yapa'manydji miyalkurruwurr rirrakay · 20. yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “walal...

40
Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay

Upload: others

Post on 20-Jul-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay

Page 2: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

Yapa'manydji Miyalkurruwurr RirrakayLanguage: Djambarrpuyŋu

Written by Daisy Wulumu

Illustrations by Geoffry Ranhdhakpuy All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopy, recording or otherwise without the written permission of the publisher.

© Northern Territory Department of Education (Shepherdson College) 2014

Printed at Galiwin'ku by the Literature Production Centre. c/o Shepherdson College, PMB 74, Winnellie, NT 0822

ISBN:

Shepherdson College

Page 3: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay

Page 4: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

Ŋäthilbaman'yolŋu'-yulŋumalagannhinandhiyalwäŋaŋuryäkuŋurBurralkubaman'mukayan,yurrwalalganwaŋandhumbuḻ'gabondigawiripunyganwaŋanwiyin'gabulnha,yolŋu'-yulŋumala.

4

Page 5: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

5

Page 6: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

Gaŋunhiligannhinanyapa'manydjigayäkunymaṉḏaYa'ya'biliŋayiganbondiwaŋan,biliŋayiyukuyuku'mirriŋugamaḻamarrnydjayäku,Yäbiliŋayiganwaŋanwiyin'gabulnha.

6

Page 7: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

7

Page 8: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

Gawaŋganymirrywaluymaḻamarryugandjämagaguyaŋanŋayigan.Balaŋayimalpurawnhadjämanygurrupar,biliŋayiganwaŋanbondi.

8

Page 9: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

9

Page 10: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

Ya'ya'gaYänhinanhanymaṉḏaganwäŋaŋuryurrḻoḻuŋur,djämamaṉḏaganbathimaṉḏaŋguwuymaṉḏa.

10

Page 11: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

11

Page 12: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

Gabunanmaṉḏaŋmärrmamiyalk,balamaṉḏanydharaŋalnha.“Dhuwalnhuma!”bitjarrmaḻamarrwaŋan,“Napurruŋgalnhumawinya'yun,gadhuwananhumagutharramaṉḏa.”

12

Page 13: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

13

Page 14: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

“Dhuwalnhumanapurruŋgalyothuwinya'yurr,linyudhuwalmäri'mirriŋu.YäkunylinyudhuwalYi'yi'gaYe.”Ŋayinyyukuyuku'mirriŋunynhanŋuyäkuYi'yi'gamaḻamarrnydjayäkuYe.

14

Page 15: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

1515

Page 16: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

16

“Ganhumanydhudhumbuḻ'gabondilakaramyäkubitjanYi'yi',ŋarrany,”

...waŋanYi'yi'.

Page 17: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

17

“Gaŋarranynhumadhuyäkulakaram wiyin' ga bulnha bitjan gam'Ye,”

GaYenymaḻamarryapa'mirriŋu...

...waŋanYeny.

Page 18: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

18

GaŋunhiwalalgannhinanhanyYa'ya'gaYä,gaYi'yi'gaYe,maṉḏanybunanan.

Page 19: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

19

Page 20: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

20

Yapa'manydjinybalabitjarrawaŋan,“Walalnhumamarŋgilinyalaŋ?”Gawalalnydjawaŋanbitjarr,“Dhuŋanapurrdhuwalnhumalaŋ?Yolnhumadhuwalmaṉḏa?’’

Page 21: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

21

Page 22: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

22

Yapa'manydjiwaŋan,

Page 23: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

“Dhuwalnhumawaku'mirriŋuYa'ya'gaYä.Ganhumadhuwallinyalaŋmukul'mirriŋu,Yi'yi'gaYeyäkunylinyuWu'wu'gaWo.”

23

Page 24: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

“Nhumadhubitjanlakaramanyyäkuŋarranybondigamarrtjinyamaram Wu'wu'.”

Gamalpuramukul'mirriŋuwaŋan,

24

Page 25: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

2525

“Gaŋarranynhumadhulakaram bitjan, wiyin' ga bulnhabitjanWo.”

Gamalpuramukul'mirriŋuwaŋan, Gabeŋuryinymaḻamarrnhamukul'mirriŋuwaŋan,

Page 26: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

26

Bala walal bukmaknha marrtjin wakir'yunalil. Munha ḻurrkun'walalwakir'yurr,Ya'ya'gaYä,Yi'yi'gaYe,Wu'wu' ga Wo.

Page 27: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

27

Page 28: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

28

“Nhumadhuwalawurrwinya'yun,”waŋanYa'ya',“linyalaŋgalYäwal.Linyunynhumalaŋwarwu'yuna.Bäyŋunlinyalaŋwiripunyguŋga'yunarawmanikaywugarirrakaywudjämaw.Yurrdjälnydjalimurrḏilakkuguŋga'yunarawwalaldhumarŋgikumlimurruny.”

Page 29: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

2929

Page 30: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

30

Bilinwalalŋunhinhänhamirrbalawalalguŋga'yunmirrwalalaŋḏälkunharawnhamanikaywungarirrakaywun.Gabalanyamirriywaluywalalganlimurruŋdhäruknhanyḏälkuŋalnha.

Page 31: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

3131

Page 32: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

32

Beŋuryinywalalwaŋanhaminwalalwarraw'ŋur,Ya'ya'gaYä,Yi'yi'gaYe,Wu'wu'gaWo,gaguŋga'yunminmarrwalaldhuyolŋumathaḏälkum.Gadhuwanalimurrŋuligawaŋan.Gamarrkapmirrwalalmarŋgithidhuwalrirrakaymalagamanikay.Marrŋayidhuyolŋuyŋämagawaŋamanymakkumlimurruŋdhäruk.

Page 33: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

33

Page 34: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

Gabalanyawalalŋunhirirakaynydjagamanikaynydja:

Ya'ya'gaYä,Yi' yi' ga Ye, Wu'wu' ga Wo.

Gabalanyanhumalaŋdhäwunynapurruŋkuŋdjamarrkuḻi'.

34

Page 35: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

35

Page 36: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

Yapa'manydji Miyalkurruwurr RirrakayThe Sounds of the Sisters 4. Ŋäthilbaman'yolŋu'-yulŋumalagannhinandhiyalwäŋaŋuryäkuŋurBurralkubaman'mukayan,yurrwalal ganwaŋandhumbuḻ'gabondigawiripunyganwaŋanwiyin'gabulnha,yolŋu'-yulŋumala. A long time ago, lots of people were living at a place called Burralku. Some people talked fast and quickly, others talked long and slowly.

6. Gaŋunhiligannhinanyapa'manydjigayäkunymaṉḏaYa'ya'biliŋayiganbondiwaŋan,biliŋayi yukuyuku'mirriŋugamaḻamarrnydjayäku,Yäbiliŋayiganwaŋanwiyin'gabulnha. ThereweretwosistersandtheirnameswereYa'ya'andYä.Ya'ya'wastheyoungestsisterandshetalked fastandquickly.Yäwastheoldestsisterandshetalkedlongandslowly.

8. Gawaŋganymirrywaluymaḻamarryugandjämagaguyaŋanŋayigan.Balaŋayimalpurawnhadjämany gurrupar,biliŋayiganwaŋanbondi. One day, the older sister was working and decided to give her younger sister a job because she was talking fast and quickly.

10. Ya'ya'gaYänhinanhanymaṉḏaganwäŋaŋuryurrḻoḻuŋur,djämamaṉḏaganbathimaṉḏaŋguwuymaṉḏa. Ya'ya'andYäwereathomeintheirhutmakingbathiforthemselves.

12. Gabunanmaṉḏaŋmärrmamiyalk,balamaṉḏanydharaŋalnha.“Dhuwalnhuma!”bitjarrmaḻamarrwaŋan, “napurruŋgalnhumawinya'yun,gadhuwananhumagutharramaṉḏa.” Twowomenarrived,andthesistersrecognisedthem.“So,hereyouare!”saidtheeldestsister,“Yougotlost fromus,andnowyouareheregrand-daughters.”

14. “Dhuwalnhumanapurruŋgalyothuwinya'yurr,linyudhuwalmäri'mirriŋu.YäkunylinyudhuwalYi'yi'gaYe.” Ŋayinyyukuyuku'mirriŋunynhanŋuyäkuYi'yi'gamaḻamarrnydjayäkuYe “Youtwogotlostfromuswhenyouwereverylittle.WeareyourgrandmothersandournamesareYi'yi'and Ye.”TheyoungergrandmotherwasYi'yi'andtheeldestgrandmotherwasYe.

Page 37: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

16. “Ganhumanydhudhumbuḻ'gabondilakaramyäkubitjanYi'yi',ŋarrany.”GaYenymaḻamarryapa'mirriŋu.“Ga ŋarranynhumadhuyäkulakaramwiyin'gabulnhabitjangam'Ye,”waŋanYeny. (Theyoungergrandmothersaid,)“Youwillsaymynamefastandquickly,likethis,Yi'yi'.”Theeldestgrand mothersaid,“Youwillsaymynamelongandslowly,likethis,Ye.”

18. GaŋunhiwalalgannhinanhanyYa'ya'gaYä,gaYi'yi'gaYe,maṉḏanybunanan. Whiletheyweresitting,Ya'ya'andYä,andYi'yi'andYe,twomorewomenarrived.

20. Yapa'manydjinybalabitjarrawaŋan,“Walalnhumamarŋgilinyalaŋ?”Gawalalnydjawaŋanbitjarr,“Dhuŋa napurrdhuwalnhumalaŋ?Yolnhumadhuwalmaṉḏa?’’ Thesisterssaid,“Hey!Doyouknowus?”andtheyallanswered,“No!Whoareyou?”

22. Yapa'manydjiwaŋan,Wu'wu'gaWo,“Dhuwalnhumawaku'mirriŋuYa'ya'gaYä.Ganhumadhuwallinyalaŋ mukul'mirriŋu,Yi'yi'gaYeyäkunylinyuWu'wu'gaWo.” Thenewsisterssaid,“Ya'ya'andYä,youareourdaughters.Yi'yi'andYe,youareouraunties.Ournamesare Wu'wu'andWo.”

24. Gamalpuramukul'mirriŋuwaŋan,“Nhumadhubitjanlakaramanyyäkuŋarranybondigamarrtjinyamaram Wu'wu'.”Gabeŋuryinymaḻamarrnhamukul'mirriŋuwaŋan,“Gaŋarranynhumadhulakarambitjan,wiyin'ga bulnhabitjanWo.” Theyoungerauntysaid,“Youwillsaymynamefastandquickly,likethis,Wu'wu'.”Thentheeldestauntysaid, “Youwillsaymynamelongandslowly,likethis,Wo.”

26. Balawalalbukmaknhamarrtjinwakir'yunalil.Munhaḻurrkun'walalwakir'yurr,Ya'ya'gaYä,Yi'yi'ga Ye, Wu'wu' ga Wo. Thentheyallwentcampingforacoupleofnights;Ya'ya'andYä,Yi'yi'andYe,Wu'wu'andWo.

Page 38: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?

28. “Nhumadhuwalawurrwinya'yun,”waŋanYa'ya',“linyalaŋgalYäwal.Linyunynhumalaŋwarwu'yuna.Bäyŋun linyalaŋwiripunyguŋga'yunarawmanikaywugarirrakaywudjämaw.Yurrdjälnydjalimurrḏilakku guŋga'yunarawwalaldhumarŋgikumlimurruny.” “Allofyouranaway,”saidYa'ya',“frommeandfromYä.Wewereveryworried.Therewasnobodytohelpus withthesongsandsounds.Weneedtheoldpeopletoteachus.”

30. Bilinwalalŋunhinhänhamirrbalawalalguŋga'yunmirrwalalaŋḏälkunharawnhamanikaywungarirrakaywun. Gabalanyamirriywaluywalalganlimurruŋdhäruknhanyḏälkuŋalnha. At last they were back together. Now they could help each other to learn their rirrakay manikay and their rirrakayyäku.Itistimetokeepourlanguagestrong.

32. Beŋuryinywalalwaŋanhaminwalalwarraw'ŋur,Ya'ya'gaYä,Yi'yi'gaYe,Wu'wu'gaWo,gaguŋga'yunmin marrwalaldhuyolŋumathaḏälkum.Gadhuwanalimurrŋuligawaŋan.Gamarrkapmirrwalalmarŋgithi dhuwalrirrakaymalagamanikay.Marrŋayidhuyolŋuyŋämagawaŋamanymakkumlimurruŋdhäruk. Theyhadameetingunderatree,Ya'ya'andYä,Yi'yi'andYe,Wu'wu'andWo,andhelpedeachotherto keep the language strong. They cried the songs, singing the language of the sounds and saying the names of the sounds. The people will hear the sounds of our letters and then learn the names of our letters.

34. Gabalanyawalalŋunhirirrakaynydjagamanikaynydja:Ya'ya'gaYä,Yi'yi'gaYe,Wu'wu'gaWo. Gabalanyanhumalaŋdhäwunynapurruŋkuŋdjamarrkuḻi'. Andthisishowtheysounded:Ya'ya'andYä,Yi'yi'andYe,Wu'wu'andWo. This is a story for you, our children.

Page 39: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?
Page 40: Yapa'manydji Miyalkurruwurr Rirrakay · 20. Yapa'manydjiny bala bitjarra waŋan, “Walal nhuma marŋgi linyalaŋ?” Ga walalnydja waŋan bitjarr, “Dhuŋa napurr dhuwal nhumalaŋ?