yahya kemal'de tarih ve Şiir 1 Ömer Çakir 2 history and poetry in

Çank r Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2(2): 125-150

Yahya Kemal’de Tarih ve iir 1

Ömer ÇAKIR 2 Çank r Karatekin Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat Bölümü

Özet

Yahya Kemal, Türk edebiyat nda önde gelen airlerden biridir. Onu farkl k lan hususlardan biri Türk tarihine olan büyük ilgisi ve bunu iir ve düzyaz lar nda ba ar l bir ekilde i lemesidir. O sebeple Yahya Kemal’in eserlerinin tarih ve edebiyat ili kisi çerçevesinde ele al nmas son derece önemlidir. Bu yaz da bir makale hacminin verdi i imkânlar ölçüsünde ana hatlar yla Yahya Kemal’de tarih dü üncesi ve onun iirlerinin Türk tarihi ile olan ilgisi üzerinde durulmu tur. Yahya Kemal tarihte devaml l a büyük önem verir. Bununla beraber iirlerinde Türk tarihinin daha çok Malazgirt Zaferi (1071) sonras na e ilmi tir. Bunda Türk

milletinin Anadolu’daki maceras n esas alma anlay n n büyük pay olsa gerektir. iirlerinde genel olarak Osmanl döneminin kolektif özünü, sembol olay ve ahsiyetlerini, yans tmaya çal m t r.

Anahtar Kelimeler: Türk iiri, Yahya Kemal, Tarih ve iir

History and Poetry in Yahya Kemal

Abstract

Yahya Kemal is one of prominent poets in Turkish literature. One of the issues that makes him different from others is his great interest in Turkish history and handling this in his poetry and processing successfully.Therefore dealing with the works of Yahya Kemal within the framework of history and literature relation is extremely important. In this article, the history idea of Yahya Kemal and the relationship of his poems with the Turkish history is focused generally as the volume of this article allowed. Yahya Kemal gives importance to continuity in history. Nevertheless, his poems refer mostly after the Malazgirt Victory (1071) of Turkish history. It is supposed that the understanding of Anatolia adventure of Turkish nation should has an influence on this decision. He generally tried to reflect the collective core, symbol event and personalities of Ottoman period.

Key Words: Turkish Poetry, Yahya Kemal, History and Poetry

1 Bu makale, daha önce “Yahya Kemal ve Tarih” ba l alt nda sunulan bir bildirinin ( 50 Y l Sonra Hâlâ Yahya Kemâl Sempozyumu, T.C. Kültür ve Turizm Bakanl , Ankara Millî Kütüphane Ba kanl , 17-18 Ekim 2008, Ankara ) geni letilmi halinden olu maktad r. 2 E-posta: [email protected]

125

Ö. ÇAKIR / Çank r Karatekin Üniversitesi SBE Dergisi 2(2): 125 150

Giri

Yahya Kemal, iirleriyle ve düzyaz lar yla Türk edebiyat nda kendine özgü bir yer edinmi büyük bir edibimizdir. Hatta Tanp nar’ n ifadesiyle söyleyecek olursak “o bizim ilk ve hakikî klasi imizdir”.3 Yahya Kemal’i büyük k lan unsurlardan biri olan onun eserlerindeki edebî de erin yan na ondaki tarih bilgisi, tarih anlay ve tarih uurunu da koymak gerekir kanaatindeyiz. Çünkü Yahya Kemal’in edebi kudretinde eserlerine akseden zengin tarih kültürünün pay büyüktür. Onun iirlerinin tematik portresini “a k”, “ölüm”, gibi evrensel unsurlara ilave olarak “yurt sevgisi” ve “tarih zevki” tamamlar.4 Banarl ’n n da belirtti i üzere, “Yahya Kemal’in mühim bir k s m iirleri tarih kültürüyle zengindir. Di er mühim bir k sm ise esasen tarihî-destanî iirlerdir.”5

Yahya Kemal’in nesir vadisinde yer alan; Aziz stanbul adl eserinin Türk tarihinin en büyük “fetih mucizesi” olan stanbul’un fethi ve “Türk-stanbul” etraf nda yaz lan yaz lardan, E il Da lar E il’in Kurtulu Sava

ile ilgili makalelerden olu tu unu, Siyasi Hikâyeler’inin “Osmanl tarihinin bir çe it panoramas ”6 oldu unu, Çocuklu um, Gençli im Siyasi ve Edebî Hat ralar m’ n airin otobiyografisini yani ahsî tarihini anlatt n , Siyasî ve Edebî Portreler’in de tan d klar n n tarihinden kesitler sundu unu ve nihayet ismi ile müsemma Tarih Musahabeleri’ni göz önüne ald m zda air kimli i ile öne ç kan Yahya Kemal’in tarihle ilgisinin boyutlar daha iyi anla lacakt r. Ancak bu noktada airin hemen her eserinde kar m za ç kan “tarih”in varl k sebebini en iyi izah edecek herhalde yine Yahya Kemal olacakt r. Zira, Yahya Kemal’e göre, “edebiyat tarihsiz olmaz. Edebiyats z bir tarih tasavvur edilemez.”7 O sebeple, bu anlay a sahip olan Yahya Kemal’in eserlerinin büyük bölümü denilebilir ki Türk tarihinin sanatkârane bir ekilde anlat l p yorumlanmas ndan ibarettir. Bütün bunlara ilave olarak Yahya Kemal’in hem de i ik liselerde hem de Profesör unvan yla stanbul Darülfünûnu’nda tarih hocal yapt n da belirtmekte yarar vard r.

Yahya Kemal ve tarih ili kisini Siyasi Hikâyeler adl eserinde yer alan Kadri Bey adl hikâye ki isinin tarihle münasebetine benzetmek pek de

3 Ahmet Hamdi Tanp nar, “Kendi Gök Kubbemiz”, Edebiyat Üzerine Makaleler ( Haz. Zeynep Kerman ), Dergah Yay., 3.bsk., st., 1992, s. 355. 4 Ahmet Hamdi Tanp nar, a.g.m., s. 355. 5 Nihat Sami Banarl , “Yahya Kemal’in Tarih Dü ünceleri”, Hayat Tarih Mecmuas , Y l:1, C.2, Say : 11, 1 Aral k 1965, s. 6. 6 Ahmet Hamdi Tanp nar, a.g.m., s. 357. 7 Nejat Tamtürk, Aç klamal Yahya Kemal Antolojisi, nk lap ve Aka Kitabevleri, st., 1972, s. 45.

126


yanl olmasa gerektir. Zira, hikâyenin ba lar nda tan t lan Kadri Bey de il de sanki Yahya Kemal’in kendisidir. Mesela, “Kadri Bey, Osmanl Tarihi’ne, ibtila derecesinde merakl ”d r. Tarihî bir konuda “Matbu kitaplardan ba ka el yazmalar na kadar görmedi i nüsha yoktu”r. “Lâkin esef olunur ki tarihteki meziyeti yaln z iyi okumak ve iyi anlatmaktan ibaretti”r. Dolay s yla tarihî konulardaki birikimini yazmaktan ziyade sohbetlerinde anlatmaktad r. Bununla beraber “Frenk tarihçilerinde görülen esasl bir meziyet”i vard r: “Hadiselerin as l sebeplerini buluncaya kadar derine gitmek, i reti rivayetlerden kaç nmak, en sa lam vesikalara inanmak, öteden beri edinilmi fikirleri, bir do ru vesîka görünce bir tarafa atmak, indî dü ünü lere ba lanmamak.”8

u cümleler de yine Kadri Bey’i tan tmak amac yla dile getirilmi tir: “Saatlerce süren sohbetlerinde kimseyi k racak bir sözden hattâ imâdan sak n rd . Zâten sohbetleri siyasî bahisler etraf ndayd . Bu bahisler uzak ve yak n târihtendi; pek nâdir olarak zamânenin ahvâline dokunurdu. u kadar var ki geçmi teki vak’alar tefsîr ederken zamana göre bir netîce ç k yor gibi bir ey hissedilirdi.”9

Yahya Kemal ve tarih ili kisi daha önce de i ik cepheleri ile pek çok yaz ya konu oldu u gibi bu hususta tezler ve kitaplar da kaleme al nm t r.10

8 Yahya Kemal, Siyasî Hikâyeler, stanbul Fetih Cemiyeti, Yay. 3.bsk. st. 1995, s. 82. 9 Yahya Kemal, a.g.e., s. 81-82. 10 Bu konuda yaz lm tez ve makalelerden baz lar öyle olup bir k sm n n künyesi de makalemizin dipnotlar nda yer almaktad r: smail Acar, Yahya Kemal’in Eserlerinde Kültür Unsurlar –Dil, Edebiyat, Tarih, Din, Bal kesir Üniversitesi (Yüksek lisans tezi), Bal kesir, 1996, 431s.; Zafer Günenç, Yahya Kemal Beyatl ’da Tarih ve Toplum Meseleleri, stanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü, (Bitirme tezi), st., 1980.; nci Enginün, “Yahya Kemal ve Türk Tarihi”, Yeni Türk Edebiyat Ara t rmalar , 2.bsk., Dergah Yay., st., 1991, s. 552-561; Afet nan, “Tarih ve Büyük airimiz Yahya Kemal”, Türk Dili, 8 (87) 12.1958, s.143-145; L. Hilal Akgül, “Yahya Kemal ve Tarihe Bak ”, Erdem 14 (40) 1.2002, s.1-24; Be ir Ayvazo lu, “Yahya Kemal’de Tarih ve Tarih uuru”, Türk Edebiyat , (134) 12.1984, s. 46-50; Nihad Sami Banarl , "Yahya Kemal Hem Büyük Bir Tarih Mütefekkiriydi”, Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuas (3) 1988, s.141-158; Nihad Sami Banarl , “Yahya Kemal ve Tarih”, Damla, (62) 12.1949, s.183-185; Nihad Sami Banarl , “Yahya Kemal’in Tarih Dü ünceleri”, Hayat-Tarih Mecmuas 1(12) 12.1965, s.4-8; H. Vehbi Eralp, “Yahya Kemal ve Millî Tarihimiz”, Türk Silahl Kuvvetleri Malulleri Dergisi, 9 (106) , 1.1969, s.20-25; H. Vehbi Eralp, “Yahya Kemal ve Milli Tarihimiz”, Hayat Tarih Mecmuas , 2 (11) 12.1968, s.13-16; Alpay Kabacal , “100. Do um Y ldönümünde Yahya Kemal’de iir ve Tarih”, Milliyet Sanat Dergisi (109) 12.1984, s.26-27; Mehmet Kaplan, “Ziya Gökalp ve Yahya Kemal’e Göre Malazgirt Sava ’n n Anlam ve Önemi”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi (61) 2.2002, s. 49-56.; Mehmet Kaplan, “Yahya Kemal’de Tarih ve Co rafya Fikri”, Hareket Fikir ve Sanat Mecmuas (16) 6.1948, s.2-4; Behiye Köksel, “Yahya Kemal’in iirlerinde Tarih Sevgisi”, Kültür ve Sanat (27) 6.1983, s.18-20; Mustafa Özbalc , “Yahya Kemal’in

iirlerinde Tarihi Muhteva”, Türk Yurdu 10 (26 (372)) 3.1989, s.18-23; Gökalp Türko lu,

127


O sebeple biz, bir kitapl k çapta ele al nabilecek olan mevzuyu, burada etrafl ca irdelemek yerine, airi vefat n n ellinci y l münasebetiyle and m z, “elli y l sonra hâlâ Yahya Kemal” dedi imiz bir toplant da ana hatlar ile ele almak ve bu husustaki baz madde ba l klar n sizlere tebli etmek arzusunday z.

1. Yahya Kemal’in Tarihe Olan lgisinin Temelleri

Genelde hemen her insan n özelde de sanatç lar n çocukluk ve gençlik y llar nda ba ta aileleri olmak üzere dalga dalga geni leyerek ya ad klar çevrenin, ald klar e itimin, okuduklar kitaplar n, tesirinde kald ahsiyetlerin ileriki hayatlar nda çok yönlü etkisinin oldu u bir gerçektir. Bu

cümleden olarak Yahya Kemal’in tarihe olan ilgi ve sevgisini, ilk önce do du u co rafya ve aile ortam , sonra çevresi daha sonra da ald e itimde aramak icap eder diye dü ünüyoruz. lerleyen sayfalarda bahsedece imiz üzere co rafyaya ba l bir tarih ve vatan anlay n savunacak olan Yahya Kemal’in öncelikle do du u co rafyan n/ ehrin onun dü ünce dünyas n n olu umunda iz b rakmamas mümkün de ildir. O sebeple Yahya Kemal’in tarihle olan ilgisini; “co rafya”, “aile”, “ileti im halinde oldu u çevre” ve “e itim” ba lam nda ele almak yararl olacakt r.

Bilindi i gibi, Yahya Kemal 1884 y l nda Üsküp’te do mu tur. Üsküp ki, “ arda ’ nda Bursa’n n devam ” olan “her bak mdan bir Türk ve Müslüman ehridir”.11 Öyle ki mesela, Yahya Kemal’in babas bir ara Üsküp’ten Selanik’e ta nmak isteyince annesi kar ç kar. Çünkü “Üsküp onun nazar nda tam bir Müslüman ehri Selanik ise bilakis Yahudi ve gavurla kar k bir a yar diyar ”d r.12 O y llarda Osmanl devleti s n rlar içinde yer alan Üsküp, “Evlâd Fâtihan neslinden halk , ya ay , dü üncesi, mimarisi ve bütün özellikleriyle Türk olan ve bugün Balkanlar’da kalm ” bir ehirdir. te Yahya Kemal’in “Çocukluk ve ilk gençlik y llar , arda ’ n eteklerinde, t pk ye il gölgeli Bursa’n n devam n and ran bu güzel ehirde geçer. Yahya Kemal’in bu y llar imparatorlu un eski parlak günleri de ilse de, yine her yönüyle Türk bir çevrede hür vatan havas n koklam t r. O dokunakl Rumeli türkülerini duya duya büyümü , annesinden fetih destanlar dinlemi olmas muhakkakt r. Her yaz kuzeye giden ak tolgal ak nc lar sanki evlerinin önünden geçermi gibi, o da çocuksu sevgilerini ellerine alk yapm t r. “Aç k Deniz” iirinde o günler öyle canlan r: “Yahya Kemal Beyatl ve Türk Tarihi”, Töre 14 (164) 1985, s.35-40; Gökalp Türko lu, “Yahya Kemal Beyatl ve Türk Tarihi”, Töre, 14 (163) 12.1984, s.33-34. 11 Be ir Ayvazo lu, Yahya Kemal Eve Dönen Adam, Birlik Yay., Ank., 1985, s. 13. 12 Yahya Kemal, Çocuklu um, Gençli im, Siyasi ve Edebî Hat ralar m, Baha Mat., st., 1973, s. 5.

128


Balkan ehirlerinde geçerken çocuklu um Her lâhza bir alev gibi hasretti duydu um. Kalbimde vard “Byron”u bedbaht eden melâl Gezdim o ya ta da lar , hulyam içinde lâl, Ald m Rakofça k rlar n n hür havas n Duydum ak nc cedlerimin ihtiras n Her yaz, imale do ru as rlarca bir ko u Ba r mda bir akis gibi kalm u ultulu”13

Üsküp’ün tarihî ve millî çehresinin, k saca tarihî bir dokuya sahip olan mekân n Yahya Kemal’in duygu ve dü ünce dünyas na tesirini göstermesi bak m ndan airin orada gitti i bir okul binas na ili kin u tespitlerini nakletmekte yarar var: “Be ya ndayd m. (1889 senesiydi.) Yeni Mekteb’e girdim. Bu yeni mektep Üsküb’ün en mübarek tepesi üzerinde olan Sultan Murad Câmii’nin arkas ndayd . (…) Zannetti ime göre Sultan Murâd- Sânî o tepede mâruf câmiini bina etti i zaman etrâf na, medrese, imâret ilâve ederken onu da ilâve etmi ti.(…) Yeni Mekteb’in yenili i ise zamanla yanm ve y k lm olan binâs n n yeniden yap lm olmas ndan geliyordu.

te hoca kar s nda ilk defa ders gördü üm yer, daha stanbul fethedilmeden önce vücûda gelen ve o zamandan beri hiçbir eyi de i memi olan bu lâtîf yerdi. E er oraya gönderil(me)mi olsayd m, tahsilim do rudan do ruya bir yeni maârif mektebinde ba lasayd milliyetimin en ho bir hât ras ndan mahrum kalm olurdum. Çocuklu umda olsun birkaç sene güzel mâzimiz içinde ya am oldum.”14

Anla laca üzere, “mimarinin kuvveti” Yahya Kemal’i birkaç sene de olsa tarihimiz içinde ya at r. leride “Süleymaniye’de Bayram Sabah ”n yazacak ve orada mimarinin ve onunla bütünle mi tarihin kuvvetli tesiri alt nda kalacak olan airin bu özelli inin temellerinin Üsküp’te at ld n söylemek herhalde yanl olmaz. Burada dikkat çekmek istedi imiz husus airdeki tarih sevgisinin ve uurunun temelinde pay sahibi unsurlardan

birinin de mimarinin kuvveti oldu udur. Üsküp’le ilgili bahse airin yine mektep hat ralar ndan ald m z u cümleyi de ilave edelim: Okulda “benim

13 Osman Selim Kocahano lu, “Ölümünün Onsekizinci Y ldönümünde Yahya Kemal’de Tarih Rüzgâr ”, Toker, Y l:1, Say : 2, 8.11.1976, s. 22. 14 Yahya Kemal, Çocuklu um, Gençli im, Siyasi ve Edebî Hat ralar m, Baha Mat., st., 1973, s. 21.

129


ve iki arkada m n oturdu umuz sofan n arkas ndan eski Üsküb bütün güzelli iyle görünürdü; bu manzaraya saatlerce dalard m.”15

Üsküp’ün tarihî atmosferi ve bulundu u co rafyan n yan nda Yahya Kemal’deki tarih sevgisinin temellerine ili kin ikinci adres airin ailesi ve ailede al nmaya ba lanan ilk e itim olarak zikredilebilir. Mesela, “en ziyade, annesinin tesiri alt nda bulunan Yahya Kemal’e onun ‘o lum, dünyada iki insan sev… Peygamber Efendimiz, bir de Sultan Murad Efendimizi’”16 eklindeki sözleri, airi ömrü boyunca etkileyecek millî tarih sevgisinin

nerede, ne zaman ve kim taraf ndan a lanmaya ba land n ö renmemize imkân vermektedir. Bunun yan nda Nihat Sami Banarl ’n n “Yahya Kemal’de tarih sevgisi, daha çok küçükken, Üsküp’te ba lam t ” dedikten sonra verdi i bilgi ve devam nda yapm oldu u tespitler ayn kap ya ç kmakta “Üsküp ve aile”nin önemine i aret etmektedir: “Henüz sekiz, dokuz ya lar nda iken Hüseyin adl lalas , ona Battal Gazî destan n okur, serhad türküleri söylerdi.” Yahya Kemal’in “ ‘Bu türküler bana nostalji verirdi, bu türkülerde müphem surette Macar ufuklar n görürdüm’ deyi i, onun tarih sevgisinde, Balkanlardaki zafer ve hâkimiyet as rlar m z n çizgilerini gösterir”.17 Bu noktada airin çocuklu u üzerinde tesirli olan söz konusu co rafyadaki zafer ve hâkimiyetimizin son büyük hamlelerinden biri, “1897 Türk-Yunan Harbi’nde Gazi Edhem Pa a ordular n n Atina’ya do ru zaferle ilerleyi leri ve bu harbin Balkanlarda uyand rd , büyük, milli heyecan” 18 da dü ünmek gerekir. Zira bunu Yahya Kemal’in hat ralar nda yer alan “Selanik Tesalya Harbi’nin cû ü hurû iyle çalkalan yordu. Biz çocuklar da kendimizi o havaya kapt rm t k”19 sözlerine ba layabiliriz.

Dolay s yla, bir ara tespit olarak Yahya Kemal’deki tarihe olan ilginin ilk tohumlar n n Üsküp’te çocukluk y llar nda at ld n bunda da ya ad muhitin tarihî millî havas n n, o y llarda meydana gelen tarihî olaylar n, kendisine anlat lan tarihî hikâyelerin, söylenen tarihî türkülerin etkili oldu unu söyleyebiliriz. Bununla beraber tohumun ye ermesi ve filizlenmesi

15 Yahya Kemal, a.g.e., s. 26. 16 Nihat Sami Banarl , Yahya Kemal’in Hat rlar , stanbul Fetih Cemiyeti Yahya Kemal Enstitüsü Yay., st., 1960, s.25’ten nakleden Ömer Özden, Estetik ve Tarih Felsefesi Aç s ndan Yahya Kemal, Kültür Bakanl Yay., Ank., 2001, s. 127. 17 Nihat Sami Banarl , “Yahya Kemal’in Tarih Dü ünceleri”, Hayat Tarih Mecmuas , Y l:1, C.2, Say : 11, 1 Aral k 1965, s.7.; Yahya Kemal, hat ralar nda bu hususta öyle der: “Battal Gaazî’yi, yâhud halk tâbiri ile Seydî Battal’ ondan i itmi tim. O okurdu; ben dinlerdim; o muhârebe hikâyeleriyle sermest olurdum; ilk merakland m roman o olmu tu.”, Yahya Kemal, Çocuklu um Gençli im, Siyasî ve Edebî Hat ralar m, Baha Mat., st., 1973, s. 17. 18 Nihat Sami Banarl , “Yahya Kemal”, Aziz stanbul, Milli E itim Bas mevi, st., 1985, s.I. 19 Yahya Kemal, Çocuklu um Gençli im, Siyasî ve Edebî Hat ralar m, Baha Mat., st., 1973, s. 6.

130


bir ba ka ifadeyle tarihe olan merak n artmas , büyümesi için ba ka etkenlere de ihtiyaç olacakt r. Bu ba lamda ailede duyulan yeni eyler, zaman içinde meydana gelen olaylar, tan lan yeni ki iler, okuldaki hocalar, al nan e itim gibi faktörlerin devreye girdi i görülmektedir.

Yine, Banarl ’dan ö rendi imize göre “ airin tarihe, yak n tarihe ve siyasete kar alakas n Sultan Abdülhamid devrinde Balkanlar’ bir humma gibi saran ihtilâl haz rl klar artt rm t r.”20 Bu çerçevede airin de mü ahidi oldu u Abdülhamid aleyhinde yap lan aile toplant lar , bu toplant larda aktüel siyasî geli melere ili kin babas ndan ve babas n n arkada lar ndan duyulan sözler, “bu arada geçmi as rlar özleyen cümleler, Yahya Kemal için, hem merakl hem de alakal bir heyecan ve tefekkür ba lang c olmu tur.”21 Öyle ki, hat ralar nda bahsedildi i üzere on üç ya nda iken bir gün evlerinin bahçesinde yap lan bu tür bir toplant da Yahya Kemal söze kar r ve padi ah aleyhine baz sözler dahi sarf eder.22

Di er yandan, bu dönemde bir süre sonra Üsküp’te, kendi ifadesiyle “Üsküp gibi serhad bir ta ra ehrinin en mütevaz bir muhitinde bir ‘kafa’ telakki olunan”23 Rag b Efendi ile tan r. Bu zat, Yahya Kemal’e yak n tarihi ve Jön-Türkleri anlatacakt r. Yahya Kemal, “az zamanda hayran oldum” dedi i Rag b Efendi’den yak n tarihe ili kin geli meleri etrafl ca ö renir. “Abdülaziz’in hal’ini, Midhat Pa a’n n ahsiyetini, Ali Suavî vakas n , Tâif facias n , Jön-Türk’lü ün Avrupa’daki zuhûrunu, ç kard gazetelerin isimlerini, Murad Bey’in Paris’e firar n ve sonra avdetini, hâs l Türkiye’deki liberal cereyan n safhalar n Rag p Efendi’den do ru dürüst ö renmi tim cümleleri de ayn Hat ralar aras ndad r.”24

Yahya Kemal, Selanik ve Üsküp’te bir süre idadîye devam ettikten sonra e itimini tamamlamas için stanbul’a gönderilir. Üsküp’te tan t Rag b Efendi’den sonra burada da hayat n n rotas n Paris’e çevirecek olan

ekib Bey ile tan r. “ ekib Bey, siyasî fikirlerinden dolay bir ara Paris’e kaçm , döndükten sonra ordudan tardedilmi bir Jöntürktür. Gençleri etraf na toplayarak Avrupal filozoflar n fikirlerinden ve Paris’ten büyük bir hayranl kla bahsetmektedir. ekib’e göre, en büyük medeniyet Avrupa 20 Nihat Sami Banarl , “Yahya Kemal’in Tarih Dü ünceleri”, Hayat Tarih Mecmuas , Y l:1, C.2, Say : 11, 1 Aral k 1965, s.7. 21 Nihat Sami Banarl , a.g. m., s. 7. 22 Nihat Sami Banarl , a.g. m., s. 7. 23 Yahya Kemal, Çocuklu um Gençli im, Siyasî ve Edebî Hat ralar m, Baha Mat., st., 1973, s. 62. 24 Nihat Sami Banarl , “Yahya Kemal’in Tarih Dü ünceleri”, Hayat Tarih Mecmuas , Y l:1, C.2, Say : 11, 1 Aral k 1965, s.7. Geni bilgi için bkz. Yahya Kemal, Çocuklu um Gençli im, Siyasî ve Edebî Hat ralar m, Baha Mat., st., 1973, s. 59-65.

131


medeniyetidir. Terbiyesi, davran lar , ahlâk , her eyiyle Avrupal d r ve Müslümanl a, Türklü e, k sacas bize ait olan her eye dü manl k hisleriyle doludur. Çevresindeki gençlere sürekli bunlar telkin eder; bizde bir gencin yapaca tek i , ona göre, bir yolunu bulup Paris’e kaçmak ve orada ya amak olmal d r.”25 Dolay s yla, “ ekib Bey’in Yahya Kemal’in hayat ndaki rolü mühimdir. mparatorluk çökü e do ru h zla yol al rken alafranga neslin bütün çocuklar gibi, gelece in büyük airi Yahya Kemal de garip bir Paris sevdas na yakalan r.”26 “Nitekim muhitinin cenderesinden kurtulmak isteyen genç Yahya Kemal, cebinde ekib Bey’in kaptana hitaben yazd tavsiye mektubu, kendini Messagerie Maritime kumpanyas n n Memphis vapurunda bulur.” Art k, “korkulu bir Paris yolculu u ba lam t r.”27

Yahya Kemal, Paris’e gitti inde on dokuz ya ndad r. O zamana kadar tarihle ilgisini göz önüne ald m zda; tarihe, yak n tarihe, siyasete kar alakas önemli ölçüde artm olan Yahya Kemal’in Paris’te bir süre sonra ilgilenece i alanlara ili kin bir alt yap n n olu tu undan söz edebiliriz. Zira, Üsküp’te tarihi dokunun içinde do an, gözlerini bu atmosferde açan, annesinden dinî, tarihî sevgi a layan nasihatler dinleyen, lalas ndan tarihî-destanî metinlerimizi duyan, daha çocuk denecek bir ya ta siyasî meselelere kulak kabartan hatta bu türlü meselelerde fikir beyan etmeye çal an, tan t kimi ahsiyetlerin tesiri ile yönünü Avrupa’ya çeviren Yahya Kemal’in Paris’e geldi inde tarihe ilgi duymas ndaki gerekçeleri veya daha do ru bir ifadeyle bilinçalt n anlamam za yard mc olacak unsurlar n az çok bir araya geldi ini söyleyebiliriz. Ancak, Yahya Kemal’in tarihe olan merak ve ilgisinin artmas , hatta bir tarih sevgisi ve tarih uuruna dönü mesi için bu kez de ba ka etkenler devreye girecektir.

2. Yahya Kemal’in Tarihe Olan Merak n n Bir Tarih uuruna Dönü mesi

Yahya Kemal’in Türk tarihine olan merak ve ilgisinin, bir tarih uuruna dönü mesi, ara t rmac hassasiyetiyle Türk ve dünya tarihini ö renme çabas Paris’te bulundu u y llarda ba lar. Yahya Kemal, 1903-1912 aras dokuz sene Fransa’da ya ar. Bu süre içinde; S rplar, Bulgarlar ve Rumlar n burada düzenledi i milliyetçi mitingler, Paris’te Sciences Politiques’da ald e itim, burada dinledi i hocalar, Frans z edebiyat n yak ndan tan mas ; Yahya Kemal’in zihnini u üç unsur üzerinde yo unla t rmas na neden olur:

25 Be ir Ayvazo lu, Yahya Kemal Eve Dönen Adam, Birlik Yay., Ank., 1985, s. 18. 26 Be ir Ayvazo lu, a.g.e., s. 19. 27 Be ir Ayvazo lu, a.g.e., s.20.

132


“Dil/edebiyat”, “tarih” ve “co rafya”. Burada “co rafya” kelimesi yerine “vatan” da koyabiliriz.

Yahya Kemal’i Paris’e çeken sebeplerden biri “Jöntürk hareketinin cazibesi” olmakla beraber orada bir süre sonra bu cazibe kaybolur ve adeta “çok geçmeden hayal k r kl na u rar. Çünkü Paris’te karargâh kuran ayd nlar, kendilerine bayrakl k ettikleri Kanûn- Esâsî ile hiç me gul olmad klar gibi, Abdülhamid’e neden dü man olduklar n kolayca izah edebilecek durumda bile de illerdir”.28 K saca, Jötürklük/Gençtürklük “fikir sahas nda hiç, fiil sahas nda yine hiç’tir”.29 Bunun üzerine Yahya Kemal, “Jöntürklerle arkada l n devam ettirmekle beraber” daha çok Paris’in sanat ve edebiyat muhitlerinde oturup kalkmaya, devrin ünlü airlerinin gitti i kahvelere gitmeye ve böylece Frans z iirini tan maya ba lar.30 K saca, art k Yahya Kemal’in gündemindeki aslî meselelerden biri “ iir” di er bir ifadeyle “dil”dir.

Öte yandan, Yahya Kemal, bu s rada Sciences Politiques’te ö renim görmektedir. “Bu tarihî mektebin be bölümünden biri olan d siyaset ubesine yaz lan air, burada, büyük bir ans eseri olarak Fransa’n n en

k ymetli tarih alim ve profesörlerinden ders okumu tur. O tarihte Fransa’n n en büyük tarihçisi say lan Albert Sorel, Yahya Kemal’in birinci derecede hocas olmu tur.”(…) Yahya Kemal’e göre hocas Sorel, Frans z tarihçili inde Michelet mektebine mensuptur. Michelet gibi, Fustel de Coulanges gibi onun seçkin talebesi Camile Jullian gibi büyük Frans z tarihçileri ise tarih ortas nda Frans zl arama yolunun âlimleridir. Tarih ortas nda ve bir co rafya üzerinde bir milliyetin nas l tekevvün etti ini yepyeni ve sa lam tarih metodlar yla ve tarih dü ünceleriyle onlar meydana koymu tur.”31 Özellikle “tarih ortas nda Frans zl arama” fikri söz konusu tarihçilerden Camile Jullian dilinde öyle ifade bulmu tur: “Frans z milletini bin y lda, Fransa’n n topra yaratt .”32

“ te bu mühim cümle, bu bir milletin bütün varl üzerinde co rafyan n hele yeni vatan co rafyas n n oynad büyük rolü belirten hüküm, Yahya Kemal’i Türk tarihi üzerinde derin dü ünceye sürükle”r:

28 Be ir Ayvazo lu, a.g.e., s. 21. 29 Be ir Ayvazo lu, a.g.e., s.21; Yahya Kemal, Çocuklu um Gençli im, Siyasî ve Edebî Hat ralar m, Baha Mat., st., 1973, s. 191. 30 Be ir Ayvazo lu, a.g.e., s. 22. 31Nihat Sami Banarl , “Yahya Kemal’in Tarih Dü ünceleri”, Hayat Tarih Mecmuas , Y l:1, C.2, Say : 11, 1 Aral k 1965, s.8. 32 Nihat Sami Banarl , a.g. m., s. 8.

133


“Dü ünmeye ba lad m: Acaba bizi de Malazgirt’ten, 1071’den sonraki sekiz yüz senede Türkiye’nin topra yaratmam m yd ?

Yahya Kemal’i tarih sahas nda gayrete sevkeden soru i te bu ‘bir tarih ortas nda ve bir co rafya üzerinde’ bu sefer, Türkiye Türklü ü’nün meydana geli i problemi” olur. Zira, “ air, bu son tekevvünü bütün gerçekleriyle ö renmek ve anlamak” ister.33

Di er yandan, Sorel’in u ifadeleri de air üzerinde çok büyük tesir uyand r r: “Bana bir gün bakt , gülerek dedi. Bilir misiniz ki, henüz iki ey tamam yle ke fedilmi de ildir: Co rafyada kutup ve tarihte Türk.”34

Anla laca üzere, Paris’te Frans z tarihçilerin Fransa’n n olu umu için ileri sürdükleri teori, Yahya Kemal’i bir mukayese yaparak kendi tarihimiz üzerinde dü ünmeye sevk etmi tir. Özellikle, “Frans z milletini bin y lda, Fransa’n n topra yaratt .” cümlesi Yahya Kemal’i çok etkiler. “Bu cümle benim, milliyetimizin ve vatan m z n te ekkülüne dair da n k dü üncelerimi birdenbire yeni bir istikamete sevk etti” diyen Yahya Kemal, sözlerini öyle sürdürür: “çünkü bu cümle kafama birdenbire yeni bir ufuk açm t . Art k milletimize dair fikirlerim bu cümlenin ilham etti i noktada birle iyordu.”35

Yahya Kemal’i Türk milleti ve tarihi üzerinde dü ünmeye sevk eden bir ba ka amil az nl klar n Paris’te Osmanl devleti ve dolay s yla Türklük aleyhine yapm olduklar siyasî faaliyetlerdir. Özellikle Rum ve Bulgar milliyetçilerinin buradaki faaliyetlerinin as l hedefinin Sultan II. Abdülhamid’i y kmaktan ziyade devleti parçalamak oldu unu, hatta Jöntürklerin de bilerek veya bilmeyerek onlar n emellerine hizmet ettiklerini fark eden Yahya Kemal’in “kafas nda, birileri y kmak istedi ine göre, demek ki Türk milleti diye bir vak a var; bu nas l millettir, mazisi nedir? eklinde baz sorular belirir.”36

Dolay s yla, Yahya Kemal’de Paris’e gitmeden önce ba layan tarihe olan ilgi, bahsetti imiz etkenlerle yeni bir hal alm ve kuvvetli bir tarih uuruna dönü meye ba lam t r. Art k uurlu ve metotlu bir ekilde Türk

tarihine yönelecek olan Yahya Kemal’in önünde ke fedilmeyi bekleyen “tarihte”ki “Türk” vard r. te bunun üzerine air hummal bir okuma

33 Nihat Sami Banarl , a.g.m., s. 8. 34 Yahya Kemal, Tarih Musahabeleri, Batur Mat., st., 1975, s.133.; Nihat Sami Banarl , a.g.m., s .8. 35 Nihat Sami Banarl , Yahya Kemal’in Hat rlar , s.47’den nakleden Be ir Ayvazo lu, Yahya Kemal Eve Dönen Adam, Birlik Yay., Ank., 1985, s. 24. 36 Be ir Ayvazo lu, a.g.e., s. 23.

134


faaliyeti içine girmi ; “Paris’te Türkçe eserler bulunan kütüphanelere ko mu , kendi tabiriyle tarihte ve co rafyada hakikî Türklü ü ara t rmaya koyulmu tur.”37 “Bunun için de kronolojik s ra ile Selçuklu ve Osmanl as rlar n anlatan Türkçe eserleri okumak gerekti ine inanm ve bu gere i de yerine getirmi tir.”38 Ancak, “o Türk tarihini ö renirken di er milletlerin tarihini de bilmenin gerekti i noktas ndan hareketle”39 yaln z Türk tarihine dair eserleri de il Avrupa tarihi ile özellikle de Bizans tarihi ilgili eserleri de okuyarak geni ve derin bir tarih bilgisine sahip olur. Öyle ki, air 1912 y l nda yurda döndü ünde muhataplar n dikkatini çeken özelliklerinden biri airin tarih bilgisi olur. Mesela, o günlerde efik Esat, Yakub Kadri’ye

Yahya Kemal’i tan tt ktan sonra “ikide birde: Bilmezsin, (…) ne geni bir edebî kültürü, ne derin bir tarih bilgisi vard r ve konu mas ne kadar enteresand r”40 demeden kendini alamaz. te bu tarih bilgisi, bildikleri üzerinde orijinal tespit ve yorumlar , bir taraftan tarihî olaylar üzerine dü ünürken di er yandan dinleyenleri de dü ündürmesi, k saca kendine özgü tarih anlay ve bu anlay la yo rulmu eserleri, iirleri Yahya Kemal’i devri içinde farkl bir yere yerle tirir. Bu noktada Yahya Kemal’in tarih anlay n biraz daha açarak bu anlay çerçevesinde Türk tarihine bak n ele alabiliriz.

3. Yahya Kemal’in Tarih Anlay ve Türk Tarihine Bak

Yahya Kemal, Paris’ten stanbul’a döndü ü vakit (1912) dil ve edebiyat konusunda kafas nda netle mi bir istikametin oldu unu söylemek oldukça güçtür. Bunu k sa da sürse Nev-Yunanîlik davas n n pe inden gitmesinden anlamak mümkündür. Nev-Yunanîlik k saca “Türk iirini, Avrupa iiri gibi eski Yunan ve Latin iir kültürüne ba lama dü üncesi”41 olarak ifade edilebilir. Oysa, Yahya Kemal’in Avrupa’dan dönerken zihninde belli bir temele oturmu bir Türkçülük ve tarih anlay n n varl ndan bahsedilebilir. Zira, Yahya Kemal, stanbul’a geldi i ilk günlerde Doktor Nâz m vas tas yla tan t Ziya Gökalp’e “vatan m z n o zamanki siyasî hudutlar içinde bir Türklü e raz ol”du unu, Türk tarihinin 1071 sonras ile ilgilendi ini, “bin y l evvelini kable’t-tarih” yani tarih öncesi olarak de erlendirdi ini, dolay s yla Anadolu topraklar nda bin y ld r te ekkül etmi bir Türklük, yani “o vakitki tâbiri ile, bir Osmanl Türklü ü arzu” etti ini gayet net bir ekilde

37 Nihat Sami Banarl , “Yahya Kemal”, Aziz stanbul, Milli E itim Bas mevi, st., 1985, s. II-III. 38 Ömer Özden, Estetik ve Tarih Felsefesi Aç s ndan Yahya Kemal, Kültür Bakanl Yay., Ank., 2001, s. 130. 39 Ömer Özden, a.g.e., s. 130. 40 Yakub Kadri, Gençlik ve Edebiyat Hat ralar , Bilgi Yay., Ank., 1969, s. 142. 41 Nihat Sami Banarl , “Yahya Kemal”, Aziz stanbul, Milli E itim Bas mevi, st., 1985, s.II.

135


dile getirmi tir. Tabii, Turan fikrine inanan Ziya Göklap’e bu anlay gayet “dar ve tats z görün”ür.42

“Yahya Kemal’e göre, Türklük, dünya co rafyas üzerinde birçok vatanlar kurmu fakat onun fethetti i ve vatan edindi i topraklar n en azîzi, bizim 1071 Malazgird Zaferi’nden bu yana, Türk kan yle slâm îmân n n birle mesinden do an kudretle ald m z, al rken de her kö esini ecdad kan yla de erlendirdi imiz Anadolu ve Balkanlar Türkiyesi olmu tur. Milliyetimiz, bu son vatan n ta n topra n Türkle tirerek, onu 900 y l içinde tam bir Türk vatan haline koymu tur.”43

Anla laca üzere bu dü ünce, airin Avrupa’da benimsedi i co rafyaya ba l tarih anlay n n bir tezahürüdür. O sebeple bilindi i gibi Ziya Gökalp ile Yahya Kemal’in Türkçülük ve tarih anlay birbirinden farkl d r. Bu noktada yine yayg n olarak bilinen bir anekdotu hat rlamamak mümkün de ildir:

Bir gün Ziya Gökalp, airin Osmanl tarih ve kültürüne dü künlü ünü ima ederek u beyti söyler:

Harâbîsin harâbâtî de ilsin Gözün mazidedir âtî de ilsin

Yahya Kemal ise bu ele tiriye öyle kar l k verir:

Ne harâbî ne harâbâtîyim Kökü mâzîde olan âtîyim44

Burada “kökü mâzîde olan âtîyim” ifadesi, birçok ara t rmac n n dikkat çekti i üzere M. ekip Tunç’un Bergson’dan nakletti i “maziyi h fz, istikbali istibsar”, yani geçmi e ba l olmakla birlikte gelece e bakma, gelece i dü ünme yönündeki dü üncesi ile örtü en bir özelli e sahiptir.45

“Bilindi i gibi, Bergson felsefesinin merkezi duree fikridir. Duree, geçmi in devaml geli mesidir eklinde tarif edilebilir. Devaml olarak 42 Yahya Kemal, Siyasî ve Edebî Portreler, Baha Mat., st., 1976, s.12; Be ir Ayvazo lu, Yahya Kemal Eve Dönen Adam, Birlik Yay., Ank., 1985, s. 57. 43 Nihat Sami Banarl , Bir Da dan Bir Da a, Kubbealt Ne riyat , st., 1984, s. 316. 44 Be ir Ayvazo lu, Yahya Kemal Eve Dönen Adam, Birlik Yay., Ank., 1985, s. 63; Yakub Kadri, Gençlik ve Edebiyat Hat ralar , Bilgi Yay., Ank., 1969, s. 150-151. 45 Ömer Özden, Estetik ve Tarih Felsefesi Aç s ndan Yahya Kemal, Kültür Bakanl Yay., Ank., 2001, s. 137-138.

136


birbiri üzerine y lmak suretiyle büyüyen geçmi , kendini otomatik bir ekilde muhafaza etmektedir.”46

“Bergson’a göre geçmi ’i “hâl”de koruyan uurdur.(…) Haf za, geçmi ile gelecek aras nda bir köprü görevi de üstlenmi tir. uur (haf za), geçmi i korumak yani hat rlamak, gelece i de görmekle vazifeli oldu undan, geçmi le ilgili hat ralar m z kaybolmaz ama bunlar n hepsi de il, yaln zca bir k sm hat rlanabilir. (…) Yahya Kemal de ‘hakikatte mazi, hal ve istikbal yoktur, ortada bir imtidad (devaml l k) vard r’ sözleriyle Bergson’un söylediklerini adeta de i ik bir tarzda ifade etmektedir. Yahya Kemal’e göre zaman denilen ey, ayn kalan, de i meyen bir ey de ildir”47 Zamanda bir devaml l k söz konusudur.

“Yahya Kemal’in zamandaki devaml l k anlay , geçmi denen zaman dilimi ya an p bitmi gibi görünüyorsa da haf zam zda ya amakta ve bugüne, imdiye gelmekte, imdi ya ad klar m z ise üç be dakika sonra mazi ad n almakta, hiç bilmedi imiz üç be dakika sonras n da k sa bir süre sonra ya ay p onu da maziye katmaktay z. te burada bir devaml l k, bir olu , kendili inden ortaya ç kmaktad r. [ te] Yahya Kemal, bütün tarih anlay n bu süreklilik ve devaml l k üzerine kurmu tur.”48 Yahya Kemal, bu anlay n bir kelime ile “imtidad” kavram nda toplar ki onun lügatinde bu kavram “sürekli bir de i me içinde, hüviyetimizin muhafazas manas na gel”mektedir.49

mtidad dü üncesinde devaml l n nas l sa lanaca , k saca geçmi ten günümüze nelerin ve bunlar n da nas l aktar laca merak konusudur. Buna göre, “Yahya Kemal, bir devaml l k olarak kabul etti i tarihin geçmi te kalan k sm ndaki güzelliklerin ve iyiliklerin hat rlanabilece i ve sevilebilece i kanaatindedir. Fatih’in stanbul’u fethi, güzel ve hat rlanmas ho bir olay iken mimar ba n dövdürerek öldürtmesi ise ho olmayan ve hat rlanmas istenmeyen bir olayd r. Öyleyse devaml l k geçmi in güzelliklerinin, hâle ve gelece e aktar lmas yla sa lanabilir. Bunun için Yahya Kemal, “imtidad (devaml l k) bir milletin hayat nda var. Biz bu devaml l k içinde maziye de il ondaki güzelliklere tap yoruz… Mazi yoktur, bir imtidad var. Devaml l koruyabilelim; kesilmeyelim; kesilirsek biz olmay z”der.50

46 Be ir Ayvazo lu, Yahya Kemal Eve Dönen Adam, Birlik Yay., Ank., 1985, s. 93. 47 Ömer Özden, a.g.e., s. 137. 48 Ömer Özden, a.g.e., s. 134. 49 Be ir Ayvazo lu, a.g.e., s. 93. 50 Ömer Özden, a.g.e., s. 138-139.

137


Burada bir parantez açarak unu belirtelim. Yahya Kemal, Avrupa’dan yurda döndü ünde ayd nlar n dile, tarihe ve edebiyata dair tart malar bak m ndan manzara öyledir: Bir tarafta dilde tasfiye ve sadele me konu ulmakta di er yandan da eski iirin de i mez vezni aruz yerine hecenin tercihi üzerinde durulmaktad r. Tarih anlay aç s ndan Ziya Gökalp ve arkada lar Türk tarihinin daha ziyade slam öncesi dönemi ile ilgilenmektedir. Co rafya yani vatan aç s ndan ise ülke birer birer toprak parças kaybetti i gibi geri kalan Anadolu’da bir arada ya ama gücü gittikçe zay flamaya ba lam t r. Bu manzara asl nda “dil”, “tarih” ve “co rafya” ba lam nda büyük bir ba lay c ya, birle tiriciye ihtiyaç duydu unu aç kça göstermektedir. te Yahya Kemal bu unsurlar n hepsinde de zihniyet olarak eskiyi yeniye ba layan, Banarl ’n n ifadesiyle “büyük, ba lay c kudret” olacakt r.51

Yahya Kemal’in bu ba lay c özelli i ondaki tarih ve edebiyat anlay n n yasland imtidad yani devaml l k dü üncesinden gelir. Ancak bu dü ünce ile Yahya Kemal’in Türk tarihinin Malazgird Zaferi’nden öncesi ile pek ilgilenmemesi aras nda bir çeli ki var gibi görünmekte ve burada izaha muhtaç bir durum ortaya ç kmaktad r. Acaba “kökü mazide” olan Yahya Kemal, ba lang ç noktas için neden Türklerin Anadolu’yu vatan haline getirmeye ba lamas n esas almaktad r? Bu durum “devaml l k” anlay na ters de il midir?

Yahya Kemal, sohbetlerinden birinde tarihimizi 1071 yani Türklerin Anadolu’daki ilk büyük fetih hamlesi olan Malazgird Zaferi’nden itibaren ba latmas n n nedenini öyle izah eder: “Milli te ekkülümüzün menbalar n aramay merak etti im s rada evvela Anadolu’yu vatan diye benimsedi imiz ilk merhale dikkatimi celbetti. Ondan evvel hudutsuz surette, mutlak ve mübhem bir Turan hayali içinde yüzüyordum. Kendi milliyetimizi kendimizden ba ka Turanl milletlerle kar t rmaktan b kt m zaman gerçek bir tarihe gözlerimi açmak istedim. Müverrih Fustel de Coulanges’in bir tilmizinin bir cümlesi benim bu bahiste hidayet me alem oluverdi. Bu müverrih Fransa’n n hakiki te ekkülünü tarif etmek için demi ki: ‘Fransa topra bin senede Frans z milletini yaratt …’ Bu cümle üzerinde çok durdum. Demek ki bir milletin te ekkülünde en büyük rolü oynayan vatan topra imi . Benimsenilen yeni bir vatan er geç yeni bir millet vücuda getirirmi . Türklerin Anadolu’ya ilk geçi ve orada yerle i leri 1071’de

51 Nihat Sami Banarl , Yahya Kemal Ya arken, stanbul Fetih Cemiyeti Yay., 2.bsk., st., 1983, s. 40.

138


olmu tu.”52 Bu izahtan aç kça anla laca gibi baz kaynaklarda Camile Jullian’a53 baz lar nda ise Michelet’e atfedilen “bin sene de Fransa topra Frans z milletini yaratt ’ cümlesinin tesiri ile, tarih, co rafya ve millet aras nda münasebet kuran Yahya Kemal 1071 tarihini ba lang ç olarak kabul etmi tir”.54

Yahya Kemal, co rafyaya ba l tarih anlay n n sevkiyle böyle bir ba lang c benimsemekle Türk tarihinin bundan önceki dönemini tamamen yok saymaz. Zira, “Yahya Kemal, Türk tarihini ba l ca iki bölüm dâhilinde dü ünür. Bunlardan biri, ba lang çtan Malazgird’e kadar Türk târihi, ikincisi de Malazgird’den bu yana Türkiye Târihi’dir. Büyük aire göre bizim en mühim târihimiz bu ikincisidir. Çünkü bu tarih, eski Ortaasya topraklar ndan ayr ve tamamiyle yeni vatanda, yeni bir tarih ve co rafya kaderi içinde meydana gelmi tir. Yeni tarih, ba ta Türklük, slam iman ve vatan co rafyas olmak üzere, Türkiye Türklü ünü meydana getiren daha nice unsur ve faktörlerin aziz bir sentezidir.”55

Dolay s yla, Yahya Kemal’in Türklerin daha ziyade Anadolu’daki maceras ile ilgilenmesinin temel sebebinin Fransa’da benimsedi i tarih anlay ve bu anlay do rultusunda Türk tarihine bak oldu u söylenebilir. Aksi halde Nihat Sami Banarl ’n n ifade etti i gibi “Yahya Kemal’i Malazgirt’ten önceki Türk tarihini mühimsememi sanmak do ru de ildir”; çünkü, “Yahya Kemal’in dü üncesinde Malazgirt’ten önceki Türk tarihi tâ O uz Karahan’a uzayan mazisi içinde büyük ve erefli bir tarihtir.” Banarl , bu tespitine Yahya Kemal’in leri gazetesindeki bir yaz s nda Türk hükümdarlar n zikrederken “tâ O uz Karahan’a kadar” gitmesinin d nda ikisi aras nda geçen bir konu may delil gösterir. Banarl , bir gün “Kendi Gök Kubbemiz adl iir kitab sebebiyle “Sizin iir kitab n z n ad , O uz Han’ n Türk halk na kitabesindeki ruhla birle iyor” deyince Yahya Kemal, “Demek ben iirde O uz Han’ n devlet kuru undaki millî üslûba varm m” der.56

Di er yandan, Yahya Kemal’i Türklerin Anadolu’daki tarihi ile di er bir ifadeyle Selçuklu ve Osmanl tarihiyle ilgilenmeye iten bir ba ka sebep 52 S.Sami Uysal, te Gerçek Yahya Kemal-Yahya Kemal’le Sohbetler, st., 1972, s.144’ten nakleden Ahmet Ak it, Yahya Kemal’in Tarihçili i, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yay mlanmam yüksek lisans tezi), Kayseri, 1991, s. 25. 53 Nihat Sami Banarl , “Yahya Kemal’in Tarih Dü ünceleri”, Hayat Tarih Mecmuas , Y l:1, C.2, Say : 11, 1 Aral k 1965, s. 8. 54 Ahmet Ak it, a.g.t., s. 25. 55 Nihat Sami Banarl , Bir Da dan Bir Da a, Kubbealt Ne riyat , st., 1984, s. 195. 56 Nihat Sami Banarl , “Yahya Kemal’in Tarih Dü ünceleri”, Hayat Tarih Mecmuas , Y l:1, C.2, Say : 11, 1 Aral k 1965, s. 8.

139


ondaki yine Avrupa’da benimsedi i tarih anlay n n bir parças olarak beliren “vesika” hassasiyeti olsa gerektir. Yahya Kemal’in anlatt na göre, Frans z tarihçi Fustel de Coulanges “tilmizlerinden biri kar s na gelip de en kuvvetli tahminleri serd ederek, Fransa’n n eski hadiselerinden birine dair bir hüküm vermek temayülünü gösterince (…) hemen ellerini kulaklar na kaparm , ‘bir kâ t parças var m ? Ba ka söz dinleyemem’ dermi .”57

te bu hassasiyeti benimsemi gözüken “Yahya Kemal için tarih bir sa lam vesikalar ihtisas d r”.58 Oysa, “Yahya Kemal, Ortaasya’daki Türk tarihinin Türkiye Tarihi ölçüsünde bir ayd nl kla bilinmedi i inanc ndad r. Bu mevzuun vesikalar , henüz ve hâlâ yeter derecede zengin ve ayd nl k de ildir.”59

Görüldü ü gibi, Yahya Kemal’in tarih anlay ndaki ve Türk tarihine bak ndaki metodu büyük ölçüde Fransa’da ald tarih e itimi belirler. Bu çerçevede air, Türk tarihini co rafyaya ba l bir anlay içinde ele al r ve Türk tarihinin daha çok 1071 sonras ile ilgilenir. Buna göre, Anadolu Türklü ü as l tarih ortas nda yani Malazgird Zafer’inden itibaren Anadolu’da yakla k bin y ll k bir zaman içinde Türklük, slam iman , u runda ehitler verilen vatan topra ve daha pek çok unsurun kayna mas ile olu mu tur. Anadolu’daki bu yeni tekevvünün en güzel somut ifadesi stanbul’dur. Hatta, Yahya Kemal’e göre “ stanbul, bütün Türk tarihinin,

Türk co rafyas n n bir terkibi, hülasas , tecellisi olmu tur”.60

Yahya Kemal’in tarih anlay , elbette sadece yukar da bahsedilen ve daha çok Fransa’daki tarihçilerin tesiri do rultusunda ekillendi i görülen dü üncelerden ibaret de ildir. Zira, yer yer söz konusu dü üncelerden de beslenmekle beraber Yahya Kemal’in kendine özgü bir tarih metodolojisinden söz edilebilir. Bu ba lamda; “tarihte ferdin rolü”ne önem veren Yahya Kemal, tarihteki baz olaylar “kaza ve kader” anlay na ba l olarak izah eder. Michelet’nin “Tarih kazâ ve kaderden ibarettir’ sözü, hiçbir memlekette bizde oldu u kadar bâriz de ildir”61 diyen Yahya Kemal bu hususta Türk tarihinden birçok örnek verir ki bunlardan biri olan Viyana Seferi için unlar söyler:

57 Nihat Sami Banarl , a.g.m., s. 9. 58 Nihat Sami Banarl , a.g. m., s. 8. 59 Nihat Sami Banarl , a.g. m., s. 8. 60 Nihat Sami Banarl , Bir Da dan Bir Da a, Kubbealt Ne riyat , st., 1984, s. 317. 61 Yahya Kemal, Tarih Musahabeleri, Batur Mat., st., 1975, s. 8.

140


“1683 Viyana Seferi s rf bir müstakil sadrazam n ahsî h rs yüzünden aç ld . Bu harbi açmamam z için Avusturya, Osmanl padi ah n n âdeta ayaklar na kapand ; yine olacak oldu.”62

Ayr ca, “tarihte hesapta olmayan hadise”ler, “ihtimal”ler, “tarih/tabiat kanunlar ”, “tarihin tekerrür etmesi”, “tarih felsefesi”, “tarihin dönüm noktalar ”, “hadiseler”in bir “silsile” halinde meydan gelmesi, “tarihin tashih edile”meyece i, zaman “mazi-hal ve istikbal” eklinde taksim etmenin itibari olu u, tarihî konularla ilgili “mübhem ve yanl iddialar kar s nda kesin hüküm vermemek”, “farkl bak aç lar ”na ait dü üncelere dikkat etmek, “tarihî bir eser kar s nda hal ile mazi aras nda köprü kurmak”, “vesilelerle sebepleri kar la t rmak”, “hüküm verirken adil olmak”, “halet-i ruhiyeye dikkat etmek”, “hadiselerin ledünniyat n n bilinmesi için hadisenin az çok içinde olmak”, “hadiseleri artlar içerisinde” ve “tahlili olarak” ele al p de erlendirmek”, “objektiflik”, yararlan lacak “kaynak ve tedkik eserleri”ni “tenkid” süzgecinden geçirmek gibi konularda Yahya Kemal’in dikkate de er dü ünceleri bulunmaktad r.63

Bir örnek vermek gerekirse, Yahya Kemal’in tarihî tetkiklerinde sadece sebepleri de il sebeplerin de sebebini yani as l sebebi bulmaya ve anlamaya çal t görülür. Bir hikâye kurgusu içinde Sultan Abdülaziz’e Dâir Bir Musâhabe ba l kl eserinde sözünü emanet etti i Kadri Bey arac l yla Sultan Abdülaziz’in hal’ini anlatan Yahya Kemal, bu olay n sebeplerini ara t rmakla kalmaz, as l sebebe ula maya çal r. Kadri Bey’e göre Abdülaziz’in hal’inin görünür sebebi Serasker Hüseyin Avni Pa a ile Midhat Pa a’n n padi aha kar “ ahsî garazlar veya her ikisinin de “maliye ve idârenin bozuklu u”na mani olmak yönündeki vatanperverâne kanaat”leridir. “Bir de sebeplerin sebebini ara t ral m. Derinden derine dü ünürsek bunu buluruz” diyen Kadri Bey, “Sultan Abdülaziz’in iyi bir insan olmakla berâber, havaî me rebde, hercâî, ikide birde sadrazam de i tiren bir hükümdar olmas ’n hallin as l sebebi” olarak de erlendirir. ki pa an n Padi ah aleyhtarl n Sultan Abdülaziz’in güvenilmez, hercâî, havâî bir Padi ah oldu una kanaat getirmeleri”ne ba layan Kadri Bey, “ te sebeplerin sebebi budur; as l sebep budur. Demek ki Abdülaziz’in hal’ine kendi yarat l sebep olmu tur” sonucuna var r.64 Bu sonuç elbette tart maya aç kt r. Bununla beraber bu örnek göstermektedir ki, Yahya Kemal tarihî meselelerin izah nda olaylar n sebepleri aras nda ili ki kurmak, ince tahlillerle sebeplerin sebeplerine kadar inerek bir sonuca varmak 62 Yahya Kemal, a.g.e., s. 5. 63 Ahmet Ak it, Yahya Kemal’in Tarihçili i, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yay mlanmam yüksek lisans tezi), Kayseri, 1991, s. 27-45. 64 Yahya Kemal, Siyasî Hikâyeler, stanbul Fetih Cemiyeti, Yay. 3.bsk. st. 1995, s. 87-89.

141


e ilimindedir. Bu onun tarihi olaylar vesika hassasiyetinin yan nda derin bir tefekkür süzgecinden geçirerek ele ald n göstermektedir. Asl nda “Yahya Kemal, bir tarih âlimi olmaktan ziyâde, bir tarih mütefekkiridir.”65 Çünkü, “O; tarihi, uurda ve haf zada tutulan ve geçmi in imdide hat rlan p ya and ve gelece e bir miras gibi aktar ld bir devaml l k olarak de erlendiren, hissedip, sezerek ya ad klar n da iirlerine yaz lar na aktaran bir tarih dü ünürüdür.”66

Yahya Kemal’in tarih kar s ndaki tavr n tarihçiden ay ran unsurlardan biri de tarihî olaylar kar s nda ay klay c bir tav r içinde olmas d r. Zira bu özellik edebiyat ve tarih ba lam nda edebiyatç n n tarihe yakla m ile tarihçinin yakla m fark n da ortaya koymaktad r. Tarihçi bir tarihî olay n iyi kötü ay rt etmeksizin bütün yönlerine bakmak durumundad r. Oysa Yahya Kemal, bir ay klamaya giderek daha çok tarihin güzel buldu u yönleri ile ilgilenmeyi, mazideki güzellikleri bugüne ve sanat na ta may tercih edecektir. Hâlbuki tarihçinin böyle bir tercih hakk yoktur. Sanatkâr ise tarihî olaylar kar s nda ay klama ve olu turdu u tarihî-kurmaca metinde tasarruf hakk n kendinde bulur. Çünkü onun yazd bir tarih kitab de il tarihî hikâye, roman, tiyatro veya iirdir. K saca bir sanat eseridir. Dolay s yla Yahya Kemal’in tarihle ilgili yaz lar n tarihî olaylar n sanatkârane bir anlat m ve yorumu olarak, tarihle ilgili manzumelerini de tarihî-destanî iirleri olarak kabul etmek gerekir.

4. Yahya Kemal’in iirlerinde Türk Tarihi

Yahya Kemal’in tarihî iir denemelerine ba lamas ile tarih üzerinde dü ünmeye ba lamas aras nda tarihî bir paralellik vard r. Zira, hat ralar nda belirtti i üzere Yahya Kemal 1906 Temmuzunda Londra’ya gider. te o günlerde “bir Türk destan yazmaya” giri ir ve birkaç m sra yazar.67 Buna göre Fransa’ya gidi inden üç y l sonra tarihe olan ilgisinin bir tarih uuruna dönü meye ba lamas na paralel olarak tarih de iirlerinde yer edinmeye ba lam t r denilebilir. Tarih ve iir ba lam ndaki bu paralellik onun tarih anlay ile tarihi iirlerine malzeme yap aras nda da kar m za ç kacakt r. Çünkü Yahya Kemal, nas l ki a rl kl olarak Türk tarihinin belli bir dönemi üzerinde, Türklü ün Anadolu’daki olu umu üzerinde durmu ise a a da görülece i üzere tarihî iirlerine de bu dönem damgas n vuracakt r. Ayr ca,

65 Nihat Sami Banarl , “Yahya Kemal’in Tarih Dü ünceleri”, Hayat Tarih Mecmuas , Y l:1, C.2, Say : 11, 1 Aral k 1965, s. 6. 66 Ömer Özden, a.g.e., s. 141. 67 Yahya Kemal, Çocuklu um Gençli im, Siyasî ve Edebî Hat ralar m, Baha Mat., st., 1973, s. 103.

142


tarihin iirlerde ele al n p i leni indeki zihniyette de yine Yahya Kemal’in “imtidad” dü üncesi hissedilmektedir.

Yahya Kemal’in Tarih Musâhabeleri’ndeki ilk yaz s n n ilk cümlesi öyle ba lar: “Bir milliyetçi, tarih’e de il, milliyetinin tarihine meftundur.”68

O sebeple Yahya Kemal’in iirlerinde “tarih”e bakacak olursak; onun iirlerinde daha ziyade milli tarihimizin i lendi ini hatta bu tarih içinde de

bir ay klama ve tercih yap ld n görürüz ki bütün bunlar airin yukar da bahsedilen tarih anlay ve Türk tarihine bak ile do rudan ilgilidir. Asl nda genel olarak bak ld nda Yahya Kemal’in tarihte Türklü ü ararken hep bir “timsal”in pe inde oldu u görülmektedir. Bu timsal Türk tarihinin bütünü içinde Osmanl tarihidir. Osmanl tarihinin içinde ise stanbul’un fethidir. Hükümdarlardan Yavuz Sultan Selim, “Türklü ün timsali”dir. Temsilin mimarideki ad Süleymaniye iken musikîde Itrî’dir. Dolay s yla Yahya Kemal Türk tarihine bakarken hep bir terkibin, hülasan n ve tecellinin, sonuç olarak “timsal”in üzerinde durmaya çal r. Çünkü bu timsal bizi biz yapan “kollektif öz”ün tecellisidir.

Tarih anlay do rultusunda Yahya Kemal’in dikkatlerinin, Türk tarihinin daha ziyade 1071 Malazgirt Zaferi’nden sonraki dönemine yönelik oldu unu daha önce söylemi tik. te Türk tarihinin onun iirlerindeki akisleri incelendi inde bu anlay la örtü tü ü görülür. Bu çerçevede Yahya Kemal’in iirlerinde Türklerin Anadolu’ya gelmeden önceki Orta Asya maceras na ili kin pek bir ey yoktur. iirler konusunu k smen Selçuklu tarihinden a rl kl olarak Osmanl tarihi ve yine k smen de Birinci Dünya Sava ve Millî Mücadele’den al r. Dolay s yla, kronolojik olarak Yahya Kemal’in iirlerinde Türk tarihi bu üç dönem ba lam nda ele al nabilir: Selçuklu tarihi, Osmanl tarihi ve Millî Mücadele.

Selçuklu dönemi ile do rudan ilgili müstakil tek iir “Alp Arslan’ n Rûhuna Gazel” ad n ta r. iirde “cedd-i ekber” olarak selamlanan Alparslan’ n Malazgirt Zaferi ve ard ndan Türklerin büyük bir h zla Anadolu’yu fethi anlat l r. air bunu öyle ifade eder:

klîm-i Rûm’u tuttu cihangîr savleti Târîh o i de gördü nedir îr savleti Titretti ar ü fer i Malazgird önündeki Cû ü hurû - rah ile em îr savleti

68 Yahya Kemal, Tarih Musahabeleri, Batur Mat., st., 1975, s. 1.

143


On y lda vard sâhil-i Kostantiniye’ye Yer yer vatan diyâr n teshîr savleti69

Ömer Faruk Akün’ün yerinde tespiti ile bu iirin d nda “Yahya Kemal’in m sralar nda Anadolu’da Türklü ün Osmanl ça öncesinden mü ahhas levhalar bulmak mümkün olmuyor.”70

“Osmanl tarihi kar s nda Yahya Kemal’in iirleri”ne bak ld nda ise airin stanbul’un fethinden öncesine iirinin kap lar n pek açmad

görülmektedir. Zira, “Fetih öncesi, stanbul’un airine âdeta primitiv bir ça gibi görünmü çesine, onun iirini kendisine cezp edememi tir. Tarihimize stanbul’un giri i devresi iledir ki onun m sralar Osmanl as rlar içindeki

kanatlan na ba lar.”71

Yahya Kemal’in iirlerinden “ stanbul’u Fetheden Yeniçeri’ye Gazel” ile “Gedik Ahmed Pa a’ya Gazel” do rudan fetihle ilgili olup “ stanbul’un Fethini Gören Üsküdar”, “Ok”, ve “Mihriyar” manzumeleri de bu çerçevede zikredilebilir. Bu noktada dikkat çekici bir husus, söz konusu iirlerin hepsinde de Fâtih’in isminin bizzat yer almamas d r.72 Bununla beraber Tanp nar’dan ö rendi imize göre Yahya Kemal asl nda bir Fetih manzumesi yazmaya ba lam ancak maalesef bitirememi tir.73

Fâtih döneminden Fâtih’in ismini bizatihî zikretmeksizin bahseden Yahya Kemal, Yavuz Sultan Selim için ise hem ba l ba na Selimnâme’yi74 kaleme alacak hem de iirine onun ad n verecektir. Bilindi i gibi Selimnâme terkib-i bend naz m ekli ile yaz lm bir iir olup, eserde Yavuz Selim’in 1514-1517 aras fütuhat destanla t r lm t r. Öyle ki, air bununla da kalmaz ilk ve tek olarak söz konusu iirin sonunda bir Osmanl padi ah na, yani Yavuz Sultan Selim’e mersiye söyler. Bizce, Yavuz Sultan Selim’in Yahya Kemal’in dünyas ndaki özel yerinin iki nedeni vard r: Birincisi Yahya Kemal’in u sözlerinde oldu u gibi Yavuz Selim’i “Türklü ün timsali” olarak telakki etmesidir.

69 Yahya Kemal, Eski iirin Rüzgar yla, Yap Kredi Yay., 2.bsk., st., 2004, s. 30. 70 Ömer Faruk Akün, “Osmanl Tarihi Kar s nda Yahya Kemal’in iiri”, Kubbealt Akademi Mecmuas , Y l:5, Say :2, Nisan 1976, s. 15. 71 Ömer Faruk Akün, a.g.m., s. 16-17. 72 Ömer Faruk Akün, a.g.m., s. 17. 73 Ahmet Hamdi Tanp nar, Yahya Kemal, Dergah Yay., st., 1962, s. 21. 74 Yahya Kemal, Eski iirin Rüzgar yla, YKY Yay., 2.bsk., st., 2004, s. 7-15.

144


“Selim Türklü ün timsalidir. Bu tahsis Selim’in büyük babas Fâtih’i ve s ras yla birbirinden daha yüksek tepelere giden, tâ O uz Karahan’a kadar bütün Türk padi ahlar n bir an soldurmaz. Çünkü her milletin etten ve ruhtan çehresini –bilhassa temsil eden bir hükümdar vard r.”75

kincisi de Nam k Kemal’den beri Jöntürklerin Yavuz’a verdi i önemdir ki bu ikinci yorumda ilham kayna m M. Kayahan Özgül hocam n bir sekmesidir.76

“Yahya Kemal’in iirinde Kanuni Sultan Süleyman devrine gelince, Fatih Sultan Mehmed’de oldu u gibi burada da a rt c bir durumla kar kar ya kal r z. Mohaç zaferi ile, Ak nc lar ile, stanbul’un bir tepesinde Süleymaniye Camii’nin yarat l menkabesi ile devri bulundu u halde, muhte em Süleyman Han’ n ad Yahya Kemal’in iirinde geçmez.”77

Kronolojik olarak beri geldi imizde “Selim-i Saniye Gazel –Sene 982” iiri ile II. Selim’in ismini zikrederek ona bir gazel yazan Yahya Kemal iirde olaylardan ziyade devrin çehresini “hazlar ve eserleri” ile anlat r.

Daha sonra “Gazi Selim Giray – Sene 1100” adl iir ile “Üsküp önlerine gelen dü man K r m Han Selim Giray’ n Kaçanik’te yaman bir bozguna u ratarak Rumeli’de mparatorlu u büyük bir tehlikeden kurtar ”n 78 hat rlayacak olan Yahya Kemal, bu dönem üzerinde çok fazla durmadan Lale Devri’ne gelir. Ancak arada XVII. as rdan bir sima olarak Itrî79 müstakil bir iirde kendine yer bulur.

Yahya Kemal’in iirlerinde Lale Devri’nin özel bir yeri oldu u söylenebilir. Zira be adet (Bir Sâki, Mükerrer Gazel, Mâhurdan Gazel,

erefâbâd, Sene 1140) iir ilham n bu devirden alm t r. Bilindi i gibi Lale Devri adland rmas da zaten Yahya Kemal’e atfedilir.

iirlerinde kronolojik aç dan Lale Devri’nden sonra Osmanl tarihinden pek bahsetmeyen Yahya Kemal’in asl nda tek ba na bir konu olarak iirine ta d alt yüz y ll k Osmanl tarihine ili kin olaylar oldukça azd r. Bunlar; “ stanbul’un Fethi, Otranto Seferi, Çald ran, Mercidab k, Ridaniye, Mohaç,

75 “ ki F kra”, leri, Nu.1423, 18 Kânunisanî 1338/1922’den nakleden Ömer Faruk Akün, “Osmanl Tarihi Kar s nda Yahya Kemal’in iiri”, Kubbealt Akademi Mecmuas , Y l:5, Say :2, Nisan 1976, s. 33. 76 M. Kayahan Özgül, Seke Seke Ben Geldim Sekmeler I, Hece Yay., Ank., 2008, s. 128-129. 77 Ömer Faruk Akün, “Osmanl Tarihi Kar s nda Yahya Kemal’in iiri”, Kubbealt Akademi Mecmuas , Y l: 5, Say :2, Nisan 1976, s. 19. 78 Ömer Faruk Akün, a.g.m., s. 20. 79 Yahya Kemal, Kendi Gök Kubbemiz, Milli E itim Bakanl Yay., st., 1992, s. 11-13.

145


Üsküp’ün fethi, Ni bolu Seferi ve K br s’ n fethi”dir.80 Olaylar az oldu u gibi bütün bir Osmanl tarihinden Yahya Kemal’in iirlerinde bizzat ismi ile kendisinden söz ettiren toplam dört padi ah vard r ki adlar : Yavuz Sultan Selim, II. Selim, Y ld r m Bayezid ve III. Ahmed.81

Bu tablo ve buraya kadar anlat lanlar göstermektedir ki “Osmanl tarihi, Yahya Kemal’in iirlerinde hükümdarlar etraf nda dönen bir mevzu de ildir. Bu iirde Osmanl tarihinin zaferleri, askerî ve medeni menkabeleri, devrinde meydana geldikleri, devrine ait olduklar hükümdarlara atfedilemeden, onlar n d nda, kolektif bir öze icra olunarak i lenmi tir.”82Bu kollektif öz, öylesine önemlidir ki stanbul’un fethi gibi büyük bir hadisenin bahsinde Fatih’in ad gizlenir ve “ stanbul’u Fetheden (bir) Yeniçeri” olur, Süleymaniye gibi muhte em “zafer mabedinin mimar ” ise Mimar Sinan de il sadece “bir nefer” olarak zikredilir. “O asker” art k “ne Süleymand r”, “ne de mimar Sinan”/Tâ Malazgird önünde yürüyen sarp insan”d r.83

Netice itibariyle, “Yahya Kemal’in iir sanat nda târih, Malazagird’den süratle geldi i, Osmanl as rlar içinde Türklü ün aran ve de erlendirilmesidir.”84

Yahya Kemal’in Türk tarihi ile ilgili iirleri çerçevesinde son olarak hem Osmanl tarihinin son y llar hem de Millî Mücadele dönemi ile ilgili olanlardan da k saca söz etmek gerekir. Zira Yahya Kemal, Millî Mücadele ile ilgili birçok makale yazd gibi az da olsa o devrin duygu ve dü üncesine tercüman olan baz iirler kaleme alm t r. Bunlara örnek olarak; “Tahmis-i Gazel-i Hümayun”, “1918”, “16 Mart 1920”, “26 A ustos 1922” adl iirleri gösterebiliriz. Ancak bu iirleri Yahya Kemal’in tarihle ilgili di er iirlerinden biraz farkl mütalaa etmek gerekir; çünkü bu iirler, tarihî

hadiselerle ilgili olmakla beraber tarihî iir olmaktan çok “harp edebiyat ” vadisine dâhil edilebilir.

Mesela, “Tahmis-i Gazel-i Hümayun”, Sultan Re ad’ n Çanakkale Gazeli’ne yap lm bir tahmistir. 1918 adl iir Birinci Dünya Harbi’nden yenik ç kan ve “vatanda dü man seyretmek zt rab yla”, ya ayan bir milletimizin halini anlat r. air ayn iirde;

80 Ahmet Ak it, Yahya Kemal’in Tarihçili i, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yay mlanmam yüksek lisans tezi), Kayseri, 1991, s.84. 81 Ömer Faruk Akün, a.g.m., s. 24. 82 Ömer Faruk Akün, a.g.m., s. 31. 83 Ömer Faruk Akün, a.g.m., s. 29. 84 Ömer Faruk Akün, a.g.m., s. 31.

146


“Fakat bu çok sürmez, mutlaka afak sökecek Ate ve kanla siler, bir gün ordumuz lekeyi, Bu, insan o luna bir eyn olan, Mütareke’yi85

diyerek mütareke günlerinde “korkulu bir rüya içinde” ya ayan Türk milletine moral verir. “16 Mart 1920”de de o y llar n s k nt s n aksettirirken air, “26 A ustos 1922” ba l kl iirinde Kurtulu Sava ’n yapan

ordumuzun ard ndan öyle dua eder:

u kopan f rt na Türk ordusudur yâ Rabbî Senin u runda ölen ordu budur yâ Rabbî Tâ ki yükselsin ezanlarla müeyyed nâm n Gâlib et çünkü bu son ordusudur slâm’ n86

Sonuç

Yahya Kemal’e göre, “…tarih bir mevhûmedir. Bu mevhûmeyi bâz insanlar hayallerinde mücessem görürler; ondan bazen nefret ederler, bazen da hayranl kla bahsederler. O mücessem gördükleri ey ise, geçmi saatlerin, günlerin, haftalar n, y llar n y nt s ndan ba ka bir ey de ildir.”87 Bu y nt n n “içinde güzellikler de vard (r), çirkinlikler de.”88 Biz nas l ki içinde bulundu umuz anda olan bitenin baz lar n sever baz lar n sevmez isek ayn ekilde tarihî olaylar n içinde de sevece imiz veya ho umuza gitmeyen eyler olacakt r. Dolay s yla “tarih yekpâre görülecek, topyekun sevilecek, yahut da nefret edilecek bir ey de ildir; bilakis tetkîk ve muhakeme edilecek bir manzara”d r.89 Bu noktada tarihçilerin geçmi i aksettirme hususundaki tavr önemlidir. Zira onlar geçmi i “iyi aksettirirlerse, iyi taraflar iyi, kötü taraflar da kötü görünür.”90

te bu dü üncelere sahip olan Yahya Kemal genel anlamda tarih, özelde de Türk tarihini tetkik etmeye ve bir muhakeme süzgecinden geçirerek anlamaya çal m t r. Neticede kendisinde olu an kanaatleri, tarihle ilgili görü lerini yazd yaz lar, verdi i konferanslarla dile getirmi ;

85 Yahya Kemal, “1918”, Kendi Gök Kubbemiz”, Milli E itim Bakanl Yay., st., 1992, s.74. 86 Yahya Kemal, Eski iirin Rüzgar yla, Yap Kredi Yay., 2.bsk., st., 2004, s. 86. 87 Yahya Kemal, Tarih Musahabeleri, Batur Mat., st., 1975, s. 1. 88 Yahya Kemal, a.g.e., s. 2. 89 Yahya Kemal, a.g.e., s. 2. 90 Yahya Kemal, a.g.e., s. 2.

147


bazen de dost meclisinde etraf ndakilerle payla m t r. Yahya Kemal’in anlamaya çal t temel mesele 1071’den sonra Anadolu’da” Türkiye Türklü ünün meydana geli i”91 meselesidir. Yahya Kemal için bu konunun çözülmesi gerek bir problem haline geli i airin 1903-1912 aras Fransa’da bulundu u döneme rastlar. Ancak airin genel anlamda Türk tarihine ilgisinin kökleri tâ çocukluk y llar na kadar uzan r.

Kanaatimizce, Yahya Kemal’in çocuklu unun Üsküp gibi tarihî millî çehresi olan bir ehirde geçmesi, çocuklu unda lalas ndan dinledi i tarihî hikâye ve türküler, tan t insanlar vas tas yla yak n tarihi ö renmesi onda ileride artarak devam edecek olan tarihe olan ilginin haz rl k safhas n ya da bilinçalt n olu turdu u söylenebilir. Bu ilgi, sonra Avrupa’da birkaç tazyikin neticesinde gün yüzüne ç kacak ve daha da belirginle ecek; tarihe olan merak, bir tarih sevgisine oradan da tarih uuruna do ru yürüyecektir. Bu süreçte Fransa’da kendisinden ders ald tarihçilerin önemli bir pay n n oldu u anla lmaktad r. Zira, Frans z tarihçilerin tarih ortas nda bin y lda Fransa’n n olu tu u yönündeki dü ünceleri Yahya Kemal’i kendi tarihimiz üzerinde dü ünmeye sevk etmi ; buna ilave olarak Albert Sorel’in tarihte Türklü ün ke fedilmeyi bekledi i yönündeki çarp c cümlesi airin Türk tarihine olan ilgisini daha da art rm ve onu uurlu bir tarih yolculu una ç karm t r.

Bu yolculukta Yahya Kemal’in kafas ndaki temel mesele tarih ortas nda yani 1071 sonraki Anadolu’da Türklü ün nas l olu tu udur. Yahya Kemal bu olu umu anlamaya çal rken rehberi bir taraftan tarih bilgisi bir taraftan da Bergson izleri ta yan imtidad yani devaml l k dü üncesi olur. Tarih bir zaman içinde cereyan eder. Zamanda da gerçekte mazi, hal ve istikbal yoktur; bir devaml l k imtidad vard r. O halde zaman nas l ki kesintisiz devam ediyorsa zaman n içinde cereyan eden tarihte de bir imtidad yani devaml l k vard r.92 Bu sebeple Yahya Kemal, “imtidad (devaml l k) bir milletin hayat nda var. Biz bu devaml l k içinde maziye de il ondaki güzelli e tap yoruz… Mazi yoktur, bir imtidad var. Devaml l koruyabilelim; kesilmeyelim; kesilirsek biz olmay z” der.93

Türk tarihinin Yahya Kemal’in nesirlerindeki veya iirlerindeki görüntüsünü yukar daki dü ünceleri yönlendirir. Bu çerçevede Yahya Kemal, Türk tarihinin daha ziyade Osmanl dönemi ve sonras ile ilgilenir. Buna paralel olarak air, tarihî iirlerinde ilham n daha çok Osmanl 91 Nihat Sami Banarl , “Yahya Kemal’in Tarih Dü ünceleri”, Hayat Tarih Mecmuas , Y l:1, C.2, Say : 11, 1 Aral k 1965, s. 8. 92 Ömer Özden, a.g.e., s. 132-138. 93 Ömer Özden, a.g.e., s. 139.

148


as rlar ndan al r. Ancak burada Yahya Kemal, Osmanl devrinin tek tek hükümdarlar veya olaylar ile ilgilenmekten çok “timsal”in ve kolektivitenin pe indedir. Öte yandan, E il Da lar E il yazar Birinci Dünya Sava ve özellikle de Millî Mücadele döneminde ya ananlara ilgisiz kalmam ; ancak bu döneme dair duygu ve dü üncelerini iirden çok mensur eserler halinde kaleme alm t r.

KAYNAKÇA

AK T, Ahmet, Yahya Kemal’in Tarihçili i, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yay mlanmam yüksek lisans tezi), Kayseri, 1991.

AKÜN, Ömer Faruk, “Osmanl Tarihi Kar s nda Yahya Kemal’in iiri”, Kubbealt Akademi Mecmuas , Y l:5, Say :2, Nisan 1976.

AYVAZO LU, Be ir, Yahya Kemal Eve Dönen Adam, Birlik Yay., Ank., 1985.

BANARLI, Nihat Sami, Yahya Kemal’in Hat rlar , stanbul Fetih Cemiyeti Yahya Kemal Enstitüsü Yay., st., 1960.

BANARLI, Nihat Sami Banarl , “Yahya Kemal’in Tarih Dü ünceleri”, Hayat Tarih Mecmuas , Y l:1, C.2, Say : 11, 1 Aral k 1965.

BANARLI, Nihat Sami, Yahya Kemal Ya arken, stanbul Fetih Cemiyeti Yay., 2.bsk., st., 1983.

BANARLI, Nihat Sami, Bir Da dan Bir Da a, Kubbealt Ne riyat , st., 1984.

BANARLI, Nihat Sami, “Yahya Kemal”, Aziz stanbul, Milli E itim Bas mevi, st., 1985.

BEYATLI, Yahya Kemal, Çocuklu um, Gençli im, Siyasi ve Edebî Hat ralar m, Baha Mat., st., 1973.

BEYATLI, Yahya Kemal, Tarih Musahabeleri, Batur Mat., st., 1975.

BEYATLI, Yahya Kemal, Siyasî ve Edebî Portreler, Baha Mat., st., 1976.

149


BEYATLI, Yahya Kemal, Kendi Gök Kubbemiz, Milli E itim Bakanl Yay., st., 1992.

BEYATLI, Yahya Kemal, Siyasî Hikâyeler, stanbul Fetih Cemiyeti, Yay. 3.bsk. st. 1995.

BEYATLI, Yahya Kemal, Eski iirin Rüzgar yla, Yap Kredi Yay., 2.bsk., st., 2004.

KARAOSMANO LU, Yakub Kadri, Gençlik ve Edebiyat Hat ralar , Bilgi Yay., Ank., 1969.

KOCAHANO LU, Osman Selim, “Ölümünün Onsekizinci Y ldönümünde Yahya Kemal’de Tarih Rüzgâr ”, Toker, Y l:1, Say : 2, 8.11.1976.

ÖZDEN, Ömer, Estetik ve Tarih Felsefesi Aç s ndan Yahya Kemal, Kültür Bakanl Yay., Ank., 2001.

ÖZGÜL, M. Kayahan Özgül, Seke Seke Ben Geldim Sekmeler I, Hece Yay., Ank., 2008.

TAMTÜRK, Nejat, Aç klamal Yahya Kemal Antolojisi, nk lap ve Aka Kitabevleri, st., 1972.

TANPINAR, Ahmet Hamdi Tanp nar, Yahya Kemal, Dergah Yay., st., 1962.

TANPINAR, Ahmet Hamdi, “Kendi Gök Kubbemiz”, Edebiyat Üzerine Makaleler (Haz. Zeynep Kerman), Dergah Yay., 3.bsk., st., 1992.

UYSAL, S.Sami, te Gerçek Yahya Kemal-Yahya Kemal’le Sohbetler, st., 1972.

Yahya Kemal, “ ki F kra”, leri, Nu.1423, 18 Kânunisanî 1338/1922.

150

yahya kemal'de tarih ve Şiir 1 Ömer Çakir 2 history and poetry in

Documents