zob. okładka, spis treści i wstęp

redakcja naukowa

Ryszard Zięba

Bezp|eczeństwomiędzynarodowe

p0 zlmnej WOJ nle

redakcja naukowa

Ryszard Zięba

m§xp§§cx§ńsXw&m§ędxyrx&rxxdmwre

p0 ilmneJ WOJ nle

Redakcia naukowa serii

dr Agnieszka Bryc, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

dr Justyna Zając, Uniwersytet Warszawski

Wydawca: EwaSkuzaRedakcja merytorycz na: Andrzej Brzozowski

Projekt okładki, stron tytułowych

i opracowanie typograficzne serii: Iacek Staszewski

Korekta: Mar i a Aleks andr o w

Indeks: Andrzej Brzozowski

ISBN 978 -8 3 - 6050I-92- 4

@ Copyright by Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne

Warszawa 2008

Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne Spółka z o,o,

Grupa Kapitałowa \MSiP S.A,

00-696 Warszawa, ul. }. Pankiewicza3

www.waip.com.pl

Wydanie pierwsze

Arkuszy drukarskich: 38

Skład i łamanie: ErykStawińskiDruk i oprawa: Drukarnia TREND

Spis treści

W§tęp RyuardZięba tt

Wplowadzenie Ryszard Zięba

pozimnowojenny paradygmat bezpieczeństwa międzynarodowego 15

1. Pojęcie i istota bezpieczeństwa międzynarodowego 15

2. Doświadczenie zbadania bezpieczeństwa w latach zimnej wojny:

przydatność teorii realistycznej 22

3. Nowe rodzaje ryzyka d|abezpieczeństwa międzynarodowego

po zimnejwojnie 25

4. środki i metody kształtowan ia bezpieczeństwa międzynarodowego

po zimnej wojnie: przydatność teorii neoliberulnej 32

5. Dialektyka regionalizacji i globaliz acjibezpieczeństwa

międzynarodowego 36

CZĘŚĆ PIERWSZA

Rozdział l lustyna Zajqc

Koncepcja bezpieczeństwa USA 43

l. Przesłanki redefinicji bezpieczeństwa po zimnej wojnie 43

2. Dokumenty programowe 45

3. Ewolucja koncepcji bezpieczeństwa 53

4. Konkluzje 59

Rozdział ll Agnieszka Bryc

Koncepcja bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej 62

1. Przesłanki redefinicji bezpieczeństwa po zimnej wojnie 62

2. Dokumenty programowe 64

3. Ewolucja i nowe tendencje w koncepcji bezpieczeństwa 76

4. Konkluzje 8l

,:ł*3#łi§tEb

Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie

Rozdział lll Bartosz wiśniewski

Koncepcja bezpieczeństwa Wielkiej Brytanii 83

l. Przesłanki redefinicji bezpieczeństl^/a po zimnej wojnie 83

2. Główne dokumenty programowe 88


4. Nowe elementy w koncepcji bezpieczeństwa:

idea ,,dyplomacji obronności" 102

5. Konkluzje 102

Rozdział lY lrmaSłomczyńska

Koncepcja bezpieczeństwa Francji 105

1. Przesłanki redefinicji bezpieczeństwa po zimnej wojnie l05

2. Dokumenty programo\ĄIe; redefi nicj a bezpieczeństwa l07


4. Konkluzje l20

RozdziałV AleksandraZięba

Koncepcja bezpieczeństwa Niemiec 122

1. Przesłanki redefinicji bezpieczeństwa po zimnej wojnie l22

2. Dokumenty programowe |27

3. Program reformy Bundeswehry 134


5. Konkluzje 143

RozdziałVl Ryuord Zięba

Koncepcja bezpieczeństwa Unii Europejskiej 147

l. przesłanki ustanowienia polityki b ezpieczeństwa unii Europejskiej

2. Podstawy programowe polityki bezpieczeństwa UE 150

3. Europejska strategia bezpieczeństwa 16l

4. Konkluzje 164

RozdziałVll Dominik Mierzejewski

Koncepcja bezpieczeństwa Chińskiej Republiki Ludowej 167

l. Przesłanki redefinicji bezpieczeństwa 168

2. Główne dokumenty programowe l73

3. Ewolucja i nowe tendencje l844. Konkluzje 190

l47

RozdziałV!ll Renata Włoch

Koncepcja bezpieczeństwa Indii 192

1. Zewnętrzne determinanty pozimnowojennej zmiany

koncepcjibezpieczeństwa Indii l93

2. Wewnętrzne determinanty pozimnowoj ennej zmiany

koncepcji bezpieczeństwa Indii l95

3. Redefinicj abezpieczeństwa w głównych dokumentach programowych l99

4. Ewolucja polityki bezpieczeństwa Indii i nowe tendencje

w koncepcji polityki bezpieczeństwa 206

5. Nowe środki i metody polityki bezpieczeństwa Indii 212

6. Konkluzje 214

Rozdział lX Marcin Florion Gawrycki

Koncepcja bezpieczeństwa Brazylii 2|6

1. Przesłanki redefinicji bezpieczeństwa 216

2. Główne dokumenty programowe: redefinicja bezp\eczeństwa 220


4.Konkluzje 232

CZĘŚ( DRUGA

Rozdział x paweł Frankowski

Bezpieczeństwo globalne w warunkach transformacji ładu

międzynarodowego 237

!. Zmianaparadygmat lbezpieczeństwa globaln ego? 237

Z.Zagrożenta globalne po zimnejwojnie 240

3. Zmianapercepcji zagr ożeń globalnych po zimnej wojnie 252

4. Instytucje kształtujące bezpieczeństwo globalne 254

5. Rola aktorów niepaństwowych w kształtowaniu

bezpieczeństwa globalne go ż57

6. Nowe tendencje w ewolucji globalnego ładu bezpieczeństwa 259

7.Konkfuzje 26l

Rozdział Xl Ryuard Zięba

Bezpieczeństwo państw zrzeszonychwNATO i Unii Europejskiej 263

l. Główne zagrożeniaiwyzwania ż63

2. Adaptacjawielostronnych instytucji bezpieczeństwa

do nowych uwarunkowań 264

Bezpieczeństwo międzynarodowe po zi m nej woj n ie

3. Działania państw i instytucji międzynarodowych

l|a rzecz bezpieczeństw a 27 5

4 Rezultaty i nowe tendencje ewolucji bezpieczeństwa państw

wNATO iUE 290

5. Konkluzje 295

RozdziałXll Marko Mihojić

Bałkański kompleks niestabilnoś ci ibezpieczeństwa 297

1. Wyzwania i zagrożenia d|abezpieczeństwa 298

2. Główne obszary niestabilności na Bałkanach 307

3. D ziaŁania państw i instytucj i międzynarodowych

na rzecz bezpieczeństwa 3l24. Efektywność inicjatyw i działań Ia tzeczbezpieczeństwa 327

5. Nowe tendencje ewolucji bezpieczeństwaBałkanów 327

6. Konkluzje 328

Rozdział Xlll MociejRaś, Agata Włodkowska

Bezpieczeństwo obszaru WNP 33r

1. Wyzwania i zagrożenia dlabezpieczeństwa obszaru WNP 332

2. Główne obszary niestabilności i konflikty w regionie 337

3. D ziałaria państw i instytucj i międzynarodowych

narzeczumacniania bezpieczeństwa na obszarze WNP 347

4. Nowe tendencje ewolucji ładu międzynarodowego w regionie 353

5. Konkluzje 360

Rozdział XlV lustyna Zajqc

Bliskowschodni kompleks niestabilności i bezpieczeństwa 363

l. Wyzwania izagrożentadlabezpieczeństwa na Bliskim Wschodzie 363

2. Główne obszary niestabilności i konflikty w regionie 374

3. Działaniapaństw i instytucji międzynarodowych na tzecz

umacniania b ezpieczeństwa 383


5. Konkluzje 396

Rozdziałxv Marcin kaczmarski

Bezpieczeństwo Azji Wschodniej i Pacyfiku 398

l. Wyzwania i zagrożenia dlabezpieczeństwa w regionie 398

2. Główne źródła niestabilności i konflikty w regionie 40l

3. Działania państw i instytucji międzynarodowych

na rzecz umacniania bezpieczeństwa 4O7

4. Nowe tendencje ewolucji bezpieczeństwa międzynarodowego

w regionie 419

5. Konkluzje 42l

Rozdziałxvl Renatawłoch

Bezpieczeństwo Azji Południowej 424

l. Stare i nowe zagrożenia oraz nowe wyzwania 424

2. Główne konflikty i obszary niestabilności w regionie 429

3. D ziaŁania państw i instytucj i międzynarodowych

na tzecz umacniania bezpieczeństwa 440


5. Konkluzje 443

Rozdziałxvll wiesław Lizak

Bezpieczeństwo Afryki 446

1. Wyzwania izagrożeniad|abezpieczeństwa w Afryce 447

2. Główne obszary niestabilności w regionie 457

3.Działania na rzecz umacniania bezpieczeństwa 467

4. Konkluzje _ główne trendy ewolucji bezpieczeństwa w regionie 478

Rozdział XVlll Beata Wojna

Bezpieczeństwo Ameryki Łacińskiej i Karaibów 482

|. Zagr ożenia i wyzw ania 482

2. Główne obszary niestabilności 490

3. D ziałania państw i instytucj i międzynarodowych

narzecz umacniania bezpieczeństwa w regionie 498


5. Konkluzje 517

Rozdziałxlx Marcin kaczmarski

Problematyka zbrojeń i rozbrojenia 520

1. Dialog strategiczny Rosja-Stany Zjednoczone 52O

2. Nier ozpr zestrzenianie broni masowe go r ażenia 532

3. Ograniczeniaw dziedzinie broni konwencjona|nej 537

4. }akościowy wyścig zbrojeń 540

5. Konkluzje 543

Bezpieczeństwo m iędzyna rodowe po zi m nej woj nie

RozdziałoXXY!:::::r;::::r"_^organŁac jidosprawbezpieczeństwa547

1. Przesłanki a,"l|u,t,organizacli międzynarodowych

w dziedzinie bezpieczeństwa 5Ę

2. Role organizacjimiędzynaro_dol1ch do spraw bezpieczeństwa 549

3. Zagt ożenlu i,vy"*u "ia dla d ziałalno ś ci or ganizacj i

mię dzynaro ao*y,t, do sprlw be zp.ieczeństw a 569

4. Nowe,""d";;; i;"*";" .or organizacjimiędzYnarodowYch

do spraw be zpieczeilstwa 57ż

5. Konkluzje 579

Noty biograficzne o autorach sgt

lndeks sae

Wstęp

p roblematyk a b ezpie czeństwa międzynaro dowe go należy do centralny ch za_

gadnieńvr'nauceostosunkachmiędzynarodowych.Wynikatozokoliczności,żeirork" państw i zbiorowych uczestników życia międzynarodowego o zapewnie_

niewłasnegobezpieczeństwajestpotrzebąocharakterzeegzystencjalnym.Bezjej zaspokojenia nie jest możliwe realizowanie wszystkich innych celów i aspiracji

zarhwno państw, narodów jak i jednostek, Z tego względu w badaniach zawsze

poświęcanonajwięcejuwagiwłaśniezagadnieniombezpieczeństwa.WokresiezimnowojennegopodziałuEuropyiświatabezpieczeństwomiędzynarodowebyło bardzo zmilitaryzowane i w zasadzie za\eżne od stanu stosunków między

dwoma supermocarstwami: związkiem Radzieckim a stanami zjednoczony_

miAmeryki.NawetwregionachodległychodgłównejosirywalizacjiWschód-_Zachód'dawałyosobieznaćobawywynikającezniebezpieczeństwaglobalnejwojny, z możliwym użyciem broni jądrowej, Do połowy lat 80, XX wieku świat

znajdował się w cieniu zagrożeniawielką wojną, która mogła zakończyć się znisz_

czeniem życia naZiemi. W wyniku zmiany polityki jednego z dwóch supermo-

carst* ZSRR, w stosunkach Wschód-Zachód ponownie nastąpiło odPręŻenie,

które ułatwiło dojrzewaj ące przemiany demokratyczne w krajach bloku wschod_

niego.JesieńLudów1989rokubyłasymptomemzałamaniasięsystemówpoli-tycznychpaństw realnego socjalizmu, Ieżącychna wschód od Łaby, Na początku

lat 90. blok wschodni, a następnie ZSRR przestały istnieć. Rozpoczęła się nowa

epoka w rozwoju politycznym państw Europy Środkowej i Wschodniej, a w kon-

sekwencji w historii świata.

Załamanie się zimnowojennego ładu międzynarodowego stworzyło nowe

wielkie szanse dla wielu narodów ale zarazemnowe wyzwania dla polityki państw

i instytucji międzynarodowych oraz dlabezpieczeństwa międzynarodowego, Naj_

ważniejsi gracze sceny międzynarodowej dokonali redefinicji swoich koncepcji

bezpieczeńst\,v'a,anastępniepodjęlinowąpolitykękształtowaniaporządkumię-dzynarodowego-wpierwszejkolejnościwłaśniebezpieczeństwa.Przejściowo

Bezpieczenstwo międzynarodowe po zimnej wojnie

świat stał się policentryczny (niezbyt właściwy jest termin ,;wielobiegunowy"), Od

połowy lat 90. zaczął się wyłaniać nowy układ sił, w którym pozycję hegemona

w kwestiach bezpieczeństwa zajęły stany zjednoczone. powstała ,,jednobiegu_

nowość,, jest jednak kwestionowana przez wielu pretendentów do współdecydo_

wania o losach świata. Na początku xxl wieku wyraźnie widać wzrastającą rolę

międzynarodową i ambicje takich mocarstw, jak Rosja, Chiny, Indie, Brazylia

czy |Jnia Europejska. Bezpieczeństwo międzynarodowe z jednej strony podlega

wszechogarniającym procesom globalizacji (właściwie internacjonalizacji), a z

drugiej - regionalizacji.powżsr" względy wskazują, że istnieje potrzeba opisu i ana|izy całokształ_

tu zjawisk składających się na bezpieczeństwo międzynarodowe pozimnowojen_

nego świata, z uwzględnieniem specyfiki wszystkich regionów. }est to ważne ze

względów poznawczych, a także z lwagi na rosnące zapotrzebowanie społeczne,

cĄi potrzebę dostarczenia wiedzy i andriz dla decydentów polskiej polityki za_

granicznej i bezpieczeństwa. problematykę bezpieczeństwa międzynarodowego

powinni przede wszystkim poznawać ludzie kształcący się, Niniejsza książka

została przygotowana w formie podręcznika do przedmiotu o nazwie ,,Bezpie_

czeństwo międzynarodowe", wykładanego w szkołach wyższych na kierunku

stosunki międzynarodowe. Może być przydatna także dla studentów europeisty_

ki i politologii.celem podręcznika jest ukazanie nowych koncepcji bezpieczeństwa sfor_

mułowanych przez główne państwa świata, a następnie systemów bezpieczeń_

stwa w poszczegóInych regionach: atlantyckim (zintegrowanej Europy oraz usA

i Kanady), Bałkanów, Wspólnoty Niepodległych Państw, Bliskiego Wschodu, Azji

Wschodniej i Pacyfiku, Azji Południowej, Afryki, Ameryki Łacińskiej i Karaibów,

w ujęciu regionalnym chodzi o przedstawienie zagrożeń i wyzwań, głównych ob_

szarów niestabilności i konfliktów, działańpodejmowanychprzez państwa i insty-

tucje międzynarodowe natzeczumacniania bezpieczeństwaoraznowych tendencji

w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego. praca podejmuje także zagadnie_

nia globalnych aspektów bezpieczeństwa, zbrojeń i rozbrojenia, a także nowych ról

organizacjimiędzynarodowych w sferze bezpieczeństwa,

zespółautorski stanowią uczestnicy specjalnie zorganizowanej ,,grupy zada_

niowej", złożonejw większości z młodych b adaczy z kilku ośrodków akademickich

w kraju: Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Marii_Curie Skłodowskiej

w Lublinie, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytetu Łódzkie-

go, Akademii świętokrzyskiej _ Filii w Piotrkowie Trybunalskim, Szkoły Głównej

Gospodarstwa wiejskiego w warszawie, polskiego Instytutu spraw Międzyna_

rodowych i centrurn stosunków Międzynarodowych w warszawie. większość

z nich na|eży do grupy uczestników seminariów doktorskiego i habilitacyjnego

pro]^radzonych przez redaktora tej pracy _ prof. dr. hab. Ryszarda Ziębę. Wszyscy

altorzy mają zauważalny dorobek publikowany z zakresu polityki zagranicznej

państw i problematyk i b ezpieczeństwa międzynarodowe go.

Zastosowana metodologia oparta jest na podejściu interdyscyplinarnym, wła-

ściwym dla nauki o stosunkach międzynarodowych, które pozwalałączyć różne

metody analizy charakterystyczne dla nauk społecznych, a mianowicie metody:

obserwacyjną, ana|izy i krytyki źródłowej, porównawczą, analizy i krytyki litera-

tury przedmiotu,Struktura treści podręcznika odpowiada kolejnym etapom analizy. We wpro-

wadzeniu przedstawiono pozim nowoj enny p aradygmat bezpieczeństwa między-

narodowego, wskazując na zmieniającą się przydatność głównych podejść teore-

tycznychdo badań, czyli teorii realistycznej i liberalnej. Praca składa się z dwóch

zasadniczych części. W pierwszej zostały przedstawione koncepcje bezpieczeństwa

głównych graczy międzynarodowych, czyli usA, Federacji Rosyjskiej, wielkiej

Brytanii, Francji, Niemiec, Unii Europejskiej, Chin, Indii i Brazylii. W drugiej

części ukazano obraz bezpieczeństwa globalnego w warunkach transformacji

ładu międzynarodowego oraz praktykę bezpieczeństwa międzynarodowego we

wszystkich regionach świata i jego wspomniane wyżej aspekty uniwersalne. I tak

otrzymujemy analizę regionalnych podsystem ów bezpleczeństwa: państw zrze-

szonych w NATo i Unii Europejskiej (wspólnoty atlantyckiej), BałkanóW WNŁszeroko rozumianego Bliskiego Wschodu, Azji Wschodniej i Pacyfiku, Azji Połu-

dniowej, Afryki, Ameryki Łacińskiej i rejonu karaibów. każdy zrozpatrywanych

regionów został przeanalizowany według w miarę jednolitego schematu obej-

mującego: wyzwania i zagrożenia, główne obszary niestabilnoŚci i ewentualnie

konflikty, działania państw i instytucji międzynarodowych na rzeczbezpieczeń-

stwa, nowe tendencje ewolucji ładu międzynarodowego. W tej częścizamieszczo-

no także rozdział poświęcony problematyce zbrojeń i rozbrojenia, a także inny

ukazujący nowe role międzynarodowych organizacji do spraw bezpieczeństwa.

Generalnie można więc stwierdzić, że prezentowana książka dostarcza obszernej,

pogłębionej i całościowej wiedzy na temat subiektywnych i obiektywnych aspek-

tów bezpieczeństwa międzynarodowego, ujmowanego w wymiarach narodowym,

regionalnym i globalnym.podstawę Źrodłowąksiążki stanowią oficjalne dokumenty głównych uczestni-

ków stosunków międzynarodowych. Wykorzystano także bogate piśmiennictwo

naukowe na tematy teorii i praktyki bezpieczeństwa międzynarodowego, w więk-

szości publikacje w językach obcych, w tym tak mało w Polsce znanych, jak chiń-

ski czy portugalski.

|

- międzynarodowe po zimnej wojnie

;,ap"ffif*nłp&ęcznik p,E*y*aje,ma konstrukcję ułatwiającą przyswajanies!illr kśu@Ęflo.rudzały naią podobną konstrukcję. Tekst urozmaicony jestrpt*nleniami, trbeeani a-tawieniami, rysunkami i mapkami. Na końcu każ-dęo rozaziału zn4Ę,Ńę prania kontrolne i problemy do omówienia, a także bi-bliografia, która mż: poezyć bardziei dociekliwym czytelnikom jako poradnik,odsyłaczdo pogl$ieniashrdiólrnadprroblemaĘką bezpieczeństwa międzynarodo_wego nI pozimnowojennym świecią

i--ĘF.=

Ęszard Zięba

zob. okładka, spis treści i wstęp

Documents