1

WYDANIE CZWARTE

2 3

Spis treści

Æwiczenia do tej ksi¹¿ki � patrz: e-book, str. 350Szczegó³owy indeks hase³ ............................................................................................ 319

Przedmowa .................................................................................................................. 9

1. Czê�ci mowy ..................................................................................................... 102. Terminy gramatyczne ........................................................................................ 11

I. Czasy gramatyczne (tenses) ...................................................................................... 15Czasy tera�niejsze

3. Present simple ........................................................................................... 154. Present continuous .................................................................................... 205. Present perfect ........................................................................................... 236. Present perfect continuous ........................................................................ 26

Czasy przysz³e7. Simple future oraz inne sposoby wyra¿ania przysz³o�ci ....................... 288. Future continuous ...................................................................................... 319. Future perfect ............................................................................................ 33

10. Future perfect continuous .......................................................................... 3411. Future perfect/future perfect continuous in the past ................................. 3612. Future simple/future continuous in the past .............................................. 37

Czasy przesz³e13. Simple past ................................................................................................ 3814. Past continuous .......................................................................................... 4115. Past perfect ................................................................................................ 4316. Past perfect continuous ............................................................................. 45

17. Konstrukcja be going to ................................................................................. 47

II. Mowa zale¿na (the reported speech / indirect speech) ............................................. 5018. Zastosowanie ................................................................................................... 5019. Zamiana okoliczników, operatorów i czasów ................................................ 5020. Zdania twierdz¹ce i przecz¹ce w mowie zale¿nej .......................................... 5421. Zdania pytaj¹ce ............................................................................................... 5522. Rozkazy, pro�by, sugestie .............................................................................. 5623. Stosowanie ró¿nych czasowników wprowadzaj¹cych .................................. 58

(add, advise, beg, deny, insist, offer, promise, thank, warn...)24. Inne wyra¿enia ................................................................................................ 6025. Prawda i fa³sz w mowie zale¿nej .................................................................... 61

© Copyright by Rados³aw Swigon

Konsultacja jêzykowa:Ana Maria Peòa (USA)Ma³gorzata Bucior (Polska)Roy Haworth (Wielka Brytania)John Cowell (Wielka Brytania)

Wspó³praca:Agnieszka OlszewskaAleksandra WilkGrzegorz PastuszkaMicha³ LaskowskiMarek Kendziora

W nagraniu udzia³ wziêli: Roy Haworth, Michelle Bebee.

Nagrania dokonano w studiu Pro-Media, ul. Sienkiewicza 9, Tarnobrzeg, tel. 015 823-68-48,e-mail: studio@wygrajsukces.com.pl

Realizator d�wiêku: Jaros³aw Pi¹tkowski

Symbol nagranej wymowy:Eliza Saroma, Studio PROUM, www.proum.com

Ilustracje na ok³adce: przód, od góry - Tower Bridge (Londyn), budynek opery (Sydney), budkatelefoniczna (Londyn), Statua Wolno�ci (Nowy Jork), Big Ben (Londyn); ty³, od góry - angielskataksówka, Bia³y Dom (Waszyngton), autobus piêtrowy (Londyn), Wielki Kanion (USA).

Wydawnictwo ENSETwww.enset.ple-mail: poczta@enset.pl

Wszelkie prawa zastrze¿one. ¯adna czê�æ ani ca³o�æ publikacji nie mo¿e byæ reprodukowanabez wcze�niejszej zgody wydawcy.

Wydawnictwo prowadzi sprzeda¿ wysy³kow¹.

Bydgoszcz 2010Wydanie IV

ISBN 978-83-924324-2-5ISBN 978-83-927254-1-1 � p³yta CD (dodatek bezp³atny)

Druk i oprawa:Zak³ad Produkcyjno-Handlowy Maktechul. Nieca³a 4, Bydgoszcz

www.enset.pl

4 5

III. Strona bierna (the passive voice) ............................................................................. 6226. Zastosowanie .................................................................................................... 6227. Budowa ............................................................................................................. 6228. Przyk³ady zdañ ................................................................................................ 6629. Forma have/get sth done (causative have) ....................................................... 68

(I will have my flat redecorated...)30. Passive gerund i passive infinitive ................................................................... 69

(I hate being controlled all the time; I�d like to be invited...)31. Forma mówi siê, s¹dzi siê ................................................................................ 70

(He is said to live in France...)

IV. Okresy warunkowe (if clauses / conditionals) .......................................................... 7432. Zastosowanie .................................................................................................... 7433. I okres warunkowy .......................................................................................... 7434. II okres warunkowy ......................................................................................... 7635. III okres warunkowy........................................................................................ 7936. Zerowy okres warunkowy .............................................................................. 80Stosowanie innych czasów w okresach warunkowych

37. Stosowanie czasów typu continuous ......................................................... 8038. Pozorny okres warunkowy ....................................................................... 8139. Mieszany okres warunkowy .................................................................... 82

40. Inwersja w okresach warunkowych ................................................................ 83(Should you go...; Were you to go...; Had you gone...)

41. Wyra¿enia zwi¹zane z okresami warunkowymi ............................................. 85(otherwise, even if, as long as, suppose, but for, in case...)

V. Rzeczownik (noun) i przedimek (article) .................................................................. 8742. Liczba mnoga rzeczowników (plurals) ............................................................ 8743. Rzeczowniki niepoliczalne (uncountable nouns) ............................................ 9144. Rzeczowniki abstrakcyjne (abstract nouns) .................................................... 9445. Rzeczowniki z³o¿one (compound nouns) ....................................................... 94

(a driving licence, a two-week holiday...)46. Forma dzier¿awcza rzeczownika (Saxon genitive) .......................................... 95

(my mother�s car, a friend of mine...)Przedimki nieokre�lone i okre�lone

47. Stosowanie przedimków ............................................................................ 9648. Przedimek nieokre�lony � a/an (the indefinite article) .............................. 9949. Przedimek okre�lony � the (the definite article) ...................................... 100

VI. Czasownik (verb) .................................................................................................... 10250. Rodzaje i formy czasowników ...................................................................... 102

(zwyk³e, posi³kowe...; koñcówki czasowników...)51. Czasownik posi³kowy w krótkich odpowiedziach ....................................... 103

(Yes, he is; No, he isn�t...)52. Czasownik posi³kowy w formie question tag ............................................... 104

(He�s tall, isn�t he? <prawda/nieprawda¿?>)53. Czasownik posi³kowy w formie neither(nor)/so ........................................... 107Forma bezokolicznika (infinitive) ......................................................................... 108

54. Forma bezokolicznika typu bare infinitive (np. go) ................................ 10955. Forma bezokolicznika typu full infinitive (np. to go) ............................... 110

56. Forma gerundialna (gerund), (np. going) ........................................................ 113

57. Forma czasownika a jego znaczenie � brak zmiany znaczenia ..................... 11858. Forma czasownika a jego znaczenie � zmiana znaczenia .............................. 119

(dread, forget/remember...; stative verbs <I think/I�m thinking...>)Czasowniki modalne (modal verbs)

59. Rodzaje i stosowanie czasowników modalnych ..................................... 12260. Can, could, be able to ............................................................................... 12361. May, be allowed to, allow ........................................................................ 12562. Must, have to ........................................................................................... 12663. Mustn�t ..................................................................................................... 12964. Should, ought to ........................................................................................ 13065. Need, needn�t have ................................................................................... 13266. Would ....................................................................................................... 13467. Shall .......................................................................................................... 13568. Pytania grzeczno�ciowe ........................................................................... 136

(Could you/Will you/Would you open the door?)69. Wyra¿anie prawdopodobieñstwa - may, might, could, can�t .................. 136

(mo¿liwe, ¿e...; niewykluczone, ¿e...; niemo¿liwe, ¿eby...)70. Czasownik dare ....................................................................................... 139

Czasowniki z³o¿one (phrasal verbs)(break down, call off, give in, take on...)

71. Podzia³ czasowników z³o¿onych ............................................................ 140(przechodnie <rozdzielne i nierozdzielne>, nieprzechodnie)

72. Zestawienie wybranych czasowników z³o¿onych ................................. 14273. Inwersja czasownika ...................................................................................... 146

(Nowhere could they find...; So clever was he...)74. Inne konstrukcje czasowników ...................................................................... 148

(Sue appears to be writing a letter; Sue appears to have written a letter;Sue appears to have been writing...; Having written the letter...)

VII. Przymiotnik (adjective) ........................................................................................ 15175. Porz¹dek przymiotników (order of adjectives) ............................................. 15176. Stopniowanie przymiotników (comparison of adjectives) ............................ 151

(small, smaller, the smallest; expensive, more expensive...)77. Porównania: od/ni¿, tak...jak, im...tym ........................................................... 155

(He�s older than Tom; He�s as old as Tom; The older you are...)78. Modyfikacje przymiotników ......................................................................... 156

(koñcówki -ing/-ed (boring/bored), -less/-ful (fruitless/fruitful)...)79. Przymiotniki z³o¿one ..................................................................................... 157

(well-built, good-looking, old-fashioned...)

VIII. Liczebnik (numeral) .............................................................................................. 15880. Liczebniki g³ówne (cardinal numbers), (jeden, dwa...) .................................. 15881. Liczebniki porz¹dkowe (ordinal numbers), (pierwszy, drugi...) ................... 16082. Daty, dni tygodnia, miesi¹ce, godziny ........................................................... 16283. U³amki i dzia³ania matematyczne (1/5, +, -, /...) ............................................ 16684. Wielokrotno�æ (raz w tygodniu, dwa razy w roku...) .................................... 167

IX. Przyimek (preposition) ........................................................................................... 16985. Rodzaje i u¿ycie przyimków w zdaniu ....................................................... 16986. O czym powinni�my pamiêtaæ stosuj¹c przyimki ..................................... 171

6 7

Przyimki okre�laj¹ce czas, miejsce i kierunek87. along, at, before, by, during .................................................................... 17188. from/since/for (od czasu), for ................................................................ 17489. in/into, on/onto, out of/off ...................................................................... 17790. inside/outside, through/across ................................................................ 17991. till/until, to .............................................................................................. 181

Przyimki okre�laj¹ce po³o¿enie obiektów wzglêdem siebie92. above/over, below/under, beside/by/next to ........................................... 18293. between/among, in front of/opposite/behind ......................................... 184

Przyimki przyczyny i celu94. because/for, to, in order to, so that, in order that, for ............................. 185

Przyimki sposobu95. with, by ................................................................................................. 186

96. Po³¹czenia przyimków z ró¿nymi czê�ciami mowy .................................. 187(afraid of, aim at, depend on, good at, keen on...)

X. Przys³ówek (adverb) ................................................................................................. 19197. Rodzaje i tworzenie przys³ówków .............................................................. 191

(slowly, happily, here, tomorrow, often...)98. Miejsce przys³ówków w zdaniu ................................................................. 19299. Stopniowanie przys³ówków ........................................................................ 194

(hard, harder, the hardest; quickly, more quickly...)100. Wyra¿enie przys³ówkowe (adverbial phrase) ............................................. 195

(last week, three days ago, on the island...)101. Too, enough .................................................................................................. 195102. Fairly, rather, quite, pretty ........................................................................... 196103. Hardly, scarcely, barely ................................................................................ 197

XI. Spójnik (conjunction / linking word) ....................................................................... 199104. Rodzaje spójników ....................................................................................... 199Spójniki jednowyrazowe / krótkie

105. although, even though, despite/in spite of ........................................... 200106. and, but, or, because (of), for, since .................................................... 201107. as, besides, however, if/unless ............................................................. 203108. nevertheless, otherwise, or else ............................................................ 204109. so (such), so that, still, yet, therefore ................................................... 205

Konstrukcje z³o¿one110. both...and (zarówno...jak i) .................................................................. 207111. either...or (albo...albo/ani...ani), neither...nor (ani...ani) ....................... 207112. not only...but also (nie tylko...ale równie¿) ......................................... 208113. whether...or (czy...czy) ........................................................................ 208

XII. Zaimek (pronoun) .................................................................................................. 209114. Zaimki osobowe (personal pronouns) ......................................................... 209

(I, me, you, him...; stosowanie it; you/one w formie bezosobowej; they w znaczeniu mówi siê/ludzie mówi¹)

115. Zaimki dzier¿awcze (possessive pronouns) ............................................... 212(my (moje), your (twoje)...; mine, yours...; stosowanie own...)

116. Zaimki zwrotne (reflexive pronouns) .......................................................... 214(myself, yourself...; oneself; on one�s own...)

117. Zaimki nieokre�lone (indefinite pronouns) .................................................. 215

118. Zaimki wskazuj¹ce (demonstrative pronouns) ............................................ 216(this/that, these/those, here, there; forma there is/are; then...)

119. Zaimki wzglêdne (relative pronouns) .......................................................... 220(which, who, that, whose, where...; zdania okre�laj¹ce i okre�lane...)

120. Zaimki pytaj¹ce (interrogative pronouns) .................................................... 221(which, who, what, where, when, why...)Patrz równie¿: pkt 125, 126, 127, 128.

XIII. Zdanie (sentence) .................................................................................................. 222121. Zdanie twierdz¹ce (affirmative) ................................................................. 222Zdanie pytaj¹ce (interrogative)

122. Pytania ogólne i szczegó³owe ............................................................... 223123. Pytanie o podmiot ................................................................................ 224

(Who wants to go there? What makes you angry?...)124. Pytanie po�rednie ................................................................................ 224

(Tell me how old you are...)S³ówka pytaj¹ce125. what, whatever ..................................................................................... 225126. who, whom, whose .............................................................................. 227127. which, of which/of whom .................................................................... 229128. how, why, where, when ....................................................................... 230

129. Zdanie przecz¹ce (negative) ....................................................................... 232130. Zasada pojedynczego przeczenia ....................................................... 233

(I have no money. I don�t have any money...)Zdania wyra¿aj¹ce preferencje (preferences)

131. would rather, would sooner (woleæ co� od czego�) ............................ 234132. prefer, would prefer (woleæ co� od czego�) ........................................ 235133. like sth better than, rather than...would ................................................ 236

134. Zdania wyra¿aj¹ce pro�by (requests) .......................................................... 236(Could you...?; I wondered if...; Would you mind...?...)

135. Zdania wyra¿aj¹ce rady i sugestie (advice forms and suggestions) .......... 238(You had better...; If I were you...; Let�s...; I suggest...)

136. Zdania rozkazuj¹ce, tryb rozkazuj¹cy (imperative) ................................ 240(Wait! Don�t wait! You are to wait; Do wait!...)

137. Zdanie czasowe (time clause) ....................................................................... 241(I�ll help him after I have done my homework...).

138. Emfaza (emphasis) � wzmocnienie znaczenia czê�ci zdania ...................... 241(My dad does speak English; Peter definitely loves her...)

XIV. Inne formy gramatyczne ..................................................................................... 244wymowa form gramatycznych - nagranie ............................................................. 244139. all, both, each (of), each other, one another .................................................. 244140. another, (the) other, (the) others ................................................................... 247141. as if, as though .............................................................................................. 249142. certain, sure, bound ....................................................................................... 250143. due to, owing to ............................................................................................ 251144. had better ....................................................................................................... 252145. have sb/sth doing sth ..................................................................................... 253146. it is (high) time .............................................................................................. 253147. it is + przymiotnik + that sb/sth should ........................................................ 254

8 9

148. many, much; how many, how much; few, little ............................................ 255149. neither, either ................................................................................................ 258150. one, ones ....................................................................................................... 260151. possible, probable, likely ............................................................................. 260152. sb is the first/last to do sth ............................................................................ 261153. some, somebody; any, anybody, anything; no, none .................................. 261154. suppose ........................................................................................................ 265155. (be) supposed to, (be) expected to ............................................................... 266156. used to, would .............................................................................................. 267157. wish, if only ................................................................................................. 268

XV. Gramatyka brytyjska i amerykañska � ró¿nice ............................................... 272158. Ró¿nice w formach gramatycznych ............................................................. 272Pozosta³e ró¿nice

159. Ró¿nice w pisowni ................................................................................ 274160. Ró¿nice w s³ownictwie .......................................................................... 276

XVI. S³owotwórstwo (word formation) ......................................................................... 278161. Przyrostki w rzeczownikach ....................................................................... 278

(-al, -ance, -cracy, -ence, -ent/ant, -ing, -ment, -ogy, -sion...)162. Przyrostki i przedrostki w czasownikach ................................................... 281

(-ate, -act/ect/uct, -en, -ify, -ise/ize, -pose; over, up, out...)163. Przyrostki i przedrostki w przymiotnikach ................................................ 285

(-able, -al, -ar, -ic, -ical, -ish, -ive, -y; im, in, un; -ic/-ical)164. Przedrostki high-, low-, home-, middle-, self-, well- ................................... 288165. Przyk³ady zastosowania s³owotwórstwa .................................................... 289

(create, creation, creative; enjoy, enjoyment, enjoyable...)166. Wybrane wyra¿enia idiomatyczne ............................................................... 298

(Bite the bullet!; Fair and square; (to) Go nuts...)

XVII. Czêsto pope³niane b³êdy ................................................................................... 301167. Formy gramatyczne ...................................................................................... 301168. Pisownia ....................................................................................................... 306

XVIII. Jêzyk formalny i nieformalny oraz jêzyk prasy .......................................... 311169. Jêzyk formalny i nieformalny ...................................................................... 311170. Jêzyk prasy .................................................................................................. 314

Dodatek: 171. Podstawowe czasowniki nieregularne ................................................. 316

Indeks hase³ ............................................................................................................... 319Formularz zamówienia ............................................................................................... 349Inne publikacje ............................................................................................................ 350

Oznaczenie symboli

Przedmowa

Niniejsza publikacja przeznaczona jest w³a�ciwie dla wszystkich, którzyucz¹ siê jêzyka angielskiego � niezale¿nie od poziomu jego znajomo�ci. Znalaz³siê w niej materia³ gramatyczny omawiany zarówno na poziomiepodstawowym, �rednio-zaawansowanym, jak i zaawansowanym. Przystêpnyjêzyk oraz setki przyk³adów zastosowania omawianych zagadnieñ wrazz dziesi¹tkami odno�ników do zagadnieñ pokrewnych na pewno u³atwi¹ jegoopanowanie. Dwujêzyczny indeks, zawieraj¹cy ponad tysi¹c dwie�cie hase³,pomo¿e w znalezieniu szukanego tematu. Ca³o�ci dope³niaj¹ informacje natemat czêsto pope³nianych przez polskich uczniów b³êdów oraz uwzglêdnienie(i ponadto omówienie) ró¿nic jêzykowych miêdzy jêzykiem angielskim u¿y-wanym w Wielkiej Brytanii i w Stanach Zjednoczonych.W opanowaniuwymowy wybranych wyrazów i zwrotów pomog¹ nagrania zapisane w formaciemp3. Zosta³y one przeczytane przez rodowitego Anglika, wyk³adowcêakademickiego.

Osoby przygotowuj¹ce siê do egzaminu maturalnego na poziomierozszerzonym lub do egzaminów FCE, CAE i CPE doceni¹ obszerny materia³w dziale po�wiêconym s³owotwórstwu. Znalaz³y siê tam zestawienia i tabele zponad tysi¹cem ró¿nych przyk³adów wraz z t³umaczeniem i nagran¹ wymow¹.

Zrozumienie tajników gramatyki angielskiej jest niew¹tpliwie sztuk¹ dosyætrudn¹. Mam nadziejê, ¿e niniejsza publikacja pomo¿e tê sztukê lepiejopanowaæ.

¯yczê powodzenia w nauce jêzyka angielskiego.

Autor

ê 01:45= d³ugo�æ nagrania do tego miejsca (minuty:sekundy)

= nazwa pliku / d³ugo�æ nagrania � minuty:sekundy84.mp3 d³ugo�æ nagrania: 00:31

28 29

i mnogiej (I i we). I will do it.=I shall do it.Shall u¿yte dla innych osób sugeruje obietnicê lub gro�bê.

You shall have a bike!=Bêdziesz mia³ rower (obiecujê tobie).He shall regret it!=(On) bêdzie tego ¿a³owa³ (gro¿ê mu).He shall not sit here on my chair unless I give him permission.(On nie bêdzie siedzia³ tutaj na moim krze�le, chyba ¿e mu pozwolê;form¹ �ci¹gniêt¹ od shall not jest shan�t).

� Shall mo¿emy równie¿ zastosowaæ, aby wyraziæ sugestiê lub propozycjê:Shall I open the window?=Mo¿e otworzy³bym okno?Shall we meet at five?=Spotkaliby�my siê o pi¹tej?

=Mo¿e spotkamy siê o pi¹tej?Shall we go to the cinema?=Poszliby�my do kina?/Mo¿e pójdziemy do kina?Shall we wait for him?=Zaczekaliby�my na niego?/Mo¿e zaczekamy na niego?

*Amerykanie rzadko stosuj¹ shall. Zamiast shall u¿ywaj¹ will, a prosz¹c o radêstosuj¹ should. Which way should we go? (Którêdy powinni�my i�æ?)

Uwaga: Czasownik byæ w czasie przysz³ym to will be.Ja bêdê=I will be (I�ll be), ty bêdziesz=you will be (you�ll be)...Tomek bêdzie w domu o czwartej.=Tom will be at home at 4.Przeczenie: Tom won�t be at home at 4.Pytanie: Will Tom be at home at 4?

Kate will be angry.=Kasia bêdzie z³a.Kate won�t be angry.=Kasia nie bêdzie z³a.Will Kate be angry?=Czy Kasia bêdzie z³a?

Charakterystyczne elementy/okoliczniki czasu:Tomorrow (jutro), next Saturday (w nastêpn¹ sobotê), in a week (za tydzieñ), in twoweeks (za dwa tygodnie) =in a week�s time (za tydzieñ), in two weeks� time (za dwatygodnie), in October next year (w pa�dzierniku przysz³ego roku), in the morning /in the evening (rano / wieczorem), at night (w nocy), in 2050 / in the year 2050 (w roku 2050).

Czas ten stosujemy równie¿ w zdaniach, w których s¹ wyra¿enia takie jak: I think(my�lê), I suppose (przypuszczam), probably (prawdopodobnie), maybe (mo¿e),perhaps (mo¿e, mo¿liwe ¿e) odnosz¹cych siê do przysz³o�ci.

work, stand) mo¿e sugerowaæ krótsze wykonywanie danej czynno�ci, a czasupresent perfect � d³u¿sze.I�ve been living here for 10 days (now).I�ve lived here for 10 years (now).

7. Czas simple future(czas przyszły prosty)

U¿ycie:� Gdy odnosimy siê do przysz³o�ci (prawdopodobnej przysz³o�ci - mo¿liwe, ¿e co�

siê kiedy� wydarzy (lub nie wydarzy), np. I think they will be rich one day.=My�lê,¿e pewnego dnia bêd¹ bogaci; We�ll probably go there.=Prawdopodobnie tampójdziemy).

� Przy podejmowaniu nag³ych decyzji (np. Otworzê drzwi; bo s³yszê, ¿e kto�puka.=I�ll open the door!).

� W pytaniach grzeczno�ciowych (np. Czy móg³by� otworzyæ okno?=Will youopen the window?).

Budowa:Przed czasownikiem wstawiamy will, np. I will do it (Zrobiê to; I will=I�ll).W przeczeniach � won�t (will not), np. I won�t do it (Nie zrobiê tego).W pytaniach will wstawiamy przed zaimkiem lub rzeczownikiem, np. Will you help me?

They will buy a bike.=(Oni) kupi¹ rower.They won�t buy a bike.=(Oni) nie kupi¹ roweru.Will they buy a bike?=Czy (oni) kupi¹ rower?

My parents will buy a new car.=Moi rodzice kupi¹ nowy samochód.My parents won�t buy a new car.=Moi rodzice nie kupi¹ nowego samochodu.

Will my parents buy a new car?=Czy moi rodzice kupi¹ nowy samochód?

Form¹ �ci¹gniêt¹ od will jest �ll, np. you will=you�ll, he will=he�ll, she will=she�ll itd.

� Czasami mo¿na spotkaæ formê shall*. Jest ona jednak ju¿ przestarza³a i wychodziz u¿ycia. Shall mo¿na zastosowaæ zamiast will dla pierwszej osoby liczby pojedynczej

7-budowa.mp3 d³ugo�æ nagrania: 00:24

7-okoliczniki.mp3 d³ugo�æ nagrania: 00:47

30 31

I think he�ll buy this red car.His dad will probably give him the money.

Przyk³adowe zdania:She�ll buy a new car next week.=(Ona) kupi nowy samochód w przysz³ym tygodniu.We�ll be ready in 10 minutes.=Bêdziemy gotowi za 10 minut.Susan will be 26 next Tuesday.=Susan bêdzie mia³a 26 lat w przysz³y wtorek.Will your dad help me on Friday?=Czy twój tata pomo¿e mi w pi¹tek?Why won�t she come in?=Dlaczego (ona) nie wejdzie?

Dodatkowe informacje:1. Przysz³o�æ mo¿e byæ wyra¿ana na wiele sposobów � nie tylko za pomoc¹

konstrukcji czasu simple future. Przeanalizujmy poni¿sze zestawienie.

Tom is about to buy a car. Patrz: podpunkt 2 i 3, pod tabel¹.=Tomek ma zaraz kupiæ samochód.Tom is to buy a car.=Tomek ma w planie kupiæ samochód.

2. Je�li co� wydarzy siê za chwilê, zaraz, mo¿emy zastosowaæ konstrukcjê be aboutto + bezokolicznik.We�re about to go now. (Zaraz wychodzimy).The plane�s about to take off. (Samolot za chwilê wystartuje).Be about to mo¿e równie¿ odnosiæ siê do czasu przesz³ego.I was about to leave when the telephone rang.(W³a�nie wychodzi³em/Mia³em ju¿ wychodziæ, kiedy zadzwoni³ telefon).

3. Je�li co� jest zaplanowane, mo¿emy zastosowaæ konstrukcjê be to + bez-okolicznik. Forma ta wystêpuje w formalnym jêzyku angielskim. Obecnie jestcoraz rzadziej u¿ywana.The President is to visit France next week.(Prezydent zamierza odwiedziæ Francjê w przysz³ym tygodniu).We are to leave Poland on Monday.(Mamy w planie wyjechaæ z Polski w poniedzia³ek).

Be to mo¿e ponadto odnosiæ siê do czasu przesz³ego.We were to leave Poland last Monday.(Mieli�my w planie wyjechaæ z Polski w zesz³y poniedzia³ek).

Be to stosujemy tak¿e, je�li wyra¿amy nakaz.You are to wait! (Masz zaczekaæ! <jestem na ciebie z³y, ¿e nie chcesz zaczekaæ>).He�s to come home now! (On ma teraz wróciæ do domu!).

8. Czas future continuous

U¿ycie:� Przysz³e czynno�ci wykonywane w pewnym przedziale czasowym (od..do..),

czynno�ci ci¹g³e (nieprzerywane). Wystêpuje tutaj zazwyczaj czasownikniedokonany=np. bêd¹ kupowali (zamiast formy dokonanej kupi¹); Tom will besinging from 3.35 to 4.05 p.m.=Tomek bêdzie �piewa³ (zamiast za�piewa) od 3.35do 4.05 po po³udniu.

� Przysz³e czynno�ci powtarzaj¹ce siê regularnie. Nie s¹ to nasze zamiary czy plany,ale stwierdzenie faktu, np. Tomorrow I�ll be watching the news, as usual.=Jutrobêdê ogl¹da³ wiadomo�ci, jak zwykle.

Zdanie i t³umaczenie

Tom will buy a car.(czas simple future, pkt 7)=Tomek (mo¿e) kupi samochód <kiedy�>.

Tom is going to buy a car <tomorrow>.(konstrukcja be going to, pkt 17).=Tomek zamierza/planuje kupiæ samo-chód <jutro>.

Tom is buying a car <tomorrow>.(czas present continuous, pkt 4)=Tomek (na pewno) kupi samochód<jutro>.

Tom will be buying a car <tomorrow at7 p.m.>.(czas future continuous, pkt 8)=Tomek bêdzie kupowa³ samochód<jutro o 7 wieczorem>.

Tom buys a car <every week>.(czas present simple, pkt 3)=Tomek kupuje samochód <co tydzieñ>.

Tom will have bought a car <by Friday>.(czas future perfect, pkt 9)=Tomek kupi samochód <do pi¹tku>.

Komentarz

Tomek nie wie na pewno, czy kupi sa-mochód. My�li, ¿e kiedy� kupi � ale tos¹ dosyæ odleg³e plany.

Tomek uzbiera³ ju¿ odpowiedni¹ ilo�æpieniêdzy i zamierza jutro kupiæ samo-chód.

Tomek uzbiera³ ju¿ odpowiedni¹ ilo�æpieniêdzy, a ponadto umówi³ siê na spo-tkanie ze sprzedawc¹. Jest prawie pe-wien, ¿e jutro kupi samochód.

Tomek bêdzie kupowa³ samochód; mó-wi¹c to podkre�lamy pewien okres cza-su trwania transakcji (od.. do..) lub da-jemy do zrozumienia, ¿e Tomek kupujesamochody czêsto i ten zakup nie bê-dzie niczym szczególnym.

Tomek handluje samochodami i kupujeje czêsto, np. co tydzieñ. Kupi równie¿nastêpny.

Tomek ma w planach kupno samocho-du i chcia³by kupiæ go do danego mo-mentu w przysz³o�ci, np. do pi¹tku.

www.enset.pl

50 51

� last year (w zesz³ym roku) ® the previous year (poprzedniego roku, rok wcze�niej)� next (week); w przysz³ym tygodniu ® the following (week)� it / this (to) ® that (tamto)� these (te, ci) ® those (tamte, tamci)� here (tutaj) ® there (tam)

Uwaga: Je�li zdanie w mowie niezale¿nej odnosi siê do tego samego czasu, miejscalub sytuacji co zdanie w mowie zale¿nej, to nie zmieniamy okoliczników czasui miejsca, a nawet, w wyj¹tkowych sytuacjach, nie musimy zmieniaæ czasugramatycznego, np.:

�I wrote this letter today,� she said. ® She said she had written that letter today(je�li nadal jest ,,dzisiaj�).�I saw it here,� said Mike. ® Mike said he had seen it here.(je�li jeste�my w tym samym miejscu, w którym Mike to widzia³).�Is she coming?� he asked me. ® He asked me if she is coming(je�li odnosimy siê do trwaj¹cej obecnie sytuacji, np. w tym zdaniu: osoba, o któr¹pytamy jeszcze nie przysz³a; nie bêdzie jednak b³êdem, je�li zamienimy is na was).�What car does she have?� he asked me. ® He asked me what car she has.(je�li nadal ma ten sam samochód; had równie¿ jest poprawne)

BZamiana czasowników/operatorów (z wyj¹tkiem pkt. 19C i 22)

� is/am ® was� are ® were (lub was � w przypadku zamiany osoby na I, he, she, it)� will/shall ® would� has/have ® had� don�t/doesn�t ® didn�t� did(n�t) ® had(n�t) + III forma czasownika� was(n�t)/were(n�t) ® had(n�t) been� can ® could� may ® might

1. �I will buy a car,� he said.(,,Kupiê samochód�, powiedzia³).® He said (that) he would buy a car.(On powiedzia³, ¿e kupi samochód; will zamieniamy na would).Zauwa¿my, ¿e zamieniamy równie¿ osobê (w tym przypadku I na he).

2. �I am hungry,� she said ® She said she was hungry; am ® was.3. �Tom wasn�t there,� my dad said ® My dad said Tom hadn�t been there;

was(n�t)/were(n�t) ® had(n�t) been.

II. Mowa zależna(the reported speech/ indirect speech)

18. Zastosowanie mowy zależnej

Mowê zale¿n¹ stosujemy, gdy chcemy przekazaæ, co powiedzia³ kto� inny (np.On powiedzia³, ¿e jego siostra...; Mój kolega chcia³ zapytaæ, czy...) � je¿elirelacjonujemy czyj¹� wypowied�, nie przytaczamy jej dos³ownie. Czêsto jednakzastosowanie struktury mowy zale¿nej wynika nie z relacjonowania czyjej�wypowiedzi, a z zastosowania wprowadzenia do zdania w czasie przesz³ym, np.Nobody knew where she had lived before (cofnêli�my czas mimo tego, ¿e nierelacjonujemy czyjej� wypowiedzi, lecz mamy tutaj wprowadzenie w czasieprzesz³ym (nobody knew).=Nikt nie wiedzia³ gdzie mieszka³a wcze�niej).

19. Zamiana okoliczników, operatorówi czasów w mowie zależnej

AZamiana okoliczników (oraz innych wyra¿eñ zwi¹zanych z czasem i miejscem)

� tomorrow (jutro) ® the following day (nastêpnego dnia)® the next day (nastêpnego dnia)

� today (dzisiaj) ® that day (tamtego dnia)� now (teraz) ® then (wtedy); (at that time)� yesterday (wczoraj) ® the previous day (poprzedniego dnia)

® the day before (dzieñ wcze�niej)� two weeks ago (dwa tygodnie temu) ® two weeks before/earlier (...wcze�niej)� so far, yet (jak dot¹d, jeszcze) ® by then (do tamtej pory)

19a.mp3 d³ugo�æ nagrania: 01:14

52 53

�When I saw them they were playing football,� he said.® He said that when he saw them they were playing football.Czas past continuous mo¿na zamieniæ na past perfect continuous, je¿eli chcemypodkre�liæ, ¿e dana czynno�æ siê zakoñczy³a.�My dad was thinking of selling his car but he has decided not to,� she said.® She said that her dad had been thinking of selling his car but had decided not to.

4. Je�li nadal dzieje siê to, co kto� przekazuje (np. trzêsienie ziemi nadal trwa: Hesaid there is an earthquake in Los Angeles; is a nie was). Patrz równie¿: pkt 19A,uwaga.

5. W drugim i trzecim okresie warunkowym (patrz: pkt 34 i 35), np.If I were you, I would buy it.® He said (that) if he were me, he�d buy that (II okres warunkowy).If I had called you yesterday, you�d have known about the test.® He said if he had called me the day before, I would have known about thetest (III okres warunkowy) oraz w mieszanych okresach warunkowych (pkt 39).

6. Je¿eli wprowadzenie do mowy zale¿nej jest w czasie innym ni¿ przesz³y(np. I do my homework every day. He is saying he does his homework everyday. I like cats. He has said he likes cats).He is saying � czas present continuous. He has said � czas present perfect.

7. Po konstrukcjach would rather (woleæ co� od czego�), had better(lepiej bêdzie, je�li), wish (¿a³owaæ, ¿e), it�s (high) time (ju¿ (najwy¿szy) czas).�You�d better wait,� he said. (,,Lepiej bêdzie, je�li zaczekasz�, powiedzia³)® He said I�d better wait.�I wish I lived in Cracow,� he said.(,,Szkoda, ¿e nie mieszkam w Krakowie, powiedzia³�).® He said he wished he lived in Cracow.

8. Nie zamieniamy czasownika must, je¿eli oznacza na pewno;He must live near here! (Na pewno on gdzie� tutaj mieszka!).® He said he must live near herelub je�li oznacza intencjê, np. We must have a party!® He said they must have a party.W przeciwnym wypadku must zamieniamy na had to lub would have to(would have to - w odniesieniu do przysz³o�ci).�You must take these pills,� said the doctor.® The doctor said I had to take these pills.(Zdanie The doctor said I must take these pills jest równie¿ poprawne).Nie zamieniamy zazwyczaj formy mustn�t (nie wolno), np. You mustn�t take ithome. ® He said I mustn�t take it/that home. Spotkaæ siê mo¿na jednak z zamian¹mustn�t na was/were not allowed to. ®He said I wasn�t allowed to take it/that home.

� I forma czasownika (czas simple present, zdanie twierdz¹ce) ® II forma czasownika(czas simple past)play ® played (do czasownika dodajemy -ed/d)swim ® swam (je�li czasownik jest nieregularny, sprawdzamy jego formê w drugiejkolumnie tabeli czasowników nieregularnych; patrz: pkt 171)�I play computer games every day,� he said.(Czas simple present, zdanie twierdz¹ce, czasownik w bezokoliczniku typu bareinfinitive � niepoprzedzony s³ówkiem to).® He said he played computer games every day.

� II forma czasownika (czas simple past, zdanie twierdz¹ce) ® had + III formaczasownika (czas past perfect)play ® had played (do czasownika dodajemy -ed/d)swim ® had swum (je�li czasownik jest nieregularny, sprawdzamy jego formêw trzeciej kolumnie tabeli czasowników nieregularnych; patrz: pkt 171)�I played computer games every day,� he said.(Czas simple past, zdanie twierdz¹ce, czasownik w bezokoliczniku typu bareinfinitive � niepoprzedzony s³ówkiem to).® He said he had played computer games every day.

Podsumowuj¹c, czasy typu present zamieniamy na czasy typu past, np. czas simplepresent na czas simple past, czas present perfect na czas past perfect, presentcontinuous na past continuous. Czas past simple zamieniamy na czas past perfect.

CZamiana czasu/czasownika nie zachodzi:

1. Je�li zdanie wyra¿a ogóln¹ prawdê (np. Water boils at 100 degrees Celsius.® He said water boils at 100 degrees Celsius).

2. Gdy czasownik modalny jest w drugiej formie (would, should, might, could,np. �You shouldn�t smoke,� he said. ® He said I shouldn�t smoke.�I would do it,� said Bill. Bill said to me he would do it/that).

3. Je¿eli zdanie jest w czasie past perfect lub past perfect continuous, np.�When I arrived David had just left,� she said.® She said when she arrived David had just left.albo w czasie past continuous, np.�I was reading a book,� he said.® He said he was reading a book.Je¿eli zdanie jest z³o¿one z czasu past continuous i past simple, to nie zmieniamyrównie¿ czasu past simple (nie jest jednak b³êdem, je�li zamienimy go na czaspast perfect).

172 173

to aim at (d¹¿yæ do, celowaæ do, skierowaæ).He aimed the camera at a black dog.

three at a time (trzy na raz)not at all (wcale nie).

� �Is it difficult?�� �Not at all!�

at full speed / at 60 mph (z maksymaln¹ prêdko�ci¹ / z prêdko�ci¹ 60 mil na godzinê)at best/at worst (w najlepszym/w najgorszym wypadku)

C – beforeOkre�lenie czasu:Before signing it, you should read this.

=Before you sign it, you should read this.(Przed podpisaniem, powiniene� to przeczytaæ).

I�ve seen this woman before (Widzia³em tê kobietê wcze�niej).I met him before Christmas.(Spotka³em go przed �wiêtami Bo¿ego Narodzenia).Can I call you before you leave for Paris?(Czy mogê do ciebie zadzwoniæ przed tym, jak wyjedziesz do Pary¿a?).the day before (dzieñ wcze�niejszy/the day before yesterday � przedwczoraj)the week before (wcze�niejszy/poprzedni tydzieñ)

Okre�lenie miejsca:He�s standing before the door! (Stoi przed drzwiami!).Turn right before the roundabout. (Skrêæ w prawo przed rondem).

Inne mo¿liwo�ci zastosowania przyimka before:before our eyes (na naszych oczach <byli�my �wiadkami zdarzenia>)I swear before God (przysiêgam przed Bogiem)ten before five (za dziesiêæ pi¹ta � u¿ycie amerykañskie, patrz równie¿: pkt 82B)before tax (przed opodatkowaniem)

D – byOkre�lenie czasu:by six o�clock (do godziny szóstej); Wyra¿enia tego typu zazwyczaj stosujemyw czasie future perfect (patrz: pkt 9).

I�ll have done it by Friday (Zrobiê to do pi¹tku).Tom will have finished his homework by 7 p.m.(Tom skoñczy zadanie domowe do siódmej po po³udniu).

They walked along this street. (Szli wzd³u¿ tej ulicy / Szli t¹ ulic¹).I�ve been running along this path for 2 hours now.(Biegnê t¹ �cie¿k¹ ju¿ dwie godziny).

Along with oznacza wraz z.Along with his friends he left the town. (Wraz z przyjació³mi opu�ci³ miasto).

All along oznacza od samego pocz¹tku.I was wrong all along. (Od samego pocz¹tku by³em w b³êdzie).

B – atOkre�lenie czasu:at 6 p.m. (godziny; o godzinie szóstej po po³udniu)at Christmas (�wiêta; w Bo¿e Narodzenie)at night, at noon, at midnight (w nocy, w po³udnie, o pó³nocy)at dawn (o �wicie)at times (czasami)at eighteen / at the age of eighteen (w wieku 18 lat)at first (najpierw); love at first sight (mi³o�æ od pierwszego wejrzenia)at the beginning / at the end (na pocz¹tku / na koñcu; in the end oznacza wreszcie/

w koñcu (=finally))at the moment (w tym momencie) / at present (obecnie)at the latest (najpó�niej)

Okre�lenie miejsca:at the table (przy stole)at school / at home / at work (w szkole / w domu / w pracy)at Mike�s (u Micha³a; dodajemy apostrof i literkê s)at the meeting / party / concert (na spotkaniu / przyjêciu / koncercie)at the station (na dworcu, stacji)at the doctor�s / at the chemist�s (u lekarza / w aptece)to arrive at (przybyæ do / na konkretne miesce, np. to arrive at the airport)

(to arrive in � miejsce bardziej ogólne, np. miasto, pañstwo; to arrive in Poland)

Inne mo¿liwo�ci zastosowania przyimka at:to be good at sth (byæ dobrym w czym�). He�s good at chemistry.to look at sth (patrzeæ na co�). Look at the clouds! (Popatrz na chmury!).to throw sth at sth/sb (rzucaæ czym� w co�/kogo�)to shout at sb (krzyczeæ na kogo�); to shout to sb (krzyczeæ do kogo�)to point at (wskazywaæ na, skierowaæ). He pointed a knife at me!to smile at (u�miechaæ siê do). Sue was smiling at me.

278 279

-ent / -ant(przyrostki te w jêzyku polskimczêsto s¹ takie same)1. accent (akcent)2. agent (agent)3. argument (argument)4. component (komponent)5. element (element)6. equivalent (ekwiwalent)7. experiment (eksperyment)8. moment (moment)9. occupant (lokator, mieszkaniec)10. present (tera�niejszo�æ)11. president (prezydent)12. student (student, uczeñ),13. supplement (dodatek)14. testament (testament)

-ing(dodaj¹c -ing do czasownika,tworzymy formê rzeczownikow¹czasownika, patrz równie¿:czasownik, forma gerund, pkt 56)1. read (czytaæ)®reading (czytanie)2. swim®swimming (p³ywanie)3. fishing (³owienie)4. meeting (spotkanie, spotykanie)5. shopping (robienie zakupów)

-ment1. argument (argument, k³ótnia)2. document (dokument)3. fragment (fragment)4. instrument (instrument)

-ogy1. astrology (astrologia)2. biology (biologia)3. cardiology (kardiologia)4. cosmology (kosmologia)

5. criminology (kryminologia)6. dermatology (dermatologia)7. ecology (ekologia)8. geology (geologia)9. immunology (immunologia)10. methodology (metodologia)11. neurology (neurologia)12. philology (filologia)13. sociology (socjologia)14. technology (technologia)15. theology (teologia)16. topology (topologia)17. zoology (zoologia)

-sion1. aggression (agresja)2. aversion (niechêæ, awersja)3. commission (komisja)4. confusion (zak³opotanie)5. conversion (konwersja)6. convulsion (konwulsja)7. digression (dygresja)8. dimension (wymiar)9. diversion (zmiana kierunku)10. division (podzia³)11. emission (emisja)12. erosion (erozja)13. excursion (wycieczka, wyprawa)14. expansion (ekspansja)15. explosion (eksplozja)16. expression (wyra¿enie, ekspresja)17. fusion (po³¹czenie, fuzja, synteza)18. immersion (zanurzenie)19. invasion (inwazja)20. inversion (inwersja)21. mission (misja)22. obsession (obsesja)23. occasion (okazja)24. oppression (ucisk)

XVI. Słowotwórstwo(word formation)

Ü Patrz równie¿:Rzeczownik, rzeczowniki z³o¿one, pkt 45.Przymiotnik, przymiotniki z³o¿one, pkt 79.

161. Przyrostki w rzeczownikach

Rzeczowniki czêsto tworzymy dodaj¹c przyrostek (suffix) do czasowników lubprzymiotników. Wiele z tych przyrostków ma swoje odpowiedniki w jêzykupolskim, co zdecydowanie u³atwia zapamiêtanie takich rzeczowników.

Do najczê�ciej wystêpuj¹cych przyrostków nale¿¹:

A

-al1. arrival (przybycie)2. denial (wyparcie siê)3. proposal (propozycja)4. refusal (odmowa)5. survival (przetrwanie)

-ance1. elegance (elegancja)2. ignorance (ignorancja)3. insurance (ubezpieczenie)4. intolerance (brak tolerancji)5. maintenance (utrzymanie)6. performance (wystêp)

7. tolerance (tolerancja)

-cracy1. aristocracy (arystokracja)2. autocracy (autokracja)3. democracy (demokracja)4. technocracy (technokracja)

-ence1. coherence (spójno�æ, koherencja)2. competence (kompetencje)3. conference (konferencja)4. existence (egzystencja)5. independence (niepodleg³o�æ)6. intelligence (inteligencja)7. licence (licencja)8. preference (preferencje)9. reference (odniesienie)10. sentence (zdanie, wyrok)

161a.mp3d³ugo�æ nagrania: 06:47

280 281

162. Przyrostki i przedrostkiw czasownikach

Czasowniki czêsto tworzymy dodaj¹c przyrostek do przymiotników lub innychczasowników modyfikuj¹c jednocze�nie ich znaczenie.

Do najczê�ciej wystêpuj¹cych przyrostków nale¿¹:

26. organizer (organizator)27. pacifist (pacyfista)28. physicist (fizyk)29. pianist (pianista)30. robber (rabu�)31. scientist (naukowiec)

32. shoplifter (z³odziej <w sklepie>)33. skier (narciarz)34. smuggler (przemytnik)35. violinist (skrzypek)36. writer (pisarz)

-ate1. accelerate (przyspieszaæ)2. accommodate (kwaterowaæ)3. activate (aktywowaæ)4. animate (animowaæ)5. assimilate (asymilowaæ)6. associate (kojarzyæ)7. calculate (obliczaæ)8. capitulate (kapitulowaæ)9. celebrate (�wiêtowaæ)10. communicate (komunikowaæ)11. correlate (korelowaæ)12. create (tworzyæ)13. cultivate (kultywowaæ)14. decimate (dziesi¹tkowaæ)15. decorate (ozdabiaæ, malowaæ)16. degenerate (degenerowaæ)17. demonstrate (demonstrowaæ)

18. duplicate (duplikowaæ)19. educate (edukowaæ)20. emigrate (emigrowaæ)21. enumerate (wyliczaæ)22. escalate (eskalowaæ)23. estimate (szacowaæ)24. exaggerate (wyolbrzymiaæ)25. frustrate (sfrustrowaæ siê)26. generate (generowaæ)27. illustrate (ilustrowaæ)28. inflate (nadmuchiwaæ)29. initiate (inicjowaæ)30. integrate (integrowaæ)31. irrigate (nawadniaæ)32. isolate (izolowaæ)33. moderate (³agodziæ, s³abn¹æ)34. motivate (motywowaæ)35. negate (negowaæ)36. populate (zasiedlaæ)37. regulate (regulowaæ)38. segregate (segregowaæ)39. simulate (symulowaæ)

25. pension (emerytura)26. percussion (perkusja)27. possession (posiadanie)28. provision (zaopatrzenie)29. recession (recesja)30. repression (represja)31. revision (powtórka)32. session (sesja)33. transmission (transmisja)34. vision (wizja)

B

-tion(czêsto jest odpowiednikiem polskiego -cja)1. abdication (abdykacja)2. alienation (alienacja, wyobcowanie)3. civilization (cywilizacja)4. colonization (kolonizacja)5. computerization (komputeryzacja)6. convention (konwencja)7. education (edukacja)8. eruption (erupcja)9. evolution (ewolucja)10. feminization (feminizacja)11. information (informacja)12. isolation (izolacja)13. organization (organizacja)14. portion (porcja)15. urbanization (urbanizacja)

-quence/y(czêsto jest odpowiednikiempolskiego -kwencja)1. consequence (konsekwencja)2. eloquence (elokwencja)

3. frequency (czêstotliwo�æ)4. sequence (sekwencja)

-vention(czêsto jest odpowiednikiem polskiego-wencja)1. prevention

(prewencja, zapobieganie)2. subvention (subwencja)

Do n iek tórych czasownikówdodajemy koñcówki -ant, -ent, -er,-ist, -or, aby utworzyæ rzeczownikioznaczaj¹ce wykonawcê czynno�ci.1. activist (aktywista)2. assistant (pomocnik, asystent)3. biologist (biolog)4. blackmailer (szanta¿ysta)5. colonist (kolonista)6. colonizer (kolonizator)7. computer programmer (programista)8. constructor (konstruktor)9. correspondent (korespondent)10. cyclist (cyklista, rowerzysta)11. destroyer (niszczyciel)12. director (kierownik, dyrektor)13. diver (nurek)14. driver (kierowca)15. guitarist (gitarzysta)16. hijacker (porywacz samolotów)17. improviser (improwizator)18. inspector (inspektor)19. instructor (instruktor)20. inventor (wynalazca)21. kidnapper (porywacz)22. moralist (moralista)23. moralizer (moralizator)24. mugger (bandyta <uliczny>)25. novelist (nowelista)

161b.mp3d³ugo�æ nagrania: 04:07

A

162a.mp3d³ugo�æ nagrania: 04:09