe ju kërkohet :

• Sa mbetje të riciklueshme apotë ripërdorëshme ata mblodhën nënjë javë.

• Sa mbetje ata do të gjenerojnënë një vit.

• Sa mbetje ata do të gjenerojnënë dhjetë vjet.

5. Nxënësit të reflektojnë mbipërvojën e tyre.

Në fund mësuesit pyesin dhekërkojnë përgjigje për çështje të tillasi pse është plastika e dëmshme përmjedisin? çfarë mund të bëjnënjerëzit për të prodhuar mbetje mëpak? Të gjitha këto për të treguar sesa ata kanë mësuar nga veprimtaritëe zhvilluara.

Në fund të këtij proçesi edukuesvlerësojini nxënëst në një shkallë tëkuptueshme, me nota apo në njëmënyrë tjetër duke u bazuar në :

• Në se ka marrë pjesë nëdiskutimet në klasë rreth mbetjeveplastike.

• Në se kontribuar dhe sa nësjelljen e mbetje të pastra e tëriciklueshme në shkollë.

• Në se ka bërë një lidhje rrethkonsumit personal dhe grumbullimitqë ka bërë dhe si e ka kuptuar që kakontributi i tij ka patur ndikim nëmjedis.

NJE SHKOLLE E GJELBER DHE PERVOJA E SAJripërdorur në kontejnerë tëveçantë, zakonisht të lyer menjgjyrë të verdhë, në çdo vend tëcaktuar për mbetjet urbane.

E dini pse është erëndësishme që plastika tëriciklohet ?Të riciklosh plastikënështë e rëndësishme sepse: -Kursen lëndët të para (si p.sh.nafta).

-Kursen harxhimin e energjisë.-Redukton akumulimin esubstancave të dëmshme nëmjedis.

-Kursen vëllimin dhe, sirrjedhim, kostot në menaxhimin ejetëgjatësinë e vend-grumbullimeve të mbeturinaveurbane..

-Përveç kësaj, materialetplastike janë toksike dhe tërrezikshme, sidomos kur digjen meimpakt të nadh në shëndetin enjerëzve dhe mjedisin. Ndërsa kurplastika mbetet në tokë kërkon ngaqindra vjet e më shumë për tudekompozuar por edhe dukelëshuar në nëntokë e sisteminhidrik tokësor e lëndë të dëmshme.

A E DINI SE PLASTIKA ?

7

1. Grumbullimi – Materialet ericiklueshme plastike mblidhenpërgjithësisht kazanët egrumbullimit të diferencuar por drejtpër drejt nga industritë. Në këtëmënyrë mblidhen të dy artikujtplastikë, ato të konsumit dhepostindustriale.

2. Seleksionimi manual - Tëgjitha materialet që janë mbledhurselektohen më pas në bazë të llojevetë ndryshme plastike. Të gjithëprodhuesit e plastikës janë tëdetyruar të shënojnë në produktete tyre llojin e plastikës së përdorurdhe kodet e tyre. Plastika që nukmund të riciklohet shkon nëvendgrumbullimin e mbeturinave.

3. Copëtimi - Pas ndarjes,produktet plastike përgatiten përshkrirje duke u grirë në copa tëvogla. Kjo bëhet në makineri të

Agim DALIPIRiciklimi nuk është i ri.

Përgjithësisht e mendojmë si njëdukuri të fillim-shekullit të kaluar. Porështë i vjetër pothuaj sa njerëzimi.Ndërsa natyra e ka shfrytëzuar që nëfillimet e jetës në planet. Ajo karicikluar bimët, pemët, insektet e çdokrijesë tjetër. Për shembull edhe

zhdukja e dinosaurve është kthyer nëriciklimin e tyre, bashkë me bimët ekrijesat e tjera në naftë apo qymyr tëcilat i shfrytëzojmë edhe sot. Gjethete rëna apo kafshët e ngordhura janëkthyer e kthehen në ushqim për bimëtë reja çdo vit. Pra riciklimi është ivjetër sa vetë jeta në tokë.

Në kohën tonë riciklimi bëhet përnjë sërë arsyesh ku e para është për tëkursyer burimet e kufizuara të lëndëvetë para në natyrë. Riciklimi gjithashtukursen energjimë e harxhuar,krijonvende pune dhe shërben për të

posaçme që eliminojnë dhe etiketatprej letre.

4. Larja - Në këtë proces tëriciklimit të plastikës, të gjithambetjet e produkteve dhe ndotëstë ndryshëm lahen. Kjo bëhet mepërdorimin e një pastruesi alkalindhe ujë. Kjo bëhet për të larguarçdo material duke u siguruar që e

masa që mbetet të jetë plastikë epastër. Gjatë larjes, me pastrueshiqen dhe ngjitësat, mbetjet eetiketave, papastërtitë dhe yndyratnga sipërfaqet plastikës.

5. Shkrirja dhe - Pjesët eplastikës që janë pastruar e tharëshkrihen një makinë të quajtur një‘extruder’. Kjo makineri, jo vetëm eshkrin materialin në këtë fazë tëprocesit, por dhe formon me te sferatë vogla që, në këtë mënyrë shërbejnëtë të gatshme dhe do të ripërdorenpër të prodhuat objekte të reja.

2. Riciklimi kontribuon nëzhvillimin ekonomik. Kjo ndodhpër shkak se riciklimi ruan burimetdhe kursen paratë, krijon vendepune dhe madje gjeneron tëardhura!

3. Nga ana tjetër, përveçarsyeve mjedisore dhe ekonomike,riciklimi ka rëndësi politike. Riciklimiështë gjithashtu një formë eatdhetarizmit pasi mundëson

reduktimin e vartësinë tonë ngavendet e tjera për lëndë të para.

4. Gjithashtu ka edhe arsyeetike pse riciklimi është irëndësishëm. Nëse nuk riciklojmë nëkohë për të ruajtur burimet tona, nukdo të kemi lënë asgjë për brezat eardhshëm. Do të jenë pikërishtgjeneratat e reja ata që do tëpaguajnë çmimin e rëndë për dëmine bërë ndaj mjedisit.

Çdo qenie njerëzore në planete në çdo vend ka një rol të madh përtë luajtur në riciklimin, në mbrojtjen

NEVOJA E DOMOSDOSHME E RICIKLIMIT

ECOQUIZ

Nga Alisa PEÇI

Për dekada me radhë ne kemikrijuar mbeturina toksike të cilat ikemi hedhur në mjedis, pa e kuptuardëmin që i shkakton të gjithaqenieve të gjalla rreth nesh. Mundtë mendohet se mbetjet industrialejanë fajtori kryesor i ndotjes toksikemasive. Kjo mund të jetë edrejtë. Por a keni menduarndonjëherë nga vijnë mbeturina tëtilla industriale? Ato vijnë sirrjedhojë e produkteve tëpërditëshme tonat (shishe plastike,detergjentët, etj), dhe hedhjen etyre vend e pa vend. Nëse nukinvestojmë në mekanizmat e duhuradhe në proçeset për të minimizuardëmin që bëjmë ndaj mjedisit, dotë jetë shumë vonë dhe të gjithagjeneratat e ardhshme do tëndikohen nga praktikat epavëmendshme të gjeneratave tëtanishme dhe të mëparshme.

Çfarë mund të bëjmë?

Ricikloni! Pse është irëndësishëm riciklimi?

1. Me anë të riciklimit, një pjesëe konsiderueshme e mbetjeve tonamund të ndahen në elementet e tyreorigjinale dhe të përdoren për tëprodhuar materiale të reja. Në këtëmënyrë, ne zvogëlojmë mbeturinate dëmshme të hedhura në mjedis,dmth. reduktojmë ndotjen dheruajmë lëndët e para. Përveçarsyeve mjedisore për riciklimin, kaedhe arsye të tjera pse riciklimiështë i rëndësishëm.

e kësaj bote të çmuar, duke e bërëatë të gjelbër, më pak toksike dhemë të banueshme. Të gjithapërpjekjet fillojnë në nivel individual.Për më tepër duke qenë më tëvetëdijshëm dhe të kujdesshëm përtë gjitha veprimet tona, duhetgjithashtu të kërkojmë integrimin epraktikave të riciklimit (si reduktimidhe mënyrat e ripërdorimit) në jetëntonë të përditshme në mënyrë që tëbëhet një normë më tepër se

një opsion. Gjithashtu duhet tëadaptohen praktikat e jetesës sëgjelbër dhe edukimi i fëmijëve tanëtë realizohet në lidhje me këtë stiljetese të gjelbër.

Në këtë mënyrë, do tëndërtohet një bazë e rëndësishmepër një planet të gjelbër në tëardhmen.

Riciklimi, menaxhimi imbeturinave dhe jetesa e gjelbërekologjike në shtëpi, shkollë, zyrë,dhe në komunitet patjetër që do tësjellin përfitime për mjedisin dhe përtë gjithë ne në një masë të madhe!

PESE PROCESET PERRICIKLIMIN E PLASTIKES

ndërtuar një ekonomi më të fortë. Letë shohim që nga fillimet e saj historinëe mbetjeve të prodhuara nga njeriu dhericiklimin.

Që 10 mijë vjet para erës së re,popujt nomadë filluan të krijoninngulime të përherëshme dhe nëgërmimet arkeologjike janë gjeturmbetjet e tyre, kocka, hi dhe poçeri tëthyera, të hedhura në të njëjtin vendqë mund të quhen edhevendgrumbullimet e para apo fillimi imenaxhimit të mbetjeve. Ndërsariciklimi, si fenomen i kryer nga njeriu,mund të themi se ka filluar 6000 vjetmë parë, në epokën e bronxit. Nëgjetjet e asaj periudhe, bronxi scrap, imbetur nga shkrirjet është ripërdorurpër tu shkrirë përsëri.

Rreth pesë mijë vjet më parë, nëishullin e Kretës, gjatë kulmit tëqytetërimit minoik, është krijuar dhevenddepozitimi i parë i organizuar nëkryeqytetin e ishullit, Knosos. Ishtenjë vend pranë qytetit ku ishte edetyruar që mbetjet, pasigrumbulloheshin, mbuloheshin meshtresa dheu.

Në Kinë, para rreth katër mijëvjetësh, është njohur dhe përdorurkompostimi i mbetjeve organike si dheripërdorimi i scrap-it të bronxit.

Mund të thuhet se politikat emenaxhimit të mbetjeve urbane, pordhe të higjenës, zënë fill në hebrejtë që3600 vjet më parë. Në kodin e kësajkohe të popullsisë çifute ishinpërfshirë, midis rregullave të

detyrueshme fetare dhe shoqërore,edhe ligjet e shëndetit personal, pordhe për komunitetin. Çdo qytetar iJudesë kishte për detyrë të hiqte jashtëvendbanimit plehrat e veta. Po ashtu,pothuaj në të njëjtën kohë, në qytet-shtetin e Athinës, në Greqinë e lashtë,u hap një vendepozitim, gati dy

kilometra jashtë portave të qytetit.Këshilli i të Urtëve, që qeveriste këtëqytet, detyronte me një dekret të gjithëqytetarët ti shpinin mbetjet e tyre nëkëtë landfield.

Në vitin 1030 pas erës së re,japonezët filluan të riciklonin mbetjete letrës për të prodhuar letër të reduke e brumosur përsëri dhe hapëndhe dyqanet e para për ta shitur atë.

Si përgjigje e rritjes sëgrumbullimit të plehrave në qytetet eBritanisë, në vitin 1297 u dekretuanjë ligj që të mbani pastër mjedisetshtëpiake dhe jashtë tyre. Megjithëqë ligji, një pjesë kohe u injorua,

pronarët e shtëpive filluan ti digjninmbetjet por duke shkaktuar dhe zjarrenë qytete. Por, pas rënies së murtajësnë 1354 deri 1358 që mori jetën eqindra mijra banorëve, u krijuan“Rakers”, persona që punonin vetëose nxitnin banorët për të mbledhurplehrat dhe ti hiqnin ato një herë nëjavë.Kjo mori formë të detyruar nëvitin 1407. Po në Britani, një vit mëvonë, mbreti Henri i IV-t urdhëroi qëata që nuk do ta zbatonin heqjen embetjeve pranë shtëpive të tyre, dotë paguanin një gjobë. në të njëjtënperiudhë, në Gjermaninë mesjetare uvunë në përdorim karroca të posaçmepër grumbullimin e plehrave dhehedhjen e tyre jashtë vendbanimeve.

Në fillimine shekullit tëgjashtëmbëdhjetë, minierat e bakritnë Spanjë filluan të përdornin mbetjet(skrap) të hekurit për forcinin ebakrit, një praktikë riciklimi qëpërdoret dhe sot. Është kurioz faktiqë, në Angli, në vitin 1515, në qytetine Strafford-upon-Avon, babai idramaturgut të famshëm, Shekspirit,është dënuar me gjobë për hedhjen eplehrave “ në një rrugë publike”. Poashtu, është i njohur dhe dekreti, në1588, kur mbretëresha Elizabeta e I-rë u jepte privilegje mbledhësve tëmbeturinave të letrës për turipërdorur. Rreth njëqind vjet më vonëkjo u bë na Amerikë me mbledhësit embetjeve të letrës, pambukut e linitpër tu ripërdorur (ricikluar në letër).

(vazhdon)

HISTORIA E MBETJEVE DHE RICIKLIMITA. Ku qëndron riciklimi ?1. Në mospërdorimin e

mbetjeve.2. Në grumbullimin e

materialeve të ripërdoreshme3. Në hedhjen e mbetjeve në

të njëjtin kosh

B. Si quhet pigmenti igjelbër i bimëve ?

1. Tendril.2. Klorofil.1. Stomata.

C. Drita kthehet në energjinëpërmet :

1. Fotosintezës?2. Fotoperiodizmit?3. Fotokinetikës ?

D. Çfarë prodhohetnëpërmjet fotosintezës ?

1. Azot.2. Dyoksid karboni.3.Oksigjen.4. Ozon.

8

CMYK

Redaksia: Tel.: 067 20 49160; 067 20 49169E-mail: ekolevizja@yahoo. com ; Website: www. ekolevizja. org

TIRAZHI: 600 KOPJE

EDITORI – Xhemal MATOKRYEREDAKTOR – Agim DALIPIGAZETARE – Ela SHKURTI

– Alisa PEÇIS T

A F

I

GRUPIMI “EKOLËVIZJA”Shoqata “ EGNATIA “, Librazhd, Agim BLLOSHMIShoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes së Mjedisit Natyror, Shkodër - Fatbardh SOKOLIShoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes së Mjedisit Natyror, Tirane- Pranvera BEKTESHIShoqata Kombëtare progresi pyjor – Tirane, Liljana SHEHUAlbaforest, Tirane, Mehmet METAQendra Eden, Tirane - Ermelinda MAHMUTAJKlubi Ekologjik, Krujë - Muharrem GOCILilium Albanicum, Librazhd- Ferit HYSAMasmedia dhe Mjedisi - Xhemal MATOQendra Kombëtare e Lëvizjes Ambjentaliste, Tiranë – Haziz

MARKUKlubi Ekologjik, Elbasan - Ahmet MEHMETIInstituti i Studimeve të Ambjentit, Tiranë - Agron DELIULaguna e Kaltër, Orikum - Skënder MEJDIAJKlubi Ekologjik, Librazhd - Naim DISANI

Forumi për integrimin social, ekonomik e kulturor,Gjirokastër – Luan POGAÇI

Shoqata Pylli i Blertë - Buçimas, Pogradec – RuzhdiHYMETLLARI

Milieukontakt International, Tiranë – Valbona MAZREKUShoqata e Përmakulturës, Tiranë - Edlira MULLAKlubi Ekologjik, Tiranë - Fatos XHEMALAJG&G Group, Tiranë - Sazan GURIShoqata Mjedisi Ekologjik dhe Turistik Lura, - Ismail HYSAFederata e gjuetarëve sportivë të Shqipërisë, Tiranë – Themi PERRIQendra e konsulencës veterinare dhe sigurisë ushqimore, Tirane – Gani

MOKAKlubi Ekologjik, Maliq – Myzafer GJIRITIShoqata “Natyra për njeriun”, Durrës – Fali NDREKAInstituti Kombëtar për Studime dhe Kërkime të Mjekesisëdhe Mjedisit “Fillonid Durrachieni” – Flamur TARTARIShoqata “Adriatiku”, Vlorë – Petrit DERVISHI

Shoqata “Miqtë e Thethit”, Shkodër– Dedë NIKAShoqata “PASS”, Majlinda LlESHIShoqata “Nënujsat” Ened MATOShoqata “Vazhdon” Gazmend KODUZIShoqata “EKOLOGJISTI “- Durres, Bashkim SHYLE.EKOMJEDISI, Durres, Presidente Magdalena CARAShoqata e Mbrojtjes së Peizazheve Natyrore në Shqipëri,

Skënder SALAAgjensia Joniane e Mjedisit, Medias dhe Informacionit,

Shkëlqim HAJNOInstituti për Mirëqënie dhe Mjedis, Tiranë, Ali LUSHAFondacioni: “Instituti i Kërkimeve të Bioteknologji”, Agron

LAMKOQendra e Studimit të Burimeve Natyrore, Sherif LUSHAJInstituti i Politikave Mjedisore, Edvin PACARAZyra e Monitorimit Ambjental, Shoder, Zamir LLAZANI.Instituti për Mirëqënie dhe Ambient, Luan LUSHA

A. Ku qëndron riciklimi ?2. Në grumbullimin e

materialeve të ripërdoreshme

B. Cila nga keto lendedegradohet me ngadale ?

1. Polistiroli

C. Si quhet pigmenti i gjelbëri bimëve :

2. Klorofil.

D. Drita kthehet në energjinëpërmet :

1. Fotosintezës.

E. Çfarë prodhohet nëpërmjetfotosintezës :

3. Oksigjen.

Plastika është kudo: gjendet nëoqeane, mbush kanalet dhelumenjtë, por mund të përfundojëedhe në stomakët e kafshëve,zogjve dhe gjallesave ujore.Shpesh as nuk mblidhen dhe tëdepozitohen diku por digjen nënatyrë duke ndotur mjedisin.

Në fakt nuk ka të dhena tëplota për shkallën e vërtetë tëproblemit, por sipas të dhënavetë “European packaging and filmsassociation” çdo vit në botëprodhohen 265 milionë tonemateriale plastike. Në Britaninë eMadhe, të pakten dy të tretat

SHTEPI PLASTIKE NENIGERI

Shoqata për Zhvillimin eQëndrueshëm (Ecofriendly ) nëNigeri ka ndërtuar këtë shtëpi

njëkatëshe duke përdorur shisheplastike. Nigeria është një vendku mungon strehimi por shishetplastike i gjen kudo në rrugë, kjoishte një zgjidhje kreative.Shtëpia ka dy dhoma gjumi dhenë të janë përdorur mijra shisheplastike të mbushura me rërë,baltë dhe çimento dhe është mërezistente se sa shtëpitë blloqet ebetonit që përdoren zakonisht.

KY NUMER I GAZETES "EKOLEVIZJA" SPONSORIZOHETNGA PROJEKTI COMBI - "SHQIPERIA IME E PASTER DHE

E BUKUR", MUNDESUAR NGA UNICEF, MBESHTETURNGA AMBASADA HOLLANDEZE

shumë modeste prej 500 dollarëshpër një ton të lëndëve të para.

DY PEMEKRISHTLINDJESH ME

SHISHE PLASTIKE Fotot e parë është një pemë

në qytetin Mirabella dhe tjetra nëViterbo të Italisë. Janë njëshembull i bukur i riciklimit krijuesqë janë krijuar nga vullnetarëlokalë e Mbrojtjes Civile. Qëllimiështë ndërgjegjësimi i banorëvepër grumbullimin e diferencuar të

materialeve plastike, prodhohenpër ambalazh. Në nivel boterormendohet se 170 milione tonëplastikë prodhohet e përdoretvetem një herë.

Edhe pse në Europe riciklohet33 për qind e materialeve plastike,pjesa tjeter, ose 113 milionë tonëmbeturina, përfundon në plehraose digjet. Një sasi e ngjashme dotë ishte më se e mjaftueshme përtë mëbeshtjellë të gjitha Shtetet eBashkuara, pa ishujt dhe Alaskën.

Nëse bota do t’i riciklonte këtombeturina në 15% të tyre, do tëprodhonte një sasi të

mjaftueshme plastikë për tëmbeshtjellë çdo vit një sipërfaqesa Kina. Japonia është një ngavendet në botë që riciklon meshumë materiale plastike dhe nëvitin 2010 u ricikluan 77% embetjeve plastike, Por, ky vënd,që prej vitit 1997, firmat e mëdhasi dhe konsumatorët janë tëdetyruar të ndajnë materialetplastike nga mbeturinat e tjera.Vetëm në vitin 2006, Japoniaricikloi 2,1 milionë tonë mbeturinaplastike, nderkohe qe 4,8 milionëiu nënështruan “riciklimit termik”,duke i djegur me teknologji të lartë

GLOBI ESHTE “ MBESHTJELLE” ME PLASTIKEpër të prodhuar energji.

Shumë shtete kanë vendosurndalimin e përdorimit të qeseveplastike e këtu hynë edhe masat efundit të marra nga vendi ynë. Poashtu shumë artikuj (nga paketimii bukës e deri pelenat e fëmijeve)po prodhohen me materiale mebiodegradim të shpejtë. Shumëqeveri, grupe studimore dheindustriale po përpiqen mekërkimet e tyre për të bëre ç’ështëe mundur që materialet plastike tëreduktohen e bashkë me to tëreduktohet sa më tepër edhendotja prej tyre.

ARTI I RIPERDORIMIT TE PLASTIKES

SHTEPIA E PRINCIT,VEPER ARTI ME MBETJE

Të gjithë e dimë prallën eprincit të kaltër. Por artisti VikiMuniz, në Rio de Zhaneiro e kandërtuar kështjellën e këtij princiatë me mbetje plastike. Nëekspozitën e hapur ai synon tëmbledhë fonde për për të

financuar projekte për riciklimin embetjeve urbane.

Ai ka harxhuar për të krijuarnjë kështjellë të vërtetë membeturina të riciklueshme një

PERGJIGJETE EKOQUIZPlastika është bërë një problem kudo. Njerëzit po krijojnë mënyra të ndryshme në ripërdorimin e tyre. Duket

më tepër si kuriozitet por edhe këto veprimtari shërbejnë jo vetëm për të ndërtuar objekte por, në radhë të parë,për ndërgjegjëesimin e komuniteteve për rreziqet që sjell plastika në mjedis e në shëndetin e njerëzve dhe përdrejtimet ku duhet zhvilluar eliminimi apo riciklimi i saj. Ja disa shembuj.

plastikës dhe ripërdorimin e saj.E rëndësishme është quajturpjesëmarrja e nëpunësve dhe

mbështetja e bashkëpunimi iadministratëvendore nëk ë t ëveprimtari.