Wydział Inżynierii MechanicznejUniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy

Zarządzanie Środowiskiem i Ekologiawykłady

Dr inż. Adam MrozińskiPokój: Bud. 3.2/p. 208Tel.: 3408453, Sekretariat: 3408255WWW: www.kmsios.utp.edu.pl

www.amrozinski.utp.edu.ple-mail: adammroz@utp.edu.pl

Warunki zaliczenia

® Referat z wybranego tematu – lista tematów (podwyższenie oceny)

® Obecności® Zaliczenie końcowe - pisemne - test

Literatura podstawowa1) Poskrobko B.: Zarządzanie środowiskiem. Wydanie II zmienione,

PWE, Warszawa 2006.2) Śleszyński J.: Ekonomiczne problemy ochrony środowiska, ARIES,

Warszawa 2000.3) Nierzwiński W.: Zarządzanie środowiskowe, PWE, Warszawa 2005.4) Lewandowski W.M.: Proekologiczne odnawialne źródła energii, WNT

Warszawa 2007.5) Bartkiewicz B: Ścieki przemysłowe, Oficyna Wydawnicza PW,

Warszawa 20006) Alloway B.C., Ayres D.C.: Chemiczne podstawy zanieczyszczania

środowiska PWN, Wwa 1999.7) Dojlido J.R.: Ekologia i ochrona środowiska, Wyd. ZPPR - Radom

19978) Gawroński R.: Procesy oczyszczania cieczy, Oficyna Wydawnicza

PW, Warszawa 1999.9) Johanson A.: Czysta technologia - środowisko, technika, przyszłość;

WNT - Warszawa 199710) Maciak F.: Ochrona i rekultywacja środowiska; Wyd. SGGW,

Warszawa 199911) Karaczun Z.M., Indeka L.G.: Ochrona środowiska, Warszawa 1999

Podstawowe definicje

SYSTEMY ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM

Środowisko – otoczenie, w którym działa Organizacja, z uwzględnieniem powietrza, wody, ziemi, zasobów naturalnych, flory, fauny, ludzi i ich wzajemnych zależności (w tym kontekście pojęcie otoczenia rozciąga się od wnętrza Organizacji do systemu globalnego).[Definicja z ISO 14001:2004].

W Organizacjach, które deklarują i pragną wykazać, że podchodzą do ochrony środowiska poważnie i że są gotowe na zmniejszanie swojego oddziaływania na środowisko, oczywistym działaniem staje się wdrożenie Systemu Zarządzania Środowiskiem (inne stosowane nazwy to: System Zarządzania Środowiskowego, System Zarządzania Ekologicznego).

Ochrona środowiska - zachowanie, właściwe wykorzystanieoraz odnawianie zasobów i składników przyrody, w szczególnościdziko występujących roślin i zwierząt oraz kompleksówprzyrodniczych i ekosystemów.

Sposoby ochrony środowiska:- tworzenie parków narodowych, rezerwatów przyrody, parkówkrajobrazowych, itp.,- obejmowanie ochroną prawną, gatunków roślin i zwierząt,- ustanawianie pomników przyrody.

Ochrona środowiska to również utrzymywanie otoczenia w czystości,minimalizacja zanieczyszczeń, czy zużywania mediów takich jakwoda, energia cieplna itp.

Obowiązek ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U.Nr 62 poz.627)

Ekologia (gr. oíkos + lógos - dom + słowo, wiedza, nauka) tonauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniemoddziaływań pomiędzy organizmami, a ich środowiskiem.Określenia ekologia, ekologiczny są często używane w języku potocznym,mając szeroki i czasem nieprecyzyjny sens znaczeniowy, nie zawszezwiązany z ekologią jako nauką.

Termin ten wprowadził, od słowa oecologia, niemiecki biolog iewolucjonista Ernst Haeckel w 1869 roku, by określić badania nadzwierzętami i ich relacjami z otaczającym światem nieorganicznym jak iorganicznym, ze szczególnym uzwgędnieniem interakcji, przyjaznych lubwrogich z organizmami roślinnymi i zwierzęcym z którymi wchodzą wkontakt. Ważne dla niego było także w tym rozumieniu darwinowskiepojęcie walki o byt.

We współczesnym znaczeniu słowo ekologia zostało użyte w 1985roku przez Stephena Forbesa.

Najpopularniejszymi standardami, które definiują wymagania odnośnie Systemów Zarządzania Środowiskiem są obecnie:

q ISO 14001:2004 Ervironmental Management Systems (EMS), czyli System Zarządzania Środowiskowego (SZŚ). [więcej ...]

q EMAS (Eco Management and Audit Scheme, czyli System Ekozarządzania i Audytu)

Dodatkowo elementy proekologiczne znajdują się również w innych standardach, jak:q SQAS (Safety and Quality Assessment System), czyli System Badania i Oceny

Bezpieczeństwa i Jakości opracowany przez Europejską Izbę PrzemysłuChemicznego w celu stworzenie warunków odpowiedzialnego i bezpiecznegoobrotu produktami branży chemicznej

q SQMS (Supplier Quality Management System – standard dla dostawcówMcDonald’s)

q Standardy poszczególnych globalnych koncernów (charakteryzujące się zazwyczajbardziej rygorystycznymi wymaganiami niż te przedstawione w popularnychstandardach i wymaganiach prawa poszczególnych Krajów, w których funkcjonujązakłady koncernów (przykładami takich koncernów są np. Toyota, Toshiba itp. )

Przesłanki do wdrażania systemów zarządzania środowiskiem:

q wzrost świadomości ekologicznej całego społeczeństwa powodowanachęcią zachowania środowiska naturalnego w jak najlepszym stanie dlaprzyszłych pokoleń

q zaostrzające się przepisy prawne, dotyczące korzystania ze środowiska(wzrost wysokości kar za nieprzestrzeganie prawa środowiskowego orazcoraz skuteczniejsze ich egzekwowanie)

q poszukiwanie różnych możliwości dofinansowywania działalnościPrzedsiębiorstwa (np. tańsze kredyty na inwestycje ekologiczne, dotacjerządowe i unijne)

q zainteresowanie naszych Klientów, dostawców, udziałowców wpływemnaszej działalności i wyrobów na środowisko

q tworzenie pozytywnego wizerunku Przedsiębiorstwa w otoczeniuq przywilej wynikający z "pozycji lidera" zobowiązuje do promowania

ochrony środowiska

Korzyści, jakie przedsiębiorstwo może osiągnąć z wdrożenia Systemu Zarządzania Środowiskiem:

q zwiększenie konkurencyjności firmy - lepszy wizerunek firmy w oczach potencjalnych klientów i inwestorów

qpoprawa wizerunku Organizacji jako odpowiedzialnej społecznie (CSR – Corporate Social Responsibility)

qułatwienie dostępu do różnego rodzaju programów mających na celu dofinansowywanie działalności Przedsiębiorstwa

quporządkowanie stanu formalnoprawnego - zgodność lub większe prawdopodobieństwo zgodności z wymaganiami prawnymi

q łatwiejsze uzyskiwanie pozwoleń i zatwierdzeń, dzięki spełnieniu wymagań prawa

q redukcję wytwarzania zanieczyszczeń i odpadów q redukcja kosztów usuwania odpadów i kosztów energii oraz opłat za

korzystanie ze środowiska q lepsza współpraca i stosunki ze społeczeństwem, władzami oraz jednostkami

kontrolującymi qnacisk położony na zapobieganie, a nie na działania korygujące powoduje

obniżenie ryzyka środowiskowego, a przez to obniżenie mogących wystąpić kosztów kar i odszkodowań

Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?

Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań narzecz ekorozwoju w perspektywie XXI wieku. Działania te tworzą uspołeczniony(partnerski), dynamiczny proces wprowadzania w życie idei ekorozwoju, wktórym społeczności uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji.Agenda 21 została przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Jej sygnatariuszami są 172 kraje ONZ, w tym Polska.

Działania na rzecz ekorozwoju powinny być podejmowane równocześnie wskali:

globalnej globalna i międzynarodowe Agendy 21,krajowej narodowe Agendy 21,regionalnej regionalne Agendy 21,lokalnej lokalne Agendy 21.

Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktyczniezrównoważony w kategoriach ekonomicznych, społecznych, ekologicznych,przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.

Agenda 21- jak rozszyfrować to tajemnicze pojęcie?

Agenda 21 jest wszechstronnym planem działania dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko.

U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii. Kontynuując dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej w społeczeństwach i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób i analfabetyzmu. Będziemy też powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od którego zależy życie na Ziemi.Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21 stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest globalne porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku osiągnąć globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod nauczania po nowe metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu zrównoważonej gospodarki. Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie w stanie zachować swa godność.

Agenda 21- Jakie organizacje międzynarodowe wspierają realizację globalnej Agendy 21?

® Komisja Trwałego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNCSD),najważniejsze instytucjonalne ciało powołane w wyniku Szczytu Ziemi; jejzadaniem jest gromadzenie odpowiednich środków do wprowadzenia w życieAgendy 21,

® Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP), któryopracował swój własny projekt realizacji transferu wiedzy i technologii w celupromocji ekorozwoju w krajach rozwijających się;

® Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP),organizuje monitorowanie zmian w środowisku, a także uczestniczy wtworzeniu prawa międzynarodowego adekwatnego do pojawiających sięproblemów środowiskowych;

® Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody I Zasobów Przyrody (IUCN), twórcam.in. Światowej Strategii Ochrony Przyrody,

® Bank Światowy (World Bank) zaangażowany m.in. w formułowanie takzwanych "zielonych warunków kredytowych" i budowy wskaźnikówekorozwoju,

® Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ma znacząceosiągnięcia w budowie systemu monitorowania ekorozwoju,

® Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ( EBRD).

Ekorozwój

Rozwój zrównoważony

Czy „ekorozwój” i „rozwój zrównoważony” to pojęcia tożsame?

W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne,choć zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich do ochronyśrodowiska przyrodniczego.

W praktyce, zwłaszcza w polskim ustawodawstwie dominuje tendencjazastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 5. „zapewnia ochronęśrodowiska, kierując się zasada zrównoważonego rozwoju”.

Paradygmaty ekorozwoju (wg Kistowski 2003)

® typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przezczłowieka, w technosferze, „dla człowieka”

® koncepcja międzypokoleniowa® proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel

musi być stosowany powszechnie i przez wszystkich® powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania mozliwości

zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi

Ekorozwój a ochrona i kształtowanie środowiska

® Ekorozwój to pojęcie szersze. Ochrona i kształtowanie środowiskarozumiane ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymaniadegradacji i poprawy stanu środowiska przyrodniczego sąelementami ekorozwoju

Cele ekorozwoju

Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór celów społecznie nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:

dobrobyt (materialny i społeczny),sprawiedliwość,bezpieczeństwo.

Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych ipsychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jegostosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcjiekologicznych środowiska przyrodniczego.

Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania,nadrzędnym celem ekorozwoju jest wysoka jakość życia.

Jakie zasady wyjaśniają pojęcie ekorozwoju?

1.Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki ijej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego ispołecznego.2.Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest zalecenie,aby “Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie”.3.Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej iekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiejpolityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasadata, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkomazasadami praktycznymi:

zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta -użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizacjęzadań ochronnych zanieczyszczającego środowisko),wspólnej odpowiedzialności,etapowania i wyboru priorytetów,uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.

Zasady ekorozwoju cd.

4. Zasada prewencji (zapobiegania), - zasadą aktywnej polityki, lub w węższej interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.

5. Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, (nazywana też - niezawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki)

6. Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznychlub zasadą uspołecznienia.

7. Zasada regionalizacji rozumiana jako postulat dostosowywania wymagańochronnych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej ilokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.

8. Zasada praworządności - w warunkach polskich oznacza konieczność takiej przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów argumentacją o “wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, lub „jesteśmy za biedni na ochronę środowiska” itp.

9. Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej, nazywana zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.

Która z zasad ekorozwoju jest szczególnie ważna?

Zasada ekologicznej sprawiedliwości międzypokoleniowej.

Np.: w definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju - ekorozwój to rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń.

Np.: Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniajacąbezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”

Np..: Definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o Prawo ochrony środowiska:Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działańpolitycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraztrwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwościzaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarównowspółczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.

Jakie „łady” integruje ekorozwój, czyli jak powstaje ład zintegrowany?

Czy wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju dostatecznie i pkraktycznie “rozszyfrowują” koncepcję ekorozwoju? Nie. Dalszy postęp i uporządkowanie koncepcji ekorozwoju można uzyskać, posługując się pojęciem ładu.

Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki ekologicznej,społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność budowy strategii i polityk rozwoju społecznego i gospodarczego,przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia do zagospodarowania przestrzennego i tworzenia polityki przestrzennej,instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie politycznym i w sferze zarządzania kategorię ekorozwoju

Jakie łady integruje ekorozwój?

® Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju oznacza, że ład zintegrowany musi być kształtowany z równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego, ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że należy tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4 polityki, tzn. ekologiczną, ekonomiczną, społeczną i przestrzenną, które wspomagane są systemem zarządzania (sfera instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu zintegrowanego tworzy więc system celów strategicznych odnoszacych się do wymienionych sfer.

® Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać na ocenie stopniarealizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności(przenikania).

Dlaczego zrównoważony rozwój jest ważny ?

® Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych, społecznych i gospodarczych w ujęciu przestrzennym;

® Od lokalnych do globalnych zagrożeń;

® Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;

® Nie ma coś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość międzypokoleniowa);

® Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na Ziemi i zachowanie różnorodności biologicznej szansą przetrwania cywilizacji ludzkiej.

Ekorozwój w PolsceArt. 5 Konstytucji R.P.

„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.”

Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.

Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia, związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody (...).

Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie możliwe. Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".

Ekorozwój w Polsce

Dokumenty strategiczne i akty prawne:® Strategia trwałego i zrównowazonego

rozwoju Polski do 2025 roku (1999)® II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)® Prawo ochrony Środowiska (2001)® Ustawa o odpadach (2001)® Prawo wodne (RDW) (2001)

Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju transportu

Niezrównoważony® Brak myślenia o

kształtowaniu potrzeb ® Dominacja samochodu® Ograniczanie roli kolei® Niedostrzeganie pieszych i

rowerzystów® Promocja konsumpcji

indywidualnej, duże zużycie zasobów, groźne zanieczyszczenia w tym globalne, fragmentacja przyrody, większe zagrożenie życia i zdrowia ludzi, strata czasu w korkach, przenoszenie kosztów na innych, w tym przyszłe pokolenia

Zrównoważony® Ograniczanie potrzeb w miarę

możliwości® Dominacja transportu

publicznego® Wysoka ranga transportu

kolejowego® Równoprawność dla pieszych i

rowerzystów® Promocja konsumpcji zbiorowej,

mniejsze zużycie zasobów i mniejsza ilość zanieczyszczeń, szansa na mniejsze rozczłonkowanie cennych przyrodniczo terenów, zdrowsze warunki do życia ludzi, mniej korków, ponoszenie pełnych kosztów przez tych, którzy korzystają z transportu

ZRÓWNOWAŻONY

ROZWÓJ

INSTYTUCJE

SPOŁECZEŃSTWOGOSPODARKA

ŚRODOWISKO

INTEGRACJARÓWNOŚĆ SZANS

Wymiary ekorozwoju -wg Kistowski 2003

Narzędzia wdrażania ekorozwoju a sfery rozwoju

Narzędzia wdrażania ekorozwoju

Narzędzia edukacyjne:Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i

interakcjach człowiek-środowiska® edukacja formalna

® szkolna ® pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)

® edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).Narzędzia ekonomiczne® podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)® podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń® kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń® subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji

urządzeń lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu środowiska

Kształtowanie środowiska przyrodniczego® szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i

abiotycznych środowiska.® Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich

przejawach działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka lesna, turystyka.

Narzędzia wdrażania ekorozwojuNarzędzia organizacyjne :Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:® zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu ® określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania® ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców® określenie odpowiedzialności za realizację zadań.Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:® Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.

Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np. finansowych, planistycznych, organizacyjnych)

® zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego® normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska® zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).

Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu produktów, które maksymalnie ograniczy presję na środowisko

® produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.

Bariery wdrażanie ekorozwoju

Geneza Systemów Zarządzania Środowiskiem

1. Konferencja w Rio de Janeiro.W dniach od 3 do 14 czerwca 1992r. w wyniku niepokojących raportów dotyczących stanu środowiska naturalnego odbyła się w Rio de Janeiro Konferencja Narodów Zjednoczonych na temat "Środowisko i rozwój". Celem tej konferencji było: "...określenie nowego i sprawiedliwego partnerstwa globalnego poprzez stworzenie nowych poziomów współpracy między państwami, kluczowymi grupami stowarzyszeń i ludzi pracujących na rzecz uzgodnień międzynarodowych, które odzwierciedlają interesy wszystkich i chronią integralność globalnych systemów środowiskowych i rozwojowych, uznając integralny i współzależny charakter Ziemi, naszego domu."Efektem tej konferencji było proklamowanie 27 zasad "Deklaracja z Rio" oraz zatwierdzenie przez 178 rządów tzw Agendy 21 (Globalny Program Działań)- dokumentu prezentującego uzgodnione stanowisko stron, zmierzające do zmiany istniejących polityk w kierunku ustroju, który będzie sprzyjał rozwiązywaniu światowych problemów socjalnych, ekonomicznych i środowiskowych.

Można powiedzieć, że właśnie to zdarzenie zapoczątkowało tzw. "Erę ekologiczną".

2. Karta Biznesu Zrównoważonego Rozwoju.Na ciągle zwiększającą się ilość i natężeniem apeli społeczeństwa dotyczących ochrony środowiska przemysł odpowiedział w 1992r. Największe koncerny świata podpisały tzw. "Kartę Biznesu Zrównoważonego Rozwoju Międzynarodowej Izby Handlowej" (ICC Business Charter for Sustainable Development). Sygnatariusze Karty przyjęli 16 pryncypiów zarządzania ekologicznego jako wytyczne do działalności przedsiębiorstw. To właśnie pierwsze z Pryncypiów stawia określone priorytety ekologiczne przed korporacjami: "...Zarządzanie środowiskiem powinno znajdować się wśród najwyższych priorytetów korporacji jako kluczowy czynnik do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju; stworzyć politykę, programy i praktyki prowadzenia działań w sposób korzystny dla środowiska....".

3. EMAS.Dnia 29 czerwca 1993 weszło w życie zarządzenie Rady Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej - Unii Europejskiej nr 1836/93 "o dobrowolnym uczestnictwie przedsiębiorstw produkcyjnych w Ekosystemie Zarządzania EWG-UE oraz Programie Auditów przemysłowej Ochrony Środowiska" tzw. EMAS Nr 1836/93. Podstawowym celem EMAS jest możliwość ciągłego zmniejszania szkodliwego oddziaływania na środowisko.System Zarządzania Środowiskiem zgodny z EMAS - jest w Polsce systemem mniej popularnym niż przedstawiony poniżej w pkt. 5 zgodny z normą ISO 14001.

4. System Zarządzania Środowiskiem w oparciu o BS 7750:1994.W 1994r. w Wielkiej Brytani została wydana norma: Environmental Management System BS 7750:1994 (System Zarządzania Środowiskiem BS 7750:1994). Wymagania podane w tej normie umożliwiają wprowadzenie efektywnego zarządzania zarówno dla zarządzania środowiskiem, jak i sposobu przeprowadzania auditów. Zawierała ona między innymi wymóg zgodności z aktualnymi przepisami prawa oraz zobowiązanie do stałej poprawy skuteczności działania, a ponadto obowiązek podania do publicznej wiadomości zarówno polityki jak i celów organizacji wobec środowiska.Norma ta była oparta na ogólnych zasadach systemu zarządzania jakością ISO 9000 /EN 29000

5. System Zarządzania Środowiskowego ISO 14001.W 1996r. zostały opublikowana norma ISO 14001 (przyjęta przez PKN w 1998r. – PN EN ISO 14001:1998). W normie tej podane zostały wymagania dotyczące tworzenia systemu zarządzania środowiskiem w różnego rodzaju organizacjach niezależnie od jej rodzaju, wielkości czy warunków geograficznych, kulturowych czy społecznych. Podstawowym zadaniem normy ISO 14001 jest wspomaganie działań związanych z ochroną środowiska oraz ograniczeniem i zapobieganiem zanieczyszczeniom, a kreowany w niej model systemu oscyluje w kierunku ciągłego doskonalenia.Norma ISO 14001 przyjmuje zasady systemu zarządzania wspólne z systemami jakości wg normy ISO 9001.15 listopada 2004r. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna wydała II wydanie normy "środowiskowej" - ISO 14001:2004. Od tego momentu jest ona wersją obowiązującą. Jednocześnie wyznaczono 18-miesięczny okres przejściowy na uzyskanie zgodności z normą ISO 14001:2004. Wszystkie certyfikaty wydane na zgodność z normą ISO 14001:1996 straciły ważność z dniem 15 maja 2006 roku a rozbieżności z nowymi lub zmienionymi wymaganiami są traktowane jako niezgodności.

W zakładach które deklarują i pragną wykazać, że podchodzą do ochrony środowiska poważnie i że są gotowe na zmniejszanie swojego oddziaływania na środowisko oczywistym działaniem staje się wdrożenie systemu zarządzania środowiskiem.

inne stosowane nazwy to:

System Zarządzania Środowiskowego

System Zarządzania Ekologicznego

Przesłanki do wdrażania systemów

zarządzania środowiskiem:• wzrost świadomości ekologicznej całego społeczeństwa powodowana

chęcią zachowania środowiska naturalnego w jak najlepszym stanie dla przyszych pokoleń

• zaostrzające się przepisy prawne, dotyczące korzystania ze środowiska (wzrost wysokości kar za nieprzestrzeganie prawa środowiskowego oraz coraz bardziej skuteczne ich egzekwowanie))

• poszukiwanie różnych możliwości dofinansowywania działalności Przedsiębiorstwa (np. tańsze kredyty na inwestycje ekologiczne, dotacje rządowe i unijne)

• zainteresowanie naszych Klientów, dostawców, udziałowców wpływem naszej działalności i wyrobów na środowisko

• tworzenie pozytywnego wizerunku Przedsiębiorstwa w otoczeniu

• przywilej wynikający z "pozycji lidera" zobowiązuje do promowania ochrony środowiska

Wdrożenie systemu i jego certyfikacja przedstawia Przedsiębiorstwo jako organizację która :

• realizuje w sposób kontrolowany procesy związane z istotnymi aspektami środowiskowymi

• realizuje zadania zmierzające do osiągnięcia określonych celów środowiskowych

zobowiązała się do:

• utrzymywania zgodności z prawem środowiskowym

• zapobiegać zanieczyszczeniom

• dążyć do ciągłej poprawy wyników na rzecz ochrony środowiska

Korzyści jakie przedsiębiorstwo może osiągnąć z wdrożenia Systemu zarządzania Środowiskiem zgodnego z wymaganiami ISO 14001

• zwiększenie konkurencyjności firmy - lepszy wizerunek firmy w oczach potencjalnych klientów i inwestorów,

• ułatwienie dostępu do różnego rodzaju programów mających na celu dofinansowywanie działalności Przedsiębiorstwa,

• uporządkowanie stanu formalnoprawnego - zgodność lub większe prawdopodobieństwo zgodności z wymaganiami prawnymi,

• łatwiejsze uzyskiwanie pozwoleń i zatwierdzeń, dzięki spełnieniu wymagań prawa.

• redukcję wytwarzania zanieczyszczeń i odpadów,

• redukcja kosztów usuwania odpadów i kosztów energii oraz opłat za korzystanie ze środowiska,

• lepsza współpraca i stosunki ze społeczeństwem władzami oraz jednostkami kontrolującymi,

• nacisk położony na zapobieganie, a nie na działania korygujące powoduje obniżenie ryzyka środowiskowego a przez to obniżenie mogących wystąpić kosztów kar i odszkodowań .

Podstawa prawna działań:

• Ustawa Prawo ochrony środowiska (Dz.U.2001.62.627 - ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r)

• Ustawa o odpadach (Dz.U.2001.62.628 - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r.)

• Ustawa o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U.2001.100.1085 - Ustawa z dnia 27 lipca 2001r.)

• Ustawa Prawo wodne (Dz.U.2001.115.1229 - Ustawa z dnia 18 lipca 2001r.)

• Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U.2001.63.638 - Ustawa z dnia 11 maja 2001r.)

• Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz.U.2001.63.639 - ustawa z dnia 11 maja 2001r.)

Pod pojęciem gospodarki odpadami rozumie się całokształt działań zmierzających do jak

najlepszego zabezpieczenia środowiska przed odpadami. Jest to więc magazynowanie, zbieranie,

transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów oraz nadzór nad prowadzeniem tego typu działań

oraz miejsc, w których odpady te są unieszkodliwiane lub odzyskiwane.;

Gospodarowanie odpadami

Odpadem jest każda substancja lub przedmiot, którychposiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do pozbyciasię jest zobowiązany.

Wytwórcą odpadów jest każdy, kogo działalność lubbytowanie powoduje powstawanie odpadów, oraz każdego,kto przeprowadza wstępne przetwarzanie, mieszanie lub innedziałania powodujące zmianę charakteru lub składu tychodpadów.

Posiadaczem odpadów jest każdy, kto faktycznie władaodpadami (wytwórca odpadów, inna osoba fizyczna, osobaprawna lub jednostka organizacyjna jak równieżprzedsiębiorcy zajmujący się zbieraniem, transportem,odzyskiem i unieszkodliwianiem odpadów).

Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje odpadów:

odpady przemysłowe i komunalneOdpady komunalne - to stałe i ciekłe odpady powstające w gospodarstwachdomowych, w obiektach użyteczności publicznej, to również odpady uliczne.

Odpady przemysłowe - to takie, które powstały podczas produkcji, wśród nichwyróżniamy odpady:

•specjalne - charakterystyczne dla działalności przemysłowej, są to odpadytoksyczne lub niebezpieczne dla środowiska. Z uwagi na wysoką szkodliwośćusuwanie ich podlega specjalnej kontroli;

•obojętne - to miedzy innymi odpady mineralne z zakładów wydobywczych;

•zwykłe - swoim składem zbliżone są do odpadów z gospodarstw domowych.

Odpady powinny być w pierwszej kolejności poddawane odzyskowi lubunieszkodliwianiu w miejscu ich powstawania. Natomiast odpady, które nie mogąbyć poddane odzyskowi lub unieszkodliwieniu w miejscu ich powstawania,powinny zostać przekazane do najbliżej położonych miejsc, w których możnabędzie poddać je odzyskowi lub unieszkodliwieniu.

Zgodnie z art. 3 pkt 20) Prawa ochrony środowiska, podmiotem korzystającym ze środowiska jest:

• przedsiębiorca w rozumieniu ustawy Prawo działalnościgospodarczej

• osoba prowadząca działalność wytwórczą w rolnictwie wzakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt,ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwaśródlądowego

• osoby wykonujące zawód medyczny w ramachindywidualnej praktyki lub indywidualnej specjalistycznejpraktyki

• jednostka organizacyjna niebędąca przedsiębiorcą

• osoba fizyczna korzystająca ze środowiska w zakresie , wjakim korzystanie ze środowiska wymaga pozwolenia

Każdy podmiot (za wyjątkiem zwolnień zawartych w Prawie ochrony środowiska, ustawie o odpadach i Prawie

wodnym) jest zobowiązany posiadać:

• pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza lub zgłoszenie instalacji emitującej substancje do powietrza

• pozwolenie wodnoprawne na pobór wód powierzchniowych lub podziemnych

• pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi

• pozwolenie na wytwarzanie odpadów lub decyzję zatwierdzającą program gospodarki odpadami niebezpiecznymi oraz/lub potwierdzenie przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami (przepisów tego akapitu nie stosuje się do odpadów komunalnych)

• lub pozwolenie zintegrowane (obejmujące powyższe zezwolenia)

Każdy podmiot jest zobowiązany prowadzić aktualizowaną pół roku:ewidencję zawierającą (art. 287 Prawa ochrony środowiska

Dz.U.2001.62.627 z dnia 20 czerwca 2001r.)

• informacje o ilości i rodzajach gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza oraz dane, na podstawie których określono te ilości (wyniki pomiarów, atesty i karty wyrobów, materiałów, stosowanych paliw, surowców itp.)

• informacje o ilości i jakości pobranej wody powierzchnioweji podziemnej (odczyty wodomierzy, protokoły badań laboratoryjnych)

• informacje o ilości, stanie i składzie ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi (protokoły badań laboratoryjnych, protokoły z kontroli)

• informacje o wielkości, sposobie i rodzaju zagospodarowania terenu, z którego odprowadzane są ścieki, o których mowa w art.3 pkt 38 lit.c) (wody opadowe lub roztopowe, ujęte w systemy kanalizacyjne, pochodzące z terenów zanieczyszczonych)

Ewidencja odpadów

Ewidencja odpadów (Zasady prowadzenia ewidencji odpadów określają przepisy ustawy o odpadach: art. 36 ustawy o odpadach Dz.U.2001.62.628 z dnia 20 czerwca 2001 r. oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z 14.02.2006 Dz. U. Nr 30 poz. 213), z wyjątkiem odpadów komunalnych (nie dotyczy podmiotów, o których mowa w art. 7 ustawy z dnia 13 września 1996r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (1996.132.622)), z wyjątkiem rodzaju i ilości odpadów wyszczególnionych w zał. do rozp. MŚ z 11.12.2001r. w sprawie... (2001.152.1735) zawierającą:

• karty ewidencji odpadu(kart ewidencji odpadów nie prowadzą przedsiębiorstwa wytwarzające rocznie do 100 kg odpadów niebezpiecznych i do 5 ton innych niż niebezpieczne, niebędących odpadami komunalnymi - rozp. MŚ z 11.12.2001r. w sprawie ... (2001.152.1735);

• karty przekazania odpadu (prowadzą wszystkie podmioty wytwarzające odpady;

• zbiorcze zestawienie danych o rodzajach i ilości odpadów (art.37 ustawy o odpadach), które prowadzący ewidencję odpadów przekazuje marszałkowi województwa właściwemu ze względu na miejsce wytwarzania, odzysku lub unieszkodliwienia odpadów w terminie do końca pierwszego kwartału za poprzedni rok kalendarzowy

Ewidencje prowadzi podmiot i przechowuje przez okres 5 lat

Opłaty za korzystanie ze środowiska są pobierane za:

• wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza atmosferycznego,

• składowanie odpadów,

• usuwanie drzew i krzewów,

• pobór wody,

• odprowadzanie ścieków do wód lub do gleby(w tym również wód opadowych lub roztopowych, ujętych w systemy kanalizacyjne),

• składowanie odpadów (w tym również magazynowanie (gromadzenie) odpadów, jeżeli podmiot nie posiada zezwoleń na wytwarzanie odpadów).

Wysokość opłat ustala Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Wpływy z opłat zasilają fundusze ochrony środowiska.

Opłaty za korzystanie ze środowiska

• Opłata produktowa jest obliczana i wpłacana przez przedsiębiorców za opakowania, w wypadku sprzedaży produktów w tych opakowaniach.

• Wylicza się ją jako różnicę między wymaganym a faktycznie uzyskanym poziomem odzysku i recyklingu.

• Opłatę produktową wnosi się za każdy element opakowania, np. jeśli opakowanie składa się z kartonowego pudełka i papierowej etykiety, opłatę produktową należy wnieść również za etykietę.

• Opłatę produktową przedsiębiorca wnosi do urzędu marszałkowskiego. W razie zawarcia przez przedsiębiorcę umowy z organizacją odzysku o przejęciu obowiązku odzysku i recyklingu opakowań, przedsiębiorca jest zwolniony z wnoszenia tej opłaty produktowej.

Opłata produktowa

Podmioty objęte opłatą produktową

Zgodnie z ustawą z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami

oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz.U.2001.63.639):

• opłatą produktową objęci są importerzy oraz wytwórcy produktów, zwani dalej "przedsiębiorcami", wprowadzającymi na rynek krajowy:- produkty w opakowaniach określonych w załączniku nr 1 do ustawy,- produkty wymienione w załączniku nr 2 i nr 3 do ustawy.

• Przez "przedsiębiorcę" wprowadzającego na rynek krajowy produkty w opakowaniach wymienionych w załączniku nr 1 do ustawy rozumie się także przedsiębiorcę prowadzącego jednostkę handlu detalicznego o powierzchni handlowej powyżej 500 m2 lub jednostki handlu detalicznego o łącznej powierzchni handlowej powyżej 5000 m2 sprzedającego produkty tam pakowane.