značajni polutanti

7/21/2019 Značajni polutanti

http://slidepdf.com/reader/full/znacajni-polutanti 1/8

Arsen (As) – je metaloid sa kompleksnim hemijskim osobinama koji može da formirabrojna neorganskih i organskih jedinjenja. Arsen je zastupljen je u zemljinoj kori u količiniod 2.5 ppm, u obliku nekoliko minerala od kojih je najrasprostranjeniji arsenopirit (FeAsS)koji se često nalazi i u ležištima pirita.Arsen se uglavnom javlja kao elementarni, ali najčešće u obliku jedinjenja sa oksidacionimstanjima -3, +3 i +5. Soli arsen(III) su veoma otrovne i izazivaju rak, smrtonosna doza

iznosi 50 miligrama.Netoksične soli arsen(V) su sastojci pesticida, kao i dodaci staklu dajućimu zelenkastu boju. Soli arsen(V) su neotrovne ali imaju jako baktericidno dejstvo. Ipakunošenjem velikih količina one se nagomilavaju u organizmu i redukuju se do toksičnih soliarsen(III).

Arsen gradi dva oksida:

Arsen (III) – oksid (As2O3) - Poznatiji je i po nazivu arsenik i vrlo je toksičan, ali se i umalim količinama upotrebljava kao lek.Ima odlike bezbojne staklaste mase koja stajanjempostaje neprozirna.Arsen (V) – oksid (As2O5) - Dobija se kada se arsenovoj kiselini oduzme voda:

4H3AsO4=As4O10+6H2O

Kada se arsenatna kiselina (H3AsO4) zagreva 2 sata na oko 210°C dobija se ovaj arsenov

oksid kao bela, staklasta čvrsta supstanca koja se rasplinjuje. Lako je rastvoran u vodi,stvarajući arsenatnu kiselinu. Poznato je nekoliko arsenata od kojih industrijski značajima kalcijum-arsenat (Ca3(AsO4)2), koji su upotrebljava za uništavanje štetočina i natrijumarsenat, Na2HAsO4·12 H2O koji se upotrebljava pri štampanju pamučnog platna. Arsen u atmosferu dolazi najčešće usled vulkanske aktivnosti ili požara. Najčešće se javljakao čestična materija, dijametra veličine ispod 2µm. Čestične materije koje sa sobom nosearsen se transportuju vazdušnim strujama na određene razdaljine od izvora, a potom sedeponuju na zemljište kroz procese suve ili mokre depozicije. Koncentracija arsenauatmosferi je niska od 0.4 do 30ng/l. Sadržaj As vazduhu u Evropi, u ruralnim sredinama

se kreće od 1-10ng/m3, u nezagađenim urbanim sredinama od 3-30ng/m3, dokkoncentracije u industrijskim oblastima, u blizini izvora emisije mogu da dostignukoncentracije i do 1µg/m3. Srednji sadržaji arsena u travi i senu iz okoline termoelektrana

na mrki ugalj iznosi oko 10mg/kg (WHO 2000).Osnovni načini ekspozicije čoveka arsenu su preko hrane i vode, veoma mali deo potiče odzagađenja vazduha. U sledećoj tabeli dati su procentualna apsorpcija dnevne doze arsenaneorganskog arsena:

IzvorProcenat apsorpcije od dnevne

doze

Vazduh <1%

Dim cigarete 0-16%

Voda za piće 0-33%

Hrana 50-98%

Antropogeni izvori: Arsen i jedinjenja arsena mogu da se emituju iz sledećih industrijskihdelatnosti: Rafinerije mineralnih ulja i gasa, peći za koks, termoelektrane i drugapostrojenja za spaljivanje, proizvodnja i prerada metala, mineralna industrija, hemijskaindustrija, postrojenja za spaljivanje otpada, proizvodnja i prerada drveta i proizvodnja

papira, klanice, primena hemikalije u poljoprivredne svrhe koje sadrže arsen I dr.

Živa (Hg) – je prelazni metal, koji gradi dva reda jedinjenja: živa (I)-merkuro jedinjenja i

živa (II)-merkuri jedinjenja. U prirodi se javlja u zemljinoj kori u maloj količini, kaoslobodna (Hg0), a znatno više u obliku sulfida (HgS) – cinobera, koji je i ujedno i najvažniji

minerali žive. Pored toga, živa se može naći i obliku: kalomel a - Hg2Cl2, zatim HgCl2, HgO,



HgS, CH3Cl i (CH3)2Hg. Svako od ovih jedinjenja koja za sobom povlače i različitoponašanje u smislu transporta i efekata na životnu sredinu i zdravlje čoveka.Živa poseduje veliku isparljivost - pri temperaturi od 20oC u vazduhu se nalazi 14 mg Hg m-

3 u stanju dinamičke ravnoteže. Prag bezbednosti žive u vazduhu iznosi 0,05 mg Hg m-3 vazduha, zato prosuta živa predstavlja potencionalnu opasnost od trovanja. Jedinjenja žive:živin(I) hlorid - kalomel, koristi se u medicini, za pravljenje elektroda i kao sredstvo za

zaštitu biljaka, živin (II) hlorid - sublimit, služi kao katalizator u organskim sintezama, umetalurgiji, kao sredstvo za dezinfekciju, Hg(CNO)2 ima primenu u proizvodnji detonatora.Živa se u atmosferu emituje u tri forme: elementarna živa (Hg0), Hg (II) u gasnoj fazi(Hg(II)(g)) i čestične žive (Hg(p)).

Vremenske i prostorne skale transporta žive u atmosferi, kao i dipozicija u akvatične iterestijalne ekosisteme zavisi od njenih fizičko-hemijskih karakteristika. Pare elementarnežive u atmosferi su relativno inertne prema drugim kons tituentima atmosfere i samo se

delimično rastvaraju u vodi. Zbog toga je zadržavanje žive u atmosferi relativno dugo (oko1 godinu). Živa koja je emitovana u atmosferu se disperguje i transportuje na velikerazdaljine (na hemisfernoj i globalnoj skali) pre nego što se deponuje na terestijalne iakvatične receptore.U područjima koje se nalaze na većim udaljenostima od industrijskih izvora, koncentracije

Hg u atmosferi su od 2-4ng/m3, a u urbanim sredinama oko 10ng/m3. To znači da jednevna količina Hg koja se apsorbuje u rezultat respiratorne ekspozicije, oko 32-64ng upodručjima koja su manje izložena izvorima zagađenja, odnosno 160 ng/m3 u urbanimsredinama. Ipak ova dnevna izloženost je mala u poređenosti izloženosti koja potiče odzubnih amalgama koja varira između 3000-17000mg.

Živa i jedinjenja žive se emituju iz industrijskih delatnosti: Rafinerije mineralnih ulja igasa, peći za koks, termoelektrane i druga postrojenja za spaljivanje, proizvodnja iprerada metala, postrojenja za proizvodnji stakla, hemijska industrija, postrojenja zaspaljivanje, pirolizu, procesiranje, hemijski tretman ili odlaganje opasnog otpada nadeponiju, proizvodnja i prerada drveta i proizvodnja papira, klanice, itd.

Olovo (Pb) – je mek metal, sivkasto plave boje, nerastvorljiv u vodi, velike gustine i nisketemperature topljenja. U prirodi se olovo najčešće javlja u vidu sulfida , kao ruda galenit

(PbS), iz koje se dobija sirovo olovo prema sledećim jednačinama:

2PbS+3O2=2PbO+2SO2 2PbO+C=2Pb+CO2

Takođe, postoje i druge olovne rude: ceruzit (PbCO3), anglezit -(olovo(II) sulfat -PbSO4) koji je bela kristalna materija slabo rastvorljiva u vodi, krokoit (PbCrO4) i vulfenit (PbMoO4).Olovo se u destilovanoj vodi ne rastvara, dok se rastvara u kiselinama sa oksidacionim

dejstvom (npr. azotna kiselina). Na vazduhu se fino sprašeno olovo tzv. piroforno olovo palisamo od sebe. Olovo se koristi za izradu limova, kanalizacionih i vodovodnih cevi ukolikovode nisu kisele; njime se oblažu električni kablov. Olovo se koristi i u vojnoj industriji,industriji boja, za izradu olovnih akumulatora, za zaštitu od rendgenskog i radioaktivnogzračenja.Olovo se javlja u dva oksidaciona stanja: Pb(II) I Pb(IV).

Olovo (II) oksid je amfoteran. Koristi za glaziranje keramičkih proizvoda, za izradu minijuma(Pb3O4) koji se koristi kao žuta boja u slikarstvu:

PbO+O2=2Pb3O4

Najveći deo olova koji se nalazi u amosferi potiče iz antropogenih izvora, a čovek je izloženputem inhalacije, ali takođe i preko vode za piće i hrane.



Nikl i jedinjenja nikla mogu da se emituju iz industrijskih delatnosti: Rafinerijemineralnih ulja i gasa, peći za koks, termoelektrane i druga postrojenja zaspaljivanje, proizvodnja i prerada metala, mineralna industrija, hemijska industrija,postrojenja za spaljivanje, pirolizu, procesiranje, hemijski tretman ili odlaganjeopasnog otpada na deponiju, proizvodnja i prerada drveta i proizvodnja papira,

klanice, prerada i obrada mleka, itd.

Polihlorovani bifenili (PCBs) (C12H10-xClx) – su grupa sintetičkih organohlornih jedinjenja, sastavljenih od dva benzenova prstena, sa 2 do 10 atoma vodonika zamenjenih

atomima hlora.

Teoretski postoji 209 različitih polihlorovanih bifenila, koji se još nazivaju i kongeneri. PCBkongeneri su viskozne tečnosti bez mirisa, ukusa, bledo-žute boje, (visoko hlorisane smešesu viskoznije i žuće). Najviše se upotrebljavaju u transformatorima kao rashladni medij(Piralensko ulje), ne provode struju i podnose visoke temperature (do 1700°C). Zabranjenisu zbog kancerogenog, mutagenog i teratogenog efekta.

Ponašanje PCB u životnoj sredini zavisi i stepena hlorinacije, odnosno što je veći brojhlorovih atoma to je otpornost PCB-a veća. Biodegradacija je jedini proces koji može dadovede do raspadanja ove grupe jedinjenja u životnoj sredini. Ukoliko se ospuste uatmosferu, PCB egzistiraju u parnoj fazi, a tendencija adsorpcije za čestične materije rastesa brojem atoma hlora. Dominantni proces transformacije PCB-a u atmosferi je reakcija sahidroksi radikalima (OH∙) koja i određuje vreme poluraspada PCB-a u atmosferi. Tako da sevreme potrebno za razlafanje PCB u atmosferi kreće od 12.9 dana za monohlorbifenil do 1.3godine za heterohlorbifenile. Drugi vid uklanjanja PCB iz atmosfre je kroz fizičke procesesuve ili mokre depozicije.

Polihlorovani bifenili mogu da se emituje iz industrijskih delatnosti: proizvodnja iprerada metala, proizvodnja cementnog klinkera u rotacionim pećima, kreča urotacionim pećima i klinkera ili kreča u drugim vrstama peći, hemijska industrija zaproizvodnju industrijskog obima supstanci bazne organske hemije, itd.

Policiklični aromatični ugljovodonici (PAHs) - strukturu policikličnih aromatičnihugljovodonika karakterišu dva ili više kondenzovanih aromatičnih prstenova. Poredaromatičnih prstenova, u strukturu PAH mogu biti uključeni i dodatni prstenovi, tako da je

broj teorijski mogućih policikličnih aromatičnih ugljovodonika preko 100, čiji je sadržaj uatmosferi čest predmet proučavanja. Dve osnovne grupe PAH su supstituisani inesupstituisani policiklični aromatični ugljovodonici. PAH se češće javljaju u kompleksnimmešavinama, nego kao pojedinačna jedinjenja. Napon pare i Henrijeva konstantapolicikličnih aromatičnih ugljovodonika imaju relativno niske vrednosti, tako da spadaju upoluisparljiva jedinjenja Izvori policikličnih aromatičnih ugljovodonika se mogu podeliti na:antropogene, koji uključuju emisije iz domaćinstava, mobilne, industrijske i poljoprivredneizvore, i prirodne izvore.



Policiklični aromatični ugljovodonici se emituju iz industrijskih delatnosti: Rafinerijemineralnih ulja i gasa, peći za koks, termoelektrane i druga postrojenja zaspaljivanje, proizvodnja i prerada metala, postrojenja za topljenje mineralnihsupstanci uključujući proizvodnju mineralnih vlakana, hemijska industrija zaproizvodnju industrijskog obima supstanci bazne organske hemije, postrojenja zaspaljivanje, pirolizu, procesiranje, hemijski tretman ili odlaganje opasnog otpada na

deponiju, itd.

Hlor i neorganska jedinjenja (kao HCl) - je nemetal sa atomskim brojem 17, to je žutozelen gas oko 2,5 puta teži od vazduha, neprijatnog, zagušljivog mirisa, veoma otrovan.Hlor se koristi kao sredstvo za izbeljivanje i dezinfekciju. Sastojak je mnogih soli i drugih

jedinjenja. Hlor je veoma rasprostranjen u prirodi i može se naći u skoro svakom živom organizmu, javlja se u vidu dvoatomskih molekula Cl 2. Hlor se dobro rastvara u vodi i gradi

hlornu vodu, koja zbog nascentnog kiseonika ima baktericidno dejstvo, a služi i za beljenjeorganskih boja. Sa vodom reaguje sporo gradeći hlorovodonik i perhlornu kiselinu (HClO).Sa kiseonikom gradi 5 različitih oksida. Hlor gradi nekoliko kiselina i odgovarajuće soli:hlorovodoničnu (sonu) kiselinu (HCl) i hloride kao soli, perhlornu kiselinu (HClO4) i soli

perhloride, hlorastu kiselinu (HclO2) i soli hlorite, hlornu kiselinu (HclO3) i soli hlorate.Hlor i neorganska jedinjenja se emituje iz industrijskih delatnosti: Rafinerijemineralnih ulja i gasa, termoelektrane i druga postrojenja za spaljivanje, proizvodnja

i prerada metala, mineralna industrija, hemijska industrija, postrojenja za

spaljivanje, pirolizu, procesiranje, hemijski tretman ili odlaganje opasnog otpada nadeponiju, proizvodnja i prerada drveta, klanice, prerada i obrada mleka, itd.

PCDD + PCDF (dioksini + furani) – označavaju dve grupe hemijski slično građenih

hlorisanih organskih jedinjenja.



Polihlorni dibenzodiokins (PCDDs), ili jednostavno dioksini, su grupa organskih jedinjenjakoja su polihalogenizovana jedninjenja, koja predstavljaju značajne zagađivače životnesredine. PCDD se bioakumuliraju kod ljudi i divljih životinja zbog svojih lipofilnih svojstava, imogu izazvati poremećaje u razvoju i rak. Dioksini se javljaju kao nus -proizvodi u

proizvodnji nekih organohlornih jedinjenja, pri spaljivanju supstanci koje sadrže hlor kao štosu PVC (polivinil hlorid), pri izbeljivanju papira hlorom, i iz prirodnih izvora, kao što suvulkani i šumski požari. Zajedno sa PCDD jedninjenjima se pojavljuju i PCDF jedinjenja(polihlorni dibenzofurani), koji su poznati kao teratogeni, mutageni i kancerogeni.

PCDD + PCDF (dioksin + furani) mogu da se emituju iz industrijskih delatnosti:termoelektrane i druga postrojenja za spaljivanje, peći za koks, proizvodnja i preradametala, postrojenja za topljenje mineralnih supstanci uključujući proizvodnjumineralnih vlakana, hemijska industrija, postrojenja za spaljivanje, pirolizu,

procesiranje, hemijski tretman ili odlaganje opasnog otpada na deponiju, proizvodnja

i prerada drveta, klanice, prerada i obrada mleka, itd.

Fluoranten C16H10 – je policiklični aromatični ugljovodonik (PAH). Postoji u obliku bledožutog do zelenog kristalnog praha. Nerastvorljiv je u vodi, brzo se adsorbuje na sediment i

čestice. Ima visok potencijal bioakumulacije, bioakumulira se u školjkama, koje na taj načinpredstavljaju odličan indikator fluoroanten zagađenja. Fluoranten se koristi kao intermediataza boje (fluorescentni), lekove i agrohemikalije.

Delatnosti koje mogu ispuštaju fluoranten u vodu su: energetski sektor, proizvodnja iprerada metala, hemijska industrija, delatnosti iz oblasti upravljanja otpadom i

otpadnim vodama, proizvodnja papira i drveta, klanice, prerada i obrada mleka,postrojenja za gradnji i farbanje ili skidanje boje sa brodova, postrojenja zapovršinski tretman materija, predmeta ili proizvoda pomoću organskih rastvarača,itd.



Atrazin C8H14CIN5– 2 hloro-4-etilamin-6-izopropilamin-s-tirazin, je organsko jedinjenje

koje se sastoji od jednog s-tirazin prstena.

Koristi kao herbicid. Pojavljuje se u obliku bezbojnih čestica koje se dobro rastvaraju u vodi.Pri upotrebi ovog herbicida, jedan njegov deo ostaje u životnoj sredini te se možedetektovati u vodi, zemljištu ili u vazduhu. Atrazin dugo ostaje prisutan u površinskoj vodi

jer mu je vreme poluraspada veće od 200 dana. Atrazin ima nizak nivo biodegradacije. Nadejstvo atrazina su najosetljiviji su reproduktivni sistem i organizmi u razvoju.

Delatnosti koje mogu da ispuštaju atrazin u vodu su: hemijska postrojenja zaproizvodnju industrijskog obima supstanci bazne organske hemije, hemijska

postrojenja za proizvodnju industrijskog obima osnovnih proizvoda za zaštitu bilja ibiocida, postrojenja za spaljivanje, pirolizu, procesiranje, hemijski tretman iliodlaganje opasnog otpada na deponiju, deponije, isključujući deponije inertnogotpada, opštinska postrojenja za tretiranje otpadnih voda, itd.

Lindan – C6H6Cl6 je organohlorni insekticid čija se primena zadržala uprkos njegovojstabilnosti u zemljištu i akvatičnim ekosistemima, sposobnosti bioakumulacije i potencijalnojkarcinogenosti posle termičke obrade.

U akvatične ekosisteme lindan dospeva spiranjem sa površina koje su tretirne ovim

pesticidom, farmi i dr. Obzirom na lindan pokazuje afinitet prema organskim jedinjenjima,u akvatičnim ekosistemima ovaj insekticid teži da se veže za čestične materije i na taj načinda se akumulira u sedimentu. Ipak, zbog svoje veće ratsvorljivosti u vodi, koncentracijalindana u sedimentu je manja u pođenju sa drugim organohlornim pesticidima .

Izlaganje velikim količinma lindana, može doći do oštećenja nervnog sistema, utiče na rad jetre i bubrega, a moguć je i kancerogen.

Delatnosti koje mogu da ispuštaju lindan u vodu su: hemijska postrojenja zaproizvodnju industrijskog obima supstanci bazne organske hemije, hemijskapostrojenja za proizvodnju industrijskog obima osnovnih proizvoda za zaštitu bilja i



biocida, postrojenja za spaljivanje, pirolizu, procesiranje, hemijski tretman iliodlaganje opasnog otpada na deponiju, deponije, isključujući deponije inertnog

otpada, opštinska postrojenja za tretiranje otpadnih voda, proizvodnja papira idrveta i prerada, itd.

Azbest – je grupni naziv za prirodno dugačkih, tankih i veoma jakih vlaknastih silikatnihminerala. Azbest se može javiti kao beli (Mg3Si2O5(OH)4), smeđi ((Mg,Fe)7Si8O22(OH)2),plavi (Na2Fe3

2+Fe23+(Si8O22)(OH)2) i dr. Azbest je slab provodnik toplote, otporan je na

visoke temperature, što znači da ne gori i ne ugljeniše se, tako da je veoma koristan kaoizolator toplote i vatre. Zahvaljujući tim osobinama, utkan je u zaštitnu odeću vatrogasaca,a koristi se i za izradu obloga za kočnice i kvačila motornih vozila, koji usled trenja postajuveoma topli. Kotlovi se često oblažu azbestom da bi se sprečili širenje vatre i vreline. Može biti veoma štetan po zdravlje, kancerogen je, pa se pri korišćenju stvari koje sadrže azbestmoraju poštovati određena uputstva. Udisanje azbestne prašine može da prouzrokujeazbestozu - plućnu bolest, ili mezoteliom - galopirajući rak pluća.

Delatnosti koje ispuštaju azbest u vodu su: postrojenja za proizvodnju azbesta iproizvoda na bazi azbesta, hemijska postrojenja za proizvodnju industrijskog obima

supstanci bazne organske hemije, hemijska postrojenja za proizvodnju industrijskogobima proizvoda bazne neorganske hemije, postrojenja za spaljivanje, pirolizu,

procesiranje, hemijski tretman ili odlaganje opasnog otpada na deponiju, deponije,isključujući deponije inertnog otpada, nezavisna postrojenja za preradu otpadnihvoda, itd.

Trihlormetan CHCl3 – je bistra, bezbojna, isparljiva i nezapaljiva tečnost karakterističnogmirisa. Poznata je kao i hloroform i metil trihlorid. Isparava veoma brzo, ograničene jerastvorljivosti u vodi, ali je mešljiva sa većinom organskih rastvarača. Prvenstveno se koristikao rastvarač, kao hemijski poluproizvod, i pri formiranju pesticida, ranije je upotrebljavankao anestetik, ali je prekinuta upotreba zbog toksičnih efekata. Veliki deo ispuštenesupstance završava u atmosferi a deo iz vode i sedimenta će se ispariti. Prekomerno

izlaganje trihlorometanu može da utiče na mozak, probavni sistem, oči, bubrege, jetru ikožu, a može i da izazove rak.Delatnosti koje ispuštaju trihlormetan u vodu su: hemijska postrojenja zaproizvodnju industrijskog obima supstanci bazne organske hemije, hemijska

postrojenja za proizvodnju industrijskog obima veštačkih đubriva na bazi fosfora,azota i kalijuma, postrojenja za spaljivanje, pirolizu, procesiranje, hemijski tretmanili odlaganje opasnog otpada na deponiju, deponije, isključujući deponije inertnog

otpada, opštinska postrojenja za preradu otpadnih voda, proizvodnja drveta i papira,postrojenja za gradnju i farbanje ili skidanje boje sa brodova, itd.

značajni polutanti

Documents