1. UVODCentralna banka je centralna monetarna ustanova u nekoj dravi koja ima monopol emisije novca. Funkcije centralne banke su da odrava monetarnu stabilnost nacionalne ekonomije, sprovoenjem monetarno kreditne politike, regulie novani opticaj, organizuje i vodi platni promet zemlje, bavi se kupoprodajom deviza te propisuje stopu obavezne rezerve, kontrolie bankovni sistem, odreuje slubeno eskontnu stopu i slino. Uglavnom u svim zemljama egzistira samo jedna takva banka, npr. u BiH Centralna banka BiH , u EU Evropska centralna banka (ECB). Meutim, negdje ih je vie, npr. kao u SAD, Kanadi, ali opet su te banke okupljene oko jedne centralne banke, a zajedno ine FED sistem federalnih rezervi. Za Centralnu banku se moe rei da je kvazi banka ili specifina dravna institucija. Ona predstavlja neprofitnu instituciju, i ona ne uspostavlja direktne odnose sa nebankarskim sektorima, osim sa dravom, to znai da nema konkurentskih odnosa izmeu centralne banke i drugih banaka. Centralna banka vri emisionu funkciju. Ona preko svojih specijalizovanih institucija emituje gotov novac. Centralna banka emituje i primarni novac tako to odobrava kredite poslovnim bankama ili od njih kupuje nedospjela potraivanja. Na ovaj nain Centralna banka odrava potrebnu koliinu novca u opticaju i regulie visinu kamatnih stopa na finansijskim tritima Centralna banka se javlja kao banka - banaka i kao banka - drave. Centralna banka je s jedne strane, novana institucija (u kojoj se se formira i dinamizira opticajni novac), a s druge strane predstavlja bankarsku instituciju (koja uspostavlja brojne kreditne i depozitne odnose sa bankama, dravom i inostranstvom). Centralne banke su se do drugog svjetskog rata organizovale kao akcionarska drutva, a tek kasnije su se nacionalizovale i tek onda stupile pod kontrolu drave. Prva centralna banka osnovana je u vedskoj 1656. godine, a najvei uticaj je imala Bank of England koja je osnovana 1695. godine.

2. ULOGA CENTRALNE BANKEEkonomska suverenost bilo koje zemlje odreena je i monetarnom suverenou koja obuhvata monetarno kreditni, valutni i devizni sistem. [footnoteRef:1]Trebalo bi imati u vidu da je koncept centralne banke, njene funkcije, monetarna politika i mjere monetarnog regulisanja odreen: [1: bs.wikipedia.org/wiki/Centralna_banka]

Prema uoj definiciji centralne banke, osnovnoj ciljnoj funkciji centralne banke - stabilnost valute; Prema iroj definiciji centralne banke, stabilnost valute, likvidnost privrednih subjekata u unutranjem platnom prometu i plaanjima prema inostranstvu, i monetarnoj i deviznoj kontroli banaka.Centralna banka ima u monetarnom, kreditnom i bankarskom sistemu privilegovan, monopolisan status, koji se prvenstveno odnosi na izdavanje i emisiju novca. Osnovne funkcije centralne banke su: Emisiona funkcija monopol na kreiranje i regulisanje primarnog novca, tj. regulisanje potrebne koliine novca u privredi i gotovog novca (novanica i kovanica); Regulisanje kreditnog potencijala banaka i usmjeravanje njihove kreditne politike; Uloga bankara drave; Regulisanje likvidnosti bankarskog i privrednog sistema uloga posljednjeg utoita likvidnosti; Nadzorna uloga kontrola boniteta i zakonitosti poslovanja bankarskog sistema i njegovog funkcionisanja; Upravljanje deviznim rezervama i spoljnim dugom zemlje; Upravljanje deviznim kursom nacionalne valute; Organizovanje funkcije platnog prometa zemlji.Na meunarodnom planu centralne banke uspostavljaju poslovnu saradnju sa multirateralnim finansijskim organizacijama IMF, WB, EBRD, BIS. Centralne banke imaju i specifine uloge, kao to je na primjer, razvojna funkcija u zemljama u razvoju, gdje se centralna banka javlja kao izvor tzv. povoljnih kredita za sektor iji se razvoj podstie. Funkcije centralne banke se odreuju striktno zakonskom regulativom, jer se pridaje veliki znaaj efikasnom i racionalnom funkcionisanju ove ustanove. Treba imati u vidu da ona nije profitna institucija, iako raspolae sopstvenim izvorima prihoda, ve je njena osnovna funkcija uspostavljanje i odravanje monetarne i privredne stabilnosti nacionalne privrede.

3. VLASNIKA STRUKTURA, ORGANIZACIJA I RUKOVODEA TIJELA CENTRALNE BANKEU pogledu vlasnike strukture, teorija i praksa poznaju tri oblika svojine kod centralnih banaka: dravnu, privatnu i mjeovitu. Iako je veina centralnih banaka u svojini drave, ima sluajeva koji odstupaju od ovog modela. Dravna svojina moe da se manifestuje kroz dva oblika: centralna banka kao javna ustanova, formirana zakonom i centralna banka kao formalno akcionarsko drutvo, u kojem su sve akcije u posjedu drave. Organizacija centralne banke zavisi od razvijenosti i strukture privrednog sistema zemlje, od institucionalnog ustrojstva i od politikih faktora u dravi u kojoj je osnovana. Organizacija centralne banke uglavnom se svodi na tri osnovna modela: jedinstvena centralna banka, sloen sistem centralne banke i nadnacionalna centralna banka. Koncept jedinstvene centralne banke je najzastupljeniji u savremenim uslovima. Prema ovom konceptu funkcije vrhovne monetarne vlasti koncentrisane su u jednom centru. Drugi model podrazumijeva organizaciju sistema centralnih banaka. To znai da u jednoj zemlji postoji vie banaka koje zajedno obavljaju funkciju centralne banke. Nadnacionalna centralna banka je karakteristina za monetarnu uniju grupe zemalja. Monetarna unija predstavlja visok stepen ekonomke integracije, kakav je danas sluaj sa Evropskom unijom. Nadnacionalna centralna banka se po pravilu sastoji od ogranaka koji se nalaze u svakoj zemlji lanici monetarne unije.Centralne banke u principu imaju trostruku organizacionu strukturu: (1) izvrni nivo, (2) nivo savjeta, (3) nivo kontrole. Za izvrni nivo koriste se izrazi ,, executive committee ili ,, management committee. Izvrni komitet odluuje u ime banke kao kolektivni organ. Sainjavaju ga tri lana. Guverner centralne banke je u svim zemljama predsjedavajui Izvrnog komiteta, koji predstavlja tijelo koje formalno donosi veinu odluka. Izvan okvira centralne banke, guverner je u pvom redu linost koja predstavlja banku, odnosno predstavlja njene stavove. Meutim, njegov poloaj u manjoj mjeri odreuje autoritet njegovog zvanja, ve ga prvenstveno odreuje njegov sopstveni autoritet.Termin ,,savjet direktora moe se koristiti za oznaavanje tijela koje se redovno sastaje radi konsultacije sa rukovodstvom banke i u cilju donoenja odluka koje nisu vezane za dnevni posao banke. Tijelo takve vrste obino ima lanove izvan centralne banke. Vlada moe imati predstavnike u savjeetu direktora ili pak uestvovati u njegovom radu. Uloga nivoa kontrole uslovljena je ulogom savjeta direktora u pogledu kontrole rada centralne banke. Stoga, i nije nuno da se obrazuje posebno kontrolno tijelo. U mnogim sluajevima kontrolno tijelo moe da utie na postavljanje odgovornosti slubenika centralne banke. Vlada moe biti zastupljena u kontrolnom tijelu ili joj moe biti povjerena funkcija ,,kontrolora .

4. INSTRUMENTI CENTRALNE BANKEU sprovoenju mjera kreditno-monetarne politike centralna banka ima vie instrumenata. Neki od njih su:a) Operacije na otvorenom tritu, koje predstavljaju vanu polugu monetarne politike putem koje centralna banka ima uticaj na zbivanja na finansijskim tritima. Sutina je u tome to da se centralna banka pojavljuje na finansijskim tritima kao kupac ili prodavac odreenih dravnih hartija od vrijednosti. Aktivnosti koje centralna banka preduzima, dakle, kupovina ili prodaja hartija zavisie direktno od ciljeva kreditno-monetarne politike. Ukoliko je cilj poveanje koliine novca (novane mase), tj. ukoliko je rije o ekspanzivnoj politici, centralna banka e vriti kupovinu dravnih hartija od vrijednosti, ime e doi do likvidnosti banaka i njihovog kreditnog potencijala. Obrnuto, u sluaju realizacije restriktivne kreditno-monetarne politike, centralna banka e prodajom hartija od vrijednosti smanjivati koliinu novca u opticaju i kreditni potencijal poslovnih banaka. U SAD je ovo veoma znaajan mehanizam regulisanja nivoa novane mase i centralna banka odnosno Sistem federalnih rezervi ga sprovodi preko posebnog Federalnog komiteta za operacije na otvorenom tritu (Federal Open Market Committee - FOMC) koji je kreiran jo 1993.godine.b) Politika obaveznih rezervi, koja je vrlo znaajna ne samo u realizaciji ciljeva kreditno-monetarne politike preko kontrole visine kreditnog potencijala, nego i za kontrolu bankarskog sistema i odravanje likvidnosti banaka. Njenu sutinu predstavlja utvrivanje osnove i stope izdvajanja banaka iz svog depozitnog potencijala u korist obaveznih rezervi kod centralne banke. Poveanje stope obaveznih rezervi obino je signal restriktivne kreditno-monetarne politike, poto se time povlai dio novca i smanjuje nivo kreditnog potencijala banaka raspoloivog za plasiranje. Obrnuto, u sluaju ekspanzivne monetarne politike, smanjivae se stopa obaveznih rezervi, to e dovesti do poveanja kreditnog potencijala banaka, ime se podie nivo novane mase preko mogunosti novog kreditiranja.c) Eskontna politika koja se sastoji u odreivanju visine eskontnih (diskontnih) stopa i uslova za odobravanje kredita na toj osnovi (takozvani reeskont), gdje se definiu parametri kao to su: visina kredita, rok trajanja, namjena i slino. U sluaju da centralna banka eli da povea koliinu novca u opticaju, dakle u sluaju ekspanzivne monetarne politike ona e odabrati nivo eskontnih stopa, to e imati za poslijedicu poveano uzimanje kredita. Sa druge strane ukoliko je cilj smanjivanje novca u opticaju, to se oznaava pojmom restriktivna monetarna politika, tada e poveavati eskontne stope i povlaiti kredite.d) Politika aktiviranja i dezaktiviranja depozita, takoe predstavlja instrument kreditno-monetarne politike za regulisanje visine novane mase. Dezaktiviranje depozita znai njihovo povlaenje u smislu uvoenja razliitih ogranienja u koritenju slobodnih sredstava. I obrnuto, aktiviranje depozita znai ukidanje ogranienja za njihovo slobodno korienje. Ova mjera danas nema nikakav znaaj.

5. UPRAVLJANJE MONETARNOM POLITIKOM NA PRINCIPIMA CURRENCY BOARD-A

Currency board predstavlja varijantu monetarne politike koja je u posljednoj dekadi prethodnog stoljea izazvala veliku panju, kako u praksi, tako i u intelektualnim krugovima. Jedan broj zemalja u tranziciji, koje su nastale raspadom biveg SSSR-a (Estonija i Litvanija) i SFR Jugoslavije (Bosna i Hercegovina), kao i Bugarska, uvele su currency board u nastojanju da obezbijede stabilno novano okruenje, kao osnovnu pretpostavku za uspjeno provoenje programa stabilizacije i ekonomskih reformi u procesu tranzicije. Currency board predstavlja operativno pravilo za izdavanje domae valute, prema kojem se domaa valuta izdaje samo uz kupovinu konvertibilne devizne valute sa punim pokriem u neto stranoj aktivi. To znai da centralna banka ne moe davati kredit.Currency board je dio monetarnog sistema koji determinie monetarni standard. Ovo podrazumijeva prihvatanje izvjesnih pravila u ponaanju komercijalnih banaka, finansijskih institucija i vlade u odnosu na kurs, konvertibilnost, vladine finansije i druga pravila. Prema tome, currency board se moe posmatrati kao poseban monetarno-valutni reim, koji se zasniva na zakonom eksplicitno utvrenim pravilima, tako da centralna banka nema pravo diskrecije, tj. pravo slobodnog odluivanja. Za currency board postoji opte pravilo emitirani novac, gotovi ili depozitni, mora u cjelosti (100%) biti pokriven konvertibilnim novcem. Takoer, currency board ima znaajan uticaj na funkcionisanje bankarskog sektora. Kljuni kvalitet ove institucije je to garantuje konvertibilnost domae valute, cjenovnu i monetarnu stabilnost, a istovremeno pospjeuje spoljnu trgovinu sa konvertibilnim deviznim podrujima i stimulie direktne i strane investicije u domau ekonomiju. Pored navedenih, prisutne su i brojne druge prednosti currency board-a ali i brojni nedostaci, koji e takoer biti izloeni.Meu znaajnim karakteristikama currency board-a, moemo izdvojiti sljedee: Depoziti komercijalnih banaka su konvertibilni u novanice valutnog odbora po fiksnom kursu, koji je izabran zbog postojee i oekivane stabilnosti i meunarodne prihvatljivosti. Currency board je jedini izdava novanica Postoji puno pokrie u konvertibilnoj stranoj valuti Niska stopa inflacije Ograniena monetarna politika Graani ne dre rezervnu valutu, niti koriste rezervnu valutu u domaim transakcijama.

5.1. Funkcionisanje currency board-aCurrency board se moe definisati i kao monetarna institucija (monetarna vlast) koja u odnosu na neku stranu valutu, koja se naziva rezervna valuta ili sidro valuta (reserve or anchor currency), izdaje novanice i kovanice, koje se mogu u svakom trenutku konvertovati u tu valutu po fiksno utvrenom kursu. Ovako definisan currency board podrazimijeva ortodoksni currency board, koji ne prihvata depozite i ima 100% devizno pokrie emitovanih novanica i kovanica u rezervnoj valuti. U praksi, currency board aranmani koji se danas primjenjuju, odstupaju od idealnog modela, prethodno nazvanog ortodoksnim currency boardom, u zavisnosti od institucionalnog okvira finansijskog sistema i zakonom definisanih pravila, koja mogu u izvjesnom stepenu omoguiti voenje diskrecione monetarne politike. Currency board u odreenim okolnostima moe kreditirati komercijalne banke radi obezbjeivanja podrke njihovoj likvidnosti, ali ne u obimu veem od odravanja propisane minimalne stope rezervne valute u odnosu na rezervni novac. Drugi currency board aranmani, kao oni u Bugarskoj, Litvaniji i Estoniji odravaju viak deviznih rezervi u odnosu na odgovarajuu monetarnu pasivu.

5.2. Osnovna pravila currency board-aFiksni devizni kurs; Pri izboru rezervne valute treba voditi rauna o njenoj stabilnosti i meunarodnoj prihvatljivosti kao sredstva plaanja. Izbor i odluka o vezivanju domae valute za neku od stranih valuta, treba da polazi od nekoliko osnovnih principa: Stabilnosti i snage valute za koju se vee valuta currency board-a Razvijenosti trgovinskih odnosa zemlje currency board-a sa zemljom rezervne valute Korelacije ekonomskih ciklusa izmeu ovih zemalja Valute u kojoj je denominiran pretean dio vanjskog duga zemlje i prihvatanja rezervne valute od domae javnostiPored mogunosti vezivanja domae valute za neku vrstu valutu, ne treba zaboraviti da se domaa valuta moe vezati za korpu valuta. Tako na primjer, zemlja koja ima trgovinske odnose sa puno zemalja bez dominantnog partnera, moe svoju valutu vezati za korpu valuta glavnih partnera.Fiksiranje deviznog kursa; Fiksiranje nivoa kursa domae valute u odnosu na rezervnu valutu i nivo pokria domaih monetarnih obaveza, predstavljaju dva vana i meusobno povezana pitanja. injenica da se fiksni kurs odreuje zakonom, jedna je od kritinih karakteristika currency board-a. Najprihvatljiviji nivo kursa bi bio onaj kurs koji polazi od trinog kursa i pri tome obezbjeuje potpunu pokrivenost specifinih domaih monetarnih obaveza raspoloivim deviznim rezervama.Pokrie monetarne pasive; Rezervni novac ine sljedee obaveze monetarnih vlasti u domaoj valuti: emitovane novanice i kovanice (dio u trezoru komercijalnih banaka i dio van komercijalnih banaka) i depoziti komercijalnih banaka. U rezervni novac su ukljueni depoziti privatnog sektora firmi i pojedinaca kao i depoziti rezidenata u stranoj valuti. Neto strana aktiva, iskazana u domaoj valuti, ukljuuje: neto oficijelne devizne rezerve i druge aktive i obaveze monetarnih vlasti u stranim valutama, koje po definiciji ne ulaze u oficijelne devizne rezerve. Neto domaa aktiva ukljuuje neto potraivanja od vlade, potraivanja od komercijalnih banaka, ukljuujui sve direktne kredite dodijeljene bankama i potraivanja od privatnog sektora.U kojem obliku drati rezervnu valutu; Prilikom diskusije o izboru rezervne valute, treba voditi rauna o iznosu i strukturi raspoloivih deviznih rezervi. Prvo, currency board je spreman da zamijeni neogranien iznos domae valute za rezervnu valutu, tako da je ovu obavezu najlake izvriti kada se devizne rezerve dre u rezervnoj valuti. Drugo, currency board dri neto rezervi u novanicama i kovanicama rezervne valute. Pored toga, on dri najvei dio njegovih rezervi u ekstremno likvidnoj formi, kao to su bankarski depoziti po vienju i kratkoroni nerizini ili niskorizini kamatonosni vrijednosni papiri vrhunskog rejtinga.Obezbjeenje inicijalnih sredstava rezervne valute; Integralni dio uspostavljanja currency board-a je obaveza da se obezbijedi odgovarajua ponuda rezervne valute u odnosu na domae obaveze. Jasnije, kredibilitet aranmana bio bi ozbiljno ugroen nedostatkom novanica rezervne valute. Snabdijevanje odgovarajuom koliinom novanica rezervne valute, prije poetka funkcionisanja currency board-a bi se mogao ugovoriti sa centralnom bankom zemlje rezervne valute ili nekim drugim prihvatljivijim izvorom. To bi osiguralo isporuku valute i njeno pohranjivanje u trezor.

5.3. Prednosti currency board-aInflacija; Prva prednost currency board-a se odnosi na tvrdnju da se pomou currency board-a obezbjeuje stabilna i niska inflacija, zbog fiksnog deviznog kursa prema rezervnoj valuti, pri emu se podrazumijeva da je inflacija u zemlji rezervne valute niska i stabilna. Moe se zakljuiti, da statistiki podaci i ekonometrijske analize potvruju tvrdnju da se pri currency board-u postiu bolji rezultati u zaustavljanju inflacije, nego kod drugih aranmana fiksnog kursa.Konvertibilnost; Obezbjeenje konvertibilnosti domae valute proistie iz njenog punog pokria konvertibilnim stranim valutama ili zlatom. Kako se currency board uvijek vee za neku rezervnu valutu, koja obino pokriva sve njegove obaveze u domaoj valuti, to mu omoguava da zadovolji bilo koji oblik konverzije domae u stranu valutu. Currency board nije u mogunosti da pomogne komercijalnim bankama, jer po definiciji ne moe emitovati ili povlaiti rezervni novac u zamjenu za domae aktive. Makroekonomska disciplina; Sljedea prednost currency board-a se odnosi na obezbjeenje makroekonomske discipline. Na prvom mjestu, poto je currency board-u zabranjeno da kupuje domau finansijsku aktivu, on ne moe finansirati fiskalni deficit. Danas ekonomisti, ak i oni koji smatraju da finansiranje deficita ponekad moe pomoi u stimulisanju ukupne tranje, teko mogu porei injenicu da se finansiranje deficita mnogo ee zloupotrebljava, nego to se konstruktivno koristi. Zbog ovoga se mora priznati da je dobrodoao institucionalni aranman koji stvara preduslove za efikasna ogranienja u voenju fiskalne politike, koju obezbjeuje currency board.Mehanizam prilagoavanja platnog bilansa; Ovaj mehanizam u sutini nije nita drugo nego mehanizam koji podrazumijeva prilagoavanja u zlatnom standardu, poznat kao price-specie-flow mechanism, baziran na vjerovatno najstarijem modelu u ekonomiji koji je uspostavio David Hume 1752.g. Ako zemlja biljei deficit platnog bilansa, novana masa se smanjuje a kamatne stope rastu, nastojei da obezbijede priliv kapitala. Rast kamatnih stopa pokree deflacioni pritisak, koji utie na smanjenje ukupne potronje a samim tim i uvoza, to vodi ka poboljanju stanja tekueg rauna platnog bilansa. Povjerenje currency board-a; Konano, prednost currency board-a se ogleda u povjerenju koje generalno uiva kod javnosti i finansijskih trita posebno, a koje mu pribavlja konvertibilnost, makroekonomska disciplina, povoljna kretanja cijena i izvjesnost mehanizma platno-bilansnog prilagoavanja. Currency board bi trebao biti relativno imun na pekulativne krize do kojih dolazi zbog straha od devalvacije. Iskustvo pokazuje, meutim, da taj imunitet nije potpun. Na koncu treba konstatovati da su navedene prednosti ekstremno vane ali i da obino imaju i svoju cijenu.

5.4. Nedostaci currency board-aProblem uvoenja currency board-a; Problem uvoenja currency board-a se odnosi na problem prikupljanja dovoljnih rezervi iste valute da se pokrije monetarna baza, a to je potrebno za njegovo uspjeno uspostavljanje.Prelazak na fiksni kurs; Problem prelaska na fiksni kurs odnosi se na opasnost da fiksni kurs, koji tradicionalno slui kao baza za currency board, dovede do precijenjenosti domae valute, ukoliko se currency board uvede u zemlju sa visokom stopom inflacije. Glavni razlog usvajanja currency board-a jeste da se inflacija dri pod kontrolom.Problemi vezani za prilagoavanje platnog bilansa; Problem prilagoavanja se odnosi na poveanje trokova. Kada kurs ne moe biti mijenjan, da bi se olakalo prilagoavanje platnog bilansa, jer currency board iskljuuje upotrebu kursa da se ispravi precijenjenost domae valute. Mogunost javljanja realnog oka koji zahtijeva poboljanje platnog bilansa, kao na primjer usljed poveanja cijene nafte, znai da se ovaj problem moe pojaviti u bilo koje vrijeme, ne samo u poetnom periodu prelaska na fiksni kurs. Otvorenim ekonomijama se savjetuje da veu svoje kurseve prema valutama njihovih glavnih trgovinskih partnera, dok manje otvorene ekonomije mogu vie dobiti ako dozvole odreeni oblik fleksibilnosti kursa.Problemi vezani za krizne periode; Currency board se ne moe ponaati kao davalac zadnjeg utoita kada se dogaaju unutranje finansijske krize, zbog toga to bi emitovanje domae valute uzdrmalo njegov osnovni princip, mijenjajui je za rezervnu valutu. Currency board moe pomoi finansijskim institucijama ali je obim pomoi ogranien deviznim rezervama i zakonskim okvirom.

5.5. Kada primijeniti currency boardGeneralno posmatrano, zemlje koje su uvele moderni currency board mogu se svrstati u dvije grupe, u odnosu na makroekonomske uslove koji su vladali u zemlji u trenutku njegovog uspostavljanja. U prvu grupu zemalja mogu se svrstati zemlje koje su uvele currency board kao odgovor na monetarnu i valutnu nestabilnost, dok se u drugu grupu zemalja mogu svrstati male i otvorene ekonomije koje nemaju dovoljno iskustva u upravljanju monetarnom politikom, odnosno u upravljanju ponudom novca. Obje grupe ovih zemalja, po pravilu se nalaze u procesu tranzicije prelaska na trinu ekonomiju i nedovoljno su razvijene. Svakako da u praksi ovakva podjela zemalja koje su uvele currency board nije jasno razgraniena. Prema ekonomsko-politikim karakteristikama, zemlje kojima odgovara uvoenje currency board-a, mogle bi se svrstati u sljedee grupe: Zemlje koje izlaze iz perioda veoma visoke inflacije i monetarne nestabilnosti ( Bugarska, Estonije i djelimino Litvanija ) Zemlje koje izlaze iz haotinih ekonomsko-monetarnih uslova, kao to su ratovi ( Bosna i Hercegovina) Zemlje koje ele brzu integraciju u vanjskotrgovinske i investicione tokove sa valutnim podrujem rezervne valute ( Estonija, Litvanija, Bugarska i BiH ) Zemlje koje ele da brzo ostvare konvertibilnost svoje valute i pospijee strane investicije priliv kapitala, posebno u vidu direktnih investicija u domau ekonomiju ( sve zemlje ) Zemlje koje ele da napuste jednu i pristupe drugoj monetarno-finansijskoj integraciji putem vezivanja za vrstu rezervnu valutu ( Estonija i Litvanija, koje su napustile monetarno podruje rublje i vezale se za DEM i USD, Bosna i Hercegovina, koja je napustila podruje YU dinara i vezala se za DEM ) Zemlje koje ele uvoenjem currency board-a trajno eliminisati voluntarizam monetarne fiskalne politike i obezbijediti trajnu stabilnost cijena i deviznog kursa Zemlje sa visokim stepenom eurizacije, u kojima je domaa valuta izgubila osnovne atribute dominantne valute na teritoriji zemlje

6. UPRAVLJANJE MONETARNOM EKONOMIJOM DO USPOSTAVLJANJA EVROPSKE MONETARNE UNIJENa monetarnom planu je, u okviru Evropske ekonomske zajednice, postignut Evropski monetarni sporazum 27. decembra 1958.g.Ovim sporazumom, zemlje lanice uvele su eksternu konvertibilnost svojih valuta, iji je devizni kurs mogao oscilirati +-0,75 od utvrenog pariteta, ime je prestala sa radom Evropska platna unija. Od preostalog kapitala i novouplaenih kvota, osniva se Evropski monetarni fond. Sve do kraja ezdesetih godina XX stoljea, na planu monetarne integracije nije se nita posebno deavalo.Evropski monetarni sporazum i Evropski monetarni fond prestali su sa radom 31. decembra 1972.g. ali se u okviru Zajednice javljaju novi mehanizmi, kao to je monetarna zmija. Poetkom 1972.g., centralne banke, na zahtjev ministara zemalja Evropske zajednice, sloile su se da smanje razliku, tj. da snize granice fluktuacija izmeu najvieg i najnieg deviznog teaja meu svojim valutama. Tako je dolo do stvaranja evropske zmije ili monetarne zmije. Svakodnevne fluktuacije valuta sudionica zmije izgledale bi kao zmijolika traka teajne fluktuacije, to je opisano kao kretanje zmije u tunelu. Zajednica poinje djelovati sa svojim posebnim monetarnim sistemom, tj. Sa Evropskim monetarnim sistemom i sa novom zajednikom valutnom jedinicom ECU, 13. marta 1979.g. Evropski monetarni sistem je uspostavljen sa jednim jasnim ciljem, a to je namjera da se stabiliziraju devizni kursevi i ostvari monetarna stabilnost meu zemljama lanicama Evropske ekonomske zajednice. Pored ovoga cilja, treba spomenuti i opte ciljeve, i to : Postizanje monetarne stabilnosti Dosezanje stabilnih stopa rasta Konvergenciju ekonomskih performansi izmeu lanica Evropske ekonomske zajedniceECU je od 1981.g. postao jedinstvena obraunska valuta Zajednice. Na zaj nain, u martu 1979.g. naputen je sistem zmije, a na scenu stupa Evropski monetarni sistem i njegova valuta ECU. Bit mehanizma Evropskog monetarnog sistema sastoji se u zajednikoj valutnoj jedinici ECU kao denominatoru za utvrivanje pariteta i usporeivanje deviznih kurseva valute sudionice, kako u odnosu na drugu valutu, tako i u odnosu na ECU. ECU, kao sistem obraunske jedinice, je koristio korpu valuta, gdje je najznaajniju ulogu imala njemaka marka (30%). Revizija te strukture korpe valuta se sprovodila svakih pet godina, dok se vrijednost ECU izraunavala svakodnevno, na temelju deviznih kurseva valuta u korpi.Od 1979.g. zajednika odbrana zapadnoevropskih zemalja od valutne politike SAD-a, djeluje kao zasebni, regionalni monetarni sistem EMS, koji zemljama lanicama osigurava stanovitu stabilnost u moru svjetske monetarne nestabilnosti. U skladu s tim stajalitima Evropske komisije, ECU je imao etiri primarne funkcije, i to da slui kao : Referentna jedinica za mehanizam deviznih kurseva Indikator odstupanja izmeu razliitih valuta Sredstvo obrauna u uslovima kreditnih olakica i intervencija Sredstvo poravnanja izmeu nacionalnih monetarnih vlastiCentralne banke zemalja lanica Evropskog monetarnog sistema su imale obavezu deponovanja sredstava u Evropski fond monetarne saradnje, u visini od 20% svojih rezervi zlata i 20% svojih rezervi valuta, a u zamjenu su dobivale ECU kao sredstvo plaanja u meusobnim obraunima centralnih banaka zemalja lanica Evropskog monetarnog sistema. Evropski monetarni sistem je uspio u pogledu funkcionisanja multilateralnog aranmana deviznog kursa meu industrijski razvijenim zemljama, od sloma Bretton Woods-a, osiguravajui meuvalutnu stabilnost i disciplinovano ponaanje, kao i potivanje prihvaenih pravila, te se moe konstatovati da je Evropski monetarni sistem znaajno uspio iz dva razloga : stvorena je zona monetarne stabilnosti, izraena u stabilnom deviznom kursu, i stvorena je zona monetarne stabilnosti, oliena u stabilnom nivou domaih cijena. Nakon to je uspostavljanje Evropskog monetarnog sistema predstavljalo prvi korak u naporima poticanja procesa monetarnih integracija, u decembru 1991.g. efovi vlada Evropske unije su potpisali historijski sporazum u Holandskom gradu Maastrichtu. On je postavio temelje za budui progres ka monetarnom ujedinjenju u Evropi. Ugovorom iz Maastrichta je definirano uspostavljanje Evropske monetarne unije u tri evolucione faze. Pristup koji je postavljen u Ugovoru iz Maastrichta je baziran na principima postepenosti i konvergencije. Ovi koraci odnose se na : ukidanje restrikcija u kretanju kapitala, zatim osnivanje Evropskog monetarnog instituta i konano, stvaranje Evropske monetarne unije.

7. UPRAVLJANJE MONETARNOM POLITIKOM NAKON USPOSTAVLJANJA EVROPSKE MONETARNE UNIJEMinistri finansija zemalja lanica Evropske unije, uvodei jedinstvenu valutu, postigli su dogovor sa guvernerima nacionalnih centralnih banaka, Komisijom i Evropskim monetarnim institutom, da e tekui mehanizam bilateralnih deviznih kurseva (ERM) biti koriten za odreivanje intervalutnog kursa za euro. 25. maja 1998.g., vlade 11 zemalja lanica su izabrale predsjednika, dopredsjednika i etiri ostala lana izvrnog odbora Evropske centralne banke. Njihovo imenovanje je postalo vaee 1. juna 1998.g., to je ustvari obiljeilo osnivanje Evropske centralne banke. Sa osnivanjem Evropske centralne banke, Evropski monetarni institut je ispunio svoje zadatke i biva izvren proces likvidacije.Prvog januara 1999.g. je stvorena Evropska monetarna unija zemalja euro-zone sa sprovoenjem jedinstvene monetarne politike, pod odgovornou Evropske centralne banke. Monetarna politika, na primjer u segmentu politike kamatnih stopa, se vodi pod okriljem Evropske centralne banke, nezavisno od nacionalnih vlada i ostalih institucija Evropske unije. S druge strane, ekonomska politika, na primjer u segmentu politike oporezivanja ili politike javnih rashoda, ostaje u nadlenosti nacionalnih vlada. Evropska monetarna unija nije podrazumijevala i politiku uniju, jer zajednike odluke na podruju odgovarajuih cjelina nivoa oporezivanja se nee zahtijevati. Evropa je formirala monetarnu uniju uvoenjem zajednike valute o ijoj se stabilnosti brine Evropska centralna banka. Ova jedinstvena centralna banka e uvati stabilnost deviznog kursa, kao i stabilnost kamatnih stopa koje bi trebale ii ka unifikaciji i podsticanju investicija. Svaka zemlja Evropske unije, da bi postala lanica Evropske monetarne unije mora ispunjavati kriterije konvergencije s aspekta njene makroekonomske politike, pri emu ne bi smjelo biti veih odstupanja, premda je bilo odreene fleksibilnosti u ispunjavanju postavljenih kriterija.Osnovni principi konvergencije convergence criteria su sljedei :1. Stopa inflacije u zemlji, u toku posmatrane godine, ne smije biti vea od 1,5% od prosjene stope inflacije u tri zemlje Evropske monetarne unije sa najniom stopom inflacije.2. Dugorona kamatna stopa ne smije biti via od 2% u apsolutnom izrazu, od prosjeka kamata u tri zemlje Evropske monetarne unije sa najniom stopom inflacije.3. Deficit dravnog budeta, kao i budeta regiona, te lokalni budetski deficiti ne smiju prei 3% vrijednosti bruto domaeg proizvoda, osim privremeno i izuzetno.4. Odnos javnog duga i bruto domaeg proizvoda ne smije biti vei od 60%.5. Zemlja, lanica mehanizma deviznog teaja (ERM II), mora biti bez ozbiljnih devalvacija u prethodne dvije godine prije razmatranja ulaska u monetarnu uniju (dozvoljene fluktuacije su +-15% oko centralnog deviznog kursa).6. Nacionalne centralne banke moraju imati punu politiku nezavisnost. To je jedan od razloga zbog kojih Danska i Velika Britanija nisu lanice ekonomske i monetarne unije i imaju opt-out klauzulu. Naime, Velika Britanija bi morala osigurati punu nezavisnost Bank of England, a Danska pored toga mora imati i referendum. vedska je odluila da se ne pridrui monetarnoj uniji zbog toga to je odbila da se pridrui mehanizmu deviznog kursa ERM II Evropskog monetarnog sistema prije poetka tree faze pa na taj nain nije ispunila jedan od uslova prikljuenja monetarnoj uniji.

8. LITERATURA1. FINANSIJSKA TRITA I INSTRUMENTI, Dr Dejan D. Eri II izmjenjeno i dopunjeno izdanje, igoja tampa, 2003. Beograd2. MONETARNE FINANSIJE, Prof.Dr. Milenko Deletovi3. ULOGA CENTRALNE BANKE U UPRAVLJANJU MONETARNOM POLITIKOM, doktorska disertacija, doc.dr.sc. Denan onlagi4. bs.wikipedia.org

2