Ytl I Year: 2017 Sayt I Number: 45

iZMiR Yllda iki Defa ~1kar- Haziran

DEUiFD XLV/ 2017, ss. 41-80.

BlR OGRETlM MATERYALl OLARAK ZlHlN HARiTALARININ DlN KULTURU VE AHLA.K BlLGlSl

DERSlNDE KULLANIMI

Hilmi TORKYILMA.z·

oz Ogretim materyalleri, ogrenme-ogretme siirecinin en onemli unsurlanndan birisidir. Bu siire~te temel ama~, bireyin daha ya..k:mtndan daha somut olandan ba~ka bir ifade ile daha iyi bilinenden hareket ederek ogrenmeyi daha kolay ve daha verimli hale geti.rmektir. Din Ki.ilt:iirii ve Ahlak Bilgisi (DKAB) ogretiminde bu amaa saglayacak birc,:ok ogretim materyali bulunmaktadll:. Bu materyallerden birisi de zihin haritalardll:. ilgili literatiir tarandlgmda Din Ki.iltiirii ve A1ilak Bilgisi alarunda zihin haritalan teknigi ile yaptlan c,:al!~malann saytslO.I.O s101.t:I.I oldugu gori.ilmektedir. Onun ic,:in bu c,:al!~mada, Din Ki.ilti.iri.i ve Ahlak Bilgisi ogretimi i<;in uygun bir materyal old~ dii~iini.ilen zib.in haritalanrun taruttrru yaptlm.I~, egitim-ogretimde hangi ama~ ve i~levleri yerine getirdigi, avantaj ve sl.11l.1'.1..thkan tart:J.~tlm.I~nr. Bunun yarunda konu ile ilgili diger alanlarda yapJ.l.nu~ c,:al!~malar ele ahnn:u~ ve DKAB dersinde kullammmtn omekleri verilmi~tir. Sonu~ta Din ki.ilti.iri.i ve Ahlak Bilgisi ogretirni i<;in etkili bir materyal oldugu dii~iincesine ula~thru~o.r. Anahtar Kelimeler: Ogretim Materyali, Zihin Haritast, Bellek Haritast, Kavram Haritast, Bilgi Toplumu.

USE OF :MIND MAPS AS A TEACHING MATERIAL IN REUGION CULTURE AND MORAL EDUCATION COURSES

ABSTRACT Instructional materials are one of the most ·irnportant elementS of the learning­teaching process. The main aim is to facilitate the learning process and make it easier by starting from the immediate environment and from the more concrete, in other words from the better known towards the unknown. There are many teaching materials that will serve this purpose while teaching of

Ogr. Gor. Dr., Dokuz Eylill Oniversitesi ilabiyat Fah.iiltesi, Din Kiiltiirii ve Ahlak Bilgisi Ogretmenligi Boliimii

Makalenin Hakemlere Gooderili§ Tarihi : 26/04/2017

Makalenin Hakemlerden Geli§ Tarihi : 29/06/2017

42

Religion C~ture and Moral Education Courses (DKAB). One of these materials are mind maps. When the relevant literature is researched, it has been seen that the number of studies done by the technique of mind maps in the field of Religion Culture and Moral Knowledge is limited. Hence, the present study introduces mind maps, as a suitable material for teaching religion culture and moral information, and discusses the education purpose and functions they serve as well as · the advantages and limitations. Moreover, the use of mind maps in other relevant · studies along their sample for religious culture and moral education are also presented. Consequently, mind maps are considered to be effective materials in · religious culture and moral education courses. Keywords: Instructional Materials, Mind Maps, Cognitive Map, Concept Map, Information Society,

I. Girl§

Son 30-40 y1l i~erisinde bilim ve teknolojideki ba~ dondiiriicii geli~meler neticesinde meydana gelen bilgi patlamas1 ve bilgi teknolojilerinin toplumsal ve ekonomik geli~meye sunduklan fusadar sonucunda ileri sanayi toplumlarmda bir c;agm k.aparup, artJ.k yeni bir c;agm ba~laml~ oldugu yadsmamaz bir gerc;ektir. Fakat bu yenic;agm ne ~ekilde isimlendirilecegi konusunda ise heniiz bir netlik bulunmamakta ve isim bulma konusunda da zorluk c;ekilmektedir. Bu "yeni toplum"a bazllar1 "tiiketim toplumu", ''kide toplumu" veya ''bili§irn toplumu" ad!ru verirken bazuan da "sanayi sonras1 toplum" veya ''bilgi toplumu" ad!ru vermektedir.1 Bazilan ise insan beyni ve zelcis1 ile ilgili yapilan c;all~malara atlf yaparak "zelci <;agt" veya ''beyin yiizyili" ad!ru kullanmaktadular.2 Bu yeni toplum ne ~ekilde isimlendirilirse isimlendirilsin soz konusu toplumun en onemli ozelligi ve fark.W.lgt, bireylerin sahip oldugu ogretim seviyesi ve kar~ua~lian bilgi c;oklugu ile ilgilidir. Artlk bu yeni toplurn, eskisine oranla daha ileri seviyede yeti~tirilmi~ bir insan giicii

Cihan Dura, Bilgi Toplf11m1, Kiilt:iir BakanlJ~ Yayw.lan, Ankara, 1990, s.S; Yiiksel Ozden, Egili111de Diiniifiilll: Egili111de Yeni Degerler, 4. Basla, Pegem A Yaywal.tk, Ankara, 2002, s. 15.

Tony Buzan ve Barry Buzan, Zibin Haritalan, Alfa Yaymlan, 2012, s. XV.

Bir Ogrelim Malel)•ali 0/arak Zibin Haritalan 43

istemektedir. DolaylSlyla ogretim sisteminde de buna uygun diizenlemelerin yaptlmas1n1 gerektirmektedir. 3

$iiphesiz ki biiriin bu degi§iklikler modem teknolojik geli§melerin bir sonucu olarak ortaya <;.t.krru§ttr.4 Modern teknolojik geli§meler sayesinde i<;inde ya§achgmuz diinyada <;ok luzh- degi§iklikler olmakta ve bu degi§ikliklerin neticesinde hayata ve insana bakl§ a<;ISl dolaylSlyla egitim anlayJ§I da degi§mektedir. Bu anlamda <;agmuzda ogrencilere verilen egitim ve geli§ti.rilmesi hedeflenen beceriler ge<;mi§tekilerden biiyiik. oranda fakhllk gostermektedir.

Egitim yakm zamana kadar bilginin sabit, kesin, ve degi§meyen bir deger olarak algtlanchgt, yiizeysel ansiklopedik bilgilerin ogretmen tarafindan ogrenciye aktar!larak onlari gelecek hayat i<;in ayakh kiitiiphaneler olarak yeti§tirmenin dii§iiniildiigii, sozel ve sayJ.sal olarak iki yonlii zihinsel geli§menin hedefl.endigi bir yakla§Im i<;inde veriliyordu. Geleneksel ogretim olarak adlanchn.lan bu yakla§unda, ogretmen merkezli, ogrencinin beyin giiciinii slllirli bir §ekilde kullanchgt, iiretkenlikten <;ok ezbercilige dayanan, tek diize, bireysel fark1Ihklar1 sl11li)J. ol<;iide dikkate alan bir egitim sistemi uygulanmi§tlr.5 Bu yakla§Im.daki ogrenme-ogretme siirecinde zamarun biiyiik bir boliimiinii ogretmen kullanmakta, ileti§im biiyiik. oranda tek yonlii olmaktachr. Toplu ogretim esas olup, ogrencilerin bireysel farkliliklari, yetenekleri, ilgileri, beklentileri, ogrenme h1Z1 vb. noktalar yeterince dikkate almmamaktachr. D ola}'lsiyla bu sistemde "diiz anlatim" ve "soru-cevap" en <;ok tercih edilen yontemler olmakta ve bunun ch§Indaki etkinliklere fazla yer verilmemektedir.6 Dogal olarak boyle bir egitim, ogretimi esas alarak ogrenciyi bazi bilgilerin ogretilmesi gereken bir varhk olarak ele alchgmdan bir dizi bilginin ogretmen tarafindan ogrenciye aktarilmasl ve

3

4

5

6

Miinire Erden, Eg,itiiJJ Bilimlerine Girif, 4. Bask!, fukada~ Yaymlao, Ankara, 2009, s. 102.

Dura, 1990, s.77.

Yi.iksel Ozden, OgreniJJe ve OgretiJJe, ll.Bask.J, Pegem Akademi Yaymlan, Ankara, 2011, s. 6-7.

Ali Murat Siinbiil, Ogreti111 jtke ve YiJilfemleri, <;izgi Kitabevi Yaymlan, Konya, 2007, s. 149.

44

bunlann ezl;>erlenmesi ile suurh kalmak.tadt.r. 7 DolaylSlyla egitim progra.nil da ogrencilerin dii~iinme ve problem c;ozme yeteneklerini geli~tirici bir hedef ta~1mamaktadtt. Dii~iinme yetenegi geli~meyen bir ogrencinin en biiyiik zihinsel etki.nligi, sadece ezberlemek ve ezberledigi . bilgiyi geri c;agt.rmak, ancak bu bilgiyi nerede ve nasli kullanacaguu bilememekten ibaret olmaktadt.r.8

Bilim ve teknolojideki geli~meler, ileti~irn imlcinlanrun artmas1 gibi faktorlerle 20. yiizyilin ortalarmdan itibaren toplumda luzh degi~iklikler ve geli~meler goriilmii~tii.r. 20. yiizyli ortalarmda ba~layan ozellikle son c;eyreginde yogurua~an degi~meler ekonomik, kiiltii.rel, sosyal ve siyasal alanlarda oldugu gibi egitim alanmd~ da degi~meyi zorunlu kilml~tu'. 9 Degi~en ve geli~en diinyanm toplumsal ihtiyac;.lan kar~1smda geleneksel egitim-ogretimin yetersizligi ortaya c;lkml~t:lr. Y ap!lan c;~malar sonucunda egitim bilirnciler tarafindan yeni yakla~nnlann ara~t!.nhp uygulamaya konulmas1 ve geleneksel egitim paradigmasmda bir takun degi~ikliklere gidilmesi sonucunu dogurmu~tur.10 Neticede toplumun ortaya c;lkan yeni gereksinimlerini kar~Ilayabilmek ic;in siirekli ogrenme ve beceri geli~tirme temeline dayah bir egitim anlayi~l ortaya c;lkml~, ogrencilere siirekli bilgi yiiklenen degil, ogrencinin merkeze almdlgt bir egitim anlay1~1 benimsenmi~tir. Boylece ~ekilcilikten, ezbercilikten, tekdiizelikten ve ogretmen merkezcilikten uzak olan bu yeni anlayi~, ara~tlrmaCl, ogrenrneyi ogrenen, sorgulaylcl, problem c;ozme yeterliligine sahip, analiz ve sentez yapabilen, ak!lc1 ve iiretken ogrenciler yeti~tirmeyi amac;lamaktadt.r. 11 Boylece bu yeni siirec;te

7 Giinseli Girgin, "c;:agda~ Egicim Sisteminde Ogreaci Ki~ilik Hizmederi ve Rehbeclik", Psikolojik Damp11a ve &hberlik (Ed. Ali.m Kaya), 7. Basla, Aru Yaytnlan, Ankara 2011, s. 3.

s Ozden, 2011, s. 138.

Refik Balay, "Ki.ireselle~me, Bilgi Toplumu ve Egitim", Ankara Universifesi Eg,itim Bilillllen Fakiiltesi De'lJsi, Cilt 37, Sayt: 2, Ankara 2004, s. 67.

10 Erden, 2009, s. 97-100; Ozden, 2011, s. 13; Hasan c;:elikkaya, Egitim Bilimleri11e Ginp Egitimdlik ve Ogrellllmlik, 4. Basla Nobel Yaytnohk, Ankara, 2009, s. 66-67.

11 Ersi.n Alnata~, "c;:agda~ Egitim Sisteminde Ogreaci Ki~ilik Hizmederi ve Rebberlik", Psikolqjik Dalllf!JJa ve &hberlik, (Ed. Giirhan Can), 12. Baslo. Pegem kademi yaytnlan, Ankara, 2011, s. 2; Birsel Aybek, "Du~iinme ve Ele~tirel Du~iinme", Ogreti111 jJke ve Yonfe!llleri, 2. Bask!, Aru Yaymlan, Ankara 2011, s. 388.

Bir Ogreti1JJ Male!]•ali 0/arak Zihin Haritalan 45

ogrencinin, eski dar kaltplardan c;.Lk.tp ogretmenin rehberliginde, "ogrenmeyi ogrenen" birey konumuna gelmesi dii~iiniilmektedir.12

$u anda egitim ve ogretim, ogrencilere onceden belirlen.tni~

ic;erigin dogrudan akta.nlmasl olarak degil, ogrenmenin kolayla~tlrlimasl, ogrenme i~inde ogrenciye ill~ diinyaya ili~kin kendi bireysel bilgi, anlam ya da yorumlanru yapliandmnas1 ic;in yard!m. edilmesi siireci olarak goriilmektedir. Bu nedenle ogretim uygulamalanmo tasarlllllanmasmda ve uygulanmasillda ogretmenlerin neyi, nastl ogreteceklerinden c;ok, ogrencilerin hangi ko~ullarda daha iyi . ogrenebilecekleri iizerinde durulmaktadu:. Ogrenci ogretme siirecine aktif katilmaktadu:. Ogretmen ogrenmeyi kolayla~tlrmaya yonelik rehberlik etmek, ogrencinin ogrenme siirecine kat:llirruru saglamak ic;in gerekli onlemleri almak ve ogrenciyi siirekli giidillemek durumundadu:. Ogrenci slllif ic;inde pasif ve edilgen durumunda olmaktan c;lkmakta, bilgileri aktif alan, kendi hedefleri dogrultusunda kendi stratejileriyle i~leyen bir yap1ya kavu~maktadu:. 13

Gec;mi~te, temel amaCl bireyi i~e hazu:lamak olan egitim, egitim siirecinde belirli bilgi ve becerileri kazanmayt hedefleyen, sadece okul ytllarw kapsayan bir siirec;ti. Bilim ve teknolojideki geli~meler, ileti~im imlcinlarlnln artmasl, egitim ortamlarlOm c;e~itlenmesi, ogretmenlerin mesleki yeterliliklerinin yiikselmesi ve ogrenme ortamlarmdaki rollerin c;e~itlenmesi, ''hayat boyu ogrenme" ve "ogrenmeyi ogrenme" gibi kavramlarm diinyada kabul gormesine neden olmu~tur. 14 ArtJk bu giin egitim ya~arh siiresince devam eden, sadece okulu degil i~ hayatilll ve biitiin ya~am1 kapsayan, kesintisiz devam eden bir siirec;tir . .Arttk egitim, bilgiyi vermekten c;ok, bu bilgiye nasil ula~ilaca~, nasli degedendireceginin ve nasli kullanacaguun yollarml ogretmeyi hedeflemektedir. ''Bilgi c;agt" denilen bu c;agdaki bilginin c;oklugu ve hlzh degi~imi eski ''bilgi edinmeye" yonelik egitim sistemindeki degi~iklikleri gerekli kllml~tlr. <:;iinki.i bilgi toplumu, geleneksel donemin aksine bilgi yiiklii insan yeti~tirmekten ziyade, gerekli bilgiye gerekli oldugu anda ·

12 Gillean Numanaoglu, Bilgi Toplumu-Egitim-Yeni Kimlikler-II: Bilgi Toplumu ve Egitimde Yeni Kimlikler, Ankara Oniversitesi Egihi11 Bili111/eri Fakiiltesi Dergisi, 32, (1-2), Ankara 1999, s. 347.

13 Siinbill, 2007, s. 150-151.

' 4 Mehmet ~i§man, Egrii!JJ Bili111iJJe Girif, 8. Basla, Pegem Akademi Yaymlan, Ankara, 2011, s. 351.

46 Hilmi TORKYILMAZ

ula~abilen, bilgiyi s1n1flayabilen, ~ozi.imleyebilen, bilgiden yararlanabilen, bilgiyi sorun s;pzmeye uygulayabilen, i§birligi yapabilen, ~ok kiilti.irlii ve yeni bilgiler iiretebilen insaru gerektirmektedir. 15

Bilgi toplumunda egitimin amac1 zaytf yonleri onar1p .temel becerilerde yeterlilik kazanchrarak benzer ortalama bireyler yaratmaktan s;ok bireysel farkJJ.W.clann gozetildigi ve ba§arlli yonlerin ortaya s;lkarild.t~ bir siireci gers;ekle§tirmek olmaktachr. Ogrenmeyi bilmek, ogrenmeyj ogrenmek, bireysel olarak ogrenmek, taklm halinde ve orgiit olarak ogrenmek egitimin temelogeleri olarak kabul edilmektedir.16

Bilgi toplumunda egitirn yontemlerinde bireysellik one <;:lkrru§, bireyin kendi yeteneklerini potansiyellerini ke~fetmesi ve ilgi duydugu alanlara yonelmesini saglayan esnek programlar on plana s;Ikml~tlr.

bgrenme ve ogretme hakktndaki yeni bilgiler ogrenmenin parmak izi kadar ki§iye ozgii bir olgu oldugu, uygun ogrenme ko§ullatl sagland.t~da herkesin ogrenebilecegi, dolaytsJ.yla ogrenemeyecek hi<;: kimsenin olmad.t~ ortaya s;lkrru~tlr.

$iiphesiz egitirn sistemindeki soz konusu paradigma degi~iklikleri, DKA.B ogretirnini de dogrudan etkilerni~tir. Ba~ka bir ifade ile soylemek gerekirse, D KAB ogretimi alarundaki paradigma degi~ikligini geneJ anlamdaki egitirndeki paradigma degi~ikliginden ayn dii~iinmek miimkiin degildir. Zira DAKB programlanrun haz1rlanmasmda Tiirk milli egitimin amas;larmm ve ilkogretirn ve ortaogretim okullarmm amas;larillill, duruma gore yonlendirici, silllrlayia veya biitiinleyici olarak i~lev gordugu bilinmektedir.17 Bu anlamda DKA.B dersi program1 hazirlanirken bireylerde bulunmas1 istenen/hedeflenen niteliklere baklld.t~da gene] egitirn programlarmdan ay1rmak miimkiin degildir.

ts Si~mat\ 2011, s. 350; Erden, 2009, s. 102. 16 Salih Zeki Gens;, M. Yunus Eryaman, ''Degi~en Degerler ve Yeni Egiti.m

Paradigmas1", Ajj'OII Kocatepe U11iversitesi Sosyal Bilimler Dell,isi, Cilt 9, ss. 1-1, Afyor 2007, s. 98.

17 Cemal Tosun, ''fkibinli Yillarda Tiirkiye'de Din Ogretimi: Bugiinden Gelecege", Din Ogretiminde Yeni Yontem Aray1~lw Uluslararas1 Sempozyum ve Tartt~malar 1

28-30 Mart 2001), :NIEB Yaymlm. Ankara 2004, s. 757.

Bir Ogretimlvlatel)•ali 0/arak Zihin Hmitalan 41

Ozellikle son yliarda c,:agda~ egi.t.i.m anlayJ.~l ic,:inde ele alm.arak degi.§en ve geli§en c,:agm ~ardarma cevap verebilecek duruma getiriler giiniimiiz DKAB dersi ogretim prograrru incelendigi.nde genel hatlanyl: §unlan soylemek miimk:iindiir.

Egi.tim siirec,:lerinde aktif olarak ye·r alan, bu siirec,:lerde kazaru.lar yeterlilikleri ya~arruna aktarabilen, bilimsel verileri dikkate alan "ogrenmeyi ogrenme" yeterliligi. kazanan ve ya~am boyu ogrenmey ah§kanhk haline getiren, dii~iinen, ara~tlran, sor~, sorgulayan, gorii~ all§ veri§i yapmaya istekli, demokrasiyi oziimsemi§ ho§g6riilii bireyle yeti§tirilmesi onem kazanm1~t1r. Ogrencilerin haklarlill bilen, kullanan sorumluluklar1n1 yenne getiren bir birey olarak yeti§mele1 onemsenmi§tir.

Programda ogrenci, bilgilerin doldurulacai?;l bir depo gib goriilmeyip, Ogretmenin rehberliginde bilginin in§aClSl konumun: getirilmi§tir. Bu baglamda bilgi ezberlenmeye degil bilgi iiretmeye dayaJ egi.tim yakla§lffi ve modelled temele ahnm!§tlr.

Ogrenci merkezli ogrenme ortamlannda DKAB ogretrrienini.t roliiniin de geleneksel sl.O.lflardaki roliinden farkhla§tli?;l goriilmektecfu Programm uygulama siirecinde ogretmenin rolii, bir antrenor gibi egi.tin ortm diizenleyen, ogrencileri organize ve motive eden bir i§le' iistlenerek ogrencilerin kendi ogrenmelerini gen;ekle§tirmelerine fusa saglayan, onlarm ke§fetme, dii§iinme, ara§tlrma ve karar verm1 kabiliyetlerini geli~tirmesi gereken ki§i olarak tarumlanrru§tlr.18

Ogrenmeye verilen bu onemin bir sonucu olarak bu donemd1 pek c,:ok yeni yakla§rm ve kuramm da ortaya c,:lktli?;l goriilmektecfu Bunlardan birkac,: tanesi yaplland!rmac1 ogrenme yakla§lml, beyin temell ogrenme yakla§lffil, i§birligine dayah ogrenme yakla§lllll, yaratlcl dii§iinm ogretimi vb. burada hat1rlanabilir. Buraya kadar bahsedilen egi.timdek biitiin degi.§me, geli§meler ve yeni paradigmalar ogretme-ogrerim siirecinde yeni ic,:eriklerin ve materyallerin geli§tirilmesini zorunlt kllmaktad!r.

ts ilkogretinJ Din Kiiltiirii ue Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ue 8. Smiflar) Ogreti111 Prografln L

l.VIaullifl, :M.ilJ.i Egiti.m Bakanhgt Din Ogretimi Gene! .Miidiicliigu, 1vfEB, .A.nkar: 2010, s. 11 -29;0rtabgretilll Din Kii/tiirii ue Ablak Bilgisi Dersi (9, 10, 11 ue 12. Smif/al Ogretim Progrmm, Milli Egitim Bakanllgt Din Ogretirni Gene! .Miidii.i:liigu, 1vfEl Devlet Kitaplan, Ankara, 2010, s. 9-26.

48 Hilmi TORKYIIMAZ

i~te. son geli~meler kapsarrunda zihin haritas1 teknigi de ogrencilerin bilgiyi nasli kazanacaklarmdan ziyade nasli kullanacaklarm1 ogretmeyi hedefleyen bir teknik olarak egitim sistemindeki yerini alrru~t1r. 19 Bu baglamda son geli~meler 1~1gmda giincellenen DKAB ogretim prograrrunm uygulanmasmda ve yeni donemde

0

ogrenciden beklenenleri yerine getirmesi noktasmda, bilginin gorsel sunumuna imkan veren zihin haritas1 tekniginin onemli bir ogretim materyali oldugu soylenebilir.

Zihin haritas1n1 t~tmadan/ anlatmadan once zihin haritas1n1n nasli ortaya ~1kt1gma, tarihsel arka planma ba~ka bir ifade ile bilimsel temellerine klsaca deginmek gerekmektedir.

11. Zihin Haritasllllll Bilimsel Temelleri

Zihin haritalama teknigi, temelini 1960'li yillarm sonlarmda Profesor Roger Sperry (Kaliforniya) ve arkada~lar1n1n beynin Serebral Korteks (d!~ kabuk) iizerine yaptl~ ~al!~malarmdan almaktad!r. Sperry'nin ara~tlrmalarma gore korteksin iki klsrm (veya yanm kiiresi) zihin~el fonksiyonlar1 aralarmda payla~maktad!rlar. Ara~tlrmada sol yanm kiire'nin mantlk, sayliar, diziler, dogrusalllk, analiz ve sttalama becerilerinde etkin oldugu, sag yarun kiirenin ise, ritim (miizik), uzamsal farklndallk, biitiinliik (gestalt), hayal giicii, hayal kurma renk ve boyut zihinsel alanlarda baskin oldugu tespit eclilmi~tir.20 Diger bir ifade ile sol be yin matematik, mantlk, kelimeler ( dil), dogrusalllk, analiz vb .. faaliyetlerle ilgilenirken, sag beyin miizik, hayal giicii, tahayyiil, renkler, biitiinliik (resmin biitiinii) ve boyutla ilgili faaliyetlerle ugra~maktad!r. 21

Son yillardaki beyinle ilgili yaplian bu vb. ara~tlrmalar, egitimcilerin ogretme-ogrenme ile ilgili ~al!~malar1n1 da etkilemektedir. Bu ~al!~malar egitim anlap~mda da bir takun . paradigma degi~ikliklerini

19 Yasemin Derelioglu, ."H~•at Bilgisi ve So[J•al Bi~iler Ogretimi Der:ri''.~e Akll Haritasmm ](;1f/am1111'~ Egitimde Iyi Omekler Konferanst, Istanbul: Sabanct Universitesi, (Ocak 2005) http://www.erg.sabanciuniv.edu/iok2005/bildiriler/yaseminderelioglu.doc 15.1 0.2012).

20 Buzan ve Buzan, 2012, s.8.

21 Tony Buzan,Aklmt ](;If/an, Alfa Yayulian, istanbul, 2011, s. 25.

Bir Ogretim Materyali 0/arak Zihi11 Halitalan 49

ortaya ~makta, yeni yontem ve tekniklerin de ke~fedilmesine de im.lcln vermektedir. Omegin geleneksel egitimde bireyin bilgiyi ogrenebilmesi amac1yla okullarda verilen egitimde daha c;ok sol beyin faaliyetleri on plana c;lkmakta, sag beynin yetenekleri daha iistiin olan ogrenciler ba~ar!SlZ olarak nitelendirilmekteydi. Fakat 1983 yilinda Howard Gardner'm, Piaget'in bili~sel geli~im kuranu ve Donald Hebb'in Nero-fi.zyolojik ogrenme k:uramma dayanchrarak geli~tirrni~ oldugu "<;oklu Zeka Kuranu" onceki bilgilerden c;ok farkll ~eyler ileri siiriiyordu. Gardner, bu kuranuyla bireyin birden fazla zek:i alanma22 sahip oldugunu ve bu zek:i tiirlerinin her bireyde mevcut olmakla beraber, her bir zek:inm, ki~inin yeti~tirilme ~ekline bagh olarak geli~tirilebilecegini savunmaktad!r.23 Bu anlayi~ egitimciler tarafindan da benimsenmi~tir. Bireyin sahip oldugu zek:i tiirii daha c;ok bireyin beyninin hangi lobunu etkin olarak kullanabildigine bagllchr. insan beyninin etkin olarak kullarulabilmesi i<;in, mantlki bir i~leyi~e sahip clan sol beynin yanmda, tamamen hayal giiciinii yoneten sag beynin de geli~tirilmesi ve siirece dahil edilmesi gerekmektedir. Zira hayal gi.icu denildiginde renkler, ~ekiller, resimler, semboller ve dii~iince zenginligi akla gelmektedir:24

Dolayisiyla egitimcilerin gorevi de geleneksel doneme gore farkWa~maktadlr. Zek:i, kendine uygun ortam buldugunda geli~tigine ve yiiksek performans gosterdigine gore egitimcilerin her bir zeka alaninl destekleyecek ~ekilde, egitim ortanu ve egitim materyalini haz1rlamak ve ogrenciye rehberlik etmek durumundadlrlar.

i~te 60'h yillann sonunda beyinde bilgin.i.n i~lenme sfueci, beyin hiicresinin yap1s1 ve i~levleri, serebral korteks iizerindeki ara~mmalarm egitim alanma uyarlanmas1 neticesinde zihin haritalar1 1970'li yillarda ozel bir not alma teknigi olarak bir matematikc;i, psikolog ve beyin ara~tumaas1 clan Tony Buzan tarafi.ndan geli~tirilmi~tir.25 Fakat klsa bir sfue sonra zihin haritalan not alma teknigi olmas101n yan10da bilginin

22 Gardner "zelci alaru" olarak tanunladtgt zeka c;:e~itlerini, sozel/ dil zeka, mannk/matematik zeka, gorsel/uzamsal zeka, bedensel/devim duyumsal zeka, mi.izik/ritim zelci, sosyal/ki~ileraraSJ zeka, ki§isel zeka, doga-varolu§sal zeka olmak iizere sekiz alandan bahsetmektedir.

n Siinbiil, 2007, s.171. 24 Miinir Ankan, Nitelikli in san, Bilge Yaymc:ili.k, istanbul, 2002, s. 183-184.

:o Buzan ve Buzan, 2012, s.10.

so

gorsel sunumuna i.mlcin veren gorse! bir egitim materyali olaiak ogrenme-6gretme si.irecinde i§levsel bir aras: oldugu kabul edilmi§tir.

III. Zihin Haritas1 Nedir

Zihin Haritas1, ingilizce "mind map" ifadesinin kar§iligt olarak kullamlmaktad!r. Fakat ulusal literati.ire s:evrilirken farkJ.J.hklar O.t;taya s:lkmakta26 zihin haritaslllin kar§illgt olarak "bellek haritas1", "akll haritast", ''beyin haritast", "anlam haritas1" ve "fi.kir haritast" gibi farkh ifadelerin kullaruldlgt goriilmektedir.27

Bu alandaki literati.ir incelendiginde zihin haritaslllin birs:ok taru.nurun yapildlgt goriilmektedir.

Novak'a gore, zihin haritalama teknigi, ogrencilerin anlamh ogrenmelerinin iskeletini olu§turmak is:in bir yol olarak tavsiye edilen grafiksel bir gosterim §eklidir.28 Nast'a gore ise anahtar kelimeler ve resimlerle dii~iinceleri organize etmenin ve not almarun bir yolu olup; bilgi y:tgtnlanru bir lcigtt 6zerine ozetleme teknigidir. 29 Bir ba~ka tannna gore zihin haritas1, anahtar sozciik ve imgelerin birbiriyle birle~mesiyle zihinde meydana gelen dogal si.ireci, kagtt iizerinde siirdiirme teknigidir.30

Ba§ka bir ifade ile gorsellerin yaztyla birlikte k:ulla.ruldlgt anlam kurma tekniklerinden biridir.31

26 Giilnur Aydm, Zihin Harilalallla Teknijjnin Dinlmmi Anlaiii'!J'O Etkisi, Atatiirk 'Oniversitesi Sosyal Bilimler Enstiriisu, Bastlmanu~ YL Tezi, Erzurum, 2009, s. 32

27 Gillhan Y.tlmaz, t:;okg~nler KomtJI/1/IIn ilkb'grelitll 7. SmifOgrencilerine Vee D!Jagrallllan ve Zihin Haritalan Kmla111larak OgretiiJii, Kastamonu Oniversitesi Fen Bilirnleri Enstiriisii, Bas.tlmanu~ YL Tezi, Kastamonu, 2012, s. 6.

28 Joseph D. Novak, Leaming Creating and Using KnoJPiedge: Concept 1\llaps as Facilitative Tools in Schools and Corporations. Manwab, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Inc. 1998. (Akt. Suphi Onder Biiriiner, Ac;Uar ve O~nler Konusunun ilkogreti.m 7. S111.1f Ogrencilerine Vee Diyagramlan ve Zihin Haritalan Kullarularak Ogretimi, Ball.kesir 'Oniversitesi Fen Bilimleri Enstiriisii Bas.tlmanu~ YL Tezi, Bahkesir, 2006, s. 20)

29 Jamie Nast, Idea Mapping: H01v to Access Yo11r Hidden Brain Po111er, Leam Faster, RellleiJiber 1\llore and Achieve S11ccess in B11.riness, John Wiley&Sons, Inc., New Jersey, 2006, s. 8.

30 lVlichael J. Gelb, DiiJiinlllenin Tat// Zatl/am, Arion Yaymevi, istanbul.2002, s. 87 31 Hayati Akyol, Tiirkfe Ogretim Ybilfe1111en~ Kok Yaymcilik, Ankara. 2006, s. 45.

Bir OgretiJJJ iv[atei)'O!i 0/arak Zihin Hmitalan 51

Zihin haritas1 tekniginin mucidi saylian Tony Buzan ise zihin haritasilll, anahtar sozciikler ve anahtar goriinti.iler kullanarak genelde lcigtt iizerinde bilgi saklama, diizenleme ve onem sttasma gore orga.nize etme teknigi32 olarak tarum.lamaktadlr.

Bahm, Evrekli ve Aydm'a gore zihin haritalama, bireylerin merkez bir kavram ya da di.i~iinceye ili~kin sahip olduklan kavram ve di.i~iinceleri ili$1cilendirmelerini ve resim, ifade, ~ekil, bi.iyiikli.ik, renk unsurlar1n1n kul.lanuru sayesinde sol beynin yaru s1ra sag beynin de aktif olarak kullanilmas1n1 saglayan beyin temelli etkili bir gorsel tekniktir. 33

Yapilan farkh tanimlardan hareketle zihin haritas1; "anahtar kelimelerin, renkler, resimler ve simgelerle desteklendigi, fi.k.irler ve kavramlar arasmda baglantilar kutarak eski ve yeni bilgilerin ozi.imsenmesinde beyni bir bi.itiin olarak k:ullanmaYI ama~layan, yarattciligtn temel almdigt bir teknik"34 olarak tarumlanabilir. Ba~ka bir ifade ile zihin haritalanru; di.i§i.inceler ve kavramlar arasmda baglanttlar kurmak suretiyle anlama ve hatttlamaYI kolayla~tirmak, bilginin nasil kullanlidigtru gostermek i~in, anahtar kelimeler, gorseller ve renkler yardmuyla beynin bir bi.itiin olarak (sag ve sol beyin) ogretme-ogrenme si.irecine dahil edildigi, yarattciligtn on planda oldugu beyin temelli etkili grafiksel bir materyal olarak a~lklamak mi.imki.indi.ir.

Buraya alman baz1 tanimlardan da anla~Ildigt gibi zihin haritalar1n1n iizerinde uzla~Ilml~ tek bir tanlmlndan bahsetmek mi.imkiin degildir. Fakat bi.itiin bu tanimlardan da yola ~Ikarak zihin haritalatlnln olmazsa olmaz1 diyebilecegimiz i.i~ temel unsurun bulundugu soylenebilir. Bunlar anahtar sozciikler, imge ve renlcler olarak sayilabilir.

Yukandaki tarumlan ortaya koyduktan soma, bu durumun daha iyi anla~Ilmas1 i<;in, zihin haritalannm kavram haritalarmdan farkh bir materyal oldugunun da ifade edilmesi ve bu farkhhklarm ortaya konmas1

32 Tony Buzan, A.kJI Han"talan: Yaratzethj,uuz Harekete Gepni1 ue HqyatliiiZJ Doniiftiiliin, Boyut YaYJ.Olan, istanbul, 2009, s. 12.

33 Giiliz Aydm, Ali Giinay Balrm, Ertug Evrekli, "The Use of Mind Maps and The Theory of Multiple Intelligences in The Science Instruction", Dokuz Eyliil U11iuersitesi Bttca Egitim Fakiiltesi Dergisi, 21, 2007, s. 76.

34 Ay§egill ~eyihoglu, Yavuz Akba§, Ayr:;a Kartal, Uygllla111a Omekled ile Cografya Ej,itim:inde K.aura111 ue Zihi11 Han"talan, Pegem Akademi yaymlan,. Ankara, 2012, s. 62.

52 Hilmi TORKYILMAZ

gerekmektedir. Zira birc;ok ki§i zihin haritalanru, daha yaygtn kullarulan ve popiiler olan kayram haritalan33 ile kan§tu:dl~ goriilmektedir.36

IV. Zihin Haritasuun Kavram H aritasmdan Faddan

Zihin haritalan ile kavram haritalar1 birbirlerine baz1 ·noktalardan benzemelerine ragmen bu iki materyal arasmda tarumlart, olu§turulma bic;imler.i, okurna yonii, kullarulan gorsel arac;lar, i§levleri gibi baz1 yonlerden fark.lillklan bulunmaktadlr.37

Kavram haritas1, kavramlar arasmdaki ili§kileri c;apraz ve dogrusal baglarla ac;1klayan hiyerar§ik bir diyagram olarak tarum.larurken, 38 zihin haritas1 ise anahtar kelimeler, renkler, resimler ve simgelerle desteklenen, fikirler ve kavramlar arasmda baglantl kurmaya yarayan resim merkezli dogrusal olmayan grafiksel bir diyagram olarak tarumlanmaktadlr. 39

Kavram haritasmda temel kavrarn tepeye yazilir, alt kavramlar ise a§a~ya dogru eklenir. Kavramlar kutular ic;inde gosterilir. Kavramlar arasmdaki ili§kiler de oklar ve oklarm iizerine yazllan notlarla gosterilerek olu§turulur.40 Zihin haritasmda ise ana konu merkeze yerle§tirilir. Bu konu ile ilgili ba§hklar dallar §eklinde yanlara eklenir, dallarm iizerine de

3~ Kavram haritalan,Joseph D. Novak ve D. Bob Govin'in 1984 yilinda kaleme ald.Jgt "Learning How to Learn" adh eserle ilk olarak ilk olarak taruo.lmJ~ ve boylece egitim sahasma girmi~tir. (Astrid Brinkmann, "Graphical Knowledge Display-J'vlind Mapping and Concept Mapping as Efficient Tools in Mathematics Education", Math111atics Education &wieu, No 16, April 2003, s. 42.)

36 Buzan ve Buzan, 2012, s.71; ~eyihoglu, Akba~, Kartal, 2012, s. 87.

37 Martin Eppler. "A Comparision Between Concept Maps, J'vlind Maps, Conceptual Diagrams and Visual Metaphors as Complementary Tools for Knowledge Construction and Sharing", l1if0n11ation Visualization, 5(1), USA, 2006, s. 203; John W. Budd, ''i\llind Maps As Oassroom Exercises", The ]o11ma/ of Economic Ed11cation, 35:1, 2004, s. 43-44.

38 Joseph D. Novak ve D. Bob Govin, Leaming H01v to Leam, Cambridge Universt:y Press, United States of America, (Akt. Nurdan Kalayc1, "iki Boyutlu Gorse! Ogrenme ve Ogretme A.ra9an", Ogretim teknolojileri ve Materyal Geli~rinne, Nobel Ya}'Ullan., s. 72.)

39 Eppler, 2006, s. 203; Gelb, 2002, s. 95; Buzan ve Buzan, 2012, s.31 -33.

40 Cerna! Tosun, Recai Dogan, Din J(ji/liirii ue Ablak Bilgisi Ogretiminde KLrura!IJ Haritalan, PegemA Yaymlan, Ankara 2005, s. 9-12; ~eyihoglu, Akba~, Kartal, 2012, s. 35.

Bir Ogretim Mateo•ali 0/arak Zihi11 Ha~italan 53

a<_;:tklaylcl ifadeler yazll.rnak suretiyle renkler, anahtar sozciikler ve imgeler kullarularak olu$turulur. 41

Olu$turulma bi<;imi farkh olmas1 sebebiyle okuma yonii a<;1smdan da kavram haritas1 ve zihin haritast arasmda farklar vard!r. Kavram haritas1 yukandan a$a~ya dogru okunurken zihin haritas1 merkezden d1$arlya dogru ok:unmaktad!r. Kavram haritasmda gorse! ara<; olarak kutu/balon ve oklar kullarultrken zihin haritasmda merkezi halon, renklendirilmi$ dallar, imgeler kullarultr. 42

i$levleri a<;.~smdan da birtaklm farkhltklar bulunmaktad!r.

Kavram haritalarmda ogrenci yalruzca ogrencligi kavranun tarumma veya diger kavramlarla arasmdaki ili~kilere yogunla$maktad!r. Zihin haritalarmda ise ogrencinin temel konu/kavramla diger kavramlar ve fikirler arasmda baglanu kurmas1n1n yarunda haurlamas1ru kolayla$tlracak $ekilde sembol, simge ve anahtar sozci.ikler kullanmas1 ogrenmeyi daha etkili hale getirmektedir. Aynca zihin haritalarmda ogrenci renkli k.alemler kullanarak beynin sag lobunu da devreye sokmaktad!r. Boylece beynin her iki lobu birbiriyle ili$ki i<;erisin& <;all$arak, daha k.al!e1 bir ogrenmenin saglanmasmda zihin haritast kavram haritasma gore daha i$levsel olmaktad!r. 43 Ba$ka bir ifade ile zihin haritalart, ogrencileri resim, $ekil, kod ve renkleri kullanmaya yonlendirmesi sebebiyle ogrencilerin yaratlClhk kanallarma hitap etmektedir. Kavram haritalarmda ise resim ve renklerin kullm daha s1n1rh oldugundan ogrencilerin yaraucilik. kanallarma hitap etmesi zihin haritalarma gore daha s1n1rh kalmaktad!r.

Bunlarm yanmda zihin haritalarmda konuya ili~kin ana konunun/kavranun ka~d1n merkezinde olmas1, alt kavramlarm klvnmll <;izgilerle yaytlmasl, her klvnmll <;izginin iizerine bir anahtar sozcugun yazlimas1 ve a<;lk bir yap1ya sahip olmast sebebiyle zihin haritas1

4t Eppler, 2006, s. 203; Buzan ve Buzan, 2012, s.61 -64; Gelb, 2002,s. 95 42 Eppler, 2006, s. 203; Tosun, Dogan, 2005, s. 9-12; ~eyihoglu, Akba~, Kartal, 2012,

s. 35.

43 Eppler, 2006, s. 203,206; Budd, 2004, s. 44; Buzan ve. Buzan, 2012, s .. 61 -68.; Astrid Brinkmann, "Graphical Knowledge Display-Mind Mapping and Concept Mapping as Efficient Tools .in Mathematics Education", Mothlllofiu Education Rewiev, No 16, April 2003, s. 36.

54 Hilmi TDRKYILMAZ

ogrencinin fikir fueti.mine kavram haritasma gore daha fazla fusat sundugu soylenebilir.

V. Zihin Haritalanrun Yapt.hst

Zihin haritalanrun olu§turulmasmda d.ikkat edilmesi gereken baz1 noktalar bulunmaktad.u:. Oncelikle zihin haritalan belli bir s1raya gore ve §U kurallar takip edilerek olu§turulmahd.tr. 44

- Bo§ bir sayfa yatay bir pozisyonda tutularak i§e ba§larur. Y arat1c1 dii§iincenin sag~abilmesi l<;Jn, lcigtdm merkezinden ba§lanmahd.tr. Kag;tdm iist klsmmdan ba§lamak dii§iincenin klstdanmasma sebep olabilir.

- Sayfanm merkezine zihin haritasillill konusunu ifade eden resim veya simge yerle§tirilir. Eger resmin kullarulmas1 uygun goriilmiiyorsa konuya uygun iyi se<;ilmi§ anahtar bir sozciik de yaZllabilir. Merkezden yapilan bu ba§langt<; beynin her yone dogru ozgfuce dii§iinmesine imkan saglar.

"'" Merkezden s;evreye dogru dallar s;izilir. c;izgiler iizerine dogrudan ana fi.kirleri ifade eden anahtar sozciikler yaZlllr. Dallarm s1ras1 onemli degildir ancak konunun anla§!lmasl ·a<;lSlndan belli bir s1raya gereksinim varsa dallar saat yelkovaru yoniinde olabilir hatta numaralandwlabilir. Miimkiinse her dala anahtar bir sozciik yazilir. Anahtar sozciikler hat:Irlama kiil<;eleridir bu anlamda ciimle ve paragraflardan daha kolay hat:Irlanabilir.

- Ana dallardan ba§layarak alt dallar <;izilir. Burada onemli olan diiz <;izgiler yerine, klvnml.t dallar kullarulmastdlr. Buzan'a gore bu ktvnmh dallar beynin <;ah§ma tarzma paralellik gosterirler. c;iinkii beyin bilgiyi diiz yapilar kullanarak degil esnek bir yap1da i§lemektedir. Beyin bir dii§iinceden diger dii§iinceye dogrudan ula§madtgt i<;in diiz <;izgiler beyne s.tkta gelebilir. Dolaytslyla aga<;

44 Buzan ve Buzan, 2012, s.67-69; Gelb, 2002, s. 95-97; Brinkmann, 2003 s. 36-37; ~eyihoglu, Akba~, Kartal, 2012, s. 68-70.

Bir OgretiiJI Matef)•ali 0/arak Zihin Ha~italan 55

dallan gibi klvnmlar hem daha fazla ilgi c;ekmekte hem de goze daha ho§ gelmektedir.

Zihin haritaslOl.!l tamanunda renkler kul.larultr. qu.nki.i refikler beyoin sag lobu.nu.n etkin olarak <;:ah§masw ve dii§iincelerin daha iyi hatJ.rla.nmasw saglar. ·

Her dalda dii§iinceyi ifade eden bir anahtar kelime kullaruhr. D ii§iinceler diiz yaz1 bi<;:iminde yaztlchgmda, bu.nlan beyni.n ili§ki.lendirmesi zordur. Fakat dikkat c;ekici bir anahtar sozciik beyni harekete gec;irebilir ve bu sayede o kelimeye ili§kin dii§iince hat:1rlanabilir. Her anahtar sozciik ili§ki.li oldugu ifadeyi temsil edecek bic;imde sec;ilmelidir.

Sayfarun her yerinde imgeler kullarul.u:. Merkez imgede oldugu gibi, her imge binlerce kelimeyi ifadelendirir; bilgini.n hatl!lanmastru kolayla§tlnr ve yaratlclligt arttJ.nr.

- Resimler, taslaklar semboller eklenmelidir. Omegi.n kii<;iik oklar, geometrik. figiirler iinlem i§aretleri, soru i§aretleri vb.. burilar zihin haritasw en iyi §eki.lde tarumlayan sembollerdir.

VI. Zihin Haritalanmn DKAB Ogretim Siireci.ndeki Amas; ve i§levleri

Yukanda da ifade edildigi gibi DKAB dersi ogretim programlariru, egitimdeki soz konusu kuram ve yakla§unlardan bagunstz dii§iinmek miimkiin degildir. Bu anlamda DKAB ogretim progra.rru haz.trlarurken c;agda§ yakla§liDlariD · temele allllchgt goriilmektedir. Programda ogrenciyi, ogrenme ve bilgi iiretme siirec;lerinde etkin lalan yapt.lanchrmacl yakla§lffi, c;oklu zelci, ogrenci merkezli ogrenme gibi yakla§rmlar dikkate a.lmnu§tu:. Bu.nu.n yaru.nda programda aktif ogrenme, i§birligine dayah ogren.me, bagunstz ogrenme, ogren.meyi ogrenme, sll11f: ch§IDda egitim, bireysel fakliliklara duyarlt egiti.m gibi s:e§itli uygulama ve yakla§unlara ag;trltk verildigi goriilmektedir. Aynca her ogrenciye ula§abilmek i<;in ogrenme-ogretme yontem ve teknilderindeki s:e§itlilik dikkate ahnmt§tl!.45

45 ilkogreli!IJ Di11 KiWirii ve Ahlak Bilgisi Der.ri (4, 5, 6, 7 ve 8. Smiflar) OgretiiJI Progra111t ve l.VIavll~t, s. 9-12; OrtaiJgretiiJI Dill l.V7/tiirii ve Ahlale BilgiJi Der.ri (9, 10, 11 ve 12. Smiflar) Ogreti!JI Programt, s. 10-13.

... ·

56

pKAB ogretim prograrrurun sozkonusu ozellikleri baglai:nda dii§iinilldugunde zihin haritas1 tekniginin veya materyal.irlln egitim ogretim siirecinde nasll bir i§lev gordiigunii anlayabilmek is;in ogrenme kuram ve yakla§rmlan as;lSlndan degerlendirmek yani ogrenmenin nasll gers;ekle§tigine bakmak gerekmektedir.

Y apuandtrct kurama gore bilgi pasif bir §ekilde degil aktif bir §ekilde bireyin kendisi tarafindan ve algllama yoluyla olu§turulur. Algllamarun amaa ki§inin kendi diinyas1n1 organize etmesidir. Buna goFe bilgi etkin bir bis;imde bireyin zihninde yapuandtrllmakta ve anlamlandtrilmaktadtr. Kisaca yapuandtrmact yakla§rmda odak, algllama ve bireydir.46 Dolaytstyla yapllandtrmaa yakla§nna got;e ogrenme, bireyin dl§ c;:evreden aldlgt olgu, olay ya da kavramlan, bireyin kendi diinyasmda (beyrundeki zihinsel i§lemler sonucu) ic;:selle§tirmesi ve anlamlandlrmas1 olaytdtr. Bu anlamda zihin haritalan bireyin ogrendiklerini beyninde i§ledikten sonra kendi ifadeleri ile kagtda dokmesini ifade ettiginden, bu kurama gore zihin haritalannm uygun bir materyal oldugu soylenebilir .

Ge~talt kuramma gore birey biitiinii parc;:alara ayn~ti.rarak degil, anlamll, orgiitlenmi§, biitiinler halinde algllar. Daha sonra biitiin ve parc;:alan arasmdaki ili§kileri ke~feder. Ba~ka bir ifade ile insanlar gordiiklerini bir biitiin olarak algllarlar. Biitiinii olu~turan pars;alarm aralarmdaki ili~kileri ke~fetmek bu algllamada son derece onemlidir. 47 i§te bu ke~fetmeyi saglamak is;in knllantlan arac;:lardan birisi de zihin haritalardtr. Zihin haritalarmda, ogrenen o konuyla ili~kili tiim bildiklerini kagtda doker. Soz konusu haritada bilgiler ve bu bilgiler arasmdaki ili§kiler bir biitiin olarak ortaya konur.48

Ausubel tarafi.ndan geli§tirilen anlamll ogrenme yakla~uruna gore ise ogrenme; bireyin sahip oldugu kavramlar ve onermeler ile yeni

46 Fitnat Koseoglu, Nusret Kavak, "Fen Ogretiminde Yaptlanchno Yalda~1m", Gazj Egitim Fakiiltesi Dergisi, Cilt 21, Sa}'l1, Ankara 2001, s. 144.

47 Binnur Ye~ilyaprak ve Digerleri, Gelipm ve Ogrenme Psikolojisi, PegemA Ya}'lDcilik, Ankara, 2002, s. 223; Veysel Sonmez, Ogrelim jJke ve Yiinlemleri, 3. Basla, Aru Ya}'lD!an, Ankara, 2009, s. 89-90.

48 Nurdan Kalayo, "ilci Boyudu Gorse! Ogrenme ve Ogretme Ara~lan", Ogretitll Teknolojileri ve Materyal Ge/iflimJe (Ed. H. ibrahim Y altn), 26. Basla, Nobel Ya}'lD!an, Ankara, 2014, s. 71.

Bir Ogretim Matel)'ali 0/arak Zihin Harita/an 57

bilgileri ili~kilenclirerek bilgiyi olu~turmast olarak tarumlanmaktadtr. DolaylSlyla anlamh ogrenmenin gen;ekle~ebilmesi ic;:in kavramlar ve bilgiler arastndaki ili~kilerin k:urulabilmesi gerekmekteclir.49 Ogrenciler ic;:in yeni olan konulartn ogrenilmesinde ornekler, ~emalar, haritalar, tablolar, gorsel uyanctlar gibi on. orgiitleyiciler (advace organizer)kulla.rulmas1 gerekmekteclir.50 Ausubel'e gore on orgiitleyiciler ayru zamanda daha sonra ogrenilecek bilgileri daha anlamh hale getirirler. Bunlar yeni bilgilerin anlaml1 olarak yerle~tirilecegi bir c;:erc;:eve de haZl!larru~ olurlar. Eski bilgiler ile yeni bilgiler arasmda bir koprii gorevi goriirler. Anlamh ogrenmenin gerc;:ekle~ebilmesi ic;:in yeni bilgilerle on bilgilerin ili~kilendirilebilmesi ve biitii.nle~ebilmesi son derece onemliclir. 51

Bu anlamda Ausubel, yeni bilgi ile mevcut bilginin on orgiitleyiciler kullantlarak ili~kilendirildigini ifade etmi~tir. Yeni ogrenilen bir bilginin bireyin hafi.zasmda daha uzun siire kalabilmesi I<;tn zihinde yaptlandmlmasi, onceden zihinde var olan bilgilerle ili~kilenclirilmesi

'gerekmekteclir. Aksi takclirde bilgi birey tarafmdan ezberlenecek, klsa bir siire sonra da unutulacakt:Ir.

Ogrencinin konuya ilgisinin c;:ekilmedigi, merakunn uyandmlmad1~ ve konunun zevkli ve eglenceli hale getirilmedigi "ogrenme-ogretme siirec;:lerinin" ba~ansiZ kalmas1 muhtemeldir. <:;iinkii <;e~itli ogrenme kanallartndan bireye ula~an bilgiler verilen onem derecesine gore kaydolmaktadtr. Bireyin merak ve ilgi duymaillgi, onemse~t:di@; klsacasl duygulanrun hareketlenmedigi olaylarla gelen bilgiler fazla kal!c1 olmad1~ dii~iiniilmekteclir

Ausubel'in anlamh ogrenme kurarru ac;:tstndan zihin haritalan ele almd1gmda bireyin sahip oldugu bilgileri yeni ogrendigi bilgiler ile ili~kilenclirerek bilgiyi gorse! bir grafik olarak ka~da doktiigiinden, ~ema, harita vb. gorse! uyanctlartn anlaml.l ogrenmede son derece onemli oldugundan zihin haritalanrun soz konusu kuram c;:erc;:evesinde onemli bir ogretim materyali oldugu soylenebilir. .

49 Basri Atasoy, Fen Ogrenimi ve OgretitJJi, Giindii.z Yaymlan, Ankara, 2002, s. 162.

so Kalayo, 2014, s. 71.

St Arife inci Kurt (Korkmaz), An/ai)J/t Ogreni)Je Yak/ap111111a Dq)'ah Bilgisqyar Destek/i 7. Smif Fm Bilgisi Dersi ~cin Hat~rlallall Bir Ders Yat~lumnm Ogmmleri11 Akadei)Jik BaJanlanlla ve K.a/mltj,a Etkisi, <:;:ukurova Oniversitesi, Sos. Bil. Ens. Bilgisayar ve Ogretim Teknolojileri Egitimi ABD, Bastlmanu~ YL Tezi, Adana 2006, s. 26.

58 Hilmi TORKYILMAZ

Kisaca ifade etmek gerekirse yapllan "ogrenrne" tarumlan ve zihin ha.ritalanrun .tarurolan goz onilnde bulunduruldugunda, soz konusu materyalin hem ge~taltc;:i kurama hem yapllandumaCl kurama, hem de aolamh ogrenrne kuranuna gore etkili bir teknik oldugu soylenebilir.

Bunun yarunda zihin ha.ritalanna ogretimdeki yeni yonelim ve yakla~J..ml.a.r c;:erc;:evesinden baklld.tgmda da onernli bir egitim materyali oldugu goriilmektedir. Giri~te de ifade edildigi gibi endiistri devriminin bir sonucu ola.rak, ihtiyac;: duyulan insan giiciinii yeti~tirmek ic;:in, egitim . alarunda fen, matematik, mantlk gibi bilimler on plana c;:tkrru~, dolaylSlyla ogrencinin ba~an degerlencfumesi de bu c;:erc;:eve de ~ekillenmi§tir. Egitim sisteminde, matematiksel ve mantlksal olan yani beynin sol lobuna ait yetene!Perini degerlendiren bir olc;:me ve degerlendirme sisterni uygulanrru~, beynin hayal giici.i, ritm, §ekil ve yaratl.Cl dii§ilnme gibi ozelliklerine sahip sag lob fonksiyonlan degerlendirilmemi§tir. DolaYJ.Slyla fen ve matematik gibi alanlann d.t§mda ba§a.tiD olan ogrenciler ba§atlSlZ saYJ.lrm~la.rd!r. 52 Son YJ.lla.rda bu durumu ele§tiren bir c;:ok yeni yonelim ve yakla~lmla.r ortaya c;:lkrm~tlr. i~te zihin haritalan, ogretimdeki yeni yakla~lmla.rdan olan c;:oklu zeka yakla~uruna, yaplland.trmacl ogrenrne yakla~uruna, beyin temelli ogrenme, etkin ogrenme, ya.rattahk gibi yeni yakla~lmla.ra uygun bir egitim ve degerlendirme ortarru hazlrlamaktad.tr. Bu anlamda degi~ik zeka tiiderini destekleyen bir teknik ola.rak egitimde onemli bir i§leve sahip oldugu soylenebilir.

Son yillarda geli~en teknoloji ve teknolojik uygulamala.r ile birlikte ogretim modelleri, ogretim teknikleri, ogretim materyalleri ve ders ic;:erikleri de yeni bir anlaYJ.~ ic;:erisine girmektedir. Bireylerin bilginin pasif ahc1s1 ola.rak yer ald.tgt egitim modelleri, egitim yontem ve tekniklerinin yerine a.rt1k bireyin bilgi olu§turma siirecinde aktif ola.rak yer alrugt ve bilgiyi anlamland.tra.rak kallcl ogrenmenin olu§tugu ogretim modelleri tercih edilmektedir. Bu anlamda zihin haritala.rt degerlendirildiginde soz konusu materyal sayesinde ogrencinin bizzat aktif oldugu ve bilgiyi degi~ik gorsel §ekillerle anlamland!rd.tgt ve ic;:selle~tirdigi goriilmektedir.

52 John T. Bruer, Education and the Brain: A Bridge too Far, Educational Researcher, Vol. 26, No 8, 1997, s. 4, 5.

Bir Ogretim Male!J•ali 0/arak Zihin Harita/an 59

Yukanda da ifade edildigi gibi zihin haritalan genel olarak i.ki boyutlu bir dUzlemde ogrencileri.n sahip olduklan g6rii§, dii§iince, kavramlar ile bnnlar arasmdaki ili§kilerin renk, s;elcil, resim gibi ifadelerle birlikte kullarununa dayanan bir tekniktir. Boylelikle zihin haritalar1 bilgi ve dii~iincelerin gorsel sunumunu saglamakta ve ayru zamanda ~ekil, anahtar sozci.ik ve imge kullarurru yard.uruyla lcigu diizenine aktanlan bilgilerin daha sonra yeniden hattrlanmaslill da kolayla~ttrmakta onemli bir ogretim materyali oldugu dii~iinillmektedir.

Bilindigi gibi gorsel ogrenme arac;lao, ogrenme ve ogretme siirecini daha zevkli ve daha etkili bir hale getirmek amaoyla egitimde kullamlmas1 tercih edilmektedir. Bir ogretmen egitim ogretim siirecinde ogrencilerin ne kadar fazla saytda duyusuna hitap ederse o oranda etkili ve kaho bir ogretim saglarm~ olur. Zira herhangi bir birey gordiiklerinin %75'ini, i~ittiklerinin %13'iinii dokunduklaruun %6's1n1, koklad!klarlilln %3'iinii tattiklarlilln da %3'iinii ogrenirler. 53 Bu anlamda zihin haritalan bireyin birden fazla duyu organma hitap ettiginden hem daha kal!c1 ogrenmeyi saglayacak. hem de 6grenme-6gretme siireci daha zevkli ha!e gelecektir.

insan beyni bilgisayar gibi dogrusal ve sttah bir bis;imde dii§iinmez, c;ok yonlii yayllan bis;imde dii~ii.niir. Bir zihin haritas1 olu§turulurken temeldeki dii§iincenin c;agn~ttrdJgt diger dii§iinceler yeni dallar olu~turur ki beynimiz de ayru ~eklide c;ah~1r. 54 Bu baglamda her ya§tan ogrentiler; zihin haritalama yoluyla c;al!~mayJ. daha hlzll, daha kolay ve eglenceli kllabilirler. Bu anlamda zihin haritalm; kitap ve derslerde anlatJ.lanlan, insan beyninin i~leyi~ tarzma uygun bir bi<;imde birle~tirip daha sonra hattrlanmaslill saglayan55 bir materyal oldugu soylenebilir.

53 Leyla Kii~iikahmet, Ogretimde Planlama ve Degerlendirme, 12. Bask!, Nobel Yaymlan., Ankara, 2001, s. 43.

~ Buzan ve Buzan, 2012, s. 12.

55 Gelb, 2002, s. 134.

60 Hil!ni TORKYILMAZ

~ekill : Beyin hiicresi (noron) ~ekil 2: Zihi.n haritast

~elcil 3: Beyin hiicreleri ile zihin haritast arasmdaki benzerlik

Aynca ogrenciler zihi.n haritas1 hazlrlarken, kavramlar arasmdaki ili~kilerln ozelliklerini dii~iiniirler. Boylece haritasuu hazrrlad!gt kavrama ili~kin yeterli bilgiye sahip olup olmadJ.k.larlll.1 gorerek kavra.au ve kavramlar arasl ili~kileri ogrenmeye yonelik planlar yaparlar. 56

Zihi.n haritalan yaraucilik yetenegi.n.i geli~mesine katkl saglar.57

Ayru zamanda zihi.n haritalama, bireylerin zihlnsel ozgiirliigiinii arurmayt amas:lar. Asllnda gers:ek zihinsel ozgiirlii.k. diizensizlikten diizen yaratabilme yetenegidir. Zihi.n haritalama tam olarak buna yardun eder. Zihin haritalama, hem ormaru hem de agas:Jan gormeyi kolayla~t1tan, mantlk ve imgelerni kayna~tltan bir tekniktir. 58 Y ani zihin haritalama hem biitiiniin hem de pars:arun algllarup kavranmasllli kolayla~trrarak merkezi kavram ve ana dallardaki fikirler arasmda daha once his: fark edilemeyen ili~kileri gormeye yardunc1 olux. <;iinkii birbiriyle ili~kilendirilmi~, sUllflanrm~ bilgiler, dagtruk ya da karma~lk bilgilere gore daha kolay anla~ll1t ve hatlrlarurlar. Aynca zihin haritalan ogrencinin zihninde bilglnin somut ve gorse! olarak diizenlenmesini ve anlamll ogrenmesini

56 Ozcan Demirel, E!jti11Jde Yeni Yoneli111ler, Pegem A Yayuuan Ankara, 2005 s. 138.

57 Eppler, 2006, s. 206. 58 Gelb, 2002, s. 88.

Bir Ogretim Materyali 0/arak Zihiu Hatita/an 61

saglar, bilgi biriki.rnlerini organize ederek onceki varolan bilgilerle ili~kilendirerek aytrt etme konusunda bececilerini geli~tirir.

Bunlann yarunda z.ihin haritalama, beyn.in potansiyeline daha kolay eri~meyi saglar. Daha az zamanda, daha hlzh bir bi<;irnde daha c;ok :fikir iiretmeye fusat verir.59 Aynca, zihin haritas1ndaki tiim dii~iinceler birbiriyle ili~kili oldugundan beynin anlama ve irngeleme yetisi geli~ir. 60

Zihin haritalan hem ogretmen hem de ogrenciler tarafindan kullarulabilen bilgiyi sunma, saklama ve hat!.clamay:t. luzlandu:ma vb. i§lemleri ustahkla ve slkllmadan yapabilme becerisini kazandu:acak neticede ise degi§ik baglant:Jlann kurulmas1na yard.un edeceginden etkili ve kahcl bir ogrenme saglan.m.I§ olacakt:u:.61

Biitiin bunlann yarunda zihin haritalama tekniginin egitim ogretim siirecindeki belki de en biiyiik i§levi ve avantaj1; bireysel ifadeyi giic;lendirerek, dii§iinmeyi, c;all§may:t ve problem c;ozmeyi zevkli hale getirmesidir. 62

K1saca zihin haritalan egitim ogretim siirecinde bu materyali etkjn kullanan bir ogrencinin;

1) Daha fazla yarattc1 olmas1na,

2) Zaman tasarrufu saglamasma,

3) Problemleri kolayca c;ozmesine,

4) Konsantre olmas1na,

5) Dii§iincelerini organize etmesine ve ac;:tklayabilmesine,

6) S1navlardan iyi nodar almasma,

7) Daha iyi §ekilde hattrlamas1na,

8) Daha lu.zh. ve etkili §ekilde c;all§masiDa,

9) Kolay §ekilde c;all~ma yapmasma,

59 Gelb, 2002, s. 111

60 B112ao ve Buzan, 2012, s. 12.

61 Budd, 2004, s. 41-42.

62 Gelb, 2002, s. 112.

62 Hi1rlli TORKYIL:tvlAZ

1 0) ~<onuyu biitiio halinde gormesine,

11) Daha iyi ileti§irn kurmasma yard.tm eder.63

VII. Zihin HaritaslDlJl S1n1rhhklan

Egitim ogretim siirecinde etkili bin;ok i~levi olan zihin haritalarl11111 elbette bir takun sJ.rUrlJ.hldan ya da dezavantajlan · da bulunmaktadt.r. Bunlar10 bilincinde olmak ve egiti.m ogretim siirecinde . uygularken bu noktalara dikkat etmek zihin haritalanru daha fayda.l! hale getirecektir.

Oncelikle zihin haritalannm bireysel tasarunlar oldugu unutulmama.l!dt.r. Y apJ.I.an zihin haritas1, sJ.Olf atmosferine, yapan ki§inin gec;:rni~ ya~antlsma ve deneyimlerine gore §ekil almaktadt.r. DolaylSlyla her birey kendi zihninde yap.tlandt.rdlgt bilgileri l.cigtt iizerine aktaracagtndan ayru konuda, farkh zihin haritalar1 ortaya c;:tkmaktadt.r. Bunun yarunda ogrencilerin ozel durumlarr da son derece onernlidir. Eger orgenciler, yaratlciliktan uzak ve alg.tlama engellerine sahiplerse, ogretmenler ic;:in zihin haritalama teknigini sunmak, ogrenciler ic;:in ise kavramak zaman kaybma yol ac;:abilir. 64

Iyi ~ekilde diizenlenrni§ ve stralanrm~ olmasma ragmen, zihin haritas1 hazen kan§tk goriilebilir. Bu yonu goz oniinde bulunduruldugunda zihin haritasmda gosterilen ili§kilerin dogru anla~llmas1, kullarulan anahtar kelimelerin dogru ili§kilendirilmesine baglldt.r. 65

Bir zihin haritasr ic;:inde, her bir ana dal alt dallanyla karma~tk bir biitiio olu~turur. Tek yonler arasmdaki baglantllar haritarun ac;:tkllgtru artt1tmak ic;:in c;:izilmez. Sonuc;:ta, harita ic;:indeki ili~kiler tamamlanmarnl§ gibi anla§.tlabilir. 66

63 ?-"ony Buzan, Yaratm ZekOmn Giidi, ((.ev. Beyhan Kurt), Epsilon Yaymcilik, Istanbul, 2003, s.12.

64 Martin Epler, 2006, s. 206.; Suphi .C. Biitiiner, Aplar ve U;genler Kommmrm jfkbgretiiJJ 7. Smif Ogrend/e,ine Vee Dfyagramt ve Zihin Haritalan ](;tffamlarak Ogretimi, Baslimarru~ YL tezi, s. 29.

65 Brinkmann, 2003, s 41.

66 A.g.e., s. 41.

Bir OgrefliJJ Matel)•ali 0/arak Zihi11 Hmita/an 63

VIII. Zihin H aritalanyla ilgili Yaptlm.t§ Bazt <;ah§malar

Zihin haritalan ile ilgili literatiirde yer alan c;ah~malar incelencliginde sl.Il.l.rl.t di.izeyde c;ah~marun oldugu gorillmektedir. C::ah~malar incelendiginde, zihin haritalanrun ba~an i.izerindek:i etkisini, 67

yazma becerileri i.izerindek:i etk:isini, 68 geri hat1rlama iizerindek:i etkisini69

belirlemeye yonelik c;ah~malar bulurunaktadtr. Goodnough ve Woods c;ah~malannda bir okuldaki ogrenci ve ogretmenlerin zihin ha.ritala.rma yonelik algtl.an i.izerinde durm~la.rdtr. 70 Benzer 9ekilde Evrekli, Balun ve

67 1) Suphi 0. Biiti.iner, ve Hiilya Giir, "As;llar ve Uc;genler Konusunun Anlam.li Ogrenme Arac;lanndan Vee Diyagramlao ve Zihin Haritalao Kullarularak Ogretimi", Necatib~ Egiti111 Fakiilte.ri Elektronik, Fm ve Male111atik Egiti1J/i De'l,isi (EFMED), 2 (1), Haziran 2008, ss. 1-18.

2) Orhan Akinoglu, ve Zeynep Ya§ar, "The Effects of Note Taking in Science _Education Through the Mind Mapping Technique on Students' Attitudes, Academic Achievement and Concept Learning'', ]oumal of Baltic Scimce Education, 6(3), October 2007, ss. 34-43.

3) Cynthia Trevino, Mind Mapping and outlining: Comparing Tn1o T_ypes of Graphic 0'l,anizers for Le01ming Sevmth-Grade Lift Science, Unpublished PhD Thesis, Texas TechUniversity, Texas, 2005. (Akt Ertug Evrekli, Ali Giinay Bahm, ''Fen ve Teknoloji Ogretiminde Zihin HaritaSl ve Kavram Karikatii.rii Kullarurrurun Ogrencilerin Akademik Ba§anlanna ve Sorgulayta Ogrenme Becerileri Algtlanna Etkisi", Ball Anadolu Ejtim Bili1J1Ieri De'?)si, Cilt 1, Sayt: 02, 2010, s. 79-80)

4) C. Aroma, Effidivmess of Computer Based Mi11dmaps in The Leaming of Biology at the Higher Secondo')' Level, New Delhi: ICDE International Conference, (19-23 November), 2005.

5) I. Abi-El-Mona, & F. Adb-El-Khalick, "The kauence of .Mind Mapping on Eighth Graders' Science Achievement", School Science a11d Mathematic!, 108(7), 2008, ss. 298-312.

68 Chan Wai-ling, The EffictivmesJ of Using Mind MappiHg Skills i11 EnhanaiJg Secondary One and Secondary Four Student!' WritziJg in Qv[J S(hool, Unpublished Master Thesis, The University of Hong Kong, Hong Kong, 2004.(Akt. Ertug Evrekli, Ali Giinay Bahm, ''Fen ve Teknoloji Ogretiminde Zihin Haritas1 ve Kavram Karikatiirii Kullaru.o:urun Ogrencilerin Akademik Ba~anlanna ve Sorgulayta Ogrenme Becerileri Algtlanna Etkisi", Ban Anadolu Egiti111 Bililllleri De'l,iii, Cilt 1, Sayt: 02, 2010, s. 79-80)

69 P. Farrand, F. Hussain,.& E. Hennessy, "The Efficacy of the Mind Map Study Technique", Medical Education, 36,2002, ss. 426-431.

70 Karen Goodnough, & Robin Woods, "Student and Teacher Perceptions of Mind Mapping: A Nliddle School Case Study", The Ammo/ Meeti'Jt of the American Educational ReseardJ Amcialion, New Orleans, LA (1-5 April), 2002.

64 Hilmi TORKYILMAZ

inel de <;!ili§malannda zihin haritalanrun fen derslerinde kulla.ru.rnlO.a ili§lcin ogretmen 3:daylar1Illil gorii§lerini belirlemeye <;alt§rm§larchr. 71 Ba§ka bir <;alt§malannda ise zihin haritalaomo degerlendirilmesine ili§lcin fen bilgisi ogretmen adaylanrun gorii§leri iizerinde durmu§larchr.72

Aynca D'Antoni, Zipp ve Olson, ttp ogrencileri iizerindeki <;alt§malarmda zihin haritalariiU degerlendirmek i<;in bir rubrigin uzmanlar aras1 glivenirligini incelemi§lerdir. 73 Brinkmann ise <;alt§masmda matematik egitiminde zihin ve kavram haritalanrun k:ul.la.runuru. yarar ve. sl1l1!h.Wdar1 iizerinde durmu§tur.74 Eppler ise <;ab§masmda kavram haritalan, kavramsal diyagramlar, zihin haritalan ve kavramsal metaforlar arasmda bir kar§Ila§ttrmaya yer vermi§tir.75

Casco, The Use of ''Mind Maps" in The Teaching of Foreign Languages, isimli kuramsal <;ab§masmda zihin haritasl!llil tanliDl ve faydalanndan bahsederek, yabancl dil ogretimine nasli uyarlanabilecegini ve uygulanabilecegini ele alrru§tl.r.76 Serrat ise ''Drawing Mind Maps"

it Ertug Evrekli, Ali Giinay Ba.Um, ve Didem ineJ, "Mind M~pping Applications in Special Teaching Methods Courses For Science Teacher Candidates and Teacher Candidates' Opinions Concerning The Applications", Procedia Social a11d Behavioral Science~, 1, 2009, ss. 2274-2279.

72 Ertug Evrekli, Didem inel, ve Ali Giinay Balun, Develop111ent of a Scori11g System to Assess Mi11d Maps, World Conference on Educational Sciences, Bahc;e~ehir Oniversitesi, istanbul, 2010, (4-8 ~ubat)

73 Anthony V. D'Antoni, Genevieve Pinto Zipp, & Valerie G. Olson, "Interrater Reliability of the rvfind Map Assessment Rubric in A Cohort of Medical Students" BMC Medical Education, 19(9), 2009, ss. 1-8.

74 Astrid Brinkmann, Graphical !VJOJvledge Displtl)•-Mtild Mapping and Concept Mapping as Efficient Tools in Mathe111atics Education. Mathematics Education Revie1v, 16, 2003, ss. 35-48.

75 Martin J. Eppler, "A Comparison Between Concept Maps, Mind Maps, Conceptual Diagrams, Andvisual Metaphors as Complementary Tools For Knowledge Construction And Sharing'', b![or111ation Visualizotioll, 5, 2006, ss. 202-210.

76 Madd)' Casco, The Use of "Mind Maps" in the Teaching of Foreign Languages, XXXV, F AAPI Conference Proceedings, Bahia Blanca (2009), http: I /www.madycasco.corn.ar/articles /mindmaps.PDF (23 .02.2016).

Bir Ogretim Materyali 0/arak Zihi11 Hatitalan 65

isimli kuramsal <;ah~mas1 ile zihin haritasl.nl!l ta.rurru yararlan ve olu~um a~amalar1 incelenmi~tir. 77

~eyihoglu, Akba~, Kartal, "Uygulama Ornekleri ile Cografya Egitiminde I<avram ve Zihin Haritalan" isimli <;ah~malannda cografya dersinde zihin haritalarl.nl!l onemi iizerinde du:rmu~lar ve zihin haritas1 6rneklerini tarutm!~lardlr.78

Yine Evrekli ve Bahm Tarafindan yap!lan <;ah~mada fen ve teknoloji 6gretiminde zihin haritas1 ve kavram karikatiirii kullanlffil.n1!l ogrencilerin akademik ba~anlarma ve sorgulayiCl 6grenme becerileri algilarma etkisi incelenmi~tir.79

Beydogan ise yapt::tgr <;ah~mad:;1. yazili anlattm oncesi, beyin ftrtmas1, kiimeleme ve zihin haritas1 gibi etkinliklerle bili~sel yonden desteklenen ogrencilerin yazili anlattm becerilerindeki geli~me ve bilgilendirici yazma becerisi iizerindeki etkisini ele alrru~tlr. 80

Giine~ tarafindan 2015 yilmda yazlian ve daha sonraki yillarda yeni bask:tlan da yaplian ''Din Ogretimi Materyalleri" isimli kitap <;ah~masmda 3 farkll zihin haritas1 6rnegine rastlanmaktad!r81 Aynca Giine~, 2016 yilinda yaymlanan nitel s;ah~masmda ise yaplland!rmac1

77 Oliver Serrat, ''Drawing iYlind Maps", Asian Deue!opmmt Bank: Washington, DC, April 2009, http: I I digitalcommons.ilr.cornell.edul cgi lviewcontent.cgi?article- 1143&contexc inti (15.01.2016)

78 Ay~egiil ~eyihoglu, Yavuz A.k.ba~, Ay~a Kartal, l[ygula!Jla Omekleri jfe Cografya Egiti1J1i11de Koura111 ue Zihin Haritalan, Pegem Akademi Yaywlan, Ankara, 2012.

79 Ermg Evrekli, Ali Giinay Bahm, "Fen ve Tekooloji Ogretiminde Zihin Haritast ve Kavrarn Karikatiirii Kullaoururu.n Ogrencilerin A.kademi.k. Ba~anlanna ve Sorgulaytct Ogrenme Beceril.eri Algtlanna Etkisi", Bt111 Anadolu Egiti111 Bililllle1i Dergisi, Cilt 1, Say1: 02,2010.

80 Hact Orner Beydogan, "Zihin Haritasl Destekli Bili~sel Hazlrl.tgm Ogrencilerin Bilgilendirici Y azma Yeterligi. Uzerine Etkisi", Ahi Evran Universitesi IVqehir Egitim Fakiiltesi Dergjsi (KEF AD), 12(4), Klqehir 2011

8! Adem Giine~, Din Ogreti111iMafel)•alleri, Dem Yaymlan, istanbul, 2015, s .. 90-92.

66 Hilmi TURKYILMAZ

ogretim modeli temelinde zihin haritalanrun din ogretimin-de kullarulmasl11111 ogrenciye onemli katkJ.lar sunacaguu ortaya koymu~tllr-82

Bunlann d1~mda illkemizde zihin haritalan ile ilgili iki adet doktora <;ah§masma rastlanml§tlr. · ·

K.an, sosyal bilgiler dersinde bireysel ve grupla zihin haritas1 olu§turffiantn ogrenci ba§ariStna, kallciliga derse ili§kin tutumlara, motivasyona etkilerini ve siirece ili~kin algtlar1n1 tespit etmek amac1yla bir doktora <;ah§masl yapmi§tlr. 83

Kavak taraftndan 2016 yilinda yapilan doktora <;ah~masmda ise din kiiltiirU ve ahlak bilgisi dersinde zihin haritasl olu~_turmantn ogrenci ba§a!lSilla, kahciligma ve ogrenmedeki duyu~sal ozelliklere etkisi tespit edilmeye <;ah~Ilmi~tlr. 84

Bunlann yanmda illkemizde zihin haritalan iizerine yaplimi~ yiiksek lisans <;ah§malar1 da bulunmaktad!r.

(amh, "Bilgisayar Destekli Zihin Haritalama Tekniginin ::tlkogretim 5. S1n1f Ogrencilerinin Akademik Ba~arilanna Fene ve Bilgisayara Yonelik Tutumlarma Etkisi" isimli <;ah§masiyla bilgisayar destekli zihin haritalama tekniginin ogrencilerin tutumlanna alan etkisini ols:mu~riir.85

82 Adem Giine~, "Din Ogretiminin Yaptlandlnnact Temelleri ve Yeni Bir Ogrenme­Ogretme Materyali Olarak Zihin Haritalan", jnsa11 ue Toplum Bilimleli Araflzr/Jialan Dergisi, Cilt: 5, Sayt: 6, 2016 (ss. 1488-1500)

83 Ay~e Ull-ii Kan, So!Jal Bilgiler Dersinde Bir~sel Ve Gmpla Zihin Hanlan Oluf111rtllaml1 Ogrenci BaJansma, Kalmlrgma Ve Ogrenmedeki D'!Y"fsal Ozelliklere Etkisi, Yayunlanmarm~ Doktora Tezi, Firat Universitesi, Elaztg, 2012.

84 Rahime Kavak, Din Kiiltiirii vE Ahlak Bilgjsi Dersinde Zihin Hmitasz OluflllrtllalltJI Ogrenci BaJannna, Kahczlrga ve OgreJJ!IIedeki DI!JIIf!al Ozelliklere Etkisi, Yayunlanmarm~ Doktora Tezi, Fttat Universitesi, Elaztg, 2016.

85 Hande <;ami.!, BilgisqJ•ar Destekli Zihin Haritalama Tekniginin jfkijgretim 5. Szmj Ogrencilerinin Akademik BaJanlanna Fene ue BifgisqJ•a1-a Yonelik Tutumlmma Etkisi, Ege Universitesi Fen Bilimleri. Enstitiisii, BasJ.lmarm~ YL tezi, izmir, 2009.

Bir 0[7-etim 1\!Iateryali 0/arak Zihin Hmitalan 67

Aydtn, "Zihin Haritalama Tekni@n.in Dinleneni Anlamaya Etkisi" isimli s:ah~mastyla zihin haritalama teknigi ile ogrencilerin anlama diizeyleri aras1ndaki ili~kiyi ara~tlrrru~tlr. 86

Biitiiner, "As:tlar ve Us;genler Konusunun ilkogretim 7. Sl1llf Ogrencilerine Vee Diyagrarru ve Zihin Haritalar1 Kullantlarak Ogretimi" isimli s:ah~mas1yla87; Yllm.az ise, "<:;:okgenler Konusunun ilkogretim 7. S1n1f Ogrencilerine Vee Diyagramlar1 ve Zihln Haritalan Kullarularak Ogretimi" isimli s:ah~mastyla zihin haritalama tekni@n.in ogrencilerin ilgili konuyu anlamalar1na ili~kin ara~tlrmalar yaprru~lardtr. 88

Evrekli, "Fen ve Teknoloji Ogretiminde Zihin Haritas1 ve Kavram Karikatiirii Etkinliklerin Ogrencilerin Akademik Ba~anlar1na ve Sorgulayta Ogrenme Beceri Algllar1na · Etkisi" isimli s:ah~mas1yla zihin haritalama tekni@n.in ogrencilerin akademik ba~anlarlna ve sorgulaylcl ogrenme becerisine katkJ.larJ.ru incelemi~tir. 89

Ya~ar, "Fen Egitiminde Zihin Haritalama Teknigiyle Not Tutmanln Kavram Ogrenmeye ve Ba~anya Etkisi" " isimli s:ah~mastyla fen ogretiminde zihin haritalama teknigi ile not almarun ogrenciler.ln ba~anlan ve kavram ogrenmeye yonelik etkilerini tespit etmeye s:ah~rru~tlr. 90

86

87

88

89

Giilnur Aychn, Zibiu Hadtalama Tekuigiuiu Dinlmeni Anlamaya Etkisi, Atatiirk Universitesi Sosyal Bilimler Enstiriisii Basil.mam.J~ YL Tezi, Erzurum, 2009

Suph.i 0. Biiriiner, Ardor ve O,cgmler KouiiSIIJJ/111 Dkogretim 7. Smif Ogrenci!eJiue Ve d!Jagramr ve Zibiu Haritalan K.Jtl!amlarak Og1-etimi, Ba!Jkesir Universitesi, Fen Bilimleri Enstiriisii, Bastlmam.J~ YL. Tezi, Bab.kesir, 2006

Giilhan Y Ilmaz, <;okgeuler KoJliiS/1111111 ilkbgreti111 7. Smif OgmJci!edue Vee Dfyagra!IJ!arz ve Zibiu Hmitalan l<.Jt!lamlarak Ogretimi, Kastamonu Universitesi Fen Bilimleri Enstiriisii, Bastlmanu~ YL Tezi, Kastamonu 2012.

Ertu.g Evrekli, Fen ve Tekuolqji Og1-etimiude Zibin Hadtast ve Kovra111 Ko1ikatiirii Etkiulikledn Ogrencile1i11 Akademik Ba{anlanua ve Sorgllfl!)'tct Ognmme Beced AftJ!mma Etkisi, Doh."UZ Eyliil Universitesi Egiti.m Bilimleri Enstiriisii, Basllmanu~ YL Tezi, izmir 2010.

90 I11r Zeynep Yasar, Feu Egitimiude Zibiu Hanta/af/Ja Teknii!Jie Not Tllf!IJamn Koura111 OgreuJJII!fe Ve BaJart)'a Etkisi, Marmara Universitesi Egitirn Bilimleri Enstiriisii, Basllmanu~ YL Tezi, istanbul, 2006.

68 Hilmi TURKYILMAZ

Bunlann ch~1nda, Y etkiner,91 Kahveci,92 ~eyihoglu,93 Taga,94

Fidan,95 ~en96 ve Ozmen97 tarafindan yapllan yiiksek lisans s;al.t.~malan da goriilmektedir.

~iiphesiz ki burada saychgmuz s;al.t.~malardan ba~k.a s;al.t.~malar varchr. Fak.at bizim ula~abildiklerimiz buraya al.t.ruru~t:I.r.

Genel olarak bakllchgmda yurt ch~1ndaki s;ah~malar1n ozellikle matemati.k ve fen ogretimine dayal.t. olarak. yapllmt~, bireysel ve grupla zihin haritas1 uygulamalarlndan olu~an deneysel s;ah~malardan olu~tugu goriilmektedir. Yurt is;inde yapllan s;ah~malann ise biiyiik bir boliimii Fen ogretiminde yogunla~makla birlikte, ozellikle son zamanlarda matemati.k, hayat bilgisi ve sosyal bilgiler, Tiirks;e ve yabanc1 dil ·ogretimine doniik yapllmt§ s;ah~malar dikk.at s;ekmektedir.

Goriildiigii gibi matemati.k, fen, tip, sosyal bilgiler, cografya ogretimi ile ilgili c;ah~malar oldugu halde Din Kiiltiirii ve Ahlak Bilgisi

9t Alper Yetkiner, ilkiigrelilllde ingilizce Oi,rtfilllinde Zihin Raritan lVtllamfiiiiiiJJ Ogrencilerin Akade111ik Bafanlanna, Tulll!lJianna ve Kalmltf.a Etkisi, Yaymllanmanu~ Yiiksek lisans Tezi, Fuat Universitesi Egitim Bilimleri Eostitiisii, Elaztg 2011.

92 Gill Kahveci, Az Gikm/erde Zihin Raritasr YoiJie111i ile Ozet t;rkamJaJ///1 Okudugmru AnlaiiJqJa Etkisi, Gazi Universitesi Egitim Bilimleri Enstitiisu, Yayunlanmanu~ Yiiksek Lisans Tezi, Ankara, 2004.

93 Suaytp Seyihoglu, Grojik Tasaml/ Dersinde Zihin Raritan Uj'gllla!IJalan, Yayunlanmanu~ Yiiksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Universitesi Egitim Bilimleri Eostitiisii, Trabzoo 2014.

94 Tahir Taga, ilkbgreli111 7. Smrf Tiirkfe Dersinde Zihi11 Raritan Teknifinin Ogrencilerin Ya'{pla Becerileri11e Etkisi, Yaymllanmanu~ Yiiksek Lisans Tezi, Necmeddio Erbakan Universitesi Egitim Bilimleri Enstitlisu, Kooya 2013.

95 Emioe Kubra Fidan, Fen ve Teknoloji Dersri1de Bilgisqyar Destekli Zihin Raritan 0/upurtlla/1111 Ogrencilerin Akade111ik Bafansma, Tullltlllanna ve Ka/mlrgma Etkisi, Yayunlanmamt~ Yiiksek Lisans Tezi, Fuat Universitesi Egitim Bilimleri Eostitlisii, Elaztg 2012.

96 Ebru Sen, Zihin Raritan Teknifjni11 Giizel Sanatlar ue Spor Liselerindeki Ke111a11 Derslerinde Ogrmcilerin Bilifsel ve Dmili!llse/ Becerilerinin Gelifliril111esine Etkisi, Yayunlaomanu§ Yiiksek Lisans Tezi, Fuat Universitesi Egitim Bilimleri Enstitlisii, Elaztg, 2012.

97 Faztl Ozmen, Oi,rtlll/e/1 Adt!]lannm Zihin Raritalan11da Giiniillliiz Diii!J'a Sonmlan, Yaymllanmamt§ Yiiksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Universitesi Egitim Bilimleri Enstitlisli, Trabzoo 2015.

Bir Ogreti111 Moteryoli 0/orok Zihin H01£tolon 69

(DKAB) dersinin ogretimi ile ilgili ~ok suurh diizeyde bir c;ah~marun oldugu ortaya <;J.kmaktadtr. Onun i~in burada omek olarak DKAB ogretimi ile ilgili birkac; tane zihln haritasl tek.nigi taruttlacakt:J.r. ~iiph~siz bu alanda da daha fazla ~ah~malar yapllmaya ihtiya~ duyulmaktadtr.

IX. DKAB Dersinden bazt Omekler

~iiphesiz ki zihin haritas1 yapilirken belli bir konunun belli bir iinitenin temele ahnmas1 gerekmektedir.

Burada ornek olarak 8. sl.n.lfin 2. iinitesinin hac ve zekat konusunun zihln haritas1 c;Ikart:J.l.rru~t:J.r. Onitenin veya konunun tamarruru.n, zihin haritas1 teknigi ile bir biitiin olarak tek bir kaglt iizerinde goriilmesi, ''hac ve zekat ibadeti" ile ilgili bilinmesi gerekenlerin daha rahat anla~Jlmas1n1 saglayacakt:J.r. Yukar!da da anlat:tldlg:I gibi ogrenci ilk olarak iiniteyi bir biitiin halinde zihnine yerle~tirecek daha sonra da baglant:tlar yoluyla tek tek bu par~alan anlayacakttr. Bu tarz bir ogretim telmigi. beynin algliayJ.~ bic;imine de daha yatktn oldugu kabul edilmektedir.

Hac iinitesi, yogun ve k.arma~lk bilgilerin oldugu konul~ b~mda gelmektedir. A~ag:Ida hac ve zelcit konusundaki yogun ve karma~lk olan bilgiler birbirleri ile ili~kilendirilmi~ ve orgiitlenrni~ bir biitiin olarak zihin haritas1 teknigi ile ayru sayfada goz oniine serilmi~tir. Daha once de ifade edildigi gibi bu teknik agae1 degil ormaru gostermekteQir. DolayJ.s1yla sozkonusu bilgiler resim, semboller ve anahtar kelimeler aracilig:Iyla bir biitiin olarak daha kahc1 hale getirilmeye c;ah~llml~t:J.r. Boylelikle zihin haritalar1n1n DKAB ogretim programmda sozkonusu iinitede belirtilen kazarumHu:m elde edilmesinde onemli bir katkt saglayacag:I dii~iiniilmektedir.

70

~ekil 4: 8. Srmf 2. Unite Haec Konusu Omek Zihin Haritas1

·.

II I ·o~@

~ekil5: 8. Sllllf2. Unite Zelcit Konusu Ornek Zihin Haritast

72 Hili:ni TURKYILMAZ

X. Sonus; ve Oneriler

Zihin haritas1 ilk c;oo~ 6zelligi itibariyle egitsel bir arac; olarak icat edilmemi~, ozel bir not alma ve not tutma bic;imi olarak ortaya c;lk.tru~tlr. Fakat bilim ve teknolojideki geli~meler ve yaplian : ara~tJrmalai: sonucunda, zamanla zihin haritalanrun egiti.m 6gretim siirecinde kullarulmasll1111 faydall oldugu goriilmi.i~ boylece zihin haritalar!, egitim sistemindeki yeni yakla~rmlar c;erc;evesinde 6gretme-6grenme materyali olarak sistemindeki uygulamalar arasmda yerini al.ou~tir.

Bulundugumuz c;agm bilgi toplumu oldugu, teknolojik geli~meler sayesinde istenildigi zaman, c;ok hlzll bir ~ekilde c;ok fazla bilgiye ula~ilabildigi di.i~i.ini.ildugunde bu bilgilerin nasil okunmas1 gerektigi ayn bir problem olarak kar~tmlZa <;lkmaktad!r. i~te bu donemde bilginin yogun ve karma~lk olmas1, onu daha da profesyonel hale getirebilmek ve ogrenciye sunmak ic;in yeni geli~meler ve bulgularla desteklenmi~ bir tak:un ogretim materyallerine ihtiyac; duyulmaktad!r. Bilginin gorse! sunumuna .imlcin veren grafiksel bir materyal olarak zihin haritalarmm 6grenme-6gretme siirecinde bu ihtiyac1 kar~liayan materyaller arasmda yer ald!gt soylenebilir.

Ge~talt, yap1salc1 ve anlamh 6grenme gibi farkl.J. egitim kuramlar1 ve egitim sistemine yeni yakla~rmlar olarak yerini alan c;oklu zelci yakla~lnll, yapliand!rmacl ogrenme yakla~lml, beyin temelli 6grenme, etkin ogrenme, yarattclllk gibi yeni yakla~unlar . c;erc;evesinden degerlendirildiginde, bir 6gretim teknigi ve materyali olarak zihin haritalarmm Din Ki.iltiiri.i ve Ahlak Bilgisi dersinin egitim-ogretim siirecinde kullarulmasillln faydall olacagt d~i.iniilmektedir. Aynca Din Ki.iltiiri.i ve Ahlak Bilgisi ogretim prograrnmiD6grenciyi, 6grenme ve bilgi iiretme siirec;lerinde etkin kllan yapliand!rmaa yakla~lm, c;oklu zelci, og­renci merkezli 6grenme gibi yakla~rmlar temelinde yeniden diizenlendigi goz oni.ine almrugmda, bilginin gorsel sunumuna imlci.n veren gorsel ve grafiksel materyallerin 6grenen iizerindeki etkisi di.i~i.ini.ildi.igi.inde, bir materyal olarak zihin haritalar!nm onem ve gerekliligi daha iyi anla~ilacaktlr. Zihin haritalar1, Din Ki.iltiiri.i ve Ahlak Bilgisi ogretiminde etkin ol~ak kullanlid!gt takdirde egitim hem daha zevkli hale gelecek, konular arasmdaki baglantt ve bi.iti.inli.ik daha kolay saglanacak, boylelikle etkili ve kal!a ogrenme saglanrm~ olacaktir. Bu anlamda DKAB 6gretim programmda bahsedilen kazan!mlarm elde edilmesi konusunda 6nemli bir katklsillln oldugu di.i~i.iniilmektedir.

Bir Ogretim Materyali 0/arak Zihin Hmitalan 73

Son donemlerde onemli bir grafiksel materyal olarak yerini alan zihin haritalan ile ilgili bu zamana kadar yapuan ~a.l.l~malar incelendiginde fen bilgisi, matematik, ttp, sosyal bilgiler, cografya ogretimi gibi ders~erle ilgili olarak ziliin haritalanmn kullan.uruyla ilgili ara~ttrmalar ve ~~malar yapJ..lrru~ olmasl.lla ragmen Din Kiiltiirii ve ~ak Bilgisi dersi ile ilgili ~al.t~malar - bizim bulgulannuza gore- ~ok s1.111rl.J. saYJ.dad.Ir. DolayJ.Slyla DKAB alarunda da soz konusu materyal .ile ilgili olarak daha fazla ~a.l.l~malarl.ll yapJ.lmasl.lla ihtiya~ oldugu dii§iiniilmektedir.

74 H.ilini TURKYILMAZ

Kaynak9a

Abi-El-Mona, I.,· & Adb-El-Khalick, F., ''The influence of :Mind Mapping on Eighth Graders' Science Achievement", School Science and Mathematics, 108(7), 2008.

Akinoglu, Orban, ve Ya~ar, Zeynep, "The Effects of Note Taking in Science Education Through the Mind Mapping Technique on Students' Attitudes, Academic Achievement and Concept Learning', ]otmza/ of Baltic Science Ed11cation, 6(3), October 2007.

Akyol, Hayati, Tiide.fe Ogretim Yiintemleri, Kok Yayrncilik, Ankara. 2006.

Altmta~, Ersin, "<;agda~ Egitim Sisteminde Ogrenci Ki~ilik Hizmetleri ve Rehberlik", Psikolojik Dam;ma ve RehberlikJ (Ed. Giirhan Can), 12. Baskl, Pegem kademi yayrnlan, Ankara, 2011.

Aroma, C., Effictiveness of Co1JJpt1ter Based Mindmaps in The LeamtiJg of Biology at the Higher Secondary Leve~ New Delhi: ICDE International Conference, (19-23 November), 2005.

Ankan, Miinir, Nitelikli insan, Bilge Yaymcilik, istanbul, 2002, s. 183-184.

Atasoy, Basri, Fen Ogrenimi ve Ogretimz~ Gii.ndi.iz Yayrnlan, Ankara, 2002.

Aybek, Birsel, ''Dii~ii.nme ve Ele~tirel Dii~iinme", Ogretim ilke ve YoiJtem/eri, 2. Baskl, Aru Yayrnlan, Ankara 2011.

Aydm, Giiliz, Bahm, Ali Gii.nay, Evrekli, Ertug, ''The Use of Mind Maps and The Theory of Multiple Intelligences in The Science Instruction", Dokttz Eylii/ Universitesi Bt~ca Egitim Fakiiltesi Dergis; 21,2007.

Aydm, Giilnur, Zihin Hatitalama Tekni!,inin Di11/eneni A11lamqya Etkisi, Atatiirk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitiisii, Basilmarru~ YL Tezi, Erzurum, 2009.

Balay, Refik, "Kiireselle~me, Bilgi Toplumu ve Egitim", Ankara Universitesi Egitim Bilim/eri Fakiiltesi Dergisi, Cilt: 37, Sayt: 2, Ankara 2004, s. 67.

Beydogan, Hao Orner, "Zihin Haritas1 Destekli Bili~sel Haz1rllgm Ogrencilerin Bilgilendirici Y azma Y eterligi Uzerine Etkisi", Ahi

Bir Ogrefi111 lvlafei)'Oii 0/arak Zihin Hmitalan 75

Evran Onivenitesi Klrfehir Egitim Fakiiltesi Dergisi (KEFAD), 12(4), l(!qehir 20117.

Brinkmann, Astrid, "Graphical Knowledge Display-Mind Mapping and Concept Mapping as Efficient Tools in Mathematics Education", J./Iathmatics Education Re1viev, No 16, Apri12003.

Bruer, John T., ''Education and the Brain: A Bridge too Far", Educational Researche1; Vol. 26, No 8, 1997.

Budd, John W., "Mind Maps As Classroom Exercises", The ]orm1al of Economic Education) 35:1, 2004.

Buzan, Tony ve Buzan, Barry, Zihin Hmitalarz, Alfa Yaymlart, 2012, s. XV.

Buzan, Tony, Akrl Hmitalan: Yaratmltj,zmz Harekete Geprin ve Hqyahnz=?f Diiniifliiliin, Boyut Yaymlar1, istanbul, 2009.

Buzan, Tony, Aklzm Kltllan, Alfa Yaymlan, istanbul, 2011.

Buzan, Tony, Yaratzcz Zekanm Giicii, (<;ev. Beyhan Kurt), Epsilon Yaymohk, istanbul, 2003.

Biitiiner, Suphi 0., Aplar ve Ofgmler Kommmrm ilkiifpti111 7. Smif Ggrencile1ine Vee d!Jtagrmm ve Zihin Hmita!art K.Jtl/amlarak Ogretimi, Bahkesir Universites~ Fen Bilimleri Enstitiisii, Bastlmamt~ YL. Tezi,.Ba.IJ.kesir, 2006.

Biitiiner, Suphi 0., ve Giir, Hiilya, "A<;tlar ve U<;genler K.onusunun Aolamh Ogrenme Ara<;lannd~ Vee Diyagramlar1 ve Zihin Haritalart K.ullarularak Ogretimi", Necatibf!Y EgititJJ Fakii/tesi Elektronik) Fen ve Matematik Egitimi Dergisi (EFMED)) 2 (1), Haziran 2008.

Casco, Maddy, The Use of ''Mind Maps" in the Teaching of Foreign , Languages, XXXV, F AAPI Conference Proceedings, Bahia Blanca (2009), http: //www.madycasco.com.ar/articles /mindmaps.PDF (23 .02.2016).

<;amh, Hande, Bilgisayar Destekli Zihin Hmita/ama Teknifjnin ilkiigretim 5. Smif Ogrencilelinin Akademik BaJanlarma Fene ve Bilgisayara Yiinelik Ttttumlarma Etkisi, Ege Universitesi Fen Bilimleri. Enstitiisii, Bastlmarm~ YL Tezi, izm.ir, 2009.

76 I-lilmi TDRKYlLMAZ

~elikkaya, Hasan, E!)titJJ Bilimletine Girip Egitimcilik ve Ogretmenlik, -4. Basla Nobel Yaymcilik, Ankara, 2009.

D'Antoni, Anthony V., Zipp, Genevieve Pinto, & Olson, Valerie G., ''Interrater Reliability of the 1vfind Map Assessment· Rubric in A Cohort of Medical Students", BMC Medical Education~ 19(9), 20d9.

Demirel, Ozcan, Egitimde Ymi Yiinelimler, Pegem A Yaymlan Ankara, 2005.

Derelioglu, Y asemin, Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler 6gretiminde Alal -Haritasl11.1n Kullarurru, s. 1, (http://www.docstoc.com/docs/50952230/AKlL-HARTASl)

Dura, Cihan, Bilgi Topltl!nu, Kiilriir Bakanbgt Y aymlan, Ankara, 1990.

Erden, Miinire, Egitim Bilimlerine Giri§, 4. Basla, Arkada§ Yaymlan, Ankara, 2009.

Eppler, Martin, "A Comparision Between Concept Maps, Mind Maps, Conceptual Diagrams and Visual Metaphors as Complementary Tools for Knowledge Construction and Sharing'', Information Visualization, 5(1), USA, 2006.

Evrekli, Ertug, Balun, Ali.Giinay, ve Inel, Didem, ''Mind Mapping Applications in Special Teaching Methods Courses For Science Teacher Candidates and Teacher Candidates' Opinions Concerning The Applications", Procedia Social and Behavioral Sciences, 1, 2009.

Evrekli, Ertug, Fen ve Teknoloji Ogretiminde Zihin Hatitast ve Kavram Katikatii1ii Etkinliklerin Ogrenciletin Akademik Btl{anlarma ve Sozy,ttlayzcz Ogrmme Beceti Algzlanna Etkisi, Dokuz Eyliil Universitesi Egitim Bilimleri Enstitiisi.i, Basllmanu§ YL Tezi, Izmir 2010.

Evrekli, Ertug, Inel, Didem, ve Balun, Ali Giinay, Development of a Scoring System to Assess Mind Maps, World Conference on Educational Sciences, Bah~e§ehir Oniversitesi (4-8 ~ubat), Istanbul, 2010.

Evrekli, Ertug, Balun, Ali Giinay, "Fen ve Teknoloji 6gretiminde Zihin Haritas1 ve Kavram Karikati.iri.i Kullarurruru.n 6grencilerin Akademik Ba§arllanna ve SorgulaYlcl 6grenme Becerileri

Bir Ogretim Matea•ali 0/arak Zihtit Ha1italan 77

Algllanna Etkisi", Batz A11adoiH Eg,itim Bilimleri Dergisi, Cilt 1, Sap: 02, 2010.

Farrand, P., Hussain, F.,.& Hennessy, E., '"The Efficacy of the Mind Map Study Technique", Medical Education, 36, 2002.

Fidan, Emine Kiibra, Fen ve Teknoloji Dersinde Bilgisayar Destekli Zihin Hatitasz Olttflttrmamn Ogrenciletin Akademik Baft117sma, Ttllttmlmma ve K.alzczlzgma Etkisi, Yayun.lanmarm~ Yiiksek Lisans Tezi, Fttat Universitesi Egitim Bilimleri Enstitiisii, Elaz1g 2012.

Gelb, Michael J ., Diifiinmenin Tam Zamam, Arion Yaymevi, .istanbul.2002.

Gene;, Salih Zeki, Eryaman, M. Y unus, "Degi~en Degerler ve Y eni Egitim Paradigmasl", Afyon Kocatepe Onivmitesi Sosjlal Bilimler De1gisi, Cilt 9, ss. 1-1, Afyon 2007.

~irgin, Giinseli, ''<:;agda~ Egitim Sistemi.nde Ogrenci K.i~ilik Hizmetleri ve Rehberlik", Psikolojik Daltrtma ve Rehberlik (Ed. Alim Kaya), 7. Basla, Aru Yaymlan, Ankara 2011. .

Goodnough, Karen, & Woods, Robin, "Student and Teacher Perceptions of Mind Mapping: A Middle School Case Study", The Anmtal Meeting of the American Educational Research Association, New Orleans, LA (1-5 April), 2002.

Giine~, A~em, Din Ogretimi Materyalleli, Dem Yayifilar1, .istanbul, 2015.

Giine~, Adem, "Din Ogretiminin Y apliandlrmacl Temelleri ve Yeni Bir Ogrenme-Ogretme Materyali Olarak Zihin Haritalarl", jnsan ve Toplunt Bilimleri At'tlfhrJJlalan ·ve,gis; Cilt: 5, Sap: 6, 2016 (ss. 1488-1500)

jJkiigreti!iJ Din Kiiltiirii ve Ablak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. SmiflmJ Ogretim Programz ve K.Jiavll~t, Milli Egitim Bakanllgt Din Ogretimi Genel Miidiirliigu, 1vffiB, Ankara, 2010. .

Kahveci, Giil, Az Gonmlerde Zihitl Raritan Yiintemi jJe Ozet C::zkarmamn Okudugmzu Anlamaya Etkisi, Gazi Universitesi Egitim Bilimleri Enstitiisii, Yayun.lanmarm~ Yiiksek Lisans Tezi, Ankara, 2004.

Kalayc1 Nurdan, "iki Boyutlu Gorse! Ogrenme ve Ogretme Arac;lan", Ogretim Teknolojileti ve Mate1)1al Geliflirme (Ed. H. Ibrahim Yahn), 26. Basla, Nobel Yaymlan, Ankara, 2014.

78 Hii.mi T0RKYIUv1AZ

Kan, Ay§e Ulkii, Sosya/ Bilgiler Dersinde Birryse/ Ve Gnp/a Zihin Haritasz Olilfttlrmanm Ogrenci Ba1arzszna) K.a/zcz/zgzna Ve Ogrenmedeki Dt!Jt1fsal Ozelliklere. Etkisi, Yayunlanmanu§ Doktora Tezi, Fttat Universitesi, Elaztg, 2012.

Kavak, R.ahime, Din Kii/tiirii vE Ahlak Bilgisi Dersinde Zihin Hmitasz O!tlfttlr/Jlanm Ogrenci BaJamzna) K.a/zczltga ve Ogrenmedeki Dt!}tlfsa/ Ozelliklere Etkis; Yayunlanmanu§ Doktora Tezi, Fttat Universitesi, Elaz1g, 2016.

Koseoglu, Fitnat, Nusret Kavak, "Fen Ogret:i.minde Yapllandmc1 Yakla§liD", Gaif Ej,itim Fakii/tesi Dergisi, Cilt 21, Say:t 1, Ankara 2001.

Kurt (Korkmaz), Arife inci, Anlamlz Ogrenme Yaklapmma Dqyalz Bilgisqyar Destekli 7. Smtf Fen Bilgisi Dersi jpn Haifrlanan BirDers Yaiflumnm Ogrencilerin Akademik Bajartlanna ve K.altczlz!,a Etkisi, ~ukurova Universitesi, Sos. Bil. Ens. Bilgisayar ve Ogretim Teknolojileri Egitimi ABD, Basllmanu§ YL Tezi, Adana 2006.

Kiis:iikahmet, Leyla, Ogretimde Planlama ve Degerlendimte, 12. Baslo., Nobel Y aymlao., Ankara, 2001

Nast, Jamie, Idea Mapping: Hmv to Access Your Hidden . Bt"tliJJ Po1JJe1; Leam Faste1; Remember Niore and Achieve S11ccess in Business) John Wiley&Sons, Inc., New Jersey, 2006.

Novak, Joseph D. ve Gov:i.n, D. Bob, Leaming Ho1JJ to Leam, Cambridge Universty Press, United States Of America,

Novak, Joseph D ., Learning Creating and Using !.Vt01vledge: Concept Maps as Facilitative Tools in Schools and C01porations. Manwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Inc. 1998.

Numanaoglu, Gillean, Bilgi Toplumu-Egitim-Yeni K.imli.k.ler-II: Bilgi Toplumu ve Egitimde Yeni Kimlikler, Ankara Oniversitesi Egitim Bilimleri Fakiiltesi Dergisi, 32, (1-2), Ankara 1999.

Orlaiigretim Din J.(ji/tiirii ve Ahlak Bilgisi Dersi (9) 1 OJ 11 ve 12. Smiflar) Ogretim Progmmz, Milli Egitim Bakanl.lgt Din Ogretimi Genel Miidiirliigi.i, JvlEB Devlet Kitaplao, Ankara, 2010.

Bir OgretiJJJ Matel)•ali 0/arak Zihin Hmitalan 79

Ozden, Yiiksel, Ogrenme ve Ogretme, 11.Basla, Pegem Akademi Yaytnlan, Ankara, 2011.

Ozmen, FaZJ.l, Ogretmen Adaylanmt1 Zihin Hmitalamrda Giiniimiiz D'iii!Ja Sonmlan, Yayunlanmarru~ Yi.iksek Lisans Tezi, Karadenlz Teknik Universitesi Egitim Bilimleri Enstiriisii, ·Trabzon 2015.

Serrat, Oliver, "Drawing Mind Maps", Asian Development Bank: Washington) DC, April 2009, http:// digitalcommons.ilr.comell.edu/ cgi/ viewcontent.cgi?article =1143&context=intl (15.01.2016)

S6nmez, Veyse~ Ogreti!JI ilke ve Yoirtemle1i, 3. Basla, Aru Yaymlan, Ankara, 2009.

Siinbill, Ali Murat, Ogretim ilke ve Yontemleti, c;izgi Kitabevi Yaymlan, Kenya, 2007.

$en, Ebru, Zihin Haritasz Tekniginin Giizel Sanatlar ve Spor Liselerindeki Keman Derslerinde Ogmrciletit1 Bili;sel ve Devinimsel Becetiletinin Geliftitilmesine Etkisi, Yayunlanmarru~ Yi.iksek Lisans Tezi, F.i±at Universitesi Egitim Bilimleri Enstiriisii, Elazrg, 2012.

$eyihoglu, Ay~egill; Akba~, Yavuz; Kart~ Ayc;a, Uyg11lama Omekle1i lie Cografya Egitiminde Kavram ve Zihin Halitalarz1 Pegem Akaderni Yaymlan, Ankara, 2012.

$eyihoglu, $ua:yip, G1qik Tasart!ll Derszi1de Zihi11 Hmitasz Uygulalllalart, Ya)llffilanmarru~ Yi.iksek Lisans Tezi, K.aradenlz Teknik Universitesi Egitim Bilimleri Enstiriisii, Trabzon 2014.

$i~man, Mehmet, Egitim Bilimine Girif, 8. Basla, Pegem Akademi Y aymlan, Ankara, 2011.

Taga, Tahir, ilkogrehiJJ 7. Smif Tiirkre Dersinde Zihin Haritast Teknii,inin Ogrmcilerin Yazma Becerileline Etkisi, Y ayunlanmarru~ Yiiksek · Lisans Tezi, Necmeddin Erbakan Universitesi Egitim Bilimleri Enstiriisii, Kenya 2013.

Tosun, Cemal; Recai Dogan, Din Kiiltiirii ve Ahlak Bilgisi Ogretiminde Kavram Hmita!art1 PegemA Yaytnlan, Ankara 2005.

Trevino, Cynthia, Mind Mapping And out!tiuizg: Comparing T1vo Types of Graphic Otganizers for Leamring Seventh-Grade Life Scimce, Unpublished PhD Thesis, Texas Tech University, Texsas 2005.

80 Hilmi TURKYILMAZ

Wai-ling, Chan, The Effectiveness OJ Using Mind Mapping Skills in Enhancing Secondary One .A11d Secondary Fo11r Students' Writing in CM1 School. Unpublished Master Thesis, The University of Hong Kong, Hong Kong, 2004.

Ya~ar, It1r Zeynep, Fen Egiti!ltinde ZihitJ Haritalama Teknifiyle Not TtttmamJI Kavram OgrmmVJe Ve Ba[artya Etkis~ Marmara Universitesi Egitim Bilimleri Enstitiisii, Bas.tl..marru~ YL Tezi, istanbul, 2006.

Y e~ilyaprak, Binnur ve Digerleri, Gelipm ve Ogrenme Psikolojiri, PegerriA Y aymcilik., Ankara, 2002.

Y etkiner, Alper, ilkogretimde ingilizce Ogretiminde Zihin Hatitasz KJtlla1mmnrn Ogrencile1in Akademik Bafat7lartna} Ttt!llmlanna ve Kaltalzga Etkis; Yayunlanmarru~ Yiiksek Lisans Tezi, Firat Universitesi Egitim Bilimleri Enstitiisii, Elazrg 2011.

Y .tl..maz, Giilhan, c;okgenler Ko1mstmtm ilkogretim 7. Smzf Ogrmciletim Vee Dfyagramlan ve Zihin Haritalan KJtllamlarak Ogretimi, Kastamonu Universitesi Fen Bilimleri Enstitiisii, Bas.tl..marru~ YL Tezi, Kastamonu, 2012.