xác định khả năng kết hợp của một số dòng ngô thuần được tạo ra từ...

1. më ®Çu

1.1.tÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

Ng« lµ mét trong ba c©y ngò cèc chñ yÕu, cung cÊp l−¬ng thùc cho

loµi ng−êi trªn toµn thÕ giíi. Ng« lµ c©y l−¬ng thùc nu«i sèng gÇn 1/3 sè d©n

trªn toµn thÕ giíi, ë mét sè n−íc nh− Mehico, Peru, Kenia …v .v ..sö dông

ng« lµ l−¬ng thùc chÝnh, tÊt c¶ çc n−íc trång ng« ®Òu ¨n ng« nh−ng ë møc

®é kh¸c nhau. Ngoµi ra ng« cßn cung cÊp phÇn lín thøc ¨n cho nghµnh ch¨n

nu«i vµ cung cÊp nguyªn liÖu cho çc nhµ m¸y s¶n xuÊt cån, tinh bét, dÇu,

glucoza, b¸nh kÑo. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y c©y ng« ®−îc coi lµ c©y thùc phÈm,

ng−êi ta sö dông b¾p ng« bao tö lµm rau cao cÊp.

Vµo nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû 20 nghÒ trång ng« trªn thÕ giíi ®· cã

nh÷ng b−íc ph¸t triÓn kú diÖu nhê øng dông réng r·i c«ng nghÖ −u thÕ lai,

kü thuËt n«ng häc tiªn tiÕn vµ nh÷ng thµnh tùu cña c«ng nghÖ sinh häc,

c«ng nghÖ chÕ biÕn vµ b¶o qu¶n..v..v. ë çc n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn tû

lÖ sö dông gièng ng« lai lµ 100% cßn ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn tû lÖ nµy

chØ ®¹t 38%. Theo sè liÖu cña CIMMYT th× niªn vô 2001 - 2002 toµn thÕ

giíi trång kho¶ng 140 triÖu ha ng« víi n¨ng suÊt b×nh qu©n kho¶ng 4,3tÊn /

ha vµ tû lÖ sö dông gièng ng« lai kho¶ng 63 – 65%. Niªn vô 2002- 2003 nhê

cã më réng diÖn tÝch nªn tæng s¶n l−îng ®¹t kho¶ng 684,7 triÖu tÊn. Mü lµ

quèc gia cã diÖn tÝch vµ s¶n l−îng ng« lín nhÊt thÕ giíi ®¹t 29,1 triÖu ha,

n¨ng suÊt b×nh qu©n ®¹t 8,5tÊn/ha n¨ng suÊt ç biÖt ®· ®¹t 25,4 tÊn/ha, sö

dông 100% lµ gièng ng« lai mµ phÇn lín lµ lai ®¬n( dÉn theo) [32].

ë ViÖt Nam, Ng« lµ c©y l−¬ng thùc ®øng thø hai sau c©y lóa, ®−îc trång

phæ biÕn trªn nhiÒu vïng sinh th¸i trong çc thêi vô kh¸c nhau. §Æc biÖt víi

®iÒu kiÖn thêi tiÕt kh¾c nghiÖt nh− h¹n, rÐt, n¾ng nãng, bÊt thuËn cho c©y

trång kh¸c th× c©y ng« ®−îc coi lµ c©y mµu chÝnh trong s¶n xuÊt.

1

N¨m 2003 diÖn tÝch trång ng« cña n−íc ta ®¹t 909.800ha, n¨ng suÊt

b×nh qu©n toµn quèc ®¹t 3,22 tÊn/ha, s¶n l−îng ®¹t kho¶ng gÇn 3 triÖu tÊn.

Tõ n¨m 1990 ®Õn nay cuéc çch m¹ng ng« lai ®· lµm thay ®æi nghÒ trång

ng« ë n−íc ta, nã ®· ®−a n−íc ta ®øng trong hµng ngò çc n−íc trång ng«

lai tiªn tiÕn ë khu vùc Ch©u ¸( TrÇn Hång Uy 2002[33] .

Nh»m phôc vô kÕ ho¹ch ®Æt ra cña Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng

th«n ®Õn n¨m 2005 diÖn tÝch ®¹t 1,0 triÖu ha vµ s¶n l−îng ®¹t 4-5 triÖu tÊn (

theo kÕ ho¹ch ph¸t triÓn N«ng nghiÖp 2000-2005 cña Bé N«ng nghiÖp vµ

ph¸t triÓn n«ng th«n ) vµ theo tÝnh to¸n ®Õn n¨m 2010 ViÖt nam cÇn kho¶ng

5-6 triÖu tÊn ng« (theo TrÇn hång Uy 2002, t¹p chÝ NN&PTNT

sè2/2002)[33]. §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu trªn, c«ng t¸c t¹o ra nh÷ng gièng ng«

lai cã n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt, thÝch øng réng lµ rÊt cÊp thiÕt vµ quan

träng.

Qu¸ tr×nh t¹o gièng ng« lai cÇn ph¶i tiÕn hµnh çc c«ng viÖc sau:

- Thu thËp vËt liÖu vµ t¹o dßng thuÇn

- §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp.

- S¶n xuÊt h¹t lai.

Trong çc c«ng ®o¹n trªn, c«ng viÖc ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp chung vµ

kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng lµ c«ng viÖc rÊt cÇn thiÕt vµ hÕt søc quan träng ®èi

víi c«ng t¸c chän t¹o gièng ng« lai .

Cïng víi viÖc t¹o dßng b»ng ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng, th× trong thêi

gian gÇn ®©y th«ng qua ph−¬ng ph¸p c«ng nghÖ sinh häc( nu«i cÊy no·n,

bao phÊn ch−a thô tinh) mét sè dßng thuÇn ®· ®−îc t¹o ra. Tuy nhiªn mét

dßng thuÇn chØ cã ý nghÜa sö dông khi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm n«ng, sinh häc

mong muèn trong ®ã quan träng nhÊt lµ kh¶ n¨ng kÕt hîp. V× kh«ng ph¶i

bÊt kú mét dßng thuÇn nµo còng cã kh¶ n¨ng kÕt hîp cao.

Do tÇm quan träng vµ yªu cÇu cña c«ng t¸c chän t¹o gièng nãi chung vµ

phôc vô cho ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn ng« lai cña ViÖt Nam nãi riªng. Nªn

2

chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “ X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng kÕt hîp cña

mét sè dßng ng« thuÇn ®−îc t¹o ra tõ nguån vËt liÖu trong n−íc vµ

n−íc ngoµi.”

1.2. môc ®Ých yªu cÇu cña ®Ò tµi

1.2.1. môc ®Ých

- Chän ra mét sè tæ hîp lai cã n¨ng suÊt cao, cã nh÷ng ®Æc tÝnh n«ng sinh

häc ®¹t tiªu chuÈn gièng tham gia vµo kh¶o nghiÖm gièng.

1.2.2. yªu cÇu

- X¸c ®Þnh mét sè ®Æc tÝnh sinh th¸i, h×nh th¸i, thêi gian sinh tr−ëng,

chiÒu cao c©y, chiÒu cao ®ãng b¾p, çc yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt vµ

n¨ng suÊt cña 10 dßng ng« thuÇn

- §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña çc dßng tõ ®ã chän ra nh÷ng tæ hîp

lai cã çc yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt, n¨ng suÊt cao h¬n çc gièng ®èi

chøng(LVN4, LVN10), tham gia vµo kh¶o kiÓm nghiÖm gièng.

1.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi

1.3.1. ý nghÜa khoa häc cña ®Ò tµi

Thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh t¹o gièng ng« lai nãi riªng vµ còng nh− chän

gièng c©y trång nãi chung phô thuéc rÊt nhiÒu vµo nguån vËt liÖu ban ®Çu vµ

qu¸ tr×nh thö kh¶ n¨ng kÕt hîp cña çc dßng thuÇn. Do vËy c«ng t¸c thu

thËp vµ ®¸nh gi¸ vËt liÖu lµ hÕt søc quan träng. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp

cña çc dßng thuÇn ng« thùc chÊt lµ x¸c ®Þnh −u thÕ lai. ¦u thÕ lai l¹i chÞu

sù chi phèi m¹nh mÏ bëi sù kh¸c biÖt di truyÒn gi÷a hai d¹ng bè mÑ. VËt

3

liÖu t¹o gièng chØ cã gi¸ trÞ khi chóng ®−îc x¸c ®Þnh lµ cã kh¶ n¨ng kÕt hîp

cao vµ cã nhiÒu tÝnh tr¹ng di truyÒn cã lîi cho con ng−êi.

1.3.2. ý nghÜa thùc tiÔn cña ®Ò tµi

- T×m ra mét sè dßng cã kh¶ n¨ng kÕt hîp cao t¹o vËt liÖu cho c«ng t¸c

chän gièng tiÕp theo.

- X¸c ®Þnh ®−îc mét sè tæ hîp lai cho n¨ng suÊt cao, thêi gian sinh

tr−ëng ng¾n vµ cã mét sè ®Æc ®iÓm −u viÖt h¬n çc gièng ng« ®ang

®−îc trång phæ biÕn t¹i miÒn B¾c ViÖt Nam .

1.4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu

§Ò tµi ®−îc thùc hiÖn cã sù gióp ®ì vµ cung cÊp vËt liÖu lµ çc dßng thuÇn

®−îc t¹o ra b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy bao phÊn, no·n ch−a thô tinh cña bé

m«n nu«i cÊy m« tÕ bµo - ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp .

§Ò tµi tiÕn hµnh nghiªn cøu theo dâi, ®¸nh gi¸ mét sè ®Æc ®iÓm n«ng

häc, sinh häc cña 10 dßng thuÇn ng« ®−îc t¹o ra t¹i ViÖn Di truyÒn n«ng

nghiÖp vµ çc tæ hîp lai tõ 10 dßng thuÇn theo ph−¬ng ph¸p Griffing4.

§Ò tµi tiÕn hµnh trong hai vô ®ã lµ vô ®«ng n¨m 2003 vµ vô xu©n 2004 t¹i

Tr¹m chuyÓn giao c«ng nghÖ sinh häc –ViÖn Di truyÒn n«ng nghiÖp.

4

2. Tæng quan tµi liÖu vµ c¬ së khoa häc cña ®Ò tµi

2.1. c¬ së khoa häc cña ®Ò tµi

2.1.1. kh¸i niÖm dßng thuÇn vµ ph−¬ng ph¸p t¹o dßng thuÇn

2.1.1.1. Kh¸i niÖm dßng thuÇn

Dßng thuÇn lµ kh¸i niÖm t−¬ng ®èi ®Ó chØ çc dßng tù phèi ®· ®¹t tíi ®é

®ång ®Òu vµ æn ®Þnh cao ë nhiÒu tÝnh tr¹ng, ®èi víi ng« th−êng sau 7-9 ®êi

tù phèi dßng ®¹t tíi ®é ®ång ®Òu cao ë çc tÝnh tr¹ng nh−: cao c©y, cao

®ãng b¾p, n¨ng suÊt, d¹ng vµ mµu s¾c h¹t .v.v… vµ ®−îc gäi lµ “ dßng

thuÇn”. Nh− vËy, dßng thuÇn lµ dßng cã kiÓu gen ®ång hîp tö víi tû lÖ cao

ë nhiÒu ®Æc tr−ng di truyÒn. Nguån vËt liÖu ®Ó t¹o dßng thuÇn gåm çc

gièng ng« ®Þa ph−¬ng, çc gièng ng« thô phÊn tù do, gièng c¶i tiÕn vµ çc

gièng ng« lai.v.v..( B. Brown, 1953 [39]; E.E.G. Gama vµ A.R.Halauer

1977[44] )

2.1.1.2. Ph−¬ng ph¸p t¹o dßng thuÇn

T¹o dßng thuÇn lµ mét phÇn quan träng cña ch−¬ng tr×nh t¹o gièng ng«

lai. Cho ®Õn nay, çc nhµ khoa häc ®· ®Ò xuÊt vµ sö dông mét sè ph−¬ng

ph¸p nh− sau:

+ Ph−¬ng ph¸p chuÈn ( Standard method)

§©y lµ ph−¬ng ph¸p chñ yÕu ®−îc ¸p dông réng r·i nhÊt trªn thÕ giíi ®ã

lµ tù phèi c−ìng bøc liªn tôc qua 7-9 ®êi. Tù phèi nh»m ®¹t ®−îc ®é ®ång

hîp tö víi tû lÖ ngµy cµng cao ë nhiÒu tÝnh tr¹ng( trÝch dÉn theo NguyÔn

H÷u Phóc )( luËn ¸n tiÕn sÜ N«ng nghiÖp viÖn khoa häc KTNN ViÖt nam

n¨m 2002)[18].

+ Ph−¬ng ph¸p Sib ( cËn phèi ) hoÆc Fullsib ( cËn phèi gi÷a anh em

®ång m¸u)

5

N¨m 1974 Stringfield bæ sung ph−¬ng ph¸p t¹o “dßng réng” cßn gäi lµ

ph−¬ng ph¸p t¹o dßng fullsib nh»m gi¶m møc ®é suy tho¸i do tù phèi g©y

nªn (kÐo dµi thêi gian chän läc dßng). Tuy nhiªn, ph−¬ng ph¸p sib hoÆc

fullsib cã c−êng ®é tù phèi kÐm, qu¸ tr×nh ®¹t ®Õn ®é ®ång hîp tö chËm

h¬n vµ cã hÖ sè biÕn dÞ lín h¬n( trÝch dÉn theo NguyÔn H÷u Phóc)( luËn ¸n

tiÕn sÜ n«ng nghiÖp viÖn khoa häc KTNN ViÖt nam n¨m 2002)[18].

+ Ph−¬ng ph¸p chän läc ph¶ hÖ(Pedigree selection)

Ph−¬ng ph¸p nµy nh÷ng c©y cã ®Æc ®iÓm tèt ®−îc tù phèi ®Ó t¹o ®êi

dßng tiÕp theo vµ ®−îc ghi chÐp ph¶ hÖ. ¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ

chän läc trong sè çc dßng vµ mét dßng cã thÓ thùc hiÖn ®−îc.

+ Ph−¬ng ph¸p mét hèc( Single hill method)

§©y lµ sù c¶i tiÕn cña ph−¬ng ph¸p chuÈn ®−îc ®Ò xuÊt bëi Jones vµ

Singleton 1934. ë ph−¬ng ph¸p nµy dßng ®êi S1vµ ®êi tiÕp theo ®−îc gieo

theo hèc, mçi hèc trång 3-4 c©y, thay cho gieo thµnh hµng nh− th«ng

th−êng. Nh÷ng c©y cã ®Æc ®iÓm tèt sÏ ®−îc tù thô ®Ó t¹o dßng ®êi tiÕp

theo. Ph−¬ng ph¸p nµy cho phÐp thö mét sè l−îng lín thÕ hÖ con ch¸u cña

çc dßng trong cïng mét kh«ng gian, nh−ng l¹i lµm gi¶m c¬ héi chän läc

trong thÕ hÖ dßng con ch¸u. ( trÝch dÉn theo NguyÔn H÷u Phóc)( luËn ¸n

tiÕn sÜ n«ng nghiÖp ViÖn khoa häc KTNN ViÖt nam n¨m 2002)[18].

+ Ph−¬ng ph¸p hçn hîp ( Bulk method)

Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc mét sè nhµ chän t¹o gièng sö dông ( R. J.

Saikumar, 1999). Theo ph−¬ng ph¸p nµy, tõ çc b¾p trong mét ®êi tù phèi

®−îc hçn hîp l¹i ®−îc gieo thµnh hµng vµ sau ®ã tiÕn hµnh tù thô nh÷ng

c©y ®−îc chän. Cø tiÕp tôc tiÕn hµnh nh− vËy trong 3-5 vô cho ®Õn khi

dßng ®¹t ®é ®ång hîp tö cao. Sau ®ã mçi b¾p tù phèi ®−îc ®Ó riªng vµ gieo

thµnh mét hµng nh− ph−¬ng ph¸p chuÈn. Nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p

nµy, ph¶ hÖ cña çc dßng kh«ng ®−îc theo dâi, rÊt khã chän läc trong sè

çc dßng vµ trong cïng mét dßng, khã x¸c ®Þnh vµ sö dông con ch¸u

6

nh÷ng dßng tèt ë ®êi thÊp. ( trÝch dÉn theo NguyÔn H÷u Phóc )( luËn ¸n

tiÕn sÜ n«ng nghiÖp viÖn khoa häc KTNN ViÖt nam n¨m 2002)[18].

+ Ph−¬ng ph¸p t¹o ®¬n béi( Haploid breeding)

Nhê øng dông cña c«ng nghÖ nu«i cÊy m« tÕ bµo, hiÖn nay mét sè n−íc

®· ¸p dông ®Ó t¹o dßng thuÇn b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy bao phÊn, no·n

ch−a thô tinh. Ph−¬ng ph¸p nµy ®· gióp çc nhµ chän gièng rót ng¾n thêi

gian t¹o dßng thuÇn tõ 4-5 n¨m xuèng chØ cßn 2-3 n¨m ( Chase, 1952[42];

Goodsell,1961[65] ). ë ViÖt nam, çc nghiªn cøu vÒ c«ng nghÖ t¹o c©y

®¬n béi ë ng« ®· ®−îc b¾t ®Çu t×m hiÓu nghiªn cøu t¹i ViÖn Di truyÒn

n«ng nghiÖp tõ n¨m 1995. HiÖn nay kÕt qu¶ b−íc ®Çu ®· t¹o ra mét sè

dßng ng« thuÇn ®ang ®−îc ®¸nh gi¸ trªn ®ång ruéng vµ thö kh¶ n¨ng kÕt

hîp cña çc dßng thuÇn ®ã.(dÉn theo§ç N¨ng VÞnh vµ céng t¸c viªn

2004)[35].

2. 1.2. HiÖn t−îng −− thÕ lai, kh¸i niÖm vµ øng dông trong t¹o

gièng ng«

¦u thÕ lai lµ hiÖn t−îng t¨ng søc sèng, kh¶ n¨ng chèng chÞu vµ cuèi cïng

lµ n¨ng suÊt c©y trång vµ vËt nu«i qua lai t¹o, ®· vµ ®ang ®−îc ¸p dông réng

r·i trong n«ng nghiÖp thÕ giíi vµ trong n−íc v× con lai th−êng cho n¨ng suÊt

cao h¬n çc d¹ng bè mÑ tõ 10-25%, thËm chÝ ®Õn 90%. ChÝnh v× vËy hÇu hÕt

çc gièng c©y trång ( ®Æc biÖt çc c©y giao phèi ) vµ gia sóc ®−îc sö dông

hiÖn nay lµ çc con lai F1. NghÒ trång ng« trªn thÕ giíi vµo nh÷ng n¨m cuèi

cña thÕ kû 20 ®· cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn nh¶y vät nhê øng dông nh÷ng

c«ng nghÖ gièng lai hiÖn ®¹i. Ng« lai kh«ng nh÷ng ®· gãp phÇn t¨ng tæng

s¶n l−îng l−¬ng thùc cña nhiÒu n−íc mµ cßn gi¶i quyÕt n¹n ®ãi mét bé phËn

d©n c− trªn thÕ giíi. Nã ®· kÝch thÝch nghµnh ch¨n nu«i, ngµnh c«ng nghiÖp

kh¸c ph¸t triÓn, lµm phong phó trªn thÞ tr−êng xuÊt khÈu ng« lai vµ gãp phÇn

®−a nghÒ trång ng« ë n−íc ta ph¸t triÓn, ®−a n«ng nghiÖp ViÖt Nam ®øng

7

trong hµng ngò nh÷ng n−íc cã nghÒ trång ng« tiªn tiÕn ë Ch©u ¸ ( TrÇn

Hång Uy, 2001 [31]). Ng« lai ph¸t triÓn nhanh chãng vµ hÊp dÉn nh− vËy lµ

do øng dông tiÕn bé kÜ thuËt vÒ −u thÕ lai, çc biÖn ph¸p kÜ thuËt liªn hoµn.

ChÝnh ng« lai ®· kÝch thÝch çc nhµ khoa häc më réng ®èi t−îng vµ ph¹m vi

nghiªn cøu nh»m thu ®−îc çc gièng lai −u thÕ vµ phong phó h¬n.

NhiÒu nhµ khoa häc ®· cã sù ®¸nh gi¸ thèng nhÊt lµ çc gièng lai thÕ hÖ

míi h¬n h¼n çc gièng lai cò vÒ kh¶ n¨ng chèng chÞu víi çc ®iÒu kiÖn bÊt

lîi cña m«i tr−êng nh− nãng, h¹n, ®Êt xÊu, mËt ®é cao, çc lo¹i s©u bÖnh h¹i

chñ yÕu vµ còng chØ ra r»ng çc gièng lai thÕ hÖ míi cã xu h−íng t¹o gièng

cã gãc l¸ ngµy cµng hÑp h¬n( l¸ ®øng h¬n) ( Duvich, 1984, Pendlet¬n vµ ctv,

1987), ; Pepper, 1974)( dÉn theo Mai Xu©n TriÖu (1998)[26].

¦u thÕ lai lµ hiÖn t−îng con lai F1 thÓ hiÖn v−ît h¬n bè mÑ vÒ nh÷ng ®Æc

®iÓm riªng biÖt (nh− cã søc sèng m¹nh h¬n bè mÑ, sinh tr−ëng vµ ph¸t

triÓn nhanh h¬n, cho n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng cao h¬n bè mÑ chóng. HiÖn

t−îng di truyÒn nµy ®−îc çc nhµ khoa häc nghiªn cøu tõ l©u. Nhµ b¸c häc

ng−êi §øc lµ I.G. Kolreter lÇn ®Çu tiªn ®· m« t¶ hiÖn t−îng t¨ng søc sèng

cña con lai so víi çc d¹ng bè mÑ cña nã qua viÖc lai gi÷a Nicotiana

Tabacum vµ Nicotiana Robusta vµo n¨m 1760. N¨m 1876 Charles Darwin

qua viÖc nghiªn cøu hµng lo¹t çc ç thÓ giao phèi vµ tù phèi ë çc loµi kh¸c

nhau nh− ng«, ®Ëu ®ç vµ nhËn thÊy sù h¬n h¼n cña çc loµi giao phèi so víi

loµi tù phèi vÒ çc tÝnh tr¹ng nh− ( chiÒu cao c©y, tèc ®é n¶y mÇm cña h¹t,

sè qu¶, søc chèng chÞu vµ n¨ng suÊt h¹t). Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy

®−îc t¸c gi¶ tæng kÕt trong cuèn“T¸c ®éng cña giao phèi vµ tù phèi trong

thÕ giíi thùc vËt “ (DÉn theo NguyÔn ThÞ L−u, 1998[11]). Ng−êi tiÕn hµnh

t¹p giao ®Çu tiªn ë ng« víi môc ®Ých n©ng cao n¨ng suÊt h¹t lµ John Lorain .

N¨m 1812 ¤ng ®· nhËn thÊy r»ng viÖc trén lÉn çc loµi ng« kh¸c nhau nh−

ng−êi Da ®á ®· lµm sÏ t¹o ra lo¹i ng« cã n¨ng suÊt cao. Ng−êi ®Çu tiªn

8

quan s¸t hiÖn t−îng −u thÕ lai ë ng« lµ Charles Darwin. Tõ çc thÝ nghiÖm

cña m×nh ¤ng ®· ph¸t hiÖn thÊy nh÷ng c©y giao phèi cã chiÒu cao h¬n çc

c©y tù phèi lµ 20%. ChÝnh v× nh÷ng ý t−ëng cña ¤ng ®· t¹o tiÒn ®Ò cho

nh÷ng ph¸t kiÕn kú diÖu vÒ −u thÕ lai ngµy nay. Tõ kÕt qu¶ cña Charles

Darwin 1871 ®· gióp cho William James Beal(nhµ nghiªn cøu ng−êi Mü)

n¨m 1878 ®· ¸p dông thùc tÕ −u thÕ lai trong viÖc t¹o çc gièng ng« lai gi÷a

gièng. ¤ng ®· thu ®−îc nh÷ng cÆp lai h¬n h¼n çc gièng bè mÑ vÒ n¨ng suÊt

tõ 10%-20%(dÉn theo TrÇn Hång Uy, 1972[27].

Trªn c¬ së häc thuyÕt di truyÒn cña Medel (1876 ) vµ lý thuyÕt “dßng

thuÇn” cña Johansen. LÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 1904 Shull[55] ®· tiÕn hµnh tù

phèi c−ìng bøc ë ng« ®Ó t¹o çc dßng thuÇn vµ thu ®−îc con lai cã −u thÕ lai

cao tõ çc dßng thuÇn nµy. ¤ng ®ùîc coi lµ ng−êi khëi x−íng ra gièng lai

gi÷a çc dßng. Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ng« mµ Shull c«ng bè vµo

n¨m 1908 vµ 1909 ®· ®¸nh dÊu sù khëi ®Çu cña c«ng t¸c chän t¹o gièng ng«

lai. ThuËt ng÷ “ Heterosis” ®Ó chØ −u thÕ lai ®−îc Shull sö dông vµo n¨m

1914. Tõ ®ã “ Heterosis” trë thµnh thuËt ng÷ chung ®Ó chØ hiÖn t−îng −u thÕ

lai. Ngoµi Shull, çc nhµ di truyÒn häc ng−êi Mü nh− East, Heyse còng ®·

nghiªn cøu −u thÕ lai ë ng«. N¨m 1918 Jones ®Ò xuÊt sö dông lai kÐp trong

s¶n xuÊt, ®Ó h¹ gi¸ thµnh s¶n xuÊt h¹t gièng th× viÖc ¸p dông −u thÕ lai vµo

trång trät, ch¨n nu«i míi thùc sù ph¸t triÓn nhanh chãng( trÝch theo Mai

Xu©n TriÖu, luËn ¸n tiÕn sÜ n«ng nghiÖp,ViÖn KHKTNN) [26] .

¦u thÕ lai biÓu hiÖn ë hÇu hÕt çc tÝnh tr¹ng cña tæ hîp lai ®· ®−îc

nhiÒu nhµ di truyÒn chia thµnh çc d¹ng biÓu hiÖn chÝnh nh− sau: ( TrÇn

Hång Uy, 1972, 1985)[27, 197-200].

- ¦u thÕ lai vÒ h×nh th¸i

9

BiÓu hiÖn qua søc sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn nh− tÇm vãc c©y ( triÒu cao,

®−êng kÝnh gèc). Kiesselback(1922)( dÉn theo Mai Xu©n TriÖu 1998[26] ®·

cho thÊy ë ng«, con lai F1 cã ®é lín h¹t t¨ng h¬n bè mÑ lµ 11,1%, ®−êng

kÝnh th©n t¨ng 48% chiÒu cao c©y t¨ng 30 –50% …v.v, ngoµi ra cßn thÊy

diÖn tÝch l¸, sè l−îng vµ kÝnh th−íc l¸, chiÒu dµi vµ sè l−îng rÔ, chiÒu dµi vµ

sè nh¸nh cê….v.v ë c©y lai −u thÕ h¬n h¼n bè, mÑ chóng.

- ¦u thÕ lai vÒ n¨ng suÊt

§©y lµ hiÖn t−îng quan träng nhÊt ®èi víi s¶n xuÊt N«ng nghiÖp nã

®−îc biÓu hiÖn qua sù t¨ng lªn cña çc yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt nh− tû

lÖ h¹t trªn b¾p, träng l−îng h¹t, chiÒu dµi b¾p, sè hµng h¹t / b¾p, sè h¹t /

hµng, sè b¾p / c©y …. Theo Richey(1927)( dÉn theo TrÇn Hång Uy ,

1985 )[29, 86 –120]. ¦u thÕ lai vÒ n¨ng suÊt ë c©y ng« víi çc gièng lai

®¬n gi−· dßng víi dßng cã thÓ ®¹t n¨ng suÊt tõ 193%- 263% so víi trung

b×nh bè mÑ ( dÉn theo TrÇn Hång Uy , 1984)[28].

-¦u thÕ lai vÒ tÝnh thÝch øng

§−îc biÓu hiÖn ë kh¶ n¨ng chèng chÞu víi çc ®iÒu kiÖn bÊt thuËn cña

m«i tr−êng sèng nh− h¹n, rÐt, s©u vµ bÖnh. Çc nhµ khoa häc ®· sö dông

−u thÕ lai trong ch−¬ng tr×nh chän t¹o gièng ng« lai cã kh¶ n¨ng chèng

chÞu nh− chÞu h¹n, rÐt.

- ¦u thÕ lai vÒ tÝnh chÝn sím.

BiÓu hiÖn tæ hîp lai chÝn sím h¬n so víi bè mÑ, nguyªn nh©n lµ do sù

t¨ng c−êng ho¹t ®éng cña qu¸ tr×nh sinh lý, sinh ho¸, trao ®æi chÊt trong

c¬ thÓ tæ hîp lai m¹nh h¬n bè mÑ( A.R. Hallauer, et al, 1990) [48]

- ¦u thÕ lai vÒ çc yÕu tè sinh lý, sinh ho¸.

10

Sù t¨ng h¬n so víi bè mÑ biÓu hiÖn ë sù t¨ng c−êng trao ®æi chÊt, t¨ng cao

h¬n bè mÑ vÒ mét sè chØ tiªu sinh ho¸ nh− t¨ng hµm l−îng ®−êng ë con lai (

øng dông ®Ó s¶n xuÊt gièng ng« ngät), ng« giµu ®¹m chÊt l−îng cao.

- Qua nh÷ng øng dông thùc tÕ ®· chØ ra r»ng: ng« lµ c©y ®iÓn h×nh nhÊt vÒ

sù thµnh c«ng trong øng dông −u thÕ lai trong s¶n xuÊt N«ng nghiÖp. ë Mü

n¨ng suÊt ng« v−ît trªn çc gièng ng« truyÒn thèng tõ 1-6 tÊn/ha/vô. Çc

nhµ khoa häc ®· tÝnh to¸n gièng ng« lai ®· ®ãng gãp 60% vµ kü thuËt canh

t¸c 40% vµo møc t¨ng n¨ng suÊt ë ng« ( §ç N¨ng VÞnh, t¹p chÝ NN&PTNT

sè2/2001[28]). Nhê ¸p dông −u thÕ lai mµ diÖn tÝch trång ng« lai ë ViÖt nam

t¨ng tõ 0% vµo n¨m 1990 lªn 30% vµo n¨m 1995 vµ ®Õn n¨m 2000 tû lÖ sö

dông ng« lai ®¹t 65% tæng diÖn tÝch trång ng« trªn c¶ n−íc[32].

2.1.3. Çc häc thuyÕt vÒ −u thÕ lai

Lý thuyÕt vµ thùc nghiÖm vÒ −u thÕ lai ®· ®−îc nghiªn cøu s©u nh»m

gi¶i thÝch hiÖn t−îng còng nh− t¹o ra çc gièng ng« lai ngµy cµng −u viÖt

phôc vô s¶n xuÊt. ¦u thÕ lai lµ hiÖn t−îng t¨ng søc sèng qua lai ®· ®−îc

nhiÒu nhµ khoa häc gi¶i thÝch th«ng qua nh÷ng thuyÕt kh¸c nhau, nh−

thuyÕt tréi(Bruce, 1910: Collins, 1921: Jones, 1917. ThuyÕt siªu tréi ( Hull,

1945: East, 1912 ) ThuyÕt c©n b»ng di truyÒn ( Mazer, Turbin, 1961 ),

ThuyÕt sinh lý ho¸ sinh ( Robinson, Emerson )(dÉn theo Ng« H÷u T×nh )[21,

74]. NhiÒu quan ®iÓm gÇn ®©y nhÊt vÒ −u thÕ lai cã khuynh h−íng dùa vµo

t¸c ®éng gen ®Ó gi¶i thÝch hiÖn t−îng nµy.

11

T−¬ng t¸c trong çc alenT−¬ng t¸c gi÷a çc alen

C¬ së di truyÒn

Çc yÕu tè tréi

Çc yÕu tè liªn kÕt

TÝnh dÞ hîp tö

Çc yÕu tè bæ sung

ThuyÕt tréi ThuyÕt siªu tréi

S¬ ®å −u thÕ lai cña Crow(DÉn theo TrÇn Duy Quý [19]

¦u thÕ lai lµ mét hiÖn t−îng sinh häc tæng hîp thÓ hiÖn çc −u viÖt theo

nhiÒu tÝnh tr¹ng ë con lai F1 khi lai çc d¹ng bè mÑ theo nguån gèc, ®é xa

çch di truyÒn, sinh th¸i. Sù thÓ hiÖn −u viÖt cña tÝnh tr¹ng (®−îc ®¸nh gi¸

theo çc ®Þnh l−îng nªu trªn) ë con lai F1 ph¶i ®em l¹i lîi Ých cho tiÕn ho¸

vµ cho t¹o gièng ë nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh th¸i vµ canh t¸c x¸c ®Þnh. T¹o gièng

−u thÕ lai lµ con ®−êng cã hiÖu qu¶ cao nh»m tËp hîp nhiÒu tÝnh tr¹ng mong

muèn( Søc sèng, n¨ng suÊt, chÝn sím, chÊt l−îng…)vµo mét kiÓu gen. Do tæ

hîp çc nguån gen tõ çc bè mÑ kh¸c nhau, kiÓu gen cña con lai F1 thu

®−îc nh÷ng hiÖu qu¶ ®æi míi vÒ t−¬ng t¸c gi÷a çc gen ë nh©n còng nh−

t−¬ng t¸c nh©n – tÕ bµo chÊt.

Nh− vËy, nguyªn nh©n di truyÒn cña hiÖu øng −u thÕ lai ®−îc xem xÐt ë

nh÷ng hiÖu qu¶ gi÷a nh÷ng t−¬ng t¸c sau

+ T−¬ng t¸c gi÷a çc gen cïng locus.

+ T−¬ng t¸c gi÷a çc gen kh¸c locus.

12

+ T−¬ng t¸c gi÷a nh©n vµ tÕ bµo chÊt.

2.1.3.1 Gi¶ thiÕt liªn quan tíi t−¬ng t¸c gi÷a çc gen cïng locus, hiÖu

qu¶ tréi, siªu tréi

Lµ hiÖn t−îng con lai F1 thu ®−îc møc dÞ hîp tö nµo ®ã vÒ çc gen tréi

®ù¬c tÝch luü vµ thÓ hiÖn lÊn ¸t çc gen lÆn g©y hiÖu qu¶ xÊu, dÉn tíi con

con lai F1 −u thÕ h¬n bè mÑ mang çc gen lÆn ë tr¹ng th¸i ®ång hîp tö, tøc

con lai F1 ®· kh¾c phôc nh÷ng khiÕm khuyÕt ë çc dßng bè mÑ ( çc dßng tù

phèi ):

P AA bb CC dd x aa BB cc DD

F1 Aa Bb Cc Dd

P –lµ bè mÑ

F1 – lµ con lai

Çc alen lÆn a,b,c,d cã h¹i hoÆc cã hiÖu qu¶ yÕu vÒ biÓu hiÖn kiÓu h×nh cña

tÝnh tr¹ng, mçi bè mÑ cã hai gen lÆn ®ång hîp tö. ë con lai F1 çc gen lÆn

®−îc “lÊp trèng”, bèn gen tréi ph¸t huy t¸c dông, nã cã −u thÕ lai h¬n h¼n

bè mÑ.

Tr−êng hîp kiÓu dÞ hîp tö cã t−¬ng t¸c ®Æc biÖt dÉn tíi hiÖu qu¶ thÓ

hiÖn m¹nh h¬n so víi çc kiÓu ®ång hîp tö- ®ã lµ hiÖu qu¶ siªu tréi

AA ‹Aa› aa

C¬ së vÒ hiÖu qu¶ tréi, siªu tréi ®−îc kiÓm chøng râ ë sù ®èi lËp gi÷a

søc m¹nh ( −u thÕ ) cña con lai vµ møc thÓ hiÖn tÝnh tr¹ng yÕu ë çc dßng tù

phèi, do ë çc dßng tù phèi cã thÓ xuÊt hiÖn nhiÒu gen lÆn g©y hiÖu qu¶ xÊu.

§èi víi çc tÝnh tr¹ng sè l−îng do nhiÒu gen kiÓm tra, thÓ hiÖn ®é lín cña

13

tÝnh tr¹ng t¨ng khi çc yÕu tè tréi t¨ng vµ møc dÞ hîp tö t¨ng, ®iÒu ®ã hoµn

toµn phï hîp víi cÊu tróc di truyÒn cña con lai F1 .

NÕu xem xÐt ë gãc ®é ho¸ sinh, biÓu hiÖn siªu tréi cã thÓ gi¶i thÝch

theo gi¶ thiÕt vÒ liÒu l−îng vµ t¹o s¶n phÈm míi ë con lai. Theo gi¶ thiÕt vÒ

liÒu l−îng enzym ta cã d¹ng Aa –cho møc liÒu l−îng tèi −u, d¹ng aa – thiÕu

hôt, d¹ng AA d− thõa , tõ ®ã dÉn tíi con lai F1(Aa ) cã −u thÕ h¬n çc bè

mÑ ( AA , aa ). Cã thÓ dÉn mét vÝ dô vÒ t¹o s¶n phÈm míi ë con lai. ë

ng«, locus E kiÓm tra enzym esteraza. Ng−êi ta nghiªn cøu hai tr¹ng th¸i

cña enzym nµy lµ d¹ng F vµ d¹ng S. Ph©n tÝch ®iÖn di cho thÊy, tõ c©y ®ång

hîp tö EFEF thu ®−îc esteraza d¹ng F, tõ c©y ESES thu ®−îc esteraza d¹ng S

ë c©y lai EFES thu ®−îc ba b¨ng trªn phæ ®iÖn di øng víi hai d¹ng E,S vµ

d¹ng míi F/S n»m gi÷a F vµ S. Cã thÓ s¶n phÈm míi (lai) xuÊt hiÖn nh− mét

cÊu tróc hoµn chØnh vµ hiÖu qu¶ h¬n trong viÖc ®ãng gãp vµ thÓ hiÖn tÝnh

tr¹ng.(NguyÔn Hång Minh,1999 )[14, 174]

2.1.3.2. Gi¶ thiÕt liªn quan tíi t−¬ng t¸c gi÷a çc gen kh¸c locus

Nhãm t¸c gi¶ cña gi¶ thiÕt nµy nhËn ®Þnh r»ng d¹ng t−¬ng t¸c gi÷a çc

gen kh¸c locus g©y nªn hiÖu qu¶ −u thÕ vÒ thÓ hiÖn tÝnh tr¹ng ë con lai F1 so

víi bè mÑ nh− theo m« h×nh AA bb x aa BB → Aa Bb Trong t−¬ng t¸c gen

kh¸c locus, ho¹t ®éng cña gen nµy cã thÓ bÞ phô thuéc vµo gen kia. Tr−êng

hîp mét gen ë tr¹ng th¸i lÆn cã thÓ g©y øc chÕ thÓ hiÖn kiÓu h×nh cña çc gen

kh¸c. Gen lÆn nµy tån t¹i ë bè mÑ, song ë con lai F1 nã ®−îc “lÊp trèng” bëi

gen tréi, do ®ã hiÖu qu¶ øc chÕ kh«ng s¶y ra. KÕt qu¶ lµ thÓ hiÖn cña tÝnh

tr¹ng ë F1 cã −u thÕ h¬n so víi bè mÑ. Sù biÓu hiÖn kiÓu h×nh cña tÝnh tr¹ng

cã thÓ do hiÖu qu¶ t¸c ®éng cña gen chÝnh (gen chñ) phèi hîp víi t¸c ®éng

cña mét lo¹t gen phô (gen biÕn hiÖu, gen ®iÒu chØnh). ë con lai F1 cã thÓ thu

®−îc çc tæ hîp ®æi míi gi÷a gen chñ víi gen ®iÒu chØnh cã hiÖu qu¶ cao h¬n

14

trong sù thÓ hiÖn kiÓu h×nh cña tÝnh tr¹ng so víi bè mÑ. Sau khi ph©n tÝch

tæng hîp çc kiÓu t−¬ng t¸c cña çc alen cïng locus vµ kh¸c locus, ®· cho

phÐp nhËn ®Þnh cã hai kiÓu t¸c ®éng theo chiÒu ®ång vµ theo chiÒu ®èi cña

çc alen. Nh÷ng t¸c ®éng cã h×nh ¶nh kh¸i niÖm vÒ çc mèi c©n b»ng di

truyÒn. TÝnh chÊt c©n b»ng nãi lªn mét cÊu tróc di truyÒn nµo ®ã thÓ hiÖn tÝnh

thÝch øng tèt víi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng. Ng−îc l¹i, mét kiÕn tróc kÐm (kh«ng)

c©n b»ng khi tæ hîp çc alen cña kiÓu gen kÐm æn ®Þnh, kÐm c©n ®èi trong

qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña çc tÝnh tr¹ng dÉn tíi kiÓu gen kÐm thÝch øng(

NguyÔn Hång Minh(1999)[14] .

2.1.3.3. Gi¶ thiÕt liªn quan tíi t−¬ng t¸c nh©n – tÕ bµo chÊt

Khi lai çc ç thÓ kh¸c nhau vÒ mÆt di truyÒn, ngay sau khi thô tinh, ®·

h×nh thµnh nh÷ng møc ®é kh¸c nhau vÒ mèi quan hÖ nh©n – tÕ bµo chÊt, do

nh÷ng nguån gèc kh¸c nhau vÒ nh©n vµ bµo chÊt cña çc ç thÓ giao phèi.

Nh÷ng ®æi míi kh¸c nhau thu ®−îc trong mèi quan hÖ nh©n tÕ bµo chÊt lµ

rÊt quan träng. Cã thÓ ë mét sè lÇn ph©n chia tÕ bµo, mét sè l−îng gen nµo

®ã cã møc ho¹t ®éng t¨ng h¬n, tõ ®ã nhiÒu sù kiÖn kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh

trao ®æi chÊt ®−îc t¨ng c−êng. ë c©y Ng«, nghiªn cøu ho¹t tÝnh h« hÊp cña

ty thÓ ë c©y non 4-5 ngµy tuæi, Sarkissan(1969)( dÉn theo NguyÔn Hång

Minh 1999[14, 178] cho thÊy ho¹t tÝnh nµy ë c©y lai t¨ng h¬n h¼n so víi çc

dßng bè mÑ. KÕt qu¶ ®o ho¹t tÝnh çc enzym h« hÊp cá Linh l¨ng, H.Jacob

vµ céng sù (1967)( dÉn theo NguyÔn Hång Minh 1999)[14,180–184] cho

thÊy, tr−êng hîp lai gi÷a çc dßng ®ét biÕn kh¸c nhau thu ®−îc ho¹t tÝnh

enzym ë thêi gian ®Çu sau thô tinh t¨ng gÊp 5-10 lÇn so víi tr−êng hîp tù

thô phÊn. Gi¶ thiÕt vÒ t−¬ng t¸c nh©n – tÕ bµo chÊt cã thÓ gi¶i thÝch sù ®iÒu

hoµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®−îc t¨ng tèc ngay tõ khi sau thô tinh ë tr−êng hîp

lai. ë ®©y cã thÓ nãi, th«ng tin di truyÒn ®−îc “trÎ ho¸” ngay tõ khi sau thô

tinh, tr¸i víi tr−êng hîp tù phèi, ë ®ã thiÕu çc t×nh thÕ “míi mÎ“ cho thÓ

15

hiÖn th«ng tin di truyÒn tõ ngay sau khi thô tinh( cã thÓ m¹nh lªn)( DÉn theo

NguyÔn Hång Minh [14].

2.1.3. Dù ®o¸n −u thÕ lai

§Ó −íc l−îng møc ®é thÓ hiÖn tÝnh tr¹ng ë con lai F1 nãi chung, ng−êi ta ®·

sö dông th«ng sè gäi lµ ®é tréi( Hp), nã diÔn t¶ møc ®é v−ît lªn cña tÝnh

tr¹ng ë F1 so víi gi¸ trÞ trung b×nh cña bè vµ mÑ.

§é tréi (Hp) ®−îc tÝnh theo c«ng thøc

HP = 1001 xBP

BPF − F1 gi¸ trÞ tÝnh tr¹ng cña tæ hîp lai

P gi¸ trÞ trung b×nh cña tÝnh tr¹ng bè mÑ

Theo c«ng thøc tÝnh trªn, ®é tréi cã thÓ cã lµ gi¸ trÞ bÊt kú tõ - ∞ ®Õn + ∞

, chóng ta cã thÓ ph©n biÖt mét sè tr−êng hîp sau:

- -∞ < Hp < -1 Lµ hiÖn t−îng siªu tréi ©m (−u thÕ lai ©m).

- -1≤ Hp < -0,5 Lµ hiÖn t−îng tréi ©m.

- -0,5 ≤ Hp ≤+0,5 Lµ hiÖn t−îng di truyÒn trung gian.

- + 0,5 < Hp ≤ +1 Lµ hiÖn t−îng tréi d−¬ng.

- +1< Hp < + ∞ Lµ hiÖn t−îng siªu tréi d−¬ng ( −u thÕ lai d−¬ng ).

¦u thÕ lai phÇn lín ®−îc xem xÐt nh− tÝnh −u viÖt cña con lai F1 so víi bè

mÑ.

HiÖn nay, trong chän t¹o gièng nh÷ng thùc nghiÖm phæ biÕn th−êng ¸p dông

lµ x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng kÕt hîp cña çc bè mÑ b»ng mét sè ph−¬ng ph¸p truyÒn

thèng nh− nh− lai Dialen, lai §Ønh. Nh−ng çc thùc nghiÖm nµy ®ßi hái nhiÒu

c«ng søc. Mét dßng nµo ®ã khi lai víi nhiÒu dßng kh¸c nhau cho çc F1 mµ

cã gi¸ trÞ trung b×nh vÒ ®é lín cña tÝnh tr¹ng cao, nÕu nãi mét çch so s¸nh th×

dßng Êy cã kh¶ n¨ng kÕt hîp chung cao. NÕu trong çc F1 ®ã cã kiÓu nµo cho

thÓ hiÖn tÝnh tr¹ng v−ît h¬n h¼n gi¸ trÞ trung b×nh trªn, hay nãi mét çch

16

kh¸c lµ tæ hîp lai cô thÓ Êy cã kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng cao. Theo Turbin

(1969)( dÉn theo NguyÔn Hång Minh 1999[14, 179], kh¶ n¨ng kÕt hîp chung

vÒ c¬ b¶n ®−îc kiÓm tra bëi çc hiÖu øng céng tÝnh cña çc gen, cßn kh¶ n¨ng

kÕt hîp riªng liªn quan tíi hiÖu øng tréi.

Ngoµi ra, ®Ó dù ®o¸n −u thÕ lai cña tÝnh tr¹ng nµo ®ã cña con lai F1 cã thÓ

sö dông çc m« h×nh ph©n tÝch t−¬ng quan gi÷ çc tÝnh tr¹ng ë çc bè mÑ

tham gia vµo tæ hîp lai. Ng−êi ta cßn cã thÓ sö dông çc ph−¬ng ph¸p RAPD,

PCR ®Ó dù ®o¸n thÓ hiÖn tÝnh tr¹ng ë con lai F1 qua viÖc ph©n tÝch gen.

2.2. Kh¶ n¨ng kÕt hîp, ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng

kÕt hîp

2.2.1. Kh¸i niÖm kh¶ n¨ng kÕt hîp

Kh¶ n¨ng kÕt hîp lµ mét thuéc tÝnh ®−îc chÕ ®Þnh di truyÒn, ®−îc truyÒn

l¹i cho ®êi sau qua tù phèi vµ qua lai. Kh¶ n¨ng kÕt hîp ®−îc thÓ hiÖn b»ng

gi¸ trÞ trung b×nh cña −u thÕ lai, quan s¸t ë tÊt c¶ çc cÆp lai, vµ ®é chªnh

lÖch so víi gi¸ trÞ trung b×nh cña mét cÆp lai cô thÓ nµo ®ã. Gi¸ trÞ trung

b×nh biÓu hiÖn kh¶ n¨ng kÕt hîp chung ( General combining ability – GCA

), ®−îc biÓu thÞ b»ng gi¸ trÞ −u thÕ lai trung b×nh cña bè mÑ ë tÊt c¶ çc tæ

hîp lai. Cßn ®é chªnh lÖch cña tæ hîp lai cô thÓ nµo ®ã víi gi¸ trÞ −u thÕ lai

trung b×nh cña nã biÓu hiÖn kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng ( Specific combining

ability _ SCA ). Sprague (1957)[55] cho r»ng ®¸nh gi¸ dßng vÒ kh¶ n¨ng

kÕt hîp thùc chÊt lµ x¸c ®Þnh t¸c ®éng cña gen.

Sprague vµ Tatum chia t¸c ®éng gen liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng kÕt hîp

thµnh hai lo¹i: kh¶ n¨ng kÕt hîp chung ®ù¬c x¸c ®Þnh bëi yÕu tè di truyÒn

céng, cßn kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng x¸c ®Þnh bëi yÕu tè øc chÕ , tÝnh tréi, siªu

tréi vµ ®iÒu kiÖn m«i tr−êng. Quan hÖ gi÷a KNKH chung vµ KNKH riªng

th«ng qua t¸c ®éng tréi vµ øc chÕ ®−îc x¸c ®Þnh b»ng viÖc tÝnh to¸n çc

17

ph−¬ng sai di truyÒn céng, di truyÒn tréi, øc chÕ tréi ( R.W. Allard, 1960;

L.L. Darrah vµ A.R.Hallauer, dÉn theo TrÇn §×nh Long, Hoµng V¨n PhÇn

,1990)[12, 615-621]. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña çc dßng bè

mÑ, th«ng qua çc tÝnh tr¹ng trªn tæ hîp lai cña chóng, gióp chóng ta cã

quyÕt ®Þnh chÝnh x¸c vÒ viÖc gi÷ l¹i dßng cã kh¶ n¨ng kÕt hîp cao, lo¹i ®i

çc dßng kÐm cã kh¶ n¨ng kÕt hîp thÊp.

Trong khi x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng kÕt hîp çc nhµ nghiªn cøu gÆp ph¶i mét

sè khã kh¨n, ®ã lµ tÝnh kh«ng ®o ®Õm ®−îc cña chóng. §Ó dù ®o¸n −u thÕ

lai ng−êi ta cè g¾ng t×m nh÷ng tÝnh chÊt h×nh th¸i, sinh lý, sinh ho¸, dÔ ®o

®Õm vµ cã t−¬ng quan chÆt chÏ víi kh¶ n¨ng kÕt hîp nh− ho¹t chÊt sinh

tr−ëng, l−îng azot vµ phèt pho trong h¹t, ho¹t ®éng quang ho¸ cña

chloroplast….thÕ nh−ng th«ng tin vÒ kh¶ n¨ng kÕt hîp thu ®−îc b»ng çch

®ã hoÆc kh«ng chÝnh x¸c hoÆc ®ßi hái chi phÝ nhiÒu søc lùc vµ ph−¬ng tiÖn.

Theo sè liÖu cña Gama vµ Hallauer [44] th× hÖ sè t−¬ng quan gi÷a n¨ng suÊt

dßng tù phèi víi n¨ng suÊt gièng lai lµ 0,09 – 0,11, cßn nh÷ng ®Æc tÝnh kh¸c

cña dßng víi n¨ng suÊt gièng lai kh«ng qu¸ 0,14. §iÒu ®ã chøng tá r»ng

nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy ch−a thÓ dïng lµm tiªu chuÈn chän vÒ kh¶ n¨ng kÕt

hîp, tuy chóng rÊt cÇn thiÕt trong qu¸ tr×nh t¹o dßng thuÇn míi.

VËy, ®Ó thu ®−îc nh÷ng sè liÖu cÇn thiÕt vÒ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña çc vËt

liÖu t¹o gièng, ch¾c ch¾n nhÊt lµ lai thö vµ so s¸nh çc thÕ hÖ con lai. C«ng

viÖc nµy kh¸ nÆng nhäc vµ tèn kÐm v× nã liªn quan ®Õn khèi l−îng lín lai

t¹o vµ thö nghiÖm çc cÆp lai thu ®−îc. §Ó tiÕn hµnh hîp lý c«ng viÖc nµy

çc nhµ khoa häc ®· ®−a ra nh÷ng s¬ ®å lai vµ çc ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸

kh¶ n¨ng kÕt hîp kh¸c nhau. Nh−ng, hai ph−¬ng ph¸p chÝnh ®−îc çc nhµ

khoa häc ¸p dông lµ

+ Lai ®Ønh ( Top cross )

18

+ Lai lu©n phiªn ( Diallel cross )

2.2.2. Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp

2.2.2.1. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp b»ng ph−¬ng ph¸p lai ®Ønh

Lai ®Ønh lµ ph−¬ng ph¸p thö chñ yÕu ®Ó x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng kÕt hîp

chung (GCA) do Devis ®Ò xuÊt n¨m 1927, Jenkins vµ Bruce ®· sö dông vµ

ph¸t triÓn. Çc dßng hoÆc gièng cÇn x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng kÕt hîp ®−îc lai

cïng víi mét d¹ng chung gäi lµ c©y thö ( Tester ). Ph−¬ng ph¸p nµy rÊt cã ý

nghÜa ë giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh chän läc, khi khèi l−îng dßng cßn qu¸

lín, kh«ng thÓ ®¸nh gi¸ b»ng ph−¬ng ph¸p lu©n giao. ViÖc chän ®óng c©y

thö sÏ lµ yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña phÐp lai ®Ønh,

c«ng viÖc nµy tuú thuéc vµo ý ®å cña nhµ chän gièng. Cã t¸c gi¶ chän c©y

thö cã n¨ng suÊt thÊp v× nã lµm râ sù sai kh¸c gi÷a dßng ®em thö . Mét sè

t¸c gi¶ kh¸c, ®Æc biÖt çc nhµ t¹o gièng th−¬ng m¹i th−êng chän c©y thö lµ

dßng −u tó n¨ng suÊt cao v× sÏ cã x¸c xuÊt t¹o ra ®−îc gièng nhanh( theo

Ng« H÷u T×nh vµ céng t¸c viªn,1997[12] ). Tuy nhiªn mét chØ tiªu chung

çc nhµ t¹o gièng chÊp nhËn ®ã lµ c©y thö kh«ng cã quan hÖ hä hµng v¬Ý çc

dßng ®em thö. §Ó t¨ng ®é tin cËy ng−êi ta th−êng dïng hai hoÆc nhiÒu c©y

thö cã nÒn di truyÒn réng, hÑp kh¸c nhau( theo Ng« H÷u T×nh, NguyÔn §×nh

HiÒn,1996)[7]. Qua nghiªn cøu mét sè t¸c gi¶ thÊy r»ng c©y thö tèt nhÊt lµ

dßng thuÇn cã l−îng allen tréi vµ lÆn b»ng nhau( theo Krulirski vµ Adam

Chich, 1979 ) ( dÉn theo Ng« H÷u T×nh ,1990 )[22].

ViÖc chän c©y thö cã ¶nh h−ëng lín ®Õn kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt

hîp cña çc vËt liÖu trong lai ®Ønh, cã thÓ nãi r»ng yÕu tè thµnh c«ng trong

lai ®Ønh lµ chän ®óng c©y thö. C©y thö cã thÓ cã nÒn di truyÒn réng ( gièng

tæng hîp, gièng lai kÐp…) hoÆc cã nÒn di truyÒn hÑp( dßng thuÇn, lai ®¬n..

).

19

§Ó t¨ng ®é chÝnh x¸c ng−êi ta th−êng dïng 2 hoÆc nhiÒu c©y thö. C©y thö

cã n¨ng suÊt thÊp thÝch hîp h¬n cho viÖc ®¸nh gi¸ dßng vµ nã lµm râ sù

kh¸c biÖt nhau gi÷a dßng ®em thö, trong khi ®ã c©y thö cã n¨ng suÊt cao sÏ

che lÊp sù kh¸c biÖt ®ã. Tuy nhiªn xuÊt ph¸t tõ môc tiªu kinh doanh çc nhµ

t¹o gièng th−¬ng m¹i th−êng sö dông c©y thö cã kh¶ n¨ng kÕt hîp cao trong

lai ®Ønh ®Ó cã x¸c suÊt t¹o ra ®−îc gièng lín h¬n c©y thö cã kh¶ n¨ng kÕt

hîp trung b×nh hoÆc thÊp ( A.R Hallauer 1990)[48]. C©y thö cã nÒn di

truyÒn réng ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu vµ ®i ®Õn kÕt luËn: c©y thö lµ çc

lo¹i gièng thÝ nghiÖm, çc gia ®×nh fullsib, çc tæ hîp lai ®¬n, çc dßng «n

hoµ lµ tèt nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña çc dßng. Mét sè t¸c gi¶

x¸c ®Þnh KNKH cña çc vËt liÖu ng« cu¶ CIMMYT b»ng lai ®Ønh víi c©y

thö lµ Tuxpeno vµ ETO ®· x¸c ®Þnh ®−îc mét sè tæ hîp lai cã −u thÕ lai cao

víi mét sè quÇn thÓ vµ vèn gen cña CIMMYT ( Theo D.L Beck, S. K . Vasal

,1990 )[38].

Quan hÖ gi÷a c©y thö víi çc dßng

Khi nghiªn cøu vÒ quan hÖ c©y thö víi dßng thuÇn, mét sè t¸c gi¶ ®· kÕt

luËn: ph¶n øng cña çc dßng víi c©y thö biÓu hiÖn ë tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt th×

còng biÓu hiÖn ë çc tÝnh tr¹ng kh¸c, nh−ng møc ®é biÓu hiÖn cã thÓ kh¸c

nhau. Ngoµi ra cßn thÊy sö dông c©y thö cã c¬ së di truyÒn qu¸ réng hoÆc cã

mét kh¶ n¨ng m¹nh trong viÖc truyÒn mét sè ®Æc ®iÓm nµo ®ã lµ kh«ng nªn

v× nã kh«ng cho phÐp biÓu hiÖn mét çch râ rµng sù kh¸c nhau cña çc dßng

thö (TrÇn Hång Uy , 1985 )[ 29].

Giai ®o¹n thö kh¶ n¨ng kÕt hîp.

Thö kh¶ n¨ng kÕt hîp chung cã thÓ tiÕn hµnh sím ë ®êi tù phèi S4 hoÆc S5

(G.F. Sprague 1942)[54]vµ cã thÓ tiÕn hµnh ngay víi gièng ban ®Çu ®Þnh tù

phèi (TrÇn Nh− NguyÖn vµ LuyÖn H÷u ChØ ,1971)[16, 170-175]. Trong

20

nghiªn cøu KNKH cña çc vËt liÖu ng« ViÖt Nam, hai c©y thö lµ TÎ Tr¾ng

®Þa ph−¬ng vµ Ng« lai sè 5 ®· ®−îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ KNKH chung cho 200

gièng, dßng ®Þa ph−¬ng vµ nhËp néi, cho thÊy çc dßng cã KNKH chung

cao nh− dßng sè 24, 1 vµ 10, çc t¸c gi¶ ®i ®Õn nhËn xÐt r»ng çc dßng tù

phèi cã KNKH cao ë giai ®o¹n sím v½n gi÷ ®−îc ®Æc ®iÓm nµy ë giai ®o¹n

sau( NguyÔn V¨n C−¬ng, 1995)[1, 20-38]. Lai ®Ønh rÊt cã ý nghÜa ë giai

®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh chän läc dßng, khi khèi l−îng dßng qu¸ lín kh«ng

thÓ tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ b»ng ph−¬ng ph¸p lai lu©n phiªn. §a sè çc dßng cã

KNKH tèt ( −u thÕ lai cao ) víi c©y thö ®Òu cã KNKH tèt víi nhau vµ ng−îc

l¹i, do ®ã sau kÕt qu¶ cña lai ®Ønh çc dßng cã KNKH tèt ®−îc gi÷ l¹i ®Ó

®¸nh gi¸ tiÕp b»ng lu©n giao[24].

M« h×nh to¸n häc chung cña çc cÆp lai ®Ønh lµ:

YÞj k = µ + di + cj + si j + ei j k

Trong ®ã :

YÞj k lµ ®é lín tÝnh tr¹ng con lai cña cÆp i x j ë lÇn lÆp thø k

µ lµ tÝnh tr¹ng trung b×nh trong thÝ nghiÖm.

di lµ kh¶ n¨ng kÕt hîp chung cña dßng i

cj lµ kh¶ n¨ng kÕt hîp chung cña c©y thö j

si j lµ kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng gi÷a dßng i vµ c©yj

ei j k sai sè ngÉu nhiªn.

21

2.2.2.2.§¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp b»ng ph−¬ng ph¸p lai lu©n phiªn (

Diallel cross )

Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp b»ng lai lu©n phiªn ®−îc

Sprague vµ Tatum, ®Ò xuÊt vµo n¨m 1942[54]. §Õn n¨m 1947 th× East ®· sö

dông hÖ thèng lu©n giao ®Ó x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng kÕt hîp cña çc kiÓu gen

trong thÝ nghiÖm chän gièng ng«. Sau East vµ mét sè t¸c gi¶ nh− Griffing

(1956)[46, 31-50], Hayman (1954 )[49, 235-244] ®· sö dông vµ ph¸t triÓn

thªm hÖ thèng lu©n giao.

Lu©n giao lµ hÖ thèng lai thö, çc dßng ®−îc lai víi nhau theo tÊt c¶ çc tæ

hîp cã thÓ. Qua ph©n tÝch lu©n giao chóng ta thu ®−îc çc th«ng tin vÒ

- B¶n chÊt vµ −íc l−îng çc chØ sè di truyÒn.

- Kh¶ n¨ng kÕt hîp chung vµ riªng cña bè mÑ vµ con lai.

Ngµy nay lu©n giao lµ ph−¬ng ph¸p ®−îc sö dông chñ yÕu vµ phæ biÕn cña

çc nhµ chän gièng ë mäi quèc gia, nã trë thµnh c«ng cô ®¾c lùc nhÊt trong

chän vµ ®¸nh gi¸ vËt liÖu cña qu¸ tr×nh t¹o gièng. Ph©n tÝch çc tæ hîp lai

lu©n giao ®−îc gäi lµ ph©n tÝch lu©n giao, cho chóng ta biÕt b¶n chÊt vµ gi¸

trÞ thùc cña çc tham sè di truyÒn, kh¶ n¨ng kÕt hîp chung vµ riªng cña çc

bè mÑ biÓu hiÖn ë con lai. Trong ph©n tÝch lu©n giao cã hai tiÕp cËn chÝnh,

®ã lµ tiÕp cËn Hayman vµ tiÕp cËn Griffing.

+ Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch Hayman

Lý thuyÕt lu©n giao ®−îc ph¸t triÓn bëi Jinks vµ Hayman( 1953,

1954)[49, 244]. Ph−¬ng ph¸p nµy gióp chóng ta x¸c ®Þnh gi¸ trÞ di truyÒn

cña çc vËt liÖu bè mÑ, qua viÖc ph©n tÝch ph−¬ng sai vµ hiÖp ph−¬ng sai cña

çc dßng bè, mÑ vµ con çi. Trªn c¬ së ph−¬ng sai vµ hiÖp ph−¬ng sai ®· m«

22

t¶ thµnh ®å thÞ sau ®ã dùa vµo vÞ trÝ tõng dßng bè, mÑ trªn ®å thÞ ta cã thÓ

cã ý niÖm vÒ c¬ chÕ di truyÒn cña chóng. ViÖc x¸c ®Þnh çc tham sè di

truyÒn nªu trªn chØ ®¹t ®−îc kÕt qu¶ chÝnh x¸c khi bè mÑ tho¶ m·n 6 ®iÒu

kiÖn mµ Hayman nªu ra ®ã lµ: Mét lµ ®ång hîp tö cña d¹ng bè mÑ ; Hai lµ:

kh«ng cã hiÖn t−îng ®a alen( mçi locut chØ cã 2 alen ); Ba lµ: kh«ng cã

t−¬ng t¸c phi alen; Bèn lµ çc gen ph©n phèi ®éc lËp ë d¹ng khëi ®Çu; N¨m

lµ: qu¸ tr×nh l−ìng béi ho¸ theo kiÓu xÎ däc ( tøc lµ hiÖn t−îng ph©n bµo

b×nh th−êng ); S¸u lµ: kh«ng cã sù kh¸c nhau gi÷a lai thuËn vµ lai nghÞch.

NÕu bè, mÑ kh«ng tho¶ m·n çc ®iÒu kiÖn ®ã viÖc −íc ®o¸n sÏ bÞ sai lÖch.

+ Ph−¬ng ph¸p Griffing

N¨m 1956 Griffing [45] ®· sö dông lu©n giao ®Ó x¸c ®Þnh KNKHC vµ

KNKHR. Tõ kÕt qu¶ nh÷ng −íc l−îng nµy còng cã thÓ tÝnh ®−îc thµnh phÇn

di truyÒn d−íi çc d¹ng ph−¬ng sai di truyÒn céng( δA2) vµ tréi (δB

2) ë mét

vµi tr−êng hîp. HÖ thèng lu©n giao cña Griffing cã hai mÉu h×nh ®ã lµ mÉu

h×nh cè ®Þnh( Model I) vµ mÉu h×nh ngÉu nhiªn ( Model II). ¤ng ®· ®Ò xuÊt

4 ph−¬ng ph¸p thÝ nghiÖm ph©n tÝch lai lu©n phiªn sö dông m« h×nh to¸n

häc thèng kª ®Ó ph©n tÝch kh¶ n¨ng kÕt hîp cña çc dßng mµ cho ®Õn nay

vÉn ®−îc çc nhµ chän gièng lai trªn thÕ giíi sö dông.

Ph−¬ng ph¸p 1. TÊt c¶ çc dßng ®Þnh thö ®em lai theo mäi tæ hîp lai

cã thÓ theo c¶ hai h−íng thuËn vµ nghÞch céng c¶ bè, mÑ theo ph−¬ng ph¸p

nµy sè tæ hîp lai sÏ lµ P2 ( P lµ sè dßng tham gia thö )

Ph−¬ng ph¸p 2. TÊt c¶ çc dßng ®Þnh thö ®em lai víi nhau theo h−íng

thuËn vµ bao gåm c¶ bè mÑ , sè tæ hîp lai cÇn tiÕn hµnh lµ P x( P+1)/2

23

Ph−¬ng ph¸p 3. Çc dßng kh¸c nhau ®−îc lai víi nhau theo c¶ hai

h−íng thuËn vµ nghÞch, kh«ng kÓ çc tæ hîp bè, mÑ. Sè tæ hîp lai cÇn tiÕn

hµnh sÏ lµ P(P-1)

Ph−¬ng ph¸p 4. Çc dßng kh¸c nhau ®−îc lai víi nhau theo h−íng

thuËn . Sè tæ hîp lai sÏ lµ P(P-1)/2 .

Tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ mµ çc nhµ t¹o gièng

lùa chän mét trong çc ph−¬ng ph¸p trªn cho phï hîp. NÕu nghiªn cøu toµn

diÖn ng−êi ta th−êng sö dông ph−¬ng ph¸p 1. So s¸nh tæ hîp lai víi bè mÑ ta

sö dông ph−¬ng ph¸p 2. Cßn muèn nghiªn cøu t¸c ®éng cña mÑ tíi tæ hîp

lai ta nªn sö dông ph−¬ng ph¸p 3. Khi ¸p dông ph−¬ng ph¸p 1vµ 2 sÏ kÕt

luËn ®−îc chÝnh x¸c çc dßng ®em thö ®−îc lai theo hai h−íng thuËn vµ

nghÞch, nh−ng ®ßi hái nhiÒu c«ng søc, thêi gian vµ tiÒn cña. Trong thùc tÕ

chän gièng ng−êi ta th−êng ¸p dông ph−¬ng ph¸p 4. V× ph−¬ng ph¸p 4 khèi

l−îng c«ng viÖc ph¶i lµm Ýt h¬n so víi 3 ph−¬ng ph¸p kia mµ vÉn x¸c ®Þnh

®−îc yªu cÇu tèi thiÓu cÇn thiÕt vÒ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp.

M« h×nh to¸n häc cña ph−¬ng ph¸p lu©n giao ®−îc Sprague vµ Tatum

[54] ®Ò xuÊt n¨m 1942 nh− sau

Xi j = µ+gi+gj+Sij +ri j + 1/b * ∑=

b

kEijk

1

Trong ®ã:

- Xi j lµ trung b×nh cña çc kÕt qu¶ lai dßng i víi dßng j trong tÊt c¶ çc

lÇn lÆp l¹i.

- µ Lµ t¸c ®éng trung b×nh cña thÝ nghiÖm.

24

- gi vµ gj lµ t¸c ®éng cña kh¶ n¨ng kÕt hîp chung cña çc dßng i vµ

dßng j.

- Sij lµ t¸c ®éng cña kh¨ n¨ng kÕt hîp riªng gi÷a hai dßng i vµ dßng j .

- rij Lµ t¸c ®éng t−¬ng hç gi÷a hai dßng ®ã .

- E ijk Lµ sai sè ngÉu nhiªn.

M« h×nh to¸n häc nµy ®−îc ¸p dông linh ho¹t cho c¶ 4 ph−¬ng ph¸p thÝ

nghiÖm trªn. ë ph−¬ng ph¸p 2 vµ 4 kh«ng cã çc cÆp lai ng−îc nªn

trong m« h×nh tÝnh to¸n kh«ng cã yÕu tè rij , khi tÝnh to¸n cÇn l−u ý viÖc

¸p dông tõng c«ng thøc cho tõng ph−¬ng ph¸p cô thÓ.

Çc b−íc tÝnh to¸n cô thÓ nh− sau

Ph©n tÝch ph−¬ng sai kh¶ n¨ng kÕt hîp chung vµ riªng cho P dßng

Ph−¬ng ph¸p Griffing 4

SSg ∑−

Xp 2

12i -

)2(4−pp

X2

Kh¶ n¨ng kÕt hîp

chung

Dfg p-1

SSs ∑ X 2ij - 2

1−p ∑X2i +

)2)(1(2

−− ppX2Kh¶ n¨ng kÕt hîp

Riªng

Dfs 2

)3_( pP

SSr T¸c ®éng t−¬ng hç

dfr

25

C«ng thøc tÝnh çc t¸c ®éng cña kh¶ n¨ng kÕt hîp chung (gi ) vµ

KNKHR(sij)

P.p Gi Sij

1 p2

1 (Xi. +X.j )- 2

1p

X.. 21 ( Xij +Xji) - p2

1 (Xi. + X.i + Xj. +X.j )+2

1p

X..

2 2

1+p

(Xi. + xii - p2 X.. xij - 2

1+p

(Xi.+xii+Xj. +xjj) + )2)(1(

2++ pp

X..

3 [ ]..2)..()2(2

1 XjXXippp

−+−

21 (xij +xj i) - )2(2

1−p

(Xi. +X.i +Xj. +X.j ) +

)2)(1(1

−− ppX..

4 )2(

1−pp

(pXi. –2X..) xij- 21−p

(Xi.+Xj.) +)2)1(

2−− pp

X..

Sö dông lu©n giao ®¸nh gÝa KNKH vÒ n¨ng suÊt, khèi l−îng th©n, khèi

l−îng h¹t vµ mét sè tÝnh tr¹ng kh¸c t¹i 6 ®iÓm Colombia, Equado, Ên®é, Th¸i

Lan, Mªhico vµ Zimbabue, çc t¸c gi¶ ®· nhËn thÊy r»ng KNKH riªng chØ

sai kh¸c cã ý nghÜa ë chØ tiªu khèi l−îng h¹t cßn KNKH chung th× sù sai kh¸c

cã ý nghÜa ë çc chØ tiªu theo dâi( dÉn theo Mai Xu©n TriÖu, luËn ¸n tiÕn sÜ

khoa häc n«ng nghiÖp 1998) [26]

Quan hÖ KNKH víi kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh

§¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh b¹ch t¹ng l¸ ng« cña çc tæ hîp lai lu©n

giao, mét sè t¸c gi¶ cã nhËn xÐt r»ng KNKH chung ¶nh h−ëng m¹nh h¬n

KNKH riªng trong viÖc kh¸ng bÖnh nµy, nh÷ng dßng kh¸ng bÖnh th−êng cã

gi¸ trÞ KNKH chung thÊp, çc tæ hîp lai mÉn c¶m víi bÖnh th−êng cã gi¸ trÞ

tæ hîp riªng ©m( S . K. Dey, . Mahajan ,1989 )[42].

Khi ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp víi kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh thèi th©n, thèi h¹t

vµ bÖnh than ®en ë ng« víi 15 tæ hîp cña 6 dßng theo s¬ ®å 4 Griffing, cho

26

kÕt luËn r»ng KNKH chung ®ãng vai trß quan träng ®èi víi tÝnh kh¸ng bÖnh

than ë çc tæ hîp lai lu©n giao ( M. Odiemal vµ I. Kovacs, 1990 )[53] .

BiÓu hiÖn KNKH cña çc dßng ë çc tÝnh tr¹ng

Mét sè t¸c gi¶ sau khi sö dông lu©n giao theo s¬ ®å 4 Griffing (1956 [46]

®Ó ®¸nh gi¸ vËt liÖu taä gièng ë tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt h¹t, çc t¸c gi¶ kh¸c

nhau nghiªn cøu trªn çc vËt liÖu kh¸c nhau ®· cho mét sè kÕt luËn d−íi ®©y

KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ KNKH cña 6 dßng ng« thuÇn ng¾n ngµy, cho thÊy çc

dßng sè 1 vµ 2 cho KNKH chung cao, ®Æc biÖt dßng 2 cßn cã KNKH riªng

cao, nªn sö dông vµo tæ hîp lai cô thÓ( TrÇn Hång Uy vµ céng sù, 1985 )[27,

68-71].

§¸nh gi¸ KNKH cña 9 dßng thuÇn cïng nguån gèc nh−ng çch t¹o kh¸c

nhau, trªn tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt h¹t, ®· chän ®−îc çc dßng cã KNKH chung

cao lµ 137 – FSI, DC7, Mo 17, çc dßng cã KNKH riªng cao nh− dßng FS –

137, víi dßng 6 vµ7, dßng DC7 víi Mo 17 ( Ng« H÷u T×nh vµ céng sù,1993

)[23, 20-23]

Sö dông hai khèi lu©n giao ®Ó ®¸nh gi¸ KNKH cña çc dßng fullsib vµ

çc dßng tù phèi, çc dßng fullsib ®−îc ®Ò nghÞ dïng lµm trung gian hoÆc xen

kÏ trong qu¸ tr×nh t¹o dßng tù phèi ®Ó chän t¹o çc dßng cã KNKH cao [18]

2.2.3. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ sö dông ng« trªn thÕ giíi vµ trong

n−íc

2.2.3.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ sö dông ng« trªn thÕ giíi

Mét trong nh÷ng tiÕn bé kü thuËt N«ng nghiÖp thµnh c«ng rùc rì nhÊt

ë thÕ kû 20 lµ ng« lai. NghÒ trång trªn thÕ giíi vµo nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ

kû 20 ®· cã nh÷ng b−íc tiÕn nh¶y vät nhê øng dông réng r·i c«ng nghÖ −u

thÕ lai, kü thuËt n«ng häc tiªn tiÕn vµ nh÷ng thµnh tùu to lín cña c«ng nghÖ

sinh häc, c«ng nghÖ chÕ biÕn vµ b¶o qu¶n, c«ng nghÖ tin häc,….gãp phÇn

27

gi¶i quyÕt nhu cÇu l−¬ng thùc vµ protein ®éng vËt cho h¬n 6 tû ng−êi trªn

hµnh tinh chóng ta. Ng« lai ®· ph¸t triÓn nhanh chãng vµ hÊp dÉn nh− vËy lµ

do øng dông tiÕn bé kü thuËt vÒ −u thÕ lai, çc biÖn ph¸p kü thuËt liªn hoµn.

ChÝnh ng« lai ®· kÝch thÝch çc nhµ khoa häc më réng ®èi t−îng vµ ph¹m vi

nghiªn cøu nh»m thu ®−îc çc gièng lai cã −u thÕ lai lín h¬n vµ phong phó

h¬n.

C©y ng« lµ mét lo¹i c©y cã nÒn di truyÒn réng, thÝch øng víi nhiÒu

vïng sinh th¸i kh¸c nhau, do vËy ng« ®−îc trång hÇu hÕt çc n−íc trªn

thÕ giíi. S¶n phÈm tõ ng« ®−îc sö dông víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau

nh− lµ l−¬ng thùc, thùc phÈm cho ng−êi, thøc ¨n ch¨n nu«i, nguyªn liÖu

cho c«ng nghiÖp vµ hµng ho¸ xuÊt khÈu.

Thùc tÕ, ng« ®· cung cÊp l−¬ng thùc nu«i sèng 1/3 d©n sè thÕ giíi,

çc n−íc trång ®Òu sö dông ng« lµm l−¬ng thùc hay thùc phÈm nh−ng ë

møc ®é kh¸c nhau theo thèng kª trªn thÕ giíi sö dông 21% s¶n l−îng

ng« lµm l−¬ng thùc cho ng−êi. Trong ®ã çc vïng Trung Mü, Nam ¸ vµ

Ch©u Phi dïng ng« lµm l−¬ng thùc chÝnh. Çc n−íc vïng §«ng Nam Phi

sö dông 85% s¶n l−îng ng« lµm l−¬ng thùc. Trung Mü vµ Caribe sö

dông 61% s¶n l−îng ng« lµm l−¬ng thùc, Vïng §«ng Nam ¸ vµ Th¸i

B×nh D−¬ng sö dông 39% cßn ë vïng §«ng ¢u vµ çc n−íc trong SNG

sö dông 40% s¶n l−îng ng« lµm l−¬ng thùc(Theo Ng« H÷u T×nh vµ céng

t¸c viªn )[23, 16-18]. Hµng N¨m trung b×nh mçi ng−êi d©n Mehico tiªu

thô trªn 100 kg ng« h¹t lµm l−¬ng thùc chñ yÕu d−íi d¹ng b¸nh tõ bét.

Ng« ngoµi sö dông lµm l−¬ng thùc, nh÷ng gÇn ®©y ng« cßn lµ c©y

thùc phÈm, ng−êi ta dïng b¾p ng« bao tö lµm rau cao cÊp, nghÒ nµy ph¸t

triÓn rÊt m¹nh ë Th¸i lan vµ §µi Loan … Së dÜ ng« rau ®−îc −a chuéng

nh− vËy lµ v× nã s¹ch, an toµn vµ cã hµm l−îng dinh d−ìng cao: chÊt bÐo

28

0,2%, hµm l−îng Protein 1,9% so víi khèi l−îng t−¬i, hydrat cacbon

8,2mg/1kg ng« t−¬i cao h¬n h¼n çc lo¹i rau cao cÊp kh¸c. Ngoµi ra ng«

rau cßn chøa nhiÒu Vitamin, kho¸ng chÊt : Ca, Fe, P …( Ng« H÷u T×nh

1997)[23].

Nh÷ng n¨m gÇn ®©y xu h−íng sö dông ng« lµm l−¬ng thùc gi¶m dÇn,

sö dông lµm thøc ¨n gia sóc t¨ng nhanh. Qua ®iÒu tra thøc ¨n tæng hîp

cho gia sóc cã tíi 70% hµm l−îng chÊt tinh lÊy tõ ng«. Theo thèng kª

cña

Cao §¾c §iÓm ( 1988 )[2] cho thÊy çc n−íc cã nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn

hÇu hÕt sö dông ng« lµm thøc ¨n gia sóc nh− : Ph¸p 90%, Mü 89% Rumani

69% … cßn çc n−íc SNG trång kho¶ng 20 triÖu ha ng« trong ®ã chØ sö

dông 3 triÖu ha dïng lÊy h¹t cßn l¹i lÊy th©n l¸ ñ chua lµm thøc ¨n cho gia

sóc.

Ng« cßn lµ nguyªn liÖu cho çc nhµ s¶n xuÊt r−îu, cån, tinh bét, dÇu,

glucoza, b¸nh kÑo … Ng−êi ta ®· s¶n xuÊt tõ ng« ra kho¶ng 670 mÆt hµng

kh¸c nhau cña çc ngµnh c«ng nghiÖp thùc phÈm , c«ng nghiÖp nÆng, c«ng

nghiÖp nhÑ ( Ng« H÷u T×nh )[21].

Hµng n¨m l−îng ng« l−u th«ng trªn thÞ tr−êng thÕ giíi kho¶ng 70 triÖu

tÊn, çc n−íc xuÊt khÈu chÝnh nh− lµ Mü, Ph¸p, Achentina, Trung Quèc

vµ Th¸i Lan. §iÒu nµy cho thÊy ng« ®øng hµng ®Çu trong çc mÆt hµng

n«ng s¶n cã tû lÖ l−u th«ng trao ®æi lín trªn thÞ tr−êng quèc tÕ.

Ng« lai ®−îc con ng−êi sö dông çch ®©y gÇn 1 thÕ kû, ®Ó ®¹t ®−îc

nh÷ng thµnh c«ng nh− ngµy nay, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ng« lai ®−îc chia

lµm ba thêi kú ( DÉn theo NguyÔn ThÕ Hïng 2003)[10].

29

Thêi kú 1, tõ lóc con ng−êi biÕt lîi dông −u thÕ lai trong chän gièng

ng« (1900) kÐo dµi ®Õn nh÷ng n¨m 1920. Giai ®o¹n nµy do hiÓu biÕt cßn

h¹n chÕ, tr×nh ®é kinh tÕ kü thuËt cßn thÊp, ng« lai tån t¹i nh− mét lo¹i

gièng lai c¶i l−¬ng gi÷a çc gièng víi nhau ( gièng ng« thô phÊt tù do –

OPV ). §Æc ®iÓm cña çc gièng ng« thêi kú nµy lµ n¨ng suÊt ®¹t thÊp 1,5

–1,6 tÊn/ha, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt ng« kh«ng cao. Ng« lai thêi kú nµy chñ

yÕu ®−îc trång ë Mü, Çc n−íc Ch©u ¢u(NguyÔn ThÕ Hïng 2003) [10] .

Thêi kú 2 ( 1920 –1960). §Æc ®iÓm chÝnh cña thêi kú nµy nhê çc kÕt

qu¶ thu ®−îc trong qu¸ tr×nh chän t¹o dßng thuÇn, çc gièng lai kÐp ®−îc

sö dông réng r·i. N¨ng suÊt ng« t¨ng nhanh, vµo cuèi giai ®o¹n t¹i n−íc

Mü n¨ng suÊt b×nh qu©n 3tÊn/ha, nhê trång çc gièng lai kÐp n¨ng suÊt

ng« ë n−íc Mü t¨ng trung b×nh 60kg/ha/n¨m, trong suèt thêi gian dµi

kho¶ng 30 n¨m . Giai ®o¹n nµy ng« lai kÐp ®−îc sö dông réng r·i t¹i Mü,

Cana®a, Çc n−íc Ch©u ¢u vµ vïng §«ng ¸[10].

Thêi kú 3 ( tõ 1960 ®Õn nay ). Nhê t¸c ®éng cña çc nghiªn cøu míi vµ

nhu cÇu cña s¶n xuÊt hµng ho¸, hµng lo¹t gièng lai ®¬n ra ®êi, thay thÕ

dÇn çc gièng ng« lai kÐp n¨ng suÊt thÊp, ®é ®ång ®Òu kÐm . T¹i n−íc

Mü nhê sö dông çc gièng ng« lai míi, n¨ng suÊt ng« hµng n¨m t¨ng gÊp

hai lÇn thêi kú tr−íc, ®¹t møc 118kg/ha/n¨m. Cïng víi viÖc t¹o ra çc

gièng ng« míi, ng« lai trë thµnh mét lo¹i hµng ho¸ quan träng nhÊt trong

s¶n xuÊt ng«, ®iÒu nµy kÝch thÝch çc c¬ së nghiªn cøu, çc c«ng ty t−

nh©n tham gia vµo viÖc chän t¹o, ph©n phèi h¹t gièng ng« lai nhê vËy

ng« lai ®−îc sö dông trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi, víi diÖn tÝch ngµy cµng

lín, ®em l¹i cho loµi ng−êi l−îng s¶n phÈm khæng lå.

DiÖn tÝch trång ng« trªn thÕ giíi niªn vô 2002- 2003 ®¹t vµo kho¶ng

142 triÖu ha tû lÖ sö dông ng« lai b×nh qu©n kho¶ng 73 –85%, n¨ng suÊt

30

b×nh qu©n 4,3 tÊn/ ha. Çc n−íc cã tû lÖ sö dông ng« lai cao lµ Mü lµ

100% mµ phÇn lín ng« lai ®¬n chiÕm tíi 90%. NhiÒu gièng ng« lai næi

tiÕng cña Mü ®−îc t¹o ra bëi çc c«ng ty: Iowa, Pioneer, Dekalb…

Ngµy nay, n¨ng suÊt ng« t¹i çc ®iÓm n¨ng suÊt cao ë Mü ®· ®¹t 15-18

tÊn/ha, n¨ng suÊt thÝ nghiÖm ®¹t 25 tÊn/ha ( NguyÔn ThÕ Hïng 2003)

[10].

ë Ch©u ¸, B¾c TriÒu Tiªn ®· sö dông 100% lµ gièng ng« lai trong

s¶n suÊt tiÕp sau ®ã lµ Trung Quèc, lµ n−íc ®øng ®Çu ch©u ¸ vÒ n¨ng

suÊt, s¶n l−îng vµ thø hai trªn thÕ giíi vÒ diÖn tÝch vµ s¶n l−îng ng« víi

diÖn tÝch 24,8 triÖu ha tæng s¶n l−îng 121,3 triÖu tÊn, n¨ng suÊt b×nh

qu©n ®¹t 4,85 tÊn /ha tû lÖ sö dông gièng ng« lai chiÕm tíi 90%[36].

Trung quèc b¾t ®Çu nghiªn cøu ng« lai tõ n¨m 1912, n¨m 1928 ®· ®−a ra

s¶n xuÊt nhiÒu gièng ng« lai, diÖn tÝch trång çc gièng ng« lai n¨m 1994

®· ®¹t 18,45 triÖu ha chiÕm 87,7% diÖn tÝch trång ng«( TrÇn Hång Uy

2001) [31].

Trong 10 n¨m ( 1990- 2000 ) tû lÖ t¨ng tr−ëng vÒ diÖn tÝch ng« toµn

thÕ giíi lµ 0,7%, vÒ n¨ng suÊt lµ 2,4% vµ vÒ tæng s¶n l−îng 3,1% ®iÒu

nµy cho chóng ta thÊy r»ng chÝnh sù t¨ng nhanh vÒ n¨ng suÊt ®· gãp

phÇn t¨ng s¶n l−îng ng« trªn thÕ giíi.

31

B¶ng 1.1. DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng ng« trªn thÕ giíi

giai ®o¹n tõ 1998 –2000( nguån sè liÖu thèng kª n«ng l©m thuû s¶n

2000)

DiÖn tÝch

( TriÖu ha )

N¨ng suÊt

( T¹ /ha )

S¶n l−îng

( TriÖu tÊn )

N¨m

N−íc 1998 1999 2000 1998 1999 2000 1998 1999 2000

T thÕ giíi 138,9 139,2 139,8 44,20 43,44 43,36 614,1 604,5 596,2

B¾c Tr/ Mü 40,46 38,96 40,48 68,75 69,37 72,56 27,82 270,2 343,3

Ch©u Phi 23,3 25,56 25,39 15,74 18,88 16,99 39,84 40,60 43,56

Ch©u ¸ 43,66 44,65 41,2 33,93 37,75 34,92 174,3 168,6 143,8

Qua b¶ng sè liÖu trªn cho thÊy diÖn tÝch ng« trªn thÕ giíi t¨ng chËm ,

n¨ng suÊt t¨ng nhanh ®Æc biÖt çc n−íc B¾c Trung Mü cã n¨ng suÊt vµ s¶n

l−îng t¨ng cao h¬n çc khu vùc trång ng« kh¸c trªn thÕ giíi. Nã chiÕm tíi

h¬n 50% vÒ s¶n l−îng nh−ng diÖn tÝch chØ chiÕm 1/3. §iÒu ®ã chøng tá r»ng

®©y lµ vïng tËp chung çc quèc gia cã nghÒ trång ng« ph¸t triÓn cã n¨ng suÊt

ng« cao nhÊt thÕ giíi n¨ng suÊt b×nh qu©n ë khu vùc nµy kho¶ng 8,4 tÊn/ha.

Cßn khu vùc ch©u ¸ cã n¨ng suÊt b×nh qu©n chØ ®¹t 3,4 tÊn/ha. Ch©u Phi lµ

1,7 tÊn/ha

32

B¶ng1.2. S¶n l−îng ng« cña mét sè n−íc s¶n xuÊt ng« lín trªn thÕ giíi ( 2003

)

Tªn n−íc DiÖn tÝch

( 1000 ha)

N¨ng suÊt

(TÊn /ha )

S¶n l−îng

( 1000 TÊn )

Mü 28.583,0 8,7 220.066,0

Trung Quèc 114.175,0 4,85 115.497,6

B¾c triÒu tiªn 17,0 4,11 70,0

NhËt b¶n 65 2,46 160,0

Ên ®é 6.083,0 1,5 9.124,5

Philippin 2.724,0 1,8 4.478,4

In®onexia 3.737,0 3,25 10.910,1

Th¸i lan 1.150,0 3,91 4.500,0

B¶ng1.3. Tû lÖ sö dông ng« lai ë mét sè n−íc( theo CIMMYT 2000-2003)

stt Tªn n−íc Tæng diÖn tÝch ng«

( 1000 ha)

Tû lÖ sö dông

ng« lai(%)

1 Mü 28.583 100%

2 Venezuela 443 99

3 Achentina 2.789 88

4 Braxin 13.668 49

5 Zimbabue 1.528 68

6 Thai Lan 1.540 90

7 ViÖt Nam 909,8

33

Ngµy nay víi sù ph¸t triÓn nhanh, m¹nh cña c«ng nghÖ sinh häc øng dông

cña nÒn di truyÒn häc hiÖn ®¹i, ®· gióp çc nhµ chän gièng chØ trong thêi gian

ng¾n cã thÓ t¹o ra dßng thuÇn, cïng víi sù ph¸t triÓn cña sinh häc ph©n tö çc

nhµ khoa häc ë çc n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®· chuyÓn n¹p thµnh c«ng

çc gen kh¸ng s©u, bÖnh vµo c©y ng« ®· gióp cho nã cã kh¶ n¨ng kh¸ng s©u,

bÖnh ®· gióp cho nghÒ trång ng« trªn thÕ giíi ngµy cµng ph¸t triÓn.

2.2.3.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt ng« vµ sö dông ng« lai ë ViÖt nam

C©y ng« ®−îc ®−a vµo trång ë ViÖt Nam çch ®©y kho¶ng 300 n¨m ( Ng«

H÷u T×nh )[21], nã ®−îc coi lµ c©y mµu chÝnh , thÝch øng réng chÞu th©m

canh cao lµ lo¹i c©y ®øng ®Çu vÒ n¨ng suÊt trong çc lo¹i c©y l−¬ng thùc.

Ng« trång ë nhiÒu vïng sinh th¸i kh¸c nhau vµ trång ë nhiÒu vô trong n¨m .

Theo sè liÖu thèng kª n¨m 2000 th× giai ®o¹n 1995 –2000 ViÖt Nam ®·

®−îc n¨ng suÊt, s¶n l−îng qua b¶ng sau

B¶ng 1.4: DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l−îng ng« ViÖt nam giai ®o¹n 1999 –

2003

N¨m DiÖn tÝch

(1000ha)

N¨ng suÊt

(t¹/ha)

S¶n l−îng

( 1000tÊn)

1999 686,9 25,5 1751,9

2000 730,2 27,5 2.005,9

2001 729,5 29,6 2161,7

2002 816,0 30,8 2511,2

2003 909,8 32,2 2933,7

( Sè liÖu thèng kª n«ng l©m nghiÖp, thuû s¶n – Tæng côc thèng kª 2003)

34

Tõ sè liÖu b¶ng trªn cho thÊy n¨ng suÊt ng« cña ViÖt Nam t¨ng tõ 25,5 t¹/ha

( n¨m1999) lªn 32,2 t¹/ha ( n¨m 2003), cßn s¶n l−îng còng t¨ng tõ 1,75triÖu

tÊn ( n¨m 1999) lªn 2,93 triÖu tÊn (n¨m 2003). Theo dù b¸o trong nh÷ng

n¨m tíi ViÖt Nam cÇn kho¶ng 5-6 triÖu tÊn ng« ®Ó lµm l−¬ng thùc vµ thøc

¨n ch¨n nu«i( dÉn theo TrÇn Hång Uy [32].

§Ó ®¸p øng ®−îc nhu cÇu ngµy cµng t¨ng vÒ s¶n l−îng ng« ngoµi viÖc

®Èy nhanh t¨ng diÖn tÝch trång ng«, c«ng t¸c chän t¹o nh÷ng gièng ng« lai

míi cã n¨ng suÊt cao, cã kh¶ n¨ng chèng chÞu, phï hîp víi ®iÒu kiÖn tõng

vïng sinh th¸i kh¸c nhau lµ c«ng viÖc rÊt cÇn thiÕt ®èi víi nghÒ trång ng« ë

n−íc ta. ViÖt Nam tiÕp cËn víi ng« lai tõ nh÷ng n¨m 1960 ®· cã nh÷ng

nghiªn cøu vÒ chän t¹o vµ sö dông c¸c gièng ng« lai song do vËt liªu khëi

®Çu nghÌo nµn, c¬ së vËt chÊt ch−a ®¸p øng ®−îc mét sè kh©u trong qu¸

tr×nh s¶n xuÊt ng« gièng, m·i ®Õn n¨m 1990 ng« lai míi ph¸t huy ®−îc vai

trß cña nã. Tõ diÖn tÝch 5ha ( thö nghiÖm )n¨m 1990 ®Õn n¨m 1996 diÖn tÝch

®· t¨ng lªn 230.000ha chiÕm 46% diÖn tÝch trång ng« c¶ n−íc vµ ®Õn n¨m

2003 diÖn tÝch c¶ n−íc ®¹t 909,8 ngh×n ha.

35

B¶ng:1.5. DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l−îng ng« t¹i mét sè TØnh ë ViÖt Nam

n¨m2003

stt TØnh Tæng diÖn tÝch

(ha)

N¨ng

suÊt(t¹/ha)

S¶n l−îng

1000tÊn

1 §µ N½ng 800 60,0 4,8

2 An Giang 9000 57,8 52,0

3 §ång Th¸p 4.900 49,2 24,1

4 Thanh Ho¸ 54.100 33,5 45,0

5 S¬n La 64.700 31,0 200,5

6 §¾c L¾c 112.000 37,8 423,6

7 L©m §ång 16.100 33,0 53,1

8 §ång Nai 67,700 38,5 260,7

9 Bµ RÞa – Vòng TÇu 18.400 38 69,9

10 Kon Tum 8.100 35,4 28,7

11 Trµ Vinh 5.200 36,7 19,0

(theo sè liÖu thèng kª n¨m 2003)

Qua sè liÖu b¶ng trªn cho thÊy §µ N½ng lµ tØnh cã n¨ng suÊt ng« b×nh

qu©n cao nhÊt c¶ n−íc ®¹t 60ta/ha, §¾c L¾c lµ tØnh cã diÖn tÝch trång ng«

lín nhÊt ®¹t 112.000ha

ë ViÖt nam, c«ng t¸c ®iÒu tra, thu thËp nguån vËt liÖu ng« ®Þa ph−¬ng ®·

®−îc b¾t ®Çu tiÕn hµnh tõ nh÷ng n¨m 60. C¸c nhµ ngiªn cøu ®i ®Õn thèng

nhÊt ng« ®Þa ph−¬ng ë ViÖt Nam tËp chung chñ yÕu vµo hai loµi phô lµ §¸

r¾n( Zea may L. Indurata Stert ) vµ ng« nÕp ( Zea may L . Ceratina Kulesh)

36

Qu¸ tr×nh chän t¹o gièng ng« t¹i ViÖt Nam thùc sù b¾t ®Çu vµo nh÷ng n¨m

1970[10] . Cã thÓ chia lµm ba thêi kú chÝnh sau

Giai ®o¹n 1. §©y lµ giai ®o¹n thu thËp nguån gen, giai ®o¹n nµy nhê sù gióp

®ì cña çc ViÖn nghiªn cøu ng« næi tiÕng VIR, Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu

®· thu thËp, ph©n lo¹i ®−îc nguån gen kh¸ phong phó tõ tËp ®oµn ng« trong

n−íc vµ trªn thÕ giíi.

- Giai ®o¹n 2. §©y lµ giai ®o¹n chän t¹o vµ nhËp néi çc gièng ng« thô

phÊn tù do ( 1973 – 1990 ) :Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu ng« ViÖt Nam ®·

nhËp néi vµ chän t¹o hµng lo¹t gièng ng« cã n¨ng suÊt cao , phï hîp víi

®iÒu kiÖn kinh tÕ kü thuËt cña ViÖt Nam . §¸ng chó ý lµ çc gièng ng«

thô phÊn tù do : TH2A; TH2B; VM1; TSB2; MSB-49; Q2; VN2… . DiÖn

tÝch trång ng« thô phÊn tù do cã thêi ®iÓm cao ®¹t trªn 50% diÖn tÝch

gieo trång cña c¶ n−íc.

- Giai ®o¹n 3. lµ giai ®o¹n chän nh÷ng gièng ng« lai quy −íc ( 1990 ®Õn

nay). Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu chän t¹o gièng ng« lai quy −íc ®−îc çc

nhµ khoa häc ViÖn nghiªn cøu ng« ®Ò xuÊt rÊt sím, tõ nh÷ng n¨m 1970-

1973 mét sè gièng ng« lai vµ mét sè dßng thuÇn ng« ®· ®−îc nhËp néi tõ

mét sè n−íc thuéc khèi x· héi chñ nghÜa. KÕt qu¶ cña viÖc chuyÓn giao

trªn kh«ng thµnh c«ng do sù kh¸c biÖt vÒ ®iÒu kiÖn ®Þa lý, khÝ hËu gi÷a

ViÖt nam vµ çc n−íc. §Ó kh¾c phôc khã kh¨n trªn, çc nhµ khoa häc

ViÖt nam ®· chän dßng vµ sau 25 n¨m nghiªn cøu çc nhµ chän gièng

ng« ViÖt nam ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu kh¸ ®¸ng kÓ, tõ n¨m 1991 ®Õn

nay ®· cã trªn 20 gièng ng« lai ®−îc çc nhµ khoa häc ViÖt nam chän

t¹o ra vµ ®−îc trång phæ biÕn trong s¶n xuÊt. Mét sè gièng ng« lai tiªu

biÓu lµ LVN-1, LVN –5, LVN-20, LVN-26, LVN 32 ( thuéc nhãm chÝn

sím) , LVN -4, LVN- 5, LVN-22, LVN-17 ( thuéc nhãm chÝn trung

37

b×nh) vµ çc gièng thuéc nhãm dµi ngµy lµ LVN-10, LVN-16, LVN-

19(NguyÔn ThÕ Hïng, 2003) [10].

Ngoµi ra, cßn cã mét sè gièng ng« lai kh«ng quy −íc vµ quy −íc

cña ViÖn khoa häc N«ng nghiÖp miÒn Nam, C«ng ty gièng c©y trång

miÒn Nam vµ mét sè gièng cña çc c«ng ty gièng c©y trång n−íc Ngoµi

nh− c«ng ty Pacific víi gièng ng« P-11, P-60, TËp ®oµn CP víi gièng

DK-888, DK –999, C«ng ty Pioneer víi gièng P-3011, P-3012, C«ng ty

Bioseed víi gièng B-9670, B- 9681, C«ng ty Novatis… Bªn c¹nh nh÷ng

nghiªn cøu vÒ t¹o gièng th× nh÷ng nghiªn cøu vÒ kü thuËt n«ng häc, c«ng

nghÖ sau thu ho¹ch còng ®−îc tiÕn hµnh song song nh−: Ph©n bãn, phßng

trõ s©u bÖnh c¬ cÊu mïa vô…v…v. ViÖc tæ chøc s¶n xuÊt, chuyÓn giao

c«ng nghÖ h¹t gièng ng« lai ®· ®−îc tiÕn hµnh trªn ph¹m vi toµn quèc.(

NguyÔn ThÕ Hïng 2003)[10].

Mét h−íng míi trong nghiªn cøu ng« lµ chän t¹o çc gièng ng« cã

hµm l−îng Protein cao ( ng« QPM ). Ch©u ¸ hiÖn nay cã ba quèc gia cã

ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ng« giµu ®¹m chÊt l−îng cao lµ:

Trung Quèc , Ên §é vµ ViÖt Nam . ViÖn nghiªn cøu ng« ®· hîp t¸c víi

CIMMYT trong ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ng« QPM. N¨m

2002, gièng ng« ®Çu tiªn ®−îc c«ng nhËn khu vùc ho¸ réng trªn toµn

quèc lµ gièng ng« lai ®¬n HQ 2000.

38

3. vËt liÖu, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

3.1. vËt liÖu, ®Þa ®iÓm, ®iÒu kiÖn lµm thÝ nghiÖm

3.1.1. Nguån vËt liÖu nghiªn cøu

- gåm 10 dßng thuÇn ng« ®−îc t¹o ra tõ nguån vËt liÖu trong n−íc vµ

n−íc ngoµi t¹i bé m«n nu«i cÊy m« tÕ bµo ViÖn Di truyÒn n«ng

nghiÖp.

Stt Tªn dßng Nguån gèc Ph−¬ng ph¸p t¹o dßng thuÇn

1 V4 Th¸i lan T¹o ra b»ng p/p nu«i cÊy bao phÊn

2 V5 Thuþ sÜ T¹o ra b»ng p/p nu«i cÊy bao phÊn

3 M7 Thuþ sÜ T¹o ra b»ng p/p nu«i cÊy bao phÊn

4 M9 Th¸i lan T¹o ra b»ng p/p nu«i cÊy bao phÊn

5 CM8 Ên ®é T¹o ra b»ng p/p nu«i cÊy bao phÊn

6 MA3 Trung quèc T¹o ra b»ng p/p nu«i cÊy no·n

7 MA5 ViÖt nam T¹o ra b»ng p/p nu«i cÊy no·n

8 MT1 Mehico T¹o ra b»ng p/p nu«i cÊy no·n



3.1.2. §Þa ®iÓm thùc hiÖn thÝ nghiÖm

- ThÝ nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh t¹i Tr¹m chuyÓn giao c«ng nghÖ sinh häc

V¨n Giang – H−ng Yªn. n»m trªn ®Þa bµn x· Liªn NghÜa huyÖn V¨n

Giang TØnh H−ng Yªn. C¸ch Hµ Néi 20km.

3.1.3. §iÒu kiÖn ®Êt lµm thÝ nghiÖm

39

ThÝ nghiÖm ®−îc bè trÝ trªn ®Êt phï sa ven s«ng Hång kh«ng ®−îc båi hµng

n¨m, cã thµnh phÇn c¬ giíi nhÑ, tû lÖ mïn 2,0-2,5%, ®¹m tæng sè 0,22-

0,25%, l©n tæng sè 0,15- 0,23%, kali tæng sè 0,1- 0,15%, pHKcl = 6,0- 7,0.

3.1.4. thêi gian tiÕn hµnh thÝ nghiÖm

Vô thu ®«ng n¨m 2003 tiÕn hµnh thÝ nghiÖm1 vµ t¹o çc tæ hîp lai theo

ph−¬ng ph¸p Griffing 4, ®Õn vô xu©n n¨m 2004 tiÕn hµnh thÝ nghiÖm 2 ®¸nh

gi¸ −u thÕ lai vµ x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng kÕt hîp cña çc tæ hîp lai.

3.2. Néi dung nghiªn cøu

3.2.1. ThÝ nghiÖm 1

§¸nh gi¸ çc ®Æc tÝnh n«ng, sinh häc cña çc dßng thuÇn, tÝnh chèng

chÞu n¨ng suÊt vµ çc yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt.

3.2.2. ThÝ nghiÖm 2

- §¸nh gi¸ −u thÕ lai çc tæ hîp lai thÓ hiÖn ë ®êi F1 vÒ çc chØ tiªu chiÒu

cao c©y, cao ®ãng b¾p, thêi gian sinh tr−ëng, n¨ng suÊt vµ çc yÕu tè cÊu

thµnh n¨ng suÊt, víi hai gièng ®èi chøng lµ LVN10, LVN4.

- §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña çc tæ hîp lai thÓ hiÖn ë ®êi F1 vÒ chØ

tiªu n¨ng suÊt.

3.3 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

3.3.1. Ph−¬ng ph¸p bè trÝ thÝ nghiÖm

3.3.1.1 ThÝ nghiÖm 1

ThÝ nghiÖm ®−îc bè trÝ theo kiÓu theo dâi, ®¸nh gi¸ dßng kh«ng nh¾c

l¹i mçi dßng trång 1 « diÖn tÝch 14 m2, tiÕn hµnh phÐp lai lu©n giao

theo Griffing 4

3.3.1.2. ThÝ nghiÖm 2

40

§¸nh gi¸ −u thÕ lai çc tæ hîp lai thÓ hiÖn ë ®êi F1 vÒ çc chØ tiªu chiÒu

cao c©y, cao ®ãng b¾p, thêi gian sinh tr−ëng, n¨ng suÊt vµ çc yÕu tè cÊu

thµnh n¨ng suÊt, víi hai gièng ®èi chøng lµ LVN10, LVN4.

§¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña çc tæ hîp lai vÒ chØ tiªu n¨ng suÊt.

Ph−¬ng ph¸p bè trÝ thÝ nghiÖm

ThÝ nghiÖm triÓn khai lµ thÝ nghiÖm mét nh©n tè ®−îc bè trÝ theo khèi

ngÉu nhiªn ®Çy ®ñ ( RCBD)

+ KÝch th−íc mçi « thÝ nghiÖm dµi 5m x réng 2,8m . DiÖn tÝch 1« =

14m2, mËt ®é trång 25cm x70 cm,

Ch¨m sãc thÝ nghiÖm.

C«ng thøc bãn cho 1ha 10 tÊn ph©n chuång hoai céng víi 150 kg N + 80

kg P2O5 + 60 kg K2O

+Çch bãn

Bãn lãt toµn bé ph©n chuång vµ ph©n l©n

Bãn thóc chia lµm 3 thêi k×:

- Bãn thóc lÇn 1 lóc ng« cã 3-4 l¸ thËt ( sau trång 7-10 ngµy ) l−îng

bãn 1/3 l−îng ®¹m + 1/3 l−îng K thêi kú nµy bãn kÕt hîp xíi nhÑ

ph¸ v¸ng

- Bãn thóc lÇn 2 lóc ng« 7-9 l¸ ( kho¶ng 30-35 ngµy sau trång ) lÇn bãn

nµy sö dông 1/3 l−îng N + 1/3 L−îng K

Bãn thóc lÇn 3 lóc c©y ng« xo¾n nân (tr−íc trç cê 10-15 ngµy ) kho¶ng 45-

50 ngµy sau trång. L−îng bãn hÕt sè ph©n cßn l¹i.

+ Phßng trõ s©u bÖnh

ChØ phßng trõ s©u bÖnh khi ®Õn ng−ìng phßng trõ theo h−íng dÉn chung cña

ngµnh B¶o VÖ thùc vËt.

+ Thu ho¹ch khi ng« chÝn sinh lý ( Khi ch©n h¹t cã vÕt ®en hoÆc 75% sè c©y

cã l¸ bÞ kh« )

41

3.3.2. Çc chØ tiªu vµ ph−¬ng ph¸p theo dâi

Çc chØ tiªu theo dâi ®−îc tiÕn hµnh theo h−íng dÉn ®¸nh gi¸ vµ thu thËp

sè liÖu thÝ nghiÖm so s¸nh gièng ng« cña CIMMYT ( Trung t©m c¶i l−¬ng

gièng ng« vµ lóa m× quèc tÕ )vµ tiªu chuÈn kh¶o kiÓm nghiÖm gièng cña Bé

N«ng nghiÖp vµ PTNT (10TCN 341-98)®èi víi c©y ng« nh− sau:

+ Thêi gian sinh tr−ëng ( TGST)

- Theo dâi ngµy gieo.

- Ngµy mäc khi cã kho¶ng trªn 50% sè c©y mäc.

- Ngµy tung phÊn ( khi cã > 50% sè c©y ng« tung phÊn),

- Ngµy phun r©u ( khi cã > 50% sè c©y phun r©u, tÝnh nh÷ng c©y cã r©u

dµi 2-3cm ),

- Ngµy chÝn sinh lý khi ch©n h¹t cã chÊm ®en hoÆc kho¶ng 75% c©y cã

l¸ bÞ kh«.

+ H×nh th¸i c©y.

- Cao c©y (cm ) ®o tõ mÆt ®Êt tíi ®èt ph©n nh¸nh cê ®Çu tiªn.

- Cao ®ãng b¾p (cm) ®o tõ mÆt ®Êt ®Õn ®èt ®ãng b¾p trªn cïng.

- Sè l¸ thËt ®−îc tÝnh khi cã l−ìi l¸ ®Õn l¸ trªn cïng.

+ Çc yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt:

- ChiÒu dµi ®o¹n kh«ng h¹t ( cm)

- Dµi b¾p (cm )®−îc ®o tõ ®¸y b¾p ®Õn hÕt phÇn cã h¹t..

- §−êng kÝnh b¾p (cm )®−îc tÝnh ë ®o¹n gi÷a b¾p. §o b»ng th−íc kÑp

Panmer

- Sè b¾p trªn c©y b»ng tæng sè b¾p chia cho tæng sè c©y trªn «.

-Sè hµng h¹t trªn b¾p mét hµng ®−îc tÝnh khi cã 50% sè h¹t so víi

hµng dµi nhÊt.

-Sè h¹t trªn hµng, ®−îc ®Õm theo hµng cã chiÒu dµi trung b×nh.

-Mµu s¾c h¹t, d¹ng h¹t

- Tû lÖ khèi l−îng h¹t trªn khèi l−îng b¾p (%).

42

- Träng l−îng 1000 h¹t(g) ®−îc c©n ë ®é Èm 14% c©n hai mÉu mçi

mÉu 500 h¹t nÕu chªnh lÖch nhau kh«ng qu¸ 5% lµ chÊp nhËn nÕu

kh«ng ®−îc th× ®Õm thªm mÉu thø ba.

- N¨ng suÊt h¹t

Sè hµng h¹t/b¾p x sè h¹t/hµng x P1000h¹t x sè b¾p/c©y NSLT = x57 100.000

NS thùc thu = P b¾p t−¬i/« x tû lÖ h¹t t−¬i/ b¾p t−¬i x (100-A)x 0,1582

A- lµ ®é Èm h¹t lóc thu ho¹ch

+ Møc ®é nhiÔm s©u bÖnh vµ kh¶ n¨ng chèng chÞu

- Kh¶ n¨ng chèng ®æ (%) x¸c ®Þnh tû lÖ gèc ®æ( sè c©y nghiªng >300 so

víi ph−¬ng th¼ng ®øng) trªn tæng sè c©y trong « thÝ nghiÖm.

- Møc ®é g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n, ®ôc b¾p tÝnh tû lÖ % sè c©y, sè b¾p

bÞ s©u

- Møc ®é nhiÔm bÖnh kh« v»n, tû lÖ bÖnh( TLB % )tÝnh b»ng sè c©y bÞ

bÖnh trªn «

4n1 + 3n2 + 2n3 + n4 - ChØ sè bÖnh (CSB %) = x100 4 N

n1 Sè c©y cã bÑ l¸ b¾p bÞ bÖnh.

n2 Sè c©y cã bÑ l¸ thø nhÊt d−íi l¸ b¾p bÞ bÖnh

n3 Sè c©y cã l¸ bÑ thø hai d−íi l¸ b¾p bÞ bÖnh

n4 Sè c©y cã bÑ l¸ thø ba d−íi l¸ b¾p bÞ bÖnh

N: tæng sè c©y theo dâi

Thang ®iÓm cho bÖnh ( 5 ®iÓm)

§iÓm 1: kh«ng bÞ hoÆc bÞ rÊt Ýt

43

§iÓm 2: kho¶ng 20-30% sè l¸ bÞ bÖnh

§iÓm 3: 40-60% sè l¸ bÞ bÖnh

§iÓm 4: 70- 90% sè l¸ bÞ bÖnh

§iÓm 5: 100% sè l¸ bÞ bÖnh.

3.3.3. Ph−¬ng ph¸p sö lý sè liÖu

KÕt qu¶ c¸c thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ dßng vµ thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng

kÕt hîp cña c¸c tæ hîp lai ®−îc xö lý b»ng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ph−¬ng

sai mét nh©n tè trªn excel, ch−¬ng tr×nh sö lý lai Diallel cña thÇy gi¸o nh©n

d©n NguyÔn §×nh HiÒn trªn m¸y vi tÝnh .

- ¦u thÕ lai ®−îc tÝnh theo c«ng thøc cña Omarov

+ ¦u thÕ lai trung b×nh nãi nªn gi¸ trÞ cña tÝnh tr¹ng bÊt kú ë F1 v−ît gi¸

trÞ trung b×nh cña cïng tÝnh tr¹ng ë bè mÑ vµ tÝnh theo c«ng thøc:

Hmp lµ gi¸ trÞ −u thÕ lai trung b×nh

Hmp% = 1001 x

mpmpF −

F1 lµ gÝa trÞ tæ hîp lai

mp lµ gi¸ trÞ trung b×nh cña bè mÑ

-¦u thÕ lai thùc chØ gi¸ trÞ v−ît h¬n cña F1 so víi bè mÑ( vÒ chiÒu ©m hoÆc

chiÒu d−¬ng) ®−îc tÝnh theo c«ng thøc

HBP : −u thÓ lai thùc

HBP % = 1001 xBP

BPF − F1 :gi¸ trÞ tæ hîp lai

BP : gi¸ trÞ bè mÑ cao nhÊt

44

- ¦u thÕ lai chuÈn chØ gi¸ trÞ cao h¬n cña con lai so víi gièng ®èi

chøng vµ ®−îc tÝnh theo c«ng thøc :

Hs lµ −u thÕ lai chuÈn

Hs% = 1001 xDc

DcF − F1 lµ gi¸ trÞ tæ hîp lai

Dc lµ gi¸ trÞ gièng ®èi chøng

- Ph©n tÝch kh¶ n¨ng kÕt hîp ®−îc tiÕn hµnh víi chØ tiªu n¨ng suÊt h¹t v×

n¨ng suÊt h¹t lµ môc tiªu quan träng cña ®Ò tµi. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch nªu

trong “ C¸c ph−¬ng ph¸p lai thö vµ ph©n tÝch kh¶ n¨ng kÕt hîp trong c¸c

thÝ nghiÖm vÒ −u thÕ lai” ( Ng« H÷u T×nh - NguyÔn §×nh HiÒn ,1996 )[7,

tr59]

45

4. kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn

4.1. çc ®Æc ®iÓm n«ng sinh häc cña çc dßng nghiªn cøu

C«ng viÖc theo dâi çc ®Æc ®iÓm n«ng sinh häc cña çc dßng, ®Ó gióp

cho c«ng t¸c chän gièng diÔn ra ®−îc thuËn lîi. Çc chØ tiªu theo dâi gåm

thêi gian sinh tr−ëng, chiÒu cao c©y, cao ®ãng b¾p, møc ®é chèng chÞu víi

s©u, bÖnh vµ n¨ng suÊt vµ çc yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt. §iÒu ®ã lµm c¬ së

cho qu¸ tr×nh t¹o dßng ë b−íc tiÕp theo vµ sö dông dßng vµo s¶n xuÊt h¹t

gièng sau nµy. Qua viÖc theo dâi gióp chóng t«i ®¸nh gi¸ ®−îc ®é thuÇn cña

çc dßng nghiªn cøu, x¸c ®Þnh thêi gian tõ gieo ®Õn trç cê vµ phun r©u. Sau

khi theo dâi vµ ®¸nh gi¸ 10 dßng thuÇn t¹i ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp qua

ba vô ®· cho chóng t«i mét sè kÕt qu¶ vÒ çc ®Æc tÝnh n«ng sinh häc.

4.1.1. ®Æc ®iÓm giai ®o¹n sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña çc dßng

theo dâi vÒ mÆt sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña çc dßng gióp cho çc nhµ

chän t¹o gièng x¸c ®Þnh ®−îc thêi vô gieo çc dßng sao cho khi thêi ®iÓm

trç cê, phun r©u vµ tung phÊn sao cho trïng khíp. Thêi gian sinh tr−ëng

cña çc dßng thuÇn tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn thêi tiÕt vµ ®iÒu kiÖn ch¨m

sãc. Cô thÓ 10 dßng sau khi theo dâi chóng t«i cã kÕt qu¶ thÓ hiÖn qua

b¶ng sè liÖu 3.1 thÓ hiÖn cho t«i thÊy çc dßng nghiªn cøu ®Òu cã thêi

gian tõ trång ®Õn tung phÊn dao ®éng tõ 54 ngµy ( dßng V4, MA3) ®Õn

61 ngµy( lµ dßng M9). Chóng t«i nhËn thÊy r»ng çc dßng nghiªn cøu cã

thêi gian sinh tr−ëng gÇn t−¬ng ®−¬ng nhau trong kho¶ng tõ 112 ®Õn 122

ngµy. Thêi gian tõ trång ®Õn mäc cña çc dßng thuÇn lµ nh− nhau ®iÒu ®ã

thÓ hiÖn çc h¹t gièng cña çc dßng cã søc n¶y m©n, søc sèng h¹t gièng

46

cao vµ thêi gian tõ khi çc dßng tung phÊn ®Õn khi phun r©u b×nh qu©n

3.5 ngµy.

B¶ng 3.1 §Æc ®iÓm sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña çc dßng thuÇn trong thÝ

nghiÖm

Thêi gian tõ trång ®Õn çc giai ®o¹n ( ngµy ) stt Tªn dßng

Mäc Tung phÊn Phun r©u ChÝn sinh

lý

1 V4 4 55 57 115

2 V5 4 61 63 120

3 M7 4 59 62 118

4 M9 4 61 64 121

5 CM8 4 56 58 114

6 MA3 4 55 57 112

7 MA5 4 58 61 115

8 MT1 4 58 62 118

9 MT2 4 56 59 115

10 MT4 4 60 64 122

Çc dßng kh¸c nhau cã thêi gian sinh tr−ëng còng kh¸c nhau, dßng cã

thêi gian sinh tr−ëng thÊp nhÊt 112 ngµy lµ dßng MA3 cßn dßng cã thêi

gian sinh tr−ëng dµi nhÊt 122 ngµy ®ã lµ dßng MT4 çc dßng nµy sÏ lµ

47

nguån vËt liÖu cho c«ng t¸c chän, t¹o gièng ng« lai thuéc nhãm chÝn

trung b×nh vµ chÝn sím. §Ó t×m hiÓu thªm mét sè ®Æc tÝnh sinh häc cña

çc dßng chóng t«i tiÕp tôc nghiªn cøu çc ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña çc

dßng thuÇn.

4.1.2. ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña çc dßng H×nh th¸i cña çc dßng lµ mét chØ tiªu çc nhµ chän gièng cÇn quan t©m

v× nã liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng chèng ®æ, kh¶ n¨ng cho phÊn cña c©y bè vµ

kh¶ n¨ng nhËn phÊn cña c©y mÑ trong giai ®o¹n s¶n xuÊt h¹t lai F1. ThÓ

hiÖn sù ®ång ®Òu “ ®é thuÇn” cña çc dßng trong thÝ nghiÖm. Qua nghiªn

cøu 10 dßng ng« trong thÝ nghiÖm chóng t«i thu ®−îc mét sè kÕt qu¶ sau.

ChiÒu cao c©y TB cña çc dßng, phô thuéc vµo yÕu tè di truyÒn vµ chÞu

sù t¸c ®éng cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh còng nh− tr×nh ®é th©m canh. Do

vËy nã ¶nh h−ëng tíi thÕ cho phÊn cña c©y bè vµ kh¶ n¨ng nhËn phÊn cña

c©y mÑ trong s¶n xuÊt h¹t lai vµ liªn quan chÆt ®Õn tÝnh chèng ®æ, mËt ®é

gieo trång. Theo dâi chØ tiªu nµy gióp cho çc nhµ chän gièng n¾m ®−îc

®Æc tr−ng h×nh th¸i, ®¸nh gi¸ ®é thuÇn cña çc dßng nghiªn cøu.

Qua b¶ng sè liÖu ë b¶ng 3.2 thÓ hiÖn chiÒu cao c©y trong kho¶ng tõ

134 cm ( dßng V5 ) ®Õn cao nhÊt lµ dßng M9 ( cã chiÒu cao 160,6cm) vµ

hÖ sè biÕn ®éng CV% cña çc dßng nghiªn cøu hÇu hÕt d−¬Ý 7% cã dßng

MT2 cã hÖ sè biÕn ®éng nhá nhÊt CV%=3,15%vµ biÕn ®éng cao nhÊt lµ

dßng MA3 cã hÖ sè biÕn ®éng lµ 6,4%. Khi ®¸nh gi¸ çc chØ tiªu nµy

chóng ta x¸c ®Þnh r»ng çc dßng nghiªn cøu cã ®é ®ång ®Òu t−¬ng ®èi

cao vµ çc dßng cã chiÒu cao c©y trung b×nh cã sè l¸ biÕn ®éng cña çc

dßng tõ 14 l¸ ®Õn 18 l¸. ChiÒu cao ®ãng b¾p cña c©y ng« liªn quan tíi

kh¶ n¨ng chèng ®æ cña c©y: Tõ kÕt qu¶ ë b¶ng 3.2 t«i nhËn thÊy chiÒu

cao ®ãng b¾p cña çc dßng dao ®éng tõ 45 cm ( dßng MA3) ®Õn 68 cm (

dßng M9 ) vµ hÖ sè biÕn ®éng CV% cña chiÒu cao ®ãng b¾p dao ®éng tõ

48

3,9% ®Õn 6,2% ®iÒu ®ã chøng tá r»ng c¸c dßng nghiªn cøu trong thÝ

nghiÖm cã ®é ®ång ®Òu t−¬ng ®èi cao.

B¶ng 3.2 §Æc ®iÓm vÒ mét sè tÝnh tr¹ng nh− chiÒu cao c©y, chiÒu cao ®ãng

b¾p, dµi cê, sè l¸ trªn c©y cña c¸c dßng thuÇn.

ChiÒu cao c©y( cm) Cao ®ãng b¾p

(cm)

stt Tªn

dßng

tb CV% tb CV%

Dµi cê

(cm)

Sè l¸

trªn

c©y

Mµu s¾c l¸

1 V4 152,2 3.7 58 4.2 21.2 15 Xanh s¸ng

2 V5 134,0 3.6 55 4.3 22.5 17 Xanh ®Ëm

3 M7 158,0 3.8 62 3.9 24.3 16 Xanh ®Ëm

4 M9 160,6 5.6 68 5.2 25.6 17 Xanh s¸ng

5 CM8 150,6 3.9 65 4.5 24.1 15 Xanh s¸ng

6 MA3 146,0 6.4 45 6.2 20.2 14 Xanh ®Ëm

7 MA5 150,4 3.4 52 4.4 24.8 16 Xanh nh¹t

8 MT1 156,0 5.42 63 4.9 23.5 16 Xanh ®Ëm

9 MT2 147,3 3.15 54 4.6 18.1 16 Xanh ®Ëm

10 MT4 156,7 3.5 65 4.0 19.5 18 Xanh ®Ëm

49

4.1.2. n¨ng suÊt vµ çc yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt cu¶ çc dßng

H×nh th¸i b¾p, lµ c¬ quan chøa ®ùng n¨ng suÊt h¹t ng« çc yÕu tè bao

gåm chiÒu dµi b¾p, ®−êng kÝnh b¾p P1000 h¹t, tû lÖ h¹t trªn b¾p lµ nh÷ng

yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt. Gi÷a çc yÕu tè nµy cã sù t−¬ng quan lÉn nhau

nÕu sè l−îng b¾p trªn c©y t¨ng th× träng l−îng b¾p gi¶m . §©y lµ m©u thuÉn

gi÷a nguån vµ søc chøa g©y nªn , søc chøa lµ kÝch th−íc çc c¬ quan chøa

®ùng s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh ®ång ho¸ vµ tæng hîp ®−îc ®Ó cÊu thµnh n¨ng

suÊt, søc chøa biÓu hiÖn sè l−îng, ®é lín cña hoa çi trªn b¾p. Nguån lµ

l−îng chÊt ®· ®ång ho¸ tæng hîp ®−îc tõ çc bé phËn l¸, rÔ. Nh− vËy muèn

t¨ng n¨ng suÊt th× ph¶i t¨ng ®ång thêi c¶ nguån vµ søc chøa.

B¶ng 3.3 N¨ng suÊt, çc yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt cña çc dßng thuÇn. Stt Tªn dßng Dµi TB

b¾p (Cm)§/K TB b¾p (Cm)

Tû lÖ h¹t trªn b¾p (%)

N/ suÊt cña çc dßng

T¹/ha

1 V4 14.2 4.0 55 38.2

2 V5 13.8 3.9 52 36.6

3 M7 15.5 4.0 50 40.3

4 M9 12.2 3.9 54 38.2

5 CM8 14 4.0 53 35

6 MA3 11 4.0 56 28. 2

7 MA5 13.2 4.1 54 30.1

8 MT1 14 4.1 52 37.4

9 MT2 13 4.2 52 34.1

10 MT4 12 3.5 50 29.3

50

Trong c«ng t¸c chän gièng c©y trång nãi chung vµ c«ng t¸c chän

gièng ng« lai nãi riªng ngoµi çc chØ tiªu cã n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt

tèt, ..v..v.cßn mét yÕu tè còng kh«ng kÐm phÇn quan träng ®ã lµ yÕu tè

gi¸ thµnh h¹t gièng. Nªn chØ tiªu n¨ng suÊt cña çc dßng thuÇn nghiªn

cøu ®−îc çc nhµ chän gièng ®Æc biÖt quan t©m. Qua theo dâi 10 dßng

thuÇn trong thÝ nghiÖm chóng t«i nhËn thÊy chØ cã dßng MA3, dßng MT4

lµ cã n¨ng suÊt thÊp nhÊt chØ ®¹t 28.2 t¹/ha, cßn l¹i ®Òu cã n¨ng suÊt

®¹t trªn 30 t¹/ha. Tãm l¹i 10 dßng ng« thuÇn trong thÝ nghiÖm cã chØ

tiªu ®−êng kÝnh b¾p kh¸ cao cã n¨ng suÊt h¹t tõ trung b×nh ®Õn kh¸ chØ

cã dßng M7 cã n¨ng suÊt cao nhÊt trong 10 dßng(®¹t 40,3 t¹/ha).

4.1.4. §Æc tÝnh chèng chÞu s©u, bÖnh cña çc dßng

§Æc tÝnh chèng chÞu, lµ mét ®Æc tÝnh quan träng trong s¶n xuÊt lai

gièng còng nh− s¶n xuÊt ng« th−¬ng phÈm . Trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng

ph¸t triÓn cña c©y ng« chÞu sù t¸c ®éng cña nhiÒu lo¹i s©u bÖnh ë møc ®é

kh¸c nhau, chÝnh v× vËy ®Æc tÝnh chèng chÞu liªn quan ®Õn n¨ng suÊt còng

nh− chÊt l−îng vµ gi¸ thµnh h¹t gièng. §èi víi c©y ng« cã nhiÒu s©u bÖnh

vµ çc ®iÒu kiÖn g©y ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt, song trong ®Ò tµi chóng t«i

chØ tËp chung theo dâi mét sè lo¹i s©u, bÖnh chÝnh lµ : s©u ®ôc th©n; bÖnh

kh« v»n; bÖnh ®èm l¸ vµ tû lÖ ®æ gÉy. Qua theo dâi trong thÝ nghiÖm

chóng t«i nhËn thÊy kh¶ n¨ng chèng chÞu cña çc dßng thuÇn thÓ hiÖn ë

b¶ng sau.

51

B¶ng 3.4 Kh¶ n¨ng chèng chÞu cña çc dßng thuÇn,.

Møc ®é nhiÔm s©u bÖnh chÝnh ë thêi kú

tung phÊn , phun r©u, chÝn sinh lý

stt Tªn Dßng

§ôc th©n % Kh« v»n % §èm l¸ (®)

Tû lÖ ®æ

%

1 V4 8.2 5.3 1 5.0

2 V5 12.1 9.5 2 8.2

3 M7 10.2 7.6 2 11.3

4 M9 7.8 10.2 2 10.5

5 CM8 15 12.4 1 14.2

6 MA3 9.2 11.2 3 10.2

7 MA5 14.2 6.3 3.5 15.5

8 MT1 18.2 12.6 2.5 4.3

9 MT2 16.5 13.5 3 6.8

10 MT4 11.2 10.5 1 9.0

- S©u ®ôc th©n: lµ lo¹i s©u h¹i chÝnh ë c©y ng« ë tÊt c¶ çc vïng trång

ng« cña n−íc ta ë tÊt c¶ çc mïa vô trong n¨m, Chóng ph¸ ho¹i m¹nh

nhÊt vµo giai ®o¹n tung phÊn, phun r©u g©y ¶nh h−ëng m¹nh ®Õn n¨ng

suÊt h¹t ng«. Qua theo dâi çc dßng ®Òu bÞ s©u ®ôc th©n ph¸ ho¹i nh−ng

ë møc ®é kh¸c nhau biÕn ®éng tõ 7,8%(dßng M9) ®Õn cao nhÊt lµ dßng

MT1 tû lÖ bÞ s©u ®ôc th©n 18,2%.

- BÖnh kh« v»n : ®©y lµ mét lo¹i bÖnh phæ biÕn g©y hai m¹nh ®Õn n¨ng

suÊt ng« ë vïng nhiÖt ®íi, bÖnh ph¸t triÓn m¹nh ë giai ®o¹n thô phÊn, thô

tinh xong. BÖnh x©m nhËp tõ gèc leo lªn ®Õn b¾p, g©y lÐp h¹t dÉn ®Õn

gi¶m n¨ng suÊt. KÕt qu¶ theo dâi cho thÊy çc dßng nhiÔm kh« v»n ë

52

møc ®é trung b×nh nhiÒu nhÊt lµ dßng MT1 tû lÖ nhiÔm tíi 13.5% cßn

dßng nhiÔm Ýt nhÊt lµ dßng V4 chØ cã 5.3%

- BÖnh ®èm l¸ : BÖnh xuÊt hiÖn ë l¸ ng« tõ thêi kú ®Çu cña qu¸ tr×nh sinh

tr−ëng, ph¸t triÓn m¹nh ë thêi kú tung phÊn phun r©u xong bÖnh dôc ra

nh÷ng vÕt bÖnh mµu n©u trªn mÆt l¸ lµ gi¶m diÖn tÝch quanh hîp cña c©y

ng«. Çc kÕt qu¶ theo dâi cho thÊy çc dßng ®Òu bÞ nhiÔm bÖnh nh−ng ë

møc ®é kh¸c nhau bÖnh xuÊt hiÖn nhiÒu nhÊt ë dßng MA5 3,5 ®iÓm ,

nhiÔm Ýt lµ ba dßng lµ: V4; CM8, MT4 vµ cã kh¶ n¨ng chèng ®æ tèt.

- Tû lÖ ®æ: ThÓ hiÖn kh¶ n¨ng cøng c©y cña dßng nghiªn cøu. Kh¶ n¨ng

chèng ®æ lµ ®Æc tÝnh quan träng cã ¶nh h−ëng lín ®Õn n¨ng suÊt. SSÆc

biÖt çc dßng dïng lµm mÑ trong s¶n xuÊt h¹t gièng lai cÊn ph¶i cã kh¶

n¨ng chèng ®æ tèt ®Ó gi¶m thiÖt h¹i vÒ n¨ng suÊt. Qua kÕt qu¶ theo dâi

cho thÊy çc dßng ®Òu cã tû lÖ ®æ thÊp cao nhÊt lµ dßng MA5 cã tû lÖ ®æ

cao (15,5% )cßn laÞ çc dßng kh¸c cã tû lÖ ®æ thÊp h¬n vµ thÊp nhÊt lµ

dßng MT1 tû lÖ ®æ chØ 4,3%. Qua theo dâi ®¸nh gi¸ chóng t«i thÊy cã 3

dßng cã kh¶ n¨ng chèng chÞu s©u bÖnh tèt ®ã lµ çc dßng V4, CM8,

MT4

+ Tãm l¹i: Qua theo dâi ®¸nh gi¸ mét sè chØ tiªu n«ng sinh häc cña 10 dßng

thuÇn trong thÝ nghiÖm chóng t«i cã mét sè nhËn xÐt sau:

- Çc dßng kh¸c nhau th× cã çc ®Æc ®iÓm n«ng sinh häc kh¸c nhau.

- Çc dßng trong thÝ nghiÖm ®Òu cã hÖ sè biÕn ®éng CV% vÒ chØ tiªu chiÒu

cao c©y vµ chiÒu cao ®ãng b¾p nhá h¬n 10% ®iÒu ®ã cho chóng t«i x¸c ®Þnh

r»ng ®©y lµ çc dßng cã ®é thuÇn cao.

- Çc dßng cã thêi gian sinh tr−ëng thuéc nhãm chÝn trung b×nh ®Õn dµi ngµy

t¹o c¬ së cho t¹o gièng trung ngµy .

53

- Çc dßng thuÇn cã kh¶ n¨ng chèng chÞu kh¸ ®èi víi mét sè lo¹i s©u, bÖnh

chÝnh. sù kh¸c biÖt vÒ thêi gian sinh tr−ëng( nh−ng sù kh¸c biÖt vÒ thêi gian

sinh tr−ëng kh«ng lín l¾m ), ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, kh¶ n¨ng chèng chÞu vµ

n¨ng suÊt

- Çc dßng nghiªn cøu cã n¨ng suÊt ®¹t tõ 28,2 ®Õn 40,3 t¹/ha. §©y lµ çc

dßng cã n¨ng suÊt kh¸ cao vµ ®¹t ®é ®ång ®Òu cao, dßng ®¹t n¨ng suÊt

40,3t¹/ha lµ dßng M7 vµ dßng cã n¨ng suÊt thÊp nhÊt lµ dßng MA3 ®¹t

28,2t¹/ha . Mçi mét dßng ®Òu cã nh÷ng ®Æc tÝnh −u vµ nh−îc ®iÓm kh¸c nhau

ë mét sè chØ tiªu, ®Ó ®¸nh gi¸ çc dßng thuÇn mét çch chÝnh x¸c chóng t«i

ph¶i tiÕn hµnh lai theo s¬ ®å 4 Griffing vµ x¸c ®Þnh −u thÕ lai cña çc THL ë

çc tÝnh tr¹ng kh¸c nhau cña c©y ng« nh−: chiÒu cao c©y, chiÒu cao ®ãng b¾p,

thêi gian sinh tr−ëng, çc yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt h¹t vÒ çc

gi¸ trÞ −u thÕ lai thùc (HBP) vµ −u thÕ lai chuÈn( HS), −u thÕ lai trung b×nh

(HMP)ë chØ tiªu thêi gian sinh tr−ëng.

-- Qua theo dâi ®¸nh gi¸ 10 dßng thuÇn ng« ®−îc t¹o ra b»ng ph−¬ng ph¸p

nu«i cÊy no·n, bao phÊn ch−a thô tinh ë mét sè chØ tiªu chóng t«i nhËn thÊy

çc dßng nµy cã ®é thuÇn cao thÓ hiÖn hÖ sè CV% nhá h¬n 10% , cã n¨ng

suÊt kh¸ cao, cã kh¶ n¨ng chèng chÞu kh¸ tèt, thêi gian sinh tr−ëng thuéc

nhãm trung ngµy. 10 dßng ng« thuÇn trong thÝ nghiÖm, sö dông tèt ®Ó lµm vËt

liÖu cho c«ng t¸c t¹o gièng ng« lai. §Ó chóng cã gi¸ trÞ trong c«ng t¸c t¹o

gièng chóng t«i cÇn ph¶i tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ −u thÕ lai cña çc THL.

4.2 . kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ −u thÕ lai cña çc tæ hîp lai

¦u thÕ lai, hiÖn t−îng con lai cã søc sèng, kh¶ n¨ng chèng chÞu cao

h¬n bè mÑ cña chóng ®−îc thÓ hiÖn qua mét hay nhiÒu tÝnh tr¹ng cña con lai

so víi bè, mÑ chóng ®−îc thÓ hiÖn qua mét sè chØ tiªu sau:

54

4.2.1. ¦u thÕ lai thùc ( HBP) vµ −u thÕ lai chuÈn ( HS ) ë tÝnh tr¹ng cao c©y vµ

cao ®ãng b¾p.

ChØ sè HBP ®Ó so s¸nh mét tÝnh tr¹ng nµo ®ã cña tæ hîp lai víi bè, mÑ . Cßn

chØ sè HS sö dông ®Ó so s¸nh mét tÝnh tr¹ng nµo ®ã cña tæ hîp lai so víi ®èi

chøng (sö dông gièng ®èi chøng th−êng lµ c¸c gièng ®−îc trång phæ biÕn,

réng r·i trong s¶n xuÊt ). ë thÝ nghiÖm nµy chóng t«i sö dông hai gièng ®èi

chøng lµ gièng LVN10 vµ LVN4 (sè liÖu ®Ó so s¸nh chóng t«i sö dông

LVN4).

B¶ng3.5 ¦u thÕ lai thùc ( HBP) vµ −u thÕ lai chuÈn ( HS ) ë tÝnh tr¹ng cao c©y

vµ cao ®ãng b¾p cña 45 THL.

¦u thÕ lai cao c©y ¦u thÕ lai vÒ cao ®ãng b¾pStt Tªn dßng vµ

Tæ hîp lai Cm HBP% HS % Cm HBP% HS %

1 v4 xv5 171.2 12,48 -0.46 70 20.68 6.22

2 v4 xm7 165 8,41 -4.06 62 6.896 -5.91

3 v4 xm9 166 3,36 -3.48 65.5 5.645 -0.60

4 v4 xcm8 185.5 21,87 7.84 80 29.03 21.39

5 v4 xma3 199.5 31,07 15.98 98 58.06 48.71

6 v4xma5 186 22,20 8.13 84 35.48 27.46

7 v4 xmt1 178 16,95 3.488 73 17.74 10.77

8 v4 xmt2 171 12.352 -0.58 70 12.90 6.22

9 v4xmt4 174 14.323 1.162 78 25.80 18.36

10 v5xm7 173 9.49 0.581 79 27.41 19.87

55

11 v5xm9 174 8.34 1.162 76 22.58 15.32

12 v5xcm8 183 21.51 6.395 95 53.22 44.15

13 v5xma3 178.6 22.32 3.837 77 24.19 16.84

14 v5xma5 175.9 16.95 2.267 67 8.06 1.66

15 v5xmt1 177 13.46 2.906 88.5 42.74 34.29

16 v5 xmt2 162.7 10.45 -5.407 67 8.06 1.66

17 v5 xmt4 170.5 3.02 -0.872 68 9.67 3.18

18 m7xm9 176 9.58 2.325 72 16.12 9.25

19 m7x cm8 165 4.43 -4.06 68.5 10.48 3.94

20 m7 xma3 190.2 20.37 10.58 85 37.09 28.98

21 m 7xma5 168 6.33 -2.325 68 9.67 3.186

22 m7 xmt1 180 13.92 4.651 76 22.58 15.32

23 m7 xmt2 162 2.53 -5.81 60 -3.22 -8.95

24 m7 xmt4 173 4.53 0.58 79 27.41 19.87

25 m9 xcm8 169.5 5.54 -1.45 73 17.74 10.77

26 m9xma3 192 19.55 11.62 75 20.96 13.80

27 m9xma5 175 8.96 1.74 81 30.64 22.91

28 m9xmt1 170 5.85 -1.16 75 20.96 13.80

29 m9xmt2 178 10.83 3.48 78 25.80 18.36

56

30 m9xmt4 186.3 12.56 8.31 85.9 38.54 30.34

31 cm8 xma3 166 10.22 -3.48 84 35.48 27.46

32 cm8 xma5 161 6.90 -6.39 69 11.29 4.70

33 cm8 xmt1 170 12.88 -1.16 71 14.51 7.73

34 cm8 xmt2 186 23.50 8.13 78 25.80 18.36

35 cm8 xmt4 179 8.15 4.06 82 32.25 24.43

36 ma3 xma5 174.8 16.22 1.62 84 35.48 27.46

37 ma3 xmt1 165 9.70 -4.06 69 11.29 4.70

38 ma3 xmt2 184.5 22.67 7.26 81.5 31.45 23.67

39 ma3 xmt4 182 9.96 5.81 83 33.87 25.94

40 ma5 x mt1 181 16.02 5.23 83 33.87 25.94

41 ma5 xmt2 167 11.03 -2.90 70 12.90 6.22

42 ma5 xmt4 174 5.13 1.16 65 4.83 -1.36

43 mt1 xmt2 171 13.69 -0.58 78 25.80 18.36

44 mt1 xmt4 175 5.74 1.744 77 24.19 16.84

45 mt2 xmt4 168 1.51 -2.32 71 14.51 7.73

46 LVN4 172 65

57

Sè liÖu t¹i b¶ng 3.5 cho ta thÊy vÒ tÝnh tr¹ng cao c©y ë chØ sè( HBP %) ®Òu

cã gi¸ trÞ d−¬ng biÕn ®éng tõ 1.51% (cña tæ hîp lai MT2 xMT4 ®¹t chiÒu cao

TB 162 cm) ®Õn 31,07 % so víi bè, mÑ ( cña tæ hîp lai V4 xMA3 ®¹t chiÒu

cao 199,5cm), ®iÒu ®ã chøng tá r»ng çc tæ hîp lai ®Òu cã −u thÕ lai vÒ chiÒu

cao h¬n bè, mÑ chóng.

VÒ chØ sè HS ë ®©y chóng t«i so víi ®èi chøng lµ LVN4, xÐt ë tÝnh tr¹ng

cao c©y ë çc tæ hîp lai cã gi¸ trÞ HS tõ – 6,36% ®Õn 15,98%

( V4 xMA3).

XÐt vÒ tÝnh tr¹ng chiÒu cao ®ãng b¾p th× chØ cã mét tæ hîp cã chØ sè ( HBP %)

mang gi¸ trÞ ©m lµ tæ hîp M7xMT2 (60cm) cßn l¹i 44 tæ hîp ®Òu cã chØ sè

( HBP %) mang gi¸ trÞ d−¬ng tõ 1,66 ®Õn 42,74%(V5 xMT1) nÕu nh×n vµo

chØ sè HS% th× cã bèn tæ hîp mang gi¸ trÞ ©m (®ã lµ çc tæ hîp V4 xM7; V4

x M9; M7 x MT2; MA5 xMT4 ) cßn l¹i 42 tæ hîp ®Òu mang gi¸ trÞ d−¬ng,

chøng tá r»ng çc tæ hîp lai ®Òu cã −u thÕ lai vÒ tÝnh tr¹ng chiÒu cao ®ãng

b¾p h¬n ®èi chøng sÏ ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng chèng ®æ cña gièng lai khi ®−a

ra s¶n xuÊt vµo vô xu©n muén vµ vô hÌ thu. Ç biÖt cã tæ hîp lai V5 xCM8

cã −u thÕ lai vÒ chiÒu cao ®ãng b¾p ®¹t 144,15% so víi ®èi chøng

58

4.2.2 −u thÕ lai vÒ c¸c yÕu tè c©ó thµnh n¨ng suÊt( ®−êng kÝnh b¾p vµ chiÒu dµi b¾p. B¶ng 3.6 ChØ sè HBP vµ HS vÒ tÝnh tr¹ng ®−êng kÝnh b¾p, chiÒu dµi b¾p cña 45 tæ hîp lai.

¦u thÕ lai vÒ ®−êng kÝnh

b¾p

¦u thÕ lai vÒ chiÒu dµi b¾pStt

Tæ hîp lai

Cm HBP% HS% Cm HBP% HS%

1 v4 xv5 4.6 15 4.54 17 19.71 -5.55

2 v4 xm7 4.5 12.5 2.27 15.5 12.31 -13.8

3 v4 xm9 4.2 5 -4.54 15.6 14.36 -13.33

4 v4 xcm8 4.3 7.5 -2.27 16.8 23.16 -6.66

5 v4 xma3 4.6 12.19 4.54 15.5 13.63 -13.88

6 v4xma5 4.3 4.87 -2.27 15.2 11.43 -15.55

7 v4 xmt1 4.7 14.63 6.81 16.7 22.43 -7.22

8 v4 xmt2 4.2 2.43 -4.54 14.8 8.50 -17.77

9 v4xmt4 4.2 2.43 -4.54 17 24.63 -5.55

10 v5xm7 4.4 12.82 0 19 39.29 5.55

11 v5xm9 4.2 7.69 -4.54 16.8 23.16 -6.66

12 v5xcm8 4.6 15 4.54 17 24.63 -5.55

13 v5xma3 4.3 7.5 -2.27 15.5 13.63 -13.88

14 v5xma5 4.2 2.43 -4.54 16 17.30 -11.11

15 v5xmt1 4.5 9.75 2.27 16.5 20.96 -8.33

16 v5 xmt2 4.3 4.87 -2.27 17.5 28.29 -2.77

17 v5 xmt4 4.3 4.87 -2.27 14 2.639 -22.22

59

18 m7xm9 4.2 5 -4.54 15.9 16.56 -11.66

19 m7x cm8 4.5 12.5 2.27 17.5 28.29 -2.77

20 m7 xma3 4.3 7.5 -2.27 17.4 27.56 -3.33

21 m 7xma5 4.4 10 0 16.5 20.96 -8.33

22 m7 xmt1 4.9 22.5 11.36 18.5 35.63 2.78

23 m7 xmt2 4.6 15 4.54 15.8 15.83 -12.22

24 m7 xmt4 4.8 20 9.09 19.5 42.96 8.33

25 m9 xcm8 4.3 7.5 -2.27 18 31.96 0

26 m9xma3 5 25 13.63 21 43.29 14.55

27 m9xma5 4.4 10 0 17.5 28.29 -2.77

28 m9xmt1 4.8 20 9.09 18.2 33.43 1.11

29 m9xmt2 4.5 12.5 2.27 17.8 30.49 -1.11

30 m9xmt4 4.6 15 4.54 19.5 40.96 7.53

31 cm8 xma3 4.7 17.5 6.81 18.2 33.43 1.11

32 cm8 xma5 4.4 10 0 18 31.96 0

33 cm8 xmt1 4.8 20 9.09 18.5 35.63 2.77

34 cm8 xmt2 4.2 5 -4.54 18 31.96 0

35 cm8 xmt4 4.6 15 4.54 19.5 42.96 8.33

36 ma3 xma5 4.2 5 -4.54 15.2 11.43 -15.55

37 ma3 xmt1 4.7 17.5 6.81 18.5 35.63 2.77

38 ma3 xmt2 4.5 12.5 2.27 18.1 32.69 0.55

39 ma3 xmt4 4.4 10 0 15.3 12.17 -15

60

40 ma5x mt1 4.7 17.5 6.81 17.2 26.09 -4.44

41 ma5 xmt2 4.5 12.5 2.27 17 24.63 -5.55

42 ma5 xmt4 4.3 7.5 -2.27 16.2 18.76 -10

43 mt1 xmt2 4.7 17.5 6.81 18.1 32.69 0.55

44 mt1 x mt4 4.4 10 0 18.8 37.82 4.44

45 mt2 xmt4 4.2 5 -4.54 18.2 33.43 1.11

46 LVn4 4.4 18

XÐt riªng vÒ çc yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt. Qua sè liÖu thèng kª thÓ hiÖn ë

b¶ng 3.6 b¶ng chØ sè HBP vµ HS vÒ tÝnh tr¹ng ®−êng kÝnh b¾p, chiÒu dµi b¾p

cho chóng ta thÊy.

XÐt chØ sè HBP%vÒ tÝnh tr¹ng ®−êng kÝnh b¾p çc gi¸ trÞ ®Òu mang trÞ sè

d−¬ng tõ 2,43%(lµ 3 THL : V4 xMT2; V4 x MT4 ; V5x MA5) vµ gi¸ trÞ cao

nhÊt lµ THL M7 xMT1 ®¹t 22,5%. Chøng tá r»ng çc tæ hîp lai ®Òu cã −u thÕ

lai vÒ ®−êng kÝnh b¾p so víi bè mÑ chóng, tuy nhiªn çc tæ hîp lai kh¸c nhau

th× cã gÝa trÞ −u thÕ lai kh¸c nhau. V× vËy cÇn ph¶i tÝnh ®Õn gi¸ trÞ chØ sè HS (

chØ tiªu biÓu hiÖn −u thÕ lai cña çc THL so víi ®èi chøng). ë ®©y trong thÝ

nghiÖm xÐt thÊy cã 17 THL cã gi¸ trÞ chØ sè HS mang gÝa trÞ ©m, 4THL cã gÝa

trÞ b»ng kh«ng vµ 24 tæ hîp lai cã gi¸ trÞ chØ sè HS d−¬ng tõ 2,27 ®Õn gi¸ trÞ

cao nhÊt 13,63% (cña THL M9 xMA3).

XÐt vÒ tÝnh tr¹ng chiÒu dµi b¾p cña çc THL chóng t«i nhËn thÊy ë chØ sè

HBP%

cña 45 THL ®Òu mang gi¸ trÞ d−¬ng. §iÒu ®ã nãi nªn r»ng çc tæ hîp lai ®Òu

cã −u thÕ lai vÒ tÝnh tr¹ng chiÒu dµi b¾p so víi bè mÑ chóng tõ 2,63% ®Õn gi¸

trÞ cao nhÊt ®¹t 43,96% ( cña THL M9 xMA3). §Ó cã sù so s¸nh mét çch

chÝnh x¸c chóng t«i nh×n vµo chØ sè HS% cña çc THL chóng t«i nhËn thÊy cã

28 THL cã chØ sè HS% mang gi¸ trÞ ©m , 3 THL cã chØ sè HS% mang gi¸ trÞ

61

b»ng kh«ng cßn lai 14THL cã chØ sè HS% mang gi¸ trÞ d−¬ng tõ 0,55% ( THL

MT1 xMT2) ®Õn gi¸ trÞ cao nhÊt lµ THL M9 xMA3 ®¹t 13,25% so víi ®èi

chøng.

Tãm l¹i: khi xÐt vÒ chØ sè HBP% vµ chØ sè HS% cña hai yªó tè cÊu thµnh

n¨ng suÊt lµ ®−êng kÝnh b¾p vµ chiÒu dµi b¾p cña 45 THL chóng t«i nhËn thÊy

çc THL kh¸c nhau th× çc gi¸ trÞ vÒ hai chØ sè ®ã kh¸c nhau. Khi x¸c ®Þnh

chØ sè HS% th× chóng t«i nhËn thÊy cã THL M9 xMA3 cã gi¸ trÞ chØ sè HS%

ë c¶ hai yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt lµ cao nhÊt ®¹t 13,63 vµ 14,55%.

4.2.3. ¦u thÕ lai vÒ tÝnh chÝn sím vµ n¨ng suÊt h¹t cña çc tæ hîp

lai

B¶ng 3.7 B¶ng chØ sè Hmp , HBP vµ HS vÒ çc tÝnh tr¹ng tÝnh chÝn sím vµ n¨ng

suÊt h¹t cña 45 tæ hîp lai.

¦u thÕ lai chÝn sím ¦u thÕ lai n¨ng suÊt stt THL

TGST

Ngµy

Hmp% T. øng

ngµy

T¹/ha HBP% HS%

1 v4 xv5 116 -1.69 2 73.2 91.62 -2.91

2 v4 xm7 114 -2.56 3 67.3 66.99 -10.74

3 v4 xm9 115 -2.95 3.5 63 64.92 -16.44

4 v4 xcm8 114 -2.14 2.5 72.5 89.79 -3.84

5 v4 xma3 114 -2.56 3 78.1 104.45 3.58

6 v4xma5 114 -1.29 1.5 78.6 105.75 4.24

7 v4 xmt1 118 0.85 1 82.5 115.96 9.41

8 v4 xmt2 114 -1.29 1.5 65.2 70.68 -13.52

9 v4xmt4 118 -0.84 1 83.1 117.53 10.21

62

10 v5xm7 116 -0.85 1 75.9 98.69 0.66

11 v5xm9 118 -2.07 2.5 71.5 77.41 -5.17

12 v5xcm8 115 -2.95 3.5 77.5 111.74 2.78

13 v5xma3 116 -2.52 3 68.4 86.88 -9.28

14 v5xma5 115 -2.12 2.5 68 85.79 -9.81

15 v5xmt1 116 -2.52 3 77 110.38 2.12

16 v5 xmt2 116 -1.27 1.5 72.1 96.99 -4.37

17 v5 xmt4 114 -5.78 7 63.3 72.95 -16.04

18 m7xm9 117 -2.09 2.5 69.2 71.71 -8.22

19 m7x cm8 118 0.42 0.5 73.3 81.88 -2.78

20 m7 xma3 115 -2.54 3 70.2 74.19 -6.89

21 m 7xma5 116.5 -0.42 1 70.6 75.18 -6.36

22 m7 xmt1 116 -1.69 2 80.2 99.01 6.36

23 m7 xmt2 116 -0.84 1 77.8 93.05 3.18

24 m7 xmt4 117 -2.5 3 81.2 101.48 7.69

25 m9 xcm8 117 -1.68 2 77.5 102.88 2.78

26 m9xma3 118 -0.84 1 87.2 128.27 15.64

27 m9xma5 116 -1.69 3 71.4 86.91 -5.30

28 m9xmt1 117 -2.09 2.5 83.2 117.80 10.34

29 m9xmt2 115 -2.54 2 72.5 89.79 -3.84

30 m9xmt4 118 -2.88 2.5 82.5 115.96 9.41

31 cm8 xma3 115 -2.12 2.5 80.2 129.14 6.36

63

32 cm8 xma5 115 -0.86 1 72.5 107.14 -3.84

33 cm8 xmt1 116 -1.27 1.5 80.2 114.43 6.36

34 cm8 xmt2 115 -0.86 1 70.3 87.96 -6.76

35 cm8 xmt4 117 -1.68 2 80 113.90 6.10

36 ma3 xma5 115 -1.28 1.5 66.3 77.27 -12.06

37 ma3 xmt1 116 -1.69 2 81.1 116.84 7.55

38 ma3 xmt2 115 -1.28 1.5 78.2 109.09 3.71

39 ma3 xmt4 115 -4.16 5 62.3 66.57 -17.37

40 ma5x mt1 118 -1.25 1.5 83.5 123.26 10.74

41 ma5 xmt2 114 -0.86 1 80.7 115.77 7.02

42 ma5 xmt4 116 -1.69 2 70.1 87.43 -7.02

43 mt1 xmt2 116.5 -0.86 1 81.1 116.84 7.55

44 mt1 xmt4 117 -2.5 3 75.4 101.60 0

45 mt2 xmt4 116 -1.69 2 72.8 94.65 -3.44

46 LVN4 120 75.4

§èi víi chØ tiªu n¨ng suÊt CV% = 9,32 ; LSD0,05 = 3,85 t¹/ha

KÕt qu¶ thÓ hiÖn qua b¶ng 3.7 cho thÊy chØ sè Hmp % ®Òu mang gi¸ trÞ ©m

( Hmp<0 ) cã nghÜa lµ thêi gian sinh tr−ëng cña THL ng¾n h¬n thêi gian sinh

tr−ëng trung b×nh cña bè, mÑ. ChØ sè Hmp% ®¹t gi¸ trÞ tõ (– 0.84 )®Õn (-

2.95%) t−¬ng øng víi thêi gian sinh tr−ëng cña c¸c tæ hîp lai ng¾n h¬n tb bè,

mÑ tõ 1 ®Õn 3.5 ngµy.

Cßn xÐt gi¸ trÞ chØ sè Hbp % ®èi víi chØ tiªu n¨ng suÊt h¹t cña 45 THL ®Òu

v−ît tréi h¬n bè mÑ tõ 64,92%(THL V4xM9) ®Õn 129,14%( THL

CM8xMA3) ®iÒu nµy cho thÊy c¸c THL ®Òu cã ¦TL vÒ n¨ng suÊt .

64

ChØ tiªu HS% ( lµ chØ sè so s¸nh víi ®èi chøng ë ®©y chóng t«i sö dông gièng

LVN4 lµ ®èi chøng) ë ®©y chóng t«i nhËn thÊy cã 21 THL chØ sè HS%

mang gi¸ trÞ d−¬ng trong ®ã cã 4 THL cã chØ sè HS% ®¹t cao trªn 10%. §Æc

biÖt cã mét THL cã chØ sè HS% cao nhÊt ®¹t 15,64% ®ã lµ tæ hîp M9 x MA3

vµ cã hai THL ®¹t chØ sè HS% kh¸ cao 10,34%vµ 10,74 % lµ hai

THL:M9xMT1; MA5 xMT1 ë møc tin cËy P= 0.05 (LSD 0,05 =3,85 t¹/ha. ).

4.3. kÕt qu¶ ph©n tÝch kh¶ n¨ng kÕt hîp cña çc dßng

trong thÝ nghiÖm

Sau khi thu ®−îc kÕt qu¶ tõ çc « thÝ nghiÖm so s¸nh víi hai gièng ®èi

chøng . Chóng t«i tiÕn hµnh ph©n tÝch ph−¬ng sai kÕt qu¶ thÓ hiÖn t¹i b¶ng

sau

B¶ng3.8 : B¶ng ph©n tÝch ph−¬ng sai vÒ chØ tiªu n¨ng suÊt cña çc tæ hîp lai

vµ gièng ®èi chøng

Source of Variation

SS Df MS F P-value F crit

Between Groups 5359.319 46 116.5069 10.15051 3.96E-21 1.498499

Within Groups 1078.927 94 11.47794

Total 6438.246 140

§èi víi chØ tiªu n¨ng suÊt CV% = 9,32

Qua sè liÖu b¶ng trªn cã F tn = 10,1 lín h¬n F lt =1.5 ®iÒu ®ã chøng

tá r»ng cã sù sai kh¸c râ rÖt gi÷a çc gièng nghiªn cøu vµ ®èi chøng. Khi

nh×n vµo chØ sè

65

CV% = 9,32 cho chóng ta thÊy møc ®é ®ång ®Òu cña quÇn thÓ lµ cao , thÓ

hiÖn ë chØ sè biÕn ®éng d−íi 10%. Do vËy chóng ta tiÕp tôc ph©n tÝch kh¶

n¨ng kÕt hîp chung vµ kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng, ®−îc thÓ hiÖn lÇn l−ît qua çc

b¶ng ph©n tÝch ph−¬ng sai:

Sè liÖu b¶ng 3.8 cho thÊy ë nguån biÕn ®éng lµ gièng cã Ftn > Flt ®iÒu ®ã

cho chøng tá r»ng sù kh¸c nhau gi÷a çc gièng nghiªn cøu trong ®Ò tµi lµ cã ý

nghÜa ë ®é tin cËy P=0.05. Cßn khi nguån biÕn ®éng lµ çc lÇn lÆp l¹i th× cã

Ftn < Flt ®iÒu nµy nãi nªn r»ng sù sai kh¸c gi÷a çc lÇn lÆp lµ kh«ng cã ý

nghÜa ë ®é tin cËy p = 0.05. Hay nãi mét çch kh¸c kh«ng sù sai kh¸c cña

çc tæ hîp lai ë çc lÇn lÆp l¹i tøc lµ thÝ nghiÖm ®−îc bè trÝ, thùc hiÖn trong

®iÒu kiÖn kh«ng bÞ ¶nh h−ëng cña çc yÕu tè phi thÝ nghiÖm.

Qua sè liÖu thèng kª thÓ hiÖn ë b¶ng 3.9 cho chóng ta nhËn thÊy r»ng khi

çc nguån biÕn ®éng lµ : gièng, tæ hîp chung, tæ hîp riªng ®Òu cã gi¸ trÞ Ftn>

Flt ë ®é tin cËy P = 0.05. §iÒu ®ã chøng tá r»ng cã sù kh¸c nhau vÒ gi¸ trÞ

khi çc nguån biÕn ®éng lµ gièng, tæ hîp chung, tæ hîp riªng.

Cô thÓ ë b¶ng 3.10 b¶ng thÓ hiÖn gi¸ trÞ cña çc tæ hîp riªng chóng ta thÊy cã

tæ hîp M9xMA3 ®¹t trÞ sè cao nhÊt (12,023) n¨ng suÊt ®¹t 87,2t¹/ha, hai tæ

hîp cã gi¸ thÊp h¬n ®øng sau lµ THL V4xMT4 ®¹t trÞ sè 9,898 n¨ng suÊt ®¹t

83,1 t¹/ha vµ THL MA5xMT2 ®¹t n¨ng suÊt 83,0t¹/ha.

Khi ph©n tÝch tæ hîp chóng ta c¨n cø vµo sè liÖu thèng kª thÓ hiÖn ë b¶ng

3.12. chóng ta nhËn thÊy r»ng dßng 8 lµ dßng MT1 cã gi¸ trÞ tæ hîp chung

cao ®¹t gi¸ trÞ 6.306 vµ cã ph−¬ng sai kh¶ n¨ng kÕt chung thÊp ®©y lµ dßng

thÝch hîp cho c«ng t¸c chän gièng lai kÐp, lai ba.

66

5. kÕt luËn vµ ®Ò nghÞ

5.1.KÕt luËn

+ Çc dßng thuÇn ng« trong thÝ nghiÖm cã ®é ®ång ®Òu cao, cã

thêi gian sinh tr−ëng thuéc nhãm trung ngµy(tõ 112 ®Õn 122

ngµy) phï hîp cho c«ng t¸c chän t¹o gièng cã thêi gian sinh

tr−ëng trung b×nh. Cã kh¶ n¨ng chèng chÞu s©u bÖnh kh¸, cã n¨ng

suÊt kh¸ ®¹t tõ 28,2 – 40,3 t¹/ha, thuËn lîi cho viÖc gi¶m gi¸ thµnh

h¹t gièng vÒ sau. Çc dßng thuÇn ®Òu cã thÓ sö dông tèt cho c«ng

t¸c t¹o gièng ng« lai ®¬n hoÆc lai ba. Çc dßng ng« t¹o ra b»ng

c«ng nghÖ ®¬n béi cã ®é ®ång ®Òu cao cã thÓ sö dông lµm vËt liÖu

cho c«ng t¸c t¹o gièng.

+ Dßng thuÇn ng« cã kh¶ n¨ng kÕt hîp cao lµ dßng MT1

+ ¦u thÕ lai vÒ thêi gian sinh tr−ëng (chØ sè Hmp % ) cña çc tæ

hîp lai ®Òu mang gi¸ trÞ ©m cho thÊy çc tæ hîp lai ®Òu cã thêi

gian sinh tr−ëng ng¾n h¬n thêi gian sinh tr−ëng trung b×nh cña bè

mÑ chóng tõ 1 ®Õn 3,5 ngµy.

+ ¦u thÕ lai thùc vÒ chØ tiªu n¨ng suÊt ( chØ sè HBP) cña çc tæ hîp

lai ®Òu mang gi¸ trÞ d−¬ng ®iÒu ®ã nãi nªn r»ng çc tæ hîp lai cã

−u thÕ lai tréi vÒ n¨ng suÊt h¬n bè mÑ chóng tõ 64.92%(lµ

THLV4xM9) ®Õn 129,14%(lµ THL CM8xMA3)

+Çc tæ hîp lai cã −u thÕ lai chuÈn cao nhÊt lµ THL M9xMA3

®¹t n¨ng suÊt v−ît h¬n so víi ®èi chøng 15,64%(87,2t¹/ha) vµ hai

70

tæ hîp lai ®øng kÕ tiÕp sau lµ THL MA5xMT1 ®¹t gi¸ trÞ v−ît h¬n

so víi ®èi chøng lµ 10,7% vµ THL M9xMT1 ®¹t gi¸ trÞ v−ît h¬n

so víi ®èi chøng lµ 10,34%. Ba tæ hîp lai nay cã mét sè −u ®iÓm

h¬n so víi ®èi chøng ë çc ®Æc tÝnh sau:

- Cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n h¬n ®èi chøng tõ 2-3 ngµy

- Cã ®−êng kÝnh b¾p vµ chiÒu dµi b¾p v−ît h¬n ®èi chøng.

- Riªng tæ hîp lai M9xMA3 cã d¹ng h¹t r¨ng ngùa cã mµu

vµng s¸ng nªn tû lÖ h¹t kh¸ cao ®¹t 75,2%.

5.2. §Ò nghÞ

+ TiÕp tôc thö kh¶ n¨ng kÕt hîp cña çc dßng MA5; MT1, M9

+ TiÕp tôc kh¶o nghiÖm çc tæ hîp lai M9xMA3; M9xMT1,

MA5xMT1 thªm mét sè thêi vô ë mét sè vïng sinh th¸i kh¸c

nhau vµ trªn m¹ng l−íi kh¶o kiÓm nghiÖm gièng.

71

6. Tµi liÖu tham kh¶o

A- TiÕng viÖt

1- NguyÔn V¨n C−¬ng (1995) –Nghiªn cøu mét sè ®Æc diÓm sinh

häc cña mét sè dßng tù phèi trong c«ng t¸c t¹o gièng. LuËn ¸n tiÕn

sÜ khoa häc n«ng nghiÖp, ViÖn KHKTNN 1995 .

2-Cao §¾c §iÓm (1988), C©y ng« , Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp –

1988.

3-TrÇn Kim §Þnh (2003) Nghiªn cøu chän t¹o dßng thuÇn tõ çc

gièng lai ®¬n −u tó trong c«ng t¸c gièng ng«, luËn ¸n tiÕn sÜ khoa

häc n«ng nghiÖp, ViÖn khoa häc KTNN.

4-TrÇn V¨n DiÔn(1980),” Chän t¹o gièng ng« lai theo kh¶ n¨ng tæ

hîp “, KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc 1970-1980, §¹i häc N«ng

nghiÖp 3 1980

5-Ph¹m TiÕn Dòng(2002) Xö lý kÕt qu¶ thÝ nghiÖm trªn m¸y vi tÝnh

b»ng IRRISTAT 4.0 trong Windows, §¹i häc N«ng nghiÖp 1,2002

6-NguyÔn V¨n HiÒn(2000), Chän gièng c©y trång , Nhµ xuÊt b¶n

gi¸o dôc 2000

7-NguyÔn §×nh HiÒn – Ng« H÷u T×nh(1996), Çc ph−¬ng ph¸p lai

thö vµ ph©n tÝch kh¶ n¨ng kÕt hîp trong çc thÝ nghiÖm vÒ −u thÕ

lai, Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp 1996.

8-NguyÔn ThÕ Hïng(2001), Ng« lai vµ kü ThuËt Th©m canh, Nhµ

xuÊt b¶n n«ng nghiÖp 2001.

72

9-NguyÔn ThÕ Hïng(2004), “KÕt qu¶ chän t¹o dßng thuÇn ng« giai

®o¹n 1996 –2003”, T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n sè

2 n¨m 2004.

10-NguyÔn ThÕ Hïng(2003), Bµi gi¶ng chän gièng c©y l−¬ng thùc

chuyªn ngµnh chän gièng c©y trång, §¹i häc N«ng nghiÖp 1, 2003.

11- NguyÔn ThÞ L−u (1998), Nghiªn cøu t¹o gièng ng« lai nhiÒu

b¾p, LuËn ¸n TS khoa häc n«ng nghiÖp , –ViÖn khoa häc kü thuËt

n«ng nghiÖp ViÖt Nam 1998.

12-TrÇn §×nh Long- Hoµng V¨n PhÊn – TrÇn V¨n DiÔn (1990)

“§¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña mét sè dßng lóa b»ng ph−¬ng ph¸p

lu©n giao”, T¹p chÝ di truyÒn häc øng dông s« 1n¨m 1990.

13-NguyÔn Léc – TrÞnh B¸ H÷u (1975) Di truyÒn häc, nhµ xuÊt

b¶n khkt Hµ néi1975.

14-NguyÔn Hång Minh (1999), Gi¸o tr×nh Di truyÒn häc, nhµ xuÊt

b¶n n«ng nghiÖp 1999.

15-TrÇn Tó Ngµ (1996) Di truyÒn ®¹i c−¬ng , §¹i häc n«ng nghiÖp I

– Hµ néi1996.

16-TrÇn Nh− NguyÖn – LuyÖn H÷u ChØ(1971), Nguyªn lý chän

gièng c©y trång Nhµ XuÊt b¶n n«ng th«n Hµ néi 1971.

17-Lª Duy Thµnh(1997) C¬ së di truyÒn vµ chän gièng thùc vËt –

Nhµ xuÊt b¶n KHKT 1997.

73

18- NguyÔn H÷u Phóc(2002) Nghiªn cøu c¸c gièng ng« lai nhËp

néi ®Ó t¹o dßng thuÇn vµ sö dông dßng chÞ em phôc vô ch−¬ng tr×nh

t¹o gièng ng« lai LuËn ¸n tiÕn sÜ n«ng nghiÖp, ViÖn KHKT n«ng

nghiÖp ViÖt nam 2002.

19- TrÇn Duy Quý (1994), C¬ së di truyÒn vµ kü thuËt lai t¹o s¶n

xuÊt lóa lai, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp 1994

20- Ph¹m ChÝ Thµnh (1988) Ph−¬ng ph¸p thÝ nghiÖm ®ång ruéng –

Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp 1 – Hµ Néi 1988.

21-Ng« H÷u T×nh, C©y ng«, Gi¸o tr×nh cao häc n«ng nghiÖp –Nhµ

xuÊt b¶n n«ng nghiÖp.

22-Ng« H÷u T×nh(1990) Thùc hµnh to¸n häc trong c¸c thÝ nghiÖm

vÒ kh¶ n¨ng kÕt hîp, ViÖn nghiªn cøu ng« 1990.

23- Ng« H÷u T×nh vµ céng sù(1993)” Mét sè nhËn xÐt vÒ 2 ph−¬ng

ph¸p t¹o dßng thuÇn ë ng«”, KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc giai ®o¹n

1991 -1992, Tr−êng ®¹i häc N«ng nghiÖp 1 tr20-23

24-Ng« H÷u T×nh, TrÇn Hång Uy, Vâ §×nh Long, Bïi M¹nh

C−êng, Lª QuÝ Kha, NguyÔn ThÕ Hïng(1999), C©y ng« nguån gèc,

®a d¹ng di truyÒn vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Nhµ xuÊt b¶n n«ng

nghiÖp 1999.

25- Ng« H÷u T×nh , Lª V¨n TiÒm , Lª V¨n Dòng(2004) “Nghiªn

cøu ¶nh h−ëng cña d¹ng ph©n ®¹m vµ liÒu l−îng bãn ®Õn sù sinh

74

tr−ëng ph¸t triÓn cña gièng ng« lai LVN4”, T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ

PTNT sè1/2004.

26-Mai Xu©n TriÖu(1998), §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña mét sè

dßng thuÇn cã nguån gèc ®Þa lý kh¸c nhau phôc vô ch−¬ng tr×nh

chän gièng ng« lai , LuËn ¸n tiÕn sÜ n«ng nghiÖp, ViÖn KHKT

N«ng nghiÖp ViÖt Nam 1998 .

27-TrÇn Hång Uy (1972), Nghiªn cøu kh¶ n¨ng kÕt hîp cña mét sè

dßng ng«, luËt ¸n phã tiÕn sÜ t¹i Rumani.

28-TrÇn Hång Uy vµ ctv (1984), “X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng kÕt hîp cña 8

dßng ng« thuÇn dµi ngµy”, T¹p chÝ khoa häc kü thuËt n«ng nghiÖp

sè 10/1984.

29-TrÇn Hång Uy vµ ctv (1985),” X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng kÕt hîp cña 6

dßng ng« thuÇn ng¾n ngµy”, T¹p chÝ khoa häc kü thuËt n«ng nghiÖp

2/1985,

30- TrÇn Hång Uy (2000), Ng« lai vµ sù ph¸t triÓn cña nã trong

qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai, ViÖn Nghiªn cøu ng« 2000

31-TrÇn Hång Uy (2001), B¸o c¸o kÕt qu¶ ng« lai ë ViÖt Nam ,

B¸o c¸o cña ViÖn nghiªn cøu ng« t¹i héi nghÞ tæng kÕt 5 n¨m ph¸t

triÓn ng« lai(1996-2000).

32- TrÇn Hång Uy(2001), ”Mét sè kÕt qu¶ b−íc ®Çu vµ nh÷ng ®Þnh

h−íng chÝnh cña ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ng« lai ViÖt

75

nam giai ®o¹n 2001-2010”, T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ PTNT sè

1/2001.

33- TrÇn Hång Uy(2002)- “Ph¸t triÓn ng« lai giÇu ®¹m chÊt l−îng

cao”, T¹p chÝ ho¹t ®éng khoa häc sè 2/2002.

34- §ç N¨ng VÞnh 2001, T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ PTNT, Th¸ng 1

n¨m 2001.

35- §ç N¨ng VÞnh vµ céng t¸c viªn (2004)“øng dông kü thuËt ®¬n

béi trong chän gièng ng« −u thª lai”, T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ

PTNT sè th¸ng 3 / 2004pp.24.

36- L−¬ng V¨n Vµng, Vò V¨n Dòng, NguyÔn Duy NÒn, Lª V¨n Tó

vµ CTV(2004) “ X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng kÕt hîp cña mét sè dßng ng«

thuÇn ®−îc t¹o ra tõ nguån vËt liÖu trong vµ ngoa× n−íc”, T¹p chÝ

n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n sè th¸ng 1n¨m 2004.

37- Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT (1998) Tiªu chuÈn trång trät

10TCN341-98.

B-TiÕng anh.

38- Beck D.l ; Vasal S.K (1990), “Heterosis and combining ability

among and temperate in termediete maturity maize gerplasms”,

Crop Science 31, pp.68-73

39-Brown B(1953), “Source germplasm for hybrid corn”, Amer.

Seed trade assoc.pp11-16

76

40- Chase, S.S (1952),” Production homozygous diploid of maize

from monoploid”, Agronomy journal 44.pp263-67

41-CIMMYT (1990) Proceedings of the second Asian regional

maize Worshop, Cimmyt 1990.

42- Dey, S.K, Mahajan(1989), Resistance to drechsleva maydis in

maize inbred lines and their combining ability, Indian Phyophatogy.

43-Eest, E.M (1936), “Heterosis” Genetics 26.pp.375-97.

44-Gama E.E.G, Hallauer A.R(1977), “Relation between inbred

and hybrid treits in maize”, Crop scienece 17.

45- Griffing J B.(1956) “A Cocept of general and specific

combining ability in relation to diallel crossing systems”

Aus.bio.sc9,. (1956).

46- Griffing JB( 1956),” A genralised treatment of the use of diallel

crosses in quantitaive inheritance”, Heredity 10.

47 -Hallauer.A.R, B.J Miranda (1981) Quatitative genetics in maze

breeding, Iowa state University Press, 1981

48- Hallauer.A.R(1990), “Methods used in developing maize

inbreds”, Maydica 35.

49- Hayman, B. I(1954), “The theory and analysis of diallel

crosses”, Genetics 39

50- Han, G.C; S.K vasal and P.L Beck(1991), “combing ability

analysis of inbred lin dirved from CIMMYT germplasm”,

Maydica37.

77

51- Hull H.I(1945), “Recurent selection for specific combing ablity in corn”,

J.A.Soc. Agro 37.

52-Saikumar, R.J (1999), Lowland tropic hybrid at CIMMYT,

Lecture for CIMMYT advanced course of maize breeding.

53-Odiemal, M. and Kovacs, (1990), Combining ability for

resistance to stalk rot, ear rot, common smut and heat smut

diseases, Maize genet. Coop. News letter 64

54-Sprague, G.F. and Tatum,L.A(1942),”General specific

combining ability in single crosses of corn”. J.Am. Soc. Agro 43 .

55- Sprague, G.F(1957),” Requirements for a green revolution to

increases food production”, Crop resource, Ed. D. S. Seigler

56-Shull, G. H (1908), “The composition ofa field corn”,

Am.breeder asoc rep4.

78

xác định khả năng kết hợp của một số dòng ngô thuần được tạo ra từ...

Documents