T. C. KLTR BAKANllGIANITLAR VE MZELER GENEL MDRLW

Xi.KAZ SONULARI

TOPLANTISIi

ANTALYA-18-23 MAYIS 1969

Not Bildiriler kaz bakanlanndan geldii ekliyle ve sunu srasna greyaynlanmtr.

ANKARA NvERSTESt BAsMEvt ANKARA 1990

ii.'lDEKiLER

Berna ALPAGUTPaalar (Bursa) Kazs- 1988 .

Gven ARSEBT{, F. Clark HOWELL, Mibriban ZBAARA~Yarmburgaz "1988" ' .

I," YALI.'lKAYA1988 Yl Karain Kazlar .

Halct AMBEL, Robert .T. BRAIDWOOD, Mehmet ZDOGAN,Wulf SCHIRMER1988 Yl ayn Kazlar .

Reffk DURUKuruay Hy Kazlan, 1988 alma Raporu .

Uur SiLsTRELi

1988 Kk Hyk Kazs .

Jaeob ROODEl\"BERGlpnar Hyk Kazlar. 1987 ve 1988 Yllar Kaz almalarnnzeti .

Veli SEviN1988 Yl Diyarbakr Itcpe Kazs .

mer ZYiGiT1988 Yl Brythrai Sondaj almalar .

Jale iNANSide Apollon Tapna Restorasyonu 1988 Yl almalar .

Nesahat BAYDURTarsus-Dontkta Kazs 1988

Recep MER1988 Yl Alaehir Kazs .

i

9

39

59

81

91

99

103

125

s

161

179

III

Alba PALMIERI, Marcella FRANGIPANF.The ]988 Campaign At Arslantepe. Malatya .

Sayfa

191

Engin ZGENOylun Hyk 1988 203

nder BLGSamsun-kiztepe Kazlarnn 1988 Dnemi Sonular ve evre Ara-trnalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

Catherine ARADIF..-RFYNALLa Ceramique Romaine De Porsuk .

Peter J. NEVEBoazky-Hattua 1988 Kaz Mevsimi Sonular

Altan Ll\GROGLUvan-Dilkaya Hy Kazlar, 1988

Armaan ERKANAL1988 Panaztepe KaZ151 Sonular

Hayat ERKANAL1988 Girnavaz Kazlar .

Scdat ALPKonya-Karahyk 1988 Kazs _ .

Manfred. KORF:YANN1988 Troia almalar

Geoffrey D. SUl\1MERS1988 Tille Hyk Kazs .

Cemal PULAKUlu Burun Bat Kazs (KA) 1988 Kampanyas

Masao MOR, Sachihiro OMURA1988 Kaman-Kalehyk Kazlar .

221

229

247

255

261

275

283

305

317

335

377

1\1. Taner TARHAN, Veli SEvNVan Kalesi ve Eski Van ehri Kaztlar-1988 355

Machteld J. MELLL'JKBuilding Materials In Early Bronze Age Karata

IV

PAALAR (BURSA) KAZISI - 1988

Berna ALPAGUT*

. T.C. Kltr Bakanl Antlar ve Mzeler Genel Mdrl; Ankara.niversitesi Aratrma Fonu ve x.o. Dil ve Tarih-Corafya Faklte's De-kanlr tarafndan finanse edilmekte olan Paalar Ky Kazsnn V. alma sezonu, 18..07.1988 tarihinde balayarak yaklak ;50 gn srmtr-

Bakanlk gzlemcisi olarak, Bursa Arkeooji Mzesi elemanlai':'~dansayn Goncagl Haner'in denetiminde yaplan kazmzn ekibinde; Dr; P.Andrcws, Dr. L. Martin, Dr. M. Fortelius, W. Martin, Dr. E.-Best1aud,J. JernvalJ, D. Deigling ; Aratrma Grevlisi A. Ersoy, fotoraflama venlj (casting) -restorasyon ileri uzman H. elebi, toporaf A. Keeci ;Paleontolog M. Grhiiz, S. Alpaslan (M.T.A.); rencilerimizdenB. Gzel-dou, H. . Ekiz, S. Baer; G. nc, G. nal yeralmlardr.

Paalar FosiI Yatann nemi

Anadolu yanmadasnn jeolojik adan Neojen zaman diliminde kara-sal snflamadaki yerini ve nemini belirlemek amac ile yaplm bir ortakalma, 1965-69 yllarnda M.T.A. ve Alman jeolog-paleontologlanncagerekletirifmi ve 82 adet omurgal hayvan fasili ieren yatak saptanmtr.a

Bu fosil yataklannn verilerine gre Anadolumuz; Neojcn stratigrafi-sinde, orta-st rniyosen'i, pliyoscn'i ve alt pleistosen'i kapsayan zaman di-liminde 12 fauna grubu ile temsil edilmektedir ve Paalar fosi! yatanz datanmlanan bu 12 grubun en eski rneidir.

Kronolojik ya yaklak 14 milyon yl eski olan Paalar fosilleri orta-st miyosen yal primat dilerini de iermektedir.

(~) Prof.Or. Berna ALPAGUT Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi, Palco-antropolcji Anabilim Dal Bakan, ANKARA

(i) Ekibirnize alma frrsatnu veren Antlar ve Mzefer Genel Md. ve Iinansrnammz salayankurululara en derin kraniarrmzt sunann.

(2) Sickenberg, O., Becker-Platen, H. Tcblen, 1975.

1

Primata takmnn en gelimi yesi olan insanolunun doa tarihi ie-risinde yeryznde ortaya kn hazrlayan ortamlardan biri olan Bursa-Paalar yresinde, kazlar yaparak fosilleri gn na karmak ve dnyaliteratrne kazandrmak amac ile yaplan almalarmz i 983 ylndan beridevam etmektedir.

Fosil Yatann Konumu

Paalar Ky, kuzey-bat Anadolu'da Gnen havzasnn gneyinde,Bursa ilinin 68 km. gneybatsnda ve Mustafakemalpaa ilesine i 2 km.uzaklktadr.

Neojen dnemde, sedimanlar havzann gneyine paralelolarak dar birerit halinde birikmeye balamtr.

Fosil yata, Paalar ky yerleim merkezinden lava hatt ile yaklak875 m. gneybatda, ky yolunun dnernecinde, Boynuzdere zerindekisu deirmeninin hemen dousunda, deniz seviyesinden 300 m. ykseklikte-dir.

Paalar sedimanlar, iyi tabakalanma gsteren granit, kuartz ve paleo-zoik yal rnermerlerle taraftan kuatlmtr. Bu anakayalar, sedimannevresinde az bir eimle kuzeye ynelirler. evrenin jeolojik etdnde Pa-alar yresi sadece paleozoik mermerlerle temsil edilmi-, detayl stratigra-fik ve jeomorfolojik etd ise Paalar fosil yata iin uzmanlar tarafndangerekletirilmektedir.s

Fosil yatanuz yola paralelolarak 42.60 m. uzunlukta ve 2-4 m. yk-seklikte yeralmaktadr. Kuzey-gney dorultusunda ky yoluna paralelolarak devam eder. Anakayalardan salanan zengin kalsiyum karbonatsayesinde, diler ve kemikler iyi korunarak gnmze kadar ulaahilmitir.

1988 Alan almalar

Genel temizlik yapldktan sonra, toplanan sedimanlar havuzda ykanarak elendi ve fosiller topland ve etiketlendi.

1988 sezonunda, P3 alannda -ki burasT5 amasnn gneyinde -F,G,Hkolonlar ve EW dorultusunda hazrlanan (O) horizontaline gre 1,2 no.1ukareler (+) ve (-) olarak isimlendirilerek kazlarna balanmtr.

Her plankarede bir renci alarak, 1983 ylnda (D) noktas olarakharitaladmz bu zengin fosilli ksmda, almalar verimli olmaya balantr.

(3) Yalnkaya, S., Afar, . 1980(4) Erol, O., 1985

2

st kalkerli silt nitenin kazlmas olduka glkle yrrken, yineP2 alanndaki kontak yzeyin kahverengi benekli fosil paralarna rastlan-mtr. Bunu takiben, esas (fosilli) yeilimsi - gri kum nitesine gelindiinde ise, dzgn yataklanma gstermeyen, irili ufakl lenslerin iinde, fosillertoplanmaya balanmtr.

T5 amas ise, douya doru geniletilerek, alt kalkerli silt nitesi ilekontak yerinin arama almalarna devam edilmitir. 1989alma sezonun-da, mali imkanlar lsnde, bu amann zerindeki gnmz topra, me-kanik olarak kepe ile atlacak ve esas fosilli iitenin gnna karlmassalanacaktr.

te yandan P4 alannda gerekli temizlik yapldktan sonra, sediman-tolog Dr. E. Bestland tarafndan yeniden, her katmandan rnektoplanmve etd edilmek zere ilgili laboratuvara gnderilmitir.

Tl amasnda ise, yine grid olmakszn, nitenin yapsnagre devameden lmsz, yava, topra kaldrma almalarna devam edilirken,P2 alan gridleri yeniden kurularak bu sezon, buradaki almalar alt kal-kerli silt nitesine ulancaya kadar devam etmitir.

1986 ylnda bu alanda karmza ilk kan pot-holes (burga oyuklar)olduu gibi saklanarak korumaya alndlar.

Rutin alma sistemimize gre, toplanan kum niteler, havuzda dere-celi eleklerde ykanarak kurutuldular ve etiketlenerek envantere geirildi-ler. -

1988 Yl :Fosil Buluntular

Paalar faunas, gnmzden yaklak 14 milyon yl eskiye tarihlenen,dnyann sayl fauna gruplarndan birisidir.

nsectivora (Bcekiller) gibi kk boyutlu memeli hayvanlardanProbosidea (Hortumlugiller) gibi byk boyutlu hayvanlara kadar 55 adettr iermektedir.

Faunamzn yaps bize Paalarn miyosen dnemin paleoekolojik or-tamn yanstmaktadr. Bu fauna, gnmzdeki tropikal koru faunasnabenzemekte ve toprakta yaayan byk kk otul hayvanlarla meyvave mevsimsel gdalarlabeslenen bir grup hayvann yansra, etilleri, kemir-genleri, primata takm yelerini de iermektedir.

Bugne kadar elimize geen fosil kaytlara gre; 2 hominoid (primat),5 bcekil, 2 kemirgen (tavan trleri), 10 kemirgen (rodent), 16 etil, 2 ger-gedan, i at, 12 otul ift trnakli ve 2 fil trne rastlanlmtr. -

3

Uzmanlarca incelemeleri srmekte olan bu fosillerirnizin zengin eitlilii, ekolojik ortamn canll hakknda ok nemli ipular vermektedir.

Primata takmna ait 2 adet hominoid tr; Anadolumuz'da bilinen2 lokalite ile ilikilendirilebilmektedir.

Ankara (Kazan-Sinap) ve Krkkale (andr)5,6 primat rnekleri ara-snda, Paalar primatlar kronolojik olarak daha eskiye tarihlerdirilmektedir.

1987ylnda 760 adet olan primat izole di saymz, 1988 sonularnda-tam ve krklar olnak zere- 900'e yaklamtr.

Miyosen dnemin dnya primata kua ierisinde, Paalar'n nemihayli byktr. 2 tr olarak (imdilik) ayrabildiimiz rneklerin paralel-lerini, andr ve Viyana Havzas bulgular olarak dnmekteyiz.t-t

Fosillerin gmlme kurallar (taphonomy) zerinde yaplan bir tez a-lmas", sedimann teki ksmlarnda da devam etmektedir. Bylelikle,kaz sonunda yatamzn oluumu hakknda, sedimantolojik bilgilerin yansra, daha boyutlu bilgilere kavuacaz.

KAYNAKA

ALPAOUT, B. 1984. Paalar Ky Aratrmas-1983.II. Aratrma Sonular Toplants, zmir,16-20 Nisan 1984, s. 233-245. T.C. Kltr ve Turizm Bakanl Eski Eserler veMzeler Genel Mdrl Yaynlar, Ankara.

ALPAGUT, B. 1985. Paalar Ky Kezs-tsaa. VII. Kaz Sonular Toplants Ankara, 20-24Mays 1985,T.C. Kltrve Turizm Bakanl Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdr-l Yaynlar, Ankara s. 1-16.

ALPAGUT, B. 1986. Paalar Ky Kazs-1985. VIII. Kaz ve Aratrma Sonular Toplants,26-30 Mays 1986,Eski Eserler ve Mzeler Genel Md. Yaynlar s. 1-19.

ALFAGUT, B. 1987. Bursa PaalarKy Kazs 1986. IX. Kaz Sonular Toplantsi.t-Ankara,10 Nisan 1987, T.C. Eski Eserler ve Mzeler Genel Md. Yayn 1-14, Ankara.

ALPAGUT. B. 1987. Bursa Paalar Ky Kazs 1988. X. Kaz Sonular Toplants. 23-27Mays 1988, Ankara s. 1-15.

ANDREWS, TOBIEN, 1977 New mioeene locality in Turkey with evidece on the origin o.Ramapithecus and Sivapithecus. Nature; vol. 268. no. 5622 pp. 699-701.

(5) Ozansoy, F.1957, 1970, 1961; Andrews, P., Tekkaya, . 1980(6) Tekkaya, i. 1974; Andrews, P., Tekkaya, , 1976(7) Tekkaya, . 1974(8) Abel, 1902; Lewis, 1934; Andrews, Tobien, 1977(9) Brsoy, 1987

4

ANDREWS, TEKKAYA, 1976. Ramapithecus in Kenya and Turkey. Union Inter des sciencesPrehistoriqies et Protohistoriques. LX. e cogres, Nice, pp. 11-:26 France.

ANDREWS, TEKKAYA, 1980. A. revision of the Turkish miocene hominoid SivapithecusMeteai. Palaeontology, vol. 23, part 1. London.

EROL, OGUZ. 1985. Mustafakemalpaa-Paalar Ky memeli hayvan fosil yataklar dolaynnjeoloji ve jeomorfolojisi hakknda bir n not; 8 sayfa, 1 harita, 1 profil kesit. Ankara,1986.

ERSOY, A. 1987. skelet Kalntlarnn Gmlme Kurallar (Taphonomy) zerinde Bir aratrma. Lisansst Tez s. 1-101., 1987 Ocak A.. Dil ve Tarih-Corafya FakltesiPaleoantropoloji A.B.D. (Yaynlanmam tez).

OZANSOY, F. 1957. Faunes des mammiferes du Tertiare de Turquie et leurs revisiona stratig-raphique. BuIl. Min. Res. Explor. Inst. Ankara, 49, 29-48

OZANSOY, F. 1961. Ankara blgesi fauna teakubu etdnn esasl sonular,MTA Derg. no. 56,Ankara

OZANSOY, F. 1965. Etudes des gisements continen taux et des mammiferes du Cenezoique deTurquie. Mem. Soc. GeoI. France, Mem. no. 102, p. 89. Paris.

OZANSOY, F. 1970. risani karakterli Trkiye pliosen fosil pongidesi Ankarapithecus Meteai.TTK. Blt. cilt XXxV, say 133, Ankara.

SICKENBERO, BECKER-PLATEN, TOBENH. 1975. Die Gliederung des hheren Jungertiarund Altquartars in der Trkei nach vertebraten und ihre Bedeutung fr die interna-tionale Neogen-Stratigraphie. Geol. Jahrbucb, B. 15. 1-167, Hannover.

TEKKAYA, . 1974. Anadolu'da Tortoniyen yal yeni bir Antropoid (Primata Mammalia)tr. MTA Derg, say 83, pp. 194--210.

YALINKAYA, S., AFAR, . 1980. Mustafakemalpaa (Bursa) ve dolaynn jeolojisi, MTAEnstits, Ankara.

5

6

Resim: - Paalar kazs genel grnm

Resim: 2 - Paalar kaz alan genel grnm

Resim: 3 - Otyiyicilere ait bir boynuz

Resim: 4 - Fillere ait bir az dii

7

YARIMBURGAZ "1988"

Gven ARSEBUK*F. Clark HOWELLMihriban ZBAARAN

Giri

Yarmburgaz Maaras Istanbul ili, Bakrkyilesi snrlan iinde, Al-tmehir yerleim yerinden Kayaba kyne giden yolun kuzeyinde ve he-men kenarnda yer alr (izim: 1). Maara, Eosen kkenli karstik kiretaoluumlan iine almtr (Resim: 1). Yukanve Aa Maara olmak zereiki blmden oluur. Her iki maaranu az da batya, Sazldere vadisinebakar.

nce Kansu (Kansu, 1963), sonra Kkten ve Dolunay'n katlmlanylatekrar Kansu (Kaosu, 1972) ve daha sonra da zdoan'm (zdoan, 1988)gerekletirdii almalar (zdoan ve Koyunlu, 1986), Yanmburgaz'daPaleolitik a'a ait nemli belgelerin bulunduunu kantlamtr. zdan'.dan nceki almalarda burada her ne kadar Alt Paleolitik a bulgularsaptanamamsa da, Kaosu'nun yazlarndankendisinin bu maaramn ger-ek nemini sezinledii anlalmaktadr.

stanbul ve California niversitelerinin (Berkeley), ibirliiyle 1988 yazaylarnda gerekletirilen almalar, nceki aratrmalarn sonularmdorulam ve Yanmburgaz'n lkemizdeki (imdiye kadar bilinen) en eskiyerleim yeri olduunu da bir kere daha kantlamtr. Gerek zdoan'n

(t) Prof. Dr. Gven ARSbBK, Prehistorya Anabilim Dal, Edebiyat Fakltesi 34459,STA?"BUL

Prof. Dr. F. Clark HOWELL, Laboratory for Human Evclutionary Studies, Departmentof Anthropology, University of Caluomia, Berkeley, CA 94720, ABDMihriban ZBAARAN, M.A. Prehistrya Anabilim Dal, Edebiyat Fakltesi 34459,iSTANBUL '

(i) Yanmburgaz "1988" kazs, stanbul Arkeoloji Mzeleri Mdrl'nn bakanlnda,Prof. Dr. Gven Arsebk'n bilimsel denetim ve sorumluluunda 21.06 .1988 iie 29.07.1958tarihleri arasnda gerekletinilmitir. Kaz kurulu palcoantropolog Prof; Dr. F. ClarkHowell.jeomorfolog Prof Dr. Sm Erln, Y. Mlm. Mh. Alpaslan Koyuulu, teknik ressamJudith Ogden, alan yneticisi Mihrihan abaaran. M.A., arkeolog ve bilgisayar sorumlusu

9

1986 ylnda ve gerekse bizlerin 1988'de gerekletirdii kazlar, Yarmburgaz'da, Yukar ve Aa Maaralarda ayr ayr olmak zere 5'er m.'yi akntortullanmalarn bulunduunu gstermitir. Yarnburgaz'da henz ana ka-yaya ulalrm deildir.

Yarnbrgaz "1988" almalar

1988 yl almalarmz gelecee dnk olarak planlanm ve bu dorultuda gerekletirilmitir. ilk ylki almalarmzda zellikle mikro- vemakrofaunayla ilgili verilerin deerlendirilmesine arlk verilmitir (Resim:2 ve 3 ). Byle bir stratejinin uygulanmasnn nedeni, birka yl boyuncadevam etmesi ngrlen kazlarmz sonucu eitlemesi artacak olan AltPaleolitik a bulgular ve ele geme olasl kuvvetli olan fosil insan kaln-

Ouzhan 'Tannd, arkeolog olarak da adan Alptekin, Gnl Egeli ve Asl Kayabal'dan olumutur. Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdrl'n, stanbul Arkeoloji Mzeleri'ndenmeslekdamz idem Girgin temsil etmitir.

Kaz ekibimiz arkeologlar Kemal Adatepe, Dilek Bykdora, Ahmet Demirta, zdenIitan, Nilgn zbaaranve Aye Takran ile Ankara niversitesi, Dil- Tarih ve CorafyaFakltesi Paleoantropoloji Anabilim Dal rencilerinden Begm Gzeldou tarafndanglendirilmitir. Yanmburgaz "1988" fotoraflarnn gerek kaz! boyunca ve gerekse kazsonras ekim sorumluluunu Ahmet Boratav yklenmi ve bu g grevi baaryla gerek-letirmitir. Prof. Dr. Ouz Erol ve TBTAK'tan Do. Dr. Nzhet Dalfes Yarmburgaz"1988"e eitli ynlerden destek olmulardr.

T.C. Kltr ve Turizm BakanlEski Eserler ve Mzeler Genel Mdrl. stanbul Arkeo-loji Mzeleri Mdrl ve stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Dekanl bata olmakzere, yukarda ad geen kiilere Yarmburgaz "1988"in baars iin gsterdikleri anlay.destek, kolaylk, aba, emek ve zveri iin ayr ayr teekkr etmek zevkli bir bortur. Onlarolmasayd. Yarmburgaz "1988"in gereklemesineolanak yoktu.

zellikle vurgulamak istediimiz bir husus da, Yartmburgaz "1988" almalarnn eitlikurum ve kiilerin ilgi ve destei sayesinde balayp, tamamlanabildiidir. Trkiye TuringOtomobil Kurumu ile her kademedekiYerel Yneticilerin maddi ve manevi destekleri almalarmz mmkn klmtr. Ayrca SK Genel Mdr Yardmcs sayn Temel Belek ileElektrik ve Mekanik Daire Bakan sayn smail Bulut Tunasuyu Pompa stasyonu'ndanenerji salarnamza olanak tandlar. Maara'nnfiili klandrlmasn ise sayn Haluk Ak-baolu gerekletirdi ve tm almalarmz boyunca da desteini bizlerden esirgemedi.

Byk tahribata neden olan derine araytclanna kar bir emniyet tedbiri olarak Yanmbur-gaz maarasnn her iki aznn demir parmaklklarlakapatlmas TA Vakf ve Vakf'no dnemdeki Genel Sekreteri Prof. Dr. mit Serdarolusayesinde mmkn olabildi. Kodakrnleri datmcs Burla A.. ve Geyran Matbaa Mrekkepleri A.. Genel Mdr saynKemal Geyran'a da almalanmza gsterdikleri ilgi ve destek iin teekkrIerimizi sunanz.

Yanmburgaz "1988" almalarn ziyaret eden. yapc eletiri ve nerilerde bulunan Prof.Dr. Halet ambel, Prof. Dr. Ufuk Esin ve Do. Dr. Mehmet zdoan'a ayrca teekkrborluyuz.

10

tlarnn yerletirilecekleri ereveyi saptamak ve tm bulgular ait olduklarzamansal, iklimsel ve kltrel tabanara oturtabilmektir.

1988 yl almalarmzda, Yarmburgaz'da, bilgisayardan youn birekilde yararlamln ve bilgisayar programlar kaz buluntularnn daha son-ra yaplacak deerlendirmelerine ve yaynua ynelik olarak tasarlanm veuygulantr. almalarmzda, mikroomurgallar ve dier organik ka-Imtlarn yitirilmemesi iin devaml elemegerekletirilmitir.

1988 ylnda, Yarmburgaz'da farkl alanda kaz yaplm ve bunlarZ "1988", Y "1988" ve "V "1988" amalar olarak adlandrlmlardr(i-zim: 2).

Z "1988" amas, Aa Maara'nn hemen aznda yeralr. 3 x 4 m.boyutlarndaki bu amada -3.6 m. derine inilmi, ama iinde toplam 14tortusal birim saptanm, anakayaya ise ulalamamtr. Beklentilerimizinaksine, Z amasndan Paleolitik a'a ait youn bulgular elde edilmemitir.Burada, 4. birimden itibaren "temiz topraa" girilir. Amann 8 ve 12. birim-lerinden mikroomurgallara ait bol miktarda kalnt elde edilmitir. 6 ve 7.birimler arasnda bir kesinti vardr. Son iki birim (12 ve 13) paleosol (fosiltoprak) niteliindedir. Z "1988" amasnn toplu stratigrafisi Tablo: l'de,gney ve dou duvar profilleri ise izim: 3'de gsterilmitir (5 ve 8 no.lubirimler bu profillerde olmadklarndan izim: 3'de gsterilmemilerdir).

V "1988" amas, 1986 ylnda zdoan'm Aa Maara'da am ol-duu ve A. 71 adn verdii amann gney yarsnn 2.5 x 5 m boyutlarndaderinletirilmesiyle oluturulmutur. Bu amada yaklak 5 m. derine inilmiolmasna ranen, anakayaya ulalm deildir. V amasmn stratigrafisi,1986 ve 1988 yl almalarnn sonularnn birletirilmesi suretiyle Tablo:2'de, gney duvar profili ise izim: 4'de gsterilmitir.

Y "1988" amas ise 4 x 4 m. boyutlarndadr ve V "1988" amasnnhemen gneyinde yer alr. Burada gerekletirilen almalar, gerek Yarmburgaz'n katmanlama birimleri, gerek fosil faunas ve gerekse Alt Paleolitika kltr rnleri hakknda bilgilerimizin oalmasna byk katkdabulunmutur.Y amasnn dou taraf -byk bir olaslkla Kansu'nun Ya-rmburgaz'da gerekletirdii kaz alanna girdii iin- karktr. 1 c birimipaleosol niteliindedir. 5. birimden hem bol miktarda mikrofauna rneielde edilmi ve hem de iri dk talara rastlanlmtr. Y amasnda -2. 8 m.inilmi, anakayaya burada da ulalamamtr. izim: 5, bu amann ku-zey ve bat duvarlarn, izim: 6 ise 1 a biriminde saptanan baz bulgularnyatay dalmn gstermektedir. izim: 7 ise, ayn tr bulgularn bir alt bi-

II

rimdeki (1 b birimi) durumlarn ifade etmektedir. Y amasnn stratigrafisiTablo: 3'de zetlenmitir.

Kendi iinde bir btn oluturan Yarmburgaz'm Yukar ve AaMaaralar birlikte ele almdnda, mevcut tortullamanm 10 m.'yi atgrlr (Resim: 4). st Pleistosen ve Holosen'e ait tortulsal ve kltrel bi-rimler Yukar Maara'da younlamtr. Burada, yeniden eskiye doru Bi-zans, Ge Roma, Kalkolitik, Neolitik-, Epipaleolitik ve (Levallois etkili)Moustier evreleri mevcuttur. Bunlarn altnda, kaln bir birim olarak temsiledilen kalkerli ve kumlu maara topra vardr. Bunun altmda ise 2 m. dola-ynda, akarsu ortamnda olumu olan, kaln kum tanecikli bir baka birimerastlanr. Byle bir birimin -gnmzde, Yukar Maara'danyaklak20 m.kadar dk bir dzlemde bulunan- Sazldere vadisinin tabannn dahayksek olduu bir dneme iaret etmesi gerekir (Resim: 5). Bu da, doalolarak, ancak Pleistosen' de, bir buzularas ada, Marmara'nn seviyesiningnmze kyasla ok daha yksek olduu bir dnemde gerekleebilir.

Pleistosen'in eski evrelerine ait olup, iinde insan elinden kma kltrrnlerinin youn olarak bulunduu byle kaln bir maara katmanlamas,sadece lkemizde deil, Yakn Dou'da da ilk defa aratrlmaktadr. Maarann baz tortul birimlerinden yararlanmak suretiyle isotopik yntemlerletarihlerne yapmak olasl vardr. Nitekim, 1988 almalar srasnda AaMaara'dan alnan baz traverten rnekleri tarihlemelerinin yaplmas ama-cyla ilgili laboratuvarara gnderilmi, ancak sonular henz alnmamtr'.Fosil Memeli'lerin di minelerine dayanlarak ESR yntemiyle tarihleme a-lmalar da devam etmektedir.

Fosil hayvan kalntlar

Yarmburgaz "1988" almalarnda, ilgi alanmz oluturan dnem-lere ait birimlerden elde edilen fosil faunayaait n veriler aada zetlen-mitir. Deiik fauna trleriyle ilgili ayrntl almalarn uznanlarca sr-drldn, burada sunulanlarnyalnzca ilk almalarn sonucu olduunuzellikle vurgulamak istiyoruz.

(2) Do. Dr. Mehmet zdoan'danedinilen bilgiye gre, 1986 yl almalar srasnda, YukarMaara'dan alnan C14 rneklerinin Centrum voor Tsotopen Onderzook Grningen'de ya-plan tarihlerneleri Kalkolitik dnem iin G.. 5930, 6880 ve: 7330 yl, Neolitik iin ise G..7640 ile 9190 yllar arasnda deien deerler vermitir.

(3) Do. Dr. Mehmet zdoan'dan edinilen bilgiye gre, 1~86 yl almalar srasnda YukarMaara'dan (A. 41 amas; zdoan'u 15. tabakasn-elde edilen travertenin yurtdnda ger-ekletirilen T jL tarihlernesinin ilk sonular> 0.8 .milyon yl olarak saptanmtr.

12

Takmlara gre ana gruplar halinde ele alnan Yarmburgaz faunasnnbazi rneklerine ait dey dalm tablosu izim: 8 ve 9'da gsterilmitir.izim: 8 etilleri, izim: 9 ise toynakllar kapsar.

Omurgallar (Vertebrates) fKular (Aves)

Z ve Y "1988" amalarndan elde edilen mikrofauna arasnda kularaait kalntlar da vardr. Ku kemiklerinin ayrntl incelemesi henz balamanutr. Buna ramen, Z amasnn 3. biriminde slne (Phasianus sp.)ait olmas ihtimali olan bir uyluk kemiinin mevcudiyeti belirtilmelidir.

Memeliler (Mammalla) f Yarasagiller (Chiroptera) ve Bcekiller(nsectivora)

Yarasagillere ait kalntlara Z ve Y amalarnda, mikrofaunarun younolarak bulunduu birimlerde bol miktarda rastlarulmaktadr. Yarasagillerve bcekillere ait kalntlar henz uzmanlarca inceleme aamasndadr.

Kemirgenler (Rodentia)

Kemirgenlere ait kalntlar Z ve Y amalarnda mevcuttur. Bu konudakiayrntl almalar devam etmesine ramen, Yarmburgaz'da sincap, fndkfaresi ve hamsterin mevcudiyeti anlalmtr. Burada crlak sana (Crieetnserieetus) ait kalntlarnda ele gemi olmas ilgintir. Gnmzde bu hay-vana Yakn Dou'da rastlanmaz; soyu tkenmitir. Ancak, crlak sanaUbeidia'da, Pleistosen katmanlarnda rastlanld da bilinmektedir (Tcher-nov, 1986).

Tavanmslar (Lagomorpha)

Bu tr hayvanlar Z amasnn ll, Y amasnn ise 5. biriminde mev-cuttur.

Etiller (Carnlvora) fAygiller (Ursidae)

Yarmburgaz'da belirli bir ay trne, Ursus deningeri'ye, bol miktar-da rastlanlmaktadr (Resim: 6 ve 7). Ursus deningeri'ye ait farkl pek okkemik ele gemitir. Bu kemiklerin bulunu biimleri de ilgintir. Her eyden nce, btn kemikler mafsal balantlarndan ayrlm olarak ele gei-rilmitir. stelik, farkl bireylere ait olduklar saptanan baz ayn cins ke-miklere, birlikte, sanki bir araya toplanm gibi, rastlanmtr.

13

Y amasnn st, V amasnn ise 5. biriminden elde edilmi olan bazdi paralar bozaynn (Vrsus arctos) Yarmburgaz'da mevcudiyetine iaret eder gibiyse de, bu konuda kesin yargIara ulamak iin henz erkendir.

Kpekgiller (Canidae) IMosbach kurdu (Canis lupus aff. mosbachensis)

Mosbach kurduna ait olmas ihtimali kuvvetli olan kalnt Y "1988"amasndan elde edilmitir.

Tilki (Vulpes vulpes)

Y amasnn 1. biriminde, tilki olarak snflandrdmz bir tm sabirinci az diiyle, eitli ayak tarak kemikleri nevcuttur.

Kedigiller (Felidae)

Yarmburgaz'da kedigillerin youn bir biimde temsil edildii, ancakbunlarn iri rneklerine hemen hemen hi rastlarulmad sylenebilir. Y"1988" amasnn 4 ve 5. birimlerinden yaban kedisine (Felis silvestris) aitalt ene kemii ile bir kpek dii elde edilnitir. Ender bir bulgu olmasnaramen yaban kedisine Avrasya'da AIt Pleistosen'in sonlar ve Orta Pleis-tosen'in balarnda rastlanld bilinmektedir.

Tek parnakllar (Perissodactyla) IAtgiller (Equidae)

Gerek 1986 ve gerekse 1988 almalarnda, Yarmburgaz'da, Equuscaballus mosbacheusis adyla bilinen fosil ata ait kalntlar bulunmutur. Butr rneklere Avrupa'da Orta Pleistosen'de rastlanr. Equus caballus mos-bachensis'in Orta Pleistoser'in balarnda Avrupa'ya, Asya'dan gelmi ol-mas akla yakn gelmektedir.

ift parmakllar (Artiodactyla) i Geyikgiller (Ceervidae)Yarmburgaz'da kzl geyik (Cervus elaphus ssp.), alageyik (Dama sp.)

ve soyu tkenmi bir geyie (Megaceros veya Praemegaceros cr. verticoris)ait kalntlar ele gemitir.

Boynuzlugiller (Bovidae)

Bos IBison veya Bos (olaslkla Bos primigenius), orta boy bir antilop(olaslkla ceylan IGazella sp.) ve soyu tkenmi bir kei (Ibex) kalntlarda Yarmburgaz'da karlalan fosil hayvan rnekleri arasnda saylabilir.

14

Primatlar (Primates)

Y "i988" amasnn 1 c biriminden Homo tr bir insana ait (Homosp. indet.) tm fosil, bir sol alt kesici di (12) elde edilmitir (Resim: 8 ve 9).Kk tamdr. Ta ksm (m-d: 8.17 ve b-I: 8.46) olduka anmtr. By-le bir bulgunun gerek mevcudiyeti ve gerekse gnmze ula durumu, biz-leri, ileride insana ait benzer verilerinbulunabilecei asndan umutlan-drmaktadr.

Yarrnburgaz'da bu kesici diten baka insana ait bedensel fosil kalntya henz rastlanmamsa da, insan elinden kan Alt Paleolitik a kl-tr rnleri youn olarak ele gemitir.

Alt Paleolitik a'a ait kltr rnleri:

Yarmburgaz 1988 almalarnn en nemli buluntu gruplarndan birinide, kukusuz, Alt Paleolitik a'a ait kltr rnleri oluturur. almalarmz boyunca, sadece Y "1988" amasnn 7 farkl biriminden, konu edi-len dneme giren ta endstrisine ait 300' akn rnek, in situ durumda veilgili fauna ile birlikte ele gemitir. Ta endstrisini oluturan rneklerinyapmnda chert jakmakta, kuvarsit ve dier bakalam (metamorfik)kayalar kullanlmtr, Bir genellerneye gidilecek olursa, yonga tr aletler-de ounlukla ert jakmakta ve az miktarda kuvarsit, yontuk akl trrneklerde ise kuvarsit ve dier bakalam kayalarn yelenmi olduusylenebilir.

Yarmburgaz'n Alt Paleolitik a'a ait ta bulgular iinde gerek an-lamyla ikili yzey rnei -yani Acheul tipi rnek- yoktur. Tipolojik olarakdeil, yalnzca teknolojik adan ikili yzey gibi ele alnabilecek tek bir bu-luntu vardr. Bu tek rnei bizler "ikili yzey ncs" olarak snflandrdk(Resim: 10). Ayrca, yonga kartlmas srasnda Levallois ynteminin kul-lanldn gsteren kantlar da yoktur. ncelenen 330'u akn rnee gre,Yarmburgaz ta endstrisinin ana gruplar Tablo: 4'de gsterilmitir.

Yarmburgaz'n ta rnlerinin iinde, saysalolarak artklarn arbasmas doaldr (119 adet; tm ta buluntularnn % 35. Tsi). Younlukbakmndan ikinci grubu kullanlm yongalar (112 adet; tm ta buluntu-larnn %33.6's), ncy ise yonga aletler (45 adet; tm ta buluntularnn % 13. 5'i) (Resim: 11) oluturur.

Yarmburgaz Alt Paleolitik a ta endstrisi bir btn olarak ele alndmda yongalarn egemen olduu grlr. Yongalar iri ve kaba rneklerdeillerdir. Yonga aletlerin yaklak %25 'ini bileik amal-paralar oluturur. Baka bir deyile, ayn rnein birka farkl ilev iin amaland,byle oluturulduu ve kullanld anlalmaktadr.

15:~

Nitelikselolarak nemli br grubu oluturmalarna ramen, yontukakl ve benzeri rneklerin (Resim: 12) nicelik bakmmdan ok fazla olma-malarn doal kabul etmek gerekir (Tooth, 1987). Bu ana gruba giren r-nek says SA'dr (tm ta buluntularnn %15'i). Vurgu talar, ekirdek vedardan getirilenler (manuports) ise 7 tanedir (tm ta buluntularnn% 2.l'i).

Tablo: 5'de Yarmburgaz 1988 almalarnda, Y amasmdan elde edilenta endstrisine ait rneklerin trsel ve yzde dkm verilmitir.Tablo: 6'daise, Y amasmdaki 7 farkl birimden elde edilmi olan ta endstrisine aitbulgular, tortulsal birimler ve buluntu trlerine gre ayr ayr gsterilmitir.

Yarmburgaz'da amal olarak yarlm ve insan tarafndan belirli a-malara ynelikolarak kullanldklar anlalan iki organik kkenli rnek-ten de sz etmek gerekir. Bunlardan birincisi (izim: l O), dikine yarlm birkemiktir. st ksmnda izikler vardr, u ksmnda ise belirgin dzelti izlerimevcuttur. Dier rnek (izim: ii), bir geyik boynuzu parasdr. Boynuzunkrluas sonucu oluan uzun kenar gayet keskindir ve bu kenarda da kul-lanun izleri aka grlr.

Sonu

Yarmburgaz Alt Poleolitik a endstrisinde yongalar egemendir. Tmta buluntularnn % 17. i 'ini oluturan yontuk akl, vurgu ta, ekirdekve dardan getirileniere oranla, yongalar boyut olarak daha kktrler;ancak "mikrolit" zellii de gstermezler. Son 10 veya LS yldr elde edilenverilere gre, artk Alt Poaleolitik a'n belirleyici geleri mutlak ekildeyontuk akllar ya da el baltas kltrleri deildir. Son yllarda gerekletirilen baz almalar (Chavaillon ve Chavaillon, 1976; Isaac, 1976), zel-likle yonga tr aletlerin boylarnn yontuk akl ve el baltas tr rneklereoranla klmeye balamasnn Alt ve Alt IOrta Pleistosen'in belirli bir d-neminden itibaren grldn ortaya koymaktadr (Svoboda, 1987).

Yarnburgaz 1988 almalarnda elde edilen eitli bulgularn mutlaktarihleme sonularn salamay bugne kadar gerekletiremedik.rnek-lerimizin laboratuvar almalar henz sonulanmad. Ancak eldeki taendstrisi, mikro- ve makrofauna gibi farkl veri trleri, Yarmburgaz'n"imdilik" Alt IOrta Pleistosen ve belki de Orta Pleistosen'e ait olabileceineiaret etmektedir. Bu durum, Yarmburgaz'n lkemizin bugn iin bilinenen eski yerleim yeri olduunu ortaya koymakta, stratejik konumu nedeniylede Avrupa ktasnn yerleiminde de bir grev grm olabileceini dndrmektedir (izim. 12).

16

KAYNAKA

CHAVAILLON, J. ve N. CHAVAILLON, "Le Paleolithique ancien en Ethopie: Caracteres(1976) techniques de I'Oldowayen de Gembre i a Melka-Kontures", (DerI., .D. Clarke ve

G.Isaac), VISPP, [XC Congres, Colloque Y, s. 43-69, Nice.

ISAAC, G., "Early Stone Tools: An Adaptive Threshold", Problems b Economic and Social(1976) Arcl.aeology, (DerI., G. de G. Sieveking, I.H. Longworth ve K. E. Wilson), -s. 39-47,

Duekwortl,.London.

KANSU, .A., "Marmara blgesi ve Trakya'da prehistorik skan tarihi bakmndan aratrmalar(1963) (1959-1962)", Belleten, 27/4, s. 657-705.

KANSU, . A., "Yanmburgaz maarasnda TTK adna yaplan prehistorya aratrmalar ve{l972) Tuzla kalkolitiinde yeni gzlemler", TTK VII. Kongre Raporlar. s. 22-32, Ankara.

ZDOGAN, M. "Yarmburgaz maaras 1986 yl kaz almalar", V. Aratrma Sonular(1988) Toplants. II. BabakanlkBasmevi. s. 323-346, Arkara.

ZDOGAN, M. ve A. KOYUNLU, "Yanmburgaz maaras: 1986 yl almalarnn ilk 50-(1986) nulan ve baz gzlemler", Arkeoloji ve Sanat, 32/33, s. 4-14.

SVBDA, J., "Lithic Industries of the Arago, Vertesszllz, and Bilzlngsleben Hominids: Com-(1987) parison and Bvolutionary Interpretation", Current Anthropology, 28/2, 5. 219-227.

TCHERNV. E., "tes Mammiferes du Pleistocene inferieur de la Vallee du Jourdain it Oubeidi-(1986) yeh", Memoires et Travaux du Cetre de Recherche Fraals de Jerusalem, No. 5,

Association Paleorient, Paris.

TOOTH N., "The First Technology", Scientific American. 256/4, s.,104-113.(i 987)

17

i " s j ;; ~ ~ i .!lli i ,; ;; .! i 1 r h " ! ,~ i i a i

if

i ;, " .N a -: ";,

" ;;; .~ " ~ : ~ ~ ;,0.- e , " il , ~ !~ ~ f io ~ i g.:i! ~s ,.

.... ::: !; i. e i ,H ~ ,- ]~-~ .! ~ i1 , ~~- ii:; i''C 1) =E ~ i~ 00 ~. E~ h"- t i H e -I , ~e- i , i~ -'! i ~~ ~

i!g ! ~,," o; ~S ~ j

Y Amas TopluSrallgrarsl

o a/b Koyu kehvererglndEln (6) 6lk. kehvererglne (b) .deO.len, bolkiretal meoer toprao; reune

1 serms kahverengI, ksmen br-eleml, bolkretal rnaQGr topreQl; fun veAltPeleolltU:~~trjSI

i l Krmzms kehverengl,ezmk.terooklret8lmllf)lra topreQ j rene veAlt Pllleolltlk gendOstr1s1

i c Krmzms k,ohvrenglpleosol; fOUllOveAltPeleolttil: t(I endilstrls\

1 d i b'den 1 c'nin iine inen ukur; reuneve AltPeleolitik aQ endstrIsI

2 a/b Kesekli toprak veAt PllleolltlkOQ endstrisi (e).KtJ'(u :.lrll sar, ok kumluma)re topr8J (b)

3 e/b Khverenl e'se- lirasnda delilen sert11kbel:: mndon yeryerforklkll" !Stern, "OUkkreta peree-mm bulundUOU ve'b' biriminintebeuncecX)k.Unt teste-er-estlenen meQBre topr8Q;3 e'm reune. 3 tl ve b'deAIlPaleolitik. eO endstrisi

.. Kz lms renklelilkUntutel1 maQ6rtopraQl

5 Krmzms renkte,VC'Jun miktardetevendandUmetestt brm; bol mrcreune veol mkttrlil reuna

Tablo 3

Yar-mbur-gaa '"1966-: V AmasAletlerinin Trsel Datm

V,ta/eL/dardangetirilen

Salr/Kyc sat.

Ku\1lnlml$yong"

Arl.

Tablo: 4

'"

19

20

Yarmburgaz 1988 : "Y Amas" Tas EndstrisiI'Iurset ve YOzdedOkUmo)

iil:l s.m L'LLZLLLLi

Artklar 119 35.7

Kullanlmyongalar 112 33.6

Yonga aletler 45 13.5

Ycntuk akllar (Satr ve kyc satr-lar) 50 15.0

Vurguta, ceetroee ve dardan getlrl1enler 7 2.1

Toplam 333 99.9

Tablo: 5

Yarmburgaz -ee Ta Aetleri2:5 ...,-"'--

o YonKzlOJ'o, Ikmyij,~ij""jj,li B Di.l.lliliY""IIfD eru K...-.Il;jmij K"n.mlm,~ Yong. Diiz,tiYOI'!'lu

" .,-'''"'-,.".,,''--,-D 'ht;~l

D s.tv '" .';;~'~B Do. k'] o YU'g"T'j'D c>;\/~tll

! .","

.;....

,~-:"

..

...\

//.. ..

J~

Ymmburggz

Moorgs

'-

:~ILoo:o-

:iol

Ee25

a b c d

2

3

KEMiK- AY.-.KEMIK- Di~ER

T Di TA ALET

QOMAL TA

izim: 6

26

Y AMAS-lA

o b c d

-7&7

1 METRE

+"/,/,,,,-

/" ... ~ .......... ",,

.1,,,0\-\ +,

\\,\iii

'! TAHRiPEDiLMIt--- ALANi

i +i,,,\i\

\i,iiii

+

.. :-7.87.

3

2

OKEMIK-AYI

"",.. KEMiK -OiGERT DIS TA ALET

(JOMAL TAS

izim: 7

YAMASI-18

,~~'.~\k"

27

N 00

~V

ULP

ESP

AN

TH

ER

AF

ELl

SF

E1

I5U

RSU

SU

RSU

SC

AN

ISC

UO

NI

PA

NT

HE

RA

LEO

GO

MB

AS

Zo

-S

YL

VE

S-

HY

AE

NID

AE

SIR

AD

EN

ING

ER

IA

RC

TO

SL

UP

U5

XE

NO

.V

ULP

ESG

EN

SIS

CA

RA

CA

LT

RIS

NO

.

?

1O

2O

3O

OO

OO

O

40._

O

5

O.

6.0

i

?

7?

,

J.

.

8

-.' i

9? i

i

10

11 12

O

13

14 15

OO

16

~~~~~~~~~~

FA

UN

A

RN

EK

LE

Ri

-E

T

iLL

ER

iz

im8

Ov

AC

MA

SI

ev{A

.7li

.z DA4

0'

~

~R

GA

-A

PR

CA

PR

A!c

eRVU

s~~~~s

eauu

sB

O'

BO

VID

AE

ZE

llA

AEG

A-

DA

MA

AL

ET

LE

Rex

GR

US

?

1O

OO

2O

LLE

3O

O0

.O

LLE

4O

LLE

5

LLE

i

LLE6

?

7

lk

8?

LKi

9LK

10 11 12

O

LLE

13 14 15O

O16

~~-Vi~ft~~~~~,~

FAU

NA

R

NE

KL

ER

i-

TO

YN

AK

LlL

AR

iz

im9

oY

AC

MA

SI

V

(A7

1)

Z

OA

4Q

"

30

.5G

o

31

Resim - Yarmburgaz Maarasr'nr Sazldere vadisinden grnm

32

Resim 2 - Mikrofauna rnekleri.

Resim 3 - Makrofauna rnekleri.

33

34

Resim 4 - Aa Maara V (A. 71) amas

Resim 5 - Yanrrburgaz Maarasr'ndar Sazhdere vadisinin grnm

Resim 6 - Ursus deningeri'ye ait uzun kemikler

Resim 7 - Ursus deningeri'ye ait diler

35

36

Resim 8 - Homo sp. tndet.: sol alt kesicidi, nden.

Resim 9 - Homo sp. indet.: sol alt kesicidi, arkadan.

Resim 10 - kili yzey ncs.

37

38

Resim il - eitli yonga aletler

Resim 12 - Yontuk akl ve benzeri rnekler

1988 YILI KARAN KAZLAR

In YALINKAYA*

1988 yl Karain kaz1ar, Kltr Bakanl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Bakanl, Ankara niversitesi Aratrma Fonu Mdr-l ve Di! ve Tarih-Corafya Fakltesi Dekanl'nn izin ve parasal des-tekleriyle 29.7.1988 tarihinden balayarak 15.9.1988 tarihine kadar sr..mtr. 1

Sz konusu kazlara, Prehistorya Anabilim Dal Aratrma GrevlisiHarun Takran ve yine ayn anabilim dalndan 20 renci katlmtr.tKars Mzesi aratrmaclarndan Zhre Metin ise, Kltr Bakanl adnabyk bir titizlikle temsilcilik grevini yapmtr.

1988 ylnda 4. sezonunu gerekletirdiimiz Karain maaras kaz a-lmalar:

- Kaz ncesi almalar ve evre dzenlemesi.- Kazlar,

- Laboratuvar almalar,. - Yzey toplamalan. olmak zere drt ulamda toplanabilir.

Kaz ncesi almalar ve evre dzenlemesi

Bu kapsam iinde, kaz almalarna balamadan nce, dier sezonlar-da olduu gibi, maarann iinde ve nndeki taraada temizlik almalar

(*) Prof. Dr. In YALINKAYA Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi,Prehistorya Anabilim Dal, ANKARA

(1) Ad geen kurumlarnyetkili ve ilgililerine sonsuz teekkrlerimizi sunarz.(2) Beray Kocakundakr, nal Yaln, Emir Gkhan Bozkurtlar, Metin Karta1, Handan Uar,

Saadettin Trkkan, CengizTopaJ,OlcayKatrc, Asm Uslu, Serdar atrlar, AyhanBacanak,MehmetBaki Erfldan, Gngr zelik,nci Arslan,Aysel Aydii, Filiz Ezber,Funda Keskin,Sddka Namlr, Yasemin Gencer,JaleKarata kazya katlan rencilerimizdir. Kaznn hertrl faaliyetinde byk bir uyum iinde. titiz ve zverili almalarndan tr bata Ara.Gr. Harun Takran olmak zere ad geen rencilerimize ayr ayr teekkr ediyor vetakdirlerimi tekrarlyonm.

39

yaplm, maaraya kan keiyolu, k aylarnda zerini kaplayan moloz-lordan temizlenmitir. Yine, "E" gzndeki rnek sediman bloundan, ylboyunca eitli nedenlerden tr dJiklm olan topraklar, su altnda inceeleklerde elenmi ve ilerinde bulunan ve stratigrafik konumlarndan ayrlm olan kemik ve ta aletler toplanmtr. Bu buluntular, "1988 yl dkn-tleri" ulamnda snflandrlmve etdlk malzeme. olarak ayrlmlardr.

1987 ylnda maaraya ehir cereyarunn balanmas zerine ayn ylbalayan k dzeni almalarna bu yl da devam edilmitir.> Geen sezonkaz bitiminde toplanan seyyar hat, yeriden kaz yaplacak alana ekilnitir.

Yine 1987 ylnda dolgunun kuzey ynne kurulan ve kaz sonunda s-klerek, kazevine tanan metal iskele, bu kez rnek sediman blounun douyzne kurulmutur.

Kazlar

1988 yl kazlar:

- "E" gznde bulunan rnek sediman bloundaki arkeolojik kazlar;

- "E" gznn dou duvarna yaslanm olan dolgudaki profil te-mizlii olmak zere iki alanda gerekletirilmitir.

"E" gznde bulunan rnek sediman bloundaki arkeolojik kazlar

"E" gznde bulunan ve 1987 yl raporunda kazlma nedeni ile kazyntemi zerinde ayrntl bir biimde durularr' i i m. kalnlndaki rneksediman.bloundaki kazlara, 1988 ylnda da devam edilmitir. Tek plat-formlu metal iskele zerinde srdrlen kazya balarken, ncelikle karesaptamas yaplmtr. 1986 ylnda alan karelerin batsnda; 1987 kareleri-nin ise gneyinde yer alan i mZ lik yzey, A6 karesi olarak adlandnlrntr.Bunun hemen gney ynnde bulunan ve derin atlaklarla tahrip olmuksma ise, A7 karesi denilmitir. A 7 karesinin balangta ok kk biryzey parasn kaplamasna karn, kaz derinletike llerinin geniledii ve 16. arkeolojik seviyenin tabanna denk den ykseltide i /2 m-Jikbir yzeye ulat saptanmtr.

A6 karesinin dou ve bat kenarlar arasnda 0.50 m.lik bir eim farkbulunduundan, tm kare yzeyinde ayn arkeolojik seviyeye ulaabilmek

(3) Yalnkaya, 1989, s. 22. Bu alma, rencilerimizden Emir Gkhan Bozkurtlar ve AsmVslu'nun gayretleriyle gerekletirilmitir.

(4) Yalnkaya, 1989, s. 16-18.

40

amacyla, ad geen kare, a, b, c, d olarak adlandrlan drt eyrek kareyeblnmtr. Kaz balang kodu, gerek A6, gerekse A7 karelerinin herikisinde de "z" ykseltilerinin alnabilecei bir noktaya tanm ve balang kodu 5. 13 m. olarak belirlenmitir. Kazya, 5. 13 m. kodu zerinde bulu-nan A6c ve A6d eyrek karelerinden balanmtr. Her iki eyrek kareden5 arkeolojik seviye kaldrldktan sonra, 6. arkeolojik seviyede, 5.65 m. ko-dunda karenin tm yzeyi zerinde ayn arkeolojik seviyeye ulalmtr. 10.arkeolojik seviyeye, yani 6.05 m. koduna kadar A6 karesi aralksz olarakkazlmtr. Ancak bu kodda, bu kez A 7 karesinin kazlmasna geilmi vebu noktadan balayarakA 6 ve A 7 karelerinde, durumun gereine gre, ka-zya dnml olarak devam edilmitir. Zira kaz srasnda karlalanen byk sorun, dolgunun uram olduu tahribat nedeniyle yer yer yklma tehlikesi ile kar karya bulunuu idi. te yandan, ar derecede sertolan traverten kuaklarnn knlarak kazlmas srasnda meydana gelen kuv-vetli titreim, bu durumu daha da tehlikeli bir hale getirrnekteydi. Bu risklidurum gz nne alnarak gerek A 6, gerekse A 7 karesinde yerine gre ba-zen ayn seviyelerde, bazen de ayr seviyelerde basamaklar oluturularakkazya devam edilmitir.

Her iki karede de i6. arkeolojik seviyenin tabannda, yani 6.80 m. ko-dunda, byk bir olaslkla limonidie kapl salam bir zemine ulanca kazbu noktada braklmtr. Bylece 1986 ve 1987 yllarnda ulalan seviyelerevarlm oldu. rnek sediman blounun tepesinde yaklak olarak ancak 1.5n2 'lik kazlacak bir yzey kalmtr. Byk bir blm travertenlemiya dasertlemi olan bu ksmn 1989 ylnda kazlmas ngrlmektedir. Bu kalnt da kaldnldktan sonra, daha geni ve grece daha salam yapda bir alan-da "kartezyen koordinatlar" yani " boyutlu lm yntemi" ile allmasplanlanmaktadr. Ayrca, maara tavannda yaplacak bir parselasyon ilegenel bir gritlemeye gitme ve imdiye dein geici olarak dzenlediimizkareleri bu sisteme oturtma olanaklarnnaray da 1989yl kazs iin prog-ramlanm hususlarn banda gelmektedir.

rnek sediman blounda yaplan kaz sonucunda stratigrafik durumagenel bir bak yaplacak olursa, her iki karede de i 6 arkeolojik ve kabaca4 jeolojik seviyenin saptanm olduu grlmektedir. Kaz profilinde buseviyeleri akca grmek olanakldr (ProfiL. 1).

"E" gznn dou duvarna yaslanm olan dolgudaki profil temizlii

Hocamz Merhum Prof. Dr. . Kl Kkten'in yapt kazlardanartakalan ve yukarda sz edilen rnek sediman blou, 1985 ylndan bu yana

41

yeniden kazlmaktadr. Oysa bu blok, Kkten tarafndan, ziyaretilere vebilim adamlarna maarann stratigrafisi hakknda bilgi verebilmek amacylabraklmt. Ancak, drt tarafnn akta bulunuu ve yllarca kaderine terkedilmi olarak braklm olmas nedeniyle geni lde tahribata uramve gitgide daha fazla uramaktayd. Dolaysiyle ivedilikle kazlmas gereki-yordu. Kazlarak kaldrlmakta olduuna gre de, byle bir rnein bakabir yerde sergilenmesi gerei ortaya kmt. Bu gerekten yola karak,uygun ve elverili bir yer aranm ve sonuta maarann dou duvarnayaslanm olan dolgunun bu i iin en uygun nokta olduu grlmtr.Bu-nun zerine iskelenin yn douya doru evrilmitir. Ne var ki, allanalann ok tehlikeli ve atlaklarla rl oluu, iskelenin yetersiz kal, pro-fil temizliinin geni bir alanda srdrlmesi yerine, i m. geniliinde biralanda snrlandrlmasna neden olmutur.

Bu ksmdaki kaznn balang kodu gneyde 5.46 m., kuzeyde ise5.36 m. olarak saptanmtr. Bylece "E " gz dolgusundaki tabakalarnkuzeyden gneye doru eimi, bu kez de metrik olarak ortaya konulmutur.

Burada ilk aamada 6. arkeolojik seviyeye inilmi ve bu seviyenin taba-nnda 0.50 m. geniliinde bir basamak oluturulmutur. Basamaktan aadoru 6.80 m. koduna kadar inilerek 13. arkeolojik seviyenin tabannda,1988 yl iin kazya son verilmitir (Profil II). Arkeolojik ve jeolojik sevi-yeleri stratigrafik silsile iinde grmek amacyla yaplan bu temizlik almalar srasnda, kaznn A6 ve A7 karelerine paralelolarak srdrlmesinezen gsterilmitir. Bu yolla rnek bloktaki seviyelerin doudaki uzantlarnizlemek de olanakl olmutur.

Gerek rnek bloun, gerekse dou profilinin kazlarnn tamamlan-masndan ve kesitlerinin Harun Takran tarafndan izilmesinden sonra(Profil i ve II), amalar kaln naylon rtlerle kaplanarak koruma altnaalnmlardr. Bu arada, 1986 ylnda AI karesinin iinde ortaya kan dikit,dolgudan aa yuvarlanmamas iin elik tellerle maara tavanna balanarak askya alnmtr. 1989 ylnda bu dikilten yalandrma analizleri yap-trmak zere eantiyon alnmas ngrlmektedir.

Laboratuvar almalar

Her ylolduugibi, bu yl da kaz ekibini oluturan rencilerin bir ksm maarada kaz yaparken, zellikle kz rencilerden oluan dier birgrup, Mze Binas'nn karsnda bulunan ernenin etrafnda laboratuvaralmalarn srdrmtr. Bu almalar aadaki gibi zetlenebilir:

42

- Kaz topra, ait olduu arkeolojik ve jeolojik seviyelerin, kaz tari-hinin, kova saysnn ve kazy yapan kiilerin adlarnn zerine ilendiikk filerle belirlenmi kovalarla aaya tanm ve burada laboratu-var ahmalaryla grevli elemanlar tarafndan eitli kalnlktaki eleklerlesu altnda elenmitir. Bunu izleyen aamada, ilerinde bulunan her trlkalnt ayklanntr. Traverten matriksler iindeki buluntular ise, mekanikilemlerle kartlmlardr. Bu ilemlerden sonra buluntular, zelliklerinegre ya kimyasal naddelerle ya da mekanik ilemlerle temizlenmilerdir.Temizlenmi olan malzeme ait olduu kare ve arkeolojik seviyeleregre mar-kajlanarak tasnif edilmitir. Yanm kemikler, yumuakalar, hayvan ke-mik ve dileri, akmakta ve radyolarit paralar (alet, yontma artklar vedkntler) ayr gruplar halinde poetlere konmu ve incelemeye hazrlanmlardr.

- zellikle traverten matrikslerden karlan krk paralarn onarlabilir nitelikte olanlar tmlennitir.

- akmakta alet ve ekirdeklerin tipik olanlarnn izimleri yaplmtr'.

- Orta Paleolitik seviyede bulunan bir ocan planlar izilmi", ocaktalarnn tek tek lleri almarak zellikleri not edilmitir (izim: I).

- Bunlarn dnda, kaz srasnda her LO cm.de bir, bir profil izimiyaplm ve btn arkeolojik seviyelerin diyapozitifieri ekilmitir.

- Kaz srasnda arkeometriye ynelik baz almalar da gerekletirilmitir:

- Georgia niversitesi'nden Prof. Dr. G. Brook tarafndan maarann bir sarkt-dikit stunundan koparlanbir para, uranyum-toryum dene-mesi iin Amerika'ya gtrlmtr.

- Yine maarann tavanndan koparlan bir rnek de, tavandaki si-yahln kkeninin saptanmas iin, stanbul Teknik niversitesi Kimya-Metalurji Fakltesi retim yelerinden Do. Dr. smail Duman tarafndanstanbul'a gtrlmtr. Bu analizlerin sonular beklenmektedir.

Yzey toplamalar

1987 kaz sezonunda alnan karar dorultusunda",bu sezonda da ma-arann bulunduu tepenin yamalar zerinde dalm bulunan kaln-

(5) Ta aletler rencilerimizden Beray Kocakundak ve nal Yaln tarafndanizilmitir. Bubaarl izimler iin kendilerine teekkr borluyuz.

(6) Bu planlar Ara Gr. Harun Takran tarafndan izilmitir. Kendisine teekkrlerimizitekrarlyorum.

(7) Yalnkaya, 1989, s. 21.

43

tlar, kaz srasnda sistemli yzey taramalaryla toplanmtr. Bn buluntu-larn bir ksm eski kazlar srasnda yamalara atlm olan toprak ynlarnn iinden, dier bir ksm ise seki dolgusu iinden, bu dolgunun eroz-yona uramas sonucunda aa kmaktadr. Yaan yamurlarn sular,topraklar ykadka her yl ok sayda kemik ve ta alet yzeye kmakta veetrafa dalmaktadr. Bir sit alann evresinde arkeolojik ve paleontolojikmalzemenin kaderine terk edilmi olarak, bu ekilde etrafta srklenmesi,kaz yntemi ile badaamayacak bir durumdur. Kald ki, bu konumdakikorumasz kk buluntular, sit alanna gelen yerli ve yabanc ziyaretilertarafndan toplanarak, zel koleksiyonlara katlmak zere gtr1mektedir-ler. Gerek bilimsel, gerekse kltr kalntlarmzn korunmalar alarndanyola karak alnan karar gerei, kazya paralelolarak topladmz bu bu-luntular, yaplarna uygun yntemlerle temizlendikten sonra, markajlanarak"1988 yzey buluntular" ulamnda snflandrlnlardr. Bu buluntu grup-lar iindeki tipik paralar, stratigrafi iinden elde edilen benzerleriylekarlatrlmakta ve ait olduklar kltrler en azndan olaslkla belirlene-bilmektedir.

GENEL DEGERLENDRME

1988 yl Karain kazlarndan elde edilen buluntulara ve kltrel stra-. tigrafiye genel durumu iinde bakldnda yle bir n sonu karmak ola-nakldr:

A6 ve A7 karelerinin yalnzca ilk seviyesiGe st Paleolitik tipte alet-ler vermitir (Lev. lll, 2, 3, 5, 9, 10, 14, 15, 19, 20, 22, 23). Bu seviyeler,kuzeydeki karelerin ilk seviyesinin gneye doru devanun olutururlar.Bu tabakalar youn bir traverten rts kaplamaktadr. Kk dilgi vedilgicikler (Lev. 1/2, 3, 22, 23); zerlerinden dilgi ve dilgicikler alnm mi-nik ekirdekler (Lev. i 119) dikkati eken paralar arasndadr. Bunlar iin-de Ge st Paleolitik'i nitelendiren zgn alet tipi, srt devrik dilgiciklerdir(Lev. i Il, 5). Bu seviyelerelimizde bulunan C4 yalandrmasnagre, G..16.250 == 790 yl ile tarihlendirilmektedirler.

Her iki kare ve dou profilinde saptanan dier arkeolojik seviyeler, tek-nolojik ve tipolojik adan Orta Paleolitik tipte aletler vermilerdir. zellikleeitli tiplerdeki kenar kazyclar (Lev. II; III; IV 16) ve ular (Lev. IV 15;V), mousterien'in eitli evrelerini temsil etmektedirler. Ular iinde ok ileridzeyde bir iilik gsteren tipler, zellikle dikkati ekmektedirler (Lev. V i1,5). Endstri topluluu iinde zellikle diskler ve disk biimli ekirdekler(Lev. VI 12-8; VII 12-8) nemli bir grubu oluturmaktadrlar. 1985 yln-

44

dan bu yana yaptmz kazlardan elde edilen endstri topluluklar iindede bu durumu gzlemlemi bulunuyoruz. Bunu belki de, ilerde yaplacakalmalarn da nda, Karain'e zg bir nitelik olarak deerlendirebileceiz.

Bu arada, geen yllarn aksine, Levallois tekniine balayabileceimizyalnzca tek bir ekirdein ele gemi olduunu belirtmeliyiz. Yine piramitbiimliler de son derece az ve tipik deillerdir. 1987 ylnda A3a eyrek kare-sinin 4. arkeolojik seviyesinden ele geen yuvars bir ekirdein- bir ben-zeri de bu yl dou profilinin 6. arkeolojik seviyesinde bulunmutur (Lev.VII / I). Bu da dieri gibi, ele geen ekirdeklerin-en by ve en kalniarndan biridir.

Dilemeli aletler, n kazyclar, takalemler (Lev. LV /1,3) ve ta del-giler de ok az sayda temsil edilmektedirler. A7 karesinin 6. arkeolojik se-viyesinden elde edilen buluntu topluluu iinde bulunan bir tip ise, oldukailgintir (Lev. IV /7). Biimsel yaps ve teknolojisiyle u ile ta delgi ara-snda bir form gstermektedir. Bunun rneklerine eski kazlardan gelen bu-luntular iinde de rastlanlmtr. Bu tipin Karain'e zg bir tip olup 01-nad konusu da zerinde nemle durulmas gereken noktalardan biridir.

Bugne dein ele geen buluntularn nda, yontmata aletlerin l-mleri, micro-nousterien grmz desteklemeye devam etmektedir.Byk boylu paralar yok denecek kadar azdr (Lev. VI/I). Ancak bu durum,bir gelenek devamllndan ok, kullanlan hammaddenin niteliindenkaynaklarnaktadr. nk, Karain insarlar akarsukenarlarndantopla-dklar akmakta akllarn yontmulardr. Byle bir hanmaddedenb-yk boylu taunalklarn elde edilemeyecei aktr.

1988 ylnda toplam 5531 adet akmakta para ve ok sayda yontmaart ve dknt ele gemitir.

Yine daha nceki yllarda olduu gibi, btn tabakalardan ok saydayanm ya da yanmam hayvan kemii ele gemitir. Bunlar iinde zelliklekei trnden hayvarlarnKarain insanlartarafndanok tketildikleri gz-Iemlenmektedir.v

Bu yln en ilgin buluntusu, A6 ve A7 karelerinin snrnda saptananbir ocak kalntsdr. Bu kalntnn "E" gz iindeki konumunu belirlemek

(8) Yalnkaya, 989, s. 9, Lev. III 12.(9) Kazda ele geen hayvan kemikleri, Ankara niversitesi Tp Fakltesi retim yelerinden

Sayn Prof. Dr. Eref Deniz tarafndan incelenmi ve kendisine yardmc olan Ara Gr.HarunTakran ile birlikteyayma hazrlanmtr. Kendilerine bu katklarndan tr kazmadna teekkr1erimizi sunuyorum.

45

amacyla aldmzllere gre, "E" gznn kuzey duvarna 5 m. gneyi-ne 8. Lo m.; dou duvarna 7.5 m.; bat duvarna ise Lo m. uzaklkta olduusaptanmtr. Ocak kalnts, ta paralarnn st ste dizilmesiyle oluturulan bir duvar ile temsil edilmektedir (izin: I). Bu duvar, byk bir olaslklaocan kuzey duvardr. Sz konusu duvarn ta dizisinin st snr 10. ar-keolojik seviyede belirmeye balam, taban ise 12. arkeolojik seviye ze-rine oturmaktadr. Yani ocak bu son seviyeye ait olmaldr. Bylece 12. ar-keolojik seviyede gerek bir oturma tabannn saptandndan sz edilebilir.Bu taban 6.40 m. kodunda bulunmaktadr.

Yanma olayndan arta kalan izler, bu ocan gney duvarnn, daha n-ce yaplan kazlarla fark edilmeden kaldrldn dndrmektedir. Szkonusu mevcut duvar, dolgu iinde batya doru ksa bir uzant yaptktansonra, gneye doru dnyor gibi grnmektedir. Ne var ki, kazlnaktaolan dolgunun durumu ve konumu, oca olduu gibi yerinde brakmay yada bunu izleyerek kaz alann geniletmeye olanak vermemekteydi. Bu ne-denle kalmt fotoraflarla grntlendikten, btn talarm koordinatlarsaptandktan, ayrntl izimleri yapldktan ve gerekli analiz rnekleri alndktan sonra kaldrlmtr. Gelecek ylda, dndmz gibi, ocan snrlarnn genilemesi durumunda, yeni ksmlar plana eklenerek genel du-rumun ortaya konulmas olanakl olacaktr.

Tamam ele gememi olsa da, bu duvarn insanlar tarafndan dzen-lendiinin ve gerek bir ocaa ait olduunun olduka ak kantlar bulun-maktadr. Bunlar yle sralayabiliriz: .

- Duvar oluturan .talann byk bir blmnn kalker olmasnakarn, aralarnda kuvars paralarnn yerletirilmi olmas, bunun maaratavan dknts olmayp, yapay, bir baka deyile insanlar tarafndan ge-tirilmi olduunu gstermektedir.

- Ocan ii ve evresinden ele geen ok saydaki yanm kemik, ak-makta ve kmr paracklar, yanma olaynn ak izleridir.

- Talarn baz yzlerinin kzlrntrak bir renk alm ve yaplarnnbozulmu olmas, bunlarn atee maruz kaldklarn gstermektedir.

- Talarn biimleri incelendiinde, hemen hemen tamamna yaknbir ksmnn altlarnn dz oluu, bunlarn rastgele deil, bilinli bir ekildeseilerek st ste konulduklarn kantlamaktadr.

- Ayrca ocan i ksmlarna denk gelen topran sertlemi olmasda, sya maruz kaldn gstermektedir.

46

Bugne dein yaptmz kazlarda arkeelejik seviyeterin hemen hemenhepsinde, eitli derecelerde yanm kemik ve akmaktalar saptanmtr.Dolaysiyle Karain insanlarnn atei kullanmayve onu retmeyi bildiklerinikesinkez syleyebiliyorduk. Ne var ki, bugne dein Karain'dehatta Anada-lu'da Paleolitik a'a ait dzenlenmi bir ocak izine rastlamann mmknolmadn da ifade etmik.t'' Karain'de saptanan bu ocak kalmts, Ana-dolu Orta Paleolitii'nde bulunmu ilk organize ocak kalints oluuyla nikbir buluutudur. llerde yaplacak kazlar ve analizler bu buluntunun gerek-liini pekitirecek izler verebilir.

KAYNAK

YALINKAYA Im.-. "1987 )'111 Karain kazts", X. Kaz Sonuran Toplants I, Kltr veTabtat Varlklarn Koruma Bakanl, Ankara 23-27 Mays 1988, Ankara, 1989,s. 15--36.

(lO) Ynlnkaya, 1989, s. 21.

47

KARAiN.8B-E

A6-A'I Doq u kenar profili N

(,,90 ;:.

EL]

5,3DArl

0,';[

o,','i

AM"5,JO

AH S- h,lJ

6,J!J

AH 2S i,D

o,H

i\ H 11

A'-, Le

"H 15

AH 12

A ~ 10

f, H 3. S.50

/\H ,see

Ah \10

AH 55.~O

AH?~90

:=-, ._"... _....

'. \

r

.)-- ,..-. ,"- eso. \

, lll> 'lt';;;'"-:....

~.,~~.~-_ll-~. __

PRc:Fi

50 -ouc.o.

48

KARA IN. 88- E. .

DOGU PROFIL

6.J:: '

......~ ..

6.60 c _

N~--

5.35 rn

AH'

AH 2

AH3

AH'

" AH 5AH6

AH 7

AH"

i "'-+t->-i

iH~j cakrrextas

ili! Katkere-tas

!m~~2:~;;1 Kemik

D "ravarteo

_ Kuars

III atlak ve oyu-dar

PRFi,- JI~~-iO 25 sncrn

n.rasoren

49

_

ad~z--- t--,g

-- ~

~,

~i

50

LEVHA 1

KE.88A5d/3-5

13

~~ , ..... -

KE.88.DP/";-3

KE88.A7/39

KE.88A7/35

KE.88.DP/1-2 KE.88.DP/1-7

KE.8B.DP/H

~'7 [) lB~- ~~--~_19Q_- 20

'~_~ =-!' ; .,_....-~ ,;:i~~. ;,'- ~ - c-: ~,,~,c' ~ - ~ ... , .., i:-''ce.: ~- KE.BB.A6d/3-18

KE.88.DP/1-L KE.88.A7/9-9 KE.88.':' 7/3-8

@' .: ~2- -. I 2~2 [J\ - ~=- 2~3 ID.:/~ . 0 ~ -;> ,~' ~ -~. " _' ~':,.... :'. - .'.' '"'- ...-:... : -e, - _ '-- Ir" ~ ~ . N N ~~.'- KE.88.A6/6-3 KE.88.A6d/1-:2 KE.88.A6c./1-11

o 1. 2 3 4 5cm. 111

51

LEVHA ii

2

,~~ KE8B.A5/10~2 KE88.DP/13-2

111

i:~

3

KEse.A?I'-'KEBB.A 6/6-11

5

6

KE88A7/10-5

, '~:KEBB.A617-6

52

KE.88.A6/613

3

------~

~ KE.88.AGc/I.-7

5

KE.8B_A6/112

o

LEVHA Ili

2

KE.88.A 7/10-7

6

KE.88.A6/9~S

2

53

KE88A6/1O

4

LEVHA tV

~'J ()'(jKE 88 A6/9 KE.88.A6/9-7

5

KE.88.A6c./5-1.

6

KE 88.A517-S

KE.B6.A6/N

111

7

54

i ii i~i '~_ ~

KE.88.A7/S-'

3

KE BB.A6/9-i.

s

111

LEVHA V

2

K EB8.A6/6-S

KE 88A6/8-7

i i .i i, i

~...1JP.

o 2 3 ; Sc rn.

6

KE88A6/9-1G

55

"N-

K E S8.0P/l0-16

KE8aDPI1~2

KE5B.AGd!4-7

KE88.A6/1D-3

6

", (

"\,,' '" ==""'"

KE8B.A6/6-3

5

-~~KE 88.A6a/S-l

, ,

o 2 3

111

4 Scrn.

56

LEVHA Vii

KE8!.DP/11-5

KE B8.DP/6.9 KE BRD?113-10

KE 88.DP/13-12

o 2 3

a

1/1~

-e-s,~

KE9B.A6/1-~

57

1988 YILI AYN KAZLAR

Halet AMBEL*Robert J. BRAlDWOODMehmet ZDOCANWulf SCHlRMER

Diyarbakr ili, Ergani ilesi, Sesverenpnar (Hilar) ky yaknlarndayer alan ayn Tepesi kazlar 1988 yl ilc 13. dnemini tamamlamtr.lkemizin en eski yerleme yerlerinden biri olan, gnmzden yaklak 9bin yl ncesine, "lk Tannc KyTopluluklar" dnemine ait olan ay-n yerlemesinde toplam olarak 5300 ma kadar bir alan kaz ile ortaya kartlm durumdadr. Bu durumu ile ayn, Yakn Dou'daki adadier yerleme yerlerine oranla en iyi tannan, en gvenilir bilgiyi veren kazyeri olarak ayr bir neme sahip olmutur. Bunun yansra ayr, gerekuzun ve kesintisiz kltr sreci, grkemli ve dzenli yap kalntlar, kendinezg buluntu topluluu ve bunlarn yarstt toplumsal dzeni ile, Suriyeve Mezopotamya'daki adalarndan ayrlmakta ve Gneydou Anadolu'-da Neolitik adn verdiimiz yerleik yaamn samidndan daha kkl vekendine zg bir yapya sahip olduunu kantlamaktadr. ayn'nde alm alan, btn geniliine ramen, tm yerlemeninancak %20'sini temsiletmektedir; bu, Yakn Dou'nun en geni alm ayn yerlemesindebilereneccimiz daha bir ok eyin olduunu gstermektedir. Nitekim bu ylda, hi beklenmeyen ilgin buluntu ve yap kalntlar vermeye devam et-mitir.

nceki yllarda olduu gibi ayn kazlan stanbul niversitesi Pre-historya Anabilim Dal adna, stanbul-Chicago ve Karlsruhe niversitelerinin oluturduu "Gneydou Anadolu Karma Prehistorya Projesi" kap-

(~) Prof. Dr. Halet AMBEL Birinci cad. 212 Arnavulky!iSTAXBULProf. Dr. Robert J. DRAIDWQOD, 0454 E-700 N. La Porte ndana 46350, ABDDo. Dr. Mehmet ZDOGA~ Kutlugn sok. 61 Sultanahmet/STANBULProf. Dr. wur SCHIRMER, Luss sr. 17, 75 Karlsruhe 41, F. ALMANYA

59

samnda gerekletirilmitir. Bu yl kazlarunza parasal destek salyanEski Eserler ve Mzeler Genel Mdrl, stanbul niversitesi RektrlAratrma Fonu (DETAM) ile Edebiyat Fakltesi'nc, yakn ilgilerini esir-gemeyen Prof. Sevim Bykdevrim ilc Edebiyat Fakltesi Dekar ve Yne-tim Kurulu yelerine ok ey borluyuz. Kazrlanmrza nemli destek salyanARTE Reklam Ajans ve zellikle Sayn RfatAras'a, Sayn Genel MdrAhmet zgne'inahsndaToprak Mahsulleri Ofisi'ne en iten teekkrlerimizi sunanz. almalarmz srasnda, bata Blge Valilii olmak zere,Diyarbakr Valilii, Ergani Kaymakaml, Diyarbakr Mzc Mdrl'nden yakn ilgi grdk, her trl sorunumuzun zm iin yaptklan kat-klar iin teekkr borluyuz.

Ekibimiz Do. Dr. Mehmet zdoan'm bakanlnda, Prof. Haletambel'in Proje yrtcl. Chicago niversitesi'nden Prof. Dr. RobertBraidwood ile Karlsruhe niversitesi'ndenProf Wulf Schirmer'in katld,Asl zdoan'm arazi sorumluluunuyklendii kaz kurulundan olumutur. Mimari izimleri Werner Schnuchel, Martina Sickcr, Andreas Bohnertile Henning Baurmann, ama ynetimi Erhan Bakc, Michael Davis, AyeTakran, Kerem inan ve Ahmet Demirta tarafndan yrtlm, kendi-lerine Bekir Grdil yardmc olmutur. Fotorafekimini Mimar Sinan ni-versitesi'nden Sleyman Belen ve Zafer Grr, envantererne iini DilekBykdora denetiminde Elif Gl ile Ebru Altan stlenmitir.

ayn insan kemikleri zerindeki deerlendirme almalarn yr-ten Hacettepe niversitesi'nden Do. Dr. Metin zbek bu yl arazi almalarna da katlm, kendisine Hsran Yaar yardmc olmutur. Ekibirnizeksa. bir sre iin katlan, Chicago niversitesi'nden Fizik Antropolog Prof.Jane Buikstra ve Usa Leuschner, doku analiz uzman Anree Wood, kendikonularndaki yeni gelimeleri aktararak nemli katklarda bulunmulardr.Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl'nn alma1armza gstermiolduu ilgi ve anlay sayesinde bu yl ekibirnize Dr. Fuat arolu da katlm, ham madde ve yatak analizleri konusunda teden beri eksikliiniduyduumuz bir boluu gidermitir. Sayn Aye Zlkadirolu bu yl eki-birnize Bakanlk uzman olarak katlmtr. Yaptklar zverili alma iintm ka ulanlara teekkr ederiz.

1988 Yl almalarnn Amac

nceki yllarda olduu gibi 1988 yl almalarmz da 1984 ylnda sap-tam olduumuz prograrn uyarnca srdrlmtr. Bu ylki arazi almalar "kafatash yap" ve ana topraa inmcyi amalayan amadaki ilerin bi-

60

tirilmesini, anak mleksiz yerlemenin en son evresini oluturan "geniadal yaplar" dneminin tam olarak anlalmasn, bat kesimde de "zgaratr planl" evreye inilmesini ngrmekteydi. Elimizdeki olanaklar l-snde bu program geni lde gereklemitir. Bu yl ayrca yayn hazrlbata olmak zere ayn buluntularnneitli ynleri ile inceleme, analizve deerlendirmesi zerinde youn bir program da ngrlmt; eitlinedenlere bal olarak bu i ancak ksmen gereklemitir. '

1988 ylnda yaplan kaz almalarn u ekilde zetleyebiliriz:

1- "Kafatasl Yap"

Yapnn ilk ortaya kt 1981 ylnda, iinde 70 kadar insan kafata-sndan baka bir ey bulunmad iin bu adla anlan, yaynlara geen vebilim dnyasnda ilgi uyandran bu yapda, bilindii gibi daha sonraki kazmevsimlerinde kafatas kadar dier iskelet paralarna da rastlanm, ancakbu ad ok ksa bir sre iinde yerlemi olduundan yapnn ad deitirilmemiti. 1987 yl ayn raporundan da grlecei gibi geen yl yapnn5. ve en eski evresi olduunu sandmz kat da geni lde alm ve buyla, ileri youn olarak kemik dolu olan baz birimlerin boaltlmas kal-mt. Bunlar 3. yap katnn en batsndaki mahzen, 4. ve 5. evrelere aitkemik ukurlaryd. Her birimdeki kemiklerin younluu ve genelliklekemiklerin ok kt durumda olmas almalarnbyk bir zen ve sabrla,dolays ile de ok yava olarak yrmesine neden olmaktayd. Bu yl almalar ekibimizdeki fizik antropologlarn denetiminde, dolgulardaki btnkemik dzlemlerinin ayrntl olarak belgeleneceiekilde srdrlmtr.Bu yl yapda allan tm alann yalnzca 5 m2 kadar olduu, bu alana100 kadar insana ait kemiklerin sktrlm olduu ve kazsnn 1,5 ay sr-m' olmas, almann gln akca ortaya koyar.

Bu yap ile ilgili olarak bu ylortaya kartlan yeni sonular grmezdennce, yapnn kendi iindeki geliimini, bir hatrlatma olarak ksaca zetle-mekte yarar vardr:

a) En stte ok bozuk durumda, kukulu baz duvar izleri veren, vetalarn arasnda dikili bir ta bulunan tahrip evresi. Bu ta molozunun ayrbir yap katn m, yoksa yapnn tahribini izleyen bir evrede, olaslkla "b-yk meydann" hazrlam srasndaki tesviye ilemine mi ait olduu anlalamamtr,

b) BM 2 A evresi: kuzeyde, tabanar ta deli 3 oda ve gneyde genibir avludan oluan, iddetli bir yangn ile son bulan yap. Odalarn iinde70 kadar kafatas, avluda da byk sunak ta bulunmutur.

61

c) BM 2 B evresi: 2 A yapsnn hemen altnda, hemen hemen ayn plan.da, ancak bir az daha kk olan yap. Dolgusunun byk bir ksmBM 2 A tarafndan tahrip edilmi, tme yakn, ya da para halinde bazinsan iskeletleri vermitir.

d) BM 2 C evresi: Kuzey ksm sal talar ile deli tek ve uzun bir me-kandan oluan yap. Byk bir olaslkla gney ksmnda gene bir avlu yeralmaktadr. Salta demenin iine, kuzey duvarna kout olarak dikilibyk talar yerletirilmitir. Demenin altnda 4 mahzen gibi hcre bu-lunmutur. Hcrelerin yan duvarlar yer yer dzgn byk blok talar iledesteklenmi ve salta demenin talar da bunlarn zerine yerletirilmitir. Daha genice olan hcrelerde, stteki taban desteklemek iin, oday boy-dan boya blen, hatl gibi uzun talar ya da blmeler yer almaktadr. Batdan sayarak 2. hcrede kafatas olmayan tm bir kadn iskeleti ile yeni domu bir bebek, 3. hcrede ufak paralar halinde ok sayda insan kemii,en doudaki 4. hcrede ise kark baz iskeletler daha bulunmutur.

e) Yuvarlakduvarl yaplar ve ukurlar: Esas BM yapsnn hemen ku-zeyinde i ie iki yuvarlak duvar, tabanlar ve bu tabanardan alm eitlikemik ukurlar bulunmutur. BM 2 C yaps tarafndan yardan kesilmi

.durumda olan bu eski evrelerin plann kesin olarak anlamak olanakszsada, en az iki, byk bir olaslkla 3 yeniden yapm safhas olduu anlalmaktadr.

1988 ylnda BM 2 C evresine ait yapnn, yani 3. evrenin en bat mah-zeninin boaltlmasma allmtr. Tm genilii 2 x 1.10 m. olan mahzenienlemesine ortadan blen ve stteki salta demenin paras durumundauzun bir ta bulunmaktayd. Bu tan, mahzenin kuzey ve gney duvarlarmmi yzne yerletirilmi birer dikili tan zerine oturtulduu anlalmtr.1988 ylnda bu mahzende, sz konusu olan tan yalnzca dou ksm, yanirnahzenin dou yars belirli bir dzleme kadar boaltln ve kaz bu dz-lemde braklmt. Geen yl alan ksmda, 20-25 cm. kalnlnda hemenhemen yalnzca uzun kemiklerden oluan bir dolgu kaldrlm, dizili durum-da insan kafatasarnn bulunduu bir dzlemde kaz brakJ.mt. Bu ylilk olarak mahzeni blen byk ta kaldrlm ve bat ksmda kafatasarile ayn dzleme getirilmitir. Buradaki dolgunun bir az daha farkl olduu,uzun kemikler ile birlikte, kafatasar ya da kafatas paralar ve dier ke-mikler de bulunmutur. Mahzenin her iki yars da ayn dzleme getirildik-ten sonra 987 ylnda bulunan kafatas deme yeniden alm, bunun me-kann bat ksmnda devam etmedii, buna karlk bu kesimin erikin veocuk kafataslar ile kark durumda ok sayda eitli kemik ile dolu olduugrlmtr. Kemiklerin ekli, kiri gibi byk ta yerletirildikten sonra,

62

mahzenin st kapatlmadan nce yukardan ieriye dkldkleri izleriimivermistir.

Bu aamadan sonra kafatasar da kaldrlm ve mahzende tek dzlemolarak iniImitir. ilk olarak her trl kemik ve kemik paralar ile dolu ka-ln bir dolgu geilrni, bunun altnda, mahzenin bat ksmnda, ksmen dierkemikler ile i ie girmi durumda yan yatan bir kadn iskeleti, douda isegene yerletirilmi gibi duran kafatasar bulunmutur. Bunlar da kaldrldktan sonra gene, yukardan dklm izlenimi veren, kark kemikler vekafa paralarndan oluan bir dolguya rastlanmtr. Kemiklerin byk birksmmn balayc dokular tm ile rdkten sonra buraya konduu bel-lidir, ancak bunlar ile birlikte, aya da dahilolmak zere tm bir bacanbulunmas, ve bu bacan daha et dokusu rmeden atlm olduunun bel-li olmas, mahzene atlan kemiklerin tek bir uygulamay deil, ok eitliolaylar yansttn gstermektedir. Bu dzlemin de altnda ok kk ke-mik paralarndanoluan bir dolgu daha geilmitir:Ksmen bunlar ile bir-likte ksmen de bunlarn altnda, sanki paketlenmi gibi istifler halinde d-zenli bekler oluturan ok sayda uzun kemik bulunmutur. Bunun altndaise ana toprak gelmitir.

Mahzende bulunan kemiklerin durumu, dou yardakilerin stteki kirita yerletirilmeden dzenli olarak konduunu, daha sonra kiri gibi odaystten ikiye ayran byk tan yerletirildiini ve geri kalan kemiklerin deieriye, odann bat kenarnda dkldn gstermektedir. Deiik dzlem-lerde deiik tr kemiklerin bulunmas, byk bir olaslkla bunlarn ayrayr getirilip dkldn gstermektedir. Kemikler dklrken, byk birolaslkla, olabildiince fazla kemii sdrabilmek amac ile, mahzenin ba-tsndan dousuna doru, kiri grevi gren tan altndan bir itme yaplmtr.

Mahzeni evreleyen duvarlardan bazlar, zellikle bat duvar, mahze-nin stnden 75 cn. kadar derinlikte kesilmekte, duvar talarnn altna dabaz kemikler girmektedir. Buna karlk kiri tan tayan iki dikili ta anatopran iine kadar girmektedir. Bu durumda mahzenin en alt dzlemlerin-de bulduum.uz keniklerin bir ksmnn, 4. ya da 5. evreye ait daha eski ke-mik ukurlarnn kalnts olduunu, dikili talarn ise, salamlatrmak ama-c ile 3. evrede derine kadar gmldn dnebiliriz. Bu durunda, ola-slkla 4 ya da 5. evre yaps daha batda da devam etmektedir.

BM yaps ile ilgili olarak 1988 ylnda yaplan dier alma da kemikukurlarnn boaltlrnasdr, ilk olarak gneyavluda, olaslkla BM 2 c yada 2 b evresine ait, 1987 ylnda temizliine balanan ukur tm ile alarak

G3

kazlmtr. ap i m. kadar olan ve avlu tabannn altnda olan bu ukurda1987 ylnda ok kk paralar halinde youn bir kemik dolgusuna rastlarrrut. Bu yl da, gene kk paralar halindeki kemiklerle birlikte en az 8 bi-reye ait ocuk ve erikin kafatas paralarna rastlanmtr.

Yaplan 3. alma da, yuvarlak duvarn ortasnda, olaslkla 4. evre ta-bannn altnda 1987 ylnda bulunmu olan byk ukurun temizlenmesidir.5. evreye ait olduunu sandmz 2,50 x 0,80 cm. boyutlarnda ve oldukas olan bu ukurda ok kk kemik paralar ile birlikte tam kafalara, par-a halinde atlm iskeletlere de rastlanmtr. Ana topraa alm olan u-kurun kenarlar ksmen svanmtr.

Bu ukurun altnda, ksmen ana topraa girmi durumda bir duvar par-as bulunmutur. Duvarn byk bir ksm BM 2 kuzey duvar tarafndankesilmi olduu iin ne tr bir yapya ait olduu anlalamamtr; ancakbu duvar BM yapsnda 5. safhadan da eski bir yapm evresinin olduunukantlamaktadr; bu durumda gneyavluda bulunan ukurlarn bazlarnnbu eski evreye ait olabilecei dnebilir.

Bu yl da kazlan ksmlarda insan kemiinden baka buluntuya ok en-der olarak rastlanmtr; bunlarn arasnda ok iyi iilik gsteren ift deliklisi1indirik boncuklar gelmektedir. Gerek iilik, gerek biimsel zellikleri ba-knndan ayn diziye ait oldklar belli olan bu boncuklarn bir ksm mah-zende kemikler ile kark olarak bulunmu, dierleri ise kuzeydeki kemikukurunda ele gemitir. Bu yl mahzende, tak olarak kullanlmak zere de-linmi byk bir deniz kabuu da bulumuutur.

BM olarak adlandrlan "kafatasl'.'yapnn yorumu, insan kemikleriile ilgili deerlendirmeler sonulanmadan hemen hemen olanaksz gibi gzk-mektedir. Do. zbek yapda 1987 kaz mevsimi ortalarna kadar bulunankemiklerin 251 bireye ait olduunu, bunlarn her iki cinse ait hemen heryataki insanlar temsil ettiini ve hemen hi birinde darp ya da yaralama izigrlnediini sylemektedir. Bir tahmin olarak 1988 yl sonuna kadar kan kemiklerle birlikte bu yapnn eitli evrelerine ait elimize 450-500 kadarbireye ait kemiin getiini, yapnn eski safhalarna ait dolgularn geni l-de eksik ve tahrip edilmi durumda olduunu da dnerek, burada esa-snda en az bin kadar insann para ya da tm olarak gmlm oldu-unu syleyebiliriz. skeletlerin buraya konu amac ne olursa olsun, YaknDou'daki en nemli ve ilgin insan klt yaps olduu kukusuzdur.

2- YerlemeninBalang Dnemi le lgili almalar

ayn yerlemesinin en eski dnemlerini daha geni bir alanda ince-lemek amac ile 1987 ylnda, hyk dou kesiminde 27-28 jM-N plan ka-

64

relerinde derinleilmi ve 1987 yl sonunda "zgara tr planl" yap evre-sinin en altna kadar gelinmiti, Bu yl ilk olarak zgara planl yaplarn eneski olduunu sandmz GH yapsnn son duvarlan da kaldrlm, bununaltnda, ayn'nde daha nce rneini hi bilmediimiz, dkme kerpi du-varl, hafif yangn geirmi bir baka .zgara planl' yap izine rastlanmtr.ok bozuk durumda ve paralar halinde izlenebilen bu yapnn plan tamolarak kmamsa da, d duvarlan olmayan en ilkelzgara plan tipine ben-zedii belli olmutur. Bununla ayn dzlemde, biraz daha gneyde, oca veilik yeri ile tipik bir zgaral yap avlusu bulunmutur; ancak bunun kerpiyapya ait olup olmad kesinlik kazanmamtr.

Izgara planl yapnn altnda, bir ksm 1978 ylnda alm olan yuvar-lak planl RA yapsnn tm bu yl temizlenmi, yapnn en az 2, olaslkla3 yenileme evresi olduu, ukur tabannn ana toprak iine gmk olarakald, tabannn dzgn bir ekilde svand ve yer yer kk aytalanile doldurulduu grlmtr. Bunun dnda en eski evreye ait baka biryapya rastlanmam, ancak baz ukurlar bulunmntur. Bylelikle bu kesim-de geni bir alanda ana topraa kadar iniImitir. '

3- Izgara Planl BykYap

Hyk dou kesiminde, 26-27/M-N plan karelerinde 1984 ylndabyk ve olduka iyi korunmu izlenimi veren bir zgara planl yapya rast-lanm,' ancak zaman yetersizliinden yap temizlenmeden braklmt.Yapnn daha fazla anarak tahrip olmasn nlemek iin 1988 ylnda buyapda geni apl bir temizlik yaplm ve bu tr yaplarn geliimi ile ilgiliolduka nemli sonular elde ec1ilmitir.

Yapnn stnde, ayn gei evresinin, ukurlar tarafndan bozulmuta deme ve duvarlan, bunun hemen altnda gei evresi ile en son zgaraplanllar arasnda gei tr olan "kanall" yap trne ait bir baka yapnnkalntlarna rastlanmtr. Izgara planl yaplara gre ters bir ynde uzananbu kanal yap GP olarak tanmlanmtr. Bunun da altnda, imdilik 2 yeni-leme evresi belli olan ve GR yaps olarak tanmladmz esas zgara planlyap gelmitir. Bu duruma gre bu kesimdeki tabakalanma u ekildedir:

3. tabaka: hcre planl yap evresine ait .bYk meydan

4. tabaka: Gei evresinin son ksmna ait EB yaps

5. tabaka: Gei evresinin ilk ksmna ait ta deme, moloz ve ukurlar

6. tabaka: zgara planl-gei evresi dnemine ait kanall GP yaps

7. tabaka: Izgara planl GR yaps.

65

Bu yl temizlendii kadar ile GR yapsnn esas zgara duvarl kuzey veiki blml avlulu gney ksm olmak zere birinden olutuu grlmtr. Yapyn ve dier mimari ze1likler bakmndan dier son dnem zgaraplanl yaplar ile benzemektedir. Ancak kuzey bmde, zgara duvarlarnzerinde ok iyi korunmu durumda killi ve kireli bir taban bulunmuturki,bu ayn'nde bu tr yaplar ile ilgili olarak saptanan nc taban rneidir. Tabann zerinde tek dizi talardan yaplma blmelerin olduu, altndada, taban tayan ve zgaralara aykr ynde destek duvarlar olduu grl-m, taban bu yl kaldrlmadankaz braklmtr.Avlu ksmnda ise, birin-ci blmde gene iyi korunmu, bir taban, tabann altnda da biri ocuk ol-mak zere 2 iskelet bulunmutur. Bu tr yaplarn taban altnda ilk kez insaniskeletine rastlanm olmas asndan bunlar olduka ilgintir. Gneydekin avlu ise, dier zgara planl yaplarda olduu gibi kk blmelere ayrlm durumdadr ki bu hcre gibi blmelerden birinin iinde 3. bir iskeletedaha rastlanmtr.Yapdaki iskeletlerden birinin yannda krmz a boyas(okr) topanlarna rastlanmtr. 1978 ylnda gene bir zgara planl yap av-lusunda bulunmu olan iskeletin yannda da a boyasna rastlanmt, Yapile ilgili almalara ileride devam edilmesi dnlmektedir.

4- Hyk Kuzey Kesimindeki almalar

Hyn kuzey kesiminde 1987 ylnda, ayn asndan nem tayan soruna yant aramak amac ile balatlan almalara, bu yl da 25-26!K-L amalarnda devam edilmitir. Hatrlanaca gibi bu kesimde

a) Hcre planl yaplar ile byk meydan arasndaki iliki ve meydannkuzeybat snnru belirlemek,

b) anak mleksiz hyn en son evresi olan "geni odal" yaplarile ilgili ok eksik olan bilgilerimizi artrmak,

c) Hyn eski toporafyasm anlamak iin de anak mlekli hykile olan ilikiyi saptamak amac ile almaktayd.

Bu yl ilk olarak 25 ve 26 K amalarnda anak mlekli dneme ait kalanson dolgular da kaldrlm ve iki hyk arasndaki gei yzeyi belirlenmitir. Buna gre anak mlekli dnemde eski hyk yamacnnyer yer kesil-dii ancak hi bir zaman dik bir yamacn olmad be1li olmutur, anakmlekli dnem ile ilgili tam bir yapya rastlanmamsa da byk ta duvar-lara ve yuvarlak ocak yerlerine rastlanmtr. Karlatrma malzemesi ek-sikliinden kesin olarak tarihleyemediimiz bu anak mlekli dnemin,Amuk A-B Koyu Yzl Akl Mallara benzeyen malzemesi nedeni ile 6.binin balarna, Halaf ncesi dneme ait olduunu dnmekteyiz.Ancak,

66

geen ylki raporda da belirtildii gibi, kk yumrucuklar ile bezeli olan kap-larnn benzerlerini baka hi bir kaz yerinden tanmamaktayz,

anak mlek ncesi Neolitik dnem ayn yerlemesinin, hemenyzey topra iindeki en son evresi, nceki yIlarda "geni odal" yap ev-resi olarak tanmlanm, ancak ok bozuk bir durumda ele getiinden,gerek plan ayrntlar, gerekse tabakalanma sreci ile ilgili bir ok sorun daortada kalmt. i 987 ylnda, greli olarak iyi korunmu bir alanda balayanalma bu yl da devam etmi, bu evrenin en az 3 yap katndan olutuu an-lalm, ve DO olarak tanmladmz, greli olarak iyi korunmu bir yapda bulunnutur. Bu evrede, hcre planl yap 'cvresindcn gelen meydannvarln koruduu, ancak ilk balarda olduu gibi dzenli bir tabana sahipolmad da anlalmtr.

Geni odal yap evresi ile tipik hcre planl yaplar arasnda, plan zel-likleri bakmndan gei ya da geliim srecini yanstan ve bu nedenle "hc-re-geni odal gei" dnemi olarak tanmladmz, en az 3 mimari tabaka-dan oluan bir dnemin varl kesinlik kazanmtr. Bu ylki kaz almalar daha ok bu gei dnemi zerinde younlamtr. Bu srece ait 1987ylnda ortaya kan yanm DT yapsnn altnda, EA olarak adlandrdmzkaln duvarl byk bir yap bulunmutur. Yaklak i2 x 6 m. boyutlarndatek byk odadan oluan bu masif yapnn dou duvar boyunca payandagibi yuvarlatlm keli knt, ortasnda da 4 platform ya da paye bu-lunmaktadr. Payelerin yapmnda yer yer yass ta bloklar kullanlmtr;Yapnn taban, yer yer akIlardan da yararlanlarak, olduka dzensizbir grnmdedir. iddetli bir yangn geirmi olmasna karlk ilevinibelirtecek hi bir buluntu vermernitir; ancak gene de burann bir konut ol-madn syleyebiliriz. EA yapsnn hemen altnda, gene kaln duvarl, DKyaps olarak tanmladmz bir baka yap daha belirrni, ancak bu yltam olarak alanamtr.

Ayn alanda, yukarda sz edilen yaplarn hemen altnda, hcre plan-l yap evresine ait, DS ve CT olarak tanmladnuz iki byk yap bu yltmyle almtr. Bunlardan DS yapsnn bir ksm 1987 ylnda aakm, ancak zaman yetersizliinden tm kazlamamt. Yapnn byk"meydandan, hafifykseltilmibir kaldrm ile. ayrld, neydana dar tara-f gelecek ekilde yerletirildii anlalmaktadr. Yap, birbirine kk geit-ler ile balanan 6 hcre ve kuzey tarafndaki gerice bir giri mekanndanolumaktadr. iddetli bir yangn geirmi olan yapnn duvarlarnn alt ksmlar ta, st ise boyutlar olduka byk, kerpiten yaplmtr. Mekan-larn iinde bulunan aletlerin bir ksm ayn iin olduu kadar dier ilkNeolitik kaz yerleri iin de yeni olan trlerdir: ok iri doalcam yongalar,

67

ki bunlardan bazlarnn bir kenar kazyc ya da satr gibi dzeltilmi, ba-zalt ve kiretandan yaplm byk boyaletler, akmaktandan eitlialetler vb. Yapnn ilgin zelliklerinden biri de, iddetli yangn sonucu ker-pi zerine km eitli organik maddelerin izleri, ya da kalplarnn bu-lunmu olmasdr. Bunlarn arasnda en nemlisi kiretandan bir alet ileboynuzdan orak gibi byk bir sapn zerinde grlen kuma izlerielir. Herne kadar kuma izlerinin incelenmesi henz yaplmamsa da, bunlarn gev-ek dokulu ve lifli bir kumaa ait olduu ve sz konusu aletlerin etrafna sa-rlnu olduu anlalmaktadr.

Bu evreye ait bu yl alan ikinci yap, CT olarak tanmladmz,genebyk neydannkuzey kenarnda yer alan, meydandan hafif ykseltilmibirkaldrm ile ayrlan yapdr. Yapnn gney ve gneydou kesimleri 1970 ylnda alm ve daha sonra amalarn derinlemesi ile birlikte kaldrlmolduundan tm olarak grme olana bulunamamtr. Ancak plan ze-rindeki birletirmelerden 6 ya da 9 hcresi olduu, kuzey ksmnda 2 genimekan olduu anlalmaktadr. Hcrelerin evresinde yapnn ta duvarlaryer yer i m. ykseklikte ele gemi, gene baz duvarlarn zerinde de kerpiksmlar bulunmutur. Yapnm duvarlarndaki ta ve kerpi iilii, rgyntemi olduka farkllk gsterir. Baz duvarlarda talar "balk srt" ola-rak yerletirilmi, bazlarnda ise dz rg kullanlmtr. st yapda ise,bazen dkme kerpi, bazen 50-70 cm. uzunlukta byk kerpiler kullanlmtr. Baz duvarlarn zenle svand grlmtr.

CT yaps ile ilgili olarak ortaya kan en ilgin zellik, yapya giriisalyan 7 basamakl ta bir merdivenin, ok iyi korunmu durumda ele ge-mi olmasdr. Merdiven yapnn dou d duvarna bitiik olarak, basamak-lar yass talardan, talarn birbiri zerine bindirilmesi ile yaplm, d y-zne de kk talardan zenli bir destek duvar yaplutr. Bylelikle b-yk meydandan gelip, koridor gibi dar geitten geip dorudan merdivenile CT yapsnn, hcrelerin zerindeki esas oturma katna klmaktadr.Merelivenin zerinde, esas yapya giri geni bir ta platform ile gereklemektedir. Daha nceki yllarda hcre planl yaplarn esas oturma dzlemi-nin hcrelerin zerinde, kerpiin balad dzlem ile bir olduunu ve girilerin kuzeydou kede olduunu bir varsaym olarak ileri srmtk; CTyapsnda bulunan merdiven, platform, ok iyi korunmu hcre duvarlar bugre kesinlik kazandrmtr.

Ayn blgede, gerek DS, gerekse CT yaplarnn altnda, hcre planlyap evresinin daha eski dnemlerine ait yaplar belirmeye balamtr; an-cak bunlar 1988 yl iinde tam olarak alamad iin burada tanmlanmayacaklardr.

68

5- Bat Kesimdeki almalar

Hyk bat kesiminde, 20 IL-N amalarnda,300 m2 lik biralanda ya-p trlerinin deiimi ve yerleme dzenindeki gelimeleri izlemek amacile 1984 ylndan beri srdrlen almalara bu yl da, snrl olarak devamedilmitir. Hatrlanaca gibi, 1987 yl kaz mevsimi sonunda kaz alannnkuzeyinde 9 . tabakaya inilmi, burada D yaps olarak tanmladmz, z

. gara planl yaplar ile gei evresi yaplar arasndaki sreci yanstan, de-me altnda kanallar bulunan ve Urfa'daki Nevala ori yaplar ile tam birbenzerlik gsteren ilgin bir yapya rastlanmt. Kaz alannn gneyindeise 9 ve LO. tabakalara ait zgara planl GT yapsnn en st yap kat almt.

Bu yl ilk olarak D yaps kaldrlm ve kaz alan GT yapsna kadartesviye edilerek dzletilmitir. Yaklak 200 m2 lik bu alanda byk bir yapya rastlanmam, alann byk bir ksmnda, ate ukurlar da dahil olmakzere ok sayda ukurun, ilik yerinin, kk demelerin bulunduu grl-mtr. Bu durumu ile kaz alan, ayn'nn bat kesiminde grmeye altmz ak avlularn grnmn sergilemektedir. Ancak, daha nceleribu tr alanlarda tanmadmz, ta temelsiz, kerpi ve ince dallardan yaplm kulbe gibi kk yaplarn varln gsteren 2-3 m. genilikte yan-m alanlar ve taban izlerine de rastlanmtr. Tabanlar ilebirlikte gnlkkullamn ile ilgili ok sayda alet de bulunmutur. Bu alanda yaplan almalar ayn yerlemesiningnlk yaants, ilikleri ile teknolojisi ve yer-leme ii kullanm alanlarmn dalm gibi ilgin konularda bilgi verecekniteliktedir. Ancak, bu konular ile ilgili salkl yorumlarn yaplabilmesi iin,buluntularn ayrntl analiz ve dkmnn bitirilnesi gerekmektedir.

Kaz alannn gney ksmnda, GT yapsnn st yap kat kaldrlm,altnda, GTC olarak tanmladmzyap katnn almasna balarmtr. Buyapmn da, stteki ile hemen hemen ayn planda olduu, hafif bir yn deiiklii bulunduu grlntr. Yap kazlrken zgara duvarlarn zerinde,en az 3 kez yenilenmi tabann mevcut olduu grlm, ve 2 . tabannkrmz a boyal olduunun anlalmas zerine, yapmn gelecek yllarda ta-bam ile birlikte tm olarak almasma olanak salamak amac ile kaz dur-durulmu ve taban koruma altna alnmtr. ayn'nn adaolan dieryerleme yerlerinde krmz renkli a boyas tabanara zaman -zaman rast-lanm olmasna karlk ayn'nde ilk kez bu kadar iyi ve belirgin birekilde rastlanntr.

6-- DE Yaps le lgili almalar

1985 kaz mevsiminde, 18 M amasnda yann bir yapya rastlanm,kerpilerin zerinde hasr, ip vb. izlerin ok iyi korunmu olduunun grl-

69

mesi zerine, o ylki olanaklarmz yapda ince bir temizlik yaplmasna el-vermedii iin yapnn almasndan vazgeilerek, koruma altna alnmt.Ancak, aradan geen zaman sresinde, doal etkenlerin bu ilgin yapy andrnaya baladnn grlmesi zerine bu yl, programda olmamasna ramen, yaprun temizlenmesine geilmitir.

Yaklak olarak 6,5 x 4,5 m. boyutlarnda olan bu yapnn, mevcut ksmnn ukur gibi zemine gmk olduu, duvarlarnn temelinde oldukazensiz olarak yaplm bir ka sra ta temel bulunduu grlmtr. Yaptek bir mekandan olunakta,duvarlarnzerinde, ok yand iin hangi yn-temde yapld tam olarak belli olmayan kerpi bir st yap yer almaktadr.Odann ii de yanm kerpi molozu ile dolu olarak bulunmutur. Mekanngney duvarnn LO cm. kadar anda, duvara kout olarak uzanan 125 x100 cm. boyutlarnda ve 45 cm yksekliinde, byk kerpi bloklarn dik o-larak konmas ile yaplm, ii sval bir blme bulunmutur. Kenarlar oluturan kerpilerin st bitimleri, zenle yuvarlatlnu olduundan, bu blmeyigerek yksekliinde bulduumuz anlalmaktadrr. Yan duvarlarda kerpi-lere takviye olarak demet haline getirilerek balanm saz ya da karnlara darastlanmtr. iddetli fakat dzgn olarak yanm bu blmenin ilk olarakbir frn olduu dnlm, ancak, eitli nedenlerden bunun olamyacabelli olunca, olaslkla bir anbar olabilecei arlk kazanmtr. Nitekimbunun batsnda, iz olarak daha kk blmelere, dnda, kuzey ve batsnda ise ok sayda yanm tahl kalntsnarastlanntr.Eer bu gerekten birambar ise, ayn'nde ilk kez tahl depolamak ile ilgili bir yap bulunmuolmaktadr.

DE yapsnn dier bir ilgin buluntusu da, mekann kuzey ksmnda,66 x 58 cm. boyutlarnda ve yaklak 40 cm. ykseklikte bulunan masa gibitoprak platformdur. Esas olarak keleri yuvarlatlm drtgen bir plaruolan bu platformun, gneydou kesinde 15 cm.lik kk bir knts var-dr. st yzeyi el ile bastrlarak svanm, eperi, tekne gibi hafif kenar ya-pacak ekilde ykseltilmitir. nce bu platfornun bir ilik olduu sanlm,ancak ii aldnda, ortasnda kilden ikinci bir teknenin bulunduu, butekronin iine tam bzlm durumda ve ar yanmbir iskeletin yerletirildii, iskeletin ayak ucuna akmaktave doalcamdan baz aletlerin brakld, zerinin nce bolorganik katkl, kil ve kireli bir madde ile rtld,ve kaln lifli bir ip ile baland ve daha da sonra zerine kerpi toprandanyaplan ve platformun son biimini veren rtnn yapld anlalmtr.Platformun altnda ise, kk talardan yaplm bir taban bulunmak-tadrr. skeletin zerini kaplayan rtde, henz analiz yaplmacl iin, ni-teliini bilemediimiz siyah bir madde srld, bunun yanma olay srasnda eriyip, yandan oda tabaruna kadar akt izlenmitir.

70

ayn ile ada dier baz kaz yerlerinde, duvar kenarlarmdaki se-kilerin iine iskeletlerin ya da kafataslarmm yerletirildii bilinmektedir;ancak ayn de dahil olnak zere hi bir yerde bu tr bir platform ii g-rtye rastlanmanutr. kinci ilgin olay ise, iskelet ile birlikte, l armaangibi braklm olan aletlerdir ki, bu da, kafatasl yap dnda, evii-tabanalt olarak 150 iskeletin bulunduu ayn iin yeni bir olaydr.

DE yapsnn dier buluntulanudaha ok tme talar, havan ellerigibi, olaan gnlk kullanm ile ilgili ara-gere oluturmaktadr. Ancakyanm moloz iinde, yangn srasnda kaamayarak yanm izleriimi veren,fakat kemiklerinin bir ksm eksik olan, ikinci bir iskelete daha rastlanmtr.

7l

72

~-~" e-;; o

l""CD

MN

NN

i

i! t;

iii!

._._._._..J

..,!

ii

ccccCT>

'::OZ

'o>--cu.

.,i/

/

i

,

73

Resim 3 Yuvarlak planl RA binasnn ukur taban ve oda ii dolgusunun yar kalkmdurumu

Resim 4 - Ayn yapnn taban tamamen temizlenmi durumu

74

Resim 5,6 -c-Izgara planl GR yaps ile zerindeki kan-all GP yaps, ve ayn yapnn GP kalk-tktan sonra ortaya kan taban ile grnm

75

Resim 7 - Hcre planl, merdivenli CT binas

Resim 8

76

Kaz alannn kuzey kesiminde yer alan nde EA~ dousunda CT binalar

Resim 9 - Kafatash yapnn batdaki taban alt hucresi iindeki kafataslan, taban yarkalk mi durumda

Resi;" LO - Kafatash yap ayn hcrenin taban tamamen kalktktan sonraki grnm

77

Resim - Deniz kabuklarmdan bir gerdeneenin bulunu ekli

Resim 12 - DE binas, nde iinde-iskelet bulunan "kil masa", arkada ambar

78

ALET TOPlULUGUTOOL KT

" '. " , '\' ..... ",' ':'~'",' ::'

--. \:.l'

~-"":"'4~':"'----'~'/"'" ',,;.:~~~ ;

KAFATAs r';J~~;,;;;,ii;;;,,,,,,,,~,SI

KURUAY HYG KAZILARI, 1988 ALIMA RAPORU

Refik DURU*

Kuruay Hy'nde31 Temmuz-Ix Eyll 1988 tarihleri arasndayr-tlen i . dnem ahmalar ile 1978 ylndan beri, kesintisiz devam eden ka-zlar bitirilmitir. t.u Edebiyat Fakltesi adna, Eski Eserler ve MzelerGenel Mdrl'nn byk ldeki parasal desteiyle srdrlm olankazlarn son mevsiminde, Edebiyat Fakltesi Dekanl, Trk Tarih Kuru-mu Bakanl ve Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Bakanldabaz!nemli harcamalanmz karlamtr.

Bakanlmz altnda Dr. Glsn Umurtak, mimarlar Aye ve SreyyaSaruhan, arkeologlar Muharrem Kc, Semra Koak, rencilerimizHakanzelik, Deniz Usta, Oya enkardeler, Berna Tuncer ve fotoraf Gvenrkmez ile Genel Mdrlk Uzman, Arkeolog Mustafa Oral Erbay'danoluan kaz kurulumuz, bir yandan hykteki almalar gelitirirken, teyandan Kuruay kyndeki kampmzda, kaz sonularnn yayn iin ge-rekli izim ve dier ileri tamamlamtr. Programlanan ilerin byk bl-m yaplm,mevsim sonunda kaz! alannn etraf tel rg ile evrilerek, h-yk terkedilmitir. . ..

Son kaz mevsiminde almalar, hyn kuzey ve kuzeydou kesim-lerinde younlat. Bu alanlarda 1987 kaz mevsiminde baz. temeller izlen-mi, ancak bunlarn planlar tam anlalamadan kazlar bitmiti. Bu ylkuzey yamataki toprak atma yerinin hemen bitiiinde derinleiidi ve szkonusu 1987 duvarlar izlendi. Bu kesimde hyn en eski yerlemelerineait olduunu saptac1mzve 12. yap kat adn verdiimiz temeller bt-nyle ortaya kartld. Erken Neolitik a'a (EN) tarihlediimizve okuzun bir sre baz ekler ve dzeltmelerle kullanlan bu yaplarn en az ikimimarlk evresi geirdii anlalmtr. 12. katn eski olan yapm evresinden,bugn kuzey duvar yamatan aa umu olan byk bir ev ele gemitir

(*) Prof. Dr. Refik DURU, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji ve Sanat TarihiBlm, Protohistorya ve nasya Arkeolojisi Anabilim Dal, Fen. PIT jiSTANBUL

81

(Resim 1; Resim: 2/1). Dtan da uzunluu IOm. ve genilii 8 m. civa-rnda, trapez planl olan evin d duvarlar 1 m. kalnlktadr. Evin herduvar bir baka usta tarafndan farkl byklkte talar ve teknikle rl-mtr. Kap yeri belli deildir. Oda iinde, taban zerinde ok sayda ezgita ile el deirmeni paralar bulunmutur. Bu yapya bir sre sonra, doudan ikinci bir ev eklenmitir (Resim: 2/2). Bu ikinci evin temelleri birincinintemelinden biraz yukarda kalmtr. Daha kk olan evin dou duvarhafif kavislidir. ki evarasnda geii salayan bir kap bulunmaktadr. Odaortasnda at nal planl bir ocak ile deiik yerlerde ate yakma yerleri sap-tanmtr. Bu odada da pek ok ezgi ta in-situ durumda ele gemitir.

12. katn st evresinde ilk iki eve gneyden bir baka yap birletiri