P R O F . D R J A D R A N K A K O C I Ć

U S A R A D N J I S A P U ‚ ‚ P Č E L I C A ‚ ‚ N I Š

ZNANJE,POKRET I ODRASTANJE

“Ne možemo odlagati ulaganje u decudok ne postanu odrasli, niti možemo čekati da pođu u školu –tada će verovatno biti prekasno zaintervenciju.”

Heckman, J., 2001(Dobitnik Nobelove nagrade za ekonomiju, 2000 god)

Znanje,pokret i odrastanje

Koncept od jedne do sedme godine ....

Ovaj vremenski okvir u skladu je sa tumačenjemnačina na koje deca uče u razvojnoj psihologiji

Uključuje profesionalce i one koji planiraju imajupriliku da se bave dečjim potrebama kako bi se napravio adekvatan prelaz iz okruženjapredškolske nege i vaspitanja u okruženjeosnovne škole

Znacaj programa za rano detinjstvo

Proces promene u kojoj dete savladava svekompleksnije nivoe kretanja, mišljenja, osećanja i interakcije sa ljudima i predmetima u okruženju. Fizički rast, mentalni, socijalni, emocionalni i duhovnirazvoj ključni su za ukupan razvoj deteta.

Razlozi za investiranje u rano detinjstvo

Dečja pravaNaučni razloziEkonomska koristSocijalna jednakostSocijalna mobilizacijaPostizanje međunarodnih ciljeva

Dečja prava

Četiri osnovna principa Konvencije su nediskriminacija;posvećenost najboljim interesima deteta, pravo na život,preživljavanje i razvoj; i poštovanje stavova deteta.

Konvencija štiti dečija prava tako što postavlja standardezdravstvenih usluga; obrazovanja; i pravnih, građanskih isocijalnih servisa.

Usvojena je 20. novembra 1989. godine rezolucijom44/25 Generalne skupštine UN.

Naučni razlozi

Veći deo mentalnih sposobnosti odraslogčoveka formira se u prve 3 godine života – a otprilike polovina toga pre rođenja (80% razvoja mozga)

Vreme od prenatalnog perioda do trećegodine života je najznačajniji

Pothranjenost i anemija smanjuju sposobnostučenja

1/10 svetskog stanovništva ima nekakvusmetnju/zaostatak u razvoju – mnogi slučajevi sumogli da se izbegnu

Integrisani/holistički programi za decu ranoguzrasta mogu da imaju trajni uticaj

Naučni razlozi

Prevencija manje košta od lečenja

Preventivna nega smanjuje troškovezdravstvene nege tokom života

Ekonomska korist

Source: Slide by Flavio Cunha based on Heckman and Masterov, 2004

0 Uzrast

Pov

raća

j

Predškolski programi

Škola

Trening za posao

0-3 4-5 Škola Posle škole

Programi usmereni na najraniji uzrast

Količina povraćaja kapitala u odnosu na ulaganja u ljudske resurse na različitim uzrastima

Sa svakim uloženim 1$ u KVALITETNE programe

ranog obrazovanjaštedi se 17.01$.

12.90 štedi društvo; 4.17 individua

Ulaganja u kvalitetne programe za decu ranog uzrasta

- priprema dece za školu i košta manje od visokog procenta napuštanja škole i ponavljanja razreda

- dovodi do povećanja produktivnosti u školi i na radnom mestu

Ekonomska korist

Najvažniji nalaziHigh/Scope Perry - Predškolska Studija, 123 dece afričko- američkog porijekla, koja žive u

siromaštvu pod rizikom školskog neuspeha; Sa 3 i 4 godine, slučajno podeljeni u dve slične programske i neprogramske grupe; Svakodnevne aktivnosti i nedeljne posete porodicama

55%

60%

15%

38%

28%

36%

77%

49%

61%

67%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Uhapšeni 5+ puta do 40

Završena srednja škola

Osnovna postignuća sa 14

Još uvek u školi sa 14g

Spremni za školu sa 5g

Grupa nije u programu Grupa u programu

Rezultati u 133 države

Završavanje škole Deca koja nisu išla u predškolsko – u proseku

50% završi školu; Deca koja su imala pristup nekoj vrsti

predškolskog – u proseku 80% završi školu.

Ponavljanje Bez predškolskog u proseku 25% ponavlja

razrede; Tamo gde 45% dece upiše predškolsko, stopa

ponavljanja je 12%.

Rana stimulacija

- podrška razvoju deteta sada i tokom životapomaže u prekidanju među-generacijskogprenosa siromaštva –korak ka smanjenju siromaštva

Ekonomska korist

Socijalna jednakost

Najbolje vreme za smanjenje razlika je pre polaskau školu i zato su programi na ranom uzrastu važni

Socijalna mobilizacija

Deca ranog uzrasta su u fokusu razvoja zajednice – programi nege i razvoja u ranom detinjstvu mobilišu celu zajednicu

Socijalizacija održava kulturne vrednosti i verovanja

Postizanje međunarodnih ciljeva

Holistički pristup je ključ u ispunjavanju ciljeva razvoja

Obezbeđivanje dobrog početka u životusvakog deteta, briga za svako dete, ulaganjeu decu.

Karakteristike odrastanja, motoričkog razvoja i

biomotoričkih sposobnosti dece

KARAKTERISTIČNE OSOBINE DEČJEG ORGANIZMA

OSNOVNA KARAKTERISTIKA DEČJEG ORGANIZMA JE NJEGOV NEPRESTANI RAST I RAZVOJ

RAST NASTAJE KAO POSLEDICA DVA MEĐUSOBNO POVEZANA PROCESA:

1. HIPERPLAZIJA – POVEĆANJE BROJA ĆELIJA2. HIPERTROFIJA - POVEĆANJE VELIČINE POSTOJEĆIH ĆELIJAPOD RAZVOJEM SE PODRAZUMEVA SAZREVANJE ORGANA I ORGANSKIH SISTEMA

Proces rasta i razvoja dece se odvija od začeća pa sve do kraja puberteta odnosno do pune zrelosti (otprilike do 20-te godine života)

I. Rano detinjstvo – od rođenja do tri godine: od 1-4 sedmice: doba novorodjenčeta od 5. sedmice do 10. meseca: faza dojenja od 10-15. meseca: faza puzanja i početnog hodanja od 15-24 meseca: srednje doba ranog detinjstva od 2-3 godine: starije doba ranog detinjstva

II. Predškolsko doba – od 3. do 6. ili 7. godine od 3-4 godine – mlađe predškolsko doba od 4-5 godine – srednje predškosko doba Od 5-6/7 godine – starije predškolsko doba

I. faza ubrzanog rasta:od rođenja do 6. godine I. faza usporenog rastaod 6. do 10. godine – devojčiceod 6. do 11. godine – dečaci II. faza ubrzanog rastaod 10. do 14/15. godine – devojčiceod 11. do 17. godine – dečaci

II. faza usporenog rastaod 14/15. do 20. godine - devojčiceod 17. do 25. godine – mladići

FAKTORI RASTA I RAZVOJA

1. unutrašnji (endogeni - genetski, hormonski i sl.) 2. spoljašnji (egzogeni - ishrana, klima, bolesti, godišnje doba, fizička aktivnost) Za pravilan rast i razvoj deteta važni su i zdrav san

(dete predškolskog uzrasta dnevno treba da ostvari oko 13-14 sati sna), igra, lična i higijena okruženja u kojem dete boravi i pozitivno emocionalno okruženje.

Poznato je da deca više rastu u proleće, a na težinidobijaju u jesen.

Oskudna ishrana može doprineti nepravilnomrazvoju u skladu sa svojim genetskim potencijalom.

Nedostatak određenih materija, kao što su vitamini, mogu imati negativne uticaje na rast.

Lakše bolesti nemaju uticaja na rast i razvoj, dok se kod težih već može registrovati usporenje rasta u visinu.

1. Jedni organski sistemi rastu brže, drugi sporije:- kostur raste do 20- te godine, a u potpunosti se formira tek u 23. godini, - mišići se mogu razvijati sve do 40-te godine, dok se razvoj polnih žlezda završava već u pubertetu,- mozak u petoj godini već ima težinu od 1500 gr, i u sledećih 15 godina jedva se poveća za 100-200 gr.

2. Pored razlika koje prate pojedine sisteme, prisutnesu i razlike u intenzitetu rasta pojedinih sistema u toku detinjstva i adolescencije:

- najbrže se raste od 1-3 godine, i na početku puberteta- masno tkivo se uvećava razmnožavanjem ćelija od IX-XII meseca, i od 12. godine do adolescencije, a van ovog perioda se masno tkivo uvećava samo uvećanjemmase ćelija masnog tkiva.Zbog toga su ovi periodi kritični za kasniji razvojgojaznosti odraslog čoveka.

ANATOMSKO - FIZIOLOŠKE OSOBINE

Koštani sistem Kosti donjih ekstremiteta rastu odozdo prema gore. Na dugačkim kostima se javljaju tzv. jezgra

okoštavanja koja su na kraju 11. godine jasno razvijena, ali i dalje odvojena od osnovne kosti.

Tek u pubertetu se završava okoštavanje i srašćivanje delova kostiju.

Kičmeni stub kod odojčeta je gotovo ravan. Prvo se javlja krivina u vratnom delu kičmenog

stuba, potom kada dete počne da sedi i ustaje krivina nastaje i u lumbalnom delu.

Kičmeni stub kod deteta je vrlo mekan te je podložan promenama i potreban je veliki oprez pri opterećenjima za vreme fizičkih aktivnosti.

Grudni koš do 4. godine ima oblik kupe sa bazom okrenutom na dole, a nakon 6. godine se taj oblik menja tako da se baza okreće prema gore.

Uzrok velike mekoće dečjeg kostura je sastav kosti koji se razlikuje od kostiju odraslih.

Koštano tkivo dece sadrži puno vode, a manje kolagenih vlakana.

S vremenom kost taloženjem mineralnih soli postaje sve tvrđa i dobija osobine pravih kostiju.

Rast i razvoj kostiju su usko vezani za rad mišića koji stimulišu njihov razvoj.

Mišićni sistem

Opšte odlike Mišići deteta se slabo razvijaju za razliku od mišića

odraslog čoveka. Mišićna vlakna dece su tanja, mišićno tkivo sadrži

dosta vode, a malo proteina.

Prvo se razvijaju velike grupe mišića, a potom one manje.

Tetive i ligamenti deteta predškolskog uzrasta su takođe slabo razvijeni, pa dete nije sposobno da izdrži velika fizička naprezanja .

Mišići predškolske dece se brže zamaraju, pa treba dati prednost dinamičkom radu mišića jer se tako mišići bolje snabdevaju krvlju.

Dinamički rad pospešuje pravilan razvoj mišića i kostiju.

Razvoj

MORFOLOŠKE KARAKTERISTIKE

Morfološke karakteristike su osobine odgovorne za dinamiku rasta i razvoja koje se odlikuju povećanjem telesne visine i mase tela, promenom građe, proporcija, sastava tela i različitih organskih sistema.

Morfološke karakteristike - latentne dimenzije koje se dobijaju matematičko-statističkim postupcima, a na osnovu merenja antropometrijskih karakteristika uređenih internacionalnim biološkim programom :

longitudinalna dimenzionalnost kostura koju definišu mere poput visine tela, dužine nogu, dužine ruku i slično,

dimenzionalnost kostura definisana merama: dijametar kolena, stopala, lakta i šake,

voluminoznost i masa tela određena masom tela, potkožno masno tkivo određeno kožnim naborima.

Ipak, vrlo je teško i nemoguće tvrditi da ovaj model može da se odnosi na decu predškolskog uzrasta (3-7 godina) jer se kod ove dece međusobni odnosi pojedinih organa i delova tela kontinuirano menjaju sve do oko 18. godine života.

Kod dece predškolskog uzrasta se primjenjuje dvodimenzionalni model morfoloških dimenzija:

1. dimenzionalnost kostura i 2. voluminoznost i potkožno masno tkivo.

PROSEČNA VISINA I TELESNA MASA DECE PREDŠKOLSKOG UZRASTA(prema: Nutrient and Energy Intakes for the European Comunity, Luxemburg)

Uz pomoć normativa telesne visine i telesne mase, ali i ostalih morfoloških dimenzija se može utvrditi pojava ranog nakupljanja telesne masti dece što predstavlja globalni problem.

Osim normativa telesne visine i telesne mase sve češće u dečjem i adolescentskom dobu je primena standarda indeksa telesne mase za određenu starost i pol

- BMI- body mass index: telesna masa (kg)/telesna visina (m)

To je mera telesne mase koja je u niskoj korelaciji sa telesnom visinom.

Vrednosti BMI su manje kod dece i adolescenata nego kod odraslih osoba.

uzrasta od 2 do 7 godina (prema: Cole i saradnici, 2000)

Razvoj telesne mase i telesne visine od rođenja do rane adolescencije se odvija u četiri faze:

brzi razvoj u majčinoj utrobi i ranom detinjstvu, umereni razvoj u srednjem razdoblju detinjstva, ponovo ubrzani razvoj u vreme puberteta, spori rast do predodređene vrednosti visine na kraju puberteta.

Za razliku od visine tela telesna masa se najčešće povećava i u doba adolescencije. Prelasci iz jedne faze rasta i razvoja u drugu su približno jednaki za svu decu, ali to ne mora da bude pravilo za svako pojedinačno dete.

RAZLIKE U ANTROPOMETRIJSKIM KARAKTERISTIKAMA U ODNOSU NA POL

I pored višedecenijskog istraživanja još uvek ne postoji konsenzus o razlikama antropometrijskih karakteristika između polova.Podaci do kojih su došle sprovedene studije su neusaglašeni:

Longitudinalne studije su dokazale da su razlike između dečaka i devojčica u većini antropometrijskih karakteristika gotovo beznačajne sve do oko 14. godine života, odnosno do ulaska u pubertet.

Druge studije su pokazale da dečaci imaju veći volumen i masu tela, dužine gornjih ekstremiteta i širine ramena, dok devojčice poseduju veće dimenzije kožnih nabora.

FUNKCIONALNE SPOSOBNOSTI DECE I ADOLESCENATA

Funkcionalne sposobnosti su sposobnosti odgovorne za funkcionisanje najvažnijih organskih sistema, odnosno održavanje homeostatskih uslova u organizmu.

RESPIRATORNI SISTEM

Plućne alveole i bronhije nisu razvijene kao kod odraslih, nosni otvori su uski, položaj rebara je vodoravan u odnosu na kičmenu moždinu pa dete u prvim godinama života diše uz pomoć dijafragme i trbušnih mišića.

Takav dijafragmalni tip disanja, ali i slabost dijafragme i mišića koji učestvuju u disanju uzrokuju relativno malo širenje pluća te deca imaju veću frekvenciju disanja.

Tako npr. jednogodišnjak u minuti udahne 30 puta, dvogodišnjak 25 puta, a dete od 6-10 godina udahne 20-22 puta u minuti.

Sa odrastanjem grudni koš, pluća, bronhije i dušnik se postepeno razvijaju, a time i disanje prelazi sa dijafragmalnog u disanje uz pomoć celog grudnog koša.

KARDIOVASKULARNI SISTEM

Srce deteta je mnogo veće a krvni sudovi širi, kao i količina krvi u odnosu na 1 kg mase tela.

Veća je i brzina protoka krvi što uzrokuje veći broj srčanih frekvencija.

Volumen krvi u različitim starosnim grupama (Findak i Delija, 2001)

Vrednosti telesne mase,brzine pulsa i vremena obilaska krvi u različitim starosnim grupama (Findak, 1995)

MOTORIČKE SPOSOBNOSTI DECE

Pojam „motorika“ podrazumeva sve oblike kretanja, tzv. dinamičke stereotipe kojima se čovek služi u savladavanju prostora.

Motoričke sposobnosti učestvuju u rešavanju i izvođenju motoričkih zadataka i uslovljavaju uspešno kretanje.

Pojedine motoričke sposobnosti su određene nasledjem, ali u velikoj meri zavise od uslova u kojima dete raste.

One određuju kakvi će biti pokreti i kretanje dece i predstavljaju temelj za razvoj i usavršavanje pojedinih pokreta i motoričkih veština.

Najpovoljnije razdoblje za uticaj na te sposobnosti je predškolsko doba (4-7 godina).

MOTORIČKA ZNANJA predstavljaju savladavanje : prostora (valjanje, puzanje, hodanje i trčanje), prepreka (preskoci, naskoci, saskoci, penjanja i

provlačenja)

otpora dizanja, nošenja, guranja,vučenja, upiranja ) manipulisanje objektima (hvatanja, dodavanja,

bacanja i vođenja) koji su najvažniji i najprikladniji za optimalan razvoj osobina i sposobnosti u detinjstvu i mladosti.

Ta znanja su u predškolskom uzrastu temelj za razvoj motoričkih i funkcionalnih sposobnosti .

Kod odraslih je struktura motoričkog prostora definisana primarnim motoričkim sposobnostima snage, brzine, koordinacije, fleksibilnosti, ravnoteže i preciznosti .

Kod dece predškolskog uzrasta se ne može u potpunosti govoriti o razvoju pojedine motoričke sposobnosti jer je motoričko funkcionisanje dece generalnog tipa - deca reaguju na nadržaje celim telom i celokupnom motorikom.

Zato se pri delovanju na jednu sposobnost paralelno razvijaju i ostale sposobnosti.

PSIHOMOTORIČKI RAZVOJ LIČNOSTI

Imitacija je prvi nivo učenja motoričke radnje. Sastoji se iz dve faze:

U prvoj fazi na osnovu usmenih uputa ili demonstracijeod strane vaspitača dolazi do "unutrašnjeg izvođenjaradnje" (u mislima), što predstavlja kognitivni aspekt,ali se istovremeno razvija i stav prema pokretima koji sedemonstriraju. U drugoj fazi imitacije dolazi do motoričkog

ostvarenja,nakon ponavljanja "u sebi" pokreta vaspitača, posle čega ih dete samo čini.

Manipulacija je drugi nivo učenja motoričkeradnje u kom se dete osposobljava da formira sopstvenu psihomotoričku aktivnost na osnovu usmenog naloga.

U početku na nižem nivou manipulacije niska je i samostalnost jer se pokreti vrše tačno ponalogu.

Kasnije nakon brojnih ponavljanja i vežbanjapostepeno dolazi do osamostaljivanja najpre u pojedinim elementima, da bi se na kraju cela radnja vršila samostalno.

Precizacija kao treći nivo učenja motoričke radnjeprepoznatljiv je po tome što pokreti postaju sve tačniji – precizniji, kod niza radnji povećava se i brzina izvođenja.Oseća se veća sigurnost,samopouzdanje i samostalnost u izvođenju radnje.

Analiza i sinteza su usmerene na koordinacijupokreta koji čine psihomotoričku aktivnost.Na nižem nivou učenja analizira se redosledpokreta, a na višem se vrši sinteza, to jest harmonično izvođenje celokupne psihomotoričke aktivnosti.Naturalizacija kao završni nivo učenja motoričke radnje karakterističan je po tome što se pokreti izvode sa sve manjim utroškom kognitivnog napora i dolazi do automatizacije.

OSNOVNE KARAKTERISTIKE TELESNOG RAZVOJA DECE

Razvoj motorike 13-18 meseci

Stojeći bez podrške održava ravnotežu Samo ide deset koraka Čučne i ustane Samostalno hoda Trči u krug Gura nogom loptu Seda samo na stolicu Skakuće na obe noge uz pridržavanje Penje se uz stepenice uz držanje za jednu ruku Uzima, nosi i premešta predmete

Razvoj motorike 19-24 meseci Trči Šutira loptu bez gubitka ravnoteže Otvara vrata Silazi niz stepenice uz držanje za ruku Penje se uz stepenice bez pridržavanja Podiže predmet bez pridržavanja Okupiranost jednom aktivnošću koja se ponavlja

( ljuljanje, klaćenje, skakutanje, treperenje rukama, okretanje u krug ).

Razvoj motorike 3 godine

Baca predmete u određenom pravcu Silazi niz stepenice bez pridržavanja stepenik po stepenik Skakuće na obe noge kao zeka Hoda na prstima i peti unapred i unazad Preskače prepreku visine 5 cm Kratko stoji na jednoj nozi Trči stabilno i brzo Stalno u pokretu, hiperkinetično Motorno nespretno, sapliće se i često pada

Razvoj motorike 4 godine Maršira u ritmu muzike Hoda po pravoj liniji nogom ispred noge raširenih ruku Vozi tricikl Silazi niz stepenice nogu pred nogu Skače sa druge stepenice U trku šutira loptu Preskače prepreku širine 20 cmRazvoj motorike 5 godina Trči menjajući pravac Skakuće na jednoj nozi Stoji na prstima

Razvoj motorike 6-7 godina

Stoji na jednoj nozi bez podrške 40 sekundi Vozi bicikl Preskače kanap obema nogama istovremeno Skače sa visine od 40 cm Visi 10 sekundi držeći se rukama za prečku Hvata loptu jednom rukom U skoku hvata loptu Igra badminton Oblači se samo Vezuje pertle

UTICAJ FIZIČKE AKTIVNOSTI NA MORFOLOŠKI STATUS I RAZVOJ DECE I ADOLESCENATA

Uticaj fizičke aktivnosti na zdravlje i razvoj dece predškolskog uzrasta nije jednostavno ispitati.

Kratkoročna istraživanja nisu dovoljno pouzdana, a longitudinalne studije za ovu populaciju su skupe i tehnički vrlo složene.

Uprkos problemima u istraživanju ove populacije brojni autori u svojim radovima zaključuju da fizička aktivnost nesumnjivo ima vrlo značajnu ulogu u zdravom odrastanju deteta.

U današnje vreme kada gojaznost postaje globalni fenomen među decom svi se slažu oko jednog, a to je da je gojaznost i način života dece usko povezana sa fizičkom aktivnošću i ishranom.

Autori pojedinih radova, ali i Svetska zdravstvena organizacija naglašavaju da fizička aktivnost doprinosi izgradnji i očuvanju zdravih kostiju, mišića i zglobova i smanjenju masnog tkiva u organizmu.

Fizička aktivnost može imati i negativnih efekata na rast i razvoj dece i adolescenata? Ne postoje relevantni podaci, na osnovu kojih bi se

mogao utvrditi negativan ili pozitivan uticaj fizičkeaktivnosti na rast dece, jer ne postoji mogućnost«kontrolne grupe», dakle grupe kojoj bismo ukinulifizičku aktivnost, i poredili je sa decom normalnefizičke aktivnosti.

Međutim, na osnovu eksperimenata na životinjama, kaoi na osnovu određenih statističkih podataka, čini se da se može doći do zaključka da intenzivna fizičkaaktivnost negativno utiče na rast u visinu.

Delimično se i pojava akceleracije (povećanjeprosečne visine ljudi u poslednjih 100 godina) možeobjasniti smanjenjem fizičke aktivnosti.

Seoska deca koja su ranije izložena teškom radu imaju u proseku manju telesnu visinu od njihovih vršnjaka izgradova.

Sa druge strane, verovatno bi drastičnosmanjenje fizičke aktivnosti takođe uticalo nasmanjenje telesne visine, i rasta uopšte.

Mogućnost razvoja pojedinih psihofizičkihsposobnosti:

Brzina: od ranog detinjstva,Snaga: usmeravanjem od predškolskog, a najbolje odpuberteta,Fleksibilnost: najbolje se razvija od 4-10 godine,Aerobna izdržljivost: bez opasnosti od ranogdetinjstva.Anaerobna izdržljivost: tek od puberteta.

Upravo iz ovih razloga, potrebno je odrediti: 1. doba u kojoj se određene vrste aktivnosti mogudozvoliti bez preterane opasnosti,2. odrediti koje aktivnosti preovlađuju u određenomsportu, igri…3. u kom životnom dobu organizam najbolje razvijaodređenu psihomotornu sposobnst.

KORISNE PREPORUKE

Vežbe brzine: nisu štetne, te se mogu primenjivatislobodno, s tim da treba voditi računa i izbegavatitakav trening, koji zahteva zadržavanje daha(anaerobni rad), jer se time povećava pritisak u grudnoj duplji, a osim toga pri velikim brzinamadolazi do povišenja nivoa mlečne kiseline u krvi, što deca teže podnose od odraslih.

Vežbe snage: su štetne za dečji organizam, i zato ihtreba izbegavati.

Razlog tome je što savremeni sistem treningaprimenjuje vežbe koje angažuju 50-100% mišićnesile, čime se prelazi anaerobni prag, što značajnoremeti cirkulaciju.

Osim toga, hvatište svih mišića je na kostima - dokumerena vučna sila ima stimulišući efekat na rast i izgradnju kostiju, dotle preterana sila na kostčiji razvitak nije dovršen deluje negativno, štomože da dovede do povreda i devijacija koštanogsistema, pa čak i do otrgnuća delova kosti.

Nasuprot tome, nakon puberteta se ove vežbe moguprimenjivati slobodno, jer je tada rast i sazrevanjekostiju dovršeno.

Vežbe izdržljivosti: Izdržljivost je osobina koja se vezuje za aerobni kapacitet. Danas je prihvaćeno da se vežbe izdržljivosti mogu

preporučiti za decu sa zdravim srcem, s tim da se izvode u tzv. zoni komfora, tj. pri umerenim temperaturama vazduha, kao i pri normalnoj vlažnosti vazduha.

Takođe, treba izbegavati opterećenja na preko 2000m/nv. Strogo voditi računa da se vežbe ne izvode kratko vreme

nakon obroka.

Vežbe fleksibilnosti: Fleksibilnost je najbolje razvijati bez negativnih

posledica od 8-10 godine, kada koštani sistempokazuje veliku plastičnost.

U razumnom obliku, ne bi trebale biti štetne. Vežbe spretnosti se mogu primenjivati u bilo kom

dobu.

Zaključci evaluacija programa

Intervencije kod razvoja dece ranog uzrasta suuspešne u raznim zemljama u razvojuEfekti su veći kada se sa programima počne ranijeEfekti su veći kod dece u neravnopravnijem

položaju ili dece iz osetljivih grupaNajuspešnije intervencije su: roditeljska

komponenta, zdravlje i ishrana, rano učenje i socijalni i emocionalni razvojIntenzitet i kvalitet intervencije ima uticaja

Hvala na pažnji