yangin gÜvenlİĞİ ve teknolojİlerİ dergİsİ · [email protected] issn: 2587-0475 baskı ve...

ISSN 2 010 TL.

YANGIN GÜVENLİĞİ VE TEKNOLOJİLERİ DERGİSİ

SAYI 10 TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL 2019 . . .

Otobüslerin Yangın Güvenliği

Duman Kontrol Sistemleri Gerekli mi?

Tema Mütevelli Heyeti, Yönetim Kurulu ve İcra Kurulu Üyesi Metin Duruk ile Söyleşi

Basınçlandırma Sistemleri İşe Yaramıyor ve Can Güvenliğine Tehlike Oluşturuyor

Atriyum Duman Kontrolüne Genel Bakış

Duman Kontrol Sistemlerinin Otomasyonu

Ye n i ü rü n le r imiz le S o d e x F ua r ıs t a nd ım ız d a b e k l iyo ruz .

D Ü N Y AK ALİ TE S İ ND E

YE R Lİ Ü R E Tİ M

/DuyarVana DuyarVana.com.tr

Salon : 8 Stant No: C10

AK I Ş ANAHTAR I F LOW S WI TC H D N 5 0 - 20 0

DÜNYANIN EN BÜYÜK HAVALİMANI PROJESİNİN YANGIN KORUNUMUNDANORM TEKNİK İMZASI

İSTANBUL YENİ HAVALİMANI

Yangın Korunum Sistemleri

Norm Teknik A.Ş.

on dönemde Türkiye’nin yangın gündemi ne yazık ki oldukça yoğun. Peş peşe çıkan ve güçlükle söndürülen orman yangınları, Tuzla’daki kimyasal fabrikasında çıkan yangın, toplumsal olarak da bir panik ve üzüntü yarattı. Orman yangınları ile ilgili çok

sayıda senaryo türetilse de, ülkemizde ormana ve ağaca gerekli değer ve-rilmemekte ve çocuklarımıza orman sevgisi yeterince aşılanamamaktadır. Yangın ve yangın güvenliği ile ilgili dünya gündeminin de oldukça hare-ketli olduğunu görüyoruz. Mesela, dünya oksijeninin yüzde 20’sini üreten Amazon yağmur ormanlarındaki yangınlar adeta küresel bir krize dönüş-tü. Brezilya Ulusal Uzay Araştırmaları Enstitüsü (INPE) verilerine göre, Amazon yağmur ormanlarının çok büyük bir kısmına ev sahipliği yapan Brezilya’da 75 binden fazla yangın çıktı. CNN’e konuşan INPE uzmanı Alberto Setzer’e göre yangınların yaklaşık yüzde 99’undan -kasıtlı ya da kazayla- insanlar sorumlu. Amazon yağmur ormanlarında çalışan tropik bir ekolojist olan Dr. Michelle Kalamandeen ise konuya ilişkin: “Amazon’la sıkça ilişkilendirdiğimiz bu büyük yağmur ormanlarının ağaçları kesiliyor, kurumaya bırakılıyor ve daha sonra toprağı temizlemeye, mahsullere ve hatta yasadışı madenciliğe hazırlanmak için bir araç olarak kullanılıyor” değerlendirmesini yaptı.Dünyanın yaşadığı bu süreçteki belki de tek güzel gelişme ise 16 yaşın-daki Çevre Aktivisti Greta Thunberg’in çağrısıyla iklim değişikliği ve çevre felaketlerinin son yıllarda hiç olmadığı kadar gündeme taşınmış olması. Ülkemizde ve tüm dünyada yankı bulan çağrısı ile Greta’nın insanlarda yarattığı farkındalık ise paha biçilemez.Eylül ayı içinde İtfaiye teşkilatının 305. yaşı tüm yurt genelinde çok çeşitli etkinliklerle kutlandı. Konuyla ilgili Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç, “İtfaiye-ler, belediyelere bağlı fakat kendi bütçelerini yapabilen, kendi araçlarını ve elemanlarını alabilen özerk bir yapıya kavuşturulmalı. Fakat aynı za-manda itfaiye örgütlerinin her konudaki standartlarının sağlanabilmesi, eğitiminin, yönetmeliklerinin, sağlık sorunlarının ülke genelinde ele alı-nabilmesi için de İçişleri Bakanlığı bünyesinde ‘İtfaiye Genel Müdürlüğü’ kurulması gerekiyor” dedi.Yaşanan felaketler, Türkiye’de yangın ve yangın güvenliği konusunda yeterince bilinçli ve tedbirli olunmadığını da ortaya koydu. Ülkemizde yangın güvenliği konusunda bilinçlenmeyi sağlamak adına düzenlenen en başarılı organizasyon olan TÜYAK Sempozyumu’na doğru geri sayım başladı. Ayrıca, bu yıl NFPA kurumu TÜYAK 2019 Sempozyumu’nu destek-leme kararı aldı. TÜYAK 2019 Uluslararası Yangın ve Güvenlik Sempozyumu ve Sergisi kap-samında iki kurs düzenlenmesi kararlaştırıldı. Sempozyumun ilk günü Dr. Gökhan Balık tarafından “Yangın Yönetmeliği ve Mimari Yangın Tasa-rımı” konusunda, sempozyumun ikinci günü ise Volkan Aktaş tarafından “Yangın Algılama ve İhbar Sistemleri Tasarım ve Uygulama” konusunda kurs verilecek.

STÜYAK Adına SahibiTaner Kaboğlu

Sorumlu Yazı İşleri MüdürüÖzlem Güneç

Yayın Kurulu BaşkanıProf. Dr. Abdurrahman Kılıç

Yayın KuruluDeniz AtikCeyhun ErenMurat TopuzÖzlem GüneçTaner KaboğluHaluk Yanık

Bilim KuruluDr. Saadet Alkış Dr. Sedat AltındaşDr. Kazım BecerenDr. Mustafa BilgeProf. Dr. Füsun DemirelDr. Oğuz GündoğduProf. Dr. Neşet KadırganProf. Dr. Haluk KaradoğanProf. Dr. Adnan KaypmazDr. Necmi ÖzdemirProf. Dr. Mustafa ÖzgünlerProf. Dr. Recep YamankaradenizProf. Dr. Zerrin Yılmaz Halkla İlişkiler ve Reklam MüdürüŞengül Çifçi

Yazı İşleri MüdürüOya Bakır

Yazı İşleriGökçen Parlar ÜnalNihan KolçakDidem Taşbaşı

YapımDoğa Ajans Ticaret Ltd. Şti.

Yönetim YeriHalil Rıfat Paşa Mah.Perpa Ticaret Merkezi, B Blok Kat: 9No: 1376, 34384 Şişli - İstanbulTel: (0212) 320 24 04Faks: (0212) 320 24 [email protected]

ISSN: 2587-0475

Baskı ve CiltŞan Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti Hamidiye Mah. Anadolu Cad. No: 50 Kağıthane/İstanbulTel: 0212 289 24 24

Tüm Türkiye’de dağıtılmaktadır.Basın Kanunu’na göre yerel süreli yayındır.

www.tuyak.org.tr

YANGIN GÜVENLİĞİ VE TEKNOLOJİLERİ DERGİSİ

Yayın Kurulu

SUNUŞ

TÜYAK YANGIN MÜHENDİSLİĞİ SAYI 10 3

Yayınlarımız

Yayınlarımızı temin etmek için lütfen iletişime geçiniz:

[email protected]

(0212) 320 24 04

TÜYAK Yangın Mühendisliği Dergisi” aboneliği hususunda bilgi almak için lütfen [email protected] adresine mail atınız.

“

3 AYDA BİR YAYINLANIR.

SAYI 10TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL 2019

AKSAY

ATLAS TEKNİK

BTS

DUYAR VANA

EEC

FOKUS

İZOCAM

KURTARIR

MAVİLİ

NORM TEKNİK

SIEMENS

STANDART POMPA

TEKNO YANGIN

TÜYAK 2019

TYCO- Johnson Controls

ilan indeksi

7

6

9

ÖKİ

11

13

19

25

51

2

57

1

59

AKİ

AK

6Haberler

3Sunuş

İÇİNDEKİLER

Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç 30Otobüslerin Yangın Güvenliği

Gökhan Balık 36Duman Kontrol Sistemlerinin Otomasyonu

John H. Klote 44Atriyum Duman Kontrolüne Genel Bakış

64Etkinlikler Takvimi

52Tema Mütevelli Heyeti, Yönetim Kurulu ve İcra Kurulu Üyesi Metin DurukSöyleşi

62UTC Edwards EST3 Akıllı İnteraktif Yangın Alarm Sistemleri ve Sesli Tahliye Sistemleri

Ürün Tanıtımı

Simon LayBasınçlandırma Sistemleri İşe Yaramıyor ve Can Güvenliğine Tehlike Oluşturuyor

20

26William A. WebbDuman Kontrol Sistemleri Gerekli mi?


SWAYBRACING

EQUIPMENTS

TO LC O s i s m i k b ağ l a n t ı a p a ra t l a r ı ko n u s u n d a l i d e r b i r ü ret i c i d i r.

Ye n i l i k l e re o l a n g ü ç l ü b ağ l ı l ı ğ ı ve i şç i l i k te n ta s a r r u f ç öz ü m l e r i ,

OS H P D o n a y ın ı g e re k t i re n p ro j e l e r d a h i l o l m a k ü ze re t ü m

S i s m i k p ro j e l e r i ç i n m ü h e n d i s l i k ç öz ü m l e r i n d e TO LC O ’ y u ö n d e r

b i r ko n u m a g et i r m i ş t i r. TO LC O, t i c a r i , ku r u m s a l ve e n d ü st r i ye l

P ro j e l e rd e ya p ı s a l o l m a ya n s i s te m l e r i ç i n eşs i z ü r ü n ve h i z m et l e r

İ l e mİ l e m ü ş te r i l e r i n e d este k ve r m e k te d i r.

Tü m ü r ü n l e r, m i n i m u m M SS - S P - 5 8’e u y m a k ta o l u p, b u n a

i l a vete n b a s ın ç l ı s i s te m l e r i i n A N S I B 31 . 1 ko d u n d a i z i n ve r i l e n

G e r i l m e l e re d e u yg u n d u r.

B i rç o k TO LC O ü r ü n ü a y r ıc a U L- 2 03 l i s te l i d i r, F M o n a y l ıd ı r ve

N F PA- 1 3 , N F PA 1 3 - R , N F PA- 1 3 D, N F PA- 24 ve W W- H - 1 7 1 E E

sta n d a r t ve ko d l a r ın a u yg u n d u r.

SİSMİK BAĞLANTI APARATLARI

w w w.a t l a s t e k n i k .c o m

AT L A S T E K N İK T E S İS AT M A L Z E M E L E R İ TA A H H Ü T S A N . v e D IŞ T İC. LT D. ŞT İ .

F e r h a t p aşa M a h . 1 7. S o k . N o : 1 0 4 3 4 8 8 8 A t aşe h i r İS TA N B U L

T E L . : ( + 2 1 6 ) 6 51 - 51 3 7 / FA X . ( + 2 1 6 ) 6 51 - 51 4 2 / e - m a i l : i n f o @ a t l a s t e k n i k .c o m

6 TÜYAK YANGIN MÜHENDİSLİĞİ SAYI 10

Y angın korunum sektörünü tem-sil eden ve kamuoyunu bilinç-lendirmeyi amaç edinen TÜYAK

Vakfı ve Derneği adına Başkan Taner Kaboğlu 17 Ağustos Marmara Depre-minin 20. yıldönümüne ilişkin bir açık-lama yaptı.

Yüksek binalar ve endüstriyel te-sislerde yangın riskine dikkat çeken Kaboğlu, muhtemel Marmara Bölgesi depremi sonrası yangın sayısının tah-min edilenin çok daha üzerinde olabi-leceğini belirterek şöyle devam etti:

“Modernleşen şehirlerle birlikte ül-kemizde güvenli ve nitelikli binaların sayısı hızla artarken; diğer yandan ge-lişen endüstrileşme sürecinde deprem afeti sonrası çıkabilecek yangınlar en önemli tehlikeyi oluşturuyor. Bilindiği gibi, ‘Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’in gerçekleşen

son revizyonu Temmuz 2015’te ya-yımlandı. Yangın korunum sistemleri-nin tasarımı, uygulaması, test edilerek devreye alınması ve sonrasında peri-yodik kontrol ve bakım proseslerinin doğru ilerlemesi ile ilgili zorunluluklara yönetmelikten ulaşılabilir.

Yangın algılama ve söndürme siste-minin çalışması doğru tasarımı ve uy-gulanmasıyla mümkün olur. Sistemin kurulmasıyla beraber bakımının sağ-lanması ve bilinçli tüketicinin/kullanı-cının olması bir diğer önemli adımdır. Deprem sırasında şehirlerde meyda-na gelebilecek olan en büyük risk gaz kullanımı kaynaklı yangınlar olacaktır. Yüksek binalar ve endüstriyel tesisler-de yangın tesisatının deprem sırasında özelliğini koruması, boruların kırılma-ması, bina ile birlikte hareket etmesinin sağlanması, gaz geçişinin durdurulması,

kaçak akım rölelerinin olması gibi ön-lemler alınmalıdır.

Tüketici, yaşadığı binayı ve güvenli-ğini sorgulayıp sistemin çalışma duru-mu ve bakım işlerinin yürüdüğünü ta-kip edebilmelidir. Yangın güvenliğinin yanı sıra enerji verimliliği ve çevreye daha az zarar veren ürün kullanımının önem kazandığı bugünlerde yangın korunum sektörü ve bilinçli tüketici-lerle güvenli yapılara ulaşmak müm-kün olacaktır.

Bu yıl 6.’sı gerçekleştirilecek olan; TÜYAK’ın iki yılda bir organize ettiği ‘Uluslararası Yangın Güvenlik Sempoz-yumu ve Sergisi’ bu konuları tartışmak ve alternatifleri görmek üzere sektörün bir araya geldiği en büyük buluşmadır.

Yangınlarda oluşan can ve mal kay-bının en aza indiği, büyük kayıplarımı-zın olmadığı afetsiz günler dileriz.”

HABERLERHABERLER

17 Ağustos Marmara Depreminin 20. Yıldönümünde TÜYAK’tan Açıklama


HABERLERHABERLER

TÜYAK 2019 Uluslararası Yangın ve Güvenlik Sempozyumu ve Sergisi, 4-5 Aralık 2019 tarihleri arasında

Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi Merkezi’n-de düzenlenecek. Sempozyumun ilk günü saat 09.00-17.00 arasında Dr. Gökhan Balık tarafından “Yangın Yö-netmeliği ve Mimari Yangın Tasarımı” konusunda kurs verilecek. Bu eğitimin amacı, mimari yangın tasarımı ile ilgili yönetmelik hükümlerinin uluslarara-sı standartlarla (NFPA 101) karşılaş-tırmalı olarak anlatılmasıdır. Eğitimin konu başlıkları:

• Yönetmelik ve Standartlar • Yangın Merdivenlerinin Genel Özel-

likleri ve Bina Dışına Tahliyesi• Çıkışların Sayısı ve Konumlandırıl-

ması • Tek Yönlü ve İki Yönlü Kaçış Mesafe-

leri ile Ölü Koridorlar • Kullanıcı Sayısı ve Çıkış Kapasite-

si Hesabı • Yangın Kompartmanları • Yangın Kompartman Duvarlarının Te-

sisat Geçişlerindeki Önlemler • Taşıyıcı Sistemler için Yangın Da-

yanımı

• Çatı ve Cephe Sistemlerinin Yangına Tepki Sınıfları

• Duvar, Tavan ve Döşeme Kaplama-larının Yangına Tepki Sınıfları

• Bina İçinde Kullanılan Diğer Yapı Mal-zemelerinin Yangına Tepki Sınıfları

• İtfaiye Ulaşım YollarıSempozyumun ikinci günü 5 Aralık’ta saat 09.00-17.00 arasında Volkan Ak-taş tarafından “Yangın Algılama ve İh-bar Sistemleri Tasarım ve Uygulama” konusunda kurs verilecek. Bu eğitimin amacı; yangın algılama ve ihbar sis-temlerinin ne amaçla ve standartlara göre nasıl uygulandığını anlamak, ta-sarım ile ilgili güncel standart detay-larını vermek, kriterlerin nasıl belirle-neceğini öğrenmek ve etkinliklerle bu bilgileri pekiştirmektir. Eğitimin konu başlıkları şöyle:

• Yangın Algılama ve Uyarı Sistemleri• Konvansiyonel Sistemler• Analog Adresli Sistemler• Elektronik Adreslenebilir İnteraktif

Sistemler• Yangın Algılama Sistemi Algılama

Elemanları • Fiberoptik Kablo Tipi Sıcaklık Algıla-

ma ve Kontrol Sistemleri

• Aktif Hava Çekmeli Duman Dedek-törleri (HSSD – High Sensitivity Smo-ke Detection)

• Işın Tipi Duman Dedektörleri• Alev Dedektörleri• Diğer Sistemler (İtfaiyeci Telefon Sis-

temleri, Karbonmonoksit Algılama Sistemleri, Gazlı Söndürme Panelleri)

• Yangın Algılama Sistemleri Tasarım Esasları, Standart ve Yönetmelikler

• EN54-14 / 2018 Tasarım Kriterleri ve Standart Üzerinde 2018 Yılında Yapılan Güncellemeler

• Türkiye Yangından Korunma Yönet-meliği / 2015

• Sesli ve Işıklı Uyarı Cihazları• EN54-3 ve EN54-23 Siren ve Fla-

şörlerin Tasarım ve Uygulama Yön-temleri

• EN54-32, EN 54-16 ve EN54-24 Acil Anons Sistemlerinin Tasarım ve Uy-gulama Yöntemleri

• Ortam Ses Seviyesine Göre Sesli Uyarı Cihaz Yerleşim Esası

• Yangın Algılama ve Uyarı Sistemle-rinde Acil Durum Kontrol ve İzleme Fonksiyonları

• Etkinlikler-Örnek Projeler ve Çözüm-ler”

TÜYAK 2019 Uluslararası Yangın ve Güvenlik Sempozyumu ve Sergisinde Düzenlenecek Kurslar

NFPA Konferansı ve Sergisi, Yangın Güvenlik Alanı Profesyonellerini Buluşturdu

N FPA yıllık konferansı ve sergi-si bu yıl, 17-20 Haziran tarih-lerinde, Texas, San Antonio’da

gerçekleştirildi. NFPA Konferansı ve Sergisinin bu yıl odak noktasında, kır-sal alan yangınları önleme, gelişen yangın söndürme teknolojileri yer aldı. Konferans ve sergiye 5 binin üzerinde profesyonel katıldı. İlk üç günlük süre-de 140’ın üzerinde bildiri sunuldu, 4. gün teknik komite toplantıları yapıldı. Bildirilerde, standartlarda yapılan de-ğişikliklerle ilgili bilgiler verildi, önü-müzdeki yıl revize edilecek standart-larla ilgili planlamalar aktarıldı, yangın korunum teknolojilerinin geliştirilmesi için yapılan testlerden bahsedildi, yeni

geliştirilen ürünler tanıtıldı, mevcut standartlardaki aksaklıklar ve sektörün sorunları masaya yatırıldı ve tartışıldı. TÜYAK Başkanı Taner Kaboğlu konfe-ransa katılarak, son gelişmeleri yerin-de takip etti. 1896’dan bugüne faali-yetlerini sürdüren NFPA, tüm dünyaya açılma, diğer gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle entegre olma hedefini her geçen yıl geliştiriyor. Diğer geliş-miş ve gelişmekte olan ülkelerle iletişi-min güçlendirilmesi, NFPA kodlarındaki, sadece ABD’ye özel hükümlerin enter-nasyonel hale getirilmesi konusunda prensip kararları artırıldı. Hatırlanaca-ğı üzere 2017 TÜYAK Sempozyumuna bir konuşmacı ve stant ile destek olan

NFPA, 2019 TÜYAK Sempozyumunda da desteğini sürdürecek. Tüm dünyada yangın korunumu konusunda en çok kabul gören standartları üreten NFPA organizasyonu, ülkemiz standartları-nın geliştirilmesi ve iyileştirilmesi ko-nusunda da ilham kaynağı oluyor.


HABERLERHABERLER

İstanbul Büyükşehir Belediye (İBB) Başkanı Ekrem İmamoğlu, 305. ku-ruluş yıl dönümünü kutlayan İstanbul

İtfaiye Teşkilatı’nın yöneticilerini, Sulta-nahmet’teki Tunuslu Hayrettin Paşa Ko-nağı’nda ağırladı. Ziyarette, İBB Genel Sekreter Yardımcısı Murat Yazıcı, İtfaiye Daire Başkanı Remzi Albayrak, Merkez İtfaiye Müdürü Mahmut Abacı, Avrupa Yakası İtfaiye Müdürü Hasan Karakaş, Anadolu Yakası İtfaiye Müdürü Mehmet Emin Koçan, Afet Koordinasyon Merke-zi (AKOM) Müdürü Ahmet Tunçsoy ve Acil Yardım ve Cankurtarma Müdürü Tuncay Bulut hazır bulundu.

İmamoğlu, görüşmeye, geçen gün-lerde Tuzla’da bir sanayi üretim tesisin-de çıkan yangın sonucu yaralanan ve hastanede tedavi gören itfaiye eri Nebi Polat’ın son durumunu sorarak başla-dı. Polat’ın sağlık durumunu yakından takip ettiklerini belirten İmamoğlu, Po-lat’ın bir an önce sağlığına kavuşması dileğini tekrarladı ve ilk fırsatta kendi-sine yeniden ziyarete gideceğini belirtti. İtfaiyecilik mesleğinin zor bir görev ol-duğunu söyleyen İmamoğlu, “Son dö-nemde İstanbul’un fiziki yapısı değişti.

Çok yüksek yapılarımız var. Bu yapıların İstanbul’un farklı noktalarına dağılmış olması, bir şehrin yönetimini zorlaştı-ran faktörler arasında. Dünyada birçok kentte, bir yerde birkaç merkezde bunu çözebiliyorsunuz ama İstanbul’da belki 20 noktada, aynı yükseklikte binaları görebilmek mümkün. Buna bizim pra-tik çözümler oluşturmaya yönelik ça-lışmalar yapmamız lazım. Bazı şeylerin telafisi yok. ‘Acaba’ dediğiniz anda, bazı değerleri, canları, insanları, varlıkları yerine koyamıyorsunuz. O bakımdan bir belediyenin bu anlamdaki sorum-luluğu ihmal edilemez. Bazen bir gün için, bir saat için bir yatırımı, masrafı yapmak zorundasınız. Bu konuda İtfa-

iye teşkilatımızın yenilikçi arayışlarınıza talibiz. Tüm arkadaşlarımızın bu konu-da bize ışık tutmaları bizim için faydalı olacaktır. Ortak akılla, paylaşımla süreç yönetimini talep ediyoruz” dedi.

Albayrak da “Hem cesaret hem de uzmanlık isteyen bir alan. Bu kapsam-da, bu hafta içinde, yangına müdahale ve yangını önleme konularında hem halka hem de okullara yönelik çeşitli eğitimler verilecek. Mimari yapılar çok değişti. Dolayısıyla itfaiye olarak yeni bir örgütlenme biçimine gitmemiz ge-rekiyor“ karşılığını verdi. Görüşme so-nunda İmamoğlu ve yöneticiler, toplu fotoğraf çektirdi. Kaynak: http://itfaiye.ibb.gov.tr/tr/

İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu, İstanbul İtfaiyesi Yöneticilerini Ağırladı

•AlgoritmaTabanlıAkıllıİnteraktifTekveÇokSensörlüYangınDedektörleri

•AkıllıGiriş,Çıkış,DenetimveOtomatikSöndürmeKontrolModülleri

•GenesisSesli/IşıklıAlarmCihazlarıveHoparlörleri•EsnekAcilDurumKontrolProgramlaması•100km’yekadarfiber-optikP2Pnetwork•EntegreSesliTahliyeveAcilDurum(İtfaiyeci)TelefonuSistemleri-Eşzamanlı8Mesaj

•İlkUL2572OnaylıMassNotificationPlatformu•FireWorksBilgisayarlıRenkliGrafikİzlemeveKontrolÜnitesi

•BMS/SCADA/CCTVSistemleriEntegrasyonu

EEC Çözüm Demektir.

DünyanınengelişmişYangınAlgılama,YangınAlarm,SesliTahliyeveAcilDurumHaberleşmePlatformuEdwardsEST3,endüstriyel tesisleriniz için deengüvenilirçözümdür.

EEC Entegre Bina Kontrol Sistemleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. Tel: (0212) 320 1626 Fax: (0212) 320 1636 E-mail: [email protected] Web: eec.com.tr

İyi Mühendislik, Doğru Çözüm Akıllı Binalar için Komple Çözümler

VestelElektronikveVestelCity AbdiİbrahimİlaçFabrikası

OyakRenault Mercedes-BenzOtobüsFabrikası

BritishAmericanTobacco AnadoluEfesAnkaraFabrikası

Endüstriyel Tesisler ve diğer referanslarımızla ilgili ayrıntılar ve müşteri görüşleri için web sitemizi ziyaret edin.

EEC_Edwards_082019_Tuyak_sags.indd 1 8.08.2019 20:42


HABERLERHABERLER

Y angından korunma sistemleri, İngiliz okullarının üçte ikisin-de (%67) “zayıf” olarak de-

ğerlendirildi.İngiltere kamu sektörüne risk ve si-

gorta çözümleri sunan lider kuruluş Zurich Municipal, İngiltere’de yeni ve büyük ölçekli, yenilenmiş tüm okullara zorunlu olarak sprinklerlerin yerleştiril-mesi için yönetmelikte acil değişiklikler yapılması çağrısında bulunuyor.

Zurich Municipal’ın Birleşik Krallık’ta-ki 1000 saha araştırması analizine göre; İskoçya’da her üç okuldan birinde (%29) “mükemmel” yangın güvenlik sınıfı değerlendirmesi yapılırken, İngil-tere’de 20 okuldan sadece biri bu sını-fa sahip. Zurich Municipal, tüm yeni ve büyük yenilenmiş okullarda sprinkler sistemlerinin yasal olarak gerekli ol-duğunu öne sürüyor.

Çalışmaya göre, en büyük beş yan-gın riski arasında şunlar yer alıyor: Mo-dern yapı yöntemlerindeki, sprinkler-leri de kapsayan yangın güvenlik sis-temlerinin eksikliği, binaların yanıcılık özelliği, yangın dedektörleri, duman kontrolü eksikliği, temizlik çalışmaları ve kundaklama.

Zurich Municipal’a göre her yıl okul binalarında 1000’den fazla yangın va-kası kaydediliyor ve bu büyük hasar-lı vakalar için ortalama 2,8 milyon £ değerinde kayba sebep oluyor. 2017-2018’e kadar sekiz yıl boyunca okul yangınlarında yaşamını yitiren olma-makla birlikte, resmi rakamlara göre 244 yaralanma vakası kaydedildi.

Acil eylem çağrısıZurich Municipal, 2019 Ağustos’unda,

Hükümeti, okullarda güvenliğin sağ-lanması, mevcut bina yönetmelikleri-nin, ilgili standartların güncellenmesi, sprinkler sistemlerinin büyük ölçekte yenilenen okullarda uygulanması için çağrıda bulunmak üzere Eğitim Bakan-lığına bir bildiri gönderdi. Bildiri; İngiliz Sigortacılar Derneği, Yangından Korun-ma Derneği, Ulusal Eğitim Birliği, Ulusal İtfaiye Konseyi ve diğer endüstri der-

nekleri tarafından da imzalandı.Zurich Municipal Eğitim Müdürü Til-

den Watson, “Okullardaki sprinkler sis-temlerini zorunlu hale getirmek için hükümet mevzuatında yapılacak bir değişiklik, çocukları sadece okulday-ken korumakla kalmıyor, aynı zaman-da okul dışı saatlerde meydana gelecek bir yangından okulu da koruyor. Bu sa-dece hasar seviyesini en aza indirmek-le kalmayacak, aynı zamanda okulun hasar sonrası onarım sürecinde çocuk-ların eğitiminde aylarca hatta yıllarca süren aksamaları da azaltacak. Okul binalarında sadece çocuklar bulunmu-yor, okul saatleri dışında okullar, çeşit-li topluluklar ve kuruluşlar tarafından da kullanılan etkinlik merkezleridir. Bu alanların kaybedilmesi yerel topluluk-lar, yerel etkinlikler, gece dersleri için mekan yetersizliği yaratacak, bunun neticesinde okul da kira gelirini kay-bedecektir. Yanıcı maddelerin elimine edilmesinin yanı sıra koruyucu önleyi-ci faaliyetler ve zorunlu sprinkler sis-

temlerinin kurulması, kayıpları ve top-luma verilen zararı ortadan kaldırabilir ve onarım için vergi mükellefine olan maliyet yükünü önemli ölçüde azalta-bilir. Hükümeti, tüm yeni inşaatlarda ve büyük yenilenmiş okullarda sprinkler sistemlerinin zorunlu olarak uygulan-masını gerektiren gelişmiş bir düzen-lemeye teşvik ediyoruz” diyor.

Yangın Tugayları Birliği Genel Sek-reter Yardımcısı Andy Dark da, “Geç-mişte yeni inşa edilen okulların ve diğer yüksek riskli binaların sprinkler sistemlerine sahip olması gerektiğini açıkça belirttik ve Zurich Municipal’in hükümeti kanunları değiştirme çağ-rısına tamamen destek verdik. İdeal olarak, sprinkler kaç yıllık ve hangi büyüklükte olursa olsun tüm okullara takılabilir. Sprinkler yangının yayılma-sını sınırlamada yardımcı olabilir, bazı hasarlar verse bile insanlara kaçmaları için ekstra zaman vererek, karşılaşılan riskleri azaltır. İtfaiyeciler de bunu des-tekliyor” diyor.

İngiltere’de Okulların Üçte İkisinde Yangın Güvenlik Sistemi “Zayıf”


HABERLERHABERLER

2 019 yılının Ağustos ayı boyun-ca, haftalarca söndürülemeyen yangının her bir dakikasında bir

futbol sahası büyüklüğünde ormanlık alan kayboldu. Dünya oksijeninin yüz-de 20’sini üreten Amazon yağmur or-manlarındaki yangınlar adeta küresel bir krize dönüştü. Uzmanlar, bu gidi-şatın durdurulamaması halinde Ama-zonlar’ın dev bir bozkıra dönüşüp kar-bondioksit yaymaya başlayacağını ve küresel ısınmanın ana kaynağı olaca-ğını söylüyor.

Ağustos ayında haftalarca süren yangının dumanları, komşu ülkeler Peru, Bolivya ve Paraguay’a ulaştı, Güney Amerika’nın Atlas Okyanusu kıyılarına ilerledi. Özellikle Roraima, Acre, Mato Grosso do Sul, Rondônia ve Amazonas’ın kuzey eyaletleri oldukça olumsuz etkilendi.

Brezilya Ulusal Uzay Araştırmaları Enstitüsü (INPE), yalnızca 15 Ağus-tos’tan itibaren yaklaşık on gün içinde Brezilya’da 9.500’den fazla yeni orman yangını tespit ederken, atmosferik iz-leme ajansları, Latin Amerika boyunca, Atlantik kıyılarına ve Sao Paulo’ya ka-

dar, Amazon bölgesinde binlerce kilo-metre sürüklenen dumanı izledi. Brezil-ya’nın en büyük kentlerinde gündüzler, geceye döndü.

Brezilya’nın en büyük yerleşimlerin-den Amazonas’ta, 9 Ağustos’ta olağa-nüstü hal ilan edildi, Acre ise 16 Ağus-tos’tan itibaren devam eden yangınlar nedeniyle çevre alarmı verdi.

INPE verilerine göre, Amazon yağ-mur ormanlarının yarısından fazlasına ev sahipliği yapan Brezilya, 2019’da çok sayıda yangın gördü. INPE, yangın-lar konusundaki uydu verilerinin aynı dönemde 2018’e kıyasla %76 artış gösterdiğini söylüyor. INPE’ye göre bu yılın ilk sekiz ayında ülkede yarısından fazlası Amazon bölgesinde olmak üze-re 75 binden fazla yangın çıktı.

Amazon, Brezilya, Bolivya, Kolombi-ya, Ekvador, Fransız Guyanası, Guyana, Peru, Surinam ve Venezuela’da, toplam dokuz ülkede, beş milyon kilometre-kareyi kaplayan dünyanın en büyük tropikal ormanıdır. İnsanlar tarafından üretilen, tahmini 100 yıllık karbon sa-lımını depolayan ve küresel ısınmanın yavaşlatılmasında hayati öneme sa-

hip olduğu görülen, muazzam bir kar-bon tutucu görevi görmektedir. Ancak yalnızca son yarım yüzyılda, Amazon ormanlarının yaklaşık yüzde 20’si or-tadan kayboldu.

Bir araştırmaya göre Amazonlar’ın tuttuğu karbon miktarı, 1980-2010 yılları arasında, 9 bölge ülkesinin top-lam fosil yakıt kaynaklı salımının büyük bir kısmına eşit. Yüzlerce yerli kabile-nin yaşadığı Amazonlar, yeryüzündeki hayvan ve bitki türlerinin 10’da birine ev sahipliği yapıyor.

CNN’e konuşan INPE uzmanı Alber-to Setzer’e göre yangınların yaklaşık yüzde 99’undan (kasıtlı ya da kazay-la) insanlar sorumlu. Kurumun Başka-nı Ricardo Galvao uydu görüntülerine dayanan yangın verilerini açıkladık-tan sonra, Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro tarafından görevden alındı. Brezilya Çevre Bakanı Ricardo Salles ise, Twitter’daki mesajında yangınlara kuru hava, rüzgâr ve sıcakların sebep olduğunu söyledi. Bolsonaro da sıcak-ları yangınların nedeni olarak gösterdi. Çevreci gruplar da, yangınları Bolsona-ro hükümetinin Amazonlar’ı endüstri-

Dünyanın Akciğerleri Olarak Bilinen Amazon Yağmur Ormanları Yandı


HABERLER

yel tarım, madencilik ve kerestecilikle ilgili ekonomik faaliyetlere açma poli-tikasına bağlıyor, Brezilya liderinin bu konudaki politikasının, tarım ve çiftlik arazisi açmak için ormanların yakılma-sını teşvik ettiğini söylüyor. Bolsona-ro’nun Ocak’ta göreve gelmesinden bu yana ülkede ormansızlaşmanın üç kat arttığı tahmin ediliyor.

CNN’in meteoroloji uzmanlarından Haley Brink, Amazonlar’ın yağmur or-manı olması nedeniyle, aşırı nem yü-zünden yangın çıkarmanın zor oldu-ğuna dikkat çekiyor ve “Hayvanların otlatılması için arazi açmak amacıyla yangın çıkartmak için en uygun zaman şimdi. Çünkü yağmur mevsimi olma-ması nedeniyle bitki örtüsü kuru” diyor.

Amazon yağmur ormanlarında ça-lışan tropik bir ekolojist olan Dr. Mic-helle Kalamandeen ise konuya ilişkin değerlendirmelerini şu sözleriyle özet-liyor: “Amazon’la sıkça ilişkilendirdi-ğimiz bu büyük yağmur ormanlarının ağaçları kesiliyor, kurumaya bırakılıyor ve daha sonra toprağı temizlemeye, mahsullere ve hatta yasadışı maden-ciliğe hazırlanmak için bir araç olarak kullanılıyor.”

Yangını izlemek için NASA uydularını kullanan bilim adamları, 2019’da Bre-

zilya’daki yangınların sayısı ve yoğun-luğunda bir artış olduğunu teyit ederek, bu bölgeyi 2010 yılından bu yana en aktif yangın yılı ilan etti.

Yerel haklar grubu Survival Interna-tional’a göre, bölgede yaşayanlar ara-sında yaklaşık 400 kabileye bölünmüş yaklaşık bir milyon yerli insan var. Sur-vival International’ın sözcüsü Jonathan Mazower, kabilelerin “her şey için or-manlarına bağımlı olduğunu ve binler-ce yıl boyunca onları yönetip baktığını” söylüyor. Bu bölgede politik nedenlerle yapılan kıyımın, aynı zamanda kültü-rel bir soykırım anlamına geleceğine

dikkat çekiliyor. Amazon ormanları-nı koruma çabalarına yardımcı olmak amacıyla, G7 ülkeleri yangınlarla mü-cadelede 20 milyon dolardan fazla para sağlamayı kabul etti. Kanada ve İngiltere sırasıyla 11 milyon dolar ve 12 milyon dolar yardım sözü verdi. An-cak Brezilya hükümeti fonları egemen-liklerine bir tür saldırı olarak değerlen-direrek reddedeceğini açıkladı, Norveç ve Almanya, Brezilya’yı ormansızlaşma ile mücadeleye sırt çevirmekle suçla-dı. Brezilya’nın belli başlı şehirlerinde halka açık gösteriler yapılırken, dünya genelinde de protestolar düzenlendi.


HABERLER

İtfaiye Haftası; toplumu bilinçlendir-mek ve farkındalık oluşturmak ama-cıyla her yıl Eylül ayının son haftasın-

da kutlanıyor. Bu yıl, 305.si kutlanan bu önemli hafta vesilesiyle “itfaiye teşki-latı”nı inceleyelim istedik. 1716’dan günümüze kadar geçen süreci özetle-yerek aktarıyoruz.

Gerçek DavutBugünkü itfaiye teşkilatımızın ku-

rucusu ve gerçek piri olarak, “Gerçek Davut” bilinir. İstanbul’da ilk tulumba, 1716 yılında Davut tarafından yapılmış. 18. yüzyılın ilk çeyreğinde İstanbul’u kasıp kavuran büyük yangınlar mey-dana gelmiş. 1718 yılında Tüfekhâ-ne’de çıkan yangında Yeniçeri Sara-yı zor kurtarılmış, aynı yıl Tophane’de büyük bir yangın olmuş ve 1 yıl sonra, 22 Temmuz 1719 gecesi Gedikpaşa semtinde çıkan yangın yerine gelen Sultan III. Ahmet, Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa, yeniçeri ağası ve diğer yüksek devlet adamları Gerçek Davut’un tulumbası ile gösterdiği ba-şarıyı izlemiş. Sadrazam Nevşehirli Da-mat İbrahim Paşa 1720 yılında Yeniçeri Ocağı’na bağlı olan ve acemi oğulların-dan oluşturulan Dergâh-ı Ali Tulumbacı Ocağı’nı kurdurmuş ve Gerçek Davut’u tulumbacıbaşı olarak görevlendirmiş. Yapılan ilk tulumbanın ağırlığı 130 kg olduğundan taşınması ve yer değiştir-mesi kolay olmuyormuş. Çok ağır ol-duğu için sonraları bunlar terk edilerek daha basit ve hafif olan, aynı zamanda emme özelliği de bulunan tulumbalar yapılmaya başlanmış. Gerçek Davut’un tulumbasına “didon” ve onun değişti-rilmiş şekli olan tulumbalara da “didon bozması” denilmiş.

Cumhuriyet İtfaiyesi ve İtfaiye Haftası

Bugünkü belediyelere bağlı Cumhu-riyet İtfaiyeleri ise, 25 Eylül 1923 tari-hinde teşkil edilmiş. İlk kuruluşun hangi gün olduğu belli olmadığından, kutlama haftası olarak Cumhuriyet İtfaiyesi’nin kuruluş tarihi esas alınmış. Cumhuriyet

İtfaiyesi’nin kurulduğu tarihten itibaren Eylül ayının son haftası “İtfaiye Hafta-sı” olarak kabul edilmiş ve kutlanmış. 1960’lı yıllardan sonra kutlamalar terk edilmiş. Takvimler 1990’ı gösterdiğin-de Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç, yeniden İtfaiye Haftası oluşturmuş ve kutlama-ları başlatmış.

İtfaiye Haftası içerisinde çeşitli tanıtı-cı ve eğitici programlar hazırlanmış. İlk etkinlik, itfaiyenin şerefli geçmişinden bölümlerin sunulduğu “Dünden Bugüne Fotoğraflarla İtfaiye” konulu fotoğraf sergisi olmuş. İtfaiyecilerin bir araya gelmelerini sağlayacak olan ve değer-li sanatçıların katıldığı İtfaiye Şöleni’n-de, görev başında yaralanan ve emekli olan itfaiyecilere şilt ve takdir belgeleri verilmiş. Bu arada, ülkemizdeki yangın güvenlik önlemlerini tartışmak amacıy-la, değerli öğretim üyelerinin ve yangın güvenliği uzmanlarının katıldığı “Türki-ye’de Yangın Güvenlik Önlemleri” konu-lu bir panel düzenlenmiş. Hafta içinde ilk ve orta dereceli okullar ziyaret edi-lerek yangın güvenliği konusunda bilgi verilmiş ve öğrencilere faydalı broşürler dağıtılmış. Yangın güvenlik önlemleri-nin önemi ve ciddiyetini öğrencilere dü-şündürmek ve İtfaiyemizi daha yakın-dan tanıtma olanağı bulmak amacıyla, ilk ve orta dereceli okullarda yapılan,

“Sizin Kaleminizden Sizin Fırçanızdan İtfaiye ve Yangın Güvenlik Önlemle-ri” konulu yarışma sonuçları, Beyoğlu Sanat Galerisi’nde sergilenmiş. İtfaiye tarihini halkımıza tanıtma amacına yö-nelik olarak Sultanahmet Meydanı’nda

“Özel Gösteri” yapılmış. Öğrenciler arası

yarışmalar, kurtarma gösterileri, tulum-bacılar gösterisi ile İtfaiye Haftası renkli bir hal almış. Ardından, önce Ankara İt-faiyesi ve daha sonra da diğer itfaiyeler bunu örnek almış ve her yerde “İtfaiye Haftası” kutlamaları yeniden yapılma-ya başlamış.

Bu etkinlikler günümüzde de devam ettiriliyor. İşte bunlara birkaç örnek:

İstanbulİtfaiye Teşkilatı’nın 305. kuruluş yıl

dönümü sebebiyle düzenlenen etkin-likler kapsamında tulumbacılar Sulta-nahmet Meydanı’nda yangın söndürme tulumbası ile temsili yangını söndürdü. İBB İtfaiye Daire Başkanı Remzi Albay-rak’ın da izlediği program yabancı tu-ristler tarafından da büyük alkış topladı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi İtfaiye Daire Başkanlığı tarafından düzenlenen program İBB Orkestralar Müdürlüğü Mehteran Ekibi’nin gösterisiyle başla-dı. Sultanahmet Meydanı’nda kurulan temsili bir konakta çıkan yangına yan-gın söndürme tulumbası ile tulumbacı-lar, programın devamında ise modern itfaiye araçları ve tam donanımlı itfai-yeciler müdahale etti. Söndürülen yan-gının ardından itfaiyeci duası okundu.

Ankaraİtfaiye Teşkilatı’nın kuruluşunun 305.

yıl dönümü nedeniyle Ankara Büyük-şehir Belediyesi İtfaiye Daire Başkanlığı tarafından hazırlanan kutlama progra-mına; Ankara Büyükşehir Belediye-si Genel Sekreter Yardımcısı Mustafa Kemal Çokakoğlu, Ankara Büyükşehir

TÜYAK, İtfaiye Haftasını Kutluyor


HABERLER

Belediyesi İtfaiye Daire Başkanı Salih Kurumlu, Ankara Büyükşehir Belediye-si Zabıta Daire Başkanı Oğuzhan Yüce, İtfaiye personeli ve İskitler Anadolu Meslek Lisesi İtfaiyecilik Bölümü staj-yer öğrencileri katıldı. Kutlama hafta-sı Ankara İtfaiyesi İskitler Merkezinde saygı duruşunda bulunulması, İstiklal Marşı’nın ve itfaiyeci duasının okun-masıyla başladı. İskitler Anadolu Mes-lek Lisesi İtfaiyecilik Bölümü stajyer öğ-rencileri, kutlama haftası kapsamında yangın söndürme tatbikatına katılarak, aldıkları eğitimi sergiledi.

İzmirİzmir Büyükşehir Belediye Başkanı

Tunç Soyer, İtfaiye Haftası’nın ilk gü-nünde itfaiyecilerle bir araya geldi. So-yer, itfaiye çalışanlarına özverili çalış-malarından dolayı teşekkür etti. İtfaiye Haftası etkinlikleri kapsamında hafta boyunca ilk yardım, yangın söndürme ve tahliye tatbikatları gerçekleştirildi. Gece gündüz çalışarak İzmirlilerin canı-nı ve malını koruyan itfaiye teşkilatının İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin yüz akı olduğunu söyleyen Soyer, “Fedakarca yaptığınız çalışmalar göğsümüzü ka-bartıyor. Karabağlar Tırazlı’da çıkan or-man yangınında canla başla çalışan tüm personelimi kutluyorum. Sizinle gurur duyuyorum. Biz de İtfaiye teşkilatımı-zın daha da güçlenmesi için elimizden gelen desteği vereceğiz” dedi.

BursaBursa Büyükşehir Belediye Başkanı

Alinur Aktaş, İtfaiye Teşkilatı’nın kuru-luşunun 305’inci kuruluş yıldönümü ne-

deniyle İtfaiye Dairesi Başkanlığı per-soneliyle bir araya geldi. İtfaiyecilerin, can kurtarmak için canlarını tehlikeye attıklarını ifade eden Başkan Aktaş, “İt-faiyecilerimiz sadece yangınla ilgili ko-nularda değil, deprem, sel gibi doğal afetlerde de yanımızdalar. Tüm bele-diyecilik hizmetleri çok kıymetli ancak İtfaiyenin yeri biraz daha ayrı. 3 mil-yon nüfusumuz ve sanayi potansiye-limizle sürekli yangın riskiyle iç içeyiz. Bu nedenle itfaiye teşkilatımızı günün şartlarına uygun olarak ekip ve ekip-man yönünden sürekli destekliyoruz” dedi. İtfaiye Dairesi Başkanı Muham-med Emin Tarım da hem büyük bir öz-veriyle çalışan itfaiye personeline hem de hiçbir desteği esirgemeyen Büyük-şehir Belediye Başkanı Alinur Aktaş’a teşekkür etti.

KonyaKonya Büyükşehir Belediyesi İtfaiye

Dairesi Başkanlığı, itfaiye teşkilatının kuruluşunun 305. Yılı ve İtfaiye Haftası dolayısıyla Konya Valisi Cüneyit Orhan Toprak’ı ziyaret etti. İtfaiye Haftası kap-samında Konya İl Tarım ve Orman Mü-dürlüğü ve Konya İtfaiye Eğitim Mer-kezi işbirliğiyle Büyükşehir Belediyesi Sancak İtfaiye Merkezinde ilk yardım eğitim sertifikası programı düzenlen-

di. Programda, 82 personele eğitim-de gösterdikleri başarıdan dolayı Konya İl Tarım ve Orman Bölge Mü-dürü Ali Ergin ve Konya Büyükşe-hir Belediyesi İt-faiye Daire Baş-kanı Cevdet İşbi-tirici tarafından sertifikaları veril-di. Hafta kapsa-mında Kılıçarslan

Şehir Meydanı’nda da yangın ve arama kurtarma tatbikatı düzenlendi. Tatbikat sonrasında vatandaşlar itfaiye ekip-manlarının yer aldığı sergiyi gezerek bilgi aldı. Ayrıca Konya’daki çeşitli okul-lardan öğrenciler itfaiye istasyonlarına ziyaretler gerçekleştirerek yangın ve yangın söndürme konularında bilgi aldı.

AmasyaAmasya’da, itfaiye teşkilatı 305. ya-

şını kutladı. İtfaiye Haftasına Amasya Valisi Osman Varol, Amasya Belediye Başkanı Mehmet Sarı, kurum kuruluş müdürleri ve öğrenciler katıldı. Kutla-ma kapsamında Macit Zeren Fen Lise-si’nde tatbikat yapıldı. Senaryo gereği okulun en üst katında çıkan yangına müdahale eden itfaiye ekipleri mah-sur kalan öğrenciyi kurtararak, sağlık ekiplerine teslim etti. İkinci senaryoda meydana gelen trafik kazasında araç yanmaya başladı. Yangına anında mü-dahale eden itfaiye ekipleri araçta sı-kışan vatandaşı kurtardı.

Kaynaklarhttp://www.yangin.org/dosyalar/itfaiye_haftasi.pdf İstanbul Yangın Kuleleri ve Çığırtkanları, Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç, YEM Yayın, 1. Baskı, İstanbul, Ocak 2019

İtfaiye Haftası’nda amaç; itfaiye hiz-metlerinin ne olduğunu halkımıza anlatmak, yangın güvenlik önlem-

lerinin önemi konusunda halkımızı aydınlatmak ve yangından korunma şekillerini açıklamaktır. Bir şehrin it-faiyesi ne kadar iyi olursa olsun, it-faiyenin başarısı, halkımızın aldığı yangın güvenlik önlemlerine ve yan-gından korunma konusundaki bilgi seviyesine bağlıdır. Türk İtfaiyesi, yüzlerce ülkenin olduğundan daha köklü ve şerefli bir geçmişe sahiptir. Fakat halkımız itfaiyeyi yeterince ta-nımamakta, itfaiyenin sadece yangın söndürdüğünü düşünmektedir. Oysa itfaiye, asansörde kalan kişileri kur-tarmaktan denize düşen araçları çı-karmaya, çatıda kalan kediyi indir-mekten kuyuya düşen insanı kur-tarmaya kadar değişik konularda üc-retsiz olarak özveri ile çalışmaktadır.


HABERLERGÖRÜŞ

İ stanbul Tuzla’da Orhanlı Deri Orga-nize Sanayi Bölgesi Deri Yan Sanayi Sitesinde faaliyet gösteren bir fab-

rikada 18 Eylül günü meydana gelen yangın çevreye korkulu anlar yaşat-mıştır. Yangının kontrol altına alınma-sı saatler sürmüştür. Fabrika neredey-se tamamen kullanılamaz hale gelmiş, çevreye de büyük zarar vermiştir. Olay-da yangına müdahale eden iki itfaiye personeli yaralanmıştır. Olay yerinde hazır bulundurulan sağlık ekiplerinin ilk müdahalesinin ardından bir itfaiye eri hastaneye kaldırılmış, diğer yara-lıya olay yerinde müdahale edilmiştir. Yangından sonra havaya karışan zehirli atıklar, günlerce çevre halkının tedirgin olmasına sebep olmuştur.

Yangının ardından İtfaiye Daire Baş-kanlığı tarafından hazırlanan ön incele-me raporunda, “çıkış emareleri ortadan kalktığından” yangının sebebinin tespit edilemediği belirtildi. Raporda “Yangı-nın seyri ve söndürülmesine müteakip tarafımızdan yapılan inceleme neti-cesinde; yangının başlangıç ve ağırlık merkezinin fabrikanın idari ve ofis bö-lümünün arka tarafında, üretim ve de-polama bölümünde bulunan kimyasal maddelerin üretim alanlarına transfer edildiği ve işlendiği kısım olduğu an-laşılmıştır. Bu bölümde yapılan araş-tırmada; kimyasal madde yangınının yüksek ısı nedeniyle vermiş olduğu ağır hasardan dolayı yangının çıkış emare-leri ortadan kalktığından, yangının çı-kış sebebi tespit edilememiştir” denildi.

Bu yangın, alınan tedbirlerin yeter-liliği konusunu yeniden gündeme ge-tirmiştir. Hem tesiste alınan tedbir-ler, hem de itfaiyenin müdahalesi sor-gulanmıştır. Yürürlükteki 2007 Yangın Yönetmeliği, bu tür tesislerde alınması gereken yangın tedbirlerini tarif etmek-tedir. Esasen yönetmelikte tarif edilen tedbirlerin yetersiz olduğu söylenemez. Ancak bunların uygulayan, kullanan ve denetleyenler tarafından doğru algıla-nıp, doğru yorumlanmasında sıkıntılar bulunmaktadır. Bina sahiplerinin yangın korunumu konusunda bilgili olmama-

sı normal karşılanabilir. Ancak tasarım ve uygulama yapan profesyonellerin, standartlara hâkim olmaması kabul edi-lebilir bir durum değildir. Bunlar, kurulan sistemlerin yetersiz kalmasına sebep olabilmektedir.

Yönetmelikten önce yapılmış ve ruh-sat almış binalarda durum daha zor ve karmaşıktır. Yönetmelik, mevcut bina-larla ilgili hükümler de içermektedir. Yani eski tesislerin de yönetmeliğe uygunluk için tedbirler alması gerek-mektedir. Ancak bunların neler olması gerektiği konusunda bilgilendirme ye-terli değildir. Yerel itfaiye ile bazı ba-kanlıkların ekipleri düzenli olarak de-netlemelerde bulunmakta ve gerekli önlemleri bildirmektedir. Ama bunlar tüm mevcut tesisler düşünüldüğün-de sayıca yeterli olmamaktadır. Ayrıca mevcut tesislerin fiziksel koşulları, bu tedbirleri tam olarak almaya elverişli olmayabilmektedir. Burada da güçlükler başlamaktadır. Bazı durumlarda iş te-sisin komple baştan yapılmasına kadar gidebilmektedir.

Özellikle kimya tesislerinde otoma-tik söndürme sistemleri hayati önem taşımaktadır. Yangının çok hızlı yayıl-ması, sıcaklığın çok yüksek derecelere çıkması, çok yoğun duman ve zehirli gazlar üretilmesi, bu tür yangınlara elle müdahaleyi zorlaştırmaktadır. Yangının kaynağı net olarak tespit edilememek-

te ve bu nedenle doğru müdahale yapı-lamamaktadır. Sonuç olarak da yangın çok uzun saatler devam etmekte, bü-yük zararlar vermektedir. Son yangın-da görüldüğü gibi yangına maruz kalan bölge içerisinde tanklar bulunabilmekte, bunlara ulaşılamadığı için de sonradan patlamalar olabilmektedir. Bu tanklar son kazada olduğu gibi yaralanmalara, bazen ölümlere sebep olabilmekte, bu-nun yanı sıra çevre tesislere yangının sıçramasına neden olabilmektedir. Doğ-ru tasarlanmış, doğru kurulmuş, bakım ve kontrolleri doğru yapılan otomatik söndürme sistemleri, yangına çok er-ken safhada müdahale edeceğinden, çevreye yayılması mümkün olmadan yangını kontrol altına alabilmekte, mü-dahaleye gelen itfaiyenin işini de çok büyük oranda kolaylaştırmaktadır.

Bu tür sistemlerin kurulmasını teş-vik etmek, başta sigortacılar ve yerel otorite olmak üzere, yangın korunu-mu konusunda faaliyet gösteren bü-tün profesyonellerin görevi olmalıdır.

Türkiye’de yangın korunumu konu-sunda en yetkin ve en büyük sivil top-lum kuruluşu olarak TÜYAK, gerek ka-muya ve profesyonellere verdiği eği-timlerle, gerekse yetkili mercilerle kur-duğu temaslar ve yaptığı çalışmalarla, bu tür kazaların felakete dönüşmeden önlenmesi konusunda yükümlülüklerini yerine getirmeye devam edecektir.

Tuzla Fabrika Yangını Hakkında TÜYAK Görüşü


TÜYAK Yangın Mühendisliği Dergisi, Sayı 10, s 20-24, 2019

ÖZETBu yazı; bazı yangın profesyonellerinin yüksek katlı binalarda,

bir duman kontrol şekli olan basınçlandırmaya güven konusunda niçin eleştirel baktıklarını değerlendirmektedir. Tasarım, montaj ve işletme zorlukları tartışılmış ve alternatif çözümler bina tasa-rımcıları ve onay makamlarına öneriler sunulmuştur.

Basınçlandırma sistemlerinin başarılı çalışması itfaiyecilerce düzenli olarak sorgulanmakta ve çok sayıda saygın yangın mü-hendisi de basınçlandırma sistemlerinin uygulamada kullanılma-sı hakkında kaygılarını belirtmektedir. Buna rağmen, basınçlan-dırma sistemleri ABD, Birleşik Krallık, Asya, Avustralya, Çin, Hin-distan, BAE ve diğer birçok yerdeki yüksek katlı bina yönetmelik-lerinin standart bir özelliği olarak durmaktadır. Merdivenlere ila-ve olarak, bazı yönetmelikler asansör boşluklarının ve lobi/ves-tibüllerin (giriş koridorları) da basınçlandırmasını içermektedir.

Basınçlandırma sistemleri problemleriyle ilgili anekdotlara da-yalı oldukça fazla sayıda delil mevcuttur. Yazar birçok durumda amaçlandığı gibi performans göstermeyi reddeden basınçlan-dırma sistemini devreye almaya çalışan Makine Mühendislerine destek olmak için davet edilmektedir. Birleşik Krallık, Amerika, Hindistan ve Avrupa’nın her yerinden gelen itfaiyecilerle yaptığı konuşmalarda dinleyenler yazara defalarca basınçlandırma sis-temlerine güvenmediklerini, birçok durumda yeterli performansı göstermediklerini söylemişlerdir. Yangın ve can güvenliği profes-

yonelleriyle yapılan konuşmalar birçok uzmanın yazarın basınç-landırma sisteminin uygulanması hakkındaki çekincelerini pay-laştığını göstermektedir.

Anekdotlara dayalı delillere ilave olarak, Tamura [2] tarafın-dan yapılan gibi simüle edilen şartlarda, test tesislerinde ve saha tecrübelerinde basınçlandırma sistemlerinin performansı ile ilgi-li şüpheleri ortaya çıkaran, araştırmacıların yaptıkları inceleme-leri vardır. Budnick ve Klote [3] gibi duman kontrol tekniklerin-de son derece tanınan uzmanlar ve basınçlandırmanın ilk des-tekçileri basınçlandırma sistemleri için dikkate alınması gereken önemli zorlukları ve tasarım değerlendirmelerini vurgulayan ma-kaleler yayımlamaktadır.

1960’tan beri, basınçlandırma sistemleri yüksek binalarda mer-diven şa�larının korunması için yaygın olarak kullanılan bir se-çenektir ve prensibi oldukça basittir. Bir basınçlandırma sistemi kapalı kapılardan merdivenlere geçen duman sızmasına mer-diven şa�ına merdivenin basıncı bitişiğindeki yangın bölmesi-nin basıncından daha fazla olacak seviyede temiz hava vererek mani olmak için düşünülmüştür. Daha sonra, eğer merdiven ka-pısı açılırsa, sistem duman akışına karşı durmak ve merdiven şaf-tının kirlenmesini önlemek için açılan kapı girişinin içinden bir hava akışı sağlamak için tasarlanmıştır.

Bu nedenle eğer basınçlandırma sistemleri prensiplere göre çalışıyor ve basit fizik kurallarına dayanıyorsa niçin itfaiyeciler ve mühendisler bu sistemlerin etkinliğinden kaygı duyuyorlar. Eğer basınçlandırma sistemleri çalışmıyorsa, bunun sonuçları ve alternatifleri nelerdir?

BASINÇLANDIRMA SİSTEMLERİ İŞE YARAMIYOR VE CAN GÜVENLİĞİNE TEHLİKE OLUŞTURUYOR

Simon LAY1

1 AECOM, 1 New York Street, Manchester, Greater Manchester M1 4HD, UKCase Studies in Fire Safety 1 (2014) 13–17



BASINÇLANDIRMA SİSTEMLERİNİN ÇALIŞMAMASININ SONUÇLARI

Basınçlandırma sistemlerinin amaçlanan fonksiyonu, binayı kullananlara ve itfaiyecilere koruma sağlamaktır. Yüksek katlı binalarda binanın tahliyesi normal olarak aşamalara ayrılmış-tır, şöyle ki; binada bulunanların hepsi aynı anda kaçış merdi-venlerine doğru hareket etmez. Bunun yerine en tehlikeli yer-deki kullanıcılar (yangının olduğu kattakiler) önce binadan bo-şaltılır, onları gerekirse kademe kademe kullanıcıların kalan kıs-mı takip eder. Bunun sonucu olarak binayı boşaltma rotalarının dumandan tasarlanan belli bir zaman için korunmaya ihtiyacı vardır ve basınçlandırma bu korumayı sağlamayı amaçlamıştır.

İtfaiyeciler yangınla mücadele faaliyetlerine başlayacakla-rı duman olmayan bir ortamın muhafaza edilmesi için basınç-landırmaya güvenebilirler. Daha sonra yangınla mücadele sü-rerken, basınçlandırma itfaiyeciler için eğer gerekirse kullan-maları için kaçış rotasını da korumalıdır. Lobiler ve asansör şaªları dumanın yayılmasını sınırlamak için basınçlandırılabi-lir. Asansörlerin yangınla mücadeleyi veya binanın boşaltılma-sını desteklemek için kullanıldıkları durumlarda (yüksek katlı binalarda giderek daha fazla dikkate alınmaktadır), daha son-ra asansör şaªlarının basınçlandırılması da asansörlerin kulla-nılır olmalarını sağlamak ve duman kirlenmesinden korunmak için önerilebilir. Bazı bina yönetmeliklerine göre (örneğin NFPA Can Güvenliği Yönetmeliği 101 ve Uluslararası Bina Yönetmeli-ği), basınçlandırma dumansız bir giriş holü (vestibül) yapmak yerine önerilebilir. Bu da basınçlandırma sistemini bina şaªla-rı için öncelikli koruma sırasına yerleştirmiştir. Basınçlandırma sisteminin arızalanması bu nedenle binayı kullananları ve itfa-iyecileri ciddi olarak görevlerini yapamama tehlikesine atabi-lir hatta ölüme sebep olabilir.

BASINÇLANDIRMANIN ZORLUKLARIBasınçlandırma sistemlerinin prensibi oldukça basittir, fakat

sistemle gelen sorunlar çok sayıdadır ve oldukça karmaşıktır. Bu sorunlar aşağıdaki işlemlerle bağlantılı sorunlara bölünebi-lir: Tasarım, devreye alma, işletme ve sonuçlarıdır.

Tasarım sürecinde dikkate alınması gereken anahtar konum-da birkaç tasarım parametresi vardır. Tasarım üzerine etki ya-pacak en temel parametre şaªtan sızıntının tahmin edilmesidir.

Hava sızıntısı yollarında merdiven boşluklarına açılan kapı-lar, pencereleri, duvarlardaki boşlukları, duvar malzemesinin içinden olan doğal sızıntı, asansör kapıları, servis boşlukları (şaªları), ön cepheler ve yükseltilmiş taban sistemleri yer ala-bilir. Basınçlandırma için tasarım kılavuzlarında önerilen stan-dart tahminler bulunmaktadır. Ancak, eğer hesaplamalar doğ-ru olsaydı, yani sistem amaçlandığı gibi performans göstersey-di, sistemi tasarlayan mühendis, tasarım sürecinin kalan kıs-mında, alt yüklenici (taşeron) tasarımında, yapımda, devreye almada, donatılmasında, yenilenmesinde ve devamla binanın ömrü boyunca statik olan tasarım noktası bakımından bu de-ğişkenlere bağlı kalacaktı. Tasarım süreçlerinde toleransların dâhil edilmesi yaygın bir uygulama olduğu halde, bunlar sızıntı

yollarındaki önemli değişikliklere uyum sağlamak yeterli tasa-rım esnekliğini garanti edemezler. Aynı zamanda, entegre bina hizmetleri tasarımının verimli olan ihtiyacın anlamı da kanal-lar, fan ölçüleri, enerji beslemeleri ve duman kaçırma damper-leri gibi elemanlarında değişikliklerin başlangıç tasarımından sonra oldukça zor yapılabilmesidir.

Devreye alma süreci bina önemli ölçüde tamamlanana ka-dar başlamaz. Devreye alma sırasında belirlenen ve montesi tamamlanmış donanımın ince ayarıyla düzeltilemeyen herhan-gi bir problem büyük ihtimalle binada önemli maliyete ve ge-cikmelere neden olacaktır. Devreye alma sırasında geçici ola-rak monte edilmiş kapıların bulunması veya inşaat açıklıkları-nın tam olarak sızmaz olarak kapatılmaması yaygın olarak rast-lanmaktadır. Ayrıca birçok bina sadece kaba inşaat, “kabuk”, olarak tasarlanmakta ve kiracıya devredilmekte ve son dona-nım işleri kiracı tarafından yapılmaktadır. Kiracı tarafından ya-pılan bu son donanımın duman veya hava sızıntı ve hava bes-leme yollarına önemli etkileri olabilir.

Devreye almanın sonuçları aynı zamanda testin yapıldığı gü-nün rüzgâr ve sıcaklık şartlarına da oldukça duyarlıdır. Bu du-rum, basınçlandırma sistemleri için tasarım yönetmeliklerin-de güçlü bir şekilde kabul görmüştür. Örneğin, BS EN 12101-6 [6] standardı sistem testini o günkü iklim koşullarına göre normalleştirme protokolleri içerir. Buna karşılık, farklı bir gün-de farklı rüzgâr ve sıcaklık koşullarında ne olabileceği hakkın-da herhangi bir açıklama yer almamaktadır. Bunun etkisi bina-nın yüksekliği ve bulunduğu mevki ile de değişir, fakat yıl için-de büyük sıcaklık değişmelerinin olduğu şehirlerde ve rüzgâr etkisinin sürekli bir özellik olduğu binalarda, çok yüksek bina-ların olduğu durumlarda, sistemi tek bir iklim koşulunda çalı-şacak şekilde ayarlamanın anlamı büyük ihtimalle sistemin di-ğer koşullar altında performans problemleri göstereceği sonu-cunun olacağıdır. Bina tasarımı ve inşaatı sürecine dâhil olma-mış herhangi biri için, havanın can güvenliği sistemleri üzeri-ne etkisinin tam olarak açıklanmaması uygun olmayan bir hu-sus gibi gözükebilir. Durum böyle olabilir, ancak sonuçta bu bir uygulama konusudur.

Herhangi bir anda açılan kapı adedi basınçlandırma siste-mine çalışan fanların pik akış oranın belirlenmesi için kritik bir noktadır. Normal olarak tasarım sürecinde, merdivenin girişin-deki kapının (itfaiyecilerin binaya girmesi için) ve aynı zamanda yangının olduğu katta tek bir kapının açık olması varsayılır. An-cak, bu binanın tahliyesindeki uygulamayı veya yüksek bir bi-nada yangınla mücadeleyi temsil etmeyebilir. Tasarım sırasın-da varsayılan küçük sayının ötesinde açılan herhangi bir kapı hava kaybına neden olacak, basınçlandırma sisteminin amaç-landığı gibi performans göstermesini önleyecek ve ihtimalle şaf-tın içine dumanın girmesine müsaade edecektir.

Çalışmakta olan basınçlandırma sistemleri için öncelikli en-dişelerden biri de, kapı açma güçleri üzerine olabilecek etki-dir. Kapılar tipik olarak merdiven boşluklarına açıldıklarından, şaªın içinde basınçlandırma sistemi nedeniyle yükselen hava basıncı binadaki insanların kapıyı açabilmelerine engel olur.



mek de dürüst bir davranış olacaktır. Bu kılavuzlar giriş holleri ve bunun yanında basınçlı merdivenler gibi ilave duman kon-trol elemanlarının da dikkate alınmasını belirtmektedir. Ancak dikkate alınacak bu elemanlar her yönetimin yayımladığı kıla-vuzların hepsinde yer almamaktadır. Hatta bu hususların be-lirtildiği yerlerde dahi bazen bina tasarımcıları tarafından tasa-rımı karışık hale getireceği ve inşaat verimine etki edeceği için ihmal edildiği de bilinmektedir.

Bazı tasarımcılarda tasarım standartlarındaki basit bir hesap-lama sürecini uygulamanın daha hassas tasarım sıkıntılarının bazılarıyla uğraşmadan kabul edilebilir bir tasarıma götürece-ği beklentisi oluşmuştur.

Tasarımcının, müteahhide veya bina sahibine basınçlandır-ma sisteminin getireceği sınırlamalarla ilgili bilgilendirme yap-masını, sistemin önemi, bedeli konularında açıklamaları yönet-meliklerde adeta yok gibidir veya çok azdır. Bu yaklaşım temel-de inşaat tasarımı ve yapım sürecinin uygulanabilirliğini kabul etmede başarısızdır ve bu sürecin uygulanması için çok az şey yapılmakta, tasarımcıları binalardaki kaçınılmaz değişikliklere karşı korumaya çalışılmaktadır.

ALTERNATİF ÇÖZÜMLERTasarımcılar basınçlandırma sistemi için sorunların, sistemle-

rin amaçlarının ne olduğunu tekrar değerlendirerek ve tek ola-rak her bir projenin ihtiyaç ve risklerine uygun duman yönetimi çözümlerini dikkate alarak üzerine gidebilirler.

Bazı planlarda basınçlandırmanın bir rolü vardır, fakat nis-peten kısa (30 metreden kısa) projelerin ötesine uygulamalar-da, ihtiyaçlar çok dikkatle ele alınmalıdır. Kaçış rotalarının du-mandan korunması her sorunu çözen bir tılsımlı ilaç değildir ve hiçbir zaman böyle düşünülmemelidir.

Problem bina tasarımının erken aşamalarında belirlenebile-cek, bir şartnameye göre güvenle geliştirilmiş, ödün vermeden tesis edilecek, binanın kullanım ömrü boyunca amaçlandığı gibi performans gösterecek ve çalışacağı yerin idari bölgesi için ye-terli sağlamlık seviyesini sağlayacak duman korunması çözüm-lerini geliştirmektir. Uygun çözümler basınçlandırma yönetme-liklerinden basit tasarım hesaplamalarını tadil ederek geliştiril-memelidir. Bunun yerine binada kalanları ve itfaiyecileri koru-yan işlevsel hedefleri karşılayacak performans esaslı bir tasa-rım yaklaşımı gerekmektedir. Birleşik Krallık’ta son yıllarda ka-bul edilen bir çözüm; birçok performans esaslı çözüm olayların-da hava değişim sayısının veya dumanın “seyreltilmesi” esası-na dayanan basınçlandırmadan uzaklaşmak şeklinde karşımı-za çıkmaktadır. CTBUH’nin ödül kazanan Manchester’deki Be-etham Tower binasına monte edilen sistem bu yaklaşıma göre bir sistemdir (Şekil 1) .

Beetham Tower sistemi, havayı, seçilen herhangi bir katta-ki ortak konut koridorlarına yönlendirebilen bir hava giriş şaªı kullanır. Bir doğal duman tahliye şaªı da kullanılır. Sistem; hiz-met verilen katların altındaki bir makine dairesi katından giriş sağlayacak ve çatıya havanın çıkacağı bir açıklık olacak şekil-de düzenlenmiştir. Bu yolla, hava akış rotası yukarı doğru, daha

Bir şaªta pozitif basınç oluşturmak için, kapılar kapalıyken ve kapılar açıldığında gereken büyük hava debisi nedeniyle, farklı hava akış şartlarını dengelemek çok zor olabilir. Bu problem çok yüksek binalarda mübalağalı hale gelir. Hava akışlarının ve kapı açma kuvvetlerinin dengelenme problemlerinin üstesinden gel-mesi amacıyla hazırlanmış tasarım çözümleri mevcuttur. Bun-lar basit ağırlıklı damperden, şaª içindeki basınç sensörleriyle bağlantılı karmaşık değişken sürücülü fanlar veya damper dü-zenlemelerine kadar geniş bir aralıkta çözümlerdir. Ancak, bu düzenlemelere rağmen basınçlandırılabilecek şaªın yüksekli-ğiyle ilgili uygulama sınırları vardır.

Basınçlandırma tasarımıyla ilgili bazı kılavuz dokümanları bu uygulama sınırını kabul etmektedir, ASHRAE Duman Kontrol için Tasarım Kılavuzu [10] gibi. Bu da çok yüksek binalarda merdi-ven boşluğunun bir seri birbiri üzerine yerleştirilen ama birbi-rinden ayrı şaªlar olarak bölünmeleri gerekebilir tarzında tav-siyelere götürmektedir. Ancak, böyle bir yönlendirme tüm bina yönetmeliklerinde kabul görmemiştir ve merdiven şaªı büyük-lüğüne olan etkisi bazı tasarımcılarca gözden kaçırılmış olabilir. Örneğin BS EN 12101-6 şaªın herhangi bir bölgesinin maksimum yüksekliği hakkındaki tereddütlerden hiçbirine yer vermemiştir.

Basınçlandırma sistemleri başlangıç olarak, mekanik sistem-ler için güçlü bir endüstri ve servis tabanı olan ve bunun bina sahiplerini can güvenliği olan binalar sağlamalarını gerektiren mevzuatla birleştirdiği bir ülke olan, ABD’de yaygın bir tasarım çözümü olarak ortaya çıkmıştır. Bunun sonucu olarak, basınç-landırma sistemlerinin güvenilirliği ABD veya benzeri ülkelerde en yüksek noktada olmalıdır. Buna karşılık, Lay tarafından bir yangın emniyeti profesyonelleri, ürün imalatçıları, bina kulla-nıcıları ve araştırmacılar grubu üzerinden tecrübelerinden ya-rarlanarak yapılan bir çalışma [9], basınçlandırma sistemlerinin %35’inin amaçlanan fonksiyonu yerine getirmede başarısız ola-bileceklerini tahmin etmiştir. Tamura [1] incelenmiş olan saha testi yapılan sistemlerin hiçbirinin gerçekte asıl olarak amaç-lanan performansı vermediğini bulmuştur. CTBUH [4] dan alı-nan veriler son on yılda gelişmekte olan ekonomilerdeki yük-sek bina gelişmesi oturmuş ‘batı’ ekonomilerindeki yüksek bina projelerini geçmiştir. Ancak, bazı gelişmekte olan ekonomiler oturmuş ekonomilere nazaran daha az katı denetim, bakım ve genel bina yönetim rejimlerine sahiptir. Gelişmekte olan bölge-lerde sıklıkla yangın emniyeti uygulamaları tepkiye göre dav-ranmakta, bir olayda önceden önlem alıcı veya koruyucu olmak yerine olaydan sonra kovuşturma açmaktadır. Bazı bölgelere, bu zorluklar tanınmaktadır, örneğin: Hindistan Ulusal Bina Yö-netmeliğinde [7] basınçlandırmanın tedbirli kabulünde olduğu gibi, ancak çoğunlukla, teknolojiler sürekli emniyetli çalışmayı sağlayan geçmişten gelen kaynaklar için fazla dikkat gösteril-meden uluslararası olarak transfer edilmektedir.

Basınçlandırma Sistemleri İçin Olan Zorlukları Kabul EtmekNFPA 92 [5] ve BS EN 12101-6 gibi kılavuz dokümanların ba-

sınçlandırma sistemlerinde karşılaşılan birçok zorluk için tasa-rımcılarca dikkate alınması gereken tavsiyeler içerdiğini söyle-



sonra korunacak koridorun içerisinden tahliye şaªından çatıya doğrudur. Binadaki doğal baca sistemiyle beraber çalışır, rüz-gâr etkileri sistemin performansını artırır ve tasarım kapıların açılma kuvvetleri üzerine olumsuz bir etki yapmaz. Testlerde, Beetham Tower binasındaki sistem herhangi bir mekanik fan yardımına ihtiyaç duymadan performansının %70’ini verdiği görülmüştür. Bu sistem olası bakım aksaklıkları azaltılmış, an-cak yeterli olan bir performansla hafifletildiği için son derece sağlam bir tasarım sağlamaktadır. Benzer şekilde, sistemin ba-sınçlandırma sisteminin ihtiyaç duyacağı, hava besleme tesisa-tının yaklaşık 1/3’üne ihtiyaç duyacağı tespit edilmiştir. Siste-min kilit konumdaki yararı da, merdivene açılan kapıların per-formans üzerine önemli bir etki yapmayacağı ve sistemin itfa-iyecilere operasyonlarında çok daha fazla esneklik verecek şe-kilde aynı anda birçok kata uygulanabileceğidir.

Beetham Tower binasında uygulanan konsept Londra’da da uygulanmıştı; bu bina orijinal olarak basınçlandırma sistemiy-le inşa edilmiş ve daha sonra sistemin gereken performansın %10’undan daha azını verdiği anlaşılmıştı.

Aynı mekanik tesisat “flushing-yıkama” esaslı sisteme büyük bir başarıyla uyarlandı. Benzer çözümler son yıllarda çok sayı-da yüksek katlı ofis, konut, otel ve karışık kullanım için düzen-lenmiş binada kullanılmaya başlamıştır.

Beetham Tower binasında kullanılan yaklaşımla Tibor Har-mathy tarafından Ulusal Araştırma Konseyinde-National Rese-arch Council (NRC) 1987 yılında önerilen “Yangın Tahliye Sis-temi-Fire Drainage System” adlı bir duman havalandırma sis-temi [8] yaklaşımıyla benzerlikler vardır. Harmathy tarafından önerilen temel yaklaşım yangından çıkan ısı ve ısıyla indükle-nen konvektif (taşınan) akışı bir seri şaªlar vasıtasıyla kullana-

rak yangının başlangıç bölgesinden yayılmasını azaltmaktır. Beetham Tower binasında kullanılan sistemle Harmathy tarafın-dan önerilen sistem arasında, Yangın Tahliye Sisteminde öneri-len aşağı doğru çalışan sistem Beetham Tower binasında kulla-nılmadığından ve Beetham projesinde, özellikle bastırılan yan-gından oluşabilen daha soğuk duman için veya yangının baş-langıç aşamalarında duman yangının olduğu daireden bir ko-ridora sızarken, performansı artırmak maksadıyla bir mekanik girdi kullanıldığından, bazı farklar vardır. Ancak, Harmathy ta-rafından keşfedilen analitik prensiplerin çoğu Beetham Tower sisteminde doğrulanmıştır.

Beetham Tower binasına tesis edilen sistemdeki (ve diğer projelerdeki) esas etmen hava sızıntı rotalarına çok daha az ba-ğımlı olmasıdır. Bu suretle inşaat malzemeleri değişse de veya bina tasarımı ilk tasarım aşamasından sonra önemli değişme-lere gitse de, duman kontrol stratejisi değişmeden kalacak, ta-sarım riskini azaltacaktır.

Mumbai’de bir projede, sistemin uzun dönemdeki dayanıklılı-ğını artırmak ve 200 metrelik uzun bir asansör şaªındaki yüksek basınçların asansör kapılarının açılmasını engelleyebileceği ve bir yangında binanın tahliyesini desteklemede kullanılır olmala-rını önleyebileceği kaygılarına yönelik olarak, asansör şaªları-nın basınçlandırmaya karşı alternatifleri değerlendirilmektedir.

Performans esaslı sistemin bir üstünlüğü de yukarıda açık-lanan olaylarda olduğu gibi, performans gereksinimlerinin sis-tem arızalarının, gelecekteki değişikliklerden etkilenmemenin, standart olmayan bina tahliyesinin veya yangınla mücadele tak-tiklerinin unsurlarını somut hale getirebileceğidir. Yönetmelik esaslı basınçlandırma çözümleriyle cevapsız kalan “bu olursa ne olur” tipindeki soruların çoğunun üstesinden tasarım çözü-

• Bir apartmanda yangın durumunda (1), duman ortak kullanılan koridora girerek sistemi aktif hale getirecektir.

• Sistemin aktif hale gelmesiyle egzoz şaªı içine (2) bir damper açılır ve bir damper de giriş şaªı içinden açılır (3) böylece sadece yangın katı sisteme bağlanmış olur.

• Makine dairesindeki (4) fanlar çalışır ve dışarıdan temiz havayı (5) giriş şaªı içine çeker.

• Yangının olduğu katta, hava ortak kullanılan koridora (3) itilir ve daha sonra bu koridor (7) boyunca egzoz şaªına doğru (2) yol boyunca yangından çıkan dumanı da toplayarak akar.

• Havayla karışarak yoğunluğu azalan duman egzoz şaªına (2) girer ve yukarı (8) egzoz şaªından çıkış aça firar açıklığına (9) doğru akar.

• Binadaki doğal baca etkisi, fanlar kapalı olduğunda (4) dahi, sistem içinden, söndürülmüş yangından gelen soğumuş duman olmasına rağmen, hâlâ bir akış vardır.

• Yangın hizmetlerinin kontrolü altında, sonradan gelen katlar diğer katlardaki giriş ve çıkış damperleri elle çalıştırılarak sisteme bağlanabilir.

Şekil 1. Beetham Tower binasındaki duman yönetim sisteminin şeması (S.Lay)



münün, güvenliğin sağlanabileceğini varsayılması yerine, gü-venliğin sağlandığını kanıtlamasıyla gelinebilir.

Daha güvenli bir tasarım kadar, yukarıdaki çözümlerin daha etkin bir bina tasarımı sağlayabileceği ve bunun da binanın de-ğerini artıracağı, uzun vadede bakım masraflarını azaltacağı ve ilk inşaat maliyetini azaltacağı da dikkate alınmalıdır.

TASARIMCI VE ONAY MAKAMLARINA ÖNERİLERBu yazı yüksek binalarda duman kontrolü için kullanılan ba-

sınçlandırma sistemlerinin güvenilirliği ve performansı hakkın-da kaygıların ortaya çıkmasına neden olan anekdotlardan alı-nan ve araştırmalardan gelen verileri bir araya toplamıştır. Bu tarz sistemlere ilgili birincil kaygılar: Tasarımcıların yüksek katlı binalarda basınca hassas bir

sistem tasarımıyla gelen sorunları yeterince anlamamaları, Tipik çalışma koşullarında sistem performansındaki

sınırlamalar, Binanın ömrü boyunca sistemin korunması ve uyum

sağlaması.

Mimarlar, yükleniciler ve bina tasarımcılarına yüksek katlı bi-nalarda temel korunma sistemlerinin tasarımı ve devreye alın-masında özel deneyimi olan yangın ve can güvenliği profesyo-nellerinden tavsiyeler almaları önerilmektedir. Tasarım ekibi-nizi basınçlandırma sistemi önerilmekteyse hangi kısıtlamalar ve kabullenmelerin esas alındığını çok açık olarak sergileme-leri için sorgulayın ve alternatif, performans esaslı seçenekle-rinde dikkate alınmasında ısrar edin. Hedef bina tasarımıyla entegre olan ve binanın işlevleri ve risklerini yansıtan çözüm-ler aramak olmalıdır.

Onay makamları için öneri, başlangıçtaki bir aşamadan tam olarak bina tasarımcıları ve inşaat ekiplerinin nasıl amaçlandı-ğı gibi performans gösteren bir basınçlandırma sistemini teslim etmeyi planladıklarını sormalarıdır. Bir tasarımcının malzeme

şartnamesi ve tesisat için sorumluluğu yükleniciye atması, yük-lenicinin kısıtlamaları ve problemleri anladığını apaçık olarak belirtmedikçe, kabul edilebilir bir husus değildir. Böyle bir de-lilde ısrarcı olmakla, tasarımcılar basınçlandırma sistemlerinin karşı karşıya kaldıkları, bu sistemlerin kendi doğasında olan so-runlara odaklanmaya zorlanacaklardır.

Son olarak, yüksek katlı binalar her binanın ihtiyaçlarını ve risklerini karşılayacak kendilerine özel bir yangın ve can güven-liği çözümü gerektirir. Bu performans esaslı yaklaşım daha gü-venli, çok daha etkin bir tasarım sağlayacak ve çok daha sürdü-rülebilir, düşük maliyetli, daha güvenli binalar ortaya çıkartmak için her bir projenin kendine özel problemlerine odaklanacaktır.

Referanslar[1] Tamura GT. Assessment of stair pressurization systems for

smoke control. NRCC-35059; 1992.[2] Tamura GT. Stair pressurization systems for smoke control:

design considerations. NRCC-30896; 1989.[3] Budnick EK, Klote JH. The capabilities of smoke control. Part II

– system performance and stairwell pressurization. J Fire Protect Eng 1989;1(1):1–10.

[4] Wood A, editor. CTBUH tall buildings reference guide. CTBUH; 2010.

[5] NFPA. NFPA 92: standard for smoke control systems. NFPA; 2012.

[6] British Standards. BS EN 12101-6:2005 smoke and heat control systems. Specification for pressure di¸erential systems. BSI; 2005.

[7] NBC, National Building Code of India. Bureau of Indian Standards; 2005.

[8] Harmathy TZ, Oleszkiewicz I. Fire drainage system. Fire Technol 1987;23(1 (February)):26–48.

[9] Lay SF. Data for the application of probabilistic risk assessment to the evaluation of building fire safety. WFRC/DoE; 1996.

[10] Klote J. The ASHRAE design manual for smoke control. National Bureau of Standards; 1984.



KONUNUN ÖZET GEÇMİŞİ1968 yılında Kanada Ulusal Araştırma Konseyi (National Re-

search Council of Canada (NRCC) 20 ila 40 katlı ofis binalarında binadan kaçış imkânlarını araştıran bir araştırma yaptı (1,2,3). Sonuçlar tehlikeli bir şekilde aşırı fazla kaçış süreleri gerektiğini ortaya çıkardı. Kısa bir süre önce NRCC, yüksek binalarda, kıs-men baca etkisinden kısmen de HVAC sistemleri ve diğer yapı elemanlarının bozukluklarından kaynaklanan, önemli duman kontrol problemleri tespit etmişti.

24 Ocak 1969’da gazeteler “Chicago’da apartman yangını so-nucunda dört ölüm” olduğunu yazdılar. 6 Ağustos 1970’te ga-zete başlıklarında “Gökdelen yangını iki cana mal oldu” ve alt başlıklarda “Wall Street’de Alevler, 31 Yaralı” yazıyordu. Aralık 1970’te ön sayfada New York’ta 47 katlı binanın beşinci katın-da çıkan yangının üç işçiyi öldürdüğünü yazıyordu.

Bu yangınların en rahatsız edici tarafı ise yangınların tümü-nün modern yangına dirençli, yüksek katlı ofis binalarında mey-dana gelmesi; tümünde can kaybı olması, asansörlerin iyi ça-lışmaması, binanın her tarafına duman yayılması ve kaçışla il-gili problemler olmasıydı. Yangından korunma endüstrisi bu olaylara seri konferanslarla tepki verdi. Bunların ikisi 1970’te Illinois Teknoloji Enstitüsü Yangından Korunma Mühendisliği Bö-lümü ve 1971’de ABD Genel Hizmetler İdaresince desteklendi (4).

Yönetmelik değişiklikleri konferansların sonuçlarının kullanıl-masıyla geliştirilmiştir. 1972’de ulusal olarak önem verilen Chi-cago’nun John Hancock Center binasının 95. katındaki yangındır. İkinci ve üçüncü yangın arka arkaya biri 19. katında bir restoran

Modern duman kontrol sistemlerinin gelişmesi 1960’lı yıl-larda başladı. Bir seri yüksek katlı bina yangını, duman kont-rolüne ilginin artmasına neden oldu, bu da yüksek katlı bina-ların zamanında tahliye edilmesi ve baca etkisiyle dumanın yayılması üzerine araştırmaların başlamasına neden oldu. At-riyumları olan binalarda meydana gelen birkaç önemli yangın, atriyumlarda ve çok geniş kapalı alışveriş merkezlerindeki du-man kontrolü için mevcut olan yönetmelik hükümlerinin yeni-den incelenmesine neden oldu. Örnek yönetmeliklerin tümü en azından 1970’ten beri duman kontrol veya duman yöneti-mi için gereken şartlar nedeniyle her yeni baskılarında değişi-meler geçirdi. Uluslararası Bina Yönetmeliği (The International Building Code (IBC) bu eğilimi devam ettirdi.

Araştırmanın önemli bir bölümü yönetmelik değişikliklerini etkiledi. Yönetmelik değişiklikleri ve araştırmaların birlikte et-kisi duman kontrolü şartlarının sürekli olarak değişmesi olmuş-tur. Yönetmelik yazılması ve araştırmadaki tüm gayretlere göre,

“harcanan bu çaba yapılan masrafa değmiş midir ve bu sistem-ler işe yarıyor mu?” sorusu son derece makuldür.

Bu makale bu sistemlerin hizmete girdiklerinden beri ne ka-dar iyi performans gösterdikleriyle ilgili bilgiler verecek ve bu sistemlerin etkinliklerini belirlemek ve fonksiyonlarını sürdür-melerini daha iyi hale getirmek için tartışma ve araştırmaları teşvik edecektir.

William A. Webb1

* Uzman Mühendis, Performans Teknolojileri Danışmanlık Ltd.

DUMAN KONTROL SİSTEMLERİ GEREKLİ Mİ?



olan New Orleans’taki yüksek katlı bir binada, diğeri ise yangı-nın 12. katında başladığı Atlanta’da bir huzurevinde meydana geldi. Yangınlar Chicago’da apartman binalarında New York’ta ise ofis binalarında kaygıya neden oldu. İki şehirdeki yapıların birçok ortak noktaları olmasına rağmen, bu yapılar büyük öl-çüde bölümlendirilmeleriyle birbirlerinden ayrılmaktadır. Bu ise her bir şehirde yüksek katlı binaların emniyeti için öncelik-li olarak kabul edilen şartlarda farklı çözümlere götürmüştür.

New York şehrinin, Yerel Yasa 5 (5) olarak bilinen şartları ofis binalarına uygulanmaktadır. Bölümlendirme ve merdiven ba-sınçlandırmasının ikisi beraber veya otomatik sprinklerin mev-cut olması anons ile tahliye uyarısı (siren veya zil yerine insan-ların konuşma sesiyle uyarılması), itfaiyecilerin iletişimlerinin sağlanması ve asansörlerin geri çağrılması gibi diğer özellikler arasında istenmektedir.

Chicago’nun 1975 yılında kabul edilen şartları tüm yüksek katlı binalara uygulanmaktadır. Bu şartlar ya bölümlendirme ve duman kontrol ya da sprinkler korumasını gerektirmektedir. Duman kontrol sisteminin yangının olduğu katta yangın olma-yan bölmeleri basınçlandıracak ve yangın olan bölümü egzoz edecek şekilde tasarlanması gerekiyordu. Sprinkleri olmayan binalar için duman geçirmez kule gerekiyordu. Sesle tahliye ve itfaiyecilerin iletişimi şartları Yerel Yasa 5 ile aynıydı.

Yüksek katlı binalar için yangın emniyeti şartları örnek yönet-meliklere ve Kuzey Amerika’nın önemli şehirlerinin yönetmelik-lerine sonradan dâhil edildi. Dumanın katlar veya kat grupları arasında yayılmasını önlemek için amaçlanan özellikler arasın-da merdiven basınçlandırması, HVAC sistemi kapatması, yan-gın katı duman tahliyesi ve otomatik sprinkler koruması yer al-maktadır. Gereken veya müsaade edilen belirli özellikler yönet-melikler arasında değişiklik göstermektedir. Atriyumu olan otel ve alışveriş merkezlerinin rağbet görmesi arttıkça, bu kullanım yerlerinde dumanın yayılmasıyla ilgili endişeler de artmıştır.

Her yıl, örnek yönetmelikler duman kontrolü için şartları re-vize etmektedir. Bunun sonucu olarak, yönetmelikle uyumlu ol-mak için daha fazla gelişmiş duman kontrol ve duman yöneti-mi yöntemlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Burada kullandığım du-man kontrol ve duman yönetim sistemleri terimleri ayrımı “Atri-yum Duman Kontrolüne Genel Bakış” makalesinde yapılmıştır.

DENEYİMGerçekte göreceli olarak az sayıda yüksek katlı bina yangını

olmasına rağmen, meydana gelenler oldukça etkileyici olmuş-lardır. Benzer durum atriyum yangınları için de geçerlidir. Hat-ta korunmanın yetersiz olduğu olaylarda bile yaygın olarak ba-şarısızlıklar başarılardan ayrılır. Bu yaygın durum denetim, test, bakım ve yaptırımlardır (6,7).

Şimdi burada birkaç örneği dikkate alalımOcak 1982’de NFPA Yangın Dergisi MGM Grand’da bir yangını

haber yaptı (8). Bu kaza yetersiz koruma ve çok sayıda aksak-lıkların bir örneğiydi. Damperlerin arasına şerit bant atılması, HVAC karışım odaları depo veya ofis olarak kullanılması, sigor-

talı bağlantıların çelik tellerle değiştirilmesi, çıkış geçitlerinin çevrelemeleri uygun olmayan yapıda olması ve duman geçir-mez kulenin duman açıklıklarının (ventleri) bloke edilmesi de-netimelerde bulunabilir ve koruyucu bakım ile düzeltilebilirdi. Aksaklıklar düzeltilmiş olsaydı belki bu trajedi önlenebilirdi, ak-saklıklar kazaya sebep olmuş etmenler olabilir.

Güneybatıda yüksek katlı binada meydana gelen bir başka kaza, bir otelin 22. katında servis asansörü sahanlığında mey-dana gelen bir yangındı. Sahanlıktaki detektör yangını algılamış ve sahanlık kapılarını serbest bırakmıştı. Yakın zaman önce yer-leştirilen halı kaplama ne yazık ki kapıların kapanmasını önle-mişti. İlave olarak, merdiven kapıları da açık olarak bloke edil-miş, sonuç olarak duman merdiven ve asansör şaªına sızmış ve otelin beş katının tahliye edilmesi gerekmişti. Bu kazada, duman kontrol sisteminin aktif kısmı, yani; algılama ve fanlar uygun şekilde çalışmış ancak sistemin pasif kısmı, yani; kapı-lar açık olarak bloke edilmiş halde kaldıklarından çalışmamış-tı. Bu, denetim ve bakımın aksaklıkları bulup gösterebileceği-nin başka bir örneğiydi. Aynı şehirde meydana gelen bir başka kazada binanın bir bölmesindeki HVAC sistemi çalışmaya, yan-gından gelen dumanı sirküle etmeye (dolaştırmaya), devam et-miştir. Kanal detektörleri bakım sırasında devre dışı bırakılmış-tı. Yangın emniyetinden sorumlu olanların yaptığı denetim du-man detektörlerinin devre dışı bırakılmasını ortaya çıkartabi-lir, bu şekilde sistemin kapatılma sürecinde alternatif korun-ma sağlanmış olabilirdi.

Bir yangın dergisi (9) 19 Temmuz 1973’te Hyatt Regency O’Ha-re’de meydana gelen bir atriyum yangınını haber yaptı. Maka-le şöyle belirtmişti: “… atriyum duman egzoz sisteminin çalış-madığı tespit edilmiştir. Yapılan kontrolde, duman algılama sistemini egzoz sistemine bağlayan anahtarın kapatıldığı gö-rülmüştür. Fanlar daha sonra çalıştırılmış ve atriyum duman-dan temizlenmiştir.”

Otelin Blue Max gece kulübünde kundaklama ile meydana gelen bir yangının alevleri ve dumanı otel atriyumuna yayıldı. Gece kulübü 10 kat yüksekliğindeki atriyumun ikinci katınday-dı. Atriyum 44 m yüksekliğinde, kare şeklinde ve en üst kısmın-da dönen bir restoran bulunmaktaydı. Makale, “o akşam yan-gın koşullarına 1000 konuk maruz kalmasına rağmen sadece bi-rinin, o da kalp rahatsızlığı nedeniyle, hastanede tedavisi ge-rekmiştir. Bir itfaiyeci duman zehirlenmesinden tedaviye alın-mış” olarak belirtmiştir. Burada gece kulübü ve otel odalarının sprinklerle korunmadığı da not edilmelidir. İtfaiyecilerin anın-da cevap vermesi ve müdahaleleri bir trajediyi önlemiştir. De-netim ve bakımın aksaklığı ortaya çıkartacağı ve düzeltilebile-ceği çok açıktır. Yangın dergisinin Ocak 1979 sayısı, 13 katlı bir ofis binasının 10. katında başlayan bir yangının atriyuma açı-lan bir pencereyi kırdığını ve dumanın atriyuma girmesine ne-den olduğunu haber yapmıştır. (10) “İtfaiyeciler geldiklerinde kalın siyah duman yangının olduğu kattan taşıyor ve çatıdan aşağıya 10. kata bir yığın halinde toplanıyordu. Duman detek-törünün çalışmasına rağmen altı duman kapağının sadece iki-si açılmıştı. Diğer dördünü açma mekanizmaları serbest bırak-



mış; ancak, bakım personelinin bildirdiğine göre yaylar kapak-ları tam olarak açacak güçlerini kaybetmişlerdi”. Makale bakım personelinin kapakları açtığını fakat dumanın aşağıya yığılma-ya devam ettiğini belirtmişti. Ancak kapakların tümünün çalış-ma arızası göstermesi, açık olarak uygun şekilde denetim ve ba-kım ihtiyacı olduğunu gösteriyordu. Bu vakada, bakımın yayla-rı veya kapakları değiştirmiş olması gerekiyordu.

YÖNETMELİKLERÖrnek bina yönetmeliklerinde 1970’lerden beri meydana ge-

len değişiklikler, doğal veya mekanik havalandırmalı giriş holü (vestibül) olan duman geçirmez kuleler yerine otomatik sprink-lerle korunan binalarda giriş holü olmadan merdiven basınç-landırmasına müsaade edilen bir istisnadır.

Çok büyük alışveriş merkezleri ve atriyumlar, saatte dört veya altı hava değişiminden NFPA 92B standardındaki hesaplama-lara geçiş yaptı. Revizyonların her birinde, bilgilerin çoğu yeni binalar için tesisatı ve kabul testlerini kapsamaktadır. Son za-manlara kadar, eğer varsa, düzenli denetim ve bakım için çok az sayıda gereksinim veya kılavuz bina veya yangın yönetme-liklerine de kabul edildi. Dolayısıyla, düzenleme yetkisine sa-hip kurumların sıklıkla sistemlerin yeni olduklarında mükem-mel çalıştıkları fakat birkaç ay veya yıl hizmet verdikten sonra performanslarının düştüğü şeklinde beyanlarında şaşılacak bir şey yoktur. Örnek bina kodlarının yürürlükte olanlarının her bir ve son kabul edilen Uluslararası Bina Yönetmeliği yönetmelik tarafından gerek duyulan sistemlerin yönetmeliğe göre korun-masını, bakımlarının yapılmasını gerekli kılmaktadır. Duman kontrol sistemleri için herhangi bir özel bakım şartı mevcut de-ğildir. Bu beklenebilir, zira genel olarak, bakım şartları yangın yönetmeliklerinde yer alır.

Üç adet örnek yangın yönetmeliği, duman kontrol ve duman yönetim sistemlerinin denetlenmesi, işletilmesi veya test edil-mesi şartını getirmiştir. Bunun sıklığı Uniform Fire Code_(Genel Yangın Yönetmeliği) (11) için üç ayda bir ve BOCA National Fire Prevention Code_ (Ulusal Yangından Korunma Yönetmeliği) (12) ve Standard Fire Code_(Standart Yangın Yönetmeliği) (13) için altı ayda birdir. International Fire Code (14) duman kontrol ve duman yönetimi sistemleri bakımları için en kapsamlı şartla-rı içermektedir. Bu yönetmelik gerekli sistemlerin imalatçıla-rın kılavuzlarına ve yönetmeliğe göre bakımlarının yapılmala-rını belirtmektedir. Yönetmelik düzenli bakım ve çalışma test-leri için yazılı bir program yapılmasını öngörmektedir. Bu mak-sat için ayrılmış olan sistemler altı ayda bir ve ayrılmayan sis-temler yıllık olarak çalıştırılmalıdır.

Örnek yönetmeliklere ilave olarak, duman kontrol sistemle-rinin test ve bakım sıklıkları için mantıki olarak başvurulacak yer NFPA dokümanları olacaktır. İlk olarak NFPA 1’e dönersek (15) burada duman kontrol sistemlerinin test ve bakımları için özel şartlar mevcut değildir. Yangın emniyet sistemlerinin ba-kımlarının yapılmasının gerektiğine ilişkin genel bir şart mev-cuttur. Bu konuyla ilgili olarak NFPA 1 örnek yangın yönetme-likleriyle benzerdir. NFPA 92A standardı maksat için ayrılmış

olan sistemlerin altı ayda bir ve ayrılmış (dedicated) olmayan sistemlerin yıllık olarak çalıştırılmasını önermektedir. Standart

“Bu maksat için ayrılmış duman kontrol sistemleri sadece du-man kontrolü maksadı için tasarlanmış sistemler olarak belirt-mektedir. Bunlar ayrı binanın normal işletimi sırasında çalışma-yan hava hareket ve dağıtım donanımlarıdır. Aktif hale gelmele-ri üzerine bu sistemler özel olarak duman kontrol fonksiyonu-nu yerine getirmek için çalışır. Bu maksat için ayrılmamış olan sistemler binanın HVAC sistemi(leri) gibi diğer sistemlerle ele-manlarını paylaşan sistemlerdir. Aktif hale gelmeleri sistemin duman kontrol amaçlarını yerine getirmesi için çalışma konu-munu değiştirmelerine neden olur,” olarak belirtmiştir. Her du-rumda, sistemler yedek güç sistemiyle test edilmelidir. Bu test-ler belgelendirilmeli ve denetim maksatları için bir jurnal tutul-malıdır. Testin amacı her devreye giriş için doğru çıkışın alındı-ğının belirlenmesidir.

NFPA 92B altı ayda bir yapılan testlerin sonuçlarıyla birlikte denetim için kullanılacak bir jurnalde belgelenmesini öngör-mektedir. NFPA 92A gibi testler her devreye girişte doğru çıkı-şın olup olmadığını belirlemektedir. Amaç tesis edilmiş olan sistemin onaylanmış tasarıma göre çalıştığının gösterilmesi-dir. Testlerin hava akış miktarı ve basınç farkı ölçmelerini içer-mesi önerilmektedir.

NFPA 90A (16) damperlerin her iki yılda bir kontrol edilmele-rini tavsiye etmektedir. Standart ayrıca fanlar ve motorların en az üç ayda bir kontrol edilmelerini ve fan kontrol sistemlerini en az yılda bir kontrol edilip çalıştırılmalarını tavsiye etmektedir.

NFPA 101 (17)de gerekli olan sistemlerin bakımı için yönet-melikler benzer şartlar içerir. Standart aynı zamanda mekanik merdiven havalandırma sistemlerinin çalışan kısımlarının altı ayda bir test edilmelerini ve sonuçlarının kaydedilmesi şartını getirmektedir. NFPA 101’in son zamanlarda kabul edilen perfor-mans opsiyonu bölümü, tasarım performansını gösterme ihti-yacında olan sistemlerin binanın ömrü boyunca bakımlarının yapılması şartını getirmiştir. Herhangi bir özel duman kontrolü veya duman yönetimi şartlarından bahsedilmemiştir.

ASHRAE Guideline 5 (18) duman yönetim sistemlerinin tasa-rım amacına uygunluğunun doğrulaması ve dokümantasyon yöntemlerini sağlamaktadır. Tasarımcı ve tesis sahibinin du-man kontrol ve duman yönetim sistemlerinin binanın ömrü bo-yunca tasarlandıkları amaç gibi performans göstermesini isti-yorlarsa Guideline 5 gibi bir sistem kullanmaları çok önemlidir.

Guideline 5 şu şekilde belirtmiştir, “… binanın faydalı kulla-nım ömrü boyunca bu sistemlerin periyodik olarak yeniden dev-reye alınmalarına ihtiyaç vardır.” Yeniden devreye alınmaların-da en önemli unsur kabul sonrası aşamadır. Sistem “yapıldığı gibi” veya sisteme inşaatı ve binanın kullanım ömrü sırasında yapılan değişiklikleri yansıtan kayıt dokümanlarının incelenme-sini şart olarak getirir. Guideline 5, sistemin mevcut performan-sını yansıtacak dokümanların nasıl sürdürüleceğini belirtir. Sis-temin devreye alınması dokümanları yapılan tüm orijinal test-lerin kayıtlarını içerir. Bu dokümanlar bakım testlerinde siste-min performansının nasıl değiştiğini görmek ve sistemi orijinal



durumuna getirmek için hangi bakımların veya parça değişim-lerinin yapılacağının belirlenmesi için faydalıdır.

Yönetmeliklerin denetim, test ve bakımların nasıl yapılacağı-nı ayrıntılı olarak belirtmelerine gerek yoktur; ancak, bu işlem-lerin nasıl ve ne zaman yapılacağını belirtmesi gerekir.

SONUÇMakalenin başında belirttiğimiz soruya tekrar dönersek, bu

sistemlerin masraflarının karşılığını verip vermediğini değer-lendirmek için yangın deneyimi ve maliyet etkisi hakkında bil-giler yetersizdir. Sistemlerin genellikle ilk tesis edildiklerinde çalıştıkları veya işe yaradıkları açıktır. Servis sırasındaki perfor-manslarını sorgulamak için anekdotlara dayanan bulgular vardır.

Can Güvenliği Yönetmeliğindeki ve ICC (Uluslararası Yönet-melik Konseyi) yönetmeliklerindeki performans esaslı tasarıma başlarsak, konunun önemi başlangıç tasarımın değerlendiril-mesine konularak devam eder. Buna karşılık, Uluslararası Yan-gın Yönetmeliği tasarımın binanın kullanım ömrü süresince ya-pılma amacını karşılayacak şekilde devam etmesi için atılacak adımları belirler. Belki de, yürürlükteki yönetmeliklerde veril-mekte olan test ve bakıma dikkat edilmesi konusunun eksik-liği bilindiğinden, bakım konusuna değinilmesinin böyle uzun zaman aldığı tahmin edilebilir. Eğer duman kontrol ve duman yönetim sistemlerinin performansı, kuralları koyan yönetme-liklere göre monte edilmiş olanlar için sorgulanabilirse, bu sis-temlerin bir performans yönetmeliği kullanan bir yangından ko-runma çözümünün entegre bir elemanı olduklarında, ne bek-leyebiliriz? Belki de bu sistemlerin felakete neden olan bozuk-luklarından kaynaklanan daha fazla sayıda kazayı kayıt altına almamızın nedeni; duman yönetim sistemlerinin bağlı olduğu yangın söndürme ve yangın algılama ve alarm sistemlerinin çok kapsamlı olarak denetlenmeleri ve bakımlarının yapılma-sıdır (bu arada duman yönetim sistemlerinin atlanmış olması-dır). Açıkça görülmektedir ki bir performans çözümü; düzenle-me yetkisine sahip yetkililerin uygulatmaya ve bina sahipleri ve işleticilerinin de uygulamaya hazırlanmaları gereken ayrın-tılı bir bakım ve test protokolü de içermelidir. Eğer konunun paydaşları sistemlerin denetlenmesi, testi ve bakımlarının ya-pılması ve test ve denetim protokolünün uygulatılması için gayret sarf etmekte isteksizse, bu sistemlere niçin gerek du-yulmaktadır? Yapılan masraf denetim, test ve bakımlarını yap-mak için hazırlandıkları sistemlerin güvenirliğini artırmak üze-re daha iyi şekilde kullanılabilir.

Bu yazı, halen monte edilmiş mevcut duman yönetim sis-temlerinin nasıl daha iyi denetlenmesi, test edilmesi ve bakı-mının yapılması için bilgi toplamak için bir çağrı olması ama-cıyla yazılmıştır. Uluslararası Yangın Yönetmeliğinin kullanım-da olan sistemlerin denetlenmesi ve test edilmesi için şart-ları kapsamına dâhil etmesi cesaret vericidir. Bakım şartları ASHRAE Guideline 5’te yer alanların benzeri şekilde anlaşılma-lıdır, söz konusu ‘Guideline 5’ bakım programının bakım test-leri ve sonuçlarını kayıt etmek için standart bir metodun geliş-tirilmesi ve yürütülmesini içermesi gerektiğini belirtmektedir.

Eğer sistemler test edilmez ve gereken şartların uygulanması zorunlu hale getirilmezse, doğru mühendisliğe dayanan iyi şart-ların geliştirilmesi yangın güvenliğine hiçbir fark getirmez. Bu-gün, tesisat için iyi duman yönetimi şartlarımız mevcuttur, sa-dece sistemlerin iyi denetlenmesini ve bakımlarının uygun şe-kilde yapılmasını sağlayalım.

REFERANSLAR1 Galbreath, M. “Fire in High Buildings,” Fire Study No. 21.,

National Research Council of Canada, Ottawa, ON, 1968.2 McGuire, J.H. “Smoke Movement in Building Fires.” Fire

Technology 3 (3): 1968, pp. 163-1743 McGuire, J.H. “Control of Smoke in Building Fires.” Fire

Technology 3 (4): 1967, pp. 281-290.4 Jensen, R.H. “High-Rise Fire Protection. Where Do We Stand?

Where Do We Go?” Proceedings, Chicago Committee on High-Rise Buildings, September Report No. 2: 1972, pp. 5-17.

5 New York City, Local Law No. 5-1973.6 NFPA 92A, Recommended Practice for Smoke Control Systems.

National Fire Protection Association. Quincy, MA, 1999.7 NFPA 92B, Guide for Smoke Management Systems in Malls,

Atria,and Large Areas. National Fire Protection Association. Quincy, MA, 1995.

8 Fire at the MGM Grand. Fire Journal 76 (1): 1982, pp. 19-37.9 Sharry, J.A. 1973. An Atrium Fire. Fire Journal 67 (6): pp. 34-41.10 Lathrop, J.K. Atrium Fire Proves Difficult to Ventilate. Fire

Journal 73 (1): 1979, pp. 30-31.11 Uniform Fire Code. International Fire Code Institute. Whittier,

CA, 1997.12 The BOCA National Fire Prevention Code. Building Officials and

Code Administrators International, Inc. Country Club Hills, IL, 1999.

13 Standard Fire Prevention Code. Standard Building Code Congress International, Inc. Birmingham, AL, 1997.

14 International Fire Code. International Code Council. Falls Church, VA, 2000.

15 NFPA 1. Fire Prevention Code. National Fire Protection Association. Quincy, MA, 1997.

16 NFPA 90A, Standard for the Installation of Air Conditioning and Ventilating Systems. National Fire Protection Association. Quincy, MA, 1999.

17 NFPA 101, Life Safety Code. National Fire Protection Association. Quincy, MA, 1999.

18 ASHRAE Guideline 5, Commissioning Smoke Management Systems. American Society of Heating, Refrigerating and Air-Conditioning Engineers, Inc. Atlanta, GA, 1994.



özellikleri, hafiflikleri ve ekonomik olmaları nedeniyle araçlar-da da yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak ne yazık ki bu mal-zemeler yangına dayanıklı değildir ve yandıklarında zehirli gaz-lar ürettiklerinden otobüslerde kullanımları uygun değildir[1].

Taşıtlardaki yangın önleme sistemleri konusunda Avrupa Bir-liği, Amerika Birleşik Devletleri, Japonya ve Avustralya’da farklı çalışmalar bulunmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde oto-büslerde yangın güvenliğini arttırmak için hem federal hem de eyalet düzeyinde çalışmalar yürütülmektedir. Bu çalışmalar araş-tırma, test, otomatik yangın algılama ve söndürme sistemleri konularını içermektedir [2]. Otobüs yangınları konusunda mal-zeme numuneleri ve parçalar ile araçlar üzerinde küçük, orta ve büyük ölçekli deneyler ve sayısal incelemeler yapılmıştır[3]. Otomatik yangın algılama ve söndürme sistemleri de dâhil ol-mak üzere, son teknolojik değişikliklerin otobüslerin yangın gü-venliği üzerindeki etkileri araştırılmakta, araç tasarım ve dona-nımlarının ve denetim standartlarının iyileştirilmesi için öneri-lerde bulunulmaktadır [4,5].

1.1 TanımlarBirleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonunun (UNECE,

United Nations Economic Commission for Europe) yönetmelik-lerine [6,7] göre otobüsler aşağıdaki kategorilere ayrılmakta ve yangın önlemleri bu sınıflara göre belirlenmektedir.

Kategori M2: Sürücü koltuğuna ilave olarak 8 koltuktan fazla olan ve ağırlığı 5 tonu geçmeyen yolcu taşımak için kullanılan taşıtlar.

1. GİRİŞOtobüs taşımacılığı; toplu taşımada en güvenli taşıma yön-

temlerinden biri olarak kabul edilmekle birlikte, özellikle kaza sonucu meydana gelen yangınlar çok sayıda yaralanmalara ve ölümlere sebep olabilmektedir. Milyonlarca yolcu her gün işe, okula, eğlenmeye ve tatil yerlerine otobüslerle yolculuk etmek-tedir. Bir kaza veya arıza sonucu meydana gelen yangınlar yol-cuları tehlikeye atmakta, otobüs hurdaya dönmekte, işletme maliyetlerine ilaveten yolcuların otobüs taşımacılığına olan güveni sarsılmaktadır.

Ülkemizde birçoğu hafif hasarlarla atlatılan yılda yaklaşık 350 otobüs yangını meydana gelmektedir. Yangınların çoğu ciddi ol-mayıp başlangıç aşamasında söndürülmekle beraber, otobüsün tamamen yandığı ve yolcuların öldüğü kazalar da olmaktadır. Özellikle şehirlerarası otobüs yangınları başlangıçta söndürü-lemezse, uzak olduğundan itfaiyenin olay yerine ulaşması geç olmakta ve araçlar tamamen yanmaktadır.

Otobüs yangınlarındaki yaralanmaların ana nedeni duman gazlarının solunmasıyla meydana gelen zehirlenmelerdir. Hat-ta belli gazların küçük bir dozu bile kalıcı hasarlara sebep ola-bilmektedir. Bu nedenle otobüslerde kullanılan malzemelerin yanıcılık sınıfları ve duman üretme miktarları ayrıntılı olarak de-netlenmesi gereken bir konudur. Gündelik hayatın tüm sektör-lerinde kullanılan polimer malzemeler otomotiv endüstrisinde de büyük bir önem kazanmıştır. Polimerler, mükemmel mekanik

Abdurrahman Kılıç1

OTOBÜSLERİN YANGIN GÜVENLİĞİ

1 Prof. Dr. İ.T.Ü. Makina Fakültesi



yorgunluğu ve yetersiz bakımdır. Bir malzemenin tutuşma özel-liği sıcaklıkla orantılıdır. Isı; polimerler gibi çoğu organik mad-denin yaşlanmasını hızlandırır. Motor bölmelerindeki sıcaklık yüksektir ve birçok parçanın dayanıklılığı zamanla önemli öl-çüde zayıflar. Kabaca, ortalama sıcaklık 10°C arttığında bir po-limer ürününün ömrü yarıya düşer [1]. Bilindiği gibi günümüz taşıtlarında polimerik malzemelerin oranı çok yüksektir.

Titreşimler; aracın motoru ve karayoluyla temas eden teker-lekler tarafından yaratılır. Titreşimler ve diğer sarsıntılar, araç bileşenlerinin yorulmasına, bağlantıların gevşemesine, kırılma-lara ve sızıntıların oluşmasına, elektrik sistemlerinin yalıtımla-rının aşınarak kısa devre oluşmasına sebep olur ve parçaların bozulma süreçlerini hızlandırır.

Otobüsün yapım sürecinde dikkate alınması gereken birçok husus vardır. Yüksek performansa sahip klima sistemleri, TV, in-ternet, buzdolabı ve kahve makinası gibi kullanıcıların ve müş-terilerin ihtiyaçlarının düşünülmesi gerekir. Sonradan ilave edi-len veya kapasitesi artırılan sistemler, kablo tesisatının uygun yapılmaması nedeniyle yangınlara neden olmaktadır. Ayrıca, bakım eksikliği birçok yangının kaynağıdır. Diğer taraªan çoğu durumda bakım iyi olsa bile yangın riskleri açısından yeterli ol-duğu söylenemez, ayrıca risk değerlendirmesi de yapılmalıdır.

2.2 Elektrik Kaynaklı YangınlarElektrik sisteminden kaynaklanan yangınlar, toplam yangın

sayısının büyük bir bölümünü oluşturur. Günümüzdeki oto-büsler, önceki yıllara kıyasla çok fazla sayıda kablo içermekte-dir. Ağırlık ve maliyeti azaltmak için, kablo kesitlerinin küçül-tülmesi veya öngörülemeyen aşırı yüklenme nedeniyle büyük bir yangın riski oluşmaktadır.

Akım geçen elektrik sistemi ısı üretebilir ve ortaya çıkan ısı malzemelerin yaşlanmasını hızlandırır. Kullanılan malzemelerin (plastik, kauçuk vb.) yorulmasına ve arızalanmasına neden olur. Bu nedenle kablolar yakıt hortumlarından, hidrolik kablolardan ve yanıcı sıvı ve gazlardan kesinlikle yalıtılarak ayrı tutulmalıdır.

Elektrik kıvılcımı ve kısa devreler, sigorta gibi koruyucularla her zaman önlenemeyebilir. Aküden starter ve alternatöre gi-den kablolar oldukça yüksek akım taşırlar ve sadece yakınlar-daki yanıcı maddeleri tutuşturmakla kalmaz aynı zamanda hid-rolik borularda kırıklara neden olabilecek düzeyde ısı oluştur-ma kapasitesine sahiptir.

Çarpmalar ve titreşimler; aşınma, yırtılma ve kelepçe hasa-rı gibi mekanik hasarlara ve kısa devrelere neden olabilir. Me-kanik titreşim nedeniyle yorulma ve kırılma riski daha yüksek-tir. Ayrıca nem, temel olarak oksidasyona bağlı olarak temas direnci gibi problemlere sebep olur.

Olası bir elektrik kaynaklı yangını durdurmak için kablodaki akımı kesmek gereklidir. Yangına neden olan devrede akım he-men kesilebilirse, yangın kendiliğinden sönebilir veya yavaşlaya-bilir. Jeneratör ve akü arasındaki kablolar kısa devreyi önlemek için uygun şekilde yalıtılmalıdır. Sigortalarda yangının oluşma-yacağının ya da yayılmayacağının garantisi olmadığından akım izlenmesi, iyi devre koruması yapılmalıdır [9].

Kategori M3: Sürücü koltuğuna ilave olarak 8 koltuktan fazla olan ve ağırlığı 5 tonu geçen yolcu taşımak için kul-lanılan taşıtlar.

Kategori M2 ve M3 sınıfı ve kapasiteleri sürücüye ilave olarak 22 yolcuyu geçen taşıtlar için ait oldukları sınıfı aşağıda belir-tilen üç kategori bulunmaktadır:

Klas I: Sık sık yolcu hareketine müsaade etmek için ayak-ta yolcular için yer ayrılmış taşıtlar.Klas II: Esas olarak oturmuş yolcuları taşımak için yapıl-mış ve ayakta duran yolcuları taşımak için koltuklar ara-sındaki koridorda ve/veya iki çiª kişilik koltuktan daha faz-la yer işgal etmeyen bir alana müsaade edecek şekilde ta-sarlanmış olan taşıtlar.Klas III: Esas olarak oturan yolcuları taşımak için tasar-lanmış taşıtlardır.

M2 ve M3 kategorisinde ve kapasiteleri sürücüye ilave olarak 22 yolcuyu geçmeyen taşıtlar için iki sınıf taşıt vardır:

Klas A: Ayakta yolcu taşımak için tasarlanmış taşıtlar; bu sınıf bir taşıtta oturma yerleri olur ve ayakta duran yolcu-lar için de yer olması gerekir.Klas B: Ayakta yolcu taşımak için tasarlanmamış taşıtlar; bu sınıf bir taşıtta ayakta duracak yolcular için bir yer ay-rılmamıştır.

Şehir içi belediye otobüsleri, turist otobüsleri ve şehirlerarası otobüsler, sürücü hariç 22 yolcudan daha fazla yolcu taşıyan M2 ve M3 kategorisine giren otobüslerdir.

2. OTOBÜS YANGINLARININ NEDENLERİBir yanmanın olabilmesi için yanıcı maddeye, oksijene ve kı-

vılcıma ihtiyaç vardır. Bütün araçlarda yanıcı madde yeterince mevcuttur. Benzin, mazot, propan veya benzeri hidrokarbon bi-leşimi gibi yakıtlar, yanıcı yalıtım malzemeleri, seslendirme kab-loları, elektrik kabloları ve plastik parçalar yanıcı malzemeler-dir. Atmosferde ve motor çevresinde yeterli oksijen de bulundu-ğundan sakınılması gereken husus, kıvılcım kaynaklarıdır. Yanıcı madde ve oksijen bulunsa bile kıvılcım kaynağı önlenirse taşıt yangınları da önlenebilir. Taşıtlarda kıvılcım kaynakları; elekt-rik kısa devresi, motorun ateşleme sistemindeki kıvılcım, sıcak egzoz gazı içindeki kıvılcım, farların ve lastiklerin aşırı ısınması, çarpışma veya sürtünme ile oluşan kıvılcımlar, dikkatsizce dü-şürülen sigara ve kundaklama sayılabilir.

Otobüslerin yangın güvenliği; tasarımına, yapım malzemele-rine, bakımına, kullanım şekline ve park edildiği yerin özellik-lerine bağlıdır. Otobüslerde yangınların %59’u motor bölgesin-de, %35’i yolculardan, %3’ü yakıt tankından meydana gelmek-tedir. Lastiklerin ve farların ısınmasından meydana gelen yan-gınlar ise %2 mertebesindedir. Çarpışan araçlarda ise yangın-ların %54’ü motor kısmından, %33’ü yakıt tankından ve %4’ü ise lastiklerden ve frenden meydana gelmektedir [8].

2.1 Otobüs Yangınlarına Sebep Olan FaktörlerKundaklama dışında, otobüs yangınlarına sebep olan faktör-

ler için birkaç genel sebep vardır. Bunlar; ısı, titreşim, malzeme



yeni risklerle karşılaşmaktadır. Etanol suyla karışabilen bir ya-kıttır ve alkole dirençli köpük konsantrelerinin kullanılmasını gerektirir, diğer köpükler parçalanır ve etkili olmaz. Köpüğün dikkatli bir şekilde uygulanması da oldukça önemlidir. Alter-natif yakıtların kullanılmasının önündeki engellerden biri pat-lamaya, yangına ve daha fazla riske sebep olabileceği algısıdır.

2.6 Yolcu BölmesiYolcu bölmesindeki yangınlar genellikle elektriksel bir arıza

ile tetiklenir veya yangının motor bölmesinden yayılmasının bir sonucudur. Ancak, kundakçılık aynı zamanda bir yangın kayna-ğıdır. Yolcu bölümündeki yangınlarla ilgili en büyük sorun, kol-tuk, perde gibi malzemelerin çok düşük bir yangın direncine sa-hip olmasıdır. Koltuklar içinde kullanılan sünger ve benzeri mal-zemeler aşırı yanıcılığa sahiptir. Çok çabuk tutuşur ve çok hız-lı yanarlar. Yolcu bölümünde kullanılan malzemelerin, yangına dirençli olması ve zor alevlenici yangın sınıfında olması gerekir.

3. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER AVRUPA EKONOMİK KOMİSYONU KARARLARI

Türkiye’nin de üye olduğu Birleşmiş Milletler Avrupa Ekono-mik Komisyonu UNECE (United Nations Economic Commissi-on for Europe) tarafından son yıllarda otobüs yangın güvenli-ği yönetmelikleri incelenmiş ve önemli kararlar alınmıştır. Mo-tor bölmesine ve otobüsün kapalı bölmelerine (şoför uyku bö-lümü, tuvalet, bagaj ve diğer kapalı bölümler) yangın/duman dedektörü kullanımı zorunlu hale getirilmiştir.

İlk yönetmelik olan 107 numaralı yönetmelik; motor bölme-sinde ve yakıtın yanmasıyla otobüsün ısıtılmasını sağlayan böl-mede yangın algılama sistemi gerektirecek şekilde değiştirilmiş, daha sonra tuvaletler, sürücünün uyuma bölmesi gibi kapalı yer-lerdeki duman/yangın algılama sistemleri için yeni şartlar geti-rilmiştir. 118 numaralı yönetmelik elektrik kablolarını ve yalıtım malzemelerini de kapsayacak şekilde değiştirilmiştir. Yatay ve dikey yanma test esasları belirlenmiş ve testlerin uygulanması tüm iç bölümü kapsayacak şekilde genişletilmiştir.

2016 yılında, 106 sayılı ve Ek-107 sayılı UNECE Yönetmeliği; şehir içi ve şehirlerarası yolcu otobüslerinin motor bölümlerin-de yangın söndürme sistemleri için dört ayrı yangın testi belir-lenmiştir. 11 Temmuz 2018 tarihinden itibaren M2 veya M3 ka-tegorisindeki tek-katlı, çiª-katlı, sabit şasili veya mafsallı yeni araçlara ve özellikle sürücü ile beraber yolcu sayısı 22’den faz-la olan “Sınıf III” tipi şehir içi ve şehirlerarası yolcu otobüsleri-ne yangın söndürme sistemlerinin eklenmesi zorunluluğu ge-tirilmiştir. Sınıf III tipi araçlar, genellikle “yolcu otobüsü” ola-rak bilinen, sabit koltuklu yolcu taşıması için özel olarak yapıl-mıştır. 11 Temmuz 2019’dan itibaren bu şartlar tüm Sınıf III tipi yeni araçlara uygulanmaktadır [9].

3.1 UNECE Yönetmeliği 107UNECE Yönetmelik 107 “M2 veya M3 Kategorisindeki Taşıtlar

İçin Esaslar” olarak bilinir. Bu doküman 26 Temmuz 2012’de yü-rürlüğe girmiştir. Motor bölmesinde kullanılan malzemeler için

2.3 Motor Bölümü Yangınları Otobüslerde yangınların büyük çoğunluğu motor kısmında

meydana gelir ve bu bölümdeki yangınların tespiti ve söndü-rülmesi daha zordur. Motor bölmesinde gaz, sıvı ve katı şeklin-de yanıcı maddeler bulunur ve sızıntı olduğunda yanıcı mad-deler sıcak yüzeye temas ederse yangın oluşur.

Motordaki yanma sonucu ısı üretilir ve motor egzoz sistemi ile motor gövdesi üzerinden taşınır. Egzoz boruları 600°C’ye ka-dar sıcaklıklara maruz kalmaktadır. Motor gövdesi yaklaşık 95

°C, motor bölmesindeki hava sıcaklığı ise yaklaşık 70-90°C’dir [1]. Bu sıcaklık hem dizel hem de etanol için parlama noktasından daha yüksek olup, motor bölmesinde tutuşmaları çok kolaydır. Yüksek dış hava sıcaklıklarında ve iyi havalandırılmayan motor bölmesinde, sıcaklıklar daha da yüksek seviyelere ulaşır. Fan-larla ve motor bölümündeki açıklıklarla oluşturulan havalan-dırma, yüksek oranda hava akışı oluşturur. Bu hava akımı mo-torun soğutulmasına yardımcı olur, ancak alev yoğunluğunu ve yayılımını da arttırabilir [9].

Yüksek sıcaklıklar, sıcak yüzeyler ve çeşitli yanıcı malzeme-ler motor bölmesini yüksek riskli bir alan haline getirir. Motor bölümünde oluşan yüksek sıcaklıklar, parçaların erken bozul-masına ve beklenenden daha kolay alev almasına neden olur. Bir sıvının sıcak bir yüzeyde tutuşması için temasta olduğu yü-zey sıcaklığı, sıvının homojen olarak ısıtılmasından daha yük-sek bir sıcaklık gerektirir. Bunun nedeni, sıvının ısıtılması ve bu-harlaştırılması sırasında sıcak yüzeyden enerji alınmasıdır. Ya-nıcı sıvılar ile sıcak egzoz sistemi arasındaki temas, motor böl-melerinde yangının çok yaygın bir nedenidir.

Motor bölümü ve yolcu bölümü gibi yüksek riskli alanlar ara-sındaki bölmeler, dumanın ve alevlerin yolcu bölümüne geçme-sine sebep olabilir. Motor bölümünü sürücü mahalline bağla-yan sistemlerin daha kompleks hale gelmesiyle yeni malzeme-ler yeni zorlukları da beraberinde getirmektedir.

2.4 Tekerlek Yuvası Yangınları İçten içe yanma riski, tekerlek yuvası yangınlarını bilhassa

tespit ve söndürme açısından zorlaştırmaktadır. Test sonuçla-rı beş dakikadan az bir sürede toksik gazın ve dumanın yolcu bölümüne girebileceğini göstermektedir. Lastik basıncı/sıcaklık takip sistemleri erken tespit için kullanılabilecek bir yöntemdir; diğer yöntemlerin ise araştırılması gerekmektedir. Tekerlek yu-vası bölgesindeki bazı kaplamaların ilk aşama testleri, duma-nın yolcu bölümüne geçmeden tahliye sürelerinin dikkate de-ğer biçimde arttığını göstermiştir[9].

2.5 Alternatif YakıtlarTüm dünyada, benzin ve dizel gibi fosil yakıtların yerini ala-

cak alternatif yakıtlar geliştirilmektedir. Hibrit, doğalgazlı, ta-mamen elektrikli ve hatta hidrojenli otobüsler kullanımdadır. Bazı ülkeler 20 yıldan fazladır alternatif yakıtları kullanmakta iken, bazıları yeni başlamaktadır. Genel olarak alınan fayda mü-kemmeldir, fakat yeni yakıtlar ve teknolojik çözümler yeni yan-gın risklerini de beraberinde getirmekte, ilk müdahale ekipleri



lerinde, bir çeşit otomatik yangın sistemi kullanılmaktadır. Ba-zıları bu sistemleri tüm araçlar için zorunlu tutarken; diğerle-ri ise tahliye sorununun endişe verici olduğu araçlara odaklan-maktadır. UNECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komis-yonu) 107 sayılı Yönetmelik için önerilen, tüm M2 veya M3 ka-tegorisindeki tek-katlı, çiª-katlı, sabit şasi veya mafsallı araçla-rın motor bölümüne yangın söndürme sistemlerinin yapılması-nı zorunlu hale getiren bir değişiklik yapmıştır [9, 11].

Otobüslerde yangın güvenliği; otobüsün tasarımını, işletme-sini, bakımını, yolcuların tahliyesini, sürücü ve yardımcısının eğitimlerini, yangın algılama ve söndürme sistemlerini ve ilk müdahale gereçleri gibi birçok yönü içerir. Bunların hepsi etki-li standartların ve en iyi uygulamaların oluşturulmasında kri-tik öneme sahiptir.

4.1 Algılama SistemleriYangını ilk aşamalarında söndürmek daha kolaydır. Yangına

geç müdahale edilirse, ortamdaki maddelerin ısınması ve yan-gının genişlemesi ile yangına müdahale zorlaşır. Yangının hızlı algılanması yolcuların erken tahliyesi anlamına gelir. Simülas-yonlar ve duman dedektörleriyle otobüslerde yapılan testler-de, yangının çıkardığı dumanın erken tespit edilmesinin müm-kün olduğunu ve yolcuların erken tahliyesi için önemli olduğu-nu ortaya çıkarmıştır.

Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu tarafından, sürücü hariç 22 yolcudan daha fazla yolcu taşıyan şehir içi ve şehirlerarası otobüslerde, motor kısmında, sürücü uyku bölü-münde, tuvalette ve bagaj kısmında duman/yangın dedektör-leri kullanılması ve sürücüye alarm verecek şekilde tasarlan-ması önerilmektedir.

Yapılan testlerde, lineer (kablo tipi) ısıl dedektörler ve optik dedektörlerin yaklaşık bir dakika içerisinde algılama yaparak alarm verdiği gözlenmekte ve bu da otobüsün içinde duman gazı konsantrasyonları zehirli değerlere ulaşmadan önce yol-culara zamanında otobüsü terk etme imkânı sunabilmektedir [10]. Bir otobüs yangını büyük miktarda ısı ve duman çıkart-makta, yangın otobüsün tuvalet kabininde dahi başlamış olsa, tavan boyunca tüm otobüsün içine yayılmaktadır. Bu nedenle zehirli duman gazı konsantrasyonlarının sınırlandırılması ve sü-rücünün görüş alanının dışındaki tüm otobüs bölmelerine, (ör-neğin; tuvalet kabini, bagaj bölmesi ve şoförün yatak bölmesi gibi), yangın dedektörleri yerleştirilmelidir.

Tavan pencereleri ve eğimli açılan pencereler gibi açıklıklar otobüs yangınında oluşan dumanın tahliyesini sağlar. Sıcak du-man tavandan aşağı doğru otobüsü dolduracağından, tavan-da motor bölümüne yakın bir noktada tasarlanan tavan kapa-ğı, dedektör algıladığında otomatik olarak açılması durumun-da, yolcular otobüsten kaçmak için daha fazla dumansız alan bulabileceklerdir. Bu nedenle, yangın durumunda havalandır-ma pencerelerinin otomatik olarak açılması yolcuların emniyet-le otobüsten çıkmaları için yararlı olabilir. Ancak, yangın olayı sırasında havalandırmanın yangını körüklemesi ihtimalini de göz ardı etmemek gerekir.

özel nitelikler ve motor bölmesinde oluşan yüksek sıcaklıklar için algılama sistemi istenmektedir. Akustik veya diğer amaçla kulla-nılan yanıcı malzemeler yangına dayanıklı bir tabaka ile kaplan-madıkça motor bölmesinde kullanılamayacağı belirtilmektedir.

Motor bölmesinde veya diğer bölmelerde aşırı sıcaklık mey-dana geldiğinde, sürücüyü sesli ve görsel sinyallerle uyaran bir alarm sistemi olmalıdır. Alarm sistemi motor bölmesi ve yakı-tın yanmasıyla çalışan bir ısıtıcının olduğu her bölümde, nor-mal çalışma koşullarında oluşan sıcaklığın üzerinde bir sıcak-lığı algılamak üzere tasarlanmak zorundadır. Ayrıca motor böl-mesi dışındaki diğer bölmeler için de algılama sistemlerine ihti-yaç vardır. Tuvalette, sürücünün yatak bölümünde ve bagaj bö-lümünde aşırı sıcaklığı ya da dumanı algılayan bir alarm siste-miyle donatılmalıdır. Algılama sistemi, sürücü bölümündeki sü-rücüye hem sesli hem de görsel bir sinyal göndermelidir. Alarm sistemi en azından motor çalıştığında, motor duruncaya kadar çalışır durumda olmalıdır.

3.2 UNECE Yönetmeliği 118UNECE 118 sayılı Yönetmelik’te yapılan değişiklik ile otobüs-

ler için yüksek yangın güvenliği seviyesi tanımlanmıştır. Yönet-melik 118’de, esas olarak yolcu bölümlerinde, motor bölmesin-de ve ayrı olarak ısıtma yapan herhangi bir bölmede kullanılan elemanların yanma davranışları ve bunların yanında kullanılan yalıtım malzemelerinin özellikleri belirtilmiştir.

Taşıtın iç bölümünde, motor bölmesinde ve ayrı olarak ısıt-ma yapan herhangi bir bölmesinde kullanılan malzemeler ale-vin oluşması, gelişmesi ve dumanın yayılması tehlikesini en aza indirecek şekilde yerleştirilmesi istenmektedir. Yatay pozis-yonda monte edilen malzemeler ve kompozit malzemeler ya-tay yanma oranlarının tespiti için teste tabi tutulmalıdır. Eğer yatay yanma oranı dakikada 100 mm’den daha fazla değilse veya son ölçme noktasına ulaşmadan sönerse test başarılı ka-bul edilmektedir [10].

Dikey yangın testi için yapılan deneyler ve sayısal simülasyon-lar, örneğin perdeler ve koltuklar, yolcu bölümündeki yangının gelişimi üzerinde önemli bir etkisinin olduğunu göstermiştir. Bu nedenle, tüm otobüs iç malzemeleri için alevlerin dikey yayılı-mını sınırlayan bir dikey yangın testi yapılması önerilmektedir.

Koltuklardan 500 mm’den daha yukarıda olan ve taşıtın tava-nına yerleştirilmiş malzemelerin erime davranışının belirlendiği damlama testi sonucunda, damlatmanın olmaması veya çok az olması gerekmektedir. Eğer damla düştüğü pamuk yününü tu-tuşturmazsa testin sonucu yeterli olarak kabul edilmektedir [10].

4. OTOBÜS YANGIN ÖNLEMLERİDiğer taşıtlarla kıyaslandığında otobüslerdeki yangın güven-

liği kuralları nispeten daha düşüktür. Bunun nedeni, bir otobüs yangınından kaçmanın daha kolay olması, uçaklardan, yüksek hızlı trenlerden ve gemilerden yangın durumunda kaçmanın ol-dukça zor olmasıdır. Bununla beraber ülkemizde son yıllarda bir-kaç feci otobüs yangını, durumun böyle olmadığını göstermiştir.

Amerika Birleşik Devletleri’ndeki tüm otobüs taşımacılığı tür-



özellikleri iyi olduğundan şehir içi ve şehirlerarası otobüsleri-nin iç donanımlarında kullanımlarının artması, son yıllarda oto-büs yangınlarının artmasına sebep olmuştur. Yanıcı plastikler yüksek miktarda ısı ve duman açığa çıkardığından, otobüsler-de esas yangın yükü yakıt olmayıp genellikle kolayca tutuşan plastik malzemeler olmaktadır. Sadece 100 gram poliüretan kö-pük bile otobüsün içini çok kısa sürede tamamen dumanla dol-durmaya yeterlidir[10]. Daha hafif ve daha ucuz polimer malze-melere olan talep hızla artmasına rağmen bu malzemelerin ya-nıcılığı ve toksik duman üretimine ilişkin standartlar ve sınırla-malar yeterli değildir. Şehir içi ve şehirlerarası otobüslerin yük-sek riskli alanlarında kullanılan malzemeler yangına dirençli ol-malıdır. Kullanılan malzemelerin yangına dirençli olmaları ya-nında, duman çıkarma ve dumanın insanlar üzerindeki etkile-ri de göz önüne alınmalı, kullanılan kablolar ve malzemeler ha-lojenden arındırılmış (halogen free) olmalıdır.

Avrupa Birliği’nde, otobüslerdeki yangın güvenliğinin artırıl-ması için kullanılan malzemelerin yangına dirençlerini arttır-maya yönelik faaliyetler başlatılmıştır. Birleşmiş Milletler Avru-pa Ekonomik Komisyonu UNECE, Taşımacılık bölümü, 95/28/EC sayılı Avrupa Talimatnamesi ile otobüslerdeki yangın önlemle-rini iyileştirici hususlar getirmiş ve test esaslarını belirlemiştir.

4.4 BakımBakım seviyesi yangınları önlemede en önemli faktörlerden

biridir. Yağ ve filtrenin değiştirilip, üretici tarafından kolayca eri-şilebilen parçaların kontrol edilmesi bakım için yeterli değildir. Motor bölmesinin diğer kısımları da görsel ve fiziksel olarak in-

4.2 Yangın SöndürücülerOtobüslerdeki yangın söndürme sistemleri; motorun büyük-

lüğüne, kullanılacak söndürücünün özelliklerine ve seçilen sis-temin aktivasyon şekline göre tasarlanır. Yangın söndürme sis-temleri; sağlam, titreşimlere dayanıklı, farklı iklim koşulların-dan etkilenmeyen ve özellikle insan faktörü ne olursa olsun tüm şartlarda çalışabilen sistemler olmalıdır. Yangının erken söndü-rülmesi ve hasarın az olması, söndürücünün doğru seçimine ve uygun tasarımı ile doğru uygulanmasına bağlıdır. Bir yangının söndürme sistemi tarafından algılanması güvenilir olmalı, ha-talı çalışmamalı ve aynı zamanda bir yangın durumunda yete-rince hızlı devreye girmelidir.

Söndürücü motorun aşırı ısınmış parçalarını etkili bir şekil-de soğutmalı, tekrar marşa basmayı engellemeli, sağlığa veya çevreye zararlı yan etkileri olmamalı, motor bölümündeki do-nanıma zarar vermemeli ve elbette onaylı olmalıdır.

Bir yangın söndürme sisteminin görevini yerine getirme öze-liğini olumlu veya olumsuz yönde etkileyen faktörler vardır. Sü-rüş sırasında motor çalışırken yangının söndürülmesi veya mo-tor kapalıyken yangının söndürülmesi farklı yangın söndürme kapasiteleri gerekir. Diğer taraªan, motor havalandırmasının yangın durumunda otomatik olarak kapatılarak motor gücü-nün düşürülmesi hatta mümkünse motorun kapatılması ve güç kaynağının aküden ayırılması söndürme performansı üze-rinde olumlu etkisi olur.

4.3 Kullanılan MalzemelerSentetik ve plastik malzemeler; hafif oldukları ve mekanik



• Şehirlerarası seyahatlerde yolcular hareket başlangıcında acil durum konusunda bilgilendirilmelidir.

• Manuel müdahale için köpük ve/veya kimyasal kuru toz ile doldurulmuş en az iki yangın söndürücü olmalı, biri sürücü koltuğunun yanında diğeri arka taraªa olmalıdır. Seferdeki her otobüs; Araç Muayene İstasyonu’nda her yıl mu-

ayene edilmeli, motor bölmesi ve diğer kısımlar görsel ve fizik-sel olarak en az altı saat incelenmeli, her parça kontrol edilmeli, risk değerlendirmesi yapılmalı ve tutanak hazırlanmalıdır. Ted-birler yetersiz ise seferden alınmalıdır.

Kaynaklar[1] Hammarström Rolf; J. Axelsson M. Försth, P. Johansson B.

Sundström; “Bus Fire Safety“ SP Technical Research Institute of Sweden Fire Technology, SP Report 41, s. 16, 2008.

[2] Krieg M., Rüter G., Weißgerber A.; “Schwachstellenanalyse zur Optimierung des Notausstiegssystems bei Reisebussen”, Berichte der Bundesanstalt für Straßenwesen, Fahrzeugtechnik, Heª F 42, Bergisch Gladbach, August 2003.

[3] Hofmann Anja, Dülsen S.: “Fire safety performance of buses”, 2nd conference on FIVE -Fires in Vehicles, Chicaco, 27-28, September 2012.

[4] Volpe, John A. ; “Motorcoach and School Bus Fire Safety Analysis”, U.S. Department of Transportation, Federal Motor Carrier Safety Administration, Report No. FMCSA-RRR-16-016, November 2016.

[5] Schauerte, Horst; Experience with fire safety measures in public transport Buses FIVE 2014, Editör: Andersson, Petra ve Björn Sundström; Proceedings from Third International Conference on Fires in Vehicles – FIVE 2014 October 1st-2nd, s. 25, 2014, Berlin, Germany

[6] ECE Regulation No. 107: “Uniform provisions concerning the approval of category M2 or M3 vehicles with regard to their general construction”, E/ECE/324/Rev.2/Add.106/Rev.3, E/ECE/TRANS/505/Rev.2/ Add.106/Rev.3, 18 October 2011

[7] ECE Regulation No. 118: “Uniform technical prescriptions concerning the burning behaviour and/or the capability to repel fuel or lubricant of materials used in the construction of certain categories of motor vehicles”, E/ECE/324/Rev.2/Add.117/Rev.1 E/ECE/TRANS/505/Rev.2/ Add.117/Rev.1, 4 December 2012

[8] Kılıç Abdurrahman; “Kara Taşıtları Yangınları”; Yangın ve Güvenlik Dergisi, Sayı 34, s.8-10, 1997.

[9] Fredrik Rosen; “Fire Safety: Bus Fires: Best Practices for Reducing the Risk”, Fire Engineering, 08/15/2014.

[10] Gail Jost, S. Dülsen, A.H. Böllinghaus; “Fire Safety Of Buses - Research Action For Improving Vehicle Regulations”, Germany Federal Highway Research Institute, Paper Number 13-0022.

[11] United Nations Economic Commission for Europe, Inland Transport Committee, World Forum for Harmonization of Vehicle Regulations: “Consolidated Resolution on the Construction of Vehicles (R.E.3)”, ECE/TRANS/WP.29/78/Rev.2, 30 June 2011.

celemeli, kontrol edilmeli ve risk değerlendirmesi yapılarak iz-lenmelidir. Bir şehirlerarası otobüs için tam bakım altı saat sü-rebilirken, şehir içi otobüslerinde sekiz saate ihtiyaç duyulmak-tadır. Başka bir deyişle şehir içi otobüsün kontrol edilmesi gere-ken tüm güvenlik sistemlerine bağlı olarak % 50 daha fazla za-mana ihtiyacı olabilmektedir[10]. Bunun nedeni, şehir içi oto-büslerde durma-kalkma sayısının fazla olması, yolcuların farklı ihtiyaçları için farklı tasarımlar geliştirilmiş olmasıdır.

Yetersiz risk değerlendirmesi veya zamanın yetersizliğinden veya kötü bakımdan dolayı istenmeyen olaylar yaşanabilir. Za-manında çözülmeyen küçük bir sızıntı büyüyebilir. Gevşek so-munlar ve cıvatalar kolayca parçalanıp dağılabilir, hasara ve yangına neden olabilir. Polimerik malzemeler yüksek ısı nede-niyle yaşlanır sert ve kırılgan hale gelebilir. Zamanında değişti-rilmezse her biri yangın başlangıcı için sebep olabilir.

Günümüz otobüslerinin birçok modelinde ulaşımın sınırlı ol-duğu karmaşık motor bölmeleri vardır. Hem görsel hem de fi-ziksel olarak erişilemeyen birçok kısım bulunur. Bu bölümlerde bazı kontrollerin bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde yapılmaması mümkündür. Kötü erişilebilirlik bu nedenle bakım yapma süre-sini arttırır, bakım kalitesini düşürür, bu da yangın riskini arttırır.

5. SONUÇOtobüs yangınları çok sık meydana gelmektedir ve birçok du-

rumda yangın motor bölmesinde başladığından yolcular oto-büsü zamanında terk edebilmekte, ancak yangının yolcu bölü-müne geçtiği durumlarda ölüm veya yaralanmalar da olabil-mektedir. Otobüslerin yanmasının, can kaybı ve yaralanmala-rın olmasının en büyük nedeni hızlı yanıcı polimer malzemele-rin kullanımı, bakım yetersizliği, algılama ve söndürme sistem-lerinin yetersizliği ve eğitim yapılmamasıdır. Otobüslerdeki yan-gın sayısını azaltmak için yalıtımdan, bakıma ve eğitime kadar bir dizi önlem alınması gereklidir. • Yangın tehlikesi durumunda elektrik sistemini kolayca hatta

otomatik olarak kesebilen sistemler olmalıdır. • Motor bölmesi otomatik yangın söndürme sistemi ile ko-

runmalıdır. • Motor bölmesine, tuvalete, sürücü uyku bölümüne ve bagaj

kısmına duman/yangın dedektörleri yerleştirilmelidir.• Yolcu çıkış kapılarına içeriden bir kuvvet uygulandığında dı-

şarı doğru otomatik açılmalıdır. • Kullanılan bütün kablolar ve polimer malzemeler yangına di-

rençli ve halojenden arındırılmış olmalıdır.• Polimer malzemelerin ömrünü artırmak ve tutuşmasını en-

gellemek için motor bölmesindeki ve diğer riskli yerlerdeki sıcak yüzeyler yalıtılmalıdır.

• Otobüsün standart üretiminde olmadığı takdirde, çay oca-ğı, tv, soğutucu, internet vs ilaveler üreticinin izni ve kont-rolünde yapılmalıdır.

• Otobüsün periyodik bakımı yapılmalı ve sistemler test edil-melidir.

• Sürücüler ve yardımcılar yangın riskleri ve söndürülmesi ko-nusunda eğitilmelidir.



• Yapı yüksekliği 51.5 m’yi geçen konut binalarının kaçış mer-divenlerinde tesis edilen basınçlandırma sistemleri,

• Yapı yüksekliği 51.5 m’yi geçen binalarda yer alması zorun-lu olan acil durum asansör kuyularına tesis edilen basınç-landırma sistemleri,

• Bodrum kat sayısı 4’ten fazla olan binalarda bodrum kata hizmet veren kaçış merdivenlerine tesis edilen basınçlan-dırma sistemleri,

• Yapı yüksekliği 51.50 m’nin üzerinde olan binaların hol ve ko-

1. GİRİŞBinaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik (2015)

hükümleri gereği tesis edilen ve normal işletme koşulların-da konfor ya da havalandırma gibi sebeplerle çalıştırılmaları beklenmeyen duman kontrol sistemleri aşağıda sıralanmıştır. • Konut harici tüm binalarda, merdiven kovası yüksekliği 30.5

m’yi geçen kaçış merdivenlerinde tesis edilen basınçlandır-ma sistemleri,

Gökhan Balık1

DUMAN KONTROL SİSTEMLERİNİN OTOMASYONU

1 Makina Mühendisi, Etik Mühendislik

ÖZETDuman kontrol otomasyonu denildiğinde; basınçlandırma sistemleri, duman kontrol sistemleri, duman egzoz/tahliye sistemleri ile normal işletme koşullarında konfor şartlarına bağlı olarak bina bölümlerine hizmet veren havalandırma sistemlerinin yangın duru-mundaki çalışma konumlarını belirlemek üzere hazırlanan senaryolar bütünü akla gelir.Bu çalışmada, Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik hükümleri gereği tesis edilmesi zorunlu olan duman kontrol sistemleri ve duman tahliye sistemleri tarif edilmekte ve yangın durumunda herbir sistemin hangi şekilde çalıştırılması gerektiği ile ilgili bilgiler verilmektedir. Ayrıca yönetmeliğe göre zorunlu olmadığı halde, binaya hizmet veren havalandırma fanlarının han-gi şartlar altında yangın sırasında duman kontrolüne veya duman tahliyesine yönelik olarak çalıştırılabileceği açıklanmaktadır.Ülkemizde en sık karşılaşılan duman kontrol sistemi uygulamalarını barındıran bir otel binası projesi ele alınarak, fanların ve dam-perlerin duman kontrol otomasyonuna uygun olarak kodlanması, duman kontrol senaryo cetvellerinin hazırlanması ve senaryo cet-vellerinin esaslarının yer aldığı anahtar matrisler oluşturulmasına yönelik örnekler oluşturulmuştur.Anahtar Kelimeler:Duman kontrol otomasyonu, yangın otomasyonu, yangın senaryosu, basınçlandırma sistemleri, duman kontrol sistemleri.



Şekil 1. Ele alınan otel binasının şematik kesitinde farklı kullanım alanlarının gösterimi.

Ele alınan otel binasında Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik hükümleri gereği, kaçış merdivenleri ve tüm katlara hizmet veren acil durum asansör kuyusu ba-sınçlandırılacak, yatak katı koridorları için ve toplam dört kata açık olan atrium bölümü için ayrı ayrı duman kontrol sistemleri tesis edilecek, iki ayrı otopark katına hizmet ve-ren jet fan havalandırma sistemi otopark katlarındaki bir yangın durumunda duman tahliyesi için kullanılacak, sığı-nak bölümünde çıkan bir yangında sığınak duman tahliye sistemi çalışıtırılacaktır.

Merdiven basınçlandırma sistemleri ve acil durum asansör kuyuları basınçlandırma sistemleri binanın neresinde yan-gın çıkarsa çıksın çalıştırılacak şekilde programlanacaktır.

Yatak katları koridorlarının duman kontrolü için tesis edi-len sistemde, yaklaşık 40 m uzunluğundaki koridorun iki ucundaki birer adet şaft boyunca çekilen kanallar vasıtasıy-la, yangının çıktığı katta koridor dedektörü algılama yaptı-ğında koridorun bir ucundan egzoz yapılırken, diğer uçtaki şafttan koridora tamamlama havası verilmesi planlanmış-tır. Koridor duman egzoz fanı ve tamamlama havasını sağ-lamak üzere tesis edilen taze hava fanı çatı katında yer ala-cak ve bu fanlara bağlı kanalların şafttan katlara girişlerin-de normalde kapalı birer adet motorlu duman kontrol dam-peri yer alacaktır.

Atrium duman kontrol sistemi, NFPA 92 standardına uygun olarak atriumun en alt katında çıkan bir yangında meyda-na gelen dumanın atriuma açık en üst katın döşemesinden 1.83 m yukarıda kalmasını sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Atrium bölümünde duman algılaması neticesinde otomatik olarak çalıştırılacak sistemde, atrium tavanına yerleştirilen duman egzoz fanları çalıştırılacak ve atriumun en alt katın-

ridor gibi ortak alanları için tesis edilmesi zorunlu olan du-man kontrol sistemleri,

• Atriumlardan doğal veya mekanik olarak duman kontrolü gerçekleştirilmek üzere tesis edilen sistemler,

• Alanı 100 m2’yi geçen sığınaklarda tesis edilmesi gereken du-man tahliye sistemleri.Bu tür duman kontrol sistemleri, sadece yangın anında çalı-

şacak şekilde programlandıkları için yangın alarm paneline bağ-lı modüller aracılığıyla konum izlemeleri ve kontrolleri gerçek-leştirilir. Bu durum duman kontrol otomasyonunu kolaylaştır-sa da, bu tür sistemlerin normal işletme koşullarında çalıştırıl-mamaları nedeniyle, sistem bileşenlerinde meydana gelebile-cek arızaların tespiti periyodik kontroller ve yapılacak arıza iz-lemeleri ile mümkün olmaktadır.

Normal işletme koşullarında konfor veya havalandırma gibi nedenlerle kullanılan ve yangın anında belirli bir duman kontrol otomasyonuna göre çalıştırılan veya durdurulan sistemle-re ait örnekler ise aşağıda listelenmiştir (italik yazıyla belirtilen örnekler yönetmeliğe göre zorunlu olmadığı halde, uluslarası standartlar veya uluslararası nitelikteki binalarda sık karşılaşı-lan uygulamalara aittir).• Toplam alanı 2000 m2’yi aşan kazan daireleri, kapalı oto-

parklarda ve bodrum katlardaki depolarda tesis edilmesi zorunlu olan mekanik duman tahliye sistemleri olarak kul-lanılması planlanan havalandırma sistemleri (örneğin oto-park havalandırma sistemleri),

• Ticari mutfak davlumbazlarının altında çıkan bir yangında çalıştırılmaya devam etmek üzere programlanması öneri-len davlumbaz egzoz fanları,

• Otel veya hastane binalarında, aynı katta yer alan otel oda-ları ya da hasta yatak odaları gibi birimlere hizmet veren or-tak havalandırma kanallarında hava hareketi devam ettiri-lerek, yangın durumunda birimler arasında durgun kanal-lar aracığıyla duman yayılımını engellemek üzere çalıştırıl-ması önerilen havalandırma sistemleri,

• 50 kişiyi geçen mekanlara hizmet veren ve yangın durumun-da ilgili mekandan duman tahliyesi için kullanılması öneri-len havalandırma sistemleri.Bu tür sistemlerin normal işletme koşullarında arızaları-

nın tespiti daha kolaydır. Ancak yangın sırasında yangın al-gılama sistemine bağlı olarak izleme ve kontrollerinin yapıl-ması gereken bu sistemlerde, duman kontrol otomasyonunu gerçekleştirmek üzere tesis edilmesi gereken altyapı genel-likle daha karmaşıktır.

2. DUMAN KONTROL OTOMASYONU OLARAK SIK KARŞILAŞILAN UYGULAMALAR

Bu çalışmada, sık karşılaşılan duman kontrol senaryolarını açıklamak üzere, yapı yüksekliği 51.5 m’yi geçen bir otel binası ele alınmıştır. Binadaki farklı kullanım mekanları Şekil 1’deki şematik bina kesiti üzerinde gösterilmiş olup, bu mekanların herbiri için duman kontrolüne yönelik alınması gereken ön-lemler değerlendirilmiştir.



2.1. Koridor Duman Kontrol Sistemleri için Cihaz Kodlaması Örnekleri

Duman kontrol otomasyonunu kolaylaştırmak için cihaz kodlarının cihazın türünü ve konumunu tarif eden basit kı-saltmaları içermesi gerekir. Cihaz kodundaki ilk kısaltma ci-hazın türünü anlatmak üzere, duman egzoz fanları, tamam-lama havası fanları, klima santrali üfleme fanları, egzoz fanla-rı, motorlu yangın damperleri ve eriyebilen sigortalı damper-ler (fusible link dampers) için sırasıyla “DEF”, “THF”, “AHU-ÜF”,

“EF”, “MYD” ve “FLD” şeklinde kısaltmalar kullanılabilir. Motor-lu damperlerde, damperin kullanıldığı hattın özelliklerine bağ-lı olarak üç farklı damper motoru özelliği söz konusudur. Mo-torlu damperlere ait cihaz kodları bu üç farklı motor özelliği-nin ayırdedilmesine imkan sağlayacak şekilde isimlendirildiği takdirde, gerek senaryo cetvellerinin hazırlanması ve kontrol edilmesi gerekse damperlerin uygun özellikte temin ve tesis edilmesi kolaylaşacaktır.

Fanlara ait cihaz kodlarında, fanın türü ile ilgili kısaltma-nın yanında fanın bulunduğu kat bilgisinin de verilmesi ya-rar sağlamaktadır.

Koridor duman kontrol sistemi, atrium duman kontrol sis-temi ve otopark duman tahliye sistemi gibi, yangın sırasında çalışır durumda olması yönetmelik hükümleri gereği zorun-lu olan sistemlerde, duman egzoz kanalı üzerindeki motorlu damperlerin enerji ile açılıp enerji ile kapanması gerekmek-te olup, bu damperlere ait motorlarda yay geri dönüş özelliği ve “thermal release” eleman olmayacaktır. Bu tür damperlere ait cihaz kodlarının “D-MYD” kısaltması ile başlaması önerilir.

Diğer tüm taze hava ve egzoz hatlarında yer alan motorlu damperlerde, damper motorlarının yay geri dönüş özelliği ola-cak ve enerji kesildiğinde damper kapalı konuma geçecek şe-kilde (fail-safe) monte edilecektir. Bu tür damperlerde “ther-mal release” eleman aktivasyon sıcaklığı üfleme hatları için 72°C, egzoz hatları için 93°C seçilecektir. Bu bilgiler ışında, üf-leme hatları üzerine yerleştirilen motorlu damperlerin cihaz kodlarının “Ü-MYD” kısaltması ile, havalandırma egzoz hatla-rı üzerine yerleştirilen motorlu damperlerin cihaz kodlarının ise “E-MYD” kısaltması ile başlaması önerilir.

Eriyen sigortalı damperlerin kısaltlmaları için ise, türkçe ismi-ne göre daha yaygın olan ingilizce adının kısaltması olan “FLD” ifadesi kullanılabilir. Herbir yatak odasının banyo egzoz kana-lına bağlantı noktasında bir adet eriyebilen sigortalı damper kullanılması nedeniyle, bu damperlerde “FLD” kısaltmasının yanında yatak odası numarasının verilmesi yeterli olmaktadır.

Damperlere ait cihaz kodlarında damper türünü belirten kı-saltmadan sonra damperin hangi cihazın hizmet verdiği kanal üzerinde yer aldığı ve damperin bulunduğu kat bilgisinin yer alması önerilir. Bu durumda D-MYD-DEF1-5K adlı bir dampe-rin, damper motoru ile ilgili özelliklerinin yanısıra duman eg-zoz fanına bağlı olduğu 5.katta yer aldığı da anlaşılmış olacak-tır. Bu kodlamalara uygun olarak, farklı tip damperler için ha-zırlanmış cihaz etiketi örnekleri Şekil 2’de gösterilmiştir. Eti-ketin üst kısmındaki kısaltma, yangın alarm panelinde cihaz-

dan egzoz kapasitesinin %50-70’i arasında bir tamamlama havası sağlanacaktır. Egzoz debisinin tamamlama havası dı-şındaki kısmının atriuma açık bölümlerin bina dışına bakan sı-zıntı alanlarından emileceği düşünülecektir.

Herbirinde yaklaşık 4000 m2 otopark alanı bulunan iki adet otopark katına hzimet veren jet fan havalandırma sisteminde, iki katın herbirinden aynı anda saatte 5 hava değişimi yapabi-lecek şekilde ana egzoz fanları tasarlanmış ve taze havanın kat-lara doğal olarak girebilmesi için iki ayrı kata motorlu damper-lerle bağlı bir taze hava şaªı bırakılmıştır.

Yukarıda belirtilen ve yönetmeliğe göre tesis edilmesi zorun-lu olan duman kontrol sistemleri ile duman tahliye sistemleri-nin yanısıra, binayı işletecek olan uluslararası otel zincirinin ta-sarım standartları gereği binada yer alan balo salonu, toplantı odaları, lobi, restoran ve cafe-bar-lounge bölümleri gibi 50 ki-şiyi aşan bölünmemiş mekanların herbirinden yangın sırasın-da duman tahliyesi yapılacağı düşünülmüştür.

Klima santrallerinin bulunduğu tesisat odalarında çıkan bir yangın durumunda, havalandırma kanalları aracılığıyla duma-nın farklı katlara yayılmaması için, ilgili tesisat odasında yer alan tüm fanlar durdurulacak ve kanalların mekan duvarlarını geçiş noktalarında yer alan motorlu damperler kapatılacaktır.

Mutfak davlumbaz söndürme sisteminin devreye girmesi du-rumunda veya mutfak içerisindeki sabit sıcaklık dedektörleri-nin algılama yapması neticesinde başlayan bir yangın duru-munda, davlumbaz egzoz fanı çalışmaya devam edecek, dav-lumbaz sistemine entegre taze hava fanı ve mutfak çevre taze havasını sağlayan fanlar durdurulacak, taze hava hatları üze-rindeki motorlu damperler kapatılacaktır.

Binada otomatik temiz gazlı söndürme sistemi ile korunan IT-server odası, telekomünikasyon odası, alçak gerilim odası gibi mekanlara hizmet veren havalandırma kanallarının mekan du-varlarını geçişlerinde yerleştirilen motorlu damperler, ilgili me-kana hizmet veren gazlı söndürme sistemi paneline bağlı de-dektörlerden herhangi bir algılama yaptığında otomatik ola-rak kapanacak şekilde programlanacaktır. Söz konusu dam-perlerin gaz boşalma işlemi öncesinde kapalı konuma geçme-si, söndürme sisteminin başarılı olması için önem arz ettiğin-den, damperlerin kapatılması doğrudan söndürme sistemi pa-neli tarafından yapılmalıdır.

Binanın neresinde yangın çıktığına bağlı olarak, yukarıda metin şeklinde tarif edilen her bir yangın senaryosunda han-gi fanların çalıştırılacağı-durdurulacağı veya hangi damperle-rin açılacağı-kapatılacağı şeklindeki kontrollerin yangın algıla-ma panelinde başarıyla programlanabilmesi için, uygun şekil-de hazırlanmış cihaz kodlarının yer aldığı senaryo cetvelleri ha-zırlanmalıdır. Bu cetvellerde yer alacak cihaz kodları oluşturu-lurken, cihazların türünün ve konumunun kolay anlaşılmasına dikkat edilmeli ve senaryo cetvellerinin havalandırma sistemi-nin yapısı hakkında bilgi verecek şekilde hazırlanmasına önem verilmelidir. Bu esaslara göre, cihaz kodları, senaryo cetvelleri ve bu cetvellerin hazırlanmasında kullanılan anahtar matrisler için hazırlanan örnekler aşağıda verilmiştir.



temi kolon şeması üzerinde gösterilmiştir.Ele alınan otel binası için yatak katlarına hizmet veren taze

hava ait fanı, banyo egzoz fanları ve bu fanlara ait kanallar üze-rinde yer alan damperler için önerilen kodlamalar Şekil 4’te ve-rilen havalandırma sistemi kolon şeması üzerinde gösterilmiş-tir. Eriyebilen sigortalı damperlerde cihaz türünün yanında ya-tak odası numarasının verilmesi yeterli görülmüştür.

la (damper) ilgili izleme ve/veya kontrol işlemlerinin yapılma-sında kullanılacak kodlamayı gösterirken, alt satırlardaki bil-giler, cihazın fonksiyonunu açıklamak üzere cihazın üzerinde yer alacak ek bilgileri içermektedir.

Ele alınan otel binası için yatak katları koridorlarına hizmet veren koridor duman kontrol sistemine ait fan ve damperler için önerilen kodlamalar, Şekil 3’te verilen duman kontrol sis-

Şekil 4. Havalandırma sistemine ait fan ve damperler için önerilen kodlamalar.

Şekil 2. Binadaki farklı tip damperlerden 5.kattaki birer adet damper için örnek cihaz etiketleri.

Şekil 3. Koridor duman kontrol sistemine ait fan ve damperler için önerilen kodlamalar.



Anahtar matrislerde cihaz kodları yer almadığı için, birden fazla mekanın duman kontrol otomasyonu ile ilgili prensipler bir arada tarif edilebilmektedir. Temiz gazlı söndürme siste-mi ile korunan mekanlar, ticari mutfaklar, klima santral odala-rı gibi mekanlarda çıkan yangın durumunda duman tahliye ya da duman hapsetme esasına dayalı otomasyon esasları, aşağı-da verilen örnek anahtar matristen yararlanarak hazırlanabilir.

Otel binasının en alt iki katında yer alan otopark alanların-dan birinde çıkan bir yangın durumunda devreye sokulacak olan duman tahliye sistemi otomasyonunun esasları, aşağıda verilen örnek anahtar matristen yararlanarak hazırlanabilir. Bu senaryo örneğinde otopark taze hava beslemesinin de meka-nik olarak fan ile yapılacağı düşünülmüş olup, doğal taze hava alışı olduğu durumda taze hava fanıyla ilgili sütunun dikkate alınmaması yeterlidir.

Otel binasının dört katını birbirine bağlayan atrium alanın-daki bir dedektör aktivasyonu neticesinde devreye sokulacak olan duman kontrol sistemi otomasyonunun esasları, Tablo 5’te verilen örnek anahtar matristen yararlanarak hazırlanabilir.

3. DUMAN KONTROL OTOMASYONUNDA YER ALAN FANLAR İÇİN MCC PANO TASARIMI ESASLARI

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik hü-kümlerine göre tesis edilmesi zorunlu olan ve normal işletme koşullarında çalıştırılmayan duman kontrol veya duman tah-liye sistemlerine ait fanlarda, MCC pano tasarımında dikkate

2.2. Koridor Duman Kontrol Sistemleri için Duman Kontrol Senaryo Cetveli Örneği

Fanlar ve damperler yukarıda belirtilen esaslara uygun ola-rak kodlandığı takdirde, herbir duman zonu için Tablo 1’deki-ne benzer bir duman kontrol senaryo cetveli hazırlanabilir. Ör-nek olarak hazırlanmış olan bu cetvel, yatak katı olarak kulla-nılan 5. katta çıkabilecek bir yangın durumunda cihazların al-ması gereken konumları belirtmektedir. Bu örnek cetvel 5. kat-ta koridora duman yayılana kadar olan senaryo ile koridor du-man kontrol sisteminin çalışıtırıldığı iki ayrı snearyoyu barın-dırmaktadır. Şöyle ki, 5. katta koridor duman dedektörü ya da akış anahtarı aktive olduğunda aşağıdaki senaryo cetvelinde yer alan tüm işlemler yapılacaktır. Yangın ihbar butonlarının ya da otel yatak odası gibi bir kapalı mekan dedektörlerinin aktivasyonu neticesinde senaryo devreye girdiğinde ise, kori-dor duman kontrol sistemine ait fanlar (“DEF1-13K” ve “THF1-13K”) ve bu fanlara ait damperler haricinde senaryo cetvelin-de yazan diğer işlemler gerçekleştirilecektir.

2.3. Duman Kontrol Senaryo Cetvellerinin Esaslarının Belirtildiği Anahtar Matris Örnekleri

Cihaz kodlarını içeren ayrıntılı duman kontrol senaryo cet-vellerinin oluşturulmasını kolaylaştırmak için, Tablo 2 ila Tab-lo 5’teki gibi anahtar matrisler oluşturulabilir. Bu matrisler, me-tin olarak da tarif edilebilen senaryo esaslarının daha kolay an-laşılabilir halde sunulmasını amaçlamaktadır.

Tablo 1. Koridor duman kontrol sistemleri için örnek duman kontrol senaryo cetveli



basınçlandırma sistemleri yangın sırasında frekans konver-törü üzerinden kontrol edilmelidir. Normal işletme koşulla-rında frekans konvertörü arızası yangın alarm panelinde arı-za durumu olarak izlenmeli ve bu durumda basınçlandırma

alınması gereken kontrol öncelikleri aşağıdaki hususlar dikka-te alınarak belirlenir:• Binanın tahliyesi sırasında farklı katlarda merdiven kapıları-

nın açılması gibi değişken sistem taleplerini karşılamak üzere,

Tablo 2. Yapı yüksekliği 51.5 m değerini geçen örnek otel binası yatak katları koridor duman kontrol sistemi için anahtar matris

Tablo 3. Bazı “Back-of-house” alanlara ait duman kontrol sistemi için anahtar matris

(1) Ele alanan örnekteki otel binasında yatak katlarında sadece tuvaletlerden egzoz yapılması ve bu hatlarda eriyebilen sigortalı damperler kullanılması nedeniyle havalandırma egzoz hatları için ayrıca damperlere ait bir sütun oluşturulmamıştır.(2) Kodidor duman egzoz ve koridor tamamlama havası hatlarında, fanlar normalde duruyor ve motorlu damperler normalde kapalı olduklarından ve bu cihazlara kumanda verilmediğinde zaten fanların çalışmamaları ve damperlerin kapalı konumda kalmaları sağlanmaktadır.(3) Taze hava hatlarında diğer katların senaryoya dahil edilmesi senaryoyu karmaşık hale getireceğinden ayrıca bir komut girilmemiştir. (4) Koridor dedektörü veya flow-switch aktive olana kadar, koridor duman egzoz sistemi çalıştırılmayacaktır.

(1) Davlumbaz söndürme sistemi aktivasyonu ve temiz gazlı söndürme sistemi aktivasyonunda tahliye senaryosu devreye sokulmadığı için basınçlandırma sistemleri çalıştırılmamaktadır.(2) Temiz gazlı söndürme sistemine bağlı dedektörlerden herhangi biri ilk algılamayı yaptığında (pre-alarm durumu) havalandırma sisteminin durdurulması ve damperlerin kapatılması işlemleri başlatılmalıdır.



• Merdiven yuvası ve acil durum asansör kuyusu basınçlandır-ma fanları haricindeki fanlar tam devirde çalıştırılmalıdır. İs-tisnai olarak, tamamlama havasına ihtiyaç duyulan bir me-kanda egzoz debisinin altında bir tamamlama havası sağla-mak için başka bir yöntem bulunamıyorsa, taze hava fanı-nın frekans konvertörü üzerinden belirli bir frekans değerin-de çalıştırılmasına izin verilebilir.

fanı frekans konvertörü by-pass edilerek çalıştırılacak şekil-de programlanmalıdır. Basınçlandırma fanının tam devirde çalışması durumunda, tüm katlarda merdiven kapıları kapa-lıyken kapıların açılamamasına neden olacak bir durum söz konusu ise, frekans konvertörü arızasında basınçlandırma fa-nının yangın alarm ve güvenlik merkezinden sadece manüel olarak devreye sokulabilmesi uygun olur.

Tablo 4. Otopark duman tahliye sistemi için anahtar matris

Tablo 5. Atrium duman kontrol sistemi için anahtar matris

1) Otopark dedektörü haricindeki diğer kapalı mekan dedektörleri, ihbar butonları ve akış anahtarlarından gelen aktivasyon bilgisi neticesinde yangın senaryosu devreye girdiğinde, otopark jet fan sistemi havalandırma modundaki çalışmasına devam edecektir



lecek şekilde ilave izleme ve kontrol modülleri bırakılmalıdır.

SONUÇDuman kontrol sistemlerinin otomasyonu için öncelikle ya-

sal mevzuata ve işletme ihtiyaçlarına göre, hangi binalarda ve binaların hangi bölümlerinde duman kontrol otomasyonunun gerekli/zorunlu olduğu belirlenir.

Duman kontrol sistemlerinde ve havalandırma sistemlerin-de yer alan fanlar ve damperlerin kodlamasının duman kon-trol otomasyonunu kolaylaştıracak şekilde yapılması önemlidir.

Herbir duman kontrol zonunda; basınçlandırma, duman eg-zoz, taze hava ve dönüş fanları nasıl çalışacağı ile motorlu dam-perlerin hangi konumu alacağı basitleştirilmiş anahtar matris-lerle tarif edilebilir. Ancak programlama yapılırken cihaz kod-larını da içeren ayrıntılı duman kontrol senaryo cetvellerine ihtiyaç vardır.

Basınçlandırma fanları frekans konvertörü üzerinden kon-trol edilmelidir.

Normal işletme koşullarında konfor ve havalandırma ihti-yaçları için kullanılan, yangın durumunda ise duman kontrol sistemlerinin bir parçası olarak programlanacak olan fanların ve damperlerin izleme ve kontrolleri yangın alarm panelinden yapılabilmelidir.

Yangın durumunda önceden belirlenmiş senaryoya göre ça-lışan fan ve damperlerin konumları yangın alarm ve güvenlik merkezinden manuel olarak değiştirilebilmelidir. Bu işlem mi-mik panelden, veya yangın alarm paneline bağlı grafik ekran-da oluşturulacak menülerden veya yangın alarm paneline kart ilave edilerek oluşturulacak anahtarlar kullanılarak yapılabilir.

KAYNAKLAR[1] Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik (2007),

Bakanlar Kurulunun 27.11.2007 gün ve 2007/12937 sayılı kararı ile resmi gazetenin 19.12.2007 gün ve 26735 sayılı sayısı

[2] Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (2015), Bakanlar Kurulunun kararı ile resmi gazetenin 9.09.2009 gün ve 27344 sayılı ve 9.07.2015 gün ve 7401 sayılı resmi gazetelerde yayınlanan hükümleri

[3] NFPA 92 (2015), Standard for Smoke Control Systems[4] TS EN 12101, Smoke and Heat Control Systems

• Basınçlandırma fanlarına ve kapasitesi 3,400 m3/h değerini geçen taze hava fanlarına ait kanallarda tesis edilen kanal dedektörü algılaması neticesinde ilgili fan durdurulmalıdır. Kanal dedektöründeki bilgi kaybolmadığı sürece söz konu-su fanın mimik panelden manuel olarak dahi çalıştırılması mümkün olmamalıdır.

• Cihazların bakım şalteri açıldığında, yangın otomasyonu üze-rinden otomatik olarak veya mimik panelden manuel olarak ilgili cihazı çalıştırmak mümkün olmamalıdır. Bu nedenle ci-hazların baım şalterinin açılması ve benzeri durumlar teknik alarm veya arıza bilgisi şeklinde izlenmelidir.

• Önceden belirlenmiş duman kontrol senaryosuna göre oto-matik olarak çalışan/duran bir fanın veya açılan/kapanan bir motorlu damperin konumu, yangın alarm ve güvenlik merke-zinde yer alan mimik panel (duman kontrol istasyonu) üze-rinden veya yangın alarm paneline ilave edilen kartlar ara-cılığıyla veya yazılımsal olarak manuel kontrole imkan ve-ren yangın alarm paneline bağlı grafik izleme bilgisayarın-dan değiştirilebilmelidir.Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik hü-

kümlerine göre zorunlu olmadığı halde, mevcut havalandır-ma sistemi altyapısı kullanılarak yangın sırasında duman tah-liyesi yapılabilir. Bu tür düzenlemeler genellikle havalandır-ma egzoz sistemi kapasitesinin göreceli olarak yüksek seçil-diği, kullanıcı sayısı 50 kişiyi geçen bölünmemiş tek mekan-lardan oluşan toplanma amaçlı mekanlarda uygulanır. Otel binalarında bu tür uygulamalara örnek olarak, balo salonu, fuaye, toplantı odaları, restoran, lobi, cafe-bar-lounge alan-ları verilebilir. Bu tür yerlerde yağmurlama (sprinkler) siste-minin çalışır durumda olması sayesinde, havalandırma eg-zoz fanı ve dönüş kanalları ilave bir önlem alınmaksızın du-man tahliyesinde kullanılabilir. Yağmurlama sisteminin her-hangi bir nedenle devreye girmemesi durumunda duman eg-zoz sistemi için gerekli şartları sağlamayan hatları riske atma-mak üzere, egzoz hattına bağlı motorlu yangın damperlerin-de (E-MYD) “thermal release” eleman sıcaklığı 93°C değerine geldiğinde duman tahliyesi devre dışı kalmış olur. Bu tür sis-temlere hizmet veren havalandırma santral egzoz fanlarının konum izlemeleri ve kontrolleri normal zamanlarda Bina İş-letim Sistemleri üzerinden yapılırken, yangın durumunda ay-rıca yangın alarm panelinden izleme ve kontrollerini yapabi-



man korunmasına da uygulanır. Duman kontrolü için, dumanın yanmanın hava kaynaklı ürün-

leri ve ilave olarak dumanla karışmış hava içerdiği kabul edi-lir. Hava kaynaklı ürünler yanma gazları, katı parçacıklar ve sıvı parçacıklardır. Duman tarifinin içine hava ifadesinin katılması oluşan, egzoz edilen veya dışarı kaçırılan dumanın fiili az mik-tarda partikül ve yanma gazları olan havayla karıştığı yerdeki dumandan korunma sistemleri üzerine düşünmemizi sağlar. Bu diğer miktarların konsantrasyonları oldukça küçük oldu-ğundan, bu duman kontrol sistemleri için mühendislik tasarı-mı analizleri özgül ısı, gaz sabiti ve havanınkilerle aynı olan di-ğer duman özelliklerini dikkate alır. Bir atriyum iki veya daha fazla kattan oluşan geniş bir alan olarak değerlendirilir. Diğer geniş açık alanlar içinde kapalı alışveriş merkezleri, spor are-naları, kapalı pasaj içinde dükkânlardan oluşan çarşılar, sergi salonları ve uçak hangarları yer alır.

Bu yazıdaki yöntemler bu yerlere de uygulanır. Konuyu daha basitleştirmek için bu makaledeki atriyum terimi genel anlam-da bu geniş yerlerden herhangi biri için kullanılmıştır.

Zon Yangını Modeli KavramıAtriyum duman kontrolü konusuna tüm çağdaş yaklaşımlar

“zon yangını modeli kavramına ” dayanmaktadır. Bu kavram aynı zamanda bazı bilgisayar modellerinin de esasıdır (1,2,3,4,5). Bu bölüm zon yangını modellemesinin kısa bir özetidir, ancak okuyucular bu konuda daha geniş bilgileri diğer kaynaklardan bulabilirler (6,7,8,9).

ATRİYUM DUMAN KONTROLÜNE GENEL BAKIŞ

Birkaç yıl önce, ABD’deki birçok yasa ve yönetmelik, bir at-riyumdan duman egzozu kapasitesi atriyumun hacmine göre hava değişim yöntemini öngörüyordu. Bu yöntemin uygulan-ması basit olmasına rağmen yanlış sonuç verebilir. Günümüzde birçok yasa ve yönetmelik bu makalede anlatılacak belli özel-likleri olan bölge (zon) yangın modeli kavramına dayanan atri-yum duman korunmasını belirtmektedir.

Bu makale NFPA 92B standardına eklenmesi önerilmiş yeni bil-giler de dâhil olmak üzere duman kontrol teknolojisi üzerine ge-nel bir bakışı içermektedir. Bu konuda daha ayrıntılı tasarım bil-gisi aşağıdaki yayınlarda bulunabilir: NFPA 92B Standardı, ASH-RAE /SFPA Duman Kontrolü (Klote ve Milke) ve NISTIR 5516 (Klote)

TerminolojiOkuyucular duman kontrolü ve duman kontrolü yönetimi

terimlerinin anlamlarına dikkat etmelidir Duman kontrol teri-mi dumanın kontrol edilmesini basınçlandırma kullanarak, ör-neğin basınçlandırılmış merdiven şaªı gibi, sağlayan sistem-ler için ayrılmıştır.

Kompartımanlara ayırma, basınçlandırma, hava akışı ve sı-cak dumanın kaldırma kuvveti dâhil olmak üzere herhangi bir tekniği kullanan sitemler duman kontrol sistemleri olarak anı-lır. Bu terminolojiyi göre, atriyum egzoz sistemleri sıcak duma-nın kaldırma kuvvetine dayandığı için duman kontrol sistemle-ridir. Bu aynı zamanda aşağıda anlatılan diğer tip atriyum du-

John H. Klote1

1 Ph.D., Uzman Mühendis



Zon yangını modelleri orijinal olarak oda yangınlarından ge-liştirildiğinden, bu açıklama oda yangınından başlayacaktır. Sı-cak gazların alevin üzerine yükseldiği bir odada, bu gazlar bir duman bulutu (plume) oluşturur. Bulut hava taşıdığından, du-man bulutunun çapı ve kütlesel akış hızı yükseklikle artar. Bu-nun sonucu duman bulutu sıcaklığı yükseklikle azalır. Duman bulutunun gazları yukarı doğru akar ve tavanın altında sıcak katmanlaşmış tabakalar oluşturur. Bu duman tabakasında-ki sıcak gazlar duvarlardaki açıklıkların içinden diğer alanlara akabilir ve böyle bir akış “kapı jeti (doorjet)” olarak ifade edi-lir. Kapı jeti duman bulutuna benzer bu nedenle içinde taşınan hava kütlesel akış ve sıcaklık üzerine benzer etkiler yapar. Şekil 1 (a) bir oda yangınının krokisini göstermektedir.

Zon modellemesi kavramı odanın yangın koşullarının ideal hale getirilmesidir ve bu Şekil 1 (b)’de gösterilmiştir. Bu ideal-leştirme için, odanın sıcak en üst tabakasının sıcaklığı düzen-lidir, bir başka ifadeyle, değişiklik göstermez ve alttaki tabaka-nın sıcaklığı da düzenlidir. İki tabaka arasındaki kesikliğin yük-sekliği odanın her yerinde aynıdır. Basıncın dinamik etkisi ih-mal edilebilir olarak değerlendirilmiş, basınç hidrostatik olarak alınmıştır. Her tabaka için diğer özelliklerin düzenli olduğu ka-bul edilmiştir. Duman bulutları ve kapı jetleri nedeniyle kütle-sel akışları hesaplamak için cebirsel denklemler kullanılmıştır.

Bazı bilgisayar zon yangını modelleri üst tabakadan duman egzozuna müsaade eder ve bu imkân atriyum duman egzozu sistemlerinin simülasyonu için elzem bir özelliktir. Birçok zon yangını modelleri ısı transferini yangının çıkardığı ısının çok kü-çük bir parçası olarak basit bir ayırmadan çok daha karmaşık iletim, taşınım ve ışınım simülasyonlarına kadar uzanan yön-temlerle tahmin ederler. Atriyum duman egzozuna zon modeli uygulaması Şekil 2(a) ve (b)’de gösterilmiştir.

Simetrik Eksenli Duman Bulutu ModelleriMorton, Taylor ve Turner 10 duman bulutlarının zaman orta-

lamalı akışlarının klasik analizini geliştirdi. Duman bulutu kay-nağının yukarısında bir yükseklik için, duman bulutu kenarın-da taşınan havanın bu yükseklikteki duman bulutu hızının ka-rakteristik hızıyla bir miktar oransal olduğunu değerlendirdi-ler. Yazarlar duman bulutunun yanmayı meydana getiren yakı-tın yüzeyinden yukarıda veya aşağıda olabilen bir kaynak nok-tasından geleceğini dikkate aldılar. Şekil 3’te ideal hale getiril-miş bir simetrik eksenli duman bulutunun resmi verilmektedir. Araştırmacılar bina alanları içinde meydana gelen yangınlardan kaynaklanan türbülanslı duman bulutlarının modellerini geliş-tirmek için Morton, Taylor ve Turner’in çalışmasını genişlettiler (11,12,13). Bu duman bulutu modellerinin değişik uygulamalar için

Şekil 1. Oda yangını (a) kroki ve (b) zon modelinin idealleştirilmesi.

a) Bir oda yangını krokisi

(a) Bir atriyum yangını krokisi

(b) Oda yangını zon modelinin idealleştirilmesi

(b) Atriyum yangını zon modelinin idealleştirilmesi

Şekil 2. Atriyum yangını (a) kroki ve (b) zon modelinin idealleştirilmesi.

Duman tabakasıDuman tabakası

Dumantabakası

Dumantabakası

Yangın Yangın

Dumanbulutu

Dumanbulutu

Dumanbulutu

Dumanbulutu

Kapı jetiKapı jeti

Yangın Yangın

Egzoz fanı Egzoz

açıkl

ık yü

ksek

liği



değerlendirilmeleri hakkında geniş kapsamlı ve ayrıntılı bir ça-lışma yapılmamıştır. Kullanılabilir sınırlı bilgiye dayanarak, Hes-kestad modelinin atriyum uygulamaları için belki de en uygun model olduğu görülmektedir. Tasarım yayınlarının yukarıda be-lirtilen simetrik eksenli duman bulutu denklemleri sadece sa-nal orijin (başlangıç noktası) düzeltmesinin ihmal edilmesi dı-şında Heskestad’ın denklemleridir. Bu basitleştirmenin gerek-çesi sanal başlangıç noktası düzeltmesinin, Zo atriyum uygula-malarında ilgilenilen duman bulutu yükseklikleriyle karşılaştı-rıldığında çok küçük olmasıdır. İlave olarak, yakıtı bilinmeyen yangının genel bir tasarımı için sanal başlangıç noktası düzelt-mesi, Zo pozitif veya negatif olabilir. Sanal başlangıç noktası dü-zeltmesi hakkında ilave bilgi Klote’nin yayınında verilmiştir (3).

Duman bulutunun kütlesel akışı yüksekliğe z, ve ısı çıkartma oranına Q, bağlıdır. Duman bulutu fiziğindeki gelişen anlayışa göre, önerilen NFPA 92B, z’yi yakıtın tabanının üstünden olan yükseklik yerine yakıtın üst noktasından olan yükseklik anla-mına gelecek şekilde değiştirmiştir. Bu bir şekilde daha yük-sek değerli z ve buna karşılık gelecek daha yüksek duman akış oranları sonucunu vermiştir.

Yükseklik nedeniyle sıcaklık düşüşü Şekil 4’te görüldüğü gibi çok belirgindir ve yüksek tavanlı alanlar için sprinkler perfor-mansının dikkate alınması son derece açıktır. Heskestad denk-lemlerini son derede yüksek kaldırma kuvveti olan duman bu-lutları için geliştirmiştir ve buna göre denklemler ortam sıcaklı-ğının küçük duman bulutu sıcaklığı artışı için uygulanabilir de-ğildir. Bu sıcaklık sınırlamaları üzerine hemen hiç çalışma ya-pılmamış olmasına rağmen, yazar NFPA 92B’nin simetrik eksen-li duman bulutu denklemlerinin 2 °C’den daha az sıcaklık artı-şında kullanılmamasını önermektedir. Bilgisayarlı zon yangını modellerinin NFPA 92B’nin duman bulutu denklemlerini kullan-mamakta olduğu not edilmelidir. Bunun nedeni bu denklem-

lerde ortalama alev yüksekliklerinde kesiklilik nedeniyle gelen nümerik zorluklardır. Okuyucular NFPA 92B denklemleriyle ya-pılan hesaplamalar ve bilgisayar zon yangını modelleri arasın-da bazı farklar olacağını beklemelidir.

Balkondan Taşan Duman BulutuNFPA 92B balkondan taşan duman bulutları ve pencere du-

man bulutlarına atıf yapmaktadır. Bu iki tip duman bulutu çok farklıdır ve birbirleriyle karıştırılmamalıdır. Balkondan taşan du-man bulutu herhangi büyüklükte bir yangından olabilir, öyle ki duman bir balkon tavanı altından ve bir atriyumun içine doğru akar ve bir pencere duman bulutu ise parlamış bir yangın son-rasından oluşur öyle ki duman yangınının olduğu odadan bir açıklığın içinden geçerek bir atriyuma akar.

NFPA 92B’deki balkondan taşan duman bulutu denklemle-ri bir balkona açılan bir odadaki yangından bahseder (bakınız Şekil 5). NFPA 92B’nin 1995 yayınındaki balkondan taşan du-man bulutu resminin hatalı olarak balkondaki yangını göster-diğini belirtmek isteriz, ancak bu düzeltilecektir. NFPA 92B’nin balkondan taşan duman bulutu denklemleri sadece yangının olduğu oda ve balkon arasında bir kapı açıklığı üstü pervaz ol-duğunda uygulanır. Bu üst pervaz yangın olan odadaki tavan jeti (tavanda duman akışı) momentumunun (hızlanmasının) kapı açıklığından dışarı akışa doğrudan katkı yapmaması için tavandan yeterince aşağıda olmalıdır. Yangın dumanı bulutu-nun tavana çarptığı yerde tavanın altında bir merkezden çev-reye doğru, radyal olarak, akan dumandan meydana gelen bir tavan jeti oluşur. Tavan jetinin derinliği yangının tabanından tavana kadar olan yüksekliğin yaklaşık yüzde 10-20’si kadardır.

NFPA 92B’nin balkondan taşan duman bulutu denklemleri İn-giltere’de de kullanılmaktadır. 14 Morgan ve çalışma arkadaşları 15 NFPA 92B eşitlikleri kısıtlamalarının ötesine geçen birkaç yak-laşım sunmuşlardır. Genel olarak bu yaklaşımlar yangının ısı çı-karma oranı yerine çevresel uzunluğuna dayanmaktadır ve bir şekilde daha fazla yanma hesaplamalarına ihtiyaç duyar. NFPA 92B’nin duman bulutundan farklı durumlarla karşı karşıya ge-lindiğine, tasarımcılar Morgan ve çalışma arkadaşlarının yak-laşımlarını dikkate almak isteyebilirler.

Dar balkonlar için, duman yapı yönünde içe doğru kıvrılabilir ve yukarıdaki herhangi bir balkonun bölümlerine gidebilir. Mor-gan ve çalışma arkadaşları bu şekilde içe doğru kıvrılan duma-nın 2 metreden daha kısa genişliği olan balkonlarda oluşabile-ceğini denemelerin gösterdiğini belirtmişlerdir.

Pencere Duman BulutuAni alevlenme sonrasında pencerede bir duman bulutu mey-

dana gelebilir. Ani alevlenme ile başlayan yangın, odada bulu-nan yanabilir özellikteki nesnelerin yanmasına sebep olur. Alev-lenme sonrası bir yangının ısı açığa çıkarma oranı yanma için kullanılabilir havanın miktarına, açıklığın büyüklük ve şekline bağlı olan odaya hava akışına bağlıdır. Sprinklerin yaygın ola-rak kullanılması dikkate alınarak, pencerede duman bulutları genel olarak normal dışı tasarımlarda meydana gelir.

Şekil 3. (a) Duman bulutunun krokisi (b) Duman bulutu modelinin idealleştirilmesi

(a) (b)

Hava HavaDuman

AlevSanal

başlangıç noktası

Hız dağıtıcısı



Duman Kontrol SistemleriAşağıda üç tip duman kontrol sistemi belirtilmiştir: (1) fan

kullanarak duman egzozu, (2) duman biriktirme, (3) doğal du-man tahliyesi. Bu sistemler kararlı veya kararsız bir yangın için tasarlanabilirler. Model yangınlar hakkında bilgi için okurlar NFPA 92B ve ASHRAE/SFPE duman kontrol kitabına bakabilirler.

Üç sistem tipi de dumanın o mahalli kullananlarla temas et-mesini önleme amacına dayanmaktadır. Alternatif bir amaç da dumanın oradaki insanlarla temas etse bile yaşam için makul koşulların sağlanması için tasarlanmış bir sistemdir. Bu tip ma-kul koşulları sağlayan sistemler NFPA 92B ve ASHRAE/SFPE du-man kontrol kitabı ve CIBSE’de onaylanmıştır (17). Yaşam için ma-kul şartların tasarımı hakkında bilgi bu makalenin yazarı Klote tarafından verilmiştir. (16)

Duman EgzozuDuman, tahliye sırasında kullananlarla temas etmesini önle-

mek için atriyumun üst kısmı yakınından egzoz edilebilir. Du-man egzozu sistemlerinin tasarımında iki yaklaşım vardır. (1)

Duman egzozunu sabit temiz bir yüksekliği korumak üzere öl-çülendirmek ve (2) Duman egzozunu azalan duman tabakası tahliye sırasında ortamı kullananlara temas etmemesini sağ-layacak şekilde ölçülendirmek.

İlk yaklaşımın hesaplamaların oldukça basit olması gibi bir avantajı vardır ve Şekil 6 atriyumda bir yangında sabit temiz bir yüksekliği muhafaza etmek için gereken egzozu göstermekte-dir. İkinci yaklaşım için hesaplamalar daha karmaşıktır ve bu hesaplamalar bilgisayar zon modelleri ile yapılabilir.

Duman BiriktirmeDuman egzozunun ABD’de belki de en yaygın kullanılan du-

man kontrol şekli olmasına rağmen, bazı atriyumlar kullanan-ların bir tahliye sırasında dumanla temas etmemeleri için her-hangi bir duman egzozuna ihtiyaç gerektirmeyen ölçüdedir. Bu şekil duman kontrolü duman biriktirme olarak adlandırılır ve herhangi bir egzoz yapılmasına ihtiyaç duymaz.

Duman egzozu olmadan, tavanın altında oluşan duman ta-bakası giderek daha kalınlaşır ve bu tabakanın alt tarafı aşağı

Yakıt üzerindeki yükseklik

Not: Atriyum egzozu NFPA 92B Standardının denklemlerinden hesaplanmıştır.

Şekil 4. Simetrik eksenli duman bulutunun ortalama sıcaklığı

Şekil 5. Balkondan taşan duman bulutu

Kesit Duman perdeleriyleön görünüş

Duman perdeleri olmadanön görünüş

Dumanperdesi

Atriyum egzozu (milyon ª3/dk)

Not: Ortalama sıcaklık NFPA 92B (1995) Standardının denklemlerinden hesaplanmıştır.

Şekil 6. Atriyumdaki bir yangınla sabit bir temiz yükseklik muhafaza etmek için atriyum egzozuna ihtiyaç vardır

Ort

alam

a sı

cakl

ık (°

F) ısı çıkış oranı (kW)

ısı çıkış oranı (kW)

Açık

yük

sekl

ik (ª

) °C = (°F-32) / 1.8 1 m = 3.3 ª. 1 m3/s = 2100 ª3/dk



doğru düşer. Duman tabakasının yangında tahliye sırasında at-riyumda bulunan insanların başlarının üzerinde bir seviyeye ka-dar inmesi için geçecek zamanın hesaplanmasında denklemler kullanılabilir. Eğer dumanın bu dolma süresi tahliye süresinden uzunsa, duman biriktirme yöntemi uygulanabilir bir yöntemdir.

İnsan hareketi hesaplamaları tahliye zamanını belirlemek için kullanılır. Hepimizin bildiği gibi, bir yangın alarmı çaldığında, birçok insanda bunun geçekten bir yangın olduğunu veya ko-şulların tehdit edici seviyede olup olmadığını görmek için bek-leme eğilimi vardır. Bu karar süresinin de tahliye süresini be-lirlemek için yapılacak herhangi bir hesaba dâhil edilmesi ge-rekir. İnsan hareketleri hesaplamalarıyla ilgilenen okurlar The SFPE Handbook of Fire Protection Engineering - SFPE Yangın-dan Korunma Mühendisliği El Kitabına müracaat etmelidir. (17)

Doğal Duman TahliyesiBirleşik Krallık ve Avustralya’da yerçekimiyle (doğal) duma-

nın tahliyesi yöntemi sıklıkla kullanılır, bunun yerine ABD’de fan yardımıyla dumanın atılması kullanılmaktadır. Bu doğal ha-valandırma yöntemi atriyum tavanında veya atriyum duvarla-rının yüksek yerlerinde dumanın fan yardımı olmadan çıkma-sını sağlayan açıklıklar içerir. Önerilen NFPA 92B standardı bu doğal duman tahliyesi sistemlerini ele almıştır. Doğal duman tahliyesinin akış oranı hesaplanabilir ve oran (1) duman tahli-ye açıklığının ölçüsüne, (2) duman tabakasının kalınlığına ve (3) dumanın sıcaklığına bağlıdır. Duman algılandığında tüm kapak-ların aynı anda açılması gerekmektedir. Endüstriyel ısı ve du-man tahliyeleri için kullanılan ısı ile harekete geçen kapaklar; açılmalarındaki gecikme nedeniyle atriyumda dumanın tahli-yesinde uygun değildir.

Doğal duman tahliyesi uygulanması esas olarak (1) atriyumun büyüklüğüne, (2) tasarımdaki dış hava sıcaklığına ve (3) rüzgâr koşullarına bağlıdır. Doğal duman tahliyesi fan yardımıyla duma-nın egzozuna göre daha basit ve az masraflıdır. Yangın sırasın-da elektrik enerjisi kesilebileceğinden bir duman kontrol siste-minin fanlar için enerji ihtiyacı olmaması önemli bir avantajdır.

Bazıları doğal duman tahliyesinde, belki de istenilen akışın elde edilmesinde pozitif bir güvence olmaması nedeniyle rahat-sızdır. Ancak, doğal duman tahliyesinin güvenilirliği ve ekono-mik olmasının getirdiği faydalar doğal duman tahliyesi yönte-minin gelecekte ABD’deki binalarda büyük ihtimalle kullanıl-masını sağlayacak kadar fazladır.

Tamamlama Havası Duman egzozu sistemleri ve doğal duman tahliyesi sistem-

leri için duman egzozunun yerini alacak hava beslemesi yapıl-malıdır. Birkaç ay önce bir mühendis yazara hatalı bir şekilde tamamlama havasının çok büyük atriyumlar için gerekmediği-ni zira buralarda zaten çok fazla hava olduğunu belirtmiştir. Bu öyle değildir. Tamamlama havası tüm duman egzozu sistemleri ve yerçekimiyle duman kaçırma sistemleri için elzem bir husus-tur. Tamamlama havası fan enerjisi kullanılarak veya fan ener-jisi kullanılmadan verilebilir. Enerji kullanmadan tamamlama

Şekil 8. Tavanın altında bir sıcak hava tabakasıyla atriyumda tabakalaşmış duman

Şekil 7. Atriyum tavanı altında sıcak hava tabakası

Şekil 9. Dumanın egzoz girişinde meydana gelen tapa deliğinin çekiş etkisi ile havanın dumanın içine girmesi “plugholing”

duman egzoz sisteminde bozulmaya neden olabilir

Sıcak hava tabakası

Egzoz fanı

Not: Tavanın altındaki bir sıcak hava tabakasının neden olduğu algılama problemi huzme şeklinde duman detektörleri kullanılmasıyla aşılabilir.

Egzoz fanı

Yangın

Dumanbulutu

Dumanbulutu

Egzoz girişinde tapa deliği etkisi ile havanın dumanın

içine girmesi

(a) Sıcak Hava Tabakası Krokisi (b) Sıcaklık profili

Sıcak hava tabakasıEgzoz fanı

Sıcaklık

Yüks

eklik



havasına kışları için bir network bilgisayar programı olan CON-TAM96, 18 kullanılabilir.

Hız SınırıHava hızının duman bulutunun yapısını bozacağı ve bunun

duman kontrol sisteminin bozulmasına sebep olacağı endişe-si mevcuttur. Kullanılabilir en son bilgi 1 m/s veya daha düşük hızların böyle bir yapısal bozulma yapmayacağıdır. Bu neden-le NFPA 92B standardı duman bulutu meydana gelebilecek at-riyumlarda hızların 1 m/s’yi geçmemesini belirtmektedir. Bu ister tamamlaması olsun ister başka bir maksatla gelsin her hava hızına uygulanır.

Tabakalaşma ve AlgılamaDumanın tabakalaşması konusu NFPA 92B standardına dâ-

hil edilmiştir. Bir atriyumun tavanının altında, atriyum çatısın-dan gelen güneş ışığı ışınımı ile sıklıkla bir sıcak hava tabaka-sı meydana gelir. Bu sıcak hava tabakasıyla ilgili çalışmalar ya-pılmamış olsa dahi, birçok profesyonel bu tarz tabakaların sı-caklıklarının 50 °C üzerinde olduğuna inanmaktadır (Şekil 7). Duman bulutunun sıcaklığı (daha önceden tabakalaşmış hal-deki) tabakanın sıcaklığından daha azsa, duman tavana ulaşa-maz. Bu durumda duman tavana yerleştirilmiş duman detek-törlerini aktif hale getiremeyecektir (Şekil 8).

Bu algılama güçlüğünü aşmak için ışın tip duman detektörleri kullanılabilir. Önerilen NFPA 92B standardı bu maksatla ışın tip duman detektörlerinin kullanılmasında üç yöntem belirtmiştir. Yöntemlerden ikisi (1) duman tabakasını algılamak veya (2) du-man bulutunu algılamak için yatay ışınlar kullanır. Üçüncü yön-tem hangi tabakalaşma mevcut olursa olsun bir duman tabaka-sının oluşmasını algılamak için yukarı doğru açılandırılmış ışın-lar kullanır. Bu üçüncü yaklaşımda, bir veya daha fazla ışın du-man tabakalaşma seviyesine bağlı olmadan duman tabakası-nı kesmek için yukarı doğru bir açıyla yerleştirilir. Bu yaklaşımı kullanırken gerektiğinden fazla olması için, birden fazla ışın tip duman detektörü kullanılması önerilmektedir.

Egzoz Girişlerinin SayısıBir egzoz girişinin (dışarı çıkan egzozun girdiği yani dışarı çık-

tığı açıklık) altındaki duman tabakası derinliği oldukça sığ ise, yüksek bir egzoz oranı olduğunda egzoz dumanının içine temiz tabakadan soğuk hava çekilir, bu suretle egzoz edilen duman miktarı azalır, duman tabakası öngörülenden daha fazla aşağı doğru düşer ve insanlar dumana maruz kalabilir (Şekil 9). Bu olay “plugholing =açıklığın çekiş etkisi” olarak adlandırılır ve önerilen NFPA 92B standardında ele alınmıştır. Plugholing ola-yına mani olmak için birden fazla egzoz giriş noktasına ihtiyaç vardır. Tek bir egzoz girişi kullanılarak etkin olarak çıkartılabi-lecek maksimum kütlesel akış oranı şöyle verilmiştir:

Burada: Vmax hacımsal olarak maksimum akış oranı m3/sn (ª3/dk) olarak, Ts duman tabakasının mutlak sıcaklığı K(R), To mutlak ortam sıcaklığı K (R), d egzoz girişi altındaki duman ta-

bakasının kalınlığı, m (ª), β egzoz yeri faktörü (boyutsuz), C1

= 0.00887 (0.537)Yukarıdaki denklem CIBSE (1995) yaklaşımıyla uyumludur.

Sınırlı bilgiye dayanarak β boyutsuz egzoz yeri faktörü kat-sayısı için önerilen değerler; duvarın yanında olan tavan egzoz girişi için 2.0, tavanın yanında bir duvar egzoz girişi için 2.0 ve herhangi bir duvardan uzakta olan bir tavan egzoz girişi için 2.8 olarak önerilmektedir. d/D’nin 2’den büyük olması önerilmek-tedir, burada D egzoz girişi çapıdır. Egzoz girişleri için D =2ab/(a + b) kullanın, burada a ve b girişin genişliği ve derinliğidir. Kanada Araştırma Konseyinde yapılan deneylerin sonuçları

“plugholing = açıklığın çekiş etkisi” olayının önlenmesi için olan yaklaşımla uyumludur. (19, 20, 21)

Egzoz Girişleri Arasındaki AralıkBir girişteki egzoz maksimum akış oranına yakınsa, girişlerin

yanındaki akışlar arasında karşılıklı etkileşimi minimize etmek için egzoz girişleri arasında uygun bir aralık olmalıdır. Bu aralık da NFPA 92B’de ele alınmıştır. Egzoz girişleri arasındaki ayrım için tek kriter; tek bir girişten olan mesafenin, en azından, bir düzenleme yapmadan çevreden merkezde bir gidere normal çe-kişle akış (sink flow) esas alınarak küçük bir hıza neden olması-dır. Bir düzenleme yapılmadan oluşan hızı 0,2 m/sn. (40 ª/dk) olarak alırsak, tavana yakın bir duvardaki (veya duvara yakın yerde tavandaki) egzoz girişleri için minimum aralık mesafesi:

Burada Smin girişler arasındaki minimum aralık m (ª), Ve ha-

cım olarak akış oranı m3/sn. (ª3/ dk.), β egzoz yeri faktörü (bo-yutsuz), C2 = 0.32 (0.023)’dir.

NFPA 92B açık olarak duman tabakasının bir tavan jeti mey-dana gelmesine müsaade edecek yeterli derinlikte tasarlanma-sı gerektiğini belirtmiştir.

Denklemler UygulanmadığındaGenel bir kural olarak, bu denklemlerin arkalarındaki kabuller

uygun olmadıklarında denklemler uygulanmaz. Örneğin simet-rik eksenli bir duman bulutunun kütlesel akışı için olan denklem eğer engeller duman bulutunun akışını bölmüşse uygulanmaz. Aynı zamanda temel zon modeli yaklaşımı da eğer duman bu-lutu tavanın altında iyi tanımlanmış bir duman tabakası olma-yacak kadar soğumuşsa uygulanmaz. Bir başka husus da, NFPA 92B’nin balkondan taşma denklemlerinin yangın balkondaysa uygulanmayacağıdır. Binaların çeşitliliği ve karmaşıklığı nede-niyle hangi denklemlerin uygulanmayacağı olası tüm durumla-rı kataloglamak mümkün değildir. Uygulamacıların denklemle-rin kullanılmasından emin olmak için kullandıkları denklemler



arkasındaki kabullenmeleri anlamalarına ihtiyacı vardır. Denk-lemlerin uygulanmadığında kullanılabilecek teknikler (1) ölçek-li modelleme (scale modeling) ve (2) hesaplamalı akışkan dina-miğidir (computational fluid Dynamics, CFD).

Muhtemelen en yaygın ölçekli modelleme Froude sayısını sak-lı tutan Froude modellemesidir. Bu boyutsuz sayı atalet kuvvet-lerinin yerçekimi kuvvetlerine oranı olarak düşünülebilir ve bu sayı sıcak dumanın kaldırma gücü bir yerçekimi kuvveti oldu-ğundan, duman modellemesi için önemlidir. Froude modelle-mesi bir ölçekli modelin yapılması ve model içinde atmosferik basınçta küçültülmüş bir alev yayılmasından oluşur. Hesapla-malı akışkan dinamiği (CFD) modellemesi bir alanı çok sayıda alana bölmek ve akışkan dinamiğinin temel denklemlerine yak-laşık çözümler elde etmeyi içerir. Alevin indüklediği akışın si-mülasyonunu yapabilen birçok CFD bilgisayar programı geliş-tirilmektedir (Friedman 10). Bunlardan bazıları ticari olarak kul-lanılabilen genel maksatlı kodlardır. Okuyucu kapsamlı sevi-yede bir CFD bilgisinin akışkan dinamiğinin lisansüstü seviye-de geniş ölçekte anlaşılması gerektiğini bilmelidir. NISTIR 5516 gerek Froude modellemesi gerekse CFD modellemesi hakkında tanıtım bilgisi vermektedir.

REFERANSLAR1 Mitler, H.E., and Emmons, H.W. Documentation for CFC V, the

fiªh Harvard computer code. Home Fire Project Tech. Rep. #45, Harvard University, 1981.

2 Cooper, L.Y. “ASET – A Computer Program for Calculating Available Safe Egress Time,” Fire Safety Journal, Vol. 9, pp. 29-45, 1985

3 Tanaka, T. A Model of Multiroom Fire Spread. National Bureau of Standards, NBSIR 83-2718, 1983.

4 Cooper, L.Y., and Forney, G.P. The Consolidated Compartment Fire Model (CCFM) Computer Code Application CCFM.VENTS - Part I: Physical Basis, 1990.

5 Peacock, R.D., Forney, G.P., Reneke, P.,Portier, R., and Jones, W.W. “CFAST, the Consolidated Model of Fire Growth and Smoke Transport,” National Institute of Standards and Technology, NIST Technical Note 1299, 1993.

6 Bukowski, R.W. “Fire Models, the Future is Now!,” NFPA Journal, No. 85, Vol. 2, pp. 60-69, March/April, 1991.

7 Peacock, R.D., Forney, G.P., Reneke, P., Portier, R., and Jones,

W.W. “CFAST, the Consolidated Model of Fire Growth and Smoke Transport,” National Institute of Standards and Technology, NIST Technical Note 1299, 1993.

8 Mitler, H.E., and Rockett, J.A. “HowAccurate is Mathematical Fire Modeling?,” National Bureau of Standards, NBSIR 86-3459, 1986.

9 Mitler, H.E. Comparison of Several Compartment Fire Models: An Interim Report, National Bureau of Standards, NBSIR 85-3233, 1985

10 Morton, B.R., Taylor, G., and Turner, J.S. “Turbulent Gravitational Convection from Maintained and Instantaneous Sources,” Proceedings of the Royal Society of London, Vol. 234, pp. 1-23, 1956.

11 McCa¸rey, B.J. “Momentum Implications for Buoyant Di¸usion Flames, Combustion, and Flame,” Vol. 52, No. 2, pp. 149-167, 1983.

12 Cetegan, B.M., Zukoski, E.E., and Kubota, T. Entrainment and Flame Geometry of Fire Plumes, Ph.D. Thesis of Cetegen, California Institute of Technology, Pasadena, 1982.

13 Heskestad, G. “Engineering Relations for Fire Plumes,” Fire Safety Journal, Vol. 7, No. 1, pp. 25-32, 1984.

14 Relationships for Smoke Control Calculations. TM19: Chartered Institute of Building Service Engineers, London, 1995.

15 Morgan, H.P. et al. Design Methodologies for Smoke and Heat Exhaust Ventilation, CRC Ltd, London, 1999.

16 Klote, J.H. An Engineering Approach to Tenability Systems for Atrium Smoke Management, ASHRAE Transactions, Vol.105, Part 1, 1999.

17 DiNenno, P. (ed) SFPE Handbook of Fire Protection Engineering, National Fire Protection Association, Quincy, MA, 1995.

18 Walton, G.N. CONTAM96 User Manual, National Institute of Standards and Technology, NISTIR 6056, 1997.

19 Lougheed, G.D. and Hadjisophocleous, G.V. “Investigation of Atrium Smoke Exhaust E¸ectiveness,” ASHRAE Transactions, Vol. 103, Part 2, 1997.

20 Lougheed, G.D, Hadjisophocleous, G.V., McCartney, C., and Taber, B.C. “Large-Scale Physical Model Studies For An Atrium Smoke Exhaust System,” ASHRAE Transactions, Vol. 104, 1999.

21 Hadjisophocleous, G.V., Lougheed, G.D., and Cao, S. “Numerical Study of the E¸ectiveness of Atrium Smoke Exhaust Systems,” ASHRAE Transactions, Vol. 104, 1999.


SÖYLEŞİ

Tema Mütevelli Heyeti, Yönetim Kurulu ve İcra Kurulu ÜyesiMetin Duruk:

Son dönemde özellikle Kaz Dağları’n-daki yoğun faaliyetleri ile adını en sık duyduğumuz sivil toplum kuruluşu TEMA Vakfı. Elbette Vakfın faaliyet-leri sadece Kaz Dağları ile sınırlı değil. Doğa için faydalı her faaliyetin des-tekçisi, her yanlışın da muhalifi olarak kararlı bir duruş sergileyen TEMA Vak-fı’nın faaliyetlerini, TEMA’nın Mütevelli Heyeti, Yönetim Kurulu ve İcra Kurulu Üyesi Metin Duruk ile konuştuk…

TEMA, Türkiyenin en büyük örgütlü sivil toplum kuruluşu

Ü lkemiz yılda 743 milyon ton toprağını erozyonla kaybediyor. Oysa yaşam üreten bir cm topra-

ğın oluşması binlerce yıl sürüyor. Top-rak, kaybetmeyi göze alamayacağımız kadar kıymetli bir varlık. Bize aşımızı, işimizi, sanayimize hammaddeyi top-rak sağlıyor. Eğer toprağımızı kaybe-dersek hayatımızı da kaybederiz. Tür-kiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandır-ma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı’nın (TEMA) varoluş nedeni yaşama, yani toprağa sahip çıkmak, onu korumaktır.

TEMA’nın 810 binin üzerinde gönül-lüsü var. Vatandaşlarımız 30 TL, öğren-ciler ise 10 TL ücret ödeyerek TEMA

gönüllüsü olabiliyorlar. Daha sonra TEMA, gönüllülerinden koyabilecek-leri oranda katkı bekliyor. Tüm gönül-lüler kendi gücü, yeteneği ve zamanı doğrultusunda TEMA için çalışıyor. 81 ilde, 600’ün üzerinde ilçe ve kasabada örgütlüyüz. Zaten TEMA, Türkiyenin en büyük örgütlü sivil toplum kuruluşu.

Ben yaklaşık üç yıldır TEMA içinde aktif görev alıyorum. Daha önce TEMA ile Aroma olarak Karaman’da elma fi-danları için bir çalışma yapmıştık. Yıllar sonra Mütevelli Heyetine girdim. Ar-dından Yönetim Kurulunda da olmamı istediler. İlk etapta itiraz ettim ama benim daha önceki STK tecrübelerime istinaden ısrar ettiler, ben de kabul et-tim. Şu anda TEMA’nın Yönetim ve İcra Kurullarında görev alıyorum. İtiraf et-meliyim ki oldukça zor ve sorumluluğu büyük bir görev…

Eğitim TEMA için çok önemli

TEMA’nın çalışmalarını, eğitim, sa-vunuculuk ve orman başlıkları altında incelemek mümkün. Eğitim, TEMA’nın en çok önem verdiği konulardan biri. Vakıf, kuruluşundan beri T.C. Milli Eği-tim Bakanlığı (MEB) ile ortak çalışmalar yapıyor. Bu çalışmalar kapsamında ço-

cuklarımız “Minik TEMA”, “Yavru TEMA”, “Ortaokul TEMA” ve “Lise TEMA” olmak üzere temel eğitimde gruplandırılarak eğitiliyorlar. Tamamen TEMA tarafından hazırlanan ve TEMA gönüllülerinin ver-diği 8 ay devam eden eğitim programı sayesinde çocuklara çevre bilinci ve doğa sevgisi aşılıyoruz. Her bir öğret-menimize konuları daha iyi anlatabile-cekleri, verdikleri eğitimi destekleye-cek materyaller gönderiyoruz. Bunun-la da kalmıyor faaliyetlerimiz, YÖK ve çeşitli üniversitelerin rektörlükleri ile yaptığımız çalışma doğrultusunda da

“Genç TEMA” adıyla üniversiteli genç-lerimiz için eğitim faaliyetlerimizi sür-dürüyoruz. En son eğitim toplantımıza 103 üniversiteden gelen Genç TEMA katıldı. Eğitim sonunda öyle bir ortak paydada buluşturuyoruz ki çocukları-mızı, ayrılırken her biri diğerini kardeş gibi görüyor. “Dünya bizim evimiz ve hepimiz aynı evin çocuklarıyız” bilin-ci ile vedalaşıyorlar. Mezun olduktan sonra da gençlerimiz TEMA Vakfı’nın

“Mezun TEMA”ları olarak vakfımızla ça-lışmalarına devam ediyorlar. Hatta şu anda Yönetim Kurulu içinde Yavru TE-MA’dan gelen temsilcimiz var.

En başarlı sonuçları Minik TEMA ve Yavru TEMA gruplarında alıyoruz. Çün-

Toprağımızı kaybedersek hayatımızı da kaybederiz”

“


SÖYLEŞİ

nuda ortalama sekiz ay kadar çok ay-rıntılı çalışıyor. Bilim Kurulumuzun yo-ğun çalışmalarıyla oluşturduğu ve 7 yıl önce yayımladığımız bir kitabımız var mesela. Kitapta İstanbul’da yapılması planlanan üç büyük hatalı projeyi ay-rıntılı olarak anlatmıştık. Bunlar; İstan-bul’daki yeni havalimanı projesi, kuzey ormanları tahribatıyla yapılan köprü ve Kanal İstanbul projesiydi. Projeler ha-yata geçmeden kitabı yayımladık ki bu yanlışlar yapılmasın. Ama ne yazık ki iki proje yapıldı ve neticelerini gö-rüyorsunuz…

TEMA olarak kazandığımız her dava-dan sonra ne yazık ki kanun ve yönet-meliklerde değişiklikler yapılıyor. Karşı taraf bu değiştirilmiş yönetmeliklere göre işi sürdürmeye çalışıyor ve biz tekrar bir dava açmak zorunda kalıyo-

ruz. Yani süreç oldukça yorucu… Mese-la Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Yönetmeliği inanılmaz değişime uğ-radı. TEMA, TMMOB gibi STK’ların tek tek ya da ortaklaşa açtıkları davaların, karşı tarafça kaybedilmesi neticesin-de bu değişiklikler yapıldı. Bu, Türki-ye’nin demokrasiyi öğrenemediğinin en büyük göstergesidir. Şu anda 170’in üzerinde davamız sürüyor. Açılan da-vaların sayısını düşürebilmek arzusuy-la dernek ve vakıfların bilirkişi ücret-lerini çok yükselttiler ama biz, toplu-mun bizlere verdiği desteğin önemli bir kısmının savunuculuk üstüne olduğu-nu biliyor ve yılmıyoruz. TEMA’nın iki büyük kurucusu var, biri Toprak Dede dediğimiz Hayrettin Karaca, diğeri de

Yaprak Dede dediğimiz A. Nihat Gökyi-ğit. İki dev savunucunun savaşçı ruhu TEMA’ya sirayet etmiştir. Yapılan her yanlış uygulamaya yetişemediğimizi de üzülerek belirtmeliyim. O kadar çok dava ile uğraşıyoruz ve daha uğraşma-mız gereken o kadar çok dava var ki…

Kirazlı kaybedilirse arkasındaki 28 proje de hayata geçirilecek ve Kaz Dağları resmen katledilecek

En son savunuculuk projemiz Kaz Dağları projesi. Burada başlattığımız kampanya neticesinde topladığımız imza sayısı 500 binin üzerinde. Hedefi-miz ise bir milyon imza. En kısa sürede ilgili bakanlıklar ve Cumhurbaşkanlığı-na ileteceğiz. Kaz Dağları projesinde-ki çalışmamız ses getirdi, bir kamuo-

yu yarattı. Hükümetten de buna kulak vermesini istiyoruz. Biz buradaki savu-nuculuğumuza sekiz ay hazırlandık. Bu süre zarfında kıymetli metal madencili-ği konusunu bilimsel olarak çok detaylı inceledik. Köylüler ile konuşmalar ya-pıldı, eski maden bölgelerindeki kanser vakaları, yeraltı sularındaki değişimler gibi pek çok alanda gazeteciler, bilim adamları ve farklı meslek gruplarından TEMA gönüllüleri çok kapsamlı araş-tırmalar yaptı. Konunun dünyada na-sıl yürüdüğü incelendi ve dökümante edildi. Aslında daha fazla çalışılmalıydı ama maalesef vakit yoktu. Kirazlı için çok hızlı davrandık çünkü Kirazlı kaybe-dilirse arkasındaki 28 projeyi de haya-ta geçirecekler ve toplam 29 proje ile

kü onlar, ne öğretirseniz almaya çok hazırlar, çok hızlı öğreniyorlar. TEMA’ya gelen mektuplardan birini sizlerle pay-laşayım: Bir dut ağacını kesmek istiyor-lar, çünkü üzerinden elektrik telleri ge-çiyor ve bu tehlikeli. Baba buna niyet ettiğinde, çocuk kıyameti koparıyor. Ne kadar uğraşıyorlarsa TEMA eğitimi almış çocuğu ikna edemiyorlar. Çocu-ğun tezi kuvvetli: “Dut ağacı, elektrik tellerinden önce de oradaydı. Siz direk-leri yanlış yere koymuşşunuz. Direkleri oradan çekin!”. Baba nihayetinde ilgili makamlarla görüşmeler yapıyor ve so-nuçta direklerin yerinin değiştirilmesi-ne karar veriliyor. Bu, Yavru TEMA’mızın başarısı. Ne mutlu bize ki bu şekilde çok sayıda mektup alıyoruz. Çocukla-rımıza eğitimlerde fidan oluşturma-yı, fidanı ekmeyi, büyümesi için ona bakmayı öğretiyoruz. Doğada yaşayan bütün varlıkların bir arada biyoetik ku-rallara bağlı olarak yaşamak zorunda olduğu bilincini aşılıyoruz. MEB ile an-laşmamız her üç yılda bir yenileniyor. Böylece eğitimlerimiz kesintiye uğra-madan sürüyor. Sponsorlu eğitim ça-lışmalarımız da var. Mesela Wilo, İkea ve Tetra Pak ile çok güzel işbirliği ör-neklerimiz var. İlgi çeken etkinlikleri-mizden biri de Adım Adım Koşu’larımız.

“Adım Adım Koşu”, bir ağaç kardeşliği projesi. Bunun sonucunda her 100 TL karşılığında bir çocuğumuza doğa eği-timi veriliyor. Çarpan etkisi yüksek olan bir bütçe kullanıyoruz. Herkes bizim-le gönüllülük üzerine çalışıyor. Kamu spotlarımız, tanıtım-reklam hizmetleri gibi konularda da gönüllü olarak des-tek görüyoruz.

Doğaya uyumlu olmayan her türlü faaliyete karşı savaş veriyoruz

TEMA’nın bir diğer ayağı ise savu-nuculuk. Doğaya uyumlu olmayan her türlü faaliyete karşı savaş veriyoruz. STK’ların karakterinde ister istemez muhalif olma durumu vardır. Bunun hiçbir siyasi partiyle alakası yoktur; eylemlerle alakası vardır. Yapılan ey-lem yanlışsa, yapan kim olursa olsun ona karşı hukuki savaş verilir. TEMA’da bir bilim kurulu var. Bu kurul hangi ko-nuda savunuculuğa gireceksek o ko-

“TEMA olarak kazandığımız her davadan sonra ne yazık ki kanun ve yönetmeliklerde

değişiklikler yapılıyor. Karşı taraf bu değiştirilmiş yönetmeliklere göre işi sürdürmeye çalışıyor ve

biz tekrar bir dava açmak zorunda kalıyoruz. Yani süreç oldukça yorucu… ”


SÖYLEŞİ

Kaz Dağları resmen katledilecek. Aklı ile övünen insanoğlunun çok daha bi-linçli davranması gerekmez mi? Bugün 195 binin üzerinde ağaç kesildi. Söyle-nen ise 13.400 ağacın kesildiği… Bunu söyleyenler adına utanç duyuyorum çünkü bu rakamı açıklarken, sadece 20 cm çapında olan ve ortalama 30-35 yaşındaki ağaçları “ağaç” olarak sayı-yorlar. Oysa literatürde 8 cm çapında ve sekiz metre büyüme potansiyeli olan her fidan ağaç olarak tanımlanır. Bugün Kirazlı’da Orman İdaresi’nin di-kip büyüttüğü ağaçları da yok ettiler. Üstelik kanunlara göre o ağaçlara za-rar verirseniz diğer ağaçlara verdiğiniz hasar neticesinde alacağınız cezanın iki mislini alırsınız. Üstelik Kaz Dağla-rı milli parkının içinde yer almayan bir alan söz konusu diye konuyu çarpıtıp burası Kaz Dağları değil bile diyebili-

yorlar… Milli parkların sınırlarını ilgili kurum belirler. Oysa tüm coğrafya ki-taplarında Kaz Dağları denilen bölge, Ege’den Bandırma’ya kadar olan ala-nın tamamıdır.

Başka bir çarpıtılan konu “siyanür” meselesi. Maden alanında toprak ve taş öğütülür ve siyanür banyosundan geçirilir. Siyanür, topraktaki altın, gü-müş gibi ağır metalleri ayrıştırır. Ar-dından siyanürle yıkanmış toprak do-ğaya bırakılır. Daha sonra ne oluyor? O siyanürlü toprağın üzerine yağmur yağıyor ve bütün zehir, yeraltı suları-na karışıyor. Mesela şu anda Havran bölgesinin yeraltı sularında çok yoğun

siyanür bulunuyor ve kanser vakala-rı inanılmaz artmış durumda. Sebebi, daha önce orada işletilmiş molibden madeni… Şu anda o bölgede kaç kişi-nin kanser olduğu bilgisini alamıyoruz, gizli tutuluyor. Ama her ailede kanser olduğunu çok net biliyoruz. Havran’da madencilere su sağlamak için önce-likle bir baraj yapıldı. O baraj inşa böl-gesinde 3 veya 4 mağara vardı ve o mağaralarda yarasalar yaşıyordu. Ba-raj tamamlandığında o mağaralar su altında kalacağı için DSİ, yarasalar için dağın üst tarafına mağaralar açtı. Ma-ğaradan yarasaları çıkarmak için gece gündüz doğal mağaraya ışık tutuldu. Yarasalar mağaradan çıktılar ama hiç-biri yukarıda insan eliyle açılmış ma-ğaralara gitmedi ve hepsi öldü. Sonra ne oldu biliyor musunuz? Yarasaların zeytin ağaçları üzerindeki bir böcekle

beslendikleri anlaşıldı. Yarasalar öldü-ğü için o böcek türü tüm zeytinlikleri sardı ve Havran’daki zeytin üretimi dur-du. Madencilik, bir toprağın üzerindeki bitkilere, doğaya orada yaşayan hay-vanlara ve insanlara saygı göstermek zorundadır. Kaz Dağları’nda yapılması planlanan 29 proje var. Bir tanesi için 350 hektar ağaç kesildi. Her bir proje için 200 binin üzerinde ağaç kesilecek. Gerisini bir düşünün… Ben Kirazlı’ya ilk gittiğimde neredeyse ağlayacaktım. Olayın bir de şu boyutu var: O top-raklar, ecdadımızın kanıyla sulanmış-tır. 250 bin şehit verdiğimiz topraklara daha saygılı olmalıyız. Onların canlarını

vererek savunduğu ve bizlere bıraktı-ğı bu toprakları, gelecek nesillerimizin emaneti olarak görmeliyiz.

TEMA’nın verdiği uğraşlar neticesinde Türkiye’de yapılması planlanan 55 kömür santrali fiilen beklemede

Kabullenmemiz gereken çok net ve çok acı bir gerçek var ki dünya tüke-niyor. Bunun en büyük sebeplerinden biri fosil yakıtlar. Fosil yakıtlar içinde dünyaya en çok zarar vereni ise kömür. Kömür konusunda TEMA’nın inanılmaz çalışmaları oldu. En büyük direnişler, Çerkezköy’de kadınlarımız vasıtasıyla yürütüldü. TEMA ve belediyeler o köy-lerde yaşayan kadınları aldılar, Aliağa gibi, Yatağan gibi kömür santrallerinin çalıştığı bölgelere götürdüler. Orada-ki kadınlarla buluşturup konuşturdu-lar. Ardından kadınlar köylerine dönüp kendi topraklarını savundu. Böylece Çerkezköy Kömür Santrali resmen iptal edildi. Bu konuda açtığımız davaların tamamını TEMA olarak biz kazandık. Bir başka savunuculuk projesi, Alpu Ova-sı. Alpu Ovası “büyük ova” statüsünde olduğundan yasa gereği orada yoğun bir yapılaşma olamaz. Çünkü büyük ovalar, gelecek kuşaklara gıda sağ-layacak tarım arazileri olarak koruma altındadır. Alpu Ovası bu statüdeyken buraya 800 hektarlık bir kömür santrali yapılması, oradaki tüm tarımsal faali-yeti yok edecektir. Ayrıca mesela lüle taşı işçiliği dünyada sadece Türkiye’de bulunuyor. Bölgedeki köylüler bu lüle taşlarından hediyelik eşyalar yaparak gelir elde ediyorlar. Türkiye bu konu-da dünyada model. Bölgeye yapılacak bir kömür santrali bunu yok edecek. Burada da ciddi bir hukuk mücade-lesi verdik ve açtığımız tüm davaları kazandık. Elbette beklediğimiz üzere ne yazık ki hemen ilgili yönetmelik-lerde değişiklikler yapıldı, hatta ÇED Yönetmeliği’ndeki oylama karakteri-ni bile değiştirdiler. Ama yılmadık ve nihayetinde Alpu Ovası’na yapılmak istenen kömür madeni projesini de durdurduk. Ama hâlâ teyakkuzdayız. TEMA’nın verdiği uğraşlar neticesinde Türkiye’de yapılması planlanan 55 kö-

“TEMA’nın verdiği uğraşlar neticesinde Türkiye’de yapılması planlanan 55 kömür

santrali fiilen beklemede. İptali için çabalarımız sürüyor. Şükürler olsun ki şu andaki finans

yapısı ve dünyadaki yatırım karakteri kömürü desteklemiyor. Bankalardan kömür madenleri için

kredi ya da destek verilmiyor. ”


SÖYLEŞİ

mür santrali fiilen beklemede. İptali için çabalarımız sürüyor. Şükürler olsun ki şu andaki finans yapısı ve dünyadaki yatırım karakteri kömürü desteklemi-yor. Bankalardan kömür madenleri için kredi ya da destek verilmiyor. İnşallah yakın zamanda altın madenlerine de finansal destek sağlamayı durdururlar.

Nükleer konusundaki hiçbir risk görmezden gelinemez

Savunuculuk konusunda nükleer santraller ile ilgili davalarımız da sü-rüyor. Mücadelemizden vazgeçmiyoruz. Nükleer santralleri çevre dostu olarak kabul ediyorlar ama sahip olduğu ris-kin büyüklüğü telafi edilemeyecek bo-yutta ise buna elbette karşıyız. Basit iki şey söyleyeceğim, birincisi, Akkuyu Nükleer Santrali’nin atıklarının akıbeti ne olacak? İkincisi de nükleer santralin bulunduğu bölge fay hattında. Bu bi-limsel bir gerçek. Riski nasıl görmez-den gelebiliriz? Bakın bugün, 26 Nisan 1986 tarihinde patlamış olmasına rağ-men Çernobil’e hâlâ girilemiyor. Üzerin-den 30 yılı aşkın süre geçti ama nük-leer facianın etkileri geçmedi… Fukuşi-ma’da tüm risklerin hesaplandığı, olası her türlü felakete karşı tedbir alındığı söyleniyordu. Ne oldu? 11 Mart 2011

tarihinde gerçekleşen 9.0 şiddetinde-ki deprem ve tsunami sonrası santral felakete neden oldu. Doğa, defalarca şakası olmadığını gösterdi ve onu böy-le tahrip etmeye devam edersek bize acımayacağını ispatladı. İnsan yapısı hiçbir şeyde sıfır hatadan bahsetmek mümkün değildir. Bu kadar yüksek riski nasıl görmezden gelebiliriz? Bu konu-da TEMA’da 230’un üzerinde profes-yonel çalışıyor, konuyla ilgili geri adım atmayacağız.

TEMA olarak ağaç dikiyoruz ama orman yapamıyoruz

TEMA’nın üç temel ayağının sonun-cusu ise ormanlar. Biz TEMA olarak ağaç dikiyoruz ama orman yapamıyo-ruz. Diktiğimiz fidanların orman karak-teri kazanabilmesi için en az 50-60 yıla ihtiyacı oluyor. Orman ayrı bir ekosis-tem ve çok hassas. Ormanda yaşayan binlerce farklı canlı var. Hatta devril-miş ağaçlar bile ormanın bir parçası-

“Fukuşima’da tüm risklerin hesaplandığı, olası her türlü felakete karşı tedbir alındığı

söyleniyordu. Ne oldu? 11 Mart 2011 tarihinde gerçekleşen 9.0 şiddetindeki deprem ve

tsunami sonrası santral felakete neden oldu. Doğa, defalarca şakası olmadığını gösterdi ve onu böyle tahrip etmeye devam edersek bize

acımayacağını ispatladı. ”


SÖYLEŞİ

dır çünkü üzerinde çok sayıda böcek ve mantar türü yaşar… Bu ekosistemi tahrip ettiğiniz zaman aynı ekosiste-min ortaya çıkması yüzyıllar alır. Sa-dece toprağın bile dünya tarafından nasıl var edildiğine baktığınızda, yok edilen her avuç toprak için içiniz acır. İyi ki çevre bilinci artık çok küçük yaş-taki çocuklarımızda bile oluşmaya baş-ladı. Sadece ülkemizde değil, dünyada da… İngiltere’deki minik çevre aktivisti Greta Thunberg bu konunun en harika örneklerinden biri… Onun çağrısı, Av-rupa’da çok büyük ses getirdi. Bugün çok sayıda çocuk, Cuma günleri okula gitmeyip çevre konusunda yapılabile-cekleri tartışmak üzere toplanıyorlar. Ne umut verici bir gelişme…

Basit hamlelerle büyük faydalar yaratmak mümkün

Çok yakın zamanda İstanbul’da Tem-muz ayında dolu yağdı. Mexico City’de hava 35 dereceyken kamyonlar dolu-dan yolda kaldı. Dünyanın elimizden gittiğini görmeliyiz. Kalan çok az za-manımızı iyi değerlendirmeli, orman-larımıza, yeşilimize, doğaya sahip çık-malıyız. Üstelik çok basit hamleler ile çok güzel sonuçlar almak mümkün. TEMA çalışmalarından örnekler vere-yim: Hikayeyi özetlersek; Kapitalizm bize öncelikle kimyasal gübre kullan-

mayı önerdi. Vaadi; kimyasal gübrele-rin verimi artıracağıydı. Kullanıldı ve verim arttı. Hiç bahsi geçmeyen konu ise, kimyasal gübrelerin zamanla top-rağı kirletip zehirleyeceğiydi… Toprağı hor kullandığımız için toprağın kalitesi bozuldu. Toprak, suyu tutabilme özel-liğini kaybetti. Şimdi toprağı geri ka-zanabilmek için uğraşıyoruz. Örneğin, yaklaşık 8-10 yıl önce Karadeniz’de çay bölgesinde doğal gübre kullanımını yaygınlaştırmak için çalışmalara başla-dık. İlk başta, Karadenizli kardeşlerimi-zi ikna etmemiz çok kolay olmadı tabii ki. Oradaki halkın gerçeği görebilmesi için yan yana, aynı büyüklükte iki ör-nek bahçe hazırlandı. Birinde kimyasal gübre, ötekinde ise çay atıkları gübre olarak kullanıldı. Sonuçta doğal gübre kullanılan toprakta iki misli çay elde edildi. Ardından Karadeniz halkı doğal gübreye döndü. Şu anda aynı çalışma-yı Güneydoğu Anadolu’da antepfıstı-ğı üretiminde doğal gübre kullanarak yapıyoruz. Doğal gübre kullanımı ile antepfıstığında yüzde 58 verim artı-şı sağladık.

Türkiye’nin en saygı duyulması gereken kurumlarından biri ormancılıktır

Kaz Dağları’nda kesilen ağaçlar için barolar ormancılar için suç duyurusun-

da bulundular ama bu yanlıştır. Çünkü ormancılar devlet memurudur ve ge-len emri uygulamakla mükelleftirler. Yakın zamanda sosyal medyada bir ormancımızın pürmüzle orman yangını çıkardığına dair paylaşımlar yapıldı ve neredeyse linç ettiler ormancıyı. Oysa orada yapmaya çalıştığı karşı yangın çıkararak mevcut yangını durdurmaya ve daha da yayılmasını engellemeye yönelik bir hareket. Bazen bilgisizlik ne yazık ki çok üzücü sonuçlar doğura-biliyor. Karşı yangın tehlikeli bir ham-ledir. Yani ormancının yaptığı hayatını riske ederek orman yangınının yayıl-masını durdurmaya çalışmak. Özetle büyük bir kahramanlık. Ama bilinç-sizce yapılan paylaşımlar sebebiyle ormancımız neredeyse linç edildi… Çok açık şekilde ifade etmeliyim ki Türkiye’nin en saygı duyulması ge-reken kurumlarından biri ormancılık-tır. Kaz Dağları konusunu kendileri ile konuştuğumuzda bize dediler ki: “Siz bizim de içimizin yandığını bilmiyor musunuz? Bize oradaki ağaçları ke-sip üzerindeki toprağı sıyırma emri geliyor. Kanunen gelen emri uygula-makla yükümlüyüz.” Oysa ormancılar, fidanın büyüyüp ağaç olmasında en çok emeği olan kişilerdir. Yapılması gereken ÇED raporunun iptalinin isten-mesidir. 45 bin ağaç denilmiş, 195 bin ağaç kesilmiş. Bu durumda ÇED’in ih-

Metin Duruk TEMA Vakfı Başkanı Deniz Ataç ile İstanbul Maratonunda

Türkiye’deTürkiye içinyıl

05_BT_200x270mm_5mm_conv.indd 1 19/09/2019 15:43


SÖYLEŞİ

lali söz konusudur. TEMA olarak bunu yapmaya çalışıyoruz.

Koordinasyon ve müdahalede yaşanan aksaklıklar yüzünden orman yangınları büyüyor

Bir fidanlık oluşturmak inanılmaz yoğun emek istiyor. Orman İdaresi ile yaptığımız ortak çalışmalar neticesin-de diktiğimiz fidanların yaşaması ko-nusunda yüzde 75 ila yüzde 95 civa-rında başarı sağlıyoruz. Ama önem-li olan bu emeğin korunabilmesi. Bu noktada orman yangınları bizleri en çok üzen konular arasında. Orman İda-resi, yangınlar konusunda çok iyi bilgi birikimine sahip ama koordinasyon ve müdahalede yaşanan aksaklıklar yü-zünden orman yangınları büyüyor. Söz konusu yangın olduğunda her dakika kıymetlidir ve Türkiye’nin bürokratik yapısı sebebiyle orman yangınlarına gereken hızda müdahale edilemiyor. Orman yangınları birkaç nedenle çı-kabiliyor. Yıldırım gibi doğa olayları ile çıkan, atılan camların mercek vazifesi görmesi sebebiyle çıkan yangınlar var. Ne yazık ki pikniklerdeki duyarsızlık sebebiyle çıkanlar ve bir de anız ya-kımı sonucunda oluşan yangınlar var. Bu anız yakma konusunda şunları dile

getirmeden geçemeyeceğim: Anız yak-mak kadar akılsızca bir davranış olamaz çünkü anız yaktığınızda toprağın üze-rindeki bütün canlıları yok ediyorsunuz. Toprak altındaki, üstündeki tüm canlı-ları... Temizlemek için uğraştığınız top-rağı öldürmüş oluyorsunuz ve anız çok hızlı ilerlediğinden orman yangınlarına da sebep oluyor. Yakın zamanda Mar-mara Adası’nda bir adamın otları yak-ması sonucu 80 hektar alan kül oldu… Bunlar kaza ile çıkan yangınlar. Bir de alan açmak için yapılan sabotajlar var ne yazık ki. Şu anda dünyada en teh-likeli konu, alan açmak için ormanla-rın yakılması. Mesela Brezilya yağmur ormanlarında bir yıl içinde 72 bin adet

yangın çıkarıldı. Ne kadar reddederler-se etsinler, bu ormanların yakılmasını Brezilya Hükümeti destekliyor. Bunun özü, kapitalist sistemin içindeki bölü-şüm hikâyesidir. Kapitalizmin içinde eşit bölüşme kavramı yoktur. Dolayı-sıyla bu sistemin bir taraftan yıkıma se-bebiyet vereceği aşikârdır. Bundan kur-tulabilmek için tüketim alışkanlıklarımı-zı, beslenme alışkanlıklarımızı, yaşam şeklimizi değiştirmemiz gerekmektedir. Borneo Adası’nın 40 yıl önceki hâli ile şimdiki hâlini kıyaslarsanız ne demek istediğimi çok net anlarsınız. Dünya-nın akciğerleri olan yağmur ormanları bittiğinde -Kızılderililerin söylediği gibi- paranın yenmeyeceğini anlayacağız.

“Karşı yangın tehlikeli bir hamledir. Yani ormancının yaptığı hayatını riske ederek orman yangınının yayılmasını durdurmaya çalışmak.

Özetle büyük bir kahramanlık. Ama bilinçsizce yapılan paylaşımlar sebebiyle ormancımız

neredeyse linç edildi… ”

www.tuyak2019.com

Konular

Yangınlarda Can Güvenliği

Yangın Risk Yönetimi

Sigorta ve Yangın Önlemleri

Binalardan İnsan Tahliyesi

Otomatik Söndürme Sistemleri ve Malzemeleri

Yangın Algılama ve Uyarı Sistemleri

Yangın Durdurucu ve Geciktirici Malzemeler

Bina Kontrol Sistemleri ve Yangın Otomasyonu

Yangın Yönetmelikleri ve Standartları

Endüstriyel Tesislerde Güvenlik

İtfaiye, İtfaiyeci ve Gönüllü Ekipler

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği

Yangın Güvenliğinde Mimari Tasarım

Tehlikeli Maddeler ve Depolanması

Yangın Pompaları ve Yangın Hidrantları

Duman Kontrol Sistemleri

Kişisel Koruyucular ve Kurtarma Malzemeleri

Dijitalleşme ve Endüstri 4.0

ki yılda bir yapılan “Yangın ve Güvenlik Sempozyumu ve Sergisi”nin beşincisi 4-5 Aralık 2019 tarihlerinde İstanbul Lütfi Kırdar Kongre Merkezi Rumeli Sergi Salonu’nda yapılacaktır. Uluslararası Sempozyum, ulusal ve uluslararası kuruluşların

destekleri, yurtiçi / yurtdışı üniversite ve firma temsilcilerinin katkıları ile gerçekleştirilecektir.

SEMPOZYUMUN AMACISempozyum ve sergi; yangına, sabotaja, depreme, iş kazalarına, çevre risklerine karşı, algılayan, uyaran ve uygun çözüm sunan yeni cihaz ve sistemleri tanıtmak, günümüz teknolojisine uygun koruma ve önleme sistemlerindeki gelişmeleri ve yeni tasarım esaslarını açıklamak, problemleri tartışmak, yangın ve güvenlik sektörünün tüm paydaşlarını bir araya getirmek, ilgili yönetmelik ve standartlardaki gelişmeleri açıklamak amacıyla düzenlenmektedir. Uluslararası Sempozyumun ana teması “Yangında Can Güvenliği ve Risk Yönetimi” olacak ve bu konulara öncelik verilecektir.

Yangın ve güvenlik alanında bilimsel ve teknolojik gelişmelerin tartışılacağı, tasarımcı, uygulayıcı, araştırmacı ve işletmecilerin bir araya geldiği, teknolojik gelişmelerin tanıtılacağı ve yeni ürünlerin sergileneceği TÜYAK 2019 Sempozyumu sektörün büyük buluşma yeri olacaktır.

SERGİ KATILIMI VE SPONSORLUKSempozyumla eş zamanlı, sektör paydaşlarını bir araya getirmek amacıyla toplam 2000 m2 alana yayılan yangın ve güvenlik sergisi de düzenlenecektir. Ürün ve hizmetlerin tanıtılabileceği, yeniliklerin paylaşılabileceği, yangın sektörümüzün buluşma noktası olacak bu sergiye tüm sektör temsilcilerini davet ediyoruz.

İ

Bildirilerin Değerlendirilmesi ve Önemli Tarihler

Yazarlar ilk aşamada bildirilerin, konusunu ve yaklaşık 200 kelimelik özetini sunacaklardır. Bildiriler Türkçe veya İngilizce olarak hazırlanabilecektir. Bilim komitesi tarafından seçilen özetler hakemler tarafından değerlendirilecek ve uygun görülenlerin bildirileri istenecektir. Türkçe bildirilerin özeti İngilizce olacak, İngilizce bildirilerin Türkçe özeti hazırlanacaktır.

Sergi Yerleşim Planı

İLETİŞİM

TÜYAKwww.tuyak.org.trTel: 90 212 320 24 04Genel bilgi için: [email protected] için: [email protected]

Sempozyum ve Sergi Resmi Acentası

ETIX EVENTSwww.etix.com.trTel: 90 216 360 59 33Cansın KARASIKI – [email protected] YILMAZ – [email protected]

Bildiri özeti son gönderim tarihi 26 Nisan 2019

Özet son onay tarihi 17 Mayıs 2019

Bildirilerin son gönderim tarihi 06 Eylül 2019

Bildirilerin son onay tarihi 20 Eylül 2019

UTC Edwards EST3 Akıllı İnteraktif Yangın Alarm Sistemleri ve Sesli Tahliye Sistemleri

UTC Edwards EST3 Yangın Alarm Sistemleri

UTC Edwards EST3 kontrol panelleri network düzeyinde, peer-to-peer ha-berleşme ile tüm paneller master pa-nel olarak kendi başlarına çalışabilmek-

te olup, aynı network içerisinde olan her bir panelden tüm cihazları izleme ve kontrolü yapabilmektedir. Ayrıca Edwards EST3 yangın kontrol panelle-ri, acil anons ve sesli tahliye, itfaiyeci telefon, duman kontrol ve tahliyesi sis-

H er şeyden önce bir can gü-venliği sistemi olan yangın algılama sistemi, insan ha-yatının korunması adına bi-nalarda tesis edilmesi gere-

ken en önemli sistemlerden biridir. Gü-nümüzde yüksek teknolojiye sahip mo-dern binalarda ve endüstriyel tesisler-de yatırımcılar ve işletmeciler en üst dü-zeyde can ve mal güvenliği, iletişim ve otomasyon sistemleri bulunmasını is-temektedir. Çünkü olası bir yangın du-rumunda ilgili kişilere, doğru, hızlı ve maksimum bilginin aktarılması can ve ciddi mal kayıplarının önüne geçilebil-mesi adına hayati önem arz etmektedir.

UTC Edwards EST3 serisi yangın kon-trol panelleri ve Signature Serisi akıl-lı yangın detektör, saha elemanları ve EST3 FireWorks yazılımı her türlü bina-da, yangın alarm sistemi ihtiyacına en üst seviyede karşılık verecek özelliklere sahiptir. Bağımsız ve uluslararası kabul görmüş UL ve FM gibi sertifikalara sa-hip olan EST3 ve Signature serisi, ülke-mizde de geçerli olan Avrupa standar-dı EN54’e uyumlu olarak test edilmiş ve sertifikalandırılmıştır.


ÜRÜN TANITIMI

2. Acil durum anons ve sesli tahliye3. İtfaiyeci telefonu haberleşmesi4. Söndürme sistemleri kontrolü5. Güvenlik alarm sistemiolmak üzere üretilmiş ve sertifika-

landırılmıştır.

UTC Edwards Sesli Tahliye Sistemleri

UTC Edwards Acil Anons ve Sesli Tah-liye Sistemleri, EST3 yangın alarm pa-nellerine entegre olarak aynı kabin içe-risinde montajı yapılabilir özellikte olup, otomatik anonslar ve bilgilendirme me-sajları önceden programlanarak sunula-bilmektedir. Acil anons tesisatında böl-gesel uyarı seçimi ve hoparlör devrele-rinin denetimi adreslenebilir zone amp-lifikatörleri ile yapılmaktadır. Her bir anons zonu için bir adet adreslenebilir amplifikatör ve seslendirilen mesajla-rın kayıtlı olduğu digital mesaj modül-leri kullanılır. Acil anons tesisatı tesisin içerisindeki değişik yangın bölgelerin-de aynı anda 8 değişik mesajın seslen-dirilebilmesini gerçekleştirecek 8 ka-nallı anons merkez ünitesine sahiptir. Acil anons ünitesi operatörün kullanı-mına yönelik bir anons mikrofon ünite-sine sahip olup, lokal ve harici mikrofon, telefon hattı, yardımcı ses kaynaklarını

destekleyecek özelliktedir.Sesli tahliye sistemi anons ünitele-

ri EST3 yangın alarm paneli üzerinden programlanabilir. İtfaiyeci telefonu bağ-lantısı yapılabilmektedir.

Adreslenebilir zone amplifikatörle-ri 24V ve 70V RMS besleme çıkışına sa-hiptir ve kullanılacak olan hoparlörle-rin özelliğine dikkat edilerek uygun çı-kış gerilimi ayarlanabilmektedir. Amp-lifkatörler hoparlöre aynı yangın alarm sisteminde olduğu gibi Class-A (loop) ve Class-B bağlantısı şeklinde yapılabi-lir ve bu amplifikatörler 20, 40 ve 95W çı-kış gücü seçeneklerine sahiptir. Modüler bir şekilde yangın alarm panellerine ta-kılabilmektedir.

UTC Edwards sesli tahliye sisteminin en önemli parçalarından olan yüksek performansı hoparlörler, tavan tipi ve duvar tipi modelleriyle ihtiyaçları en iyi şekilde karşılamaktadır. Standart hopar-lörler 0.25W, 0.50W, 1W ve 2W seçenek-leriyle ayarlanabilmekte olup, 0.25W ile dahi 3 m mesafede 81dBA ses şiddeti üretebilmektedir. Bu hoparlörlerin üze-rinde flaşörlü tip olanları da mevcuttur. Standart flaşörlü modelinde ışık şidde-ti 15cd, 30cd, 75cd ve 95cd olarak yük-sek çıkışlı modellerde ise 95cd, 115cd, 150cd veya 177cd ayarlanabilmektedir.

temleri ile bir bütün olarak tam enteg-re çalışabilmektedir.

EST3 kontrol panelleri bakır ve fiber optik kablolarla 40km’ye kadar network kablosu üzerinde 64 panelde toplam 160.000 noktayı maksimum 3 saniyelik network cevap hızıyla izleme ve kontrol etme kapasitesine sahiptir. EST3 yangın kontrol panellerinin bir signature dev-resinde 125 adet detektör ve 125 adet modül adresi bulunmaktadır. Signatu-re devreleri Class-A ve Class B bağlan-tılı olarak kullanılabilmektedir. Otoma-tik cihaz ve panel adresleme özelliğine sahip olan bu paneller, algılama loop hatlarının haritalarını çıkararak mon-taj ve bakım aşamalarında büyük ko-laylık sağlamaktadır. Tüm bina otomas-yon ve SCADA sistemleriyle yazılım üze-rinden entegrasyon yapabilmekte olup, internet üzerinden uzak mahallerdeki sistemlerin izlenmesini de FireWorks grafik yazılımı ile gerçekleştirmektedir.

Signature serisi detektörler kendi bünyelerindeki mikro-işlemcileri ara-cılığıyla bir, iki ya da üç sensörden ge-len bilgileri zaman boyutunda işleyerek uzun testler sonucu elde edilmiş ve bel-leklerine yüklenmiş yangın algoritma-ları ile karşılaştırmakta ve yangın olup olmadığına kendileri karar vermektedir.

Giriş ve çıkış modülleri, konvansiyo-nel tip detektörler, sesli/ışıklı uyarı ci-hazları, fan, damper ve sprinkler siste-mi cihazlarının kontrolü ve izlemeleri yangın senaryolarına uygun olarak ak-tivasyonu için elektronik adreslenerek sisteme dahil edilmektedir.

Cihaz düzeyinde çevrim hatları kısa devre izolatörleri ile korunmakta ve kısa devre durumunda yalnızca bir zonun devre dışı kalarak diğer zonların çalış-ması sağlanmaktadır. Açık devre duru-munda A-Sınıfı çalışan çevrim hatları B-Sınıfı çalışmaya geçerek sistem sü-rekliliğini sağlamaktadır.

EST3, temel işlevi olan yangın algı-lama yanında, bina içi acil durum oto-masyon sistemi kimliği taşıyan dünya-daki ender sistemlerden biridir. Sistem aynı zamanda;

1. Duman kontrolü ve tahliyesi


ÜRÜN TANITIMI


ETKİNLİKLER TAKVİMİ

2019

2-4 Ekim SAFETY & SECURITY ASIA 2019 Singapur https://www.safetysecurityasia.com.sg/

2-10 Ekim ISK SODEX İstanbul, Türkiye http://www.sodex.com.tr/tr

13-18 Ekim SFPE 19 YILLIK KONFERANS VE SERGİSİ Arizona, ABD https://www.sfpe.org/mpage/Phoenix2019

17-20 Ekim ISAF 2019 SECURITY & SAFETY EXHIBITION İstanbul, Türkiye https://www.isa�uari.com/

21-23 Ekim OFSEC - OMAN FIRE SAFETY & SECURITY EXPO Muscat, Umman http://muscat-expo.com/ofsec/

22-25 Ekim SECURIKA CASPIAN Bakü, Azerbaycan https://securika.az/

13-15 Kasım5. TÜNELLERDE İNOVASYON, YAPIM, İŞLETİM, BAKIM, YANGINDAN KORUNMA KONFERANSI

Chamonix, Fransa https://www.tunnelsconference.com/

18-22 Kasım 8th INTERNATIONAL FIRE ECOLOGY AND MANAGEMENT CONGRESS Arizona, ABD http://afefirecongress.org/

20-22 Kasım ALL OVER IP EXPO RUSSIA Moskova, Rusya https://www.all-over-ip.ru

20-22 Kasım INFOSECURITY RUSSIA Moskova, Rusya https://www.infosecurityrussia.ru/en/isr-2019

20-22 Kasım SECURIKA CENTRAL ASIA 2019 Taşkent, Özbekistan http://www.securika.uz/

23-24 Ekim INTERNATIONAL WATER MIST CONFERENCE Berlin, Almanya https://iwma.net/

2-4 Aralık ALGERIA FIRE SAFETY & SECURITY EXPO 2019 Cezayir http://new-fields.com/8th-afss-expo

4-5 Aralık 2019 TÜYAK ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE YANGIN GÜVENLİĞİ VE YENİ TEKNOLOJİLER İstanbul, Türkiye http://www.tuyak2019.com/

19-21 Aralık IFSEC INDIA Yeni Delhi, Hindistan https://www.ifsec.events/india/

2020

8-11 Ocak ISEC-ANAYURT GÜVENLİĞİ, İÇ GÜVENLİK EKİPMANLARI VE TEKNOLOJİLERİ FUARI İstanbul, Türkiye http://cnrguvenlikfuari.com/

19-21 Ocak İNTERSEC EMNİYET, GÜVENLİK, YANGINDAN KORUNMA FUARI Dubai https://intersec.ae.messefrankfurt.com/dubai/en.html

25-28 Şubat SICUR INTERNATIONAL SECURITY, SAFETY AND FIRE EXHIBITION Madrid, İspanya http://www.ifema.es/sicur_06/

27-29 Şubat 4. FSIE YANGIN GÜVENLİK, GÜVENLİK VE BİNA OTOMASYONU FUARI Greater Noida, Hindistan http://www.fsie.in/

17-19 Mart INTERNATIONAL EXHIBITION FOR NATIONAL SECURITY & RESILIENCE - ISNR Abu Dabi, BAE https://www.isnrabudhabi.com/

27 Nisan-1 Mayıs 13. ULUSLARARASI YANGIN GÜVENLİĞİ BİLİMİ SEMPOZYUMU (IAFSS) Kanada https://uwaterloo.ca/international-symposium-on-fire-safety-science/

6-7 Mayıs ULUSLARARASI YANGIN SPRİNKLER KONFERANSI Amsterdam, Hollanda http://firesprinklerinternational.com/

27-29 Mayıs SEGURITEC PERU 2020 Lima, Peru http://www.thaiscorp.com/seguritec/

15-20 Haziran INTERSCHUTZ 2020 TRADE FAIR Hanover, Almanya https://www.interschutz.de/en/exhibition/facts-figures/

24-25 Haziran FEUERTRUTZ 2020 YANGIN GÜVENLİK FUARI Nürnberg https://www.feuertrutz-messe.de/

22-25 Eylül SECURITY ESSEN Essen, Almanya https://www.security-essen.de/impetus_provider/

www.tuyak2019.com

TÜYAK90 212 320 24 [email protected]

Sempozyum ve SergiResmi Acentası

ETIX EVENTS90 216 360 59 33www.etix.com.tr

Yangın korunum sistemlerinde dünya liderinden eşsiz çözümler ve ürün yelpazesi...Tyco Yangından Korunum Ürünleri artık Johnson Controls çatısı altında. Kapsamlı yangın korunum sistemlerimiz ile hala bildiğiniz ve güvendiğiniz sektör lideriyiz. Onlarca yıllık tecrübe, küresel liderlik ve yenilikçi bina güvenliği çözümleriyle bilinen Johnson Controls ile gelecek, daha güvenli ve aydınlık olacaktır.

Yangın söndürme sistemleri hakkında en son bilgiler ve yenilikçi ürünler için http://www.johnsoncontrols.com internet adresinden veya +90 (0) 312 473 70 11 nolu telefondan bize ulaşın.

© 2019 Johnson Controls. All rights reserved.

92104 JC Turkish Fire Magazine Ad A4 v4.indd 1 20/02/2019 09:26

yangin gÜvenlİĞİ ve teknolojİlerİ dergİsİ · [email protected] issn: 2587-0475 baskı ve...

Documents