yazinsal metİnler Çevİrİsİnde eŞdeĞerlİk...

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 391

YAZINSAL METİNLER ÇEVİRİSİNDE EŞDEĞERLİK ARAYIŞISergül Vural KARA1

ÖZAraştırmanın Temelleri: Eşdeğerlik kavramı çeviribilim tartışmalarının

merkezindeyeralmaktadır.Çevirisürecindekaynakmetinveerekmetinarasındakieşdeğerliğinne şekildeoluşturulacağı ile ilgili görüşlerortaya atılmıştır.Yazınsalmetinler çevirisinde eşdeğerliğin sağlanması birçok çeviri sorununu beraberindegetirmektedir.

Araştırmanın Amacı: Yazınsal metinler çevirisinde ortaya çıkan çevirizorlukları kaynak metin ve erek metin arasındaki eşdeğerliğin sağlanmasınıgüçleştirilmektedir.Buradanyolaçıkarakyazınsalmetinlerçevirisindeeşdeğerliğinnasıltanımlanmasıgerektiğineışıktutulacaktır.

Veri Kaynakları:Çeviribilim ile ilgili bilimsel kaynaklar ve profesyonelçevirmenlertarafındançevrilmişAlmancaveTürkçeeserler.

Tartışma ve Sonuç: Yazınsal metinler çevirisi bağlamında meydanagelebilecek çeviri sorunları betimleyici yöntem temelinde çeviri karşılaştırmasıyapılarakelealınacaktır.Eşdeğerlikkavramınınetkieşdeğerliğiolaraktanımlanmasıgerektiğigörüşünevarılacaktır.

Anahtar Kelimeler:Eşdeğerlik,yazınçevirisi, çevirikarşılaştırması, etkieşdeğerliği

LOOKING FOR EQUIVALENCE IN THE TRANSLATION OF LITERARY

ABSTRACTBases of Research: Equivalence is in the focus of translation studies.

Manydifferent ideas about howequivalencebetween source and target textmaybeaccomplishedhavebeenputforward.Theprovisionofequivalenceintermsofliterarytextshasbroughtupmanyproblems.

Purpose of Research: This research aims to enlighten how equivalenceshouldbedefinedonthebasisofliterarytextsastranslationalproblemsrelatedtoequivalencecomeupduringtheprocessoftranslatingthesourcetexttotargetone.

Resourches of Data:Scientifictextsontranslationalstudies,GermanandTurkishliterarytextstranslatedbyprofessionaltranslators.

Discussion and Conclusion:Translationalproblemsonthebasisofliterarytextswillbeanalyzedbymeansofdescriptivemethodcontrastingthetranslations.Theconclusionisthatequivalenceshouldbedefinedasequivalenceofeffect.

Key Words: Equivalence, literary translation, contrasting translations,equivalenceofeffect

1 Doç.Dr.,MersinÜniversitesi,FenEdebiyatFakültesi,ÇeviriAnabilimDalı

Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012392

1. GİRİŞYazınsal metinlerin çevirisi eşdeğerlik bağlamında birçok sorunsalı

beraberinde getirmektedir.Yazınsal metinlerin çok katmanlı oluşundan kaynaklı,eşdeğerlikhedefinedoğrugidenyolbirçok sorunu içindebarındırmaktadır.Yazınmetinlerindedilkullanımsal,kültürelveyapısalaçıdanbirçoköğeiçiçegeçtiğinden,kaynak metin ve erek metin arasındaki eşdeğerlik ilişkisini tanımlamak birçoketmeningözönündebulundurulmasınıgerektirmektedir.Bubağlamdaeşdeğerliğin,yazınsalmetinlerçevirisindehangibakışaçısıyladeğerlendirilmesivetanımlanmasıgerektiğine dair görüşler, çeviri karşılaştırması temelinde tartışılacaktır. Böylecekuramsalaçıdanortayakonantespitler,uygulamalıolarakbetimlenecektir.

2. ÇEVİRİBİLİMSEL AÇIDAN EŞDEĞERLİK KAVRAMIEşdeğerlikkavramıçeviribilimçerçevesindegerçekleştirilentartışmalarınhep

merkezindeolmuştur.Bunakoşutolarakeşdeğerliğinçeviribilimdenasıltanımlanmalısorusunacevapniteliğindesayısızcagörüşlerortayaatılmıştır.Tanımlarınözünde,eşdeğerlik ölçütü temelinde kaynak metin ve erek metin arasındaki ilişkinin neşekilde sağlanması gerektiği ile ilgili değerlendirmeler yapılmıştır. Ortaya çıkantablonunkarmaşıklığı,eşdeğerlikkavramınıntemelanlamınınaslındamatematikvemantıkalanlarınadayanmasındankaynaklanmaktadır:Eşdeğerlikburadadahaçokbirdenkleminbirebirörtüşenöğeleriolarakelealınmaktadır(Stolze1997,108).Budenlidarkapsamlıbirtanımtabiikiçeviribilimselaçıdansavunulamaz.Yukarıdaifadeedilenbiçimiyleelealındığında,sankieşdeğerlikbirdenkleminikiöğesiarasındakieksiksizörtüşmezorunluluğugibialgılanmaktadır.Çeviri ile ilgilidilbilimodaklıyaklaşımlarda da bu bakış açısına yakın değerlendirmelere gidilmiştir. ÖrneğinLeipzigOkulundaKade,JägerveNeuberttarafındangerçekleştirilençalışmalardaçeviri,dilbiliminaltalanıolarakdeğerlendirilmiştir,dolayısıyladaincelemealanınıteknik metinler ile sınırlı tutmuştur (Koller 2004, 130). Metin türü ile ilgili busınırlandırmanın dışına çıkılması durumunda, örneğin yazınsal metinlerin dâhiledildiğindeise,dilbilimselbakışaçısıylaortayakonankuramsaldeğerlendirmeleringeçerliliği zayıflamaktadır. Çünkü kaynak dildeki çeviri biriminin erek dildekieşdeğeriilebirebirörtüşmeolasılığıteknikmetinlerdekikullanılandilselseçkidendolayıdahaolasıgörünmektedir.Yazınsalmetinlerdegözlemlenebilenestetikyapıise sabit kuramsal öngörülerin sınırlarını zorlamaktadır.Köksal’ın (2008, 35)devurguladığı gibi “eşdeğerlik, “aynılık” sözcüğünün eş anlamlısı olarak görülürsekavram ciddi itirazlaramaruz kalabilir”. Eşdeğerlik kavramının daha işlevsel bir


anlayışla tanımlanmasınayönelikdeğerlendirmeçabaları,aşağıdasunulankaynakmetinveerekmetinilişkisiçözümlemelerinedayandırılacaktır.

3. YAZINSAL METİNLER ÇEVİRİSİNDE KAYNAK METİN VE EREK METİN İLİŞKİSİ

Kuramsal çerçeve içerisinde kaynak metin ve erek metin ilişkisine neşekilde yaklaşıldığına bakacak olursak,Reiß’in (1993)metin tipolojisi temelindeoluşturduğu değerlendirmelerden faydalanmakta yarar vardır. İşlevsel kuramlararasında sayabileceğimiz söz konusu yaklaşımda, metin sınıflandırmalarındanyola çıkılarak, çeviri sürecinde esas alınması gereken çeviri tutumları ortayakonulmaktadır.Yazınsalmetinlerinçevirisindeöngörülenyöntem,yazarınortayakoyduğu metnin erek dilde de aslına uygun yansıtılmasıdır. Yine işlevsel çevirikuramlarıiçerisindeyeralanNord’un(1995,31)metinincelememodelindeçevirimetnini oluştururken yazara bağlı kalınması gerektiği görüşü savunulmaktadır.Kaynak metinden uzaklaşılmasını gerekli kılan durumlar ise daha çok erek dilsınırlarınınkaynakmetneuygunbiraktarımaizinvermediğiyadaerekdilaçısındankaldırılabilirbirdilkullanımınındışınaçıkılmasısözkonusuolduğudurumlar ilesınırlıtutulmuştur.Nord(1993,17)bugörüşlerinisavunurkenerekalıcısının,çevirieserini alımlarken onun kaynakmetnin bir yansıması olduğuna dair bir beklentiiçerisindeolduğunuvurgulamaktadır.Çevirmenindehembubeklentiyitaşıyanerekalıcısınahemdekaynakmetinyazarınasaygıgöstererekçevirisinigerçekleştirmesigerektiğini ifadeetmektedir.Bugerekçelerin temeliyazınmetinlerinözelliğindendoğru geliştirildiği açıktır, çünkü “yazınmetinleri, diğermetin türlerinden farklıolarakyazarınkendi seçimivebirikimidoğrultusundaoluşturduğu,olağandışıvealışılmamışsözcükveanlatımlarınbelirlibiretkiuyandırmakamacıylakullanıldığıbirortamdır.”(Aksoy2002,53)

Yazınsal metinlerin bu genel özelliği çeviri sürecinde birtakım sorunlarıberaberindegetirmektedir.Aksoyyazınsalmetinlerçevirisindemeydanagelebileceksorunlarışuşekildesınıflandırmaktadır:

1) Sanatsaldilkullanımıileilgilisorunlar2) Dilbilgiselsorunlar3) Kültürelsözcüklervekavramlar4) Zamansalfarklılıklarileilgilisorunlar5) Yazınsaltürlerileilgilisorunlar(Aksoy2002,83)

Yabancı Diller Eğitimi Anabilim Dalı



Yukarıdasıralanançevirisorunlarıgenelliklekaynakdilveerekdilarasındakifarklılıklardan tetiklenmektedir. Çeviri sürecinde karşılaşılabilecek zorluklar vebunların aşılması ekseninde çevrilebilirlik ve çevrilemezlik ile ilgili tartışmalarıda beraberinde getirmektedir. Koller (2004, 177) ilkesel olarak çevrilebilirliğinmümkün olduğunu savunmaktadır. Erek dilde karşılığı olmayan sözcüklerin deaktarımının gerçekleştiğini vurgulamaktadır: Metin alıcısı ile metin arasındakiiletişimin, metnin bütünü temelinde gerçekleştiğini, anlam bütünlüğünün metninbağlamı temelinde sağlandığını ifade etmektedir. Kaynak metin ve çevirisi buzemindedeğerlendirildiğinde,erekmetindegözlemlenebilenfarklılıklarvekayıplarbaşkabirdüzlemdedeğerlendirilmesigerektiğiniortayakoymaktadır.Kaynakmetinve erek metni karşılaştırdığımızda, birbiriyle örtüşme derecesini etki eşdeğerliğiaçısındandeğerlendirmektefaydavardır:

“(…)eşdeğerlikkavramınıngünümüzdebetimleyiciçeviriaraştırmalarınıngelişimiyle kaynakmetindeki dilsel unsurların bire bir hedefmetindeyaratılmasıarayışıolarakalgılanmayaraközellikleyazınçevirisindeherbirçevirimetninayrıayrı ve üretildiği koşullar içinde değerlendirildiği ve eşdeğerliğin hedef kültüründili, sosyolojik ve kültürel yapısı ve yazınsal koşulları açılarından oluşturulmayaçalışıldığıbirkavramhalinedönüştüğüsöylenebilir.”(Aksoy2001,5)

Buradan yola çıkarak, eşdeğerlik kavramı tartışılırken salt kuramsalöneriler ile karmaşık bir uygulamalar zinciri olan çeviriye ışık tutma çabasınınsınırlı kalacağından, aşağıdaki bölümde Almanca ve Türkçe dil çifti örneğindebetimleyiciyöntemtemelindeçevirikarşılaştırmasıyapılacaktır.Etkieşdeğerliğinigerçekleştirmehedefineulaşılabilmesi,çevirisürecindemeydanagelebilecekçevirizorluklarınınaşılabilmesiileilintiliolduğundan,aşağıdakibölümlerdeolasıçevirisorunlarıüzerindedurulacaktır.

4. YAZINSAL METİNLER ÇEVİRİSİNDE ÇEVİRİ SORUNLARIYazınsal metinler çevirisinde Aksoy’un (2002, 83) yukarıda anılan

sınıflandırmasınıtemelalarakçevirisürecindemeydanagelebilecekçevirizorluklarıelealınacaktır.Çevirikarşılaştırmasıaracılığıileolasıçevirisorunlarınınçevirmenlertarafındannasılaşıldığıgösterilecektir.

4.1 Sanatsal Dil Kullanımlarının ÇevirisiYukarıda sıralanan sorunların içerisinde estetik dil kullanımının kaynak

metne uygun bir biçimde nasıl erek dile aktarılacağı belki de yazınsal metinler


çevirisinin enbüyük sorunudur.Eğerorijinalmetindegeçendeyim,benzetmeveeğretilemegibi söz sanatlarının erekdilde bire bir karşılığı var ise çevirmen çokfazlasorunyaşamayacaktır.Fakatdurumböyledeğildeerekdildeuygunbireşdeğeryer almıyorsa, çevirmen oldukça zorlanabilir.Aşağıdaki örnekte kaynakmetindegeçeneğretilemebirçevirizorluğuoluşturmaktadır:

Yahubu,altıkarışbeberuhi…(Nesin1993,104)Dieser Dreikäsehoch…(Nesin1995,127)Çevirmen, kaynak metinde beberuhi sözcüğü aracılığı ile oluşturulan

sanatsal dil kullanımının Türk kültürüne ait bir figür üzerinden gerçekleşmesisebebiyleAlmancaya bire bir aktarma olanağına sahip değildir. Erek dilde aynıetkiyiyaratabileceğinidüşündüğüDreikäsehoch(‘parmakkadarçocuk’)sözcüğünükullanarakkaynakmetnindekisanatsaldilkullanımınınkısmendeolsayeralmasınısağlamıştır.Bazıdurumlardaiseerekdilkullanımıçevirmenisınırlamaktadır:

Ichhöremittausend Ohren.(Schiller1983,42)Buyurun,sizidinliyorum,efendim.(Schiller2003,51)Kaynak metinde yer alan cümle, çevirisi ile karşılaştırıldığında tausend

Ohren ifadesinin yer almadığı görülmektedir. Söz konusu eğretilemeninaktarımındanerekmetindevazgeçilmesi,erekdilaçısındanböylebirkullanımınınuygundüşmeyeceğiileilgilidir:Binlerce kulaklar ile dinliyorum,erekdildeanlamlıbirifadeoluşturmamaktadır.

Görüldüğü üzere kaynak metinde geçen sanatsal dil kullanımlarınıntamamınıerekdildeyansıtabilmekherdurumdamümkünolmamaktadır.Çevirmenerekdil sınırlarınızorlamayaçalışsadahi,uygunlukaçısındankabuledilebilirbirçeviriseçeneğibulunamayabilir.

4.2 Çeviride Kültür EtmeniYazınsalmetinlerçevirisindekültüreözgüöğelerdekaynakmetininerekdile

aktarımınıgüçleştirebilir.Kaynakmetindegeçenkültüre ait ifadelerinçevirisindetemeldeikifarklıyöntemarasındatercihyapılabilmektedir:Sözkonusuçeviribirimiya uyarlama yoluyla çevrilmektedir ya da doğrudan erek metne aktarılmaktadır(Koller 2004, 60).Uyarlama yöntemi tercih edilmesi durumunda kaynak dile aitsözcükerekdildeuygunbirkarşılığıileverilmektedir:

KostbarerErsatzeuresverpraßtenBlutes,voneinemNürnbergerKrämerumLebkuchengewickelt(…).(Schiller1983,19)

Döktüğünüz kana karşılık, Nürnbergli bir bakkalın sizi çörek sararken




kullanması(…)(Schiller2003,23)Yukarıdaki örnekte görüldüğü üzere Almancadaki Lebkuchen sözcüğü

Türkçede çörek ile çevrilmiştir. Erek dilde ilgili kaynak dile ait kültürel öğeninbirebirkarşılığıolmadığından, çevirmenerekkültüreaitbirkarşılığıkullanmayıtercihetmiştir.Böyleceerekcümleninanlaşırlığıartmıştır.Fakatuyarlamayöntemiuygulandığında çoğu durumlarda kaynak kültürü erekmetinde yansıtma olasılığızayıflamaktadır(Koller2004,235).Doğrudanaktarımyöntemindeisetamtersinebiretkiyaratılmaktadır:

Çünküşeyh, bey, ağa,bunlartekkişideğilki,bunlarçoğul…(Nesin1993,110)

Scheichs, BeysundAgassindkeineEinzelpersonen,siesindPlural…(Nesin1995,136)

Orijinal metinde yer alan kültüre özgü ifadeler erek metne bire biraktarılmıştır.SadeceşveğharflerininAlmancadayeralmamsısebebiyle,şeyh ve ağa sözcüklerininaktarımındayazımşeklindeuyarlamayagidilmiştir.Kaynakmetindegeçenkültüreözgüöğeleribirebirçevirimetnineyerleştirmeyolunagidildiğindeorijinal eserin kültürel aidiyetini koruma imkânı, uyarlama yöntemine göre dahaolasıdır. Bu çerçevede erek alıcısının dünya bilgisinde, kültürel birikiminde yeralmayan öğelerin anlaşırlığını sağlama amacıyla açımlama veya dipnot gibiyöntemlerindekullanılmasıçevirmenintercihinekalmıştır.

4.3 Çeviri Açısından Dilbilgisel Yapının AktarımıÇeviride dilbilgisel temelli sorunlar, genellikle kaynak dil ve erek dil

yapılarının birbiriyle tamolarak örtüşmediğinden kaynaklanmaktadır.Tabii ki budurumdaerekdilkullanımsaltercihlerinçeviriseçeneklerinioluştururkenönplandaolacağıaçıktır.Kaynakmetinyazarınınbiçeminiyansıtırkenerekdilinolanaklarınauygunbirçevirigerçekleştirmek,çevirieserininerekalıcısıtarafındandahaözlübirbiçimdeiçselleştirmesinisağlayacaktır.Örneğinaşağıdakikaynakmetincümlesininbire bir aktarımı erek dil açısından çok uygun olmayacağından, çevirmen cümleyapısındadeğişikliğegitmeyitercihetmiştir:

Es ist natürlich äußerst bedauerlich, daß hier zum Ende hin so wenigHarmoniemitgeteilt und nur sehr geringe Hoffnung auf solche gemacht werdenkann.(Böll1998,131)

Belkiçoküzücü,fakatgerçek:Sonageldiğimizhaldebiruyumsağlanamadığıgibibunailişkinbirumutdaverilememektedir.(Böll1998,121)

Erek cümlenin kendi içinde bölümlenerek oluşturulması, içeriğin alıcı


açısından daha kolay alımlanmasını sağlamaya yönelik bir çeviri tercihi olarakdeğerlendirmekuygunolacaktır.

Kaynak dil ve erek dil arasındaki yapısal farklılıklar sözcük düzlemindede erek dil kullanımına uygun çözümler üretme zorunluluğunu beraberindegetirmektedir:

Sapsarı kanaryalar, kırmızı biberleri yiye yiye, kızarıyormuş, tüylerikıpkırmızıoluyormuş.(Nesin1993,230)

WenndieknallgelbenVögeldenPaprikafraßen,wurdeihrGefiderlangsamrot.(Nesin1995,273)

Örnekte geçen yiye sözcüğünün yinelenmesi, kaynak dildeki anlatımayoğunlukkatmaktadır.Sözkonusupekiştiriciişleviolanyapınınkaynakdileözgüolduğundanerekmetneyansıtılmasımümkündeğildir.

4.4 Çeviride Zamansal Farklılıklar Etmeni Kaynakmetninfarklıbirdönemeaitbireserinolmasıdurumundaözellikle

dilkullanımıbağlamındasorunlarortayaçıkabilir.Eskidilkullanımınınyansıtılmasıçoğuzamanerekdilolanaklarınıaşmaktadır:

Ichhabedirübelgelohnt,Albert,undduvergibtstmir.(Goethe1997,160)Albert sana olan dostluğumun kıymetini bir türlü bilemedim. Fakat beni

affedeceğinibiliyorum.(Goethe2003,140)Kaynakcümledekullanılaneskidil,erekdildeyerinigünceldilkullanımına

bırakmıştır.Günümüzçevirieserlerinebaktığımızda,eskidönemlereaitçevirilerdegenelliklegünceldilkullanımının tercihedildiğigörülmektedir.Burada tabiierekalıcısınadahafazlayaklaşabilmearzusuyatmaktadır.

4.5 Yazınsal Tekniklerin AktarımıYazınsal türlerve teknikler ile ilgilisorunlarkaynakyazınvehedefyazın

arasındametingelenekleri açısından farklılıklarolduğundameydanagelmektedir.Batıyazınındandilimizeyapılançevirilertarihselsüreçiçerisindedeğerlendirilmiştirveönemlibulgulareldeedilmiştir.Örneğin,Tanzimatdönemindeyapılançevirileraracılığı ileozamanakadarkaynakyazınındayeralmayan farklıyazın türlerinintanıtımıveyerleşmesi sağlanmıştır (Aksoy2002,97).Çevirmen,hedefyazınındatanınmamışyazıntürleriveyateknikleriilekarşılaştığındadurumagöreizleyeceğiçeviriyönteminibelirlemelidir:

“Hedefyazındakaynakyazındakullanılmışolantekniklerinbulunmaması,




çevirmenizorlayanvehedeflerinegöreyeniyöntemlerbulmasınıveuygulamasınıgerektirenbirdurumdur.Özelliklekaynakdilinhedefdilegöreçokdahatanınmışolduğu ve baskın geldiği durumlarda, hedef dile ve yazınına var olmayan buteknikleridayatmakuygunvedoğruolmaz.Geçmişteçevirininhedefdili“eğitmek”,kaynak dil gibi kusursuz bir düzeye getirmek için kullanılması görüşü artıkgeçerliğini yitirmiştir. Günümüzde çevirmenler dilbilgisel sınıflanmaları, hedefokuyucunun kolaylıkla anlayabileceği gibi değişikliklere uğratmakta kendileriniözgürhissetmektedirler.”(Aksoy2002,99)

Bu tespitler aşağıda sunulacak Johann Wolfgang von Goethe’nin Faust eserininikiçevirisitemelindedeğerlendirilecektir.Alıntılanankaynakmetinkesitişiirselbiryapıyaveeskidilkullanımınasahiptir:

VerlassenhabichFeldundAuen,DieeinetiefeNachtbedeckt,Mitahnungsvollem,heil’gemGrauenInunsdiebeßreSeleweckt.EntschlafensindnunwildeTriebeMitjedemungestümenTun;EsregtsichdieMenschenliebe,DieLiebeGottesregtsichnun.(Goethe1996,35)

GençOsmanYavaş’ınçevirisişöyledir:

Terkettimtarlalarıvetepeleri,Deringeceninüstüneserildiği,Sezgidolu,kutsalkorkularlaİçimizdekidahaiyiruhuuyandırdı.UyuyakaldışimdivahşiarzularYapılanherhırçındavranışla;Kıpırdanırinsansevgisi,Tanrı’nınsevgisikıpırdamaktaşimdi.(Goethe2005,93)CelalÖnerisedüzyazışeklindebiraktarımıtercihetmiştir:İçimizde sezgilerledolu,kutsalbirkorkuvebir iyilikduygusuuyandıran

gecenin bürüdüğü kırları ve bayırları bıraktım.Artık yabani arzular ve her çeşithuzursuzluk uykuya dalmıştır. İnsan sevgisi devinim halindedir. Tanrı sevgisi


uyanmıştır.(Goethe2001,35)Orijinaleseriyansıtmaderecesiaçısındandeğerlendirildiğinde,tabiikiGenç

OsmanYavaştarafındangerçekleştirilençevirienyakınolanıdır.Hembiçimselhemdebiçemselaçıdankaynakmetninözelliklerinierekdildegerçekleştirmehedefiyleoluşturulmuşbirçeviriörneği.Hernekadarkaynakmetninkafiyeuyumuçevirideverilemesede, çevirmeninorijinalmetnemümkünolduğuncayakınkalmaçabasıiçerisindeolduğu,editörVeyselAtayman’ınsözkonusuçevirieserinönsözündeyeralanifadelerindedevurgulanmaktadır:

“ÇeviriyiüstlenenarkadaşımızGençOsmanYavaş,mutlubirrastlantıolarakaynızamandagüftevebestelerledeuğraşıyor.Metnekendincegüzelbirsesuyumusağlamış.Bunuyaparkenanlamınkaçmamasınabüyüközengöstermiş.”(Atayman2005,38)

Benzer çeviri yaklaşımlarınadaha eski çevirilerdede rastlamakmümkün.Örneğin 1956’da Prof. Burhanettin Batıman tarafından Türkçeye aktarılanSchiller’inbaladlarınınçevirisinde,biçimselveanlamsaldüzlemdekaynakmetnebağlıkalınmasıbenimsenmiştir:

“Tercümelerde(…)karaktervasıflarınıelimizdengeldiğikadaraksettirmeyeçalıştık. Bundan dolayı diyebiliriz ki, tercümeler esas metne anlam bakımındanolduğukadar,kelimeveşekilbakımındandahemenhementamamiylesadıktırlar.DilbakımındandamümkünolduğukadartemizbirTürkçeileyazmayıherşeydenüstüntuttuk.”(Batıman1956,III)

Örneklendirmek için Schiller’in Der Taucher baladından bir kesitsunulacaktır:

Werwagtes,RittersmannoderKnapp,ZutauchenindiesenSchlund?EinengoldnenBecherwarfichhinab,VerschlungenschonhatihnderschwarzeMund.WermirdenBecherkannwiederzeigen,Ermagihnbehalten,eristseineigen.(Schiller1996,196)BatımanbukıtayıaslınabağlıkalarakTürkçeyeşuşekildeçevirmiştir:Etrafımdagençpajlar,şövalyeleriçinden,Şugirdabadalmayayokmucesareteden?Somaltındanbirsağrakatıyorumişteben,Kapkaranlıkbirağızyuttukupayıhemen,




Onubanageriyekimgetirebilirse,Onunsahibiartıkbundansonraokimse.(Schiller1956,33)

Erekdilolanaklarınınmümkünkıldığıorandaorijinalmetninbiçimselvebiçemselözelliklerininaktarımındanvazgeçilençevirilerdeise,alımlanmasızorolaneserlerierekalıcısıiçindahaanlaşılırkılabilmeamacıgüdülmüşolabilir.Peki,böylebirçeviritutumuacabayazınsalmetinlerçevirisiiçinnedereceuygundur?Popülerkurmacatürünedâhilolaneserlerdedahayalınbirdilkullanımınayöneliktercihlerdahaağırlıkkazanabilecektir,fakatklasikeserlerolarakdeğerlendirilenmetinleriçinböylebiryönelimöncelikliolmamalıdır.Çünküklasikedebiyatileilgilenenokuyucuhemyazarhemdeeserileilgilibilgilenmekisteyecektir.Okumaserüveniesnasındayazarın dilini tanımak, eseri yazınsal açıdan değerli kılan biçemini keşfetmekisteyecektir.Dünyaedebiyatındaönemlibiryeresahipolanbireseri,oldukçafarklıbirbiçemileerekalıcısınasunmaktercihedilmemelidir.Edebideğeriçokyüksekolmayaneserlerinçevirisindeisebiçeminorijinalineuygunaktarılmasıtalebiöncelikliolmayabilir.Bunoktadaçevirininhangiamaçlayapıldığınetleştirilmelidir.Yazınsalmetinlerçevirisindekaynakeserinyazınsaldeğeriniyansıtmakönceliklikaygıise,etkieşdeğerliğienüstdüzeydegerçekleştirilmek istenecektir.Fakatçevirmenherzamankendi tercihlerini tekbaşınabelirleyemeyebilir.Özelliklepiyasayayönelikyapılançevirilerdefarklıetmenleretkenolabilmektedir:

“(…) yayınevleri de bu eleştiriler doğrultusunda hareket etmekte, genelokurdangelen tepkileri dikkate alarak ve satış rakamlarını yükseltmekgibi ticaribir kaygıyla eserlerin biçem özelliklerini ve yabancı bir kültür ve dilin ürünüolmalarıgerçeğinigörmezdengelerek içeriği,diğerbirdeyişlehikayeyiönplanaalmaktadırlar.”(Kaya2008,208)

Neyazıkkibudurumlardakaynakmetinveerekmetinarasındasağlanmasıarzu edilen etki eşdeğerliği talebi tam olarak yerine getirilememektedir.Yazınsalmetinlerçevirisindeetkieşdeğerliğinsağlanabilmesi,Nida’nın(1964:159)biçimsel eşdeğerlik ve devingen eşdeğerlikolarakadlandırdığıaktarımdüzlemleriarasındakidengeninsağlanmasıilekoşuttur.Biçimseleşdeğerlik,biçimveiçeriğiişaretederken,devingen eşdeğerlik daha çok erek dildeki doğal dil kullanımını kapsamaktadır.Bu iki eşdeğerlik talebi arasında uygun bağıntı sağlanabilindiği oranda, kaynakmetinözelliklerininerekdileenuygunaktarımıhedefinedeoorandayaklaşılmışolunacaktır.


5. SONUÇYazınsal metinler çevirisinde eşdeğerlik sorunsalına yönelik

değerlendirmelerde, çeviri sürecinde etki eşdeğerliğin esas alınması görüşüsavunulmuştur. Erek metni oluştururken, kaynak metnin biçemsel özelliklerininkorunması öncelikli amaç olduğu vurgulanmıştır.Orijinalmetnin dilsel verilerinierekdileaktarırken,kaynakdilveerekdilarasındakifarklılıklarbirebireşdeğerliğingerçekleşmeolanağınısınırlandırmaktadır.Dolayısıylayazınçevirisindeerekmetnikaynak metin ile örtüştürme çabasının temelinde etki eşdeğerliğin sağlanmasıyatmalıdır.

KAYNAKÇAAksoy,B.(2001).ÇevirideEşdeğerlikKavramı.Çeviribilim ve Uygulamaları

Dergisi, 11, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Mütercim-TercümanlıkBölümüYayını,1-6.

Aksoy,N.B. (2002).Geçmişten Günümüze Yazın Çevirisi.Ankara: İmgeKitabevi.

Atayman,V.(2005).Çeviri.Goethe,J.W.v.(2005).Faust.I.Cilt.Türkçesi:GençOsmanYavaş.İstanbul:BordoSiyahKlasikYayınlar.38-39.

Batıman, B. (1956). Giriş (Çevirmenin Önsözü). Baladlar. Schiller, F..İstanbul:MaarifBasımevi.1-3.

Böll, H. (1998).Die verlorene Ehre der Katharina Blum. (34.Auflage).München:DeutscherTaschenbuchVerlag.

Böll, H. (1998). Katharina Blum’un Çiğnenen Onuru. Türkçesi: AhmetCemal.İstanbul:CanYayınları.

Goethe,J.W.v.(1997).Die Leiden des jungen Werther.FrankfurtamMainundLeipzig:InselVerlag.

Goethe,J.W.v.(2003).Genç Werther’in Istırapları.Türkçesi:MelihKüçük.İstanbul:TimaşYayınları.

Goethe,J.W.v.(1996).Faust. Der Tragödie erster Teil.Stuttgart:Reclam.Goethe,J.W.v.(2001).Faust.Türkçesi:CelalÖner.İstanbul:OdaYayınları.Goethe,J.W.v.(2005).Faust.I.Cilt.Türkçesi:GençOsmanYavaş.İstanbul:

BordoSiyahKlasikYayınlar.Kaya,H. (2008).ÇevirideEdebiEserlerin SanatsalÖzellikleriniKoruma

Sorunu. Yaşamak eşittir Yazmak. Gürsel Aytaç Kitabı. Ecevit, Y., Toklu, M.O.,Onaran,S.(Yay.Haz.).Ankara:HeceYayınları.194-210.




Koller,W.(2004).Einführung in die Übersetzungswissenschaft.(7.Basım).Wiebelsheim:Quelle&Meyer.

Köksal,D.(2008).Çeviri Eğitimi. Kuram ve Uygulama.(2.Basım).Ankara:NobelBasımevi.

Nesin,A.(1993).Tek Yol.İstanbul:AdamYayınları.Nesin,A.(1995).Der einzige Weg.(5.Auflage).AusdemTürkischenvon

BrigitteGrabitz.Zürich:Unionsverlag.Nida,E.A.(1964).Toward a Science of Translating. With Special Reference

to Principles and Procedures Involved in Bible Translating.Leiden:E.J.Brill.Nord,C.(1993).Einführung in das funktonale Übersetzen. Am Beispiel von

Titeln und Überschriften.Tübingen:Narr.Nord, C. (1995). Textanalyse und Übersetzen. Theoretische Grundlagen,

Methode und didaktische Anwendung einer übersetzungsrelevanten Textanalyse.(3.Auflage).Heidelberg:Groos.

Reiß,K.(1993):Texttyp und Übersetzungsmethode.DeroperativeText.(3.Auflage).Heidelberg:Groos.

Schiller, F. (1956). Balad’lar. Türkçesi: Burhanettin Batıman. İstanbul:MaarifBasımevi.

Schiller,F.(1983).Die Räuber.Stuttgart:Reclam.Schiller,F.(1996).DerTaucher.Gedichte von Friedrich Schiller.Oellers,N.

(Yay.Haz.).Stuttgart:Reclam.196-216.Schiller, F. (2003):Haydutlar. Türkçesi:AdnanAldemir. İstanbul: Timaş

Yayınları.Stolze,R.(1997).Übersetzungstheorien.(2.Basım).Tübingen:Narr.

yazinsal metİnler Çevİrİsİnde eŞdeĞerlİk...

Documents