Մասրիկ 1 արևային կայան 1 esia arm21.04.19.pdf · Մասրիկ 1. ՇՄԱԳ page 6...

“ԷՖԱՐՎԻ ՄԱՍՐԻԿ”

Փակ բաժնետիրական ընկերություն

Մասրիկ 1 արևային կայան

Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության

գնահատման հաշվետվություն

“ԷՖԱՐՎԻ ՄԱՍՐԻԿ” ՓԲԸ

Տնօրեն՝ _________________Ն.Ֆասքուել

Երևան, 2019

Մասրիկ 1. ՇՄԱԳ

Հապավումների ցանկ

ՇԿ Շինարարության կապալառու

ՆԿ Նախագծման կապալառու

ՇՄՍԱԳ Շրջակա միջավայրի վրա և սոցիալական ազդեցության գնահատում

ԻԳ Իրականացնող գործակալություն

ՁԿ Ձեռնարկող կազմակերպություն

կՎ կիլովոլտ

կՎտժ կիլովատտ-ժամ

ՏԻՄ Տեղական ինքնակառավարման մարմին

ՄՎտժ Մեգավատտ-ժամ

ԷԵԲՊՆ Էներգետիկ ենթակառուցվածքների եվ բնական պաշարների

նախարարություն

ԲՆ Բնապահպանության նախարարություն

ՄՆ Մշակույթի նախարարություն

ԱՆ Առողջապահության նախարարություն

ՍԿ Սպասարկման (շահագործման) կապալառու

ՕԳ Օդային գիծ

ԾԱԱ Ծրագրի ազդակիր անձինք

ՖՄՌ Ֆիզիկական մշակութային ռեսուրսներ

ԱՊՄ Անհատական պաշտպանության միջոցներ

ՀՎԷԷ

հիմնադրամ

Հայաստանի վերականգնվող էներգետիկայի եվ էներգախնայողության

հիմնադրամ

ՄԱԿ Միացյալ Ազգերի Կազմակերպություն

ՀՀ Հայաստանի Հանրապետություն

ԱՄՆ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ

ԲԸՏՄ Բնապահպանական և ընդերքի տեսչական մարմին

ՊՈԱԿ Պետական ոչ առևտրային կազմակերպություն

ՀԲ Համաշխարհային բանկ

ԲՀՀ Բնության համաշխարհային հիմնադրամ

ՖՎ Ֆոտովոլտաիկ

ՀԿ Հասարակական կազմակերպություն


ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

1. ԱՄՓՈՓՈՒՄ ......................................................................................... 5

1.1. Ներածություն ............................................................................................................. 5

1.2. Նպատակները և մեթոդաբանությունը .......................................................................... 6

1.3. Իրավական կարգավորման դաշտ ............................................................................. 7

1.4. Ինստիտուցիոնալ շրջանակ ....................................................................................... 8

1.5. Ելակետային դրույթներ ............................................................................................. 8

1.6. Ազդեցության գնահատում ........................................................................................... 10

1.7. Բնապահպանական և սոցիալական կառավարման պլան ..................................... 10

1.8. Տեղեկատվություն, բացահայտում, խորհրդակցություն .......................................... 12

1.9. Բողոքների բավարարման մեխանիզմ ..................................................................... 12

2. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ ...............................................................................13

3. ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ, ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ԵՎ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿՆԵՐԸ .14

3.1. ՀՀ ազգային օրենսդրությունը ...................................................................................... 14

3.2. Թույլտվություններ և լիցենզիաներ ......................................................................... 21

3.3. Միջազգային համաձայնագրեր ............................................................................ 21

3.4. Համաշխարհային Բանկի Անվտանգության Քաղաքականությունները ..................... 23

3.5. Կանոններ և ստանդարտներ ....................................................................................... 25

3.6. ՀՀ և միջազգային նորմերի համեմատական վերլուծություն ....................................... 28

3.7. Վարչական (կազմակերպական) շրջանակը ........................................................... 29

4. ՆԱԽԱԳԾԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ .....................................................33

4.1. Արևային կայան ............................................................................................................ 33

4.2.Էլեկտրահաղորդման օդային գծեր ............................................................................... 39

4.3. Շինարարական աշխատանքների նկարագրություն ............................................... 43

5. ՇՄՍԱԳ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ...................................................48

5.1. ՇՄՍԱԳ նպատակը և ծավալները (նախնական գնահատում) ................................ 48

5.2. Ընթացակարգը և մեթոդաբանությունը .................................................................... 48

6. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԵԼԱԿԵՏԱՅԻՆ

ՊԱՅՄԱՆՆԵՐԸ .............................................................................................50

6.1. Տեղադիրքը ............................................................................................................... 50

6.2. Ռելիեֆը, երկրաձևաբանությունը, երկրաբանական կառուցվածքը ....................... 51

6.3. Կլիմա .......................................................................................................................... 52

6.4. Սեյսմիկ պայմանների բնութագիրը ......................................................................... 57

6.5. Մակերևույթային ջրերի որակի բնութագիրը .......................................................... 59

6.6. Մթնոլորտային օդի որակի բնութագիր ................................................................... 62

6.7. Աղմուկ և թրթռում .................................................................................................... 63

6.8. Հողի որակի բնութագիրը ........................................................................................ 63


6.9. Կենսաբազմազանությունը ...................................................................................... 65

6.10. Պատմամշակութային միջավայր ............................................................................... 74

6.11. Ծրագրի տեղամասի սոցիալական միջավայրը ......................................................... 77

7. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ և ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՍՊԱՍՎՈՂ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ

ՄԵՂՄՈՂ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԸ ....................................................................................... 79

7.1. Շինարարական փուլի ազդեցությունը և մեղմող միջոցառումները ........................ 79

7.2. Բնապահպանական ազդեցությունները և դրանք մեղմող միջոցառումները

կայանի շահագործման փուլում......................................................................................... 88

7.3. Սոցիալական ազդեցությունը և մեղմացնող միջոցառումներ ................................. 90

8. ՆԱԽԱՏԵՍՎՈՂ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆՔՈՒՄ ՇՐՋԱԿԱ

ՄԻՋԱՎԱՅՐԻՆ ՀԱՍՑՎՈՂ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՎՆԱՍԻ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ ...............94

9. ԱՅԼԸՆՏՐԱՆՔԱՅԻՆ ՏԱՐԲԵՐԱԿՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈւԾՈւԹՅՈւՆ ...................95

9.1. <<Ոչ մի գործողություն>> այլընտրանքային տարբերակ ......................................... 95

9.2. ՖՎ կայանների առաջարկվող ծրագիր .................................................................... 95

10. ՏԵՂԵԿԱՏՎՈւԹՅԱՆ ԲԱՑԱՀԱՅՏՈւՄ, ԽՈՐՀՐԴԱՏՎԱԿԱՆ

ՀԱՆԴԻՊՈւՄՆԵՐ ԵՎ ՄԱՍՆԱԿՑՈւԹՅՈւՆ .............................................. 101

10.1. Նախապատմություն ........................................................................................... 101

10.2. Հանրային քննարկումներ հիմնական շահագրգիռ կողմերի հետ ...................... 101

11. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՊԼԱՆ ...... 102

11.1. Կազմակերպական պահանջներ .............................................................................. 102

11.2. Կարողությունների զարգացում և վերապատրաստում .......................................... 104

11.3. Բնապահպանական կառավարման պլան ............................................................... 106

11.4. Մշտադիտարկման միջոցառումները ..................................................................... 120

12. ԲՈՂՈՔԱՐԿՄԱՆ ԱՐՁԱԳԱՆՔՄԱՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄՆԵՐ ........................ 128

Օգտագործված գրականություն և աղբյուրներ ........................................... 133

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 1. Մասրիկ 1 արևային կայանի և օդային գծերի

շինարարության ընթացքում առաջացող արտանետումների հաշվարկ ... 134

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 2. Տնտեսական վնասի հաշվարկ ............................................ 137

1. ԱՄՓՈՓՈՒՄ

1.1. Ներածություն

Ընդհանուր տեղեկատովություն1

Հայաստանն ունի արևային էներգիայի մեծ ներուժ (1մ2 հորիզոնական

մակերևույթի վրա արևային էներգիայի հոսքի միջին տարեկան արժեքը կազմում է 1720

կվտժ/մ2, իսկ հանրապետության տարածքի մեկ քառորդն օժտված է տարեկան 1850

կՎտԺ/մ2 ինտենսիվությամբ արևային էներգիայի պաշարներով):

Հայաստանում արագորեն զարգանում է արևային ջերմային էներգետիկան:

Մասնավոր հատվածի կողմից ներմուծվում են ինչպես արևային ջրատաքացուցիչ

համակարգերի առանձին մասեր, դրանց հետագա հավաքակցման նպատակով, այնպես

էլ ամբողջական համակարգեր: Ներկայումս ՀՀ-ում արևային ջրատաքացուցիչների

տեղակայանքների կիրառումը բերում է ոչ միայն էներգախնայողության, այլ նաև դառել

է տնտեսապես շահավետ:

Հայաստանի չգազաֆիկացված համայնքներում 2017թ. օգոստոսին մեկնարկել է

«Էներգաարդյունավետ» վարկային ծրագիրը, որի շրջանակներում 2018թ. հոկտեմբեր

ամսվա դրությամբ տեղադրվել են թվով 1364 արևային ջրատաքացուցիչ և 41 արևային

ֆոտովոլտային համակարգեր:

Ինքնավար էներգաարտադրողների լայն շրջանակների գործունեության խթանում

Ինքնավար էներգաարտադրողների գործառույթներն իրականացնելու համար

հաստատվել են 636 ինքնավար էներգաարտադրողների հարաչափերը (գումարային

շուրջ 8,5 ՄՎտ հզորությամբ), որից 567-ն արդեն միացել են էլեկտրաէներգետիկ

համակարգին (գումարային շուրջ 6,8 ՄՎտ հզորությամբ):

Վերականգնվող էներգետիկայի ոլորտում ինքնավար էներգաարտադրողների

մասայականացմանն ուղղված խթանիչ միջոցառումների իրականացման

շրջանակներում ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից 2017թ. դեկտեմբերի 21-ին ընդունվել են ՀՕ-

262-Ն և ՀՕ-261-Ն օրենքները: «Էներգետիկայի մասին» ՀՀ օրենքում վերանայվել է 150

կՎտ սահմանաչափը` արդյունքում սահմանվելով 500 կՎտ իրավաբանական անձանց

համար: Էլեկտրական էներգիայի խոշոր սպառողների համար ստեղծվել են

օրենսդրական հիմքեր` բացառապես սեփական կարիքների բավարարման նպատակով

ինքնավար էներգաարտադրողների գործառույթներն իրականացնելու համար:

«Էներգախնայողության և վերականգնվող էներգետիկայի մասին» ՀՀ օրենքում

սահմանվել է վերականգնվող էներգետիկ ռեսուրսներ օգտագործող ինքնավար

էներգաարտադրողի և էլեկտրական էներգիայի բաշխման լիցենզիա ունեցող անձի՝

էլեկտրական էներգիայի փոխհոսքերի շրջանակներում մատակարարած (հանձնած)

1 ՀՀ ԷԵԲՊ նախարարության պաշտոնական կայքէջ՝ http://www.minenergy.am/page/416


էլեկտրական էներգիայի դիմաց հատուցում չտրամադրելու ծավալի վերաբերյալ դրույթ

և բարելավվել է փոխհոսքեր իրականացնելու ռեժիմային ժամանակագրությունը:

2001 թվականի մարտի 7-ին ընդունված «էներգետիկայի մասին» ՀՀ օրենքի 59-րդ

հոդվածի համաձայն` տասնհինգ տարվա ընթացքում փոքր հիդրոէլեկտրակայանների

կողմից և էներգիայի վերականգնվող այլ ռեսուրսների (հողմային, արեգակնային,

երկրաջերմային և կենսազանգվածի) կիրառմամբ էլեկտրակայանների կողմից քսան

տարվա ընթացքում արտադրվող ամբողջ էլեկտրաէներգիան (հզորությունը) ենթակա է

գնման` շուկայի կանոններով սահմանված կարգով:

Սակագինը սահմանվում և վերանայվում է ըստ հանձնաժողովի կողմից 2015

թվականի ապրիլի 22-ի թիվ 88-Ն որոշմամբ ընդունված հստակ մեթոդիկայի:

Սույն նախաձեռնության նպատակն է կառուցել և շահագործել Հայաստանում

առաջին արդյունաբերական նշանակության արևային էլեկտրակայանը:

1.2. Նպատակները և մեթոդաբանությունը

Նախատեսվող Մասրիկ 1 ՖՎ կայանը և բարձրավոլտ օդային էլեկտրահաղորդման

գծերը (ՕԳ) ազդեցություն կունենան բնապահպանական և սոցիալական տարբեր

բաղադրիչների վրա: ՇՄՍԱԳ-ի հիմնական նպատակն է սահմանել, գնահատել

ակնկալվող ազդեցությունների ծավալը, այնուհետև մշակել ազգային և միջազգային

ստանդարտներին համապատասխան ազդեցության մեղմման միջոցառումներ:

ՇՄՍԱԳ հաշվետվությունը օգտակար տեղեկատվություն է տրամադրում գլխավոր

կապալառուին, թե ինչպես պետք է նախագծվեն և պլանավորվեն ՖՎ մոդուլները և

բարձրավոլտ օդային գծերը, որպեսզի հնարավոր լինի խուսափել կամ մեղմացնել

բացասական ազդեցությունները և ինչպես ավելի արդյունավետ օգտագործել

ակնկալվող բնապահպանական եւ սոցիալական օգուտները:

Նախագծի ՇՄՍԱԳ հաշվետվությունը հանրությանը հասանելի դարձնելուց հետո,

պետք է իրականացվի շահագրգիռ հանրության խորհրդակցություն` ստանալու

համար արձագանքներ և լսելու նախագծի ազդակիր համայնքների բնակիչների

կարծիքները:

Բնական միջավայրի ընդհանուր նկարագիրը տրվել է գրասենյակային

ուսումնասիրության հիման վրա, որից հետո բնապահպանական և սոցիալական

փորձագետների կողմից իրականացվել է դաշտային ուսումնասիրություն: Այդ

ուսումնասիրությունը ընդգրկել է այցեր նախագծի տարածք, ներառյալ Մասրիկ 1 ՖՎ

կայանի և ՕԳ-ի նախագծի ազդակիր տեղամասերը և բնակավայրերը:

Լրացուցիչ տեղեկություններ ձեռք բերվեցին համապատասխան կառավարման

կազմակերպությունների և ազդակիր համայնքների ներկայացուցիչների հետ

խորհրդակցությունների ժամանակ: Ինտենսիվ խորհրդակցություններ անցկացվեցին

պատմական և մշակութային հուշարձանների պահպանության գործակալության, ՀՀ


մշակույթի նախարարության և բնապահպանության նախարարության

ներկայացուցիչների հետ:

1.3. Իրավական կարգավորման դաշտ

Հայաստանում ցանկացած գործունեություն, որը կարող է ունենալ ազդեցություն

շրջակա միջավայրի վրա, պետք է ենթարկվի շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության

գնահատման (ՇՄԱԳ) և ստանա բնապահպանական փորձաքննության

եզրակացություն:

Նախատեսվող գործունեության կամ ոլորտային կամ տարածքային զարգացման

ծրագրի շրջակա միջավայրի վրա ազդեցությունը պետք է գնահատվի նախագծի

իրագործումից առաջ: ՀՀ «Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման և

փորձաքննության մասին» 2014թ.-ի օրենքը սահմանում է դրույթներ շրջակա

միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման համար, ինչպես նաև սահմանում է

շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության թույլատրելի սահմանները, այդ պատճառով

այս օրենքը համարվում է ամենակարևոր ազգային օրենքը ՇՄԱԳ գործընթացի

ոլորտում:

Համաձայն այս օրենքի, գործունեությունները դասակարգվում են 3 կատեգորիաների`

Ա, Բ և Գ: Արևային կայանի հետ կապված գործունեությունը ներառված է Գ

կատեգորիայի մեջ, եթե կայանի զբաղեցրած տարածքը լինի 40 հա և ավելի, ինչպես

Մասրիկ 1 ՖՎ կայանի դեպքում էր, որը զբաղեցնում է 128.3 հա:

Համաձայն ՀՀ ՇՄԱԳՓ-ի մասին օրենքի պահանջի փորձաքննություն պետք է

իրականացվի նաև բարձրավոլտ օդային գծերի /ՕԳ/ կառուցման համար: 110կՎ ՕԳ

շինարարությունը ենթակա է փորձաքննության ըստ “Բ” կատեգորիայի:

Համաձայն Համաշխարհային բանկի OP 4.01 գործառնական քաղաքակության

փաստաթղթի, այս նախագիծը դասակարգվում է Բ կատեգորիայի, հետևաբար դրա

համար նույնպես պահանջվում է ՇՄԱԳ հաշվետվություն և բնապահպանական

կառավարման պլան համաձայն ՀԲ մեթոդակարգերի:

ՀՀ կառավարությունը վավերացրել է մի շարք միջազգային համաձայնագրեր և

կոնվենցիաներ, կապված բնապահպանության և կենսաբազմազանության հետ: Այդ

թվում, Օրհուսի կոնվենցիան՝ բնապահպանությանն առնչվող հիմնարար

միջազգային համաձայնագիր, որը Հայաստանը ստորագրել է 1998թ. և վավերացրել

2001թ.: Այս համաձայնագիրը առաջ է քաշում տեղեկատվության մատչելիության,

բնապահպանական հարցերի շուրջ որոշումների կայացման գործընթացում

հանրային մասնացության կարևորությունը:

Նախատեսվող ծրագրի ընթացքում կիրառվել են ՀԲ բնապահպանական հետևյալ

նորմատիվ փաստաթղթերը`

• OP 4.01 – Բնապահպանական գնահատում

• OP 4.04 – Բնական միջավայր


• ՕP 4.11 – Մշակութային ֆիզիկական ռեսուրսներ

• ՕP 4.11 – Հարկադիր վերաբնակեցում

1.4. Ինստիտուցիոնալ շրջանակ

ԻԳ-ը պատասխանատու է ծրագրի իրականացման մոնիթորինգի և ՀԲ

հաշվետվությունների համար: Սոյյն ծրագրի ԻԳ է հանդիսանում ՀՎԷԷ հիմնադրամը:

Անմիջապես ներկայացվող նախագծի ՁԿ է հանդիսանում “ԷՖԱՐՎԻ Մասրիկ” ՓԲԸ:

Ընտրված ԿԿ-ը պատասխանատու է լինելու ծրագրի ընթացքում իրականացվող

բոլոր գործողությունների համար, հաշվի առնելով դրանց համապատասխանությունը

ազգային բնապահպանական, սոցիալական օրենսդրությանը, ՀԲ-ի և ՄՖԿ

բնապահպանական անվտանգության ստանդարտներին: Ծրագրի իրականացման

ընթացքում ԿԿ կարող է վարձել նախագծային, շինարարական և շահագործող

կապալառուների, ինչպես նաև այլ խորհրդատուների:

Կառավարական մարմինները՝ բնապահպանության, էներգետիկ ենթակայցների և

բնական պաշարների, մշակույթի նախարարությունները, կընդգրկվեն նախագծի

իրականացման գործանթացում համաձայն իրենց գործառույթների:

1.5. Ելակետային դրույթներ

Մասրիկ 1 ՖՎ կայանի համար նախատեսվող տարածքը գտնվում է Գեղարքունիքի

մարզի Վարդենիսի տարածաշրջանում, Սևանա լճի ափին՝ Մասրիկի դաշտում, Մեծ

Մասրիկ համայնքի տարածքում:


Նկար 1.1. Տեղադիրքը (Google Earth)

Վարդենիսի տարածաշրջանը գտնվում է Սևանի ավազանի հարավ-արևելյան

մասում` Արևելյան Սևանի և Վարդենիսի լեռնաշղթայի միջև: Ընդհանուր առմամբ

տարածաշրջանում գերիշխում է լեռնային ռելիեֆը: Գերակշռող մասը կազմում են

լեռնային տափաստանները և լեռնային մարգագետինը:

Հունվար ամսին միջին ջերմաստիճանը տատանվում է -6 °C -ից մինչև 14 °C, իսկ

հուլիսին՝ 8°C –ից մինչև 16 °C, տարեկան տեղումների քանակը կազմում է 350-650մմ,

ակտիվ վեգետացիոն շրջանը տևում է 40-130 օր: Մասրիկ, Բաբաջան, Փամբակ,

Դարա, Կարճաղբյուր և այլ գետերն անցնում են այս տարածքաշրջանով: Մասրիկի,

Սոթքի, Գիլիի և այլ ջրանցքներ գործում են այստեղ:

Մասրիկ 1 ՖՎ կայանը գտնվում է Մասրիկի դաշտավայրի կենտրոնական մասում:

Մասրիկ դաշտավայրը զբաղեցնում է Մասրիկ գետի հոսանքն ի վար ավազանը:

Բարձրությունը ծովի մակերևույթից 1900-2000մ է: Դաշտավայրն ունի թեքություն

դեպի արևմուտք և ծածկված է պինդ ալյուվիալ նստվածքային շերտով: Դեպի

արևմուտք, նախկին Գիլի լճի գտնվելու վայրին մոտ կան տորֆի ռեսուրսներ:

Տարածաշրջանում մշակվում է կարտոֆիլ, հացահատիկ, ծխախոտ, բանջարեղեն և

այլն:

Գարնան ընթացքում, տեղումների և ձնհալքի ջրերը մասնակիորեն ներծծվում է

հողում, բայցևայնպես առաջանում են ժամանակավոր լճակներ և որոշ տեղերում

հողերը ճահճանում են: Ամռան ընթացքում, այդ ջրային կուտակումներից մնում են

միայն հետքերը` մինչև 0.5մ խորությամբ փոսորակներ, ծածկված փարթամ

բուսականությամբ:

Մասրիկ 1 ՖՎ-ի համար նախատեսվող տարածքը հիմնականում ծածկված է սև

հողով, ինչը բնորոշ է բարձրադիր խոնավ հովիտներին և սարահարթներին: Այստեղ

կան մեծ թվով ջրատարածքներ, որոնք, այդուհանդերձ ամբողջությամբ չորանում են և

նույնիսկ կարծրանում ամռանը:

Տարածաշրջանը պատկանում է Սևանի ֆլորիստիկ շրջանին: Մեծ Մասրիկի

մոտակայքի բուսականությունն ունի տափաստանային եւ մարգագետնային տարրեր:

Դաշտային աշխատանքների ընթացքում պարզվել է, որ տարածքի գերարածեցման

հետևանքով, տեղի բուսականությունը շատ աղքատ է:

Մոտակայում գտնվող Մեծ Մասրիկը գյուղական համայնք է 36 կմ2 վարչական

տարածքով: Բնակչության թիվը` 3428: Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է

գյուղատնտեսությամբ:


1.6. Ազդեցության գնահատում

Մասրիկ 1 ՖՎ կայանի կառուցման հիմնական բնապահպանական

ազդեցությունները հետևայլն են`

• Կայանի և ՕԳ շինարարական աշխատանքների ընթացքում կենդանական և

բուսական աշխարհի վրա ազդեցությունն անխուսափելի է:

• Կառուցվելու են նոր ճանապարհներ, որի արդյունքում բուսականությունը և

որոշ կենդանիների բնակավայրեր կվնասվեն:

• Քանի որ տարածքն ունի հողի հզոր բերրի շերտ, շինարարական

աշխատանքների ժամանակ անհրաժեշտ կլինի կտրել և շինհրապարակից,

ավտոկայանատեղից հեռացնել հողի բերրի շերտը և պահեստավորել, որի

հետևանքով այն որոշ չափով կարող է կորցնել բնորոշ հատկությունները:

• Կառաջանան փոքր քանակությամբ շինարարական թափոններ:

Նախագծի հիմնական սոցիալական ազդեցությունները հետևյալն են`

• Մոտեցման ճանապարհների կառուցման, աշտարակների տեղադրման,

էլեկտրական լարանցումների ձգման ընթացքում հնարավոր վնասներ

արոտավայրերին և անասունների ճանապարհին:

• Մերձակա բնակչությանը պատճառվող անհանգստություն` մեքենաների և

շինարարական տեխնիկայի տեղաշարժից:

• Դրական սոցիալական ազդեցությունները կապված կլինեն տարածքում նոր

ծառայությունների և ենթակառուցվածքների ստեղծման և հնարավոր

աշխատատեղերի բացման հետ:

• Տարածքում չեն հայտնաբերվել պատմական կամ մշակութային արժեքներ

և ազդեցություն չի սպասվում, այնուամենայնիվ OP 4.11 պետք է դիտարկվի,

քանի որ նախագծի իրականացման ժամանակ տարածքի մերձակայքում

կարող են հայտնաբերվել անհայտ արժեքներ:

ՇՄՍԱԳ հաշվետվությունը ցույց է տալիս, որ նախագիծը կունենա ցածր և միջին

բնապահպանական և սոցիալական ազդեցություն, եթե առաջարկվող ԲՍԿՊ-ը

կիրառվի և բոլոր մեղմող միջոցառումներն իրականացվեն: Համաձայն ՇՄՍԱԳ-ի,

բացասական բնապահպանական և սոցիալական ազդեցություններն առաջանում են

հիմնականում շինարարական փուլում: Շահագործման փուլում, ակնհայտ է դրական

ազդեցությունը, որն է` էկոլոգիապես ավելի անվնաս և հուսալի էներգիայի

մատակարարում:

1.7. Բնապահպանական և սոցիալական կառավարման պլան

Մասրիկ 1 ՖՎ կայանի նախագիծը կունենա ազդեցություններ տարբեր

բնապահպանական և սոցիալական բաղադրիչների վրա: ՇՄՍԱԳ-ը սահմանում է մի


շարք միջոցառումներ, որոնք պետք է իրականացվեն ազդեցությունները նվազեցնելու,

կանխելու, կամ փոխհատուցելու համար: Մոնիթորինգը կիրառվում է

ազդեցությունների մեղմման միջոցառումների իրականացումն ապահովելու համար:

Նախագծման փուլ

Նախագիծը պետք է մշակվի այնպես, որ նվազագույնի հասցվի հողի ձեռքբերման

անհրաժեշտությունը և վերաբնակեցումը: Ինչպես նաև պետք է նվազագույնի հասցվի

մոտեցման ճանապարհների կառուցման անհրաժեշտությունը:

Շինարարության փուլ

ՖՎ կայանի կառուցման և ՕԳ-երի աշտարակների տեղադրման աշխատանքների

ընթացքում մեծ քանակությամբ բերրի հողի շերտ է հանվելու, առանձին

պահեստավորվելու և աշտարակները ու մոդուլներն տեղադրելուց հետո

օգտագործվելու տեղանքի վերականգնման համար: Տարածքները, որտեղ լինելու են

աշխատողների ճամբարները, նույնպես պետք է վերականգնվեն աշխատանքների

ավարտից հետո:

Հողի և ջրի աղտոտումից կարելի է խուսափել մեքենաների լվացումը, լցավորումը և

այլ ծառայությունների մատուցումը կազմակերպելով համապատասխան

սպասարկման կենտրոններում կամ շինհրապարակի նախատեսված վայրերում,

վերահսկելով նյութերի կորուստները, պահեստավորելով հեղուկ նյութերը

համապատասխան վայրում, պահպանելով սանիտարական նորմերը և

վերապատրաստելով աշխատողներին:

Շինարարության կապալառուն կքննարկի տեղական համայնքապետարանների հետ,

թե ինչպես կազմակերպել աղբի հեռացումը կոմունալ ծառայություններ

մատուցողների միջոցով: Չնայած նրան, որ այս շրջանում չկան կազմակերպված

աղբավայրեր, աղբի հեռացումը կոմունալ ծառայություններ մատուցողների կողմից

կապահովի, որ չլինեն աղբի կուտակումներ կամ բացօթյա աղբի այրում: Մետաղի

ջարդոնը կարելի է վաճառել դրա վերամշակմամբ զբաղվող հատուկ

ընկերություններին (օրինակ` Մետեքսիմ ՍՊԸ), որոնք ջարդոններն անմիջապես

կտեղափոխեն համապատասխան վերամշակման վայր:

Որտեղ որ ՕԳ միջանցքն անցնում է բնակավայրին կամ տներին մոտ,

շինարարության կապալառուն պետք է վերահսկի աղմուկի մակարդակը:

Բնակիչների համար աղմուկի մակարդակը չպետք է գերազանցի 55 դԲ (A): Եթե

աղմուկի մակարդակը կգերազանցի 80 դԲ (A) աշխատողները պետք է կրեն

լսողությունը պաշտպանող միջոցներ: Շինարարության ընթացքում առաջացած

աղմուկից պատճառվող անհանգստությունը պետք է նվազեցվի տարբեր

միջոցառումներով (օրինակ բեռնատարները պետք է աշխատեն միայն ցերեկային

ժամերին, կամ պետք է օգտագործել միայն ցածր ձայն ունեցող սարքավորումներ և

այլն):


1.8. Տեղեկատվություն, բացահայտում, խորհրդակցություն

ՇՄԱԳ-ի գործընթացը ներառում է քննարկումներ ՇՄՍԱԳ թիմի և տարբեր

կառավարական մարմինների և համապատասխան մասնագետների հետ, իրենց

փորձով կիսվելու և խորհուրդներ ստանալու նպատակով: Խորհրդատվական

ընկերության բնապահպանական և սոցիալական մասնագետները ունեցել են

հանդիպումներ բնապահպանության և մշակույթի նախարարությունների

ներկայացուցիչների հետ, այցելել են ՖՎ կայանի և ՕԳ միջանցքի համար

նախատեսվող տարածք: Մշակույթի նախարարությունը խորհրդակցություն է

տրամադրել պատմական և մշակութային հուշարձանների պահպանման

ընթացակարգերի վերաբերյալ:

ՇՄԱԳ հաշվետվության վերջնական նախագծային տարբերակը, պետք է ներկայացվի

հանրությանը անգլերեն և հայերեն տարբերակներով, ստեղծելով պայմաններ, որ

շահագրգիռ հանրությունը ծանոթանա դրանց հետ: Փաստաթուղթը կտեղադրվի ԲՆ

կայքում, իսկ թղթային տարբերակը կներկայացվի տեղական ինքնակառավարման

գրասենյակներ: Տպագիր տարբերակներ կտրամադրվեն քաղաքացիական

հասարակության ներկայացուցչական կազմակերպություններին:

1.9. Բողոքների բավարարման մեխանիզմ

Շինարարական գործընթացի ժամանակ, ազդակիր համայնքի բնակիչները կարող են

ունենալ բողոքներ, որոնց համար ԻԳ-ն պետք է ունենա դրանց

բավարարման/փոխհատուցման մեխանիզմ: ԾԱԱ-ն կարող է գործել հետևյալ կերպ`

a) Կապվել կապալառուի բողոքներով զբաղվող աշխատողների հետ, պարբերաբար

տեղանքի այցի ժամանակ, կամ հեռախոսի միջոցով, կարող են դիմել համայնքի

ղեկավարին կամ ներգրավված հասարակական կազմակերպություններին:

Ներկայացնել բողոքը և տեղեկություն տրամադրել գործի վերաբերյալ

Համաձայնության գալ կապալառուի հետ մեղմման միջոցառումների վերաբերյալ,

կամ համաձայնության գալ բողոքի բավարարման ժամկետների վերաբերյալ

(բողոքը պետք է բավարարվի երկու շաբաթվա ընթացքում, եթե, ոչ, ապա հետագա

քայլերը նշված կլինեն նախատեսվող համաձայնագրի մեջ):

b) Եթե վերը նշված տարբերկաները բավարար չեն, ապա պետք է բողոքը

ներկայացնել ԻԳ-ին (մեծ բողոքի դեպքում կգումարվի բողոքի հանձնաժողովի նիստ):

c) Եթե այս բոլոր տարբերակները ձախողվեն, պետք է բողոքը ներկայացնել

դատարան:

Այնուամենայնիվ վերը նշված բողոքի մեխանիզմը չի սահմանափակում

քաղաքացիների իրավունքը գործն անմիջապես ներկայացնել դատարան բողոքի

ներկայացման առաջին իսկ փուլում: Բողոքի բավարարման մեխանիզմը մշակվում է

խուսափելու համար երկարատև դատական գործընթացներից:


2. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

Հայաստանն ունի արևային էներգիայի մեծ ներուժ: Նկ. 1.2-ում ներկայացվում է

գլոբալ հորիզոնական ճառագայթումը (ԳՀՃ) հիմնված 2000 – 2015 թվականներին

ստացված տվյալների վրա: ԳՀՃ մեծագույն արժեքը ստացվել է արևելյան հատվածում,

Արագած լեռան և երկրի հարավային մասերում, և կազմում է 5.5-6 կՎտժ/մ2/օր (~2000-

2200 կՎտժ/մ2/տարի), հասնելով նվազագույն 3 կՎտժ/մ2/օր արժեքի (~1100

կՎտժ/մ2/տարի) հյուսիս-արևելյան շրջանում, Արաքսի և Դեբեդի դաշտավայրերում

(Աղբյուր. Արևային ռեսուրսների և Հայաստանում արևային ՖՎ կայանների տեղի

ընտրության քարտեզ): Համեմատության համար Եվրոպայում միջին տարեկան արժեքը

կազմում է 1000 կվտժ/մ2 :

Այնուամենայնիվ, Հայաստանը էապես ետ է մնում եվրոպական երկրներից արևային

էներգետիկայի բնագավառում: Թեև Հայաստանում արտադրվում են արևային ջերմային

կոլեկտորներ (ջրատաքացուցիչներ) 1.38 - 4.12 մ2 ստանդարտ չափերով և

ջրատաքացուցչի 2.75 մ2 ծավալով, որը օրական արտադրում է 120-160 լ տաք ջուր,

սակայն դրանց կիրառությունը մասայական չէ:

Հազվադեպ են կիրառվում նաև արևային էներգիայի էլեկտրական

փոխակերպիչները: Առ այսօր Հայաստանում տեղադրվել են մի քանի փոքր

հզորությամբ ցուցադրական ֆոտովոլտաիկ (ՖՎ) մոդուլներ: Երևանի Հայ-Ամերիկյան

առողջության կենտրոնում (մամոգրաֆիայի ինստիտուտ) տանիքի վրա տեղադրված են

Գերմանական և ամերիկյան տեխնոլոգիաներով պատրաստված պոլիմերային

ֆոտոէլեկտրական փոխակերպիչներ, որոնց ընդհանուր մակերեսը կազմում է 200 մ2,

հզորությունը ` 9.8 կՎտ:

Նկար 1.2. Գլոբալ հորիզոնական ճառագայթումը


3. ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ, ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ԵՎ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿՆԵՐԸ

Սույն գլուխը ներկայացնում է արևային կայանների շինարարությանը և

շահագործմանը առնչվող շրջակա միջավայրի վրա ազդեցությունը կարգավորող

ազգային և միջազգային իրավական և մեթոդական փաստաթղթերը, ներառյալ

բնապահպանական քաղաքականությունը, շրջանակային և ճյուղային օրենսդրական

ակտերը՝ հողային հարաբերությունների, առողջության և անվտանգության հարցերով:

3.1. ՀՀ ազգային օրենսդրությունը

Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն

Ըստ ՀՀ Սահմանադրության (ընդունվել է 1995թ., փոփոխվել 2005 և 2015

թվականներին) 10-րդ հոդվածի “Պետությունն ապահովում է շրջակա միջավայրի

պահպանությունը և վերականգնումը, բնական պաշարների ողջամիտ օգտագործումը”:

Հոդված 33.2-ով սահմանված է որ. “ Յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի ապրելու իր

առողջությանը և բարեկեցությանը նպաստող շրջակա միջավայրում, պարտավոր է

անձամբ և այլոց հետ համատեղ պահպանել և բարելավել շրջակա միջավայրը”:

1991 թվականից առ այսօր ավելի քան 25 օրենսգրքեր և օրենքներ են ընդունվել, որոնք

կարգավորում են շրջակա միջավայրի հետ կապված իրավահարաբերությունները:

Հայաստանի Հանրապետության հողային օրենսգիրք

Հողօգտագործման և հողի աղտոտման հետ կապված հարաբերությունները կարգավոր-

վում են Հայաստանի Հանրապետության Հողային օրենսգրքով (ընդունված 02.05.2001):

Ելնելով օրենսգրքի պահանջներից ՀՀ կառավարության կողմից ընդունվել են “Հողերի

ռեկուլտիվացմանը ներկայացվող պահանջների և ռեկուլտիվացման ենթակա`

խախտված հողերի դասակարգման տեխնիկական կանոնակարգը հաստատելու մասին”

(29.05.2006 թիվ 750-Ն), “Հողերն աղտոտումից պահպանելու ընդհանուր պահաջների,

հողն աղտոտող վնասակար նյութերի ցանկի և հողերի աղտոտվածության աստիճանի

գնահատման տեխնիկական կանոնակարգը հաստատելու մասին” (24.08.2006 թիվ 1277-

Ն), “Հողի բերրի շերտի հանման նորմերի որոշմանը և հանված բերրի շերտի

պահպանմանն ու օգտագործմանը ներկայացվող պահանջները սահմանելու և ՀՀ

կառավարության 2006 թվականի հուլիսի 20-ի թիվ 1026-Ն որոշումն ուժը կորցրած

ճանաչելու մասին” (02.1.2017 թիվ 1404-Ն) որոշումները:

“Ռեկուլտիվացիոն աշխատանքների նախահաշվային արժեքների հաշվարկման և

ինդեքսավորման կարգը” ընդունվել է է ՀՀ բնապահպանության նախարարի 24.12.2012թ.

N 365-Ն հրամանով:

Մասրիկ 1 արևային կայանի և ՕԳ հողատարածքների օգտագործման հարցերը

կարգավորվում են համաձայն հողային օրենսգրքի պահանջների:


Հայաստանի Հանրապետության ջրային օրենսգիրք

Ջրօգտագործման, ջրահեռացման, մակերեսային և ստորգետնյա ավազանների օգ-

տագործման և պահպանության հարցերը կարգավորվում են Հայաստանի

Հանրապետության ջրային օրենսգրքով (ընդունված 04.06.2002) և Հայաստանի

Հանրապետության «Հայաստանի Հանրապետության ջրի ազգային ծրագրի մասին»

օրենքով:

ՀՀ մակերևութային ջրերի էկոլոգիական նորմերը սահմանվել են ՀՀ կառավարության

27.01.2011թ. N75-Ն որոշմամբ հաստատված “Կախված տեղանքի

առանձնահատկություններից` յուրաքանչյուր ջրավազանային կառավարման տարածքի ջրի

որակի ապահովման նորմեր”-ով:

Արևային կայանը էլեկտրական էներգիա արտադրելու համար ջրի կարիք չունի,

ջուրը սահմանափակ ծավալով օգտագործվելու է շինարարության ընթացքում, ինչպես

նաև աշխատողների կենցաղային կարիքների համար:

Հայաստանի Հանրապետության ընդերքի մասին օրենսգիրք

ՀՀ տարածքում ընդերքօգտագործման սկզբունքներն ու կարգը, ընդերքն

oգտագործելիu բնությունը և շրջակա միջավայրը վնաuակար ազդեցություններից

պահպանության խնդիրները, աշխատանքների կատարման անվտանգության

ապահովման, ինչպես նաև ընդերք օգտագործման ընթացքում պետության և անձանց

իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանության հետ կապված

հարաբերությունները կարգավորվում են Հայաստանի Հանրապետության 2011թ.

նոյեմբերի 28 ընդերքի մասին օրենսգրով:

Եթե արևային կայանի շինարարության համար պահանջվի օգտագործել սեփական

հանքավայրի ավազ կամ խիճ, բոլոր ձևակերպումները և գրանցումները պետք է

կատարվեն համաձայն այս օրենսգրի պահանջների:

Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգիրք

Սույն օրենսգիրքը ընդունվել է 2004 թվականի նոյեմբերի 9-ին, այն կարգավորում է

կոլեկտիվ եւ անհատական աշխատանքային հարաբերությունները, սահմանում է այդ

հարաբերությունների ծագման, փոփոխման եւ դադարման հիմքերն ու իրականացման

կարգը, աշխատանքային հարաբերությունների կողմերի իրավունքներն ու

պարտականությունները, պատասխանատվությունը, ինչպես նաեւ աշխատողների

անվտանգության ապահովման ու առողջության պահպանման պայմանները:

Աշխատանքային պայմանագիրը համաձայնություն է աշխատողի եւ գործատուի

միջեւ, կազմված համաձայն ածխատանքային օրենսգրքի, այլ նորմատիվ իրավական

ակտերի պահանջների հիման վրա:

Ծրագրի գործառույթները իրականացնելիս անհրաժեշտ է առաջնորդվել

աշխատանքային օրենսգքրի պահանջներով:


“Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության և փորձաքննության մասին” Հայաստանի

Հանրապետության օրենք (2014)

Յուրաքանչյուր նախատեսվող գործունեություն՝ շրջակա միջավայրի վրա

հնարավոր ազդեցություն ունեցող ուսումնասիրություն, արտադրություն, կառուցում,

շահագործում, վերակառուցում, ընդլայնում, տեխնիկական և տեխնոլոգիական

վերազինում, վերապրոֆիլավորում, կոնսերվացում, տեղափոխում, լուծարում, փակում,

որը կարող է ազդեցություն ունենալ շրջակա միջավայրի վրա, ենթակա է

բնապահպանական փորձաքննության, համաձայն “Շրջակա միջավայրի վրա

ազդեցության գնահատման և փորձաքննության մասին” 2014թ.-ի Հայաստանի

Հանրապետության օրենքի: Վերը նշված օրենքի 14-րդ հոդվածով սահմանված են շրջակա

միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման և փորձաքննության ենթակա

հիմնադրութային փաստաթղթերը և նախատեսվող գործունեության տեսակները:

Օրենքը դասակարգում է գործունեության տեսակները ըստ ծավալների և

ազդեցության մակարդակի՝ “Ա”, ”Բ” և ”Գ” կատեգորիաների: Կատեգորիաները որոշված

են ելնելով գործունեության ծավալներից և շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության

մակարդակից:

Փորձաքննությունը իրանացվում է երկու փուլով: Առաջին փուլում ներկայացվում է

գործունեությունը նկարագրող հակիրճ բացատրագիր (նախնական գնահատման հայտ),

կազմակերպվում են առաջին հանրային քննարկումները և բոլոր անհրաժեշտ

փաստաթղթերը ներկայացվում են բնապահպանության նախարարություն: 30

աշխատանքային օրվա ընթացքում նախարարության կազմում գործող փորձաքննական

կենտրոնը ուսումնասիրում է հայտը և կազմակերպում երկրորդ հանրային

քննարկումները, որից հետո տրամադրում է տեխնիկական առաջադրանք “Ա” և “Բ”

կատեգորիաների համար, իսկ “Գ” կատեգորիայի դեպքում՝ փորձաքննական

եզրակացություն:

Երկրորդ փուլում ձեռնարկողը կազմակերպում է երրորդ հանրային լսումները,

որտեղ ներկայացնում է գործունեությունը նկարագրող փաստաթուղթը (ծրագիր,

նախագիծ) և ՇՄՍԱԳ հաշվետվությունը, որոնք, լսումների նյութերի հետ մեկտեղ

ներկայացվում են փորձաքննական կենտրոն:

“Ա” կատեգորիայի համար փորձաքննության հիմնական փուլը տևում է 60

աշխատանքային օր, իսկ “Բ” կատեգորիայի համար՝ 40 աշխատանքային օր, որի

ընթացքում կազմակերպվում են չորրորդ հանրային քննարկումները: Գործընթացի

ավարտին տրվում է փորձաքննական եզրակացություն:

Ըստ օրենքի 14-րդ հոդվածի արևային կայանի հետ կապված գործունեությունները

ներառված են “Գ” կատեգորիայի մեջ, եթե կայանի զբաղեցրած տարածքը զբաղեցնի 40 և

ավելի հա տարածք, ինչպես Մասրիկ 1 ՖՎ կայանի դեպքում էր, որը կզբաղեցնի 128.3 հա

տարածք:


Ըստ նույն հոդվածի փորձաքննություն պետք է իրականացվի նաև բարձրավոլտ

օդային գծերի /ՕԳ/ կառուցման համար, ընդ որում 110 - 220 կՎ դեպքում՝ որպես “Բ”

կատեգորիա, իսկ 220 Կվ գերազանցելու դեպքում՝ “Ա” կատեգորիա:

Քանի որ Մասրիկ 1 կայանի էլեկտրահաղորդման օդային գծերի հզորությունը կկազմի

110 կՎ, համապատասխանաբար ամբողջ կայանի նախագիծը ենթակա է

բնապահպանական փորձաքննության որպես ավելի բարձր՝ “Բ” կատեգորիա:

“Հայաստանի Հանրապետության բնակչության սանիտարահամաճարակային

անվտանգության ապահովման մասին” ՀՀ օրենք /12.12.1992թ./

Սույն օրենքը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության բնակչության

սանիտարահամաճարակային անվտանգության ապահովման իրավական, տնտեսական

եւ կազմակերպական հիմքերը, ինչպես նաեւ պետության կողմից նախատեսվող այն

երաշխիքները, որոնք բացառում են մարդու օրգանիզմի վրա շրջակա միջավայրի

վնասակար եւ վտանգավոր գործոնների ազդեցությունը եւ բարենպաստ պայմաններ

ապահովում նրա եւ ապագա սերունդների կենսունակության համար:

Աշխատանքների կազմակերպման ժամանակ անձնակազմի սանիտարա-

համաճարակային անվտանգության խնդիրները պետք է կարգավորվեն ըստ այս օրենքի:

“Բնակչության բժշկական օգնության և սպասարկման մասին” ՀՀ օրենք /04.03.1996թ./

Սույն օրենքը սահմանում է մարդու առողջության պահպանման սահմանադրական

իրավունքի իրականացումն ապահովող բժշկական օգնության և սպասարկման

կազմակերպման, իրավական, տնտեսական եւ ֆինանսական հիմունքները։

Գործունեության իրականացման ընթացքում աշխատողների և մերձակա

բնակչության առողջության ապահովման խնդիրները կարգավորվում են սույն

օրենքով:

«Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձաների ու պատմական միջավայրի

պահպանության և օգտագործման մասին» ՀՀ օրենք

Օրենքը ընդունվել է 1998 թվականի նոյեմբերի 11-ին:

Սույն օրենքը սահմանում է հուշարձանների պահպանության եւ օգտագործման

բնագավառի իրավական հիմքերը: Այն կարգավորում է գործունեության ընթացքում

ծագող հարաբերությունները:

Հոդված 15-ում ներկայացվում է Հուշարձանների և պատմական միջավայրի

պահպանության ապահովման միջոցառումների համակարգը, այդ

թվում հուշարձանների հայտնաբերումը և պետական հաշվառումը, հուշարձանների

պահպանության գոտիների սահմանումը: .

Հոդված 22-ում ներկայացվում է հուշարձաններ ներառող տարածքներում

շինարարական և այլ աշխատանքների համար հողի հատկացումները, նախագծերի


համաձայնեցումը և այդ աշխատանքների ընթացքում հուշարձանների պահպանության

ու անվթարության ապահովումը:

Ծրագրի իրականացման ընթացքում պատմամշակութային արժեքների հետ կապված

բոլոր խնդիրները պետք է կարգավորվեն ըստ այս օրենքի և ՀԲ պահանջների: Թեկուզ

տարածքում պատմամշակութային արժեքներ չեն հայտնաբերվել, անհայտ գտածոների

դեպքում գործողությունները պետք է համապատասխանեն օրենքի պահանջներին:

Հայաստանի Հանրապետության բուսական աշխարհի մասին օրենք

ՀՀ պետական քաղաքականությունը բնական բուսական աշխարհի գիտականորեն

հիմնավորված պահպանության, պաշտպանության, օգտագործման և վերարտադրության

բնագավառում սահմանում է “Բուսական աշխարհի մասին” ՀՀ օրենքը (ընդունված

23.11.1999 թ.):

Մասրիկ 1 արևային կայանի և ՕԳ տարածքներում բնական բուսականության

պահպանության, միջոցառումների կատարման հարցերը կարգավորվում են այս

օրենքով:

Հայաստանի Հանրապետության կենդանական աշխարհի մասին օրենք

ՀՀ տարածքում կենդանական աշխարհի վայրի տեսակների պահպանության,

պաշտպանության, վերարտադրության և օգտագործման պետական

քաղաքականությունը սահմանում է “Կենդանական աշխարհի մասին” ՀՀ օրենքը

(ընդունված 03.04.2000թ.):

Մասրիկ 1 արևային կայանի և ՕԳ տարածքներում վայրի կենդանիների

պահպանության, միջոցառումների կատարման հարցերը կարգավորվում են այս

օրենքով:

Այս օրենքների պահանջների կատարումը ապահովելու համար ՀՀ

կառավարության կողմից 29.01.2010 թ. թիվ 71-Ն որոշմամբ հաստատվել է ՀՀ

կենդանիների կարմիր գիրքը և 29.01.2010 թ. թիվ 72-Ն որոշմամբ հաստատվել է ՀՀ

բույսերի կարմիր գիքը:

Հայաստանի Հանրապետության թափոնների մասին օրենք

Թափոնների հավաքման, փոխադրման, պահման, մշակման, օգտահանման, հեռաց-

ման, ծավալների կրճատման և դրանց հետ կապված այլ հարաբերությունների, ինչպես

նաև մարդու առողջության և շրջակա միջավայրի վրա բացասական ազդեցության

կանխարգելման իրավական և տնտեսական հիմքերը կարգավորվում են “Թափոնների

մասին” ՀՀ օրենքով (ընդունված 24.11.2004):

ՀՀ բնապահպանության նախարարը 25.12.2006 թ. N 430-Ն հրամանով հաստատել է

«Ըստ վտանգավորության դասակարգված թափոնների ցանկը»:


Շինարարական և կենցաղային թափոնների կառավարումը պետք է իրականացվի

ըստ սույն օրենքի պահանջների:

Բնապահպանական վերահսկողության մասին ՀՀ օրենք (2005)

Սույն օրենքը կարգավորում է Հայաստանի Հանրապետությունում

բնապահպանական օրենսդրության նորմերի կատարման նկատմամբ վերահսկողության

կազմակերպման ու իրականացման խնդիրները եւ սահմանում է Հայաստանի

Հանրապետությունում բնապահպանական օրենսդրության նորմերի կատարման

նկատմամբ վերահսկողության առանձնահատկությունների, կարգերի, պայմանների,

դրանց հետ կապված հարաբերությունների եւ բնապահպանական վերահսկողության

իրավական ու տնտեսական հիմքերը:

Մասրիկ 1 կայանի շինարարության և շահագործման ընթացքում բնապահպանական

օրենսդրության կատարումը վերահսկվելու է բնապահպանական և ընդերքի տեսչական

մարմնի կողմից համաձայն սույն օրենքի դրույթների:

Հայաստանի Հանրապետության բնության հատուկ պահպանվող տարածքների

մասին օրենք

Հայաստանի Հանրապետության բնության հատուկ պահպանվող տարածքների`

որպես բնապահպանական, տնտեսական, սոցիալական, գիտական, կրթական,

պատմամշակութային, գեղագիտական, առողջապահական, ռեկրեացիոն արժեք

ներկայացնող էկոհամակարգերի, բնության համալիրների ու առանձին օբյեկտների

բնականոն զարգացման, վերականգնման, պահպանության, վերարտադրության և

օգտագործման պետական քաղաքականության իրավական հիմունքները կարգավորում է

“Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին” ՀՀ օրենքը (ընդունված 27.11.2006

թ.):

Մասրիկ 1 ՖՎ կայանի տարածքը գտնվում է “Սևան” ազգային պարկի պահպանման

գոտում:

«ՀՀ բույսական աշխարհի օբյեկտների պահպանության և բնական պայմաններում

վերարտադրության նպատակով դրանց օգտագործման կարգը սահմանելու մասին» ՀՀ

կառավարության 31.07.2014 թ. N 781-Ն որոշումը

Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարարի 6 մայիսի

2002թ. N 138 հրաման “Աղմուկն աշխատատեղերում, բնակելի և հասարակական

շենքերում և բնակելի կառուցապատման տարածքներում” N2–III – 11.3 սանիտարական

նորմերը հաստատելու մասին”

Նշված սանիտարական նորմերով սահմանվել են արտադրական, սպասարկման և այլ

տեսակի գործունեության արդյունքում առաջացող աղմուկի ազդեցության մակարդակը և

ցուցանիշները:


Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարարի 25 հունվարի

2010թ. N 01-Ն հրաման “Հողի որակին ներկայացվող հիգիենիկ պահանջներ N 2.1.7.003-10

սանիտարական կանոնները և նորմերը հաստատելու մասին”

Սանիտարական կանոնները և հիգիենիկ նորմերը սահմանում են հողի որակին

ներկայացվող հիգիենիկ պահանջները` հողի սանիտարական վիճակի հիգիենիկ

գնահատականը, հողի որակի հսկողությունը, հողի սանիտարական վիճակի

գնահատման հիմնական ցուցանիշները` կախված դրանց ֆունկցիոնալ

նշանակությունից, հողի աղտոտվածության աստիճանից կախված հողի օգտագործման

առաջարկները:

Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարարի 17 մայիuի 2006

թվականի N533-Ն հրաման “Աշխատատեղերում, բնակելի և հասարակական շենքերում

թրթռման (վիբրացիայի) հիգիենիկ նորմերը ՀՆN 2.2.4-009-06 հաստատելու մասին”

Հիգիենիկ նորմերը uահմանում են թրթռման դաuակարգումը, նորմավորվող

չափորոշիչները, աշխատատեղում թրթռման uահմանային թույլատրելի մակարդակները

ու բնակելի և հաuարակական շենքերում թրթռման թույլատրելի մակարդակները:

ՀՀ կառավարության 10.12.2015 թ. N 54-13 արձանագրային որոշում «ՀՀ էներգետիկ

համակարգի երկարաժամկետ (մինչև 2036թ.) զարգացման ուղիները» հաստատելու

մասին:

Սույն փաստաթղթի հիմքում դրված է ԱՄՆ Միջազգային զարգացման

գործակալության աջակցությամբ մշակված ՀՀ էներգետիկ համակարգի նվազագույն

ծախսերով զարգացման ծրագիրը: Այդ ծրագիրը 2014 և 2015 թվականներին լայն

քննարկման առարկա է դարձել ՀՀ կառավարությունում և Հանրային Խորհրդում,

շահագրգիռ գերատեսչությունների, միջազգային ֆինանսական կազմակերպությունների

մասնակցությամբ:

“Հայաստանի Հանրապետության էներգետիկ անվտանգության ապահովման

հայեցակարգը” (հաստատվել ՀՀ նախագահի կողմից 23.10.2013թ.)

Հայաստանի Հանրապետության էներգետիկ անվտանգության ապահովման

հայեցակարգը (այսուհետ` Հայեցակարգ) նպատակաուղղված է ապահովելու

Հայաստանի Հանրապետության էներգետիկ անվտանգությունը` Հայաստանի

Հանրապետության ազգային անվտանգության ռազմավարության դրույթներին

համահունչ:

Էներգետիկ անվտանգությունը քաղաքական, տնտեսական, իրավական,

կազմակերպական, մեթոդական և այլ բնույթի միջոցառումների համալիր է, որն

ապահովում է պետության կարիքների բավարարման համար մատչելի գներով, որակյալ

և հուսալի էներգամատակարարում ամենօրյա պայմաններում, ինչպես նաև արտակարգ

իրավիճակներում և պատերազմի ժամանակ:


Այս փաստաթուղթը նաև նպատակ ունի երաշխավորել, որ ՀՀ ներգրավվելու է

միջազգային կազմակերպությունների, Եվրամիության, Ռուսաստանի Դաշնության և

ԱՄՆ կողմից կազմակերպվող տարածաշրջանային ծրագրերին և ընդգծում է էներգետիկ

ռեսուրսների և վառելիքի երկարաժամկետ ռազմավարական ծրագրերի կարևորությունը:

3.2. Թույլտվություններ և լիցենզիաներ

• Դրական եզրակացություն արևային կայանի և ՕԳ կառուցման համար`

տրված ԲՆ շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության փորձաքննական կենտրոն

ՊՈԱԿ-ի կողմից, որը գլխավոր կապալառուն պետք է ձեռք բերի

աշխատանքները սկսելուց առաջ

• Նախագծման լիցենզիա՝ քաղաքաշինության և կապիտալ շինարարության

ասպարեզում նախագծային աշխատանքների համար, որը պետք է ունենա

կապալառու նախագծային ընկերությունը

• Կապիտալ շինարարության ոլորտում լիցենզիա, որը պետք է ունենա

աշխատանքներն իրականացնող շինարարական ընկերությունը

• Շինարարության թույլտվություն, որը տրվում է տեղական

ինքնակառավարման մանրմնի կողմից

• Շինարարական փուլի ընթացքում առաջացող շինարարական աղբի և

թափոնների տեղակայման համար անհրաժեշտ է տեղական

ինքնակառավարման մարմնի թույտվությունը, որի համար պատասխանատու

է շինարարության կապալառուն:

• Էներգիայի արտադրության լիցենզիա, տրված Հանրային ծառայությունները

կարգավորող հանձնաժողովի կողմից

3.3. Միջազգային համաձայնագրեր

Ի լրումն վերը թվարկված նորմատիվային ակտերի, մշակվել են բնապահպանական

ուղղվածության բազմաթիվ ռազմավարական, հայեցակարգային և ազգային ծրագրեր,

ինչպես նաև ՀՀ կողմից ստորագրվել և վավերացվել են մի շարք միջազգային

համաձայնագրեր և կոնվենցիաներ:

Ստորև բերված են ՀՀ կողմից ստորագրված միջազգային կոնվենցիաները և

արձանագրությունները և դրանց կարգավիճակը ՀՀ-ում:

Աղյուսակ 3.1: ՀՀ կողմից ստորագրված և վավերացված միջազգային կոնվենցիաները և

արձանագրությունները

NN

Կոնվենցիա կամ

արձանագրություն, անվանումը և

վայրը

Ուժի մեջ

է

Ստորա-

գրվել է

Վավերաց-

վել է Ծանոթագրում

1

Միջազգային նշանակության խոնավ

տարածքների, հատկապես՝ ջրլող

թռչունների բնադրավայրերի մասին,

1971 Որպես իրավահաջորդ անդամակցվել է

ՀՀ ԱԳՆ պահանջով, 1993 թ.


NN

Կոնվենցիա կամ

արձանագրություն, անվանումը և

վայրը

Ուժի մեջ

է

Ստորա-

գրվել է

Վավերաց-

վել է Ծանոթագրում

(Ռամսար, 1971)

2 ՄԱԿ-ի «Կենսաբանական բազմազանության

մասին» կոնվենցիա (Ռիո դե Ժանեյրո,1992թ.) 1993 1992 1993

Վերագրանցվել

է, ՄԱԿ, 1993

3 ՄԱԿ-ի «Կլիմայի փոփոխության մասին»

շրջանակային կոնվենցիա (Նյու Յորք,1992թ.) 1994 1992 1993

Վերագրանցվել է,

ՄԱԿ, 1993

4 Կիոտոյի արձանագրություն (Կիոտո, 1997թ.) 2005 2002

5

ՄԱԿ-ի ԵՏՀ «Մեծ հեռավորությունների վրա

օդի անդրսահմանային աղտոտվածության

մասին» կոնվենցիա (Ժնև, 1979թ.)

1983 1996 Վերագրանցվել է,

ՄԱԿ, 1997

Կայուն օրգանական աղտոտիչների մասին

արձանագրություն, (Ստոկհոլմ, 2001)

2004 2001 2003

Էվտրոֆիկացիայի և գետնամերձ օզոնի

մասին արձանագրություն, (Gothenburg,

1999)

1999

6

ՄԱԿ-ի ԵՏՀ «Անդրսահմանային

ենթատեքստում շրջակա միջավայրի վրա

ազդեցության գնահատման մասին»

կոնվենցիա (Էսպո1991թ.)


ՄԱԿ, 1997

«Ռազմավարական էկոլոգիական

գնահատման մասին» արձանագրություն (Կիև

2003թ.)

2010 2010 2011

7 ՄԱԿ-ի «Անապատացման դեմ պայքարի»

կոնվենցիա (Փարիզ, 1994թ.) 1996 1994 1997


ՄԱԿ, 1997

8

ՄԱԿ-ի «Վտանգավոր թափոնների

անդրսահմանային փոխադրման և դրանց

հեռացման նկատմամբ հսկողություն

սահմանելու մասին» կոնվենցիա (Բազել,

1989թ.)


ՄԱԿ, 1999

9

«Օզոնային շերտի պահպանության մասին»

կոնվենցիա (Վիեննա, 1985թ.) 1988 1999


ՄԱԿ, 1999

«Օզոնային շերտը քայքայող նյութերի մասին»

արձանագրություն (Մոնրեալ 1987թ.) 1989 1999


ՄԱԿ, 1999

10

ՄԱԿ-ի ԵՏՀ «Շրջակա միջավայրի հարցերի

առնչությամբ

տեղեկատվության հասանելիության,

որոշումնեի ընդունելու

գործընթացին հասարակայնության

մասնակցության և արդարադատության

մատչելիության մասին» կոնվենցիա

(Օրհուս1998թ.)

2001 1998 2001


3.4. Համաշխարհային Բանկի Անվտանգության Քաղաքականությունները

Համաշխարհային Բանկի OP/BP 4.01` “Բնապահպանական Գնահատում”

փաստաթուղթը համարվում է ՀԲ բնապահպանական անվտանգության

քաղաքականությունների հովանի: Այդ քաղաքականությունները կարևոր են

ապահովելու համար հնարավոր բացասական բնապահպանական և սոցիալական

հետևանքների բացահայտումը, նվազեցումը և պատշաճ մեղմումը: Անվտանգության

քաղաքականությունները, յուրաքանչյուր քաղաքականության կիրառելիությունը,

ինչպես նաև դրանց կարգավիճակը առաջարկվող ծրագրի համար՝ ներկայացված են

ստորև բերված աղյուսակում:

Աղյուսակ 3.2. ՀԲ անվտանգության քաղաքականություններ

Գործառնական

քաղաքականություն

Կիրառելի է եթե՝ Կարգավիճակ

Բնապահպանական

Գնահատում (OP 4.01)

Եթե ծրագիրը կարող է առաջացնել (բացասական)

բնապահպանական ռիսկեր և ազդեցություններ իր

ազդեցության ոլորտում:

Այո

Անտառներ (OP 4.36) Անտառային ոլորտի գործունեությունը և Բանկի

կողմից ֆինանսավորվող այլ միջամտությունները,

որոնք կարող են էական ազդեցություն ունենալ

անտառածածկ տարածքների վրա:

Ոչ

Հարկադիր

վերաբնակեցում

(OP 4.12)

Ֆիզիկական վերաբնակեցում և հողի կորուստ, որի

արդյունքում տեղի է ունեցել. (i) վերաբնակեցում և

կացարանի կորուստ, (ii) ակտիվների կամ

ակտիվների հասանելիության կորուստ, (iii) հողի

օտարում, եկամուտների աղբյուրների կորուստ կամ

ապրուստի միջոցների կորուստ, անկախ այն

հանգամանքից, տեղափոխվելու են արդյոք տուժած

անձինք այլ վայր, թե ոչ:

Այո

Բնիկ ժողովուրդներներ

(OP 4.10)

Եթե ծրագրի տարածքում կան բնիկ ժողովուրդներ, և

ակնկալվում է հնարավոր բացասական

ազդեցություն բնիկների վրա, և բնիկները

նախատեսվող շահառուների թվում են:

Ոչ

Պատվարների

անվտանգություն

(OP 4.37)

Եթե ծրագիրը ներառում է մեծ պատվարի (15մ կամ

ավելի) կամ բարձր վտանգավորություն ունեցող

պատվարի կառուցում: Եթե ծրագիրը կախված է

գոյություն ունեցող պատվարից, կամ

շինարարության փուլում գտնվող պատվարից:

Ոչ





Թունաքիմիկատների

կառավարում

(OP 4.09)

Եթե նախատեսվում է թունաքիմիկատների

ձեռքբերում: Եթե ծրագիրը կարող է այնպիսի

ազդեցություն ունենալ թունաքիմիկատների

օգտագործման վրա, որ կարող է վնաս պատճառվել,

նույնիսկ այն դեպքում, երբ ծրագիրը չի

նախատեսում թունաքիմիկատների ձեռքբերում: Դա

ներառում է այն ծրագրերը, որոնք կարող են (i)

հանգեցնել թունաքիմիկատների օգտագործման

էական աճին՝ առողջության և շրջակա միջավայրի

համար բխող ռիսկերով, (ii) պահպանել կամ

ընդլայնել թունաքիմիկատների կառավարման

ներկայիս ոչ կայուն պրակտիկան, որը հիմնված չէ

Թունաքիմիկատների ինտեգրված կառավարման

(IPM) մոտեցման վրա, և էական ռիսկ է

ներկայացնում առողջության և շրջակա միջավայրի

համար:

Ոչ

Ֆիզիկական

մշակութային

ռեսուրսներ

(OP 4.11)

Քաղաքականությունը գործարկվում է այն ծրագրերի

կողմից, որոնք մշակութային արժեքների վնասման

առերևույթ (prima facie) ռիսկ են ներկայացնում

(օրինակ՝ ցանկացած ծրագիր, որը ներառում է

լայնածավալ հողային աշխատանքներ, հողային

զանգվածների տեղափոխում, մակերևույթի

բնապահպանական փոփոխություններ կամ

ոչնչացում):

Այո

Բնական միջավայր

(բնակավայր)

(OP 4.04)

Քաղաքականությունը գործարկվում է ցանկացած

ծրագրի կողմից, որը հնարավոր է, որ առաջացնի

բնական միջավայրի զգալի փոփոխություն (կորուստ)

կամ դեգրադացիա՝ ուղղակիորեն (շինարարության

միջոցով) կամ անուղղակի (ծրագրի կողմից

պարտադրվող մարդկային գործունեության

միջոցով):

Այո

Ծրագրեր վիճարկվող

տարածքներում (OP

7.60)

Քաղաքականությունը գործարկվում է այն դեպքում,

երբ առաջարկվող ծրագիրը իրականացվելու է

<<վիճարկելի տարածքում>>:

Ոչ





Միջազգային ջրային

ուղիների ծրագրեր

(OP 7.50)

Եթե ծրագիրը վերաբերում է այնպիսի միջազգային

ջրային ուղիներին, ինչպիսիք են. ցանկացած գետ,

ջրանցք, կամ համանման ջրային մարմին, որը

ձևավորում է սահման երկու կամ ավելի

պետությունների միջև, կամ ցանկացած գետ կամ

մակերեսային ջրային մարմին, որը հոսում է երկու

կամ ավելի պետությունների տարածքով (կամ

ցանկացած վտակ կամ մակերեսային ջրային այլ

մարմին, որը հանդիսանում է այդ ջրային ուղու

բաղադրիչը), ցանկացած ծովախորշ, ծովածոց,

նեղուց կամ ջրանցք, որը սահմանակից է երկու կամ

ավելի պետությունների, կամ, գտնվում է մեկ

պետության տարածքում, և ճանաչվել է որպես բաց

ծովի և նման ջրերի մեջ հոսող ցանկացած գետի ու

այլ պետությունների միջև անհրաժեշտ

հաղորդակցության խողովակ:

Ոչ

Ծրագիրը դասակարգվում է որպես Բնապահպանական Բ կատեգորիա՝ համաձայն

Համաշխարհային Բանկի OP 4.01-ի:

Սույն ՇՄՍԱՀ հաշվետվությունը կազմվել է հաշվի առնելով ՀՀ օրենսդրության,

ինչպես նաև ՀԲ և ՄՖԿ ստանդրատները և պահանջները:

3.5. Կանոններ և ստանդարտներ

ՖԷ ծրագիրը պետք է նախագծվի՝ Հայաստանում գործող տեխնիկական և իրավական

կանոնակարգերի համաձայն:

Այն պետք է համապատասխանի Հայաստանի ազգային, տարածաշրջանային և

միջազգային մակարդակի նորմատիվային ակտերին և կանոնակարգերին, ինչպես նաև

Միջազգային Էլեկտրատեխնիկական հանձնաժողովի կանոնակարգին կամ

հրահանգներին, որոնք ուժի մեջ կլինեն պատվերի տրման պահին:

ՀՀ կանոնակարգեր:

• ՀՀ ՀԾԿՀ Որոշում No. 314-Ն, 2007թ., «Էլեկտրաէներգետիկական համակարգին

էլեկտրաէներգիա արտադրող կայանների միանալու կարգը հաստատելու

մասին»:

• ՀՀ ՀԾԿՀ Որոշում No. 358-Ն, 2006թ., « էլեկտրական էներգիայի

մատակարարման և օգտագործման կանոնները հաստատելու մասին»:

• ՀՀ ՀԾԿՀ Որոշում No. 176-Ն, 2004թ., «Հայաստանի Հանրապետության


էլեկտրաէներգետիկական համակարգի հուսալիության և անվտանգության

ապահովման կանոնները հաստատելու մասին»:

• Ընդհանուր պահանջներ և ընթացակարգեր մինչև 5ՄՎտ արևային ՖԷ

էլեկտրակայաններն էլեկտրաէներգիայի բաշխող ընկերության ընդհանուր

ցանցին միանալու համար

• ՀՀ ՀԾԿՀ Որոշում Nօ. 374-N, 2013թ., «Էներգետիկայի բնագավառում

գործունեության լիցենզավորման կարգը հաստատելու և մի շարք որոշումներ

ուժը կորցրած ճանաչելու մասին»:

• ՀՀ կառավարության որոշում N 1605-N, 2007թ., «Էլեկտրակայանների և ցանցերի

շահագործման վերաբերյալ տեխնիկական կանոնակարգը հաստատելու

մասին»:

• ՀՀ կառավարության որոշում N 1033-N, 2008թ., «Էլեկտրական բաշխիչ

սարքերին և ենթակայանների սարքվածքին ներկայացվող պահանջներ»

տեխնիկական կանոնակարգը հաստատելու մասին»:

• ՀՀ կառավարության որոշում N 42-N, 2008թ., «Էլեկտրակայանների

պաշտպանության և ավտոմատիկայի սարքվածքին ներկայացվող պահանջների

տեխնիկական կանոնակարգը հաստատելու մասին»:


շահագործման անվտանգության կանոններ» տեխնիկական կանոնակարգը

հաստատելու մասին»:

• ՀՀ կառավարության որոշում N 1033-N, 2008թ., «Էլեկտրական բաշխիչ սարքերին

և ենթակայանների սարքվածքին ներկայացվող պահանջներ» տեխնիկական

կանոնակարգը հաստատելու մասին»:


սարքվածքին ներկայացվող ընդհանուր պահանջներ» տեխնիկական

կանոնակարգը հաստատելու մասին»:

• ՀՀ կառավարության որոշում N 1922-N, 2006թ., «1000 Վ-ից բարձր լարման

փոխարկման էլեկտրական ապարատներին ներկայացվող անվտանգության

պահանջներ» տեխնիկական կանոնակարգը հաստատելու մասին»:

• ՀՀ կառավարության որոշում N 961-N, 2007թ., «Էլեկտրական էներգիայի

հաղորդաբաշխման վերաբերյալ տեխնիկական կանոնակարգը հաստատելու

մասին»:

• ՀՀ կառավարության որոշում N 1918-Ն, 2011թ., «Հողերի օգտագործման

ժամանակավոր սխեմաներ կազմելու կարգը հաստատելու և ՀՀ

կառավարության 2001 թվականի հունվարի 17-ի N 30 որոշումն ուժը կորցրած

ճանաչելու մասին»:


• ՀՀ կառավարության որոշում N 777-Ն, 2009թ., «Քաղաքաշինության

բնագավառում շինարարության իրականացման (բացառությամբ

շինարարության թույլտվություն չպահանջող աշխատանքների) գործունեության

լիցենզավորման կարգը և լիցենզիայի ձևը հաստատելու մասին»:

• ՀՀ կառավարության որոշում N739-Ն, 2005թ., «6 կՎ և բարձր լարման նոր

կառուցվող և վերակառուցվող էլեկտրատեղակայանների գործարկման

եզրակացություն տալու կարգի մասին»:

• ՀՀ կառավարության որոշում N1920-Ն, 2011թ., «ՀՀ համայնքների

(բնակավայրերի) գլխավոր հատակագծերի մշակման, փորձաքննության,

համաձայնեցման, հաստատման ու փոփոխման կարգը հաստատելու և ՀՀ

կառավարության 2003թ. Մայիսի 2-ի N 609-Ն ու 2010թ.-ի մարտի 4-ի N 208-

Ն որոշումներն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին»:

• ՀՀ կառավարության որոշում N596-Ն, 2015թ., «Հայաստանի

Հանրապետությունում կառուցապատման նպատակով թույլտվությունների և այլ

փաստաթղթերի տրամադրման կարգը հաստատելու և ՀՀ կառավարության մի

շարք որոշումներ ուժը կորցրած ճանաչելու մասին»:

• ՀՀ կառավարության որոշում N510-Ն, 2011թ., «Քաղաքաշինության

բնագավառում քաղաքաշինական փաստաթղթերի մշակման և փորձաքննության

(բացառությամբ շինարարության թույլտվություն չպահանջող աշխատանքների)

գործունեության լիցենզավորման կարգն ու լիցենզիայի ձևը հաստատելու և ՀՀ

կառավարության 2009. Հուլիսի 2-Ի N 778-Ն ու N 779-Ն որոշումներն ուժը

կորցրած ճանաչելու մասին»:

Միջազգային կանոնակարգեր.

IEC 60904-1` ֆոտովոլտաիկ սարքեր

IEC 61683՝ ֆոտովոլտաիկ համակարգեր- ստաբիլացված սնուցման

աղբյուր-էֆեկտիվության չափման գործընթաց

IEC 61727՝ ֆոտովոլտաիկ համակարգեր- ցանցին ինտերֆեյսի միացման

բնութագիր

IEC 61730՝ ֆոտովոլտաիկ մոդուլի անվտանգության որակավորում

IEC62093՝ ֆոտովոլտաիկ համակարգերի բալանսավորման բաղադրիչներ-

շրջակա միջավայրում նախագծի որակավորում

IEC 62124՝ ֆոտովոլտաիկ ավտոնոմ համակարգեր - նախագծի

ստուգում

IEC 61557-1՝ էլեկտրական անվտանգություն ցածր լարման բաշխման

համակարգերում մինչև 1000Վ փոփոխական հոսանք և

1500Վ հաստատուն հոսանք


IEC 61558՝ ուժային տրանսֆորմատորների, հոսանքի սնուցման բլոկների

և նմանատիպ սարքերի անվտանգության համար

մասնագիր

IEC 61173՝ ֆոտովոլտաիկ էլեկտրաէներգիայի արտադրության

համակարգերի համար գերլարման պաշտպանություն

IEC 61194՝ ավտոնոմ ֆոտովոլտաիկ համակարգերի շահագործման

պարամետրեր

IEC 61724՝ ֆոտովոլտաիկ համակարգեր շահագործման մոնիթորինգ-

չափման, տվյալների փոխանակման և վերլուծությունների

ուղեցույց

IEC 62446՝ ցանցին միացված ֆոտովոլտաիկ համակարգեր-համակարգի

մասով փաստաթղթերի, շահագործման հանձնման

փորձարկումների և ուսումնասիրության

նվազագույն պահանջներ

ISO 9355-1՝ էրգոնոմիկական պահանջներ դիսփլեյների նախագծի և

կառավարման համակարգերի համար:

Կիրառվելու են այս ստանդարտների վերջին հրատարակված խմբագրությունները՝

ներառյալ դրանցում կատարված ուղղումները պատվերի տրման պահին:

3.6. ՀՀ և միջազգային նորմերի համեմատական վերլուծություն

ՀԲ, ԱԶԲ և ՀՀ բնապահպանական և սոցիալական կանոնակարգային պահանջների

համեմատական վերլուծությունը ներկայացվում է ստորև բերված Աղյուսակներ 3.3-ում և

3.4-ում.

Աղյուսակ 3.3. Բնապահպանական ազդեցության գնահատում

ՀՀ օրենսդրություն ՀԲ


գնահատման և փորձաքննության մասին ՀՀ

Օրենքը

(<<Օրենք>>) <<ազդեցության տարածք>>

գաղափարը սահմանափակում է <<ազդակիր

համայնք>> գաղափարով, որը, համաձայն

օրենքի, հնարավոր ազդեցության գոտում

գտնվող համայնք(ներ)ի բնակչությունն է, այդ

թվում՝ ֆիզիկական և իրավաբանական աձինք:

Ծրագրի հնարավոր ազդեցությանը ենթակա

տարածքը, ներառյալ դրա բոլոր օժանդակ

ասպեկտները, ինչպիսիք են

էլեկտրահաղորդման միջանցքները,

խողովակաշարերը, ջրանցքները, թունելները,

մոտեցման ճանապարհները, գրունտի

ավելցուկի և թափոնների հեռացման

տարածքները, շինարարական ճամբարները,

ինչպես չպլանավորված զարգացումները:

Օրենքը սահմանում անհստակ կանոններ

պլանավորված գործունեության բնապահ-

պանական դասակարգման համար:

Պլանավորված գործողությունները դասկարգ-

վում են Ա, Բ և Գ կատեգորիաների՝ ըստ

ազդեցության մասշտաբի նվազող սանդղակի:

Առաջարկվող ծրագիրը դասակարգվում է որպես

Բ կատեգորիա այն դեպքում, երբ դրա հնարավոր

բացասական ազդեցությունը շրջակա

միջավայրի, բնակչության կամ էկոլոգիապես

կարևոր տարածքների, ներառյալ ճահճացված

տարածքների, անտառների, մարգագետինների


ՀՀ օրենսդրություն ՀԲ

Համաձայն օրենքի՝ 40 հա և ավելի տարածք

զբաղեցնող ՖՎ կայանները համարվում են Գ

կատեգորիա, իսկ 110կՎ և ավելի լարման

գծերը՝ Բ կատեգորիա:

և այլ բնական միջավայրների վրա՝ ավելի քիչ

բացասական է, քան Ա կատեգորիայի

ծրագրերինը: Այդ ազդեցությունները՝ տեղանքին

բնորոշ են:

Չափանիշների միջև հակասությունների դեպքում՝ կիրառվում են առավել խիստ

պահանջները:

3.7. Վարչական (կազմակերպական) շրջանակը

Այս բաժնում ներկայացված են նախագծի իրականացման մեջ ներառված հիմնական

մասնակիցները և ամփոփվում է դրանց դերը եւ պարտականությունները, առաջնահերթ,

բայց ոչ բացառապես բնապահպանական տեսանկյունից: Հավելյալ տեղեկություններ

կարողությունների զարգացման և վերապատրաստման անհրաժեշտության մասին

կարելի է գտնել սույն հաշվետվության Բաժին 10-ում:

Իրականացնող գործակալություն (ԻԳ)

Ինչպես նախորդ բաշիններում նշվել ընդհանրապես արևային էներգետիկայի ծրագրի ԻԳ

է հանդիսանում ՀՎԷԷ հիմնադրամը, որը պատասխանատու է ընդհանուր մոնիթորինգի և ՀԲ

հաշվետվությունների համար:

Ձեռնարկող կազմակերպություն (ՁԿ)

Ներկայացվող գործունեության ձեռնարկող կազմակերպություն է հանդիսանում՝

<<ԷՖԱՐՎԻ ՄԱՍՐԻԿ>> ՓԲԸ-ն (գրանցման համարը՝ 58.120.1025778), որի գտնվելու վայրն

է՝ Հայաստանի Հանրապետություն, Գեղարքունիքի մարզ, Մեծ Մասրիկ համայնք, 1618, 1-

ին փողոց, 12-րդ նրբանցք, թիվ 2 հասցեն:

Մասնավորապես ՇՄՍԱԳ շրջանակներում, ՁԿ-ն պատասխանատու է լինելու ամբողջ

նախագծի իրականացման մոնիթորինգի և ֆինանսավորող կառուցյներին

հաշվետվության ներկայացման համար, որը ներառում է, բայց չի սահմանափակվում

հետևյալով`

i.Հետևել, որ Բնապահպանական կառավարման պլանի բոլոր պահանջները` (ներառյալ

բնական միջավայրի պահպանության պլանավորումը և մեղմացնող միջոցառումները),

կապված նախագծի իրականացման հետ, պատշաճորեն ներառվեն ծրագրի մրցութային

փաստաթղթերի մեջ:

ii.Հետևել, որ բոլոր անհրաժեշտ թույլտվությունները և/կամ համաձայնությունները, որոնք

պահանջվում են համապատասխան կառավարական մարմինների կողմից, կայանը

կառուցողը ստանա նախքան նախագծի շրջանակներում որևէ շինարարական

աշխատանքների մեկնարկը:

iii.Համոզվել, որ կայանը կառուցողները (կապալառուներ) լիարժեք կերպով պատկերացնում

են իրենց պարտականությունները` շրջակա միջավայրի պահպանության խնդիրների

մեղմացման հարցում` կապված ԲԿՊ իրականացման ընթացքում աշխատակազմի


հավաքագրման և վերապատրաստման հետ:

iv.Կայանը կառուցողի կողմից ԲԿՊ իրականացման մոնիթորինգ, համաձայն մոնիթորինգի

պլանի:

Կայանը կառուցող

Կայանը կառուցելու է համապատասխան մրցույթով ընտրված շինարարական

կապալառուն:

Կայանը կառուցողը պատասխանատու է բնապահպանական կառավարման համար,

որը ներառում է, բայց չի սահմանափակվում հետևյալով`

համապատասխան օրենքների, կանոնակարգերի եւ ստանդարտների

պահանջների ապահովում

անհրաժեշտ թույլտվությունների եւ / կամ համաձայնությունների ձեռք բերում

իրականացնել մեղմացնող միջոցառումներ` շինարարական փուլի

ազդեցությունները նվազեցնելու համար

ապահովել բնապահպանական և սոցիալական կառավարման պլանի

միջոցառումների իրականացումը

հետևել, որ պահպանվեն առողջության և անվտանգության պահանջները:

ՀՀ բնապահպանության նախարարություն

ՀՀ բապահպանության նախարարությունը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված իր

իրավասությունների սահմանում իրականացնում է շրջակա միջավայրի` մթնոլորտի,

ջրերի, հողերի, ընդերքի, կենդանական ու բուսական աշխարհի, բնության հատուկ

պահպանվող տարածքների վրա վնասակար ներգործությունների կանխարգելման կամ

նվազեցման, ինչպես նաև բնական պաշարների ողջամիտ օգտագործման ու

վերականգնման պետական քաղաքականության ձևավորումն ու կառավարումը:

Նախարարությունն իր պարտականությունները կատարում է աշխատակազմի և

առանձնացված ստորաբաժանումների միջոցով: Բնապահպանության նախարարության

կանոնադրությունը և կառուցվածքը հաստատվել են “Հայաստանի Հանրապետության

բնապահպանության նախարարության աշխատակազմ” պետական կառավարման

հիմնարկ ստեղծելու և Հայաստանի Հանրապետության բնապահպանության

նախարարության կանոնադրությունն ու աշխատակազմի կառուցվածքը հաստատելու

մասին ՀՀ կառավարության 8 օգոստոսի 2002 թվականի N 1237-Ն որոշմամբ:

ԲՆ իրականացնում է գործառույթներ մի քանի առանձնացված

ստորաբաժանումների միջոցով:

- Նախատեսվող գործունեության բնապահպանական փորձաքննության

ընթացակարգը իրականացվում է “Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության

փորձաքննական կենտրոն” ՊՈԱԿ կողմից: Մասրիկ 1 ՖՎ կայանը ենթակա է

բնապահպանական փորձաքննության, որը իրականացնում է սույն կազմակերպությունը:


- “Շրջակա միջավայրի վրա ներգործության մոնիտորինգի կենտրոն” ՊՈԱԿ-ը

իրականացնում է միջավայրի վերահսկողություն (ընդամենը 131 դիտակետերի միջոցով),

այդ թվում նաև կայանի մերձակա Մասրիկ գետի ջրի որակը:

ՀՀ Էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարություն

ՀՀ էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարությունը ՀՀ

գործադիր իշխանության հանրապետական մարմին է, որը մշակում և իրականացնում է

ՀՀ կառավարության քաղաքականությունը, էներգետիկայի եւ բնական պաշարների

կառավարման բնագավառում:

Նախարարությունն իր պարտականությունները կատարում է աշխատակազմի և

առանձնացված ստորաբաժանումների միջոցով:

• Օգտակար հանածոների պաշարների գործակալություն

• Ընդերքի տրամադրման գործակալություն

• Էներգետիկայի պետական տեսչություն, որը տրամադրում է

եզրակացություն կայանի գործարկման համար,

• Ընդերքի պետական տեսչություն

• Ջրային տնտեսության պետական կոմիտե

ՀՀ բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմին

ՀՀ բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմինը ստեղծվել է համաձայն

«Տեսչական մարմինների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի պահանջների

ՀՀ բնապահպանության նախարարության աշխատակազմի բնապահպանական

պետական տեսչության և ՀՀ էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների

նախարարության աշխատակազմի ընդերքի պետական տեսչության հիման վրա:

Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմինը իրականացնում է

վերահսկողական և (կամ) օրենքով սահմանված այլ գործառույթներ, ինչպես նաև

կիրառում է պատասխանատվության միջոցներ շրջակա միջավայրի պահպանության,

բնական ռեսուրսների օգտագործման, վերարտադրության և ընդերքօգտագործման

բնագավառներում` հանդես գալով Հայաստանի Հանրապետության անունից:

Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողով (ՀԾԿՀ)

Արևային կայանի շինարարության և շահագործման պայմանները սահմանվում են

Էներգիայի արտադրության լիցենզիայով: Ըստ ՀՀ օրենսդրության ՀԾԿՀ էներգիա

արտադրող կազմակերպությանը տրամադրում է Էներգիայի արտադրության լիցենզիա

համաձայն ՀԾԿՀ 1.11.2013 թ. N374 որոշման:

Առողջապահության նախարարություն

Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարությունը գործադիր

իշխանության հանրապետական մարմին է, որը մշակում եւ իրականացնում է

առողջապահության բնագավառում Հայաստանի Հանրապետության կառավարության

քաղաքականությունը:


Արտակարգ իրավիճակների նախարարության կանոնադրությունը և կառուցվածքը

հաստատվել են “Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ իրավիճակների

նախարարության աշխատակազմ” պետական կառավարման հիմնարկ ստեղծելու և

Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ իրավիճակների նախարարության

կանոնադրությունն ու աշխատակազմի կառուցվածքը հաստատելու մասին ՀՀ

կառավարության 15 օգոստոսի 2002 թվականի N 1300-Ն որոշմամբ:

Նախարարության կազմում գործում են.

Աշխատակազմի մասնագիտացված ստորաբաժանումները.

Առողջապահական ծրագրերի և որակի կառավարման վարչություն

Մոր և մանկան առողջության պահպանման վարչություն

ՀՀ ԱՆ պետական առողջապահական գործակալություն

ՀՀ ԱՆ հիգիենիկ և հակահամաճարակային տեսչություն

Այս տեսչությունը իրականացնելու է Մասրիկ 1 ՖՎ կայանի աշխատակազմի և

մերձակա բնակչության առողջության հետ կապված խնդիրների վերահսկողությունը:

Աղյուսակ 3.5: Հիմնական մասնակիցների ցանկ

No. Մասնակից Դերակատարում/ Պատասխանատվություն

1 Իրականացնող գործակալություն ԻԳ-ն պատասխանատու է ամբողջ նախագծի

իրականացման ընթացքում մոնիթորինգի և ՀԲ-ին

հաշվետվության ներկայացման համար

2 Ձեռնարկող կազմակերպություն ՁԿ-ն պատասխանատու է նախագծի

կազմակերպման, իրականացման ընթացքում

մոնիթորինգի և ֆինանսավորող կառուցյներին

հաշվետվության ներկայացման համար

3 Կայանը կառուցող Կայանի նախագծում կառուցում

4 Տեղական համայնքի ղեկավար Շինարարական թույլտվությունների տրամադրում

5 Հանրային ծառայությունները

կարգավորող հանձնաժողով

Տրամադրում է էլեկտրաէներգիայի արտադրման

լիցենզիա

6 Բնապահպանության

նախարարություն /

Բնապահպանական և ընդերքի

տեսչական մարմին


գնահատման փորձաքննություն, շրջակա

միջավայրի մոնիթորինգ

Բնապահպանական օրենսդրության հետ

համապատասխանության վերահսկում

7 Էներգետիկ

ենթակառուցվածքների և բնական

պաշարների նախարարություն /

Էներգետիկայի պետական

տեսչության

Կայանի գործարկման եզրակացության

տրամադրում

8 Առողջապահության Բնակչության և աշխատողների առողջության


No. Մասնակից Դերակատարում/ Պատասխանատվություն

նախարարություն/ Ազգային

առողջապահության տեսչություն

պահպանության վերահսկում

9 Մշակույթի նախարարություն /

Պատմական եւ մշակութային

հուշարձանների պահպանության

գործակալություն

Ուղեկցել նախագծման թիմը` ապահովելով, որ

մշակութային ժառանգության վայրերը շրջանցվեն

և չվնասվեն

4. ՆԱԽԱԳԾԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

4.1. Արևային կայան

4.1.1. Ընդհանուր նկարագրություն

Փոփոխական հոսանքի հզորությունը նախատեսված է` 55.0 ՄՎտ

Պիկային հզորությունը` 62.013 ՄՎտ

Կայանի տարածքը կկազմի՝ 128.3 հա: Ցանկապատի երկարությունը՝ 5870 մ:

Ֆոտովոլտաիկ էլեկտրակայանի համակարգը բաղկացած է ինվերտորային

տրանսֆորմատորային կենտրոնններից (ԻՏԿ): Այս արտադրական միավորները

կազմված են մի քանի ֆոտովոլտաիկ մոդուլների զուգահեռ և հաջորդական

միավորումներից, որոնք էլ իրենց հերթին տեղակայված են հորիզոնական ՖՎ մոդուլների

ստացիոնար կոնստրուկցիաների վրա:

ԻՏԿ-ն բաղկացած է հետևյալ հզորության բաշխման սարքավորումներից`

- 1 մուտքային բաշխիչ սարք

- 1 ելքային բաշխիչ սարք

- 1 պաշտպանիչ բաշխիչ սարք:

Միացման կենտրոնում (ՄԿ) առկա են հետևյալ հզորության բաշխման

սարքավորումները`

- գծային բաշխման սարքավորումներ, գծային անջատիչներ,

- 1 ՖՎ արտադրանքի չափման/ կցորդման բաշխման սարքավորում

- վթարային անջատիչ սարքավորում

- օժանդակ ծառայությունների պաշտպանիչ անջատիչ սարքավորում

ՄԿ-ն հագեցված կլինի հավատարմագրված և հավաստագրված չափման

համակարգերով, որոնք միանալով բաշխման սարքավորումներին, չափում են ցանց

առաքված էներգիան: ՄԿ-ից օժանդակ ուժային տրանսֆորմատորը կմատակարարի

անհրաժեշտ էներգիա ինչպես ՄԿ սարքավորումներին (օժանդակ ծառայություններ,

լուսավորում, էներգամատակարարման համակարգ և այլն), որոնք վերահսկում են ՖՎ


էլեկտրակայանի աշխատանքը, այնպես էլ պահեստի սարքավորումներին, որտեղ

պահվում են պահեստային մասերը: Արևային էլեկտրակայանի օժանդակ

ծառայությունների սպառած էներգիան պետք է նվազեցվի կայանի ընդհանուր

արտադրանքից հաշվառելու համար ներքին սպառումը և արտահանումը:

4.1.2. Արտադրական համակարգ

Արտադրական համակարգը բաղկացած է մի խումբ ՖՎ մոդուլներից, որոնք շարքերով

զուգահեռաբար միացված են իրար, որպեսզի ապահովեն ելքային լարվածության և

ընթացիկ հոսանքի տատանումների այն օպտիմալ մակարդակը, որն համատեղելի են

ընտրված ինվերտորային մոդելների հետ:

ՖՎ մոդուլների շարքի զուգահեռ միացումը տեղի կունենա հաստատուն հոսանքի

միացման տուփերում: Այդ միացման տուփում տեղադրված կլինի ապահովիչ

(ապահովիչներ և գերլարման պարպիչ) և շարքի անջատիչ, որը թույլ կտա իրականացնել

անջատման և սպասարկման ծառայությունները և գործողությունները:

Արևային մոդուլները կտեղադրվեն հատուկ կրիչ հարմարանքների վրա: Ընդամենը

նախատեսվում է՝

Կրիչ հարմարանքներ՝ 2953 հատ, Հիմքների քանակը յուրաքանչյուր կրիչի համար՝ 5 Մոդուլների քանակը յուրաքանրչյուր կրիչի վրա՝ 56 հատ:

Արևային վահանակներից ստացված հաստատուն հոսանքը ձևափոխվելու է

փոփոխական հոսանքի մի շարք փոխակերպիչների (ինվերտորների) օգնությամբ, որոնք

իրենց հերթին միացվելու են միջին լարման տրանսֆորմատորին` կազմելով միջին

լարման ցանց: Միջին լարման ցանցը միացվելու է կայանի տարածքում գտնվող

ենթակայանին, որտեղ լարման նիշը բարձրանալու է մինչև 110 կՎ` Հայաստանի

Էլեկտրական Ցանց (ՀԷՑ) միացման նպատակով:

Արևային կայանի տարածքում նախատեսվում է կառուցել 33/110կՎ լարման

ենթակայան:

Աղյուսակ 4.1. Տեխնիկական ցուցանիշները

Կայանի հիմնական բաղկացուցիչ մասեր

Տեղակայված հզորություն 55 Մվտ

Հաստատուն դրվածքային հզորություն 62 ՄՎտ

ՖՎ վահանակների արտադրող LONGi կամ համարժեք

ՖՎ վահանակի մոդել Երկկողմանի (Bifacial) բյուրեղային

ՖՎ վահանակի հզորություն 375Վտ(դրվածքային) ըստ նախնական նախագծի

ՖՎ վահանակների քանակ 165,368 ըստ նախնական նախագծի

Փոխակերպիչների արտադրող Huawei կամ համարժեք

Փոխակերպիչների մոդել SUN2000 կամ համարժեք

Տրանսֆորմատորների քանակ 12 ըստ նախնական նախագածի

Հետևիչ համակարերի արտադրող PVHardware կամ համարժեք


Հետևիչ համակարգի մոդել Մեկ-առանցքանի Monoline 2V կամ համարժեք

4.1.3. Միջին լարման տրանսֆորմատորներ

ՖՎ էլեկտրակայանում կտեղադրվի 12 միջին լարման տրանսֆորմատոր.

- 6 հատ ենթակայան 5MVA (x42/43 inverters SUN2000-105KTL-H1)

- 6 հատ ենթակայան 5.1 MVA (x44 inverters SUN2000-105KTL-H1)

Տրանսֆորմատորները կիրառվելու են ինվերտերի ցածր լարվածության հզորությունը

բարձրացնելու համար և այն հասցնելու կայանի ներքին միջին լարվածության:

Սույն տրանսֆորմատորները կունենան երկրորդային զույգ փաթույթներ, որպեսզի

օպտիմալացվի երկու ինվերտորների հետ փոխկապակցումը: Այդ տրանսֆորմատորները

կլինեն շատ ցածր կորուստներով (1%):

Դրանք ինվերտորների և օժանդակ ուժային տրանսֆորմատորների հետ կտեղադրվեն

նախօրոք պատրաստված ցինկապատ պողպատե թիթեղներից պատրաստված

կառույցներում (կոնտեյների տիպի):

4.1.4. Հողակցման ընդհանուր նկարագիրը

Հողակցման համակարգը պետք է տեղադրվի այնպիսի եղանակով, որը թույլ կտա

սահմանափակել հողի պոտենցիալ գրադիենտների էֆեկտը այնքանով, որ դրա լարման և

հոսանքի մակարդակը չսպառնա մարդկանց անվտանգությանը և սարքավորումների

անխափան աշխատանքին, ինչպես նորմալ այնպես էլ վթարային պայմաններում: Այս

համակարգը նաև պետք է ապահովի էլեկտրակայանի շահագործման

երկարատևությունը:

Հողային էլեկտրոդների համակարգը պետք է ունենա հորիզոնական և գետնի մեջ խրված

հաղորդիչների ցանցի տեսք, հավելված մի շարք ուղղահայաց գրունտային ձողերով,

որոնք միանում են ցանցին: Հորիզոնական հաղորդիչներն ամենաէֆեկտիվն են երկրի

մակերևույթի վրա բարձր լարվածության ազդեցությունը նվազեցնելու համար:

Ձողերը, որոնք թափանցում են փափուկ հողի մեջ, շատ ավելի արդյունավետ են ավելորդ

հոսանքի ցրման համար, մանավանդ այն դեպքում, երբ լինում են երկշերտ կամ

բազմաշերտ հողի շերտեր և հողի վերին շերտը ունենում է ավելի բարձր

էլեկտրադիմադրողականություն, քան ստորին շերտը:

Հողակցման հաղորդիչները պետք է միացված /իրար հետ խարսխված/ լինեն ոլորված

փափուկ պղնձալարով կամ դրան համարժեք նյութով:

Գրունտային ձողերը պետք է լինեն պղնձապատ կամ դրան համարժեք նյութից:

Հողակցման համակարգի նախագծման հիմնական սկզբունքն այն է, որ վերջինս

միանալով տեղանքի այլ հողակցման համակարգերին, այդ ցանցերի միջև էլեկտրական

դիմադրողականությունը պետք է լինի 0.5Ω, կամ դրանից պակաս:


4.1.5. Օժանդակ ծառայություններ

ՖՎ էլեկտրակայանի օժանդակ ծառայությունները կսնուցվեն միջին լարվածության

օժանդակ ուժային տրանսֆորմատորներից, որոնք գտնվում են Միացման Կենտրոնի

ներսում: Այդ օժանդակ տրանսֆորմատորները կնվազեցնեն ցանցի միջին լարումը մինչև

ցածր լարման և այն կփոխանցեն ցածր լարվածության կառավարման վահանակին, որը

օժանդակ ծառայություններ կմատուցի Կառավարման կենտրոնին և Պահեստին:

Հիմնական օժանդակ ծառայությունները կլինեն հետևյալը`

• Լուսավորություն

• Վարդակներ

• Հակահրդեհային պաշտպանություն

• Անվտանգություն

• Վերահսկման համակարգ

• Պահեստում էլեկտրաէներգիայի սպառում:

Մյուս կողմից, ԻՏԿ-ները նույնպես կսպառեն այն էլեկտրաէներգիան, որը կսնուցվի

օժանդակ ցածր լարվածության ուժային տրանսֆորմատորից, որը գտնվում է

յուրաքանչյուր ԻՏԿ-ի ներսում: Այն կնվազեցնի ինվերտորների ելքային լարումը

հասցնելով ցածր լարվածության հետևյալ օժանդակ ծառայությունների համար`

• Ինվերտորի էլեկտրասնուցում

• Հովացման համակարգերի էլեկտրասնուցում

• Լուսավորություն

• Վարդակներ

• Հրդեհային ազդասարքեր

4.1.6. Մոնիթորինգի համակարգ

Մոնիթորինգի համակարգը պետք է մշակվի այնպես, որ հնարավոր լինի ինչպես

ամբողջական, այնպես էլ մանրամասն հետևել կայանի շահագործմանը և դառնալ

ձախողումների կամ անսարքության արագ հայտնաբերման գործիք:

Տվյալների ձեռքբերման աղբյուրներն են`

• Բաշխիչ տուփեր` չափել ֆոտովոլտաիկ գեներատորների լարումը և

հաճախականությունը/ինտենսիվությունը

• Ինվերտորներ` ինվերտորում մուտքային և ելքային պրոցեսների

փոփոխականները

• Օդերևութաբանական կայան


• ՖՎ կայանի չափող հաշվիչ, որպեսզի պարզվի էլեկտրացանց ներմուծված

էներգիայի չափը:

Այս բոլոր տվյալները օպտիկամանրաթելային ցանցի միջոցով ուղարկվում են

Կառավարման կենտրոն, որտեղ տեղադրված է SCADA տվյալների հավաքագրման

համակարգը: Այդ SCADA համակարգը շարունակաբար կգնահատի ինվերտորի

արժեքները, վերահսկելու ցածր արտադրողականությամբ համակարգերը և

համապատասխան շտկումներ կատարելու համար:


Նկար 4.1. Արևային կայանի պլանը և ենթակառույցները


4.2.Էլեկտրահաղորդման օդային գծեր

Պետք է կառուցվեն 9.2 կմ երկարությամբ 110կՎ բարձրավոլտ ՕԳ Մասրիկ 1 ՖՎ

ենթակայանից մինչև «Կապուտակ» և «Ակունք» օդային հաղորդագծերի խարսխային

հենարանները: Միացումները նախատեսված են «Կապուտակ»-ի N452 և «Ակունք»-ի N86

հենարաններին:

Ներդրումների օպտիմալացման նպատակով, նոր օդային հաղորդագծերի նախագծումը և

կառուցումը իրականացվել է համաձայն IEC 60826 / EN 50341 IEC ստանդարտների: Բոլոր

նյութերը և սարքավորումները պետք է համապատասխանեն IEC/EN ստանդարտների

պահանջներին:

Տեխնիկական նկարագրություն

Նախատեսվում է տեղադրել 41 հենարան, որոնցից 13՝ խարսխային:

Հիմնական սխեման

Աշտարակներ: Պողպատե վանդակավոր աշտարակներ

Ուղեգծի ամբողջ երկարությունը` 9.2 կմ.

Որպես շանթապաշտպան սարքավորում նախատեսված են OPGW-50 տեսակի

օպտիկական հաղորդիչներ.

Հենարանների հողակցումը կատարվելու է բոլոր հենարանների համար առանձին,

օգտագործելով AS150/24 տեսակի հաղորդիչներ:

Վիբրացիայի մարման համար նախատեսված են GVH-3-17 մարիչներ:

Մեկուսացման համար նախատեսված են 10 PS70-և 9 PS70-E տեսակի

մեկուսիչներ:

Ալյումինե և պողպատե հաղորդիչների միացման համար նախատեսված են PA-4-1 տեսակի սեղմակներ, յուրաքանչյուր միացման համար՝ 2 սեղմակ:

Թռիչքներում ալյումինե և պողպատե հաղորդիչների միացման համար

նախատեսված են SOAS-150-3 տեսակի սեղմակներ, շանթապաշտպան ալյումինե

և պողպատե հաղորդիչների միացման համար նախատեսված են SBS-50-3 տեսակի օպտիկական սեղմակներ:


Նկար 4.2. Օդային գծերի տեղանքը


Նկար 4.2. Օդային գծերի հենարանների կոորդինատները


Նկար 4.3. Էլեկտրական սխեման


4.3. Շինարարական աշխատանքների նկարագրություն

4.3.1. Ճանապարհներ և ավտոկայանատեղի

Պարագծային ճանապարհ

Պարագծային ճանապարհը պետք է միացնի Գլխավոր բլոկների միջև ներքին

ճանապարները, որպեսզի երթևեկությունն ավելի հեշտ իրականացվի:

Ներքին ճանապարհներ

Ներքին ճանապարհի նպատակն է ապահովել տարբեր սարքերի անվտանգ ելք ու մուտքը

արևային էլեկտրկայան շինարարության, շահագործման եւ սպասարկման ժամանակ:

Ներքին ճանապարհների միջոցով է իրականացվում մուտքը ցանկացած ԻՏԿ:

Հիդրոլոգիական ուսումնասիրությունների և կայանի համար նախատեսված դրենաժային

համակարգի հիման վրա կկատարվի ճանապահների դրենաժային համակարգի

նախագծումը:

Ճանապարհները կունենան համապատասխան լայնական թեքվածք ջրահեռացման

համար, որպեսզի նվազեցվի ջրի ներթափանցումը մայթերի և ճանապարհային այլ

մակերեսների մեջ: Մերևութային ջրերի հոսքի բացասական ազդեցությունները

նվազեցնելու համար խորհուրդ է տրվում կառուցել պարագծային խրամ,

սահմանագծային ջրհոսեր, եզրաքարեր և ջրորդաններ, կամ բոլոր այս դրենաժային

համակարգերի համակցությունը միասին: Ճանապարհների նախագծումը

իրականացվում է այնպես, որ ապահովի տրանսպորտային միջոցների անվտանգ եւ

հարմարավետ տեղաշարժը:

Ճանապարհների յուրաքանչյուր հատվածի նախագծման համար պետք է հաշվի առնվի

երթևեկության ծանրաբեռնվածությունը (տրանսպորտային միջոցների թվաքանակը մեկ

օրում) և տեղանքի հողատեսակը, ապահովելու համար էլեկտրակայանի

աշխատանքների ժամանակ պատշաճ բեռնափոխադրումը:

Անհրաժեշտ է ունենալ 15 տրանսպորտային միջոցի համար նախատեսված

ավտոկայանատեղի: Նման ավտոկայանատեղ նախատեսվում է Կառավարման

Կենտրոնի մոտակայքում:

4.3.2. Կառույցներ

• Կառավարման Կենտրոն

Հավաքովի ցինկապատ թիթեղյա կառույց (տիպը` կոնտեյներային):

Պահեստ

Հավաքովի ցինկապատ թիթեղյա կառույց (տիպը` կոնտեյներային):

• Ինվերտորային տրանսֆորմատորային կենտրոն (ԻՏԿ)


Հավաքովի ցինկապատ թիթեղյա կառույց (կոնտեյներային տիպի): Այն կներառնի երկու

ինվերտորներ, մեկ միջին ուժային տրանսֆորմատոր, մեկ օժանդակ ուժային

տրանսֆորմատոր եւ բոլոր օժանդակ լուսավորման տարրերը, օժանդակ

էներգամատակարարման, օդափոխության, անվտանգության եւ հակահրդեհային

պաշտպանության համակարգերը:

Միացման կենտրոն (ՄԿ)

Նախատեսվում է, որ այն կլինի հավաքովի բետոնե կառույց (կամ նմանատիպ),

ներառյալ` օժանդակ միջին լարվածության ուժային տրանսֆորմատոր, միջին

լարվածության բաշխիչ սարքավորում եւ բոլոր օժանդակ լուսավորման տարրերը,

օժանդակ էներգամատակարարման, օդափոխության, անվտանգության եւ

հակահրդեհային պաշտպանության համակարգերը:

4.3. 3. Ֆոտովոլտաիկ մոդուլների կառուցվածքը

Ըստ ֆոտովոլտաիկ կառույցների մատակարարողների, Ֆոտովոլտաիկ մոդուլների

հենարանային կառույցները (սյուներ, խողովակներ, բարեր եւ լծակներ) սովորաբար

պատրաստվում են տաք ցինկապատված (գալվանապատ) պողպատե թիթեղից

(համաձայն EN ISO 1461)-ի: Բոլոր տարրերը ամրակցվում են հեղյուսներով: Տեղանքում

եռակցման, հորատման, և կտրատմսն անհրաժեշտություն չկա:

Հիմնական կառույցը կազմված կլինի հիմնային սյուներից և ձողերից, որոնք

արտադրվում են տաք ցինկապատված պողպատյա պրոֆիլից: Երկու հիմնային սյուները

կկազմեն մեկ օժանդակ/նեցուկային/հենարանային բլոկ: Դրա շնորհիվ օժանդակ

տարածությունը և մոդուլների տարածքն ավելի ընդարձակ կլինեն: ՖՎ մոդուլները

հորիզոնական հավաքված կլինեն ձողերի վրա հատուկ ամրակման համակարգի

միջոցով, որպեսզի դրանք կարողանան դիմակայել բեռվածքներին և եղանակային

տարբեր պայմաններին` ՖՎ վահանակների ծանրությունից բացի:

Այն պետք է ապահովի կայանի անհրաժեշտ երկարակեցությունը: Պետք է ապահովվի

էլեկտրակայանի կոնստրուկցիայի ամրության պահպանման համարժեք

ռազմավարություն, դիտարկել կոնստրուկցիայի խալխման, քայքայման մեխանիզմները և

դրանով կիրառելով էլեկտրական կայանի երկարակեցության պահպանման առավել

հարմար մեթոդը արևային էլեկտրակայանի ամբողջ շահագործման ընթացքում:

4.3.4. Հիմքերը

Հենարանների տեղադրման համար նախատեսված են երեք տեսակի հիմքեր:

Անկյունային հենարանների համար՝ F2-2, խարսխային հենարանների՝ F2-У և F4-У

հիմքեր /տես ստորև գծագրերը/:

4.3.5. Դրենաժային համակարգ

Դրենաժային համակարգի կարևորությունը նախապես պետք է գնահատվի ելնելով

տեղանքի պայմաններից, որոնք թույլ են տալիս որոշել էլեկտրակայանը ջրհեղեղներից


պաշտպանելու անհրաժեշտությունը, խուսափելով շինարարության, շահագործման եւ

պահպանման փուլերի ընթացքում մարդկանց եւ օբյեկտներին վնաս հասցնելուց:

4.3.6. Պարագծային ցանկապատ

Կտեղադրվի 2մ բարձրությամբ ցանկապատ, որի վրայից անվտանգության

նկատառումներից ելնելով անցկացված կլինի փշալար: Յուրաքանչյուր 15մ-ի վրա, նաև

անկյունադարձերում անհրաժեշտ տեղերում տեղադրված կլինեն պողպատյա հիմնական

հենասյուներ: Մի հենասյունից մյուսը ձգվում է պողպատյա լար, որը անցնում է

հիմնական հենասյուների արանքում տեղադրված բոլոր հենասյուների վերնամասում

արված անցքերի միջով: Պողպատյա հենասյուները պետք է պատշաճ կարգով ամրացված

լինեն գետնին` ցանկապատի կայուն աշխատանքի համար: Տրանսպորտային միջոցների

եւ հետիոտների մուտքային ճանապարհի տեղը նույնպես պետք է հաշվի առնվի:

Պրագծային ցանկապատը պետք է համապատասխանի շրջակա միջավայրի

պայմաններին:

Ցանկապատի ընդհանուր երկարությունը կկազմի՝ 5870 մ:


Նկար 4.4. Վահանակների հիմքերի կառուցվածքը


Նկար 4.5. Ներքին ճանապարհների կտրվածքը


5. ՇՄՍԱԳ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

5.1. ՇՄՍԱԳ նպատակը և ծավալները (նախնական գնահատում)

Ներկայացվող ՇՄՍԱԳ շրջանակներում իրականացվել է Մասրիկ 1 արևային կայանի

կառուցման և շահագործման ընթացքում սպասվող բնապահպանական և սոցիալական

ազդեցությունը:

Մասրիկ 1 արևային կայանի շինարարության ընթացքում կառաջանա ազդեցություն

շրջակա միջավայրի տարբեր բաղադրիչների և հանրության կենսապայմանների վրա:

ՇՄՍԱԳ-ի հիմնական նպատակն է մշակել ազգային և միջազգային ստանդարտներին

համապատասխան բնապահպանական և սոցիալական մեղմման միջոցառումներ և

ներկայացնել դրանց արդյունավետ իրականացման մեխանիզմներ:

ՇՄՍԱԳ-ը իրականացնող կազմակերպությանը և շինարարության կապալառուին

տրամադրում անհրաժեշտ տեղեկատվություն, որը թույլ կտա իրականացնել արևային

կայանի այնպիսի նախագծում, շինարարություն և շահագործում, որ նվազագույնի

հասցվեն բացասական ազդեցությունները և ապահովել առավելագույն դրական

արդյունք:

Կատարվել է գոյություն ունեցող բնապահպանական և սոցիալական ելակետային

պայմանների ուսումնասիրություն, որի հիման վրա գնահատվել են այն բոլոր

ազդեցությունները, որոնք կառաջանան արևային կայանի շինարարության և

շահագործման ընթացքում: Հաջորդ փուլում մշակվել են այդ ազդեցությունները

կանխարգելող կամ մեղմող միջոցառումներ, ինչպես նաև այդ միջոցառումների

արդյունավետությունը վերահսկման և մոնիթորինգի ծրագիր:

Էլեկտրահաղորդման գծերի ուղեգծի ընտրության հետազոտությունների ժամանակ,

տնտեսական և տեխնիկական նպատակահարմարության հետ մեկտեղ շեշտը դրվել է

այնպիսի պայմանների վրա, որոնք կապահովեն՝

a) Նվազագույն բնապահպանական ազդեցություն,

b) Առավելագույն կերպով խուսափել վերաբնակեցման անհրաժեշտությունից կամ

այլ սոցիալական բացասական ազդեցությունից

c) Բացառել առնչությունը պատմական կամ մշակութային արժեքների հետ:

Մշակված ՇՄՍԱԳ հաշվետվությունը, ներառյալ բնապահպանական կառավարման

պլանը և մոնիթորինգի ծրագիրը, կներկայացվի հանրությանը, որպիսի հանրային

քննարկումների արդյունքում հաշվի առնվեն մարդկանց մտահոգությունները և

առաջարկությունները:

5.2. Ընթացակարգը և մեթոդաբանությունը

Հիմնական տեղեկատվությունը շրջակա միջավայրի բաղադրիչների վիճակի, դրանց

աղտոտվածության ֆոնային մակարդակի մասին ձեռք է բերվել գրասենյակային


ուսումնասիրությունների արդյունքում: Հաջորդ փուլում՝ 2016 թվականի հուլիս –

սեպտեմբեր ամիսներին բնապահպանական և սոցիալական մասնագետները

իրականացրել են դաշտային ուսումնասիրություններ և ազդակիր համայնքների

շրջանում հարցումներ: Ուսումնասիրությունների արդյունքում հազվագյուտ կամ

վտանգված բուսատեսակներ կամ կենդանիների տեսակներկ չեն հայտնաբերվել:

2018 թվականի հոկտեմբեր ամսվա ընթացքում կատարվել են լրացուցիչ դաշտային

հետազոտություններ, այդ թվում նաև օդային գծերի ծրագրծի երկայնքով:

Ուսումնասիրությունների արդյունքում ՀՀ բույսերի և կենդանիների կարմիր գրքում

գրանցված տեսակներ չեն հայտնաբերվել:

Լրացուցիչ տեղեկատվություն է հավաքվել կառավարման մարմինների և տեղական

համայնքների ներկայացուցիչների հետ խորհրդակցության արդյունքում:

Ուսումնասիրության ընթացքում սերտ համագործակցություն է իրականացվել մշակույթի

նախարարության Պատմական և մշակութային արժեքների պահպանության վարչության

մասնագետների հետ:

Գնահատումների պատկերավորության ապահովման նպատակով, ՀՀ օրենսդրությամբ

պահանջվող հաշվարկային եղանակի հետ մեկտեղ, կիրառվել է նաև մատրիքսային

եղանակը: Այս եղանակը լայնորեն կիրառվում բազմաթիվ միջազգային

կազմակերպությունների կողմից:

Ներկայացվող բալային սանդղակի միջոցով գնահատվել է ազդեցության մակարդակը:

Օգտագործվել է քառաստիճան սանդղակ, որը ներայացված է ստորև:

Ազդեցության աստիճանը.

= բարձր

= միջին

= ցածր

= Առանց

ազդեցու-

ցության

ՇՄՍԱԳ հաշվետվության մշակման համար, ի լրումն ազգային նորմատիվային

ակտերի, օգտագործվել են միջազգային ստանդարտները, ինչպիսին են՝ ՀԲ

ստանդարտները

Ներկայացրած բալային սանդղակային եղանակը թույլ է տալիս դասակարգել

բնապահպանական ազդեցությունները ըստ ազդեցության աստիճանի և առավել

վտանգավորների համար առաջարկել մեղմող միջոցառումներ, որպեսզի նվազեցնել

շրջակա միջավայրի վրա բացասական ազդեցությունները:


6. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԵԼԱԿԵՏԱՅԻՆ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐԸ

6.1. Տեղադիրքը

Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող տարածքը գտնվում է Գեղարքունիքի

մարզում, Սևանա լճին առափնյա Մասրիկի դաշտավայրում, Մեծ Մասրիկ համայնքի

տարածքում: Շրջակա բնակավայրերից առկա հեռավորությունը՝ Մեծ Մասրիկ - 4.2 կմ,

Փոքր Մասրիկ - 3.35 կմ, Նորակերտ - 4.5 կմ, Արփունք - 6.95 կմ, քաղաք Վարդենիս - 5.2

կմ, Սևանա լճի ափից - 7.2 կմ: Արևմուտքից այն դաշտամիջյան ճանապարհով

սահմանակից է Արարատ-Սոթք երկաթգծին, հարավից և արևմուտքից Մեծ Մասրիկ

համայնքի վարելահողերն են, հյուսիսից նույնատիպ անմշակ ու հարթ հողամասեր են,

որոնք օգտագործվում են որպես արոտավայր:

Տեղանքը գտնվում է Սևանի ավազանի հարավարևելյան մասում՝ Սևանի, Արևելյան

Սևանի և Վարդենիսի լեռնաշղթաների միջև: Ընդհանուր առմամբ տարածաշրջանում

գերակշռում է լեռնային ռելիեֆը։ Տիրապետում են լեռնատափաստանային և

լեռնամարգագետնային լանդշաֆտները։

Վարդենիսի լեռնաշղթաների դեպի Սևանա լիճ նայող լանջերը

համեմատաբար մեղմաթեք են, որտեղ այդ լեռների բազմաթիվ հրաբխային

կոներից դուրս ժայթքած լավան հրաբխային լեռնալանջերից բացի առաջացրել

է նաև սարավանդներ, քարակարկառներ: Հենց այս հատվածներում էլ` Վարդենիսի

լեռնաշղթաների ու Սևանա լճի միջև գտնվող վայրերում զգալի հարթ տարածություններ

կան, որոնք շատ հարմար են հողագործության համար: Դա հատկապես Մասրիկ գետի

հովիտն է և համեմատաբար ընդարձակ Մասրիկի դաշտն է: Այդ հարթ

տարածությունները ծովի մակերևույթից ունեն 1900-2200մ բարձրություն: Սևանա լճի

արևելյան, հարավային և արևմտյան առափնյա հարթ տարածությունները

բնութագրվում են լեռնատափաստանային բերրի սևահողերով, իսկ համեմատաբար

բարձրադիր մասերը` լեռնամարգագետնային հողերով:

Բուսատեսակների մեջ գերակշռում են լեռնատափաստանային, ենթալպյան

և ալպյան բուսատեսակները, որոնք էլ հանդիսանում են ամառային արոտավայրեր ու

խոտհարքներ: Գեղարքունիքի մարզում շատ քիչ է անտառային բուսականությունը,

կաղնու, գիհու և որոշ այլ ծառատեսակների նոսր, թփուտային պուրակներ կան հյուսիս-

արևելյան լեռնալանջերին, իսկ լճի մակարդակի իջեցման հետևանքով

առաջացած տարածքներում աճեցվել են արհեստական անտառաշերտեր: Այստեղ

զգալի տարածքներ են զբաղեցնում փշարմավի պուրակները: Կենդանական աշխարհը

կայանի տարածքում հարուստ չէ, իսկ լճի մակարդակի իջեցման հետևանքով

կրճատվել են որոշ թռչունների ու ձկների քանակները:

Հունվարի միջին ջերմաստիճանը -6 °C-ից մինչև-14 °C է, հուլիսինը՝ 8-16 °C,

տարեկան տեղումները՝ 350-650 մմ ակտիվ վեգետացիայի շրջանը՝ 40-130 օր։ Տարածքով

հոսում են Մասրիկ, Բաբաջան, Փամբակ, Դարա, Կարճաղբյուր և այլ գետեր։ Գործում

են Մասրիկի, Սոթքի, Գիլիի և այլ ջրանցքներ։


Նկար 6.1: Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող տարածքի ընդհանուր

համայնապատկերը

6.2. Ռելիեֆը, երկրաձևաբանությունը, երկրաբանական կառուցվածքը

Մասրիկ 1 արևային կայանը գտնվում է Մասրիկի դաշտի կենտրոնական մասում:

Մասրիկի դաշտը զբաղեցնում է Մասրիկ գետի ստորին հոսանքի ավազանը։

Բարձրությունը 1900-2000 մ է։ Հարթ մակերևույթն ունի թեքություն դեպի արևմուտք,

ծածկված է լճագետաբերուկային նստվածքների հզոր շերտով։ Արևմուտքում՝

նախկին Գիլի լճի տեղում, կան տորֆի պաշարներ։ Մշակում են կարտոֆիլ, հացահատիկ,

ծխախոտ, բանջարեղեն և այլն։ Արևային կայանի համար հայցվող տարածքի ռելիեֆը

հարթ է: Գարնանային ամիսներին տեղումներից և ձնհալից առաջացած ջրերը

հիմնականում ներծծվում են կամ մասնակիորեն առաջացնում են աննշան

ժամանակավոր լճակներ, որոնք տեղ տեղ ճահճացնում են գետինը: Ամռան ժամանակ

այս ճահճացումներից միայն հետքեր են մնում՝ ավելի փարթամ կանաչով ծածկված մինչև

կես մետր խորության փոսորակներ:

Մասրիկի դաշտավայրը դեպի արևմուտք /դեպի Սևանա լիճ/ փոքր թեքություն

ունեցող գոգավորություն է շրջապատված Սևանի /հյուսիս-արևելքից/, Արևելյան Սևանի

/հարավ-արևելքից/ և Վարդենիսի /հարավից/ լեռնաշղթաներով:

Արևելյան Սևանի կամ Կոնգուրի լեռնաշղթան գտնվում է է ՀՀ Գեղարքունիքի

մարզի և ԼՂՀ-ի սահմանագլխին: Եզրավորում է Սևանա լիճը հարավ արևելքից 40 կմ

երկարությամբ: Այն ջրբաժան է հանդիսանում Թարթառ գետի և Սևանա լճի միջև:

Լեռնաշղթայի միջին բարձրությունը կազմում է 2700 մ: Առավել բարձրադիր է


հարավային հատվածը, որտեղ գտնվում է Մեծ Ծարասար գագաթը (3441 մ): Բարձր

գագաթներից են նաևՓոքր Ծարասարը՝ 3427 մ, Գոմքը՝ 3052 մ, Մոխրասարը՝ 3037

մ, Կատարաժայռը՝ 3008 մ, Թրասարը՝ 2869 մ: Արևելյան Սևանի լեռնաշղթայում է Սոթքր

լեռնանցքը /2366 մ/: Մեծ Ծարասարի տեղամասում լանջերի թեքությունը հասնում է

առավելագույնի (ավելի քան 30°): Շատ հատվածներում տարածվում են քարացրոններ:

Արևելյան Սևանի միջին հատվածներում բարձրությունները նվազում են, բայց

ավելանում է լեռնաշղթայի ասիմետրիկությունը:

Սևանի լեռնաշղթան ձգվում է Սևանի գոգավորության արևելյան հատվածով,

հյուսիս արևմուտքից հարավ արևելք աստիճանաբար բարձրանում է, ամենաբարձր

կետը՝ Քոչասար (Սատանախաչ) լեռն է (3319 մ) է Ադրբեջանի տարածքում, իսկ ՀՀ-

ում՝ Փերեզակ լեռը (3290): Լանջերը միմյանցից տարբերվում են թե՛

բուսապատվածությամբ, թե՛ թեքությամբ: Հյուսիս արևելյան լանջերն անտառապատ են,

հարավ արևմտյանը՝ պատված տափաստանային բուսականությամբ: Դեպի Սևան իջնող

գետերը տարվա մեջ գործում են 3-4 ամիս: Այս լանջերին կան ժանմանակավոր գործող

հոսքեր, որոնք պարբերեբար վերածվում են սելավների: Լանջերին նկատվում է տափակ

արտաբերման կոներ, որի պատճառը մի դեպքում լեռնաշղթայի բարձրացումն է, մյուս

դեպքում՝ Սևանա լճի մակարդակի տատանումները:

Վարդենիսի լեռնաշղթան սահմանազատում է Հայաստանի Գեղարքունիքի, վայոց

ձորի մարզերը և Արցախի հանրապետությունը: Ձգվում է Գեղամա լեռների Գնդասար

գագաթից մինչև Մեծ Ծարասարի լեռնահանգույցը: Երկարությունը 60 կմ է,

առավելագույն բարձրությունը Վարդենիս լեռն է /3552 մ/: Լեռնագագաթներից են

Սանդուխտասարը /3454 մ/ և Փորակ լեռը /3047 մ/, որը երիտասարդ հրաբուխ է և որի

լավայի հոսքը հասնում է մինչև Վարդենիս քաղաքը:

Մասրիկի դաշտը շրջապատող լեռնաշղթաները կազմված են կավճի, պալեոգենի և

միոցենի ապարներից, ունեն ծալքաբեկորավոր կառուցվածք: Կազմված է հրաբխածին,

մասամբ՝ նստվածքային /կրաքարային/ ապարներից: Այս ապարները տարալվացվել են

դեպի Սևանա լիճ և կազմում են Մասրիկի դաշտի հիմքի բերուկային ապարները:

Դեպի լեռնալանջերը Մասրիկի դաշտի թեքությունը մեծանում է: Արևային կայանի

համար հայցվող տարածքում դաշտը ունի աննշան թեքություն դեպի Սևանա լիճը:

Մասրիկի դաշտի ցածրադիր մասերում տիրապետում են սևահողերը, իսկ բարձրադիր,

շրջաններում՝ լեռնամարգագետնային հողերը։

6.3. Կլիմա

6.3.1. Հանրապետության կլիմայական պայմանները

Ներմայրցամաքային տեղադիրքի և լեռնաշղթաների առկայության շնորհիվ ՀՀ-ում

կլիման հիմնականում չոր է և մայրցամաքային, թեև այն զգալիորեն տարբերվում է

տարբեր մարզերում: ՀՀ-ն Կոպեն-Գեյգեր կլիմայի դասակարգման խմբում

դասակարգվում է “Dfb” կարգի: Սա ցույց է տալիս, որ ՀՀ-ն ունի տաք ամառային


ցամաքային կլիմա: Այս դասակարգման մեջ, D-ն ներկայացնում է Մայրցամաքային /

Միկրո ջերմային կլիմայի խումբ, որն ունի միջինը 10oC ջերմաստիճան` տաք ամիսներին

և միջինը` -3oC–ից ցածր, ցուրտ ամիսներին: Այս կլիմայական տեսակը սովորաբար

առաջանում է մայրցամաքների ներսում կամ իրենց արևելյան ափերին, և 40o

լայնությունից դեպի հյուսիս: f-ը ցույց է տալիս, որ տարվա բոլոր եղանակներին

հնարավոր են առատ տեղումներ, իսկ b-ն ցույց է տալիս, որ ամենատաք ամսվա միջին

ջերմաստիճանը 22oC-ից ցածր է, սակայն առնվազն չորս ամիս միջին ջերմաստիծանը

լինում է 10oC-ից բարձր:

Տարածաշրջանային կլիմայի փոփոխությունը ՀՀ-ում նկատելի է: Ավելի ցածր

բարձրությունների վրա ամառն ավելի երկար և ավելի տաք է` միջինը մոտ 25oC

ջերմաստիճանով, իսկ ձմռանը ջերմաստիճանը նախալեռնային շրջանում նվազում է

հասնելով -5oC-ի, այլ ոչ թե -12oC-ի, ինչպես լեռնային շրջանում է:

Տարեկան տեղումների տատանումները ամբողջ տարածաշրջանում պայմանավորված են

տեղագրական ազդեցությամբ: Փոքր Կովկասի լեռները կանխում են խոնավ օդային

զանգվածների մուտքը երկրի ներքին տարածաշրջաններ: Ծովի մակերևույթից 1400 մ

մինչև 2000 մ բարձրությունների վրա մեկ տարվա ընթացքում շուրջ 800 մմ տեղումներ են

լինում, մինչդեռ երկրի ներքին շրջանի հարթավայրերում տեղումների քանակն

ընդամենը 200 մմ –ից 400 մմ է:

6.3.2. Տեղի կլիմայական պայմանները

Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող տարածքի կլիմայական պայմանների

նկարագրության համար օգտվել ենք ՀՀ քաղաքաշինության նախարարի 2011թ.

սեպտեմբերի 26-ի N 167-Ն հրամանով հաստատված ,,Շինարարական

կլիմայաբանություն,, ՀՀՇՆ II-7.01-2011 փաստաթղթից: Այդ փաստաթղթով սահմանում

են կլիմայական պարամետրերը, որոնք կիրառվում են շենքերի և շինությունների,

ջեռուցման, օդափոխության, օդի լավորման, ջրամատակարարման համակարգերի

նախագծման, ինչպես նաև քաղաքային և գյուղական բնակավայրերի հատակագծման և

կառուցապատման ժամանակ: Կլիմայական ցուցանիշները հիմնականում հաշվարկված

են Հայաստանի Հանրապետության այն բնակավայրերի համար, որտեղ տեղակայված

օդերևութաբանական կայանները ունեն դիտարկումների բավականին երկար (30 տարուց

ոչ պակաս) շարք: Ցուցանիշները սրբագրված են վերջին տասնամյակի (2009թ. ներառյալ)

տվյալների հաշվառումով: Տեղումների որոշ հարաչափերի հաշվարկման համար

օգտագործվել են նաև կարճ շարք ունեցող օդերևութաբանական դիտակետերի

տվյալները: Մեծ Մասրիկի կլիմայի բնորոշման համար հիմք է վերցրվել մոտակայքում

գտնվող Մասրիկի օդևրևույթաբանական կայանի երկարատև դիտարկման

արդյունքները: Համաձայն օդերևույթաբանական կայանի տվյալների Մեծ Մասրիկի

կլիման պետք է բնորոշել ցուրտ, լեռնային, Ձմեռ` շատ ցուրտ, քամոտ, խոնավ, միջին

ջերմաստիճանը հունվարին` մինուս 5°C-ից մինչև մինուս 12°C, հարաբերական

խոնավությունը (ժամը 15-ին)` 70% և ավելի, քամու միջին արագությունը` 5.0-7.0 մ/:


Ձմռան ամիսներին բնորոշ է կայուն ձնեծածկույթը՝ համարյա երեք ամիս տևողությամբ:

Տեղումների միջին տարեկան քանակությունը՝ 432 մմ, թեև հնարավոր են նաև հեղեղներ՝

օրական մինչև 72 մմ: Տարվա ամենաշոգ և ամենաչոր ամիսը օգոստոսն է

/առավելագույն ջերմաստիճանը՝ 34 C0, օդի նվազագույն հարաբերական խոնավությունը

47 %/:

Քամու վարդի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ գերակշռում է քամու արևելք -

արևմուտք ուղությունը: Ընդ որում այդ պատկերրը սրվում է հատկապես տարվա տաք

եղանակներին և հավանաբար կախված է Սևանա լճի նկատմամբ հայցվող տարածքի

տեղադրքով: Այնուամենայնիվ հայցվող տարածքը կարելի է բնորոշել սակավ

հողմաանվտանգ:


Աղյուսակ 6.1. Մթնոլորտային օդի միջին ջերմաստիճանը

Աղյուսակ 6.2. Օդի հարաբերական խոնավությունը

Բարձրու-

թյունը ծովի

մակ., մ

Օդի հարաբերական խոնավությունը ըստ ամիսների, % Միջին

տարեկան

Միջին ամսական

ժ. 15-ին

Հունվարին Օգոստոսին

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Մեծ

Մասրիկ 1940 76 77 75 69 68 69 67 68 66 70 74 76 71 66 47

Աղյուսակ 6.3. Մթնոլորտային տեղումները և ձնածածկույթը

Բնակա-

վայրը

Տեղումների քանակը միջին ամսական / օրական

առավելագույն, մմ

Ձնածածկույթ, մմ

Առավելագույն

տասնօրյակային

ձնածածկույթը

Տարվա

ձնածածկույթի

օրերը

Ձյան մեջ ջրի

առավելագույն

քանակը Ըստ ամիսների Տարեկան

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Մեծ Մասրիկ 19 19 27 37 62 65 43 35 29 43 31 22 432

73 107 154 23 29 32 30 44 48 54 72 36 40 35 18 72

Բարձրու-

թյունը ծովի

մակ., մ

Միջին ջերմաստիճանը ըստ ամիսների, 0C

Միջին

տարե-

կան

Բացար-

ձակ

նվազա-

գույն

Բացար-

ձակ

առավե-

լագույն

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Մեծ

Մասրիկ 1940 -8.58.5 -7.97.9 -3.13.1 4.2 9.4 12.9 16.2 16.0 12.5 6.7 0.6 -5.9 4.4 -38.4 34


Աղյուսակ 6.4. Քամու պարամետրերը

Բնակավայրի,

օդերևութաբանական

կայանի անվանումը

Մի

ջին

տա

րե

կա

ն մ

թն

ո լ

որ

տա

յի

ն

ճն

շում

, (հ

Պա

)

Ամ

իս

նե

ր

Կրկնելիությունը, %

ըստ ուղղություննների

Միջին արագությունը, մ/վ

Ան

հո

ղմ

ութ

յուն

նե

րի

կր

կն

ելի

ութ

յուն

ը,%

Մի

ջին

ա

մս

ակ

ան

ար

ագ

ութ

յուն

ը,մ

/վ

Մի

ջին

տա

րե

կա

ն

ար

ագ

ութ

յուն

ը,մ

/վ

Ուժ

եղ

քա

մի

նե

րո

վ

(15

մ/վ

օր

եր

ի ք

ան

ակ

ը

Հաշվարկային

արագությունը

, մ/վ, որը

հնարավոր է

մեկ անգամ

"n" տարիների

ընթացքում

Հյուսի

սային

(Հս)

Հյուսիս- Արե

վելյան (ՀսԱրլ)

Արե

վելյա

ն (Արլ)

Հարավ-

Արե

վելյան

(ՀվԱրլ)

Հարավ

(Հվ)

Հարավ-

Արև

մտյան

(ՀվԱրմ)

Արև

մտյան

(Արմ)

Հյուսիս-

Արև

մտյան

(ՀսԱրմ)

20 50 100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Մեծ Մասրիկ

834.9

հունվար

3 3 57 3 7 6 19 2 55 2.3

3.1 84 27 30 32

2.2 2.6 3.0 3.4 5.0 4.6 5.2 3.5

ապրիլ

3 2 43 3 8 6 3

2

3 64 3.0

3.5 3.0 4.2 4.3 6.1 4.44 46 3.6

հուլիս

3 2 84 2 1 1 6 1 77 5.0

2.9 4.6 6.4 5.1 3.6 3.0 3.3 3.1

Հոկտ-

եմբեր

2. 2 53 3 4 4 29 3.0 59 2.4

2.1 2.9 3.9 3.8 4.6 4.2 4.2 3.5


6.4. Սեյսմիկ պայմանների բնութագիրը

ՀՀ գտնվում է ակտիվ երկրաշարժային գոտում; Հյուսիսից հարավ առանձնացվում են

հետևյալ սեյսմիկ զոնաները. Մերձքուռյան, Սոմխեթա-Ղարաբաղի, Մերձսևանյան,

Կապան-Գոգորանի, Ծաղկունյաց-Զանգեզուրի, Երևան-Օրդուբադի, Ուրծ-Վայքի:

Հիմնականում նշված զոնաների սահմաններով է անցնում երկրկեղևի խորքային

բեկվածքները, որոնցից ամենախոշորն են Սևան-Աքերայի, Շիրակ –Զանգեզուրի և Միջին

Արաքսյան /Երևանյան/ բեկվածքները: Բեկվածքների այս զոնաները թափանցում են

երկրկեղևի 40-50 մետր խորություններ, իսկ երկրկեղևի մակերեսին արտահայտվում են 5-

10 կմ լայնություն ունեցող գոտիներով, որոնց բնորոշ է օֆիոլիթային զուգորդության

ձևափոխված ապարներ:

Նկար 6.2. Երկրակեղևի հիմնական խորքային բեկվածքները


Նկար 6.3. ՀՀ սեյսմիկ շրջանացման սխեմատիկ քարտեզը /նկարը վերցված է ՀՀ Պետական

վիճակագրական վարչության կայքից: a=0.2g, մինչև 3 բալ, a= 0.3g, 3-ից 9 բալ, a=0.4g, 9 և ավելի

բալ, a=0.5g, կործանարար երկրաշարժ/

Կազմված է ՀՀ սեյսմիկ գոտիավորման սխեմատիկ քարտեզը, որով երկրի

տարածքը ստորաբաժանված է գոտիների՝ ըստ միևնույն մեծության սեյսմիկ վտանգի

աստիճանի: Համաձայն այդ քարտեզի Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող

տարածքին վերագրվում է գրունտի հորիզոնական արագացում v= 30 սմ/սմ2 a= 0.4g

/գրունտային ստվարաշերտի վերին մակերևույթի վրա երկրաշարժի ժամանակ

առաջացած արագացման մեծությունը հորիզոնական ուղղությամբ/, որը համարժեք է 3-9

բալ երկրաշարժի ուժգնության:

ՀՀ Շինարարության նախարարի ՀՀՇՆ II-6.02-2006 հրամանով սահմանվում է այն

չափանիշները, որոնք պետք է դրվեն շենքերի ու կառուցվածքների նախագծման ու


կառուցման ընթացքում /սեյսմակայունության հիմնական սկզբունքներ/: Սեյսմակայուն

շինարարությունը իրականացվում է տարբերակված՝ երեք, ըստ ուժգնության աճող

հաջորդականությամբ ՝ 1, 2, 3 սեյսմիկ գոտիներում, որոնց համար գրունտի

հորիզոնական արագացման մեծությունը համապատասխանաբար 20, 30 և 40 սմ/վրկ2 է:

Նույն հրամանի հավելվածում ներկայացված է ՀՀ բնակավայրերի ցուցակը ըստ սեյսմիկ

գոտինների: Այդ ցուցակում Վարդենիսի տարածաշրջանի Մեծ Մասրիկ, Փոքր Մասրիկ,

Վարդենիս և Նորակերտ բնակավայրերը գտնվում են 3 սեյսմիկ գոտում: ՀՀ Արտակարգ

իրավիճակների նախարարի 12.02.2013թ N 100-Ն հրամանով սահմանվում է սեյսմիկ

ռիսկի գնահատման աշխատանքների կազմակերպման և իրականացման դրույթները,

համաձայն որոնց մշակվում են սեյսմիկ ռիսկի գնահատման քրտեզներ, որոնք դրվում են

մարզերի և համայնքների զարգացման ծրագրերի, քաղաքաշինական փաստաթղթերի

մշակման հիմքում, որոնք կիրառվում են տարածքների, շենքերի և շինությունների

սեյսմիկ խոցելիության նվազեցման միջոցառումների պլանավորման, արտակարգ

իրավիճակների կառավարման և նրանց հետևանքների վերացման համար:

Հայցվող տարածքի կառուցապատման համար պարտադիր է ,,Սեյսմիկ

պաշտպանության մասին,, ՀՀ օրենքի և վերը նշված իրավական փաստաթղթերի

պահանջների կատարումը:

6.5. Մակերևույթային ջրերի որակի բնութագիրը

Տարածաշրջանի հիմնական ջրագրական միավորը Մասրիկ գետն է և Սևանա լիճը:

Արևային կայանի համար հայցվող տարածքը մինչև 20-րդ դարի կեսերը հարակից էր

Գիլլի լճին, որը անհետացավ Սևանա լճի մակարդակի իջեցման հետևանքով:

Մասրիկ գետ. Մասրիկ գետը սկիզբ է առնում Արևելյան Սևանի լեռների հարավ-

արևմտյան լանջերից և Ծովակ գյուղից հյուսիս թափվում է Սևանա լիճ։ /Ներկայումս

գետի գետաբերանը մեծապես տեղաշարժված է/: Երկարությունը` 45 կմ, ջրհավաք

ավազանը՝ 685 կմ2: Կազմվում է Արևելյան Սևանի լեռնաշղթայից սկիզբ առնող

վտակներից: Լեռնահարթավայրային գետ է: Մասրիկի դաշտում գետի ընթացքը

դանդաղում է, առաջացնում է մեանդրներ և զգալի չափով ճահճացած հովիտ:

Ներկայում Մեծ Մասրիկ գյուղից 2 կմ հեռու, երկաթգծի կամրջից հետո գետը առնվել է

արհեստական հունի մեջ: Մեծ Մասրիկ գյուղից 2.5 կմ գետի հոսանքն ի վեր Մասրիկի

ջրերի մի մասը Մասրիկի ջրանցքով հոսում է դեպի արևմուտք և ոռոգում է մի քանի

համայնքների դաշտերը: Գետի սնումը գերազանցապես ձնանձրեային է, նաև՝

ստորերկրյա: Հորդանում է գարնանը: Ջրերն օգտագործվում են ոռոգման

նպատակով: Միջին տարեկան ծախսը՝ 3.01 մ3/վրկ (Տորֆավանի դիտակետ), հոսքը՝

94.8 մլն մ3: Ձմռանը Մասրիկ գետը մասամբ սառցակալում է։

ՀՀ կառավարության կողմից “Կախված տեղանքի առանձնահատկություններից`

յուրաքանչյուր ջրավազանային կառավարման տարածքի ջրի որակի ապահովման

նորմերը սահմանելու մասին” որոշման (ՀՀ կառավարության 2011 թվականի հունվարի

27-ի N 75-Ն որոշում) սահմանված է ՀՀ-ում մակերևութային ջրերի որակի գնահատման


համակարգը ջրի քիմիական որակի յուրաքանչյուր ցուցանիշի համար: Տարբերակում է

կարգավիճակի հինգ դաս` գերազանց (1-ին դաս), լավ (2-րդ դաս), միջակ (3-րդ դաս),

անբավարար (4-րդ դաս) և վատ (5-րդ դաս): Ջրի քիմիական որակի ընդհանրական

գնահատականը ձևավորվում է վատագույն որակ ցուցաբերող ցուցանիշի դասով:

ՀՀ-ում մակերևույթային ջրերի որակի մոնիթորինգ իրականացնում է ՀՀ

բնապահպանության նախարարության “Շրջակա միջավայրի մոնիթորինգի և

տեղեկատվության կենտրոն” (Հայէկոմոնիթորինգ) ՊՈԱԿ-ի կողմից:

Մասրիկ և Սոտք գետերի աղտոտվածության մասին տվյալները, ըստ

Հայէկոմոնիթորինգի 2017 թվականի ամփոփ հաշվետվության, բերված են աղյուսակ 6.5-

ում:

Աղյուսակ 6.5. Տեղանքի գետերի ջրի որակը

Ջրային օբյեկտ

Դիտակետի տեղադրություն

(Դիտակետի համար)

Ջրի որակի ցուցանիշ

Ջրի որակի ցուցանիշի

դաս

Ջրի որակի ընդհանրական

դաս

Մասրիկ

0,5 կմ գյ. Վերին Շորժայից

վերև (62)

-

2-րդ

2-րդ

Գետաբերան (63)

Ֆոսֆատ իոն, կոբալտ

3-րդ

5-րդ

Վանադիում 5-րդ

Սոթք

0,5 կմ հանքավայրից վերև

(64)

-

2-րդ

2-րդ

Գետաբերան (65)

Նիտրատ, վանադիում,

ալյումին,

ծարիր, ԿՆ

3-րդ

3-րդ

Սևանա լիճ. Սևանա լիճը գտնվում է ծովի մակարդակից մոտ 1900 մետր բարձրության

վրա։ Այն աշխարհի քաղցրահամ ջուր ունեցող 2-րդ բարձրադիր լիճն է։ Հնում հայտնի է

եղել Գեղամա ծով, Գեղարքունյաց ծով անուններով։

Երկարությունը 70 կմ է, առավելագույն լայնությունը` 55 կմ։ Հայելու մակերեսը կազմում է

1260 կմ2, որով ամենախոշորն է Հարավային Կովկասի տարածքում։ Միջին խորությունը

26.8 մ է, ամենախորը վայրը` 83 մ (Փոքր Սևան)։ Ջրի ծավալը 32,92 մլրդ մ3 է։ Սևանա լիճը

Շորժայի ստորջրյա թմբով բաժանվում է 2 մասի` Մեծ Սևանի (37.7 մ միջին խորություն) և

Փոքր Սևանի (50.9մ)։

Սևանա լիճը բաց լիճ է և ունի քաղցրահամ ջուր։ Լիճ են թափվում 28 մեծ ու փոքր

գետակներ, սակայն սկիզբ է առնում միայն մեկը` Հրազդանը։ Վերջինիս շնորհիվ ջրերի

տարեկան արտահոսքը կազմում է 0.05ից մինչև 1.5 կմ3։ “Սևանա լճի մասին” օրենքը

ընդունելուց հետո (2001 թ.) լճից տարեկան արտահոսքը չի գերազանցել 0.34 կմ3:


Լճի ծագումնաբանական վարկածներից մեկի համաձայն` այն առաջացել է

չորրորդական ժամանակաշրջանում։ Այն գոյացել է հրաբխային գործունեության

հետևանքով` միջլեռնային տեկտոնական իջվածքում սառցադաշտային և ձնհալոցքային

ջրեր լցվելու արդյունքում։ Չորս կողմում առանձնակի շրջապատում են Արեգունու,

Սևանի, Վարդենիսի և Գեղամա լեռները։

Խորհրդային կառավարման տարիներին լճի մակարդակը զգալիորեն իջել է /18 մ/, ինչի

հետևանքով տարածաշրջանում առաջացել է էկոլոգիական խնդիր։ 1978 թվականին

ստեղծվում է Սևան ազգային պարկը։ Ջրի մակարդակի բարձրությունը վերականգնելու

համար կառուցվել է Արփա – Սևան (48.3 կմ, 1963-81 թվականներ), ապա` Որոտան –

Արփա դերիվատացիոն ջրատարները (21.6 կմ, 2004 թվական)։

Գիլլի լիճը նախկին ջրաճահճային լիճ է Սևանա լճի հարավ-արևելյան մասում

Գեղարքունիքի մարզի Նորակերտ գյուղի մոտ։ Մինչև Սևանա լճի ջրի մակարդակի

իջեցումը ունեցել է մոտ 1.000 հա մակերես, 2 մ միջին խորություն։ Սնվել է Մասրիկ

գետի և սարերից եկող աղբյուրների ջրերով։ Ունեցել է թռչունների և ձկների եզակի

կենսաբազմազանություն։ Ավազանի ճահճային մասում բնադրող թռչուններից են

եղել ձկնկուլը, քաջահավը, մոխրագույն սագը, բադը, կռունկը, տուրգանը,

տարգալակտուցը, մոխրաայտ սուզակը: Թռչունների համաշխարհային չուի

ճանապարհին եղել է բազմաթիվ թռչունների հանգստավայր, նաև որոշ տեսակների

համար բերանպաստ եղանակային պայմաններում ձմեռելու վայր։ Սևանի ձկների

համար այն եղել է ձվադրավայր։ Լճի տարածքում հանդիպել է հազվագյուտ ջրային

բույս՝ եռատերև ջրառվույտը։

Սևանի իջեցման ծրագրի մեկնարկից հետո, նվազել է նաև Գիլի մակարդակը,

իսկ 1953 թ՝ վերջնականապես չորացվել։ Նախկին լճի տարածքը ներկայում գործածվում

է որպես տորֆի հանքավայր և գյուղատնտեսական նշանակությամբ հողատարածքներ։

2000 թվականին ՀՀ բնապահպանության նախարարությունը մշակել է Գիլի

վերականգման ծրագիր, որը սակայն չի իրականացվել։ Ըստ մասնագետների, լճի

վերականգնումը նախքան Սևանա լճի նախախորհրդային մակարդակի վերականգումը,

Սևանա լճի ճահճացման գործընթացի վրա։

Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող տարածքով չեն հոսում գետեր, առուներ,

չկան լճեր և այլ ջրային տարածքներ: Այժմ այդ տարածքը օգտագործվում է որպես

անջրդի արոտավայր: Հետևաբար այդ տարածքի կառուցապատումը չի խախտում

տարածաշրջանի ջրային բալանսը: Հայցվող տարածքում և հարակից տարածքներում

կան մի քանի տեղամասեր, որոնք տարվա գարնանային ամիսներին ճահճացման և

ջրածածկման վտանգի տակ են: Այդ տեղամասերը նշված են նկ. 13–ում: Հայցվող

տարածքում աղբյուրների մշտական ելքեր չեն հայտնաբերվել: Ժամանակավոր,

մշտական ելք չունեցող սակավաջուր մի քանի աղբյուրների հետքեր կան հայցվող

տարածքի հյուսիս-արևմտյան սահմանագծով: Նրանց ելքի ջրերը 30- 50 սմ խորության


փոսորակով հոսում է դեպի հարավ-արևմուտք, կուտակվելով երկաթգծի պաստառին

չհասած՝ առաջացնելով գերխոնավ և ճահճային հողերի փոքրիկ տեղամասեր:

Ստորգետնյա ջրերի որակի բնութագրերը

Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող տարածքը հարթավայր է տեղադրված

բերուկային ապարների հզոր շերտերի վրա: Այդ ապարները ներծծված են ջրով:

Ստորերկրյա ջրերի մակարդակը կախված է տարվա եղանակից և Մասրիկ գետի հունի

մակարդակից: Ենթադրվում է, որ այն գտնվում է 3 – 10 մետրի սահմաններում գետնի

մակարդակից: Ստորերկրյա ջրերի հոսքը ուղղված է դեպի ավելի ցածր նիշում գտնվող

Սևանա լիճ:

Տարածքի շրջակա դաշտավայրերում շահագործվել են բազմաթիվ խորքային հորեր,

որոնց ջրերով ոռոգվել են շրջակա դաշտավայրերը: Մեծ Մասրիկ և մյուս ազդակիր

համայնքներում կենցաղային նպատակներով ստորգետնյա ջրեր չեն օգտագործում:

6.6. Մթնոլորտային օդի որակի բնութագիր

Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող տարածքը գտնվում է բնակավայրերից,

որոնցից խոշորը Վարդենիս քաղաքն է /12500 բնակիչ 2015 թվի տվյալներով/, 4 - 5 կմ

հեռավորության վրա: Արևային կայանի շրջակայքի բնակավայրերում չեն գործում

արդյունաբերական ձեռնարկություններ, որոնք մթնոլորտային օդի աղտոտման

հնարավոր աղբյուրներ են: Տարածքից մոտ մեկ կիլոմետր հեռու անցնում է Վարդենիս-

Մեծ Մասրիկ – Շորժա ասֆալտապատ ճանապարհը /M14/, որով երթևեկությունը

ինտենսիվ չէ /մոտովրապես մեկ ավտոմեքենա րոպեյում/: Տարածքի սահմանագիծը

անցնում է Սևան-Սոթք էլեկտրական երկաթուղին: Այսպիսով կարելի է նշել, որ Արևային

կայանի համար հայցվող տարածքում և հարևանությամբ մթնոլորտային օդն աղտոտող

ակտիվ օբյեկտներ չկան: Հաշվի առնելով քամիների վարդի արևելք-արևմուտք

գերակշռող ուղղությունը, կարելի է ասել, որ հայցվող տարածքի մթնոլորտի

աղտոտվածությունը նույնացվում է տարածքից արևելք գտնվող Մեծ Մասրիկի

մթնոլորտային օդի աղտոտվածության հետ:

ՀՀ տարածքում օդային ավազանի ֆոնային աղտոտվածությունը նույնպես

վերահսկվում է Հայէկոմոնիթորինգի կողմից:

Սակայն Մեծ Մասրիկում և շրջակայքի գյուղերում մշտական (ստացիոնար)

դիտակայաններ կամ պասիվ նմուշառիչներ չեն տեղադրված և մթնոլորտային օդի

աղտոտվածության վերաբերյալ Հայէկոմոնիտորինգում տվյալներ չկան:

Որոշակի պատկերացում բնակավայրերի օդային ավազանների աղտոտվածության

մասին կարելի է ստանալ հաշվարկային եղանակով: Դրա համար ,,Հայէկոմոնիտորինգ,,-

ը առաջարկում է համապատասխան ձեռնարկ-ուղեցույց2: Ըստ այդ ուղեցույցի մինչև 10

1 EIMC N 15-1/14 ՀՀ շրջակա միջավայրի էկոլոգիական մոնիտորինգի արդյունքների մասին. Տեղեկանք,

օդային ավազան, էջ 22


հազար բնակչությամբ բնակավայրերի համար, որոնց թվին են դասվում Մեծ Մասրիկը,

օդի ֆոնային աղտոտվածության ցուցանիշներն են2:

Փոշի՝ 0.2 մգ/մ3;

Ծծմբի երկօքսիդ՝ 0.02 մգ/մ3;

Ազոտի երկօքսիդ՝ 0.008 մգ/մ3;

Ածխածնի օքսիդ՝ 0.4 մգ/մ3:

Հաշվի առնելով, որ արևային կայանի համար նախատեսված տարածքը հեռու է

արդյունաբերական հարթակներից և խոշոր բնակավայրերից, ինչպես նաև այն

հանգամանքը, որ ՖՎ կայանի շահագործման ընթացքում աղտոտումը գործնականում

զրոյական է, օդային ավազանի աղտոտման մակարդակը կարելի է գնահատել որպես

ցածր:

6.7. Աղմուկ և թրթռում

ՀՀ-ում աղմուկի մակարդակը կանոնակարգվում է «ԱՂՄՈՒԿՆ ԱՇԽԱՏԱՏԵՂԵՐՈՒՄ,

ԲՆԱԿԵԼԻ ԵՎ ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ՇԵՆՔԵՐՈՒՄ ԵՎ ԲՆԱԿԵԼԻ ԿԱՌՈՒՑԱՊԱՏՄԱՆ

ՏԱՐԱԾՔՆԵՐՈՒՄ» N2-III-11.3 սանիտարական նորմերով:

Աղմուկի առավելագույն թույլատրելի ցուցանիշները ըստ այդ բերված են աղյուսակ 6.6-

ում:

Աղյուսակ 6.6. ՀՀ սահմանված աղմուկի նորմերը

Աղմուկի առավելագույն թույլատրելի մակարդակը

Ընկալիչ Ժամերը dBLAEQ dBLAMAX

Բնակելի և

հասարակական

շենքերի մոտ

06:00-22:00 55 70

22:00-06:00 45

60

Ներկայացվող տեղանքում աղմուկի և տատանումների աղբյուր կարող են հանդիսանալ ավտոտրանսպորտային միջոցները և երկաթուղին: Ելակետային

իրավիճակում հանքավայրի տարածքում աղմուկի մակարդակը ցածր է, գործնականում

աղմուկի աղբյուրները մարդածին չեն /բնական ձայներ են/:

6.8. Հողի որակի բնութագիրը

Վարդենիսի տարածաշրջանին առավել բնորոշ են լեռնամարգագետնային հողերը:

Այստեղ ցածր ջերմաստիճանը և ուժեղ խոնավացումը նպաստել են գաճաճ, ուժեղ ճիմ

առաջացնող հացազգի տարախոտային և ընդավոր բուսական խմբավորումների

զարգացմանը: Լեռնամարգագետնային հողերի մեծ մասի բուսածածկը հիմնականում

2 ՀՀ բնապահպանության նախարարության “Շրջակա միջավայրի վրա ներգործության մոնիտորինգի

կենտրոն” ՊՈԱԿ. “ՀՀ բակավայրերի մթնոլորտային օդն աղտոտող նյութերի ֆոնային

կոնցենտրացիաները” ուղեցույց-ձեռնարկ: Երևան-2011


օգտագործվում է անասնապահության համար՝ որպես արոտավայրեր:

Լեռնամարգագետնային հողերի հումուսի պարունակությունը 13-20% է, ունեն թեթև

մեխանիկական կազմ ու փխրուն կառուցվածք, միջինից ցածր կատիոնային

փոխանակության ունակություն (15-20 մգ/էկվ) և թթվային ռեակցիա (pH=4,8-5,5),

բարենպաստ ջրաֆիզիկական հատկություններ։

Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող հողի հիմնական մասը սակայն

զբաղեցնում են մարգագետնասևահողերը, որը բնորոշ է բարձր դիրք ունեցող խոնավ

դաշտավայրերին ու սարահարթներին: Կան ոչ մեծ քանակությամբ ճահճացած հողեր,

որոնք, այնուամենայնիվ ամռան ընթացքում ամբողջովին չորանում են ու պնդանում:

Մարգագետնային սևահողերը որպես ոչ գոտիական հողատիպ՝ ձևավորվել են

բարձրլեռնային հարթավայրերում և առանձին, ոչ մեծ տարածքներով հանդիպում են

Աշոցքում, Լոռիում, Շիրակում, Ապարանում և Սևանի ավազանում: Այդ հողերիի

զարգացումն ընթանում է 11,5-3 մ խորության ստորերկրյա քաղցրահամ ջրերի մշտական

ազդեցությամբ։ Մարգագետնասևահողային հողերին բնորոշ են կրազերծվածությունը,

կնձիկահատիկային կառուցվածքը, հումուսի պարունակությունը բարձր է՝ մինչև 15 %,

ունեն թույլ թթվային ռեակցիա, կատիոնային փոխանակության մեծ կլանունակություն

(մինչև 57 մգ/էկվ), մեխանիկական կազմը՝ ծանր կավավազային և կավային է:

Օգտագործվում են որպես վարելահողեր և խոտհարքներ:

Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող տարածքի հողի բերրի շերտի

հզորությունը մեծ է՝ երբեմն գերազանցում է մեկ մետրը: Հայցվող տարածքում կատարվել

է հողի բերրի շերտի հզորության քսան չափում՝ երկու տեղամասում՝ տարածքի

ցածրադիր և բարձրադիր հատվածներում, հաշվարկվել է հողի բերրի շերտի միջին

հզորությունը /մոտովրապես 80 սմ/, կատարվել է հողի նմուշառում, հողի նմուշներից

երկու բնորոշ տարածքների համար կազմվել է երկու ներկայացուցչական նմուշներ, որի

անալիզի արդյունքները ներկայացվում են հավելվածում:

Համաձայն ՀՀ կառավարության 02.1.2017 “Հողի բերրի շերտի հանման նորմերի

որոշմանը և հանված բերրի շերտի պահպանմանն ու օգտագործմանը ներկայացվող

պահանջները սահմանելու և ՀՀ կառավարության 2006 թվականի հուլիսի 20-ի թիվ 1026-Ն

որոշումն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին” թիվ 1404-Ն որոշման պահանջների հողի

բերրի շերտը կառուցապատումից առաջ օգտահանվում և պահեստավորվում է:

Հողային աշխատանքներ կատարելիս հողի բերրի շերտն անհրաժեշտ է օգտահանել

ապարներից առանձին: Հողի բերրի շերտը հանվում է տարվա տաք և չոր

ժամանակաշրջանում: Նախքան բերրի շերտը հանելը` կատարվում են հողի մակերեսից

կոճղերի, թփերի և խոշոր քարերի մաքրման նախապատրաստական աշխատանքներ:

Օգտահանված բերրի հողի պահպանման պահանջները հետևյալն են.

ա/ Հողային աշխատանքների կատարման ընթացքում չօգտագործված հողի հանված

բերրի շերտն անմիջապես պետք է դարսվի լայնակույտերով:


բ/ Լայնակույտերի բարձրությունը և ձևը պետք է բացառի հողատարման

գործընթացների զարգացումը:

դ/Եթե հողի հանված բերրի շերտը նախատեսվում է պահել 2 տարին գերազանցող

ժամկետով, ապա, ողողումը և հողմատարումը կանխելու համար, լայնակույտերի

մակերևույթն ու թեքությունները պետք է ամրացվեն խոտացանքով կամ այլ

եղանակներով: Թույլատրվում է լայնակույտի թեքությունների վրա ցանքսը կատարել

հիդրոեղանակներով:

ե/ Հողի հանված բերրի շերտը լայնակույտերում կարող է պահվել մինչև 20 տարի:

զ/ Լայնակույտերը տեղադրվում են գյուղատնտեսության համար ոչ պիտանի

տեղամասերում կամ ցածր արդյունավետություն ունեցող հանդակներում և պետք է

բացառվի լայնակույտերի ջրածածկումը, աղակալումը, արդյունաբերական թափոններով

և կոշտ առարկաներով, քարերով, խճով, ճալաքարով ու շինարարական աղբով

աղտոտումը:

է/ Հողի բերրի շերտը մինչ օգտահանումը չպետք է աղտոտված և աղբոտված լինի

արդյունաբերական և կենցաղային թափոններով, կոշտ առարկաներով, քարերով, խճով

ու շինարարական աղբով, ինչպես նաև պետք է համապատասխանի

սանիտարահիգիենիկ պահանջներին:

Քանի որ օգտահանման ենթակա բերրի հողաշերտi հզորությունը մեծ է՝ միջինը 70

սմ, ստացվում է օգտահանված մեծ ծավալի բերրի հող, որի պահեստավորման և

պահպանման համար մեծ մակերեսներ են պետք: Բացի այդ արևային կայանի

շինարարության համար խախտվող հողերի մակերեսները հիմնականում մնում են

կառուցապատման տակ և այսպիսով օգտահանված բերրի հողի հիմնական զանգվածը

տեղում չի օգտագործվելու ռեկուլտիվացիոն նպատակներով: Օգտահանված բերրի հողի

պահեստավորման և պահեստավորված բերրի հողի պահպանության ծախսերից

խուսափելու նպատակով որոշվել է արևային վահանակների տեղադրման ժամանակ

հանել միայն կոնստրուկցիոն հիմքերի տակ մնացող հողը:

Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող տարածքի հողը համայնքային է /Մեծ

Մասրիկ/: Տարածքը ունի հողային ֆոնդի գյուղատնտեսական նպատակային

նշանակություն և արոտավայրի գործառնական նշանակություն:

Օդային գծերի համար նախատեսվող տարածքը ներառում է 14 սեփականերերի

հողակտորներ:

6.9. Կենսաբազմազանությունը

Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող և շրջակա տարածքի բուսական և

կենդանական աշխարհների ուսումնասիրության նպատակով առաջին փուլում

կատարվել է հայցվող տարածաշրջանի կենսաբազմազանության ուսումնասիրություն


գրականության և հրատարակված նյութերի հիման վրա: Այնուհետև

ուսումնասիրությունները շարունակվել են դաշտային հետազոտությունների միջոցով :

Իրականացվել է շրջագայություններ տարածքուում և շրջակայքում, կատարվել են

կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչների դիտարկում օպտիկական սարքերով,

լուսանկարում, տեղադրվել են թակարդներ, ուսումնասիրվել է կենդանական աշխարհի

ներկայացուցիչների կենսագործունեության արդյունքները /բներ, արտաթորանք և այլն/:

Կատարվել է բուսական աշխարհի ներկայացուցիչների դիտարկում, լուսանկարում,

նմուշների հավաքում և հերբարիացում: Այնուհետև հավաքած հերբարիումային նյութը

հետազոտվել է լաբորատոր պայմաններում: Բույսերի տեսակները որոշելիս,

օգտագործվել են “Հայաստանի Ֆլորա” (1 – 11 հատորներ, 1954-2010թթ.) աշխատությունը

և այլ գրական աղբյուրներ: Դաշտային աշխատանքների փուլում ստուգվել է

կաբինետային հետազոտության ընթացքում կազմված կենդանական և բուսական

աշխարհների այն ներկայացուցիչների ցուցակը, որոնց ներկայությունը հնարավոր է/կամ

ունի մեծ հավանականություն ուսումնասիրվող տարածքում: Կաբինետային

հետազոտության փուլում կազմված կենդանական և բուսական աշխարհի

ներկայացուցիչների կազմված աղյուսակում նրանցից մի մասի ներկայությունը

դաշտային աշխատանքների ընթացքում չի հաստատվել, սակայն հայտնաբերվել են այլ

կենդանատեսակներ և բուսատեսակներ, որոնք ընդգրկված չէին այդ աղյուսակներում:

Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող տարածքում հետազոտությունը ցույց

են տվել, որ. ա/տարածքը տեղակայված չէ հատուկ պահպանվող տարածքներում և/կամ

անտառային տարածքներում, պատմամշակութային հուշարձանների սահմաններում

կամ ընդհանուր օգտագործման կանաչ տարածքներում, բ/այն օգտագործվում է որպես

արոտավայր և ամեն տարի գործնականում գերարածեցվում է, գ/ տարածքում առկա են

գերխոնավ հողեր, որոնք ենթադրվում է, որ պետք է հանդիսանային ջրային ոլորտի

հետ առնչվող բույսերի և կենդանիների /ջրլող թռչուններ, երկկենցաղներ,

անողնաշարավորներից՝ խխունջներ, ճպուռներ և այլն/ կենսագործունեության վայրեր:

Դաշտային դիտարկումներով և տեղացիներից ստացված տեղեկատվությունից

պարզվեց, որ այդ հողերը գերխոնավ են ապրիլ – մայիս ամիսներին և կայուն ճահճային

միջավայր չեն առաջացնում:

6.9.1. Բուսական աշխարհը

Տարածքը պատկանում է Սևանի ֆլորիստիկ շրջանին: Այն տեղակայված է

լճաբերուկային նստվածքներով հարուստ Մասրիկի դաշտում: Բուսականությունը Մեծ

Մասրիկի մոտակայքում տապաստանային և մարգագետնային տարրեր է պարունակում:

Առանձին՝ գերխոնավ հողերում և Մասրիկ գետի ափերին կարող է հանդիպել

խոնավասեր բուսականություն: Կաբինետային աշխատանքների փուլում հավանական

էր համարվել Գազ չորասեր /Astragalus xerophylus/ բուսատեսակի ներկայությունը

հայցվող տարածքում: Սակայն դաշտային աշխատանքներ փուլում ՀՀ Կարմիր գրքում

գրանցված որևէ բուսատեսակ հայցվող տարածքում չի հայտնաբերվել: Հետազոտված


տարածքի բուսականության գերակշրող ձևն է՝ լեռնային տապաստանները և

մարգագետինները: Սակայն այս տարածքում նկատվում է գերարածեցման հետևանքով

առաջացած բուսածածկույթի զգալի ճնշվածություն, նոսրացում և տեսակային կազմի

աղքատացում (նկ. 6.4):

Նկար 6.4.Մեծ Մասրիկ գյուղից հյուսիս-արևմուտք գտնվող տարածք, ընդհանուր տեսարան

Այսպես, օրինակ, կանճրակ կամ գաթի ծաղիկը (Carthamus sp., նկ. 2), աճելով Հայաստանի

այլ վայրերում՝ չոր քարքարոտ կամ խոտածածկ լանջերին՝ հասնում է 1մ բարձության:

Այստեղ այն “գաճաճ” տեսք ունի և ծաղիկներ է առաջացնում անմիջապես հողին կպած

տերևավարդյակներում:

Նկար 6.5. Carthamus sp; Կանճրակ կամ գաթի ծաղիկ

Հանդիպում է նաև Հայաստանի մարգագետիններին և գետեզրերին բնորոշ՝

եղջերառվույտ եղջերավորը (Lotus corniculatus L., նկ. 6.6): Սովորաբար այս բույսը 15-40

սմ բարձրություն է ունենում: Այստեղ այն նույնպես աճում է հողին կպած:


Նկար 6.6. Lotus corniculatus; Եղջերառվույտ եղջերավոր

Այս տարածքում աճում է՝ հողի վրա փռված եզնարգելը (Ononis arvensis L.), խատուտիկը ,

հանդիպում է նաև հալևորուկը (Senecio sp.,):

Երբեմն տեղայնքում աճում է երեքնուկ փքվածը (Trifolium tumens Stev. ex M. Bieb., նկ.6.7)՝

անտառային, մարգագետնային կամ ճահճային բուսականությանը բնորոշ բուսատեսակ

Նկար 6.7. Trifolium tumens Stev. ex M. Bieb; Երեքնուկ փքված

Ինչպես կարելի է տեսնել ստորև բերված լուսանկարում, գերարածացման

պատճառով այս տեղանքի շատ հատվածներում հողը գրեթե զուրկ է բուսածածկույթից

(նկ. 6.8):


Նկար 6.8 Հողի դեգրադացիան գերարածեցման պատճառով

Հետազոտված տարածքի երրորդ տեղամասում բուսականության գերակշրող ձևն է՝

լեռնային մարգագետինը (նկ. 6.9): Շատ են նաև տապաստաններին բնորոշ տարրեր:

Գերարածացման երևույթը արտահայտված է, բայց, նախորդ տեղանքի համեմատ՝ ավելի

փոքր չափով:

Նկար 6.9. Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող տարածքի երրորդ տեղամասի

համայնապատկեր

Տարածված բույսերից է այստեղ խոզանափուշը (Cousinia sp., նկ.6.10 ):


Նկար 6.10. Cousinia sp; խոզանափուշ

Առանձին “կղզյակներով” աճում է օշինդր ավստրիականը (Artemisia austriaca):

Տեղայնքում բավականին տարածված է՝ չորային վայրերին բնորոշ, եղեսպակ

հաբեշականը (Salvia aethiopis L., նկ. 6.11): Մարգագետնային տարրերից է՝

հազարատերևուկ Նեյլրեյխիին (Achillea neilrechii A. Kerner, նկ.6.12): Հանդիպում է

մարյամախոտը կամ լերդախոտ ալեհերը (Teucrium polium L., նկ.6.13); սիբեխ

սովորականը (Falcaria vulgaris L., նկ. 6.14) և այլն:

Տեղայնքում աճում են հացազգիներին պատկանող շատ բույսեր՝ շյուղախոտի (Festuca

sp.), որոմի (Lolium sp.)և դաշտավլուկների (Poa sp.) տարբեր տեսակներ (նկ.6.15):

Նկար 6.11. Salvia aethiopis L. Նկար 6.12. Achillea neilrechii Նկար 6.13. Teucrium polium L. եղեսպակ

հաբեշականը հազարատերևուկ մարյամախոտ


Նկար 6.14. Falcaria vulgaris L.; սիբեխ Նկար 6.15. Poa sp.; դաշտավլուկ

6.9.2. Կենդանական աշխարհ

Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող տարածքը մոտիկ է “Սևան” ազգային

պարկի “Գիլի” արգելոցին (6.3 կմ) և կաբինետային աշխատանքների փուլում

հավանական էր համարվում բազմաթիվ կենդանատեսակների, մանավանդ թռչունների,

հավանական ներկայությունը այդ տարածքում: Դաշտային աշխատանքների փուլում

պարզվեց, որ տարածքը ամեն տարի գերարածեցվում է, որի հետևանքով տարածքի

բուսական աշխարհը խիստ աղքատիկ է: Տարածքը ունի հարթ, միապաղաղ լանդշաֆտ,

չկան հարմար բնադրավայրեր ու կենսագործունեության բավարար պայմաններ

վերհիշյալ կենդանատեսակների համար: Դաշտային աշխատանքների ընթացքում

Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող տարածքում ՀՀ կարմի գրքում գրանցված

կենդանատեսակներ չեն հայտնաբերվել։

Հայցվող տարածքների կառուցապատումը չի կարող էական ազդեցություն թողնել այդ

թռչունների թվաքանկի և կենսամիջավայրի վրա։

Հետազոտված տարածքը հարակից է Մասրիկ գետին, որի ափերին հայտնաբերվել է

տարածաշրջանին բնորոշ երկկենցաղներից փոքրասիական գորտը և լճագորտը:

Հնարավոր է, որ այդ կենդանիները բազմացման շրջանը անցկացնեն հետազոտվող

տարածքի գերխոնավ տեղամասերում, որոնք սակայն, ամռան ամիսներին չորանում են

ամբողջովին: Տարածքում հայտնաբերվել են 5 տեսակի մողեսներ, մանր կրծողներ,

թռչուններ: Միջատներից հայտնաբերվել ուղղաթևավորների մի քանի տեսակներ,

թաղանթաթևավորներ, թեփուկաթևավորներ: Հազվադեպ հանդիպում են մրջնաբներ։

Ստորև ներկայացված է դաշտային աշխատանքների արդյունքում հայտնաբերված կենդանատեսակների աղյուսակը:

Աղյուսակ 6.7. Հայտնաբերված կենդանատեսակների աղյուսակը

Դաս Կարգ Ընտանիք Ցեղ Տեսակ Հայերեն Անվանում

Amphibia Anura Ranidae Rana ridibunda Լճագորտ

Amphibia Anura Ranidae Rana macrocnemis Փոքրասիական

Գորտ


Reptilia Squamata Lacertidae Darevskia raddei Ռադդեի ժայռային

մողես

Reptilia Squamata Lacertidae Darevskia unisexualis Միասեռ ժայռային

մողես

Reptilia Squamata Lacertidae Lacerta agilis Ճարպիկ մողես

Reptilia Squamata Lacertidae Lacerta media Միջին մողես

Reptilia Squamata Lacertidae Lacerta strigata Զոլավոր մողես

Aves Galliformes Phasianidae Coturnix coturnix Սովորական լոր

Aves Passeriformes Corvidae Pica pica Սովորական

կաչաղակ

Aves Passeriformes Turdidae Turdus torquatus Սպիտակախածի

կեռնեխ

Aves Cuculiformes Cuculidae Cuculus conorus Սովորական կկու

Aves Passeriformes Corvidae Corvus monedula Սովորական ճայ

Aves Passeriformes Passeridae Passer domesticus Տնային ճնճղուկ

Aves Accipitriformes Accipitridae Buteo buteo Մեծ ճուռակ

Aves Apodiformes Apodidae Apus apus Սև մանգաղաթև

Mammalia Rodentia Cricetidae Microtus arvalis Սովորական

դաշտամուկ

Նկար 6.16.Marsh Frog; Լճագորտ Նկար 6.17. Radde's Lizzard; մոխես Նկար 6.18. Eurasian Magpie; կաչաղակ

Նկար 6.19. Ուղղաթավոր; Նկար 6.20. Թեփուկաթևավոր; Նկար 6.21. Մրջնաթմբեր:


6.9.3. Վտանգված էկոհամակարգեր, բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ

“Սևան ազգային պարկ”

Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող տարածքի հարևանությամբ է

գտնվում Սևան ազգային պարկը: Այն զբաղեցնում է Սևանա լճի ամբողջ հայելին և

ափամերձ տարածքները: Պարկի ընդհանուր տարածքը` Սևանա լճի հայելու հետ

միասին, կազմում է 150,1 հազ. հա, այդ թվում 125,3 հազ. հա ջրային մակերես և 24,8 հազ.

հա` ցամաք:

Պարկը գտնվում է ՀՀ Բնապահպանության նախարարության իրավասության ներքո:

Ստեղծվել է 1978 թ մարտի 14-ին, ՀԿԿ Կենտկոմի և Հայկական ԽՍՀ Մինիստրների

խորհրդի թիվ 125 որոշմամբ:

Պարկի տարածքի բնական էկոհամակարգերի, լանդշաֆտային ու կենսաբանական

բազմազանության, բնության ժառանգության գիտական ուսումնասիրության,

պահպանության, պաշտպանության, վերականգնման, վերարտադրության, հաշվառման,

գույքագրման, դիտանցի, ինչպես նաև պարկի բնական պաշարների կայուն

օգտագործման ապահովումը իրականացնում է «Սևան ազգային պարկ» պետական ոչ

առևտրային կազմակերպությունը: Այն շահույթ չհետապնդող, իրավաբական անձի

կարգավիճակ ունեցող բնապահպանական, գիտահետազոտական, գիտաճանաչողական

կազմակերպություն է, որը գործում է ՀՀ Սահմանադրության, «Բնության հատուկ

պահպանվող տարածքների մասին» և «Պետական ոչ առևտրային

կազմակերպությունների մասին» ՀՀ օրենքների, ՊՈԱԿ-ի կանոնադրության և այլ

իրավական ակտերի հիման վրա: «Սևանա լճի մասին» ՀՀ օրենքով (15-ը մայիսի 2001 թ.)

ազգային պարկի տարածքը ամբողջությամբ մտել է Սևանի էկոհամակարգի

Կենտրոնական գոտու մեջ, սահմանվելով որպես քաղաքաշինական գործունեության

հատուկ կարգավորման օբյեկտ:

Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող հողատարածքը ուղիղ գծով հեռու է

“Գիլլի” արգելոցից 6.3 կմ և ագելոցից բաժանված է վարելահողերով և արոտավայրերով:

Գերխոնավ տարածքներ

Գերխոնավ տարածքների կարգավիճակը, խոցելիության աստիճանը և պահպանման

կարգը կանոնակարգվում են “Միջազգային նշանակության խոնավ տարածքների,

հատկապես՝ ջրլող թռչունների բնադրավայրերի մասին” կոնվենցիայով (Ռամսար,

1971): Կոնվենցիայի պաշտոնական կայքի Հայաստանի էջում ներկայացված են երեք

տարածք.

1. Սևան ազգային պարկը իր պահպանման գոտիով

2. Արփի լիճը

3. Խոր Վիրապի ճահճային տարածքները


Մասրիկ 1 արևային կայանը գտնվում է Սևան ազգային պարկի պահպանման գոտում և թեկուզ պահպանման գոտին ներառված է Ռամսար տարածքի մեջ, այն չի պարունակում խոնավ տարածքներ և չունի անմիջական ազդեցություն խոնավ տարածքների վրա:

Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող տարածքում և նրա մոտիկ

տարածքներում չկա ՀՀ կառավարության, “ՀՀ բնության հուշարձանների ցանկը

հաստատելու մասին” 14.08.2008թ. N 967-Ն որոշմամբ հաստատված բնության

հուշարձան:

6.10. Պատմամշակութային միջավայր

Գեղարքունիքի մարզը, նաև Վարդենիսի տարածաշրջանը հարուստ է պատմության

և մշակույթի հուշարձաններով: Այդ հուշարձանները ներկայացնում են տարածշրջանում

հայտնի աշխարհիկ և հոգևոր գործառնություն ունեցող հուշարձանների բոլոր

տեսակները: Դրանք են հնագույն բնակատեղիներ, քարեդարյան կացարաններ,

միջնադարյան գյուղատեղիներ, պաշտպանական, հոգևոր, տնտեսական կառույցներ,

գերեզմանոցներ, կոթողներ և խաչքարեր և այլն: Ժամանակագրական առումով նրանք

ընդգրկում են Ք. ա. 15-րդ հազարամյակից, այսինքն քարե դարից մինչև մեր

ժամանակները: Պատմության և մշակույթի հուշարձանների հարուստ ժառանգություն

ունի ազդակիր համայնքներից մանավանդ Մեծ Մասրիկը: Գյուղի տարածքում կան հինգ

պատմական գերեզմանոցներ, որոնցից առավել նշանավորն է 15-17 դդ տեղի

իշխանական գերդաստանի Մելիք – Շահնազարյանների տոհմական գերեզմանոցը և 881

թվով թվագրված բարձրադիր խաչքարը /երկրորդ ամենահին թվագրված խաչքարն է/:

Աղյուսակում ներկայացվում է ՀՀ կառավարության 09 01 2003 թ. N80 որոշմամբ

/,,Գեղարքունիքի մարզի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական

ցուցակը հաստատելու մասին,, / հաստատված Մեծ Մասրիկ գյուղի հուշարձանների

ցուցակը:

Աղյուսակ 6.16. Մեծ Մասրիկ գյուղի պատմամշակույթային հուշարձաններ ցուցակը

Հուշարձանի անվանումը Դարը

(ժամանակը)

Տեղադիրքը Ծանոթագրություն

ԳԵՐԵԶՄԱՆՈՑ 9-17-րդ դդ. հս-աե

մասում

-

խաչքար 881 թ. - -

խաչքար 9-10-րդ դդ. - վերնամասը` կոտրված

խաչքար 10-11-րդ դդ. - վերնամասը` կոտրված

խաչքար 11-րդ դ. - պատվանդանին

խաչքար 11-րդ դ. - անմշակ պատվանդանին

խաչքար 11-րդ դ. անմշակ պատվանդանին

խաչքար 12-րդ դ. կանգնեցրած գետնին



(ժամանակը)


խաչքար 13-14-րդ դդ. անմշակ պատվանդանին,

արձանագիր

խաչքար 14-րդ դ. կանգնեցրած գետնին

խաչքար 14-15-րդ դդ. ստորին մասը կոտրված

խաչքար` Եղիսաբեթի 15-16-րդ դդ. պատվանդանին, վերնամսը չի

պահպանվել

խաչքար` Անի և Շահումի 1568 թ. կանգնեցրած գետնին

խաչքար` Մովսեսի և Գուլումի 1571 թ. պատվանդանին

խաչքար` Աբրահամի 1576 թ. վերին աջ անկյունը` կոտրված

խաչքար` Ճանփաշայի և

Ստեփանոսի

16-րդ դ. անմշակ պատվանդանին

տապանաքար` Հայրապետի 1568 թ.

տապանաքար` Թահիրի 1581 թ.

տապանաքար` Սարգսի 16-րդ դ.

տապանաքար` Հովհաննեսի 16-17-րդ դդ.

տապանաքար 16-17-րդ դդ. կողերին կոտրվածքներ

տապանաքար 16-17-րդ դդ. հս-աե անկյունը` կոտրված

տապանաքար` Մելիքջանի 1638 թ.

տապանաքար` Պապի, Մելիքբեկի,

Ատիճանի

1683 թ.

տապանաքար 1685 թ. վերին ձախ մասը կոտրված

տապանաքար` Աթարբեկի 1685 թ.

տապանաքար` Ջանիբեկի 1692 թ.

ԳԵՐԵԶՄԱՆՈՑ 9-17-րդ դդ. աե մասում Մասրիկ գետի աջ

ափին, գործող գերեզմանոցի

տարածքում

խաչքար 11-րդ դ. հս մասում կանգնեցված գետնին

խաչքար 11-րդ դ. հս մասում կանգնեցված գետնին

խաչքար 12-13-րդ դդ. հս մասում ընկած գետնին

խաչքար 14-րդ դ. հս մասում տեղադրված հորիզոնական

դիրքով որպես տապանաքար

խաչքար 14-15-րդ դդ. հս մասում տեղադրված հորիզոնական

դիրքով որպես տապանաքար

խաչքար 1600 հս մասում ընկած գետնին

խաչքար` Նովաղին 1620 թ. հս մասում ընկած գետնին

ԳԵՐԵԶՄԱՆՈՑ 10-17-րդ դդ. կենտրոն Մարիամ Կուրդյանի տնամերձի

տարածքում

ԳԵՐԵԶՄԱՆՈՑ 12-19-րդ դդ. հս մասում դպրոցի մոտ, Ռաֆիկ Պողոսյանի



(ժամանակը)


տնամերձի տարածքում

խաչքար 12-13-րդ դդ. ընկած գետնին

ԳԵՐԵԶՄԱՆՈՑ. ՄԵԼԻՔ –

ՇԱՀՆԱԶԱՐՅԱՆՆԵՐԻ ՏՈՀՄԱԿԱՆ

ՏԱՊԱՆԱՏՈՒՆԸ

16-17-րդ դդ. կենտրոն

խաչքար 15-16-րդ դդ. կանգնեցրած գետնին

խաչքար 16-րդ դ. վերնամասը` կոտրված

խաչքար 1571 թ. վերին կեսը չի պահպանվել,

թվակիր

խաչքար` Մելիք բեկի 1578 թ. երկաստիճան պատվանդանին

խաչքար` Աբաս բեկի 1641 թ. ընկած գետնին

խաչքար` Յավրի բեկի և Գուլասարի 1656 թ. պատվանդանին

խաչքար` Միրզայի 1698 թ. պատվանդանին, վերնամասը`

չի պահպանվել

տապանաքար` Բաբաջանի 16-17-րդ դդ.

տապանաքար 16-17-րդ դդ.

տապանաքար 16-17-րդ դդ. ձիակերպ

տապանաքար` Մարիանի 1670 թ.

տապանաքար 1682 թ.

տապանաքար 1685 թ.

տապանաքար` Պապամի 1713 թ.

ԳՅՈՒՂԱՏԵՂԻ «ՍԸՐԽԱՆԱ» 10-17-րդ դդ. 2 կմ ամ

ամ պատին ամ պատին ամ պատին գյուղի հվ եզրին, գյուղ մտնող

ճանապարհից ձախ

ամ պատին ամ պատին ամ պատին Մասրիկ գետի աջ ափի

բարձունքին

խաչքար 1539 թ. ագուցված ամ պատին,

արձանագիր

խաչքար` Էմկարի 1551 թ. եկեղեցուց հվ, ընկած գետնին

խաչքար 1539 թ.

խաչքար` Էմկարի 1551 թ. ամ պատին

խաչքար 1539 թ. ամ պատին

խաչքար` Էմկարի 1551 թ. աե մասում աե եզրին, ընկած գետնին,

թվակիր, ունի լայնական ճաք

խաչքար 1539 թ. գ. մ. ճանապարհի եզրին, գյուղի

պատմական գերեզմանոցից հվ


6.11. Ծրագրի տեղամասի սոցիալական միջավայրը

Ելակետային տվյալների համար տեղեկատվությունն առաջին հերթին ձեռք է բերվել

հետևյալ աղբյուրներից

• ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայություն

• ՀՀ կառավարության պաշտոնական վեբ կայք

• Գեղարքունիքի մարզի սոցիալ-տնտեսական վիճակի 2015թ-ի վերլուծությունը

(ազգային վիճակագրական ծառայություն)

6.11.1. Սոցիալ-դեմոգրաֆիական պատկերը և կենսամակարդակը

Այս տեղանքը գտնվում է Գեղարքունիքի մարզում՝ Հայաստանի արևելյան մասում՝

սահմանակցելով Ադրբեջանին և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության Շահումյան

շրջանին: Զբաղեցնելով 5348 ք.կմ տարածք՝ Գեղարքունիքը ՀՀ-ն խոշորագույն մարզն է:

Վերջինիս տարածքի շուրջ 1278 ք.կմ-ն զբաղեցնում է Սևանա լիճը՝ Կովկասի ամենամեծ

լիճն ու մարզի խոշոր զբոսաշրջային գրավչությունը: Համաձայն 2011թ. իրականացված

մարդահամարի պաշտոնական տվյալների՝ Գեղարքունիքի բնակչությունը կազմում է

235,075 (119,180 տղամարդ և 115,895 կին) մարդ, որը ՀՀ ողջ բնակչության 7.8%-ն է:

Քաղաքային բնակչությունը կազմում է 71,423 (30.4%) մարդ, իսկ գյուղականը՝163,652

(69.6%): Մարզն ունի 5 քաղաքային և 87 գյուղական համայնքներ: Խոշորագույն

քաղաքային համայնքը մարզկենտրոն Գավառն է 20,765 բնակչությամբ: Քաղաքային

համայնքներն են՝ Սևանը, Մարտունին, Վարդենիսը և Ճամբարակը: 9,880 բնակչությամբ

Վարդենիկը Գեղարքունիքի, ինչպես նաև Հայաստանի խոշոր գյուղական համայնքներից

է: Գեղարքունիքի տնտեսությունն ունի գերազանցապես գյուղատնտեսական

ուղղվածություն՝ ներառելով հողագործությունն և անասնապահությունը:

Այն կազմում է Հայաստանի գյուղատնտեսական տարեկան համախառն

արտադրանքի18%-ը: Մարզի ընդհանուր տարածքի շուրջ 65%-ը (3,487քմ) վարելահողեր

են: Շուրջ 60,000 գյուղացիական տնտեսություններ շահագործվում են մասնավոր

սեկտորի կողմից: Հիմնական մշակաբույսերն են կարտոֆիլն ու հացահատիկը:

Ձկնորսությունն ու ձկնաբուծությունը ևս գերիշխող են մարզում: Վերջերս

նշանակալիորեն զարգացել է մեղվապահությունը:

Մեծ Մասրիկը Գեղարքունիքի մարզի գյուղական համայնքններից է և զբաղեցնում է

36քմ տարածք: Համայնքն ունի հիմնական և ավագ դպրոց, 2 մանկապարտեզ, բժշկական

կենտրոն, ալրաղաց, հյուրանոց, գազակայաններ, 10 առևտրի կենտրոն,

օդերևութաբանական կայան, ոռոգման համակարգ: Ըստ ՀՀ կառավարության

պաշտոնական կայքի տվյալների՝ բնակչությունը կազմում է 3,428 մարդ: Նրանք

հիմնականում զբաղվում են գյուղատնտեսությամբ:

6.11.2. Խոցելի խմբեր

Ուսումնասիրվող տարածքում հայտնաբերվել են հետևյալ խոցելի խմբերը.


• Աղքատ տնային տնտեսություններ-Համաձայն Գեղարքունիքի մարզպետարանի

պաշտոնական վեբ կայքում օգոստոս ամսին ներկայացված տեղեկատվության՝

Մեծ Մասրիկում խոցելի ընտանիքների գնահատման համակարգում (ԽԸԳՀ)

հաշվառված է 100 տնային տնտեսություն: Նրանք ստանում են միջինում 34,250.00

դրամ (նվազագույնը՝ 24,000.00 դրամ, առավելագույնը՝ 63,000.00 դրամ)

ընտանեկան նպաստ, այն պարագայում, երբ նվազագույն աշխատավարձը ՀՀ-ում

կազմում է 55,000.00 դրամ: Հաշվի առնելով, որ 3,428 մարդը 857 տնային

տնտեսություն է (մեկ տնային տնտեսությանը՝ 4 անձ), ապա Մեծ Մասրիկի

ընդհանուր տնային տնտեսությունների 11.6%-ն աղքատ է: Բացի ընտանեկան

նպաստից՝ 21 տնային տնտեսություն լրացուցիչ ստանում է 18,000.00 դրամ

սոցիալական նպաստ, որոնցից 14 տնային տնտեսություն գլխավորում են կանայք,

իսկ 6 տնային տնտեսություն` տղամարդիկ:

• Կանանց և տարեցների կողմից ղեկավարվող տնային տնտեսություններ-Միայնակ

և ամուսնալուծված կանանց և տարեցների կողմից ղեկավարվող տնային

տնտեսություններն առավել խոցելի մարդկանց շարքում են: Տարաբնակեցման

առաջացման պարագայում, որպես խոցելի խումբ, նրանք աջակցություն

կստանան:

Երբեմն խոցելի մարդիկ որոշակի սահմանափակում ունեն իրենց բողոքներն ու

դժգոհությունները հանրորեն բարձրաձայնելու հարցում և հաճախ չեն դիմում

իրավական աջակցության անգամ, երբ իրավիճակն անարդարացի են համարում:

Առաջարկվում է, որ Ծրագրի բոլոր փուլերի ընթացքում սոցիալական մասնագետներն

անհատապես ուսումնասիրեն տնային տնտեսությունների պոտենցյալ բողոքները:

Հակառակ դեպքում, բազմաթիվ հիմնավորված բողոքներին երբեք անդրադարձ չեն

կատարվի՝ կանխելով կենսամակարդակի ամբողջական վերականգնումը և

ոտնահարելով անվտանգության սկզբունքները: Ծրագրի արդյունքում խոցելի տնային

տնտեսությունների կենսամակարդակի կորստի (հողի կորուստ կամ այլ կորուստներ)

պարագայում պետք է իրականացվի հատուկ կենսամակարդակի աջակցության ծրագիր՝

ինչպես սահմանված է Ծրագրի ՏՔՇ-ում և անվտանգության քաղաքականությամբ:

Ինչպես առաջարկվում է գործառնական ձեռնարկում, կենսամակարդակի ամբողջական

վերականգնման համար խոցելի տնային տտնտեսությունները, բացի դրամական

փոխհատուցումից, լրացուցիչ օժանդակություն կստանան իրենց հետագա

կենսամակարդակը բարելավելու համար:

Սուն ենթաբաժնում օգտագործվել են ՀՎԷԷ հիմնադրամի կողմից պատվիրված և

իսպանական Արեաս կազմակերպության կողմից իրականացված սոցիալական

ուսումնասիրության հաշվետվության տեղեկությունները:


7. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ և ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՍՊԱՍՎՈՂ

ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ՄԵՂՄՈՂ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԸ

7.1. Շինարարական փուլի ազդեցությունը և մեղմող միջոցառումները

7.1.1. Լանդշաֆտ

Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող տարածքը գտնվում է Մասրիկի դաշտի

կենտրոնական մասում: Բարձրությունը 1900-2000 մ է։ Հարթ մակերևույթն ունի

թեքություն դեպի արևմուտք, ծածկված է լճագետաբերուկային նստվածքների հզոր

շերտով։

Արևմուտքից այն դաշտամիջյան ճանապարհով սահմանակից է Արարատ-Սոթք

երկաթգծին, հարավից և արևմուտքից Մեծ Մասրիկ համայնքի վարելահողերն են,

հյուսիսից նույնատիպ անմշակ ու հարթ հողամասեր են, որոնք օգտագործվում են որպես

արոտավայր:

Շինարարության ընթացքում կկատարվեն տեղանքի հարթեցման աշխատանքներ և

արդյունքում տեղի կունենա լանդշաֆտի փոքրածավալ փոփոխություն:

Նախապատրաստական աշխատանքների ավարտից հետո, տարածքում կտեղադրվեն

արևային մոդուլներ: Լանդշաֆտի փոփոխությունը տեսանելի կլինի Մեծ Մասրիկ և

Վարդենիս բնակավայրերից, սակայն պատկերների փոփոխությունը էական չի լինի:

ՕԳ համար ուղեգծի ընտրության ժամանակ նախապատվությունը տրվել է

անօգտագործելի հողատարածքներին:

Ազդեցության

միջավայրը,

բնագավառը

Զգայունությունը Ազդեցության

աստիճանը


տևողությունը

Ուղղակի/

աննուղակի

Լանդշաֆտ Երկարաժամկետ

Ուղղակի, կայանի

շահագործման

ամբողջ ընթացքում

7.1.2. Կենդանական և բուսական աշխարհ

Շինարարական աշխատանքների ընթացքում Մասրիկ 1 ՖՎ կայանի տարածքը

կենթարկվի գործունեության ազդեցությանը, մասնավորապես՝ կխախտվի հողի

արտաքին շերտը, կվնասվի կենսաբազմազանությունը:

Մասրիկ 1 արևային էլեկտրակայանի համար հայցվող տարածքում

կենսաբազմազանության մասնագետների կողմից կատարված ուսումնասիրությունը

ցույց տվեց, որ տարածքի կենսաբազմազանությունը շատ ավելի աղքատիկ է, քան նույն

տարածքների համար գրասենյակային հետազոտության արդյունքներով ներկայացվածը:

Սրա հիմնական պատճառը նշված տարածքի տարիներ շարունակ գերարածեցումն է

մանր կճղակավոր ընտանի կենդանիների կողմից: Արևային Էլեկտրակայանի


զբաղեցրած տասնյակ հեկտարների հասնող տարածքներում ստեղծվելու է

միկրոմիջավայր, որի արդյունքում առաջանալու է նոր կենսաբազմազանություն:

Արևային էլեկտրակայան կառուցելու արդյունքում տարածքի մի մասը ծածկվում է

արևային մոդուլներով և ստվերվում է հողի զգալի մասը: Ըստ ներկայացված սխեմատիկ

գծագրի, արևային էլեկտրակայանի մոդուլները ստվերում են զբաղեցված տարածքի 30 -

35 տոկոսը: Մնացածը մասնակիորեն է ստվերվում, ընդ որում արևածագին և

արևամուտին լուսավորվում է ամբողջովին՝ գտնվելով արևի ուղիղ ճառագայթների տակ:

Ցրված լույսի տակ է գտնվելու անմիջական պանելների տակ գտնվող տարածքի զգալի

մասը: Մասնակիորեն լուսավորված այս տարածքներում սպասվում է, որ ստեղծվելու է

բուսական նոր համակեցություն, որի կազմում տեղ են գտնելու թե՛ տեղաբնիկ

ստվերասեր բույսերը, և թե՛ նոր բույսեր, որոնք մինչև այդ այդ տարածքներում չեն աճել:

Ստեղծված նոր էկոհամակարգի վրա որոշակի ազդեցություն է թողնելու նաև հողի

խոնավության նոր ռեժիմը, որը հետևանք է լինելու մթնոլորտային տեղումներից

առաջացող խոնավության բաշխման: Արևային մոդուլներով ծածկված տարածքի

տեղումները ցած հոսելով մոդուլների ցածի եզրից՝ բաշխվելու են նոր ձևով, սակայն

սպասվում է, որ փոփոխությունը չի լինի էական: Որոշակի ազդեցություն է ունենալու

նաև օդային զանգվածների տեղաշարժման նոր սխեման, որը արդյունք է լինելու օդի

տեղաշարժին /քամուն/ մոդուլների դիմադրության և օդի վերընթաց տեղաշարժերի՝

պանելների տաքացման հետևանքով: /Արևային մոդուլների շարքերի ուղղությունը

արևելք-արևմուտք է, քամիների վարդի գերակշռող ուղղությունը՝ նույնն է/: Սպասվում է,

որ արևային մոդուլներով զբաղեցված տարածքում ստեղծվելու է նոր էկոհամակարգ, որը

ժամանակի ընթացքում աստիճանաբար կայունանալու է: Այստեղ կարևորագույն դեր է

ունենալու մարդածին գործոնը, որը կարող է արտահայտվել, օրինակ, մասնակիորեն

լուսավորված տարածքների խոտածածկի կանոնավոր հունձով:

Մասրիկ 1 արևային էլեկտրակայանի համար հայցվող տարածքի մի մասը

կառուցապատել չի նախատեսվում /ցանկապատի ու պարագծային ճանապարհի միջև՝ 4

մետր լայնության շերտը, ներքին ճանապարհների եզրամասերը և այլն/: Այս

տարածքներում ամբողջովին վերականգնվելու է բուսական աշխարհը և կենդանական

աշխարհը մասնակիորեն:

Միևնույն ժամանակ պետք է նշել, որ Մասրիկ 1 ՖՎ կայանի տարածքը տեղակայված է

“Սևան” ազգային պարկի պահպանման գոտում, “Գիլի արգելոցից 6.3 կմ հեռավորության

վրա և հանդիսանում է արոտավայրի մի մասը: Ուստի այս տարածքը արածեցված է և

այստեղ չկան վտանգված կամ ոչմչացման եզրին գտնվող բուսատեսակներ և

կենդանիներ:

Օդային գծերի տարածքը վնութագրվում է նույն բուսականությամբ և կենդանական

աշխարհով:


միջավայրը, բնագավառը Զգայունությունը


աստիճանը



Ուղղակի/

աննուղակի

Կենսաբազմազանություն Երկարաժամկետ Ուղղակի


7.1.3. Հողի էրոզիա

Վեգետացիայի ունակության նվազումը և հողի խտացումը բարձացնում է էրոզիայի

վտանգը: Բուսականության համար ավելի դժվար կլինի բնական եղանակով

վերականգնվել խտացված հողածածկի վրա: Բուսականության վնասումը կբերի հողի

էրոզիայի երևույթների ավելացմանը, որին նաև կնպաստեն քամիները և անձրևները:

Էրոզիան և շինարարության ընթացքում առաջացող փոշու նստվածքը, իրենց հերթին

կբերեն օդային ավազանում փոշու աղտոտվածության ավելացում:

Բնահողի հանումը և տեղափոխումը, ինչպես նաև ծանր տեխնիկայի շահագործումը

կառաջացնեն հողածածկի բնական հատկությունների կորուստ: Առավել զգայուն են այս

տեսակետից գետի ափերը և ձորակների լանջերը, ինչպես նաև կավահողերը, որոնցում

ավելի արագ են առաջանում փոշու արտանետումներ:

Հողի արտաքին շերտի վնասումը նաև կնվազեցնի հետագա գյուղատնտեսական

օգտագործումը, քանի որ խտացված հողը կորցնում է իր բնական հատկությունները: Այս

երևույթները նաև կնվազեցնեն հողատարածքի օգտագործումը որպես արոտավայր, քանի

որ էականորեն կպակասի կանաչ զանգվածը: Խոտածածկի պակասը կազդի ամբողջ

կենդանական շղթային վրա՝ ընդհուպ մինչև գիշատիչներ:

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ բերրի հողի շերտը բավականին հզոր է,

նախատեսվում է միայն ամենաանհրաժեշտ տեղերում կատարել հողի շերտի հանում:

Այնուամենայնիվ հանվող բնահողի ծավալները կլինեն համեմատաբար շատ:

Հանվող բերրի շերտի ծավալը արևային վահանակների կրիչների հիմքերի համար

հաշվարկվում են ըստ հիմքերի քանակի և յուրաքանչյուր հիմքի համար անհրաժեշտ

փոսի ծավալի, որը կազմում է 1.4մ x 0.7մ x 0.7մ = 0.686 մ3:

- կրիչների հիմքերի տակ՝ 2953 կրիչ x 5 հիմք/կրիչ x 0.686 մ3 = 10129 մ3:

Նոր սպասարկող ճանապարհների մոտավոր երկարությունը կկազմի 2կմ, լայնությունը՝

4 մ, հանվող հողի ծավալը՝ 2000մ x 4մ = 8000 մ3:

Կրիչների տակի և ճանապարհների հողի բերրի շերտը կկազմի՝ 18129 մ3, այն

պահեստավորվելու է արևային կայանի տարածքի եզրամասում, հատուկ կահավորված

պահեստում, համաձայն ՀՀ կառավարության 02.1.2017 թիվ 1404-Ն որոշմամբ

սահմանված “Հողի բերրի շերտի հանման նորմերի որոշմանը և հանված բերրի շերտի

պահպանմանն ու օգտագործմանը ներկայացվող պահանջների”:

Օդային գծերի հենարանների հիմքերի տակի բերրի հողը նույնպես կտրվում և հանվում,

այն կարճ ժամանակով տեղադրվում է հենարանների հիմքերի մոտ և հիմքերի

կառուցումից հետո անմիջապես օգտագործվում հիմքերի հարթակների բարեկարգման

համար:


Հանված բերրի հողը կպահեստավորվի հատուկ պայմաններում և հետագայում

կօգտագործվի տարածքների բարեկարգման համար, մասնավորապես հենասյուների

հատվածներում և ջրային հոսքերի ափերի մոտ:

Միևնույն ժամանակ տեղանքի պայմանների փոփոխությունը կբերի հողի խոնավության

այտիճանի բարձրացմանը, որը իր հերթին կնվազեցնի էրոզիայի վտանգը:

Սույւն հաշվետվության 10.1 բաժնում ներկայացված հակաէրոզիոն միջոցառումներից

բացի, նախագծային փաթեթում կառաջարկվի էրոզիայի երևույթների մոնիթորինգի և

վերահսկման պլան:


միջավայրը,

բնագավառը

Զգայունությունը


աստիճանը



Ուղղակի/

աննուղակի

Հողի էրոզիա Երկարաժամկետ Ուղղակի

7.1.4. Հող և ջրային ռեսուրսներ

Կա որոշակի ռիսկ, որ հողն ու ստորգետնյա ջրերը կարող են աղտոտվել շինարարական

մեքենաներից և սարքավորումներից արտահոսած վառելանյութից և յուղերից, սակայն

դրանից կարելի է խուսափել` պահպանելով այդ նյութերը համապատասխան եղանակով:

Բացի դրանից, յուղի, վառելիքի, ներկի, քիմիական նյութերի տարածումից կարող են

աղտոտվել նաև մակերևութային ջրերը: Ուստի հողի և ջրային ռեսուրսների աղտոտումը

կանխելու համար, շինարարական փուլի համար մշակվել են կանխարգելման

միջոցառումներ:

ՖՎ մոդուլներից հողի աղտոտմանը վտանգ չի սպառնում, քանի դեռ այդտեղ չի

ծավալվում ներկման կամ ծածկապատման այլ գործունեություն: Մոդուլներից դրենաժի

հնարավորությունը չափազանց ցածր է: Եթե հողը աղտոտվի արտահոսքերից և

տարալցումից, ապա այն կմաքրվի և կհեռացվի անվտանգ օգտագործման նպատակով:

Ճանապարհները կունենան դրենաժի համար նախատեսված լայնակի թեքվածք`

նվազեցնելու համար ջրային կուտակումները և ներծծումը հողային շերտի մեջ:

Պարագծային խրամի, սահմանագծային ջրհոսերի, եզրաքարերի և ջրորդանների

կառուցումը, կամ բոլոր այս դրենաժային համակարգերի համակցությունը միասին

կնվազեցնեն աշխատանքային ճամբարների ազդեցությունը: Նախատեսվող

սանիտարական և սննդի օբյեկտները, սպասարկման սարքավորումները, շինարարական

նյութերի և թափոնների պահեստները, կարող են հանգեցնել շրջակա տարածքների

աղտոտմանը: Շինարարական ճամբարը պետք է կահավորված լինի զուգարանով,

համաձայն ՄՖԿ/ԱԶԲ ուղեցույցների - տղամարդկանց և կանանց համար առանձին,

ինչպես նաև աղբամաններով, որոնք առկա կլինեն շինարարության ամբողջ ընթացքում:

Քիմիական նյութերով ստորգետնյա և մակերևութային ջրերի և հողի աղտոտումը

կանխելու համար շինհրապարակում պետք է իրականացվեն համապատասխան


միջոցառումներ: Շինարարական աշխատանքների ավարտից հետո շինարարական

ճամբարները պետք է ապամոնտաժվեն և լանդշաֆտը պետք է վերականգնվի:

Ջրամատակարարում եւ ջրահեռացում

Շինարարական փուլի ընթացքում տեխնիկական ջրի պահանջը կբավարարվի

ավտոցիստեռնի միջոցով, իսկ խմելու ջուրը կմատակարարվի 20 լիտրանոց տարաներով

Մեծ Մասրիկ համայնքի համապատասխան մատակարարների միջոցով:

Սանիտարական ջուրը շինհրապարակում կպահվի հատուկ տարողություններում: Ջուրը

հատուկ ջրատար մեքենանորով կտեղափոխվի Մեծ Մասրիկ համայնքից, ջրառը

կիրականացվի Մեծ Մասրիկի համայնքնապետարանի կողմից հատկացված ջրային

ռեսուրսից՝ համապատասխան պայմանագրի հիման վրա:

Ըստ հաշվարկների, յուրաք անչյուր մարդու սպառած ջրի քանակը կկազմի 25 լիտր/օր:

Շինարարական փուլի սկզբում կտեղադրվեն կենսաբանական զուգարանները:

Կեղտաջրերի մաքրում

Հիմնականում, շինարարական փուլի ընթացքում առաջացած կեղտաջրերը կմաքրվեն

կենսաբանական զուգարաններում, այդ թվում՝ տեխնիկական միջոցների լվացման

համար օգտագործված կեղտաջրերը:

Կենսաբանական զուգարանների կեղտաջրերը վերահսկվում են ըստ դրանց

տեխնիկական բնութագրավկայականների: Այս լուծումը ժամանակավոր բնույթ է կրելու,

մինչև կեղտաջրերի մաքրման կայանների կառուցումը:

Ընդունված է աշխատողների համար նաև հատկացնել ընդհանուր ծառայությունների

տարածք`հանգստի և անձնական հիգիենայի կարիքները հոգալու համար:

Աղյուսակ 7.1: Ջրասպառման ծավալները

Ջրապահանջ Ծավալ

Աշխատակիցներ՝ անհատական օգտագործում 130 աշխատակից x 25 լ/մարդ/օր

Ճանապարհների ջրցան 12 մ3/կմ

Փոշենստեցման ջրցան 1 լ/մոդուլ

Օժանդակ կարիքներ 6300 մ3/տարի

Ճանապարհների ջրցան իրականացվում է օրական երկու անգամ տարվա չոր

եղանակներին: Ջրցանն իրականացվում է ջրցան մեքենաների միջոցով:

Մոդուլների մաքրումը կիրականացվի շինարարական փուլի ավարտից հետո, որպեսզի

համապատասխանեն պահանջվող որակին: Այս պրոցեսի ընթացքում օգտագործվում է

միայն ջուր, առանց որևէ քիմիական հավելանյութերի:


միջավայրը, բնագավառը Զգայունությունը


աստիճանը



Ուղղակի/

աննուղակի


Հող

Ջրային ռեսուրսներ

a) ստորգետնյա ջրեր

b) մակերևութային ջրեր

Կարճաժամկետ՝

շինարարության

ընթացքում

Ուղղակի

7.1.5. Պինդ և հեղուկ թափոններ

ՖՎ կայանի և ՕԳ միջանցքների պինդ և հեղուկ թափոնների ազդեցությունը

գնահատվել է, որպես միջին: Թափոնների առաջացումը կարող է նվազեցվել, եթե

կապալառուն իրականացնի թափոնների ճիշտ կառավարում: Քիչ քանակությամբ

վտանգավոր թափոններ, ինչպիսիք են մնացորդային յուղը, օգտագործված

դողածածկանները, ընդհանուր շինարարական աղբը կպահվեն ՖՎ կայանում`

վտանգավոր թափոնների համար նախատեսված բետոնապատ, ծածկված տարածքում:

Ըստ մոտավոր հաշվարկների թափոնների քանակները սպասվում են.

- Շարժիչների բանեցված յուղեր, 0.2 տ: Համաձայն ՀՀ բնապահպանության

նախարարի 2006 թվականի դեկտեմբերի 25-N 430-Ն հրամանի Հավելվածում բերված

“Ըստ վտանգավորության դասակարգված թափոնների ցանկ”-ի դասիչ՝ 5410020102033:

Կպահպանվեն մետաղական տարաներ մեջ մինչ լիցենզավորված ընկերություններին

առաքումը

- Բանեցված անվադողեր, 0.4 տ/տարի՝ դասիչ՝ 5750020213004: կպահվեն բետոնապատ

ծածկված տարածքում մինչ լիցենզավորված ընկերություններին առաքումը

- Ընդհանուր շինարարական աղբ, 8 – 10 մ3, ըստ առաջանու կտեղափոխվեն

համայնքապետարանի կողմից հատկացված աղբավայր:

Թափոնները կտրամադրվեն համապատասխան լիցենզավորված

կազմակերպություններին` դրանց հետագա վերամշակման և տեղավորման համար:

Վառելանյութի օգտագործումը

Վառելանյութը կարող է օգտագործվել մեքենաների և բեռնատարների շահագործման,

ըստ շինարարական գործունեության պահանջի:

Մեքենաների և բեռնատարների վառելիքի ծախսը կարող է տարբերվել, կախված

մեքենայի տեսակից, տատանվելով 40 - 80 լ/ժ սահմաններում:

Վառելանյութի պահպանման համար պետք է հատկացվի հատուկ տարածք: Տարածքը

պետք է ունենա բետոնե հարթակ և արտահոսքերի հավաքման համակարգ:

Վառելանյութի բաքի ծավալը կազմում է 100 լ:

Շինարարության կապալառուն պետք է համայնքային իշխանության հետ համաձայնեցնի

թափոնների տեղադրման կարգը: Շինարարական թափոնները կազմված կլինեն

շինաղբից, մետաղական և բետոնյա մնացորդներից, պարկերից և այլն: Քանի որ

տարածաշրջանում չկան կազմակերպված սանիտարական աղբավայրեր, թափոնների


տեղադրումը կիրականացվի համայնքի կողմից հատկացված վայրում: Դա նաև

կապահովի, որ չեն լինի պատահական վայրերի օգտագործում և թափոնների այրում:


միջավայրը,

բնագավառը



աստիճանը



Ուղղակի/

աննուղակի

Կոշտ թափոններ

(առաջանում են


գործունեության

արդյունքում և

կենցաղային)



ընթացքում

Անուղղակի

7.1.6. Աղմուկ

Աշխատատեղերում աղմուկի մակարդակը 80 դԲ (A) գերազանցելու դեպքում

աշխատողները պետք է օգտագործեն անհատական պաշտպանական միջոցներ:

Այն տեղամասերում, որտեղ ՕԳ մոտենում են բնակավայրերին կամ առանձին բնակելի

տներին, շինարարության կապալառուն պետք է վերահսկի բոլոր շինարարական

միջոցների աղմուկի մակարդակը: Բնակավայրերի համար աղմուկի սահմանված

մակարդակը ցերեկային ժամերի համար կազմում է 55 դԲ (A), կամ ֆոնային մակարդակի

ոչ ավել քան 3 դԲ (A) ավելացում: Այս պահանջները պահպանելու համար

աշխատանքները պետք է իրականացվեն 09.00 մինչև 17.00: Այնուամենայնիվ, հաշվի

առնելով շինարարական աշխատանքների կարճաժամկետ բնույթը և հեռավորությունը

բնակավայրերից, աղմուկի ազդեցությունը գնահատվում է որպես ցածր:


միջավայրը,

բնագավառը



աստիճանը



Ուղղակի/

աննուղակի

Աղմուկ



ընթացքում

Ուղղակի

7.1.7. Օդի որակ

Մասրիկ 1 արևային կայանի և ՕԳ շինարարության ընթացքում կառաջանան մի շարք

նյութերի արտանետումներ: Մասնավորապես, հողի փորման, բարձման և տեղափոխման

ընթացքում կառաջանան փոշու արտանետումներ: Շինարարական տեխնիկայի

շահագործման ժամանակ կառաջանան վառելիքի այրման արգասիքներ՝ ազոտի, ծծմբի և

ածխածնի օքսիդներ, պինդ մասնիկներ:

Շինարարական աշխատանքների ժամանակ առաջացող նյութերի քանակների

հաշվարկը բերված է հավելվածների մասում:


Շնորհիվ շինարարական աշխատանքների կարճաժամկետ բնույթի, օդի աղտոտման

մակարդակը գնահատվում է որպես ցածր: Ազդեցությունը ավելի նվազեցնելու

նպատակով նախատեսվում է իրականացնել տարածքի և հանվող գրունտի ջրցան,

շինարարական տեխնիկան և ավտոմեքենաները պարբերաբար կստուգվեն և շարժիչները

կկարգաբերվեն:


միջավայրը,

բնագավառը



աստիճանը



Ուղղակի/

աննուղակի

Օդի որակ



ընթացքում

Ուղղակի

7.1.8. Պատմական և մշակութային վայրեր

Համաձայն ՀՀ մշակույթի նախարարության Պատմական և մշակութային հուշարձանների

պահպանության վարչության տվյալների, Մասրիկ 1 արևային կայանի համար հայցվող

տեղանքում չկան պատմական կամ մշակութային արժեք ներկայացնող վայրեր:

Պատահական գտածոյի ընթացակարգ

Անհայտ իրերի հայտնաբերման դեպքում անհրաժեշտ է կիրառել “Պատահական

գտածոյի ընթացակարգ”-ը: Նման պարագայում անհրաժեշտ է անմիջապես դադարեցնել

շինարարական աշխատանքները և տեղեկացնել ՀՀ մշակույթի նախարարության

Պատմական և մշակութային հուշարձանների պահպանության վարչությանը, համաձայն

ՀՀ գործող օրենսդրության հետագա գործողությունները կազմակերպոլու համար:

Պատահական գտածոյի ընթացակարգը ներառում է.

• Գտածոյի տեղամասում անմիջապես կանգնեցնել բոլոր աշխատանքները

• Տեղեկացնել տեղական իշխանություններին և մշակույթի նախարարությանը

• Գտածոյի բնորոշումը պետք է իրականացվի ՀՀ մշակույթի նախարարության

Պատմական և մշակութային հուշարձանների պահպանության վարչության

կողմից

• Հայտնաբերված իրերի հետ կապված հետագա քայլերը որոշվում են

պատասխանատու մարմինների կողմից, այդ թվում դրանց տեղափոխման և

պահպանման հարցը

• Շինարարական աշխատանքները կարելի է վերսկսել միայն տեղական

իշխանությունների և ՀՀ մշակույթի նախարարության պատասխանատուների

կողմից տրված գրավոր թույլտվության առկայության դեպքում:


Պատահական գտածոյի հետազոտության և անհրաժեշտ պեղումների ծախսերը

կվճարվեն ՀՀ կառավարության կողմից: Պատահական գտածոյի հետ կապված

պարապուրդը չի հատուցվելու շինարարական կապալառուին, քանի որ նա պետք է

այնպես կազմակերպի գործընթացը, որ հնարավորություն ունենա շարունակել

շինարարական աշխատանքները այլ տեղամասերում:


միջավայրը,

բնագավառը



աստիճանը



Ուղղակի/

աննուղակի

Մշակութային և

պատմական վայրեր



ընթացքում

Ուղղակի

7.1.9. Առողջություն և անվտանգություն

Շինարարական աշխատանքների ընթացքում առողջության վրա և անվտանգության

ասպարեզում անմիջական ազդեցությունը կապված է էլեկտրահարման, սանիտարական

իրավիճակի, ջրերի աղտոման, սեռական հարաբերությունների և այլ գործոնների հետ:

Պոտենցիալ վտանգ առողջության և անվտանգության համար կարող է առաջանալ

վթարային իրավիճակում խմելու ջրի և սննդամթերքի որակի (աղտոտման) պատճառով:

Շինարարական ճամբարը պետք է համապատասխանի ՄՖԿ/ԱԶԲ ուղեցույցերի

պահանջներին, այդ թվում՝ սանհանգույցների, բժշկական միջոցների, կացարանների

առկայությունը և բավարար քանակը:

Շինարարության կապալառուն պարտավոր է մշակել պատշաճ մակարդակի

առողջության, անվտանգության և բնապահպանական կառավարման պլան

շինարարական փուլի համար և ներդնել առողջության, անվտանգության և

բնապահպանական կառավարման համակարգ: ՇԿ առողջության և անվտանգության

կառավարիչը պետք է կատարի իր պարտականությունները շինարարական

աշխատանքների ամբողջ ընթացքում:


միջավայրը,

բնագավառը



աստիճանը



Ուղղակի/

աննուղակի

Առողջություն և

անվտանգություն



ընթացքում

Ուղղակի

7.1.10. Գենդերային ասպեկտներ

Մասրիկ 1 ՖՎ կայանի և ՕԳ շինարարությունը կարող է խորացնել գոյություն ունեցող

գենդերային անհավասարությունները, քանի որ օգուտները շինարարական

աշխատանքների արդյունքում հիմնականում բաժին կհասնեն տղամարդկանց,

հետևաբար, պետք է ապահովել մատչելիությունը և վերահսկողություն սահմանել


փոխհատուցումների հարցում, որպիսի չխախտվի հավասարակշռությունը: Պետք է

հաշվի առնել, որ զգալի տոկոս են կազմում միայնակ կանանց կողմից ղեկավարվող

ընտանիքները, որոնք առավել խոցելի են:

Հատուկ ուշադրություն պետք է դարձնել կանանց կողմից վարվող տնտեսություններին:

Այդ կանանք հանդիսանում են խոցելի և պետք է նրանց տրամադրել խորհրդատվական

օգնություն:


միջավայրը,

բնագավառը



աստիճանը



Ուղղակի/

աննուղակի

Գենդերային հարցեր (եթե) Կարճաժամկետ Անուղղակի

7.2. Բնապահպանական ազդեցությունները և դրանք մեղմող միջոցառումները կայանի

շահագործման փուլում

7.2.1. Բուսականություն

Մասրիկ 1 ՖՎ կայանի տարածքի մի մասում, նոր ճանապարհների և հենասյուների

հիմքերի հատվածներում բուսականությունը կվնասվի շինարարական աշխատանքների

ժամանակ: Կայանի շահագործման ժամանակ նոր տարածքներ չեն ներառվի և

բուսականությանը վնաս չի նախատեսվում:


միջավայրը,

բնագավառը



աստիճանը



Ուղղակի/

աննուղակի

Բուսականություն Կարճաժամկետ Անուղղակի

7.2.2. Կենդանական աշխարհ

Կենդանիներից առավել վտանգված կլինեն թռչունները, հիմնականում ՕԳ

շահագործման ընթացքում էլեկտրահարման և բախման հետ կապված: Բազմաթիվ

թռչուններ կարող են օգտագործել հենասյուները բնադրման համար, ենթարկվելով

էլեկտրահարման վտանգի: Նշված վտանգները մեղմացնելու նպատակով նախատեսվում

է հենասյուների վրա տեղադրել հատուկ պաշտպանիչ միջոցներ, այդ թվում. թրթռող

սարքեր, հովհարանման միջոցներ, էկրանացնող սարքեր և այլն:

Բնական միջավայրի փոփոխության հետ կապված ապրելավայրերի կորուստը (եթե

այդպիսիք կլինեն), արդեն տեղի կունենան շինարարության փուլում և շահագործման

ժամանակ նոր ռիսկեր չեն լինի:


միջավայրը,

բնագավառը



աստիճանը



Ուղղակի/

աննուղակի


Կենդանական

աշխարհ

Երկարաժամկետ Ուղղակի

7.2.3. Ջրային ռեսուրսներ

Ջրամատակարարում և ջրահեռացում

Արևային կայանի շահագործման ընթացքում տեխնիկական ջրամատակարարումը

կիրականացվի ջրատար մեքենաների միջոցով, անկախ ջրամբարներից ջրատար

խողովակ տեղադրելու հնարավորությունից: Ներկրված ջուրը կպահեստավորվի հատուկ

տարողությունների մեջ:

Խմելու ջուրը կմատակարարվի շշալցված: Խմելու ջրապահանջը յուրաքանչյուր անձի

համար հաշվարկված է 25 լ/օր:

Կեղտաջրեր

Մասրիկ 1 արևային կայանի շահագործման ընթացքում կառաջանան կենցաղային

կեղտաջրեր: Կեղտաջրերը կհավաքվեն սեպտիկ հորում (կեղտաջրերի հավաքման հոր):

Աղյուսակ 7.2: Ջրամատակարարման ծավալները

Ջրապահանջ Ծավալ

Անհատական ջրապահանջ 8 աշխատող x 25 l/մարդ/օր

Ջրցան 1 լ/մոդուլ

Մոդուլների մաքրումը կիրականացվի ոչ ավել քան տարին երկու անգամ: Այս

հաճախականությունը կախված կլինի նստվածքների առաջացման ինտենսիվությունից:


միջավայրը,

բնագավառը



աստիճանը



Ուղղակի/

աննուղակի

Ջրային ռեսուրսներ Երկարաժամկետ Ուղղակի

7.2.4. Աղմուկ

Մասրիկ 1 արևային կայանի և ՕԳ ազդեցությունը մերձակա բնակավայրերի վրա

գնահատվում է որպես թույլ: Որոշակի աղմուկի ավելացում կնկատվի ենթակայնների

մոտ, սակայն այն կլինի ոչ էական և հատուկ միջոցառումների կարիք չկա:


միջավայրը,

բնագավառը



աստիճանը



Ուղղակի/

աննուղակի

Աղմուկ Երկարաժամկետ Անուղղակի


7.2.5. Էլեկտրական և մագնիսական դաշտ

ԲՕԳ և ենթակայանները պետք է նախագծվեն համապատսխան ՀՀ և միջացգային

ստանդարտների, այն մոտեցումով, որ առաջնահերթություն տրվի ավելի խիստ

պահանջներին, ինչը թույլ կտա երաշխավորել մերձակա տարածքների բնակիչների

անվտանգությունը և պաշտպանել էլեկտրական և մագնիսական դաշտի բացասական

ազդեցությունից:


միջավայրը,

բնագավառը



աստիճանը



Ուղղակի/

աննուղակի

Էլեկտրական և

մագնիսական դաշտ

• հանրության համար

• աշխատատեղերում

Երկարաժամկետ Անուղղակի

7.3. Սոցիալական ազդեցությունը և մեղմացնող միջոցառումներ

7.3.1. Հետազոտության մեթոդաբանությունը

Հետազոտության սոցիալական ազդեցության գնահատման համար ընդունված

մեթոդաբանությունն ուղղված է նկարագրելու և գնահատելու սոցիալական ազդեցության

ծավալները՝ բավականաչափ աջակցելու ուսումնասիրվող նախագծի և ծրագծի

իրագործելիության գնահատմանն ու համապատասխան մեղմացնող միջոցառումների

նախապես պլանավորմանը:

Արևային կայանի և բարձրավոլտ օդային գծի կառուցման արդյունքում առաջացած

սոցիալական ազդեցությունների ծավալը գնահատելու համար ձեռնարկվել են հետևյալ

քայլերը՝ ելնելով տեխնիկական և առկա հնարավորություններից.

• Միասնական տեղեկանքների ձեռք բերում- նկարագրել հողատարածքների

բնութագրիչները՝ ծածկագիրը, ընդհանուր մակերեսը, իրավական կարգավիճակը,

գրանցված իրավաբանական անձի անունը, նպատակային նշանակությունը,

շենքերի և շինությունների նկատմաբ գրանցված իրավունքը, գույքային իրավունքի

սահմանափակումները և գույքին առնչվող այլ տեղեկատվություն՝ հիմնվելով

Կադաստրի կողմից տրամադրած պաշտոնական տեղեկատվության վրա,

• Կադաստրային քարտեզների վերլուծություն- չափել հողի ընդհանուր մակերեսը և

յուրաքանչյուր հողատարածքի համար պատրաստել անհատական քարտեզներ,

• Ուսումնասիրել աշտարակի կառուցման և բարձրավոլտ գծերի անցկացման

համար պահանջվող տեղական նորմերն ու ստանդարտները-սահմանել և չափել

ազդեցության ենթակա հողերի պահանջվող մակերեսը՝ հիմնվելով Ծրագրի

տեխնիկական բնութագրիչների վրա,


• Կորուստների տեղազննությունը՝ հիմնվելով կադաստրային քարտեզների

տվյալների, դաշտային այցելությունների և ազդակիր համայնքի ղեկավարի հետ

հանդիպումների վրա-սահմանել ձեռք բերվող հողատարածքների

բնութագրիչները,

• Ընդհանուր սոցիալ-տնտեսական տվյալների հավաքագրում և վերլուծություն

(գրասենյակային աշխատանք)- Ծրագրի տեղանքի սոցիալ-տնտեսական ներկա

իրավիճակի նկարագրություն:

Սոցիալական հետազոտության և գույքերի տեղազննության շրջանակը ներառում է

Ծրագրի արդյունքում ազդեցության ենթակա հողերի՝ որպես հիմնական գույքի, դուրս

բերումը, դասակարգումը և չափագրումը՝ հաշվի առնելով ծրագրի

առանձնահատկությունը արևային կայանը և բարձրավոլտ ՕԳ-երըկառուցել շենքեր

շինություններից և ծառերից հեռու:

7.3.2. Ազդեցության ենթակա հողերի գնահատումը

Արևային կայանի կառուցման համար անհրաժեշտ հողատարածքի մակերեսի

սահմանումը հիմնված է նախնական նախագծի վրա: Միասնական տեղեկանք է ձեռ

բերվել Կադաստրից, համաձայն որի՝ իրավունքի պետական գրանցում կատարված չէ:

Ազդակիր տեղանքի համար թարմացված կադաստրային քարտեզը ձեռք է բերվել ոչ

պաշտոնապես: Չափագրողը հաշվարկել է ընդհանուր և ազդեցության ենթակա հողերի

մակերեսը և քանակը (կադաստրային ծածկագրերի քանակը)՝ ըստ նպատակային

նշանակության՝ ելնելով համապատասխան կադաստրային քարտեզից: Կայանի

հզորությունը (ՄՎտ) և հողատարծքի մակերեսը ներկայացված է ստորև աղյուսակում 7.3-

ում:

Աղյուսակ 7.3: Արևային կայանի համար ազդեցության ենթակա հողատարածքի

մակերեսի սահմանումը

Տեղանքը ՄՎտ Ազդեցության ենթակա

մակերես, հա

Մասրիկ1 55.0 128.3

Քանի որ բարձրավոլտ գծերի ծրագիծը գնահատվում է միջանցքի տեսքով, ազդեցության

ենթակա հողերի քանակն ու մակերեսի սահմանումը կատարվել է՝ հաշվի առնելով

հենարանների կառուցման և գծերի անցկացման տեխնիկական պահանջները.

• Ազդեցության ենթակա հողատարածքների քանակի սահմանումը- ազդեցության

ենթակա հողատարածքների քանակը կապված է կառուցվող հենարանի քանակի

հետ: Մեկ աշտարակը նախատեսվում է կառուցել մեկ հողատարածքի վրա: Այն

դեպքում, երբ աշտարակը կազդի մեկից ավելի հողեր, նախագծի

վերջնականացման փուլում ծրագիծը կվերանայվի ազդեցություններից

հնարավորինս խուսափելու և ազդեցության ծավալը նվազագույնին հասցնելու


համար: Աշտարակների քանակը սահմանելու համար գծի երկարությունը

բաժանվում է 110 ԿՎ հզորությամբ աշտարակ կառուցելու համար պահանջվող

միջին թռիչքի վրա:

• Ազդեցության ենթակա մակերեսի սահմանումը- 110 ԿՎ հզորությամբ հենարան

կառուցելու համար պահանջվող մակերսը 196 (14mX14m)3 քմ է: Ընդհանուր ազդեցության

ենթակա մակերեսը հաշվարկելու համար հենարանների քանակը բազմապատկվում է

մեկ աշտարակի համար պահանջվող մակերեսով:

• Ազդեցության ենթակա հողերի իրավական կարգավիճակի և նպատակային

նշանակության սահմանումը- իրավական կարգավիճակիը և նպատակային

նշանակությունը սահմանվել է դաշտային այցելությունների և ազդակիր համայնքի

ղեկավարի հետ հանդիպումների արդյունքում ձեռք բերված տեղեկատվության

հիման վրա:

Այսպիսով ազդեցության ենթակա հողերի մակերեսը կկազմի՝ 196 x 41 = 8036 մ2:

Աղյուսակ 7.4 Բարձրավոլտ գծերի համար ազդեցության ենթակա հողատարածքի

մակերեսի սահմանումը

Գծի հզորությունը Գծի

երկարությունը Միջին թռիչքը

Աշատարակի միջին

քանակը

ԿՎ մ մ no

110 9200 224 41

i. Ծրագրի ազդեցությունը հողի վրա

ՀՀ հողային օրենսգիրքը (2001թ. Մայիսի) Հայաստանի հանրապետության հողային ֆոնդը

ըստ նպատակային նշանակության (կատեգորիաների) դասակարգում է հետևյալ ինը

խմբերի՝ 1) գյուղատնտեսական նշանակության, 2) բնակավայրերի/բնակելի, 3)

արդյունաբերության, ընդերքօգտագործման և այլ արտադրական նշանակության, 4)

էներգետիկայի, տրանսպորտի, կապի, կոմունալ ենթակառուցվածքների օբյեկտների, 5)

հատուկ պահպանվող տարածքների, 6) հատուկ նշանակության, 7) անտառային, 8)

ջրային և 9) պահուստային հողերի:

ii. Ազդեցության ենթակա հողերի առկա կատեգորիաները

Ուսումնասիրության արդյունքում հետազոտվող տարածքում դուրս են բերվել հողի

հետևյալ կատեգորիաները

• Գյուղատնտեսական նշանակության հողեր, որոնք օգտագործվում են մրգեր,

փայտանյութ/դեկորատիվ ծառեր և թփեր աճեցնելու նպատակով:

• Հատուկ նշանակության հողեր, որոնք պատկանում են Կառավարությանը և

պաշտոնապես նախատեսված են որոշակի հանրային նպատակների համար,

3 Մակերեսը ներառում է սյուների երկու կողմից լրացուցիչ գումարած 1մ՝ հիմնվելով SNIP-ի պահանջների վրա СН 465-74 թվագրված հունիսի 22-ին,1974թ


ինչպես օրինակ՝ դպրոցների տարածքներ, ռազմական նշանակության հող և

օրենքի ուժով պաշտպանվող կառույցների ու շենքերի օգտագործման և

շահագործման համար նախատեսված հող:

7.3.3. Հողի կորուստ

• Արևային կայանի համար անհրաժեշտ հողատարածքները համայնքային հողեր են

գյուղատնտեսական նշանակությամբ՝ ազատ որևէ երրորդ կողմից իրավունքներից:

Ազդեցության կենթարկվի միայն 1 հողակտոր 128.3 հա մակերեսով: Տարածքը

օգտագործվում է որպես արոտավայր: Այստեղ հացահատիկ կամ այլ մշակաբույսեր չեն

աճեցվում:

• Բարձրաոլտ գծերի (110 ԿՎ) համար անհրաժեշտ հողատարածքները սեփականության

իրավունքով մասնավոր հողեր են՝ գյուսատնտեսական նշանակությամբ: Օդային գծերի

հենարանների համար տարածքները ներառնում են 14 հողակտոր: Դրանց ցուցանիշները

և հատուցման պայմանները կհստակեցվեն սեփականատերերի հետ բանակցությունների

արդյունքում:

Նախատեսված հատվածում շինություններ և ենթակառուցվածքներ առկա չեն:

Պետական և համայնքային հողերը կօտարվեն համաձայն ՀՀ հողային օրենսգրքի 66-րդ

հոդվածի 1-ին պարբերության 7-րդ ենթապարբերությամբ՝ ՏՔՇ-ին լիարժեք

համապատասխանությամբ, և որից հետո միայն համայնքները հողի կատեգորիան

կփոփոխեն էներգետիկայի, տրանսպորտի և հաղորդակցության, հաղորդուղիների

ենթակառուցվածքների կատեգորիայի: Համաձայն ՀՀ հողային օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի

2-րդ պարբերության՝ հողերը կօտարվեն հողի՝ էներգետիկայի, տրանսպորտի և

հաղորդակցության, հաղորդուղիների ենթակառուցվածքների կատեգորիայի՝

կադաստրային արժեքին համապատասխան:

Քանի որ ազդեցության են ենթարկվում նաև մասնավոր հողեր, ապա կպահանջվի

Հանրային գերակա շահ ճանաչելու մասին կառավարության որոշում: Հարկ է նշել, որ

սեփականության իրավունքով մասնավոր հողերի պարագայում ձեռք բերվող մակերեսը

կարող է ազդեցության ենթակա մակերեսից ավել լինել: Սեփականատիրոջ պահանջով

հողակտորը կարող է օտարվել ամբողջությամբ4 չօտարվող մասի նշանակալի չլինելու

պատճառով, երբ հողակտորը կորցնում է իր հետագա օգտագործման գործառնական

նշանակությունը:

Հաշվի առնելով, որ 14 մասնավոր հողեր սեփականության իրավունքով տնօրինվում են

նվազագույնը 14 ՏՏ-ի կողմից, ԾԱԱ ընդհանուր քանակը կլինի 56 (1 ՏՏ-ին՝ միջինում 4

ԾԱԱ): Ազդեցության ծավալից ելնելով՝ Ծրագիրը դասակարգվում է որպես կատեգորիա

4 Սեփականատերըն իրավունք ունի պահանջելու օտարել չօտարվող մասը գույք հանրային գերակա շահ ճանաչելու

մասին կառավարության որոշումն ուժի մեջ մտելուց հետո երկամսյա ժամկետում: (Հասարակության և պետության

կարիքների համար սեփականության օտարման մասին ՀՀ օրենք, Հոդված 5, կետ 2.2 )


«Բ» ըստ հարկադիր տարաբնակեցման 5 : Տարաբնակեցումը կկարգավորվի ՏՔՇ-ով և

Տարաբնակեցման Գործողությունների Ծրագիր/եր կպատրաստվի/են այդ նկատառումով:

Շինարարական աշխատանքները չեն կարող մեկնարկել մինչև Ծրագրի ազդեցության

ենթակա բոլոր անձինք չփոխհատուցվեն:

8. ՆԱԽԱՏԵՍՎՈՂ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆՔՈՒՄ ՇՐՋԱԿԱ

ՄԻՋԱՎԱՅՐԻՆ ՀԱՍՑՎՈՂ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՎՆԱՍԻ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ

Շրջակա միջավայրի վրա հնարավոր տնտեսական վնասի գնահատումն

իրականացվում է ըստ շրջակա միջավայրի բաղադրիչների: Տնտեսական վնասը հաշվարկվում

է համաձայն ՀՀ կառավարության 27.05.2015 N764-Ն որոշման:

Հնարավոր տնտեսական վնասը հաշվարկվում է`

ՎՏ= ՀԱԳ + ՋԱԳ +ՕԱԳ ,

որտեղ՝

ՎՏ-ն հնարավոր տնտեսական վնասն է դրամային արտահայտությամբ,

ՀԱԳ-ն հողային ռեսուրսների վրա տնտեսական գործունեության հետևանքով (բնական

միջավայրի աղտոտում, բնական ռեսուրսների աղքատացում, էկոհամակարգերի քայքայմանը

կամ վնասմանը հանգեցնող շրջակա միջավայրի բացասական փոփոխություններ) պատճառ-

ված վնասի ազդեցության արժեքային գնահատումն է: Մասրիկ 1 արևային կայանի և ՕԳ

շինարարության ընթացքում հողերի աղտոտում կամ վնասում չի նախատեսվում:

ՋԱԳ-ը ջրային ռեսուրսների վրա տնտեսական գործունեության ուղղակի և անուղղակի

ազդեցության հետևանքով պատճառված վնասի ազդեցության արժեքային գնահատումն է:

Մասրիկ 1 արևային կայանի և ՕԳ շինարարության ու շահագործման ընթացքում աղտոտված

արտահոսք չի առաջանում և ջրային ռեսուրսներին վնաս չի հասցվում:

ՕԱԳ-ն մթնոլորտի վրա տնտեսական գործունեության հետևանքով առաջացած

ազդեցության հետևանքով պատճառված վնասի ազդեցության արժեքային գնահատումն է:

Մթնոլորտային օդ

Տնտեսական վնասը դա շրջակա միջավայրին հասցված վնասի վերացման

համար անհրաժեշտ միջոցառումների արժեքն է, արտահայտած դրամական

համարժեքով:

5 Համաձայն ԱԶԲ-ի Գործառնական ձեռնարկի, 2009 թ. (ADB Operation Manual (OM) F1/OP (2009))՝ ծրագիրը դասակարգվում է որպես Կատեգորիա «Ա», եթե ավելի քան 200 անձինք կրում են զգալի ազդեցություն (վերաբնակեցում կամ եկամուտ ստեղծող գույքի ավելի քան 10%-ի կորուստ): Հակառակ դրան՝ ծրագիրը դասակարգվում է որպես Կատեգորիա «Բ», եթե զգալի ազդեցության են ենթարկվում 200-ից պակաս թվով անձինք: «Գ» կատեգորիայի ծրագրերը ՀՕՏ ազդեցություններ չեն կրում


Տնտեսական վնասի հաշվարկը կատարված է ըստ ՀՀ կառավարության 2005թ-ի

հունվարի 25-ին ընդունած՝ «Մթնոլորտի վրա տնտեսական գործունեության հետևանքով

առաջացած ազդեցության գնահատման կարգ»-ի:

Մասրիկ 1 արևային կայանի և ՕԳ շահագործման ընթացքում արտանետումներ չեն

առաջանում: Արտանետումներ առաջանում են միայն շինարարության ընթացքում:

Արտանետումների քանակների և դրանց հետևանքով տնտեսական վնասի

հաշվարկները բերված են հավելվածների մասում:

Ըստ այդ հաշվարկների շինարարական աշխատանքների ժամանակ սպասվող

արտանետումների հասցված տնտեսական վնասը գնահատվել է՝ 999364 դրամ:

9. ԱՅԼԸՆՏՐԱՆՔԱՅԻՆ ՏԱՐԲԵՐԱԿՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈւԾՈւԹՅՈւՆ

Ծրագրի այլընտրանքային տարբերակները դիտարկվում են երկու առումով:

9.1. <<Ոչ մի գործողություն>> այլընտրանքային տարբերակ

<<Ոչ մի գործողություն>> այլընտրանքային տարբերակը վերաբերում է այն իրավիճակին,

երբ Մասրիկ 1 և այլ ՖՎ կայանները չեն կառուցվում: Ոչ մի գործողություն

այլընտրանքային տարբերակը կհանգեցնի էլեկտրաէներգիայի առաջարկը գերազանցող

պահանջարկին՝ հետագա տարիներին աճող պահանջարկին զուգահեռ առաջացող

դեֆիցիտի աճով:

Անվտանգ և հուսալի էլեկտրաէներգայի արտադրության բացակայությունը՝ զգալի

սոցիալական և տնտեսական հետևանքներ ունի, քանի որ հետագայում այն.

• կխոչընդոտի ներկայիս և ապագա տնտեսական զարգացումը և ներդրումները՝

էներգառեսուրսների արդյունաբերական պահանջարկը չբավարարելու

պատճառով,

• կսահմանափակի սոցիալ-տնտեսական զարգացումը՝ էլեկտրաէներգիայի

անբավարար մատակարարման կամ ներքին օգտագործողների, համայնքների և

այլ հասարակական կառույցների և հանրային ծառայությունների

էներգամատակարարման հուսալիության ցածր մակարդակի և

անբավարարության պատճառով,

• կխոչընդոտի սոցիալական ծառայությունների մատուցումը՝ ներառյալ հանրային

առողջությունը և աղքատության վերացումը:

Արդյունքում, <<Ոչ մի գործողություն>> տարբերակը՝ չի համարվում կենսունակ կամ

ընդունելի այլընտրանքային տարբերակ առաջարկվող ծրագրին:

9.2. ՖՎ կայանների առաջարկվող ծրագիր

Նախատեսվում է, որ պլանավորվող ծրագիրը կհասնի հետևյալ նպատակներին.

• ապահովել էներգամատակարարման ապագա պահանջարկը,


• պահպանել և բարելավել էլեկտրաէներգիայի արտադրության հուսալիությունը,

• ներդնել նոր էկոլոգիապես մաքուր տեխնոլոգիաներ:

9.2.1. Տեխնոլոգիայի գնահատում

ՖՎ տեխնոլոգիան հիմնված է որոշ նյութերի մոլեկուլյար կառուցվածքի վրա արևի լույսի

(ֆոտոններ) ազդեցության վրա: Այդ նյութերը պետք է լինեն կիսահաղորդիչներ, ինչպես

օրինակ՝ Սիլիկոնը, Կադմիումի տելուրիդը (CdTe), Պղնձի ինդիում դիսելենիդը (CISG),

Գալիումի արսենիդը (GaaS) և այլ օրգանական նյութերը:

Այդ նյութերը, արևի լույսի ազդեցության տակ, ունեն հատկություն առաջացնելու

էլեկտրոնների շարժ՝ այնուհետև կլանել ֆոտոնների էներգիան:

Ֆոտովոլտաիկ (ՖՎ) կայանների տեխնոլոգիաները և նախագծերը բազմաթիվ են: Հաշվի

առնելով աշխարհում տարածված ՖՎ համակարգերի բազմաթիվ տեսակների

տնտեսական բնութագրերը՝ այս փաստաթուղթը անդրադարձել է միայն այն

լուծումներին, որոնք տնտեսապես կենսունակ են: Այս բաժինը կենտրոնանում է

համակարգի հետևյալ առաջնային բաղադրիչների վրա.

i. Մոդուլային տեխնոլոգիա.

• Բյուրեղային (պոլիբյուրեղային կամ մոնոբյուրեղային)

• Բարակաթաղանթ

ii. Մոնտաժային կառուցվածք.

• Ֆիքսված կառուցվածք

• Միաառանցք հետագծում

• Երկառանցք հետագծում

Ֆոտովոլտաիկ մոդուլային տեխնոլոգիաներ

Գոյություն ունեն ֆոտովոլտաիկ պանելների տարբեր մոդելներ՝ սիլիկոնից, բարակ

թաղանթից կամ այլ տեխնոլոգիաներով պատրաստված տարբեր տեսակի խցերով:

Պանելների արժեքը, սովորաբար, իրենից ներկայացնում է ՖՎ տեղակայման արժեքի

40%-ից ավելին, հետևաբար՝ պանելի ընտրությունը ուղղակիորեն կանդրադառնա

կայանի էլեկտրաէներգիայի արտադրության և ծրագրի շահութաբերության վրա:

Վերջերս, նկատվում է պանելների գների արժեքի նվազման միտում:

C-Si և բարակ թաղանթի տեխնոլոգիական արդյունավետության միջև տարբերությունը

զգալի է, սակայն՝ նվազման հստակ միտումով վերջին տարիների ընթացքում:

Բյուրեղային տեխնոլոգիաներ

Իրացված Արևային ՖՎ խցերի մոտ 75%-ը պատրաստված է բյուրեղային սիլիկոնից՝

ելնելով սիլիկոնի արտադրության տեխնոլոգիայի ստանդարտացման փաստից:

Բյուրեղային տեխնոլոգիաների բարձր արդյունավետությունը և համաշխարհային

արտադրության ծավալները՝ ապահովվում են հետևյալի շնորհիվ.


• Բյուրեղային սիլիկոնե խցերը շահել են կիսահաղորդչային արդյունաբերության

կողմից էլեկտրոնային տեխնիկաների համար իրականացված ինտենսիվ

հետազոտական և զարգացման աշխատանքների փաստից:

• Բյուրեղային սիլիկոնը՝ առավել ինտենսիվ ուսումնասիրված կիսահաղորդիչն է,

հետազոտված և ներդրված:

• Ամորֆ սիլիկոնի և պոլիբյուրեղային բարակաթաղանթ նյութերի ֆիզիկական

հատկությունները՝ առավել բարդ և քիչ ուսումնասիրված են:

• Կիսահաղորդիչ թիթեղի սուբստրատների բյուրեղային նստվածքի որակը կարող է

այնքան կատարյալ չլինել, ինչպես բյուրեղային սիլիկոնե թիթեղինը:

• Պոլիբյուրեղային նյութում տարասեռությունը կարող է առաջացնել

արդյունավետության կորուստ՝ իդեալական բյուրեղային կառուցվածքի առումով:

Գոյություն ունի բյուրեղային տեխնոլոգիայի խցերի երկու տարբեր տեսակ.

• Մոնոբյուրեղային սիլիկոնե խցեր. բաղկացած են միասիլիկոն բյուրեղի շերտերից:

Դրանց արդյունավետությունը ավելի բարձր է, քան պոլիբյուրեղային խցերինը,

սակայն դրանք սիլիկոնե հիմքով կոմերցիոն տեխնոլոգիաներից առավել թանկն

են:

• Պոլիբյուրեղային սիլիկոնե խցեր. բաղկացած են մի քանի փոքր սիլիկոնե

բյուրեղներից, և ավելի էժան են, քան մոնոբյուրեղային խցերը, սակայն դրանց

արդյունավետությունը ևս ավելի ցածր է:

Դրանց միջև հիմնական տարբերությունը՝ թիթեղների արտադրության համար

նախատեսված օրիգինալ սիլիկոնե աղյուսներն են: Մոնոբյուրեղային խցերի դեպքում,

նախնական նյութը՝ միայն մեկ բյուրեղային կառուցվածքով աղյուսն է: Դրանից ելնելով,

ամբողջական աղյուսի (հետևաբար նաև թիթեղների ու խցերի) բոլոր ատոմներն ու

մոլեկուլները ունեն միևնույն ուղղությունը և կատարյալ բյուրեղային կառուցվածք:

Ներկայումս, պոլիբյուրեղային մոդուլները լայնորեն կիրառվում են կոմերցիոն ՖՎ

կայաններում, քանի որ գների իջեցումը միանշանակ փոխհատուցում է

մոնոբյուրեղայիններին համեմատ գոյություն ունեցող արդյունավետության

տարբերությունը:

Բարակաթաղանթ տեխնոլոգիաներ

Բարակաթաղանթ արևային մոդուլների արտադրությունը ներառում է լուսազգայուն

նյութերի չափազանց բարակ շերտերի տեղադրումը ապակու, մետաղի կամ պլաստիկի

վրա: Արտադրության այս մեթոդն ապահովում է հումքի մեծ խնայողություն,

տեղակայման բազմակողմանիություն և արտադրական ծախսերի կրճատում:

<<Բարակաթաղանթ>> անվանումը տրվել է 5-6 միկրոնի վրա տեղակայված ակտիվ

նյութի շերտի հաստության հետ կապված: Առավել կարևոր նյութերըն են՝ Ամորֆ

սիլիկոնը (a-Si), Պոլիբյուրեղային սիլիկոնը Կադմիումի տելուրիդի բարակ


թաղանթներում (CdTe), Պղնձի ինդիում սելենիդը (CuInSe2 կամ CIS) և Գալիումի

արսենիդը (GaAs):

Ընդհանուր առմամբ, կարելի է եզրակացնել, որ բոլոր բարակաթաղանթ ֆոտովոլտաիկ

նյութերին բնորոշ են հետևյալ առավելությունները և թերությունները.

Առավելություններ.

• Նյութի ավելի քիչ պահանջի շնորհիվ՝ ծախսերի կրճատում:

• Ավելի ցածր արժեք ապահովող շարունակական արտադրական գործընթաց:

• Շերտերի արտադրության և տեղակայման մեթոդների բազմազանություն:

Գոյություն ունեն լաբորատոր մասշտաբի տարբեր մեթոդներ, սակայն դրանք

ավելի դժվար է փոխանցել արդյունաբերական մասշտաբների, հատկապես հաշվի

առնելով այն փաստը, որ թերթերի համար անհրաժեշտ է հսկայական տարածք:

• Տեսական արդյունավետությունը բարձր է (և´ կլանման գործակիցների, և´

էներգետիկ առումով):

• Բացի կարգավորվող արժեքներ (փոփոխվող նյութի կազմ, նյութի կառուցվածքում

բաղադրիչների ավելացում)՝ կախված այն սարքից, որ ցանկանում եք

պատրաստել:

• Սուբստրատների բազմազանություն (կոշտ, ճկուն, պլաստիկ, մետաղներ):

• Ջերմաստիճանային ավելի լավ գործակիցներ:

Թերություններ.

• Ստացված փոխարկման արդյունավետությունները ավելի ցածր են:

• Կիրառումն արդյունաբերությունն ավելի քիչ է, գոնե որոշ նյութերի առումով,

հատկապես հաշվի առնելով այն փաստը, որ գոյություն ունեն նորարարական

արտադրական գործընթացներ, որոնք դեռևս պատրաստ չեն այս տեսակի

տեխնոլոգիաներ հիմնելու համար:

9.2.2. Մոնտաժային համակարգեր

Ֆիքսված կառուցվածքի մոնտաժում

Ֆիքսված կառուցվածքի մոնտաժումը հիմնված է ֆիքսված ուղղությամբ և թեքությամբ

պանելների վրա: Արդյունավետությունը կախված է բացառապես տեղակայման վայրում

արևային պանելների և տեղային արևային ռեսուրսի օպտիմալ ուղղությունից՝ ընտրված

տեղանքի համար արևային ռեսուրսի ճշգրիտ ճարտարագիտական և այլ տեսակի

մանրակրկիտ վերլուծությունների հիման վրա:

Այս տեսակի կայանները կարող են տեղակայվել հողի վրա և հարմար են նաև բոլոր

տեսակի տանիքների, ներառյալ արդյունաբերական տանիքների, տների և քաղաքային

շինությունների տանիքների համար: Այս դեպքում, կայանի հզորությունը կախված է


առկա տարածքից և շենքի թույլատրելի ծանրաբեռնվածությունից: Հիմնական օգուտն այն

է, որ դրանք առավել տնտեսող են քան հետագծման համակարգերը, դրանց

շահագործման և սպասարկման ծախսերը զգալիորեն ավելի ցածր են, և չկա հետագծման

համակարգի կողմից էլեկտրաէներգիայի լրացուցիչ սպառում: Տանիքի վրա մոնտաժված

տարբերակը կարող է ամբողջովին ինտեգրվել շենքերի կամ տների տանիքներում:

Պանելները տանիքներին տեղադրելու դեպքում, չկա վերգետնյա բաց տարածություն

փնտրելու անհրաժեշտություն, հետևաբար, կարող է դյուրինացվել վարչական

թույլտվության ստացման գործընթացը՝ կախված ծրագրի տեղավայրից:

Մոնտաժում արևային հետագծման համակարգով

Այս տեսակի մոնտաժման նպատակն է մոդելների դիրքն ուղել դեպի արևը՝ արևի

ճառագայթման ազդեցությունը մեծացնելու և, արդյունքում, կայանի աշխատանքը

բարելավելու նպատակով: Գոյություն ունի արևային հետագծման սարքավորման մի

քանի տնտեսական մոդել, որոնք կիրառում են պանելների վրա արևային ճառագայթման

ազդեցության բարձրացման տարբեր մեթոդներ:

• Երկառանցք հետագծում. հետագծման համակարգը պտտվում է ազիմուտի և

զենիթային ուղղություններով: Ֆիքսված համակարգերի հետ համեմատ՝ արևային

ճառագայթման կլանումը 40-50% ավելի է:

• Միաառանցք հետագծում. այս հետագծման սարքի կոնֆիգուրացիան հյուսիս-

հարավ հորիզոնական առանցքներում՝ առավել զարգացած տնտեսական կառույցն

է: Այդ դեպքում, պանելը պտտվում է հյուսիս-հարավ ուղղությամբ՝ հորիզոնական

առանցքի շուրջ: Պտույտը կարգավորվում է, այնպես, որ պանելի մակերեսի

անկյունը հետևում է արևի ուղուն՝ ողջ օրվա ընթացքում: Արևային ճառագայթման

կլանման բարելավումը կարող է լինել մոտ 20-40%, կախված տեղից:

Հետ քաշվելը կարող է փոփոխել իդեալական ուղու անկյունները, այնպես որ հնարավոր

կլինի մշտապես խուսափել որոշ պանելների ստվերից մյուս պանելների նկատմամբ՝

այդպիսով վերացնելով ֆոտովոլտաիկ գեներատորների ստվերման պատճառով

առաջացած կորուստները:

9.2.3. Նախահաշիվ

Նախահաշիվը կազմվել է յուրաքանչյուր վերլուծված սցենարի Կապիտալ ծախսերը և

Գործառնական ծախսերը ցույց տալու համար՝ նմանատիպ Ֆոտովոլտաիկ կայանների

ոլորտում ARIES-ի համաշխարհային փորձի և ներքին տվյալների բազաների հիման վրա:

Ծրագրի հաջորդ փուլերում, կկազմվի ընտրված ՖՎ կայանների մանրամասն

նախահաշիվ:


9.2.4. Եզրակացություններ

Լավագույն տարբերակը որոշելու համար՝ դիտարկվել են տարբեր տեխնոլոգիաներ,

ինչպես նաև Անփոփոխ հոսանքի և Փոփոխական հոսանքի (DC/AC)

հարաբերակցությունը: Վերլուծվել են նախագծերի հետևյալ տարբերակները.

• Ֆիքսված կառույց + պոլիբյուրեղային մոդուլ (DC/AC հարաբերակցություն)

• Միաառանցք հետագծող համակարգ + պոլիբյուրեղային մոդուլ (DC/AC

հարաբերակցություն)

Այս նախնական գնահատման արդյունքում, կարելի է հանգել հետևյալ

եզրակացություններին.

• Բոլոր տեղանքների համար իրականացված սակագնային գնահատումները ցույց

են տվել, որ օպտիմալ տեխնիկա-տնտեսական լուծումը՝ միաառանցք

հետագծմամբ և պոլիբյուրեղային մոդուլներով կոնֆիգուրացիան է, չնայած

հայտնաբերված ոչ շատ էական տարբերություններին:

• Ֆիքսված կառույցի կոնֆիգուրացիան ցույց է տալիս միաառանցք հետագծման

սարքի հետ համեմատ՝ 2-4% ավելի թանկ սակագին:

• DC/AC հարաբերակցության միջև տարբերությունները, յուրաքանչյուր դեպքում,

կախված են յուրաքանչյուր տարածքում արևային ճառագայթման բաշխման

տատանումներից:

• Պետք է հաշվի առնվի մասշտաբի ազդեցությունը: Հետևաբար, ամենացածր

սակագինը ապահովելու նպատակով, յուրաքանչյուր ընտրված տեղանքի համար

վերջնական կոնֆիգուրացիան հետազոտելուց հետո, պետք է դիտարկվի առկա

տարածքին համապատասխանող ամենամեծ կայանը:

• Ներկայացված Տիպիկ օդերևութաբանական տարիները (TMY)՝ ռեսուրսների

նախնական գնահատման արդյունք են հանդիսանում: Վերջնական տվյալները

կստացվեն մեկ տարվա վերգետնյա չափումների արշավից հետո: Այդ վերջնական

Տիպիկ օդերևութաբանական տարին կարող է զգալի ազդեցություն ունենալ

արտադրության թվերի և, հետևաբար, նաև հաշվարկված սակագների վրա:

Այս արդյունքները նախնական են և պարզապես թույլ են տալիս գաղափար կազմել

յուրաքանչյուր տեղանքում կիրառման համար առաջարկվող տեխնոլոգիաների

վերաբերյալ, այն դեպքում, երբ սահմանային պայմանները նույնն են (բացառությամբ

ռեսուրսային պայմանների): Կարևոր է հաշվի առնել այն փաստը, որ կայանի վերջնական

կոնֆիգուրացիան կախված է լինելու որոշ գործոններից, ինչպես օրինակ.

• Կայանից դեպի ենթակայան ընկած հեռավորությունը

• Հողի առկայությունը և չափը

• Տեղագրությունը


• Այլ ռազմավարական հիմնահարցերը

Այս բոլոր գործոնները հաշվի են առնվում կայանի վերջնական կազմակերպման համար:

10. ՏԵՂԵԿԱՏՎՈւԹՅԱՆ ԲԱՑԱՀԱՅՏՈւՄ, ԽՈՐՀՐԴԱՏՎԱԿԱՆ

ՀԱՆԴԻՊՈւՄՆԵՐ ԵՎ ՄԱՍՆԱԿՑՈւԹՅՈւՆ

10.1. Նախապատմություն

Համաձայն ՀԲ սոցիալական երաշխիքների քաղաքականությունների, հիմնական

շահագրգիռ կողմերի հետ պետք է անցկացվեն լիարժեք քննարկումներ և նրանց պետք է

հնարավորություն ընձեռվի մասնակցելու ծրագրերի և բնապահպանական

հիմնահարցերի պլանավորմանը և իրականացմանը: Նույն սկզբունքներից ելնելով,

նախագծի ազդակիր անձինք (ԾԱԱ) պետք է պատշաճ և ժամանակին տեղեկացվեն

պլանավորման գործընթացի արդյունքների, ինչպես նաև Ծրագրի իրականացման

ժամանակացույցի և ընթացակարգերի մասին: Մշակողի կողմից բնապահպանական և

սոցիալական գործընթացների բոլոր փուլերում պետք է իրականացվեն հանրային

իրազեկման և խորհրդատվական գործընթացներ:

Շինարարության կապալառուն պահանջվող տեղեկատվությունը տրամադրում է բոլոր

ազդակիր տեղական ինքնակառավարման մարմինների (ՏԻՄ) գրասենյակներին՝ ոչ-

տեխնիկական հաշվետվության տեսքով, և տեղադրում է այն իր կամ ԲՆ կայքէջում:

Ամբողջական ՇՄՍԱԳ-ն նույնպես կտեղադրվի նշված կայքէջում: Տեղեկատվությունն այն

մասին, թե որտեղ կարելի է ծանոթանալ նյութերին, ինչպես նաև այն հասցեները և

հեռախոսահամարները, որոնց միջոցով կարելի է հարցեր ուղղել՝ հրապարակվում են

զանգվածային լրատվամիջոցներում:

Այս Գլխում նկարագրված են հանրային քննարկումների անցկացման գործընթացի

մեխանիզմները, որոնք կկիրառվեն (1) ծրագրի հիմնական շահագրգիռ կողմերի հետ

միասին ՕԳ ուղեգծի ընտրության ընթացքում, և (2) ԾԱԱ հետ քննարկումների

անցկացում, վերջնական հաշվետվության ներկայացում:

10.2. Հանրային քննարկումներ հիմնական շահագրգիռ կողմերի հետ

Հանրային քննարկումների անցկացման նպատակն է՝ հիմնական շահագրգիռ կողմերին

տեխնիկատնտեսական ուսումնասիրության ընթացքում հայտնաբերված

այլընտրանքային տարբերակների ներկայացումը, առաջարկությունների քննարկումը,

ինչպես նաև ֆինանսավորման համար ծրագրի ընտրության հարցում աջակցումը:

Քննարկումները կազմակերպվել են ծրագրի փորձաքննության նախնական փուլու /երկու

հանրային քննարկում/ և մեկ քննարկում ՇՄՍԱԳ հաշվետվության հիման վրա: Ներկա

քննարկումները կազմակերպվել են ազդակին համայնքների ՏԻՄ-երի և ՁԿ կողմից:

Բնապահպանական և սոցիալական ազդեցությունների ուսումնասիրությունների

պահանջն է, որպեսզի ազդեցության գնահատման ընթացքում հաշվի առվեն ազդակիր

համայնքների ղեկավարների հետ հանդիպումների արդյունքները և շահագրգիռ կողմերի

արձագանքները:


Վերջնական քննարկումները վետվությունը կներկայավի այն համայնքներում, որտեղ

գտնվում են ընտրված վայրերը, և ՇՄՍԱԳ հաշվետվության նախագծի ներկայացումից

հետո կանցկացվեն իրազեկման հանդիպումներ շահագրգիռ կողմերի հետ,

պլանավորված աշխատանքների ազդակիր անձանց արձագանքները ստանալու և

մտահոգությունները լսելու նպատակով: Վերջնական հաշվետվության տպագիր օրինակը

կտրամադրվի ազդակիր ՏԻՄ-երին, ինչպես նաև կտեղադրվի ԲՆ պաշտոնական

կայքէջում: Ծրագրի ավելի ուշ փուլերում, կիրականացվի տեղեկատվության սփռում և

ԾՏԱ-ների հետ լայնամասշտաբ քննարկումներ՝ համաձայն ՀԲ և ՄՖԿ սոցիալական

երաշխիքների քաղաքականությունների:

11. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՊԼԱՆ

ԲՍԿՊ-ն սահմանում է կարևորագույն կապը այս Հաշվետվությունում նշված

բնապահպանական կառավարման պլանի և մոնիթորինգի ծրագրի՝ նախագծման,

շինարարության և շահագործման փուլերում, միջոցառումների պատշաճ իրականացման

միջև: Այն ամփոփում է ակնկալվող բնապահպանական և սոցիալական

ազդեցությունները և տրամադրում է մանրամասնություններ միջոցառումների, այդ

ազդեցությունների մեղմման պատասխանատվության և մեղմման ծախսերի վերաբերյալ,

ինչպես նաև այն մեթոդների վերաբերյալ, որոնց միջոցով մոնիթորինգի կենթարկվի և

կվերահսկվի միջոցառումների իրականացումը և արդյունավետությունը:

Բնապահպանական և սոցիալական կառավար,ամ պլանը (ԲՍԿՊ) կհանդիսանա

Մասրիկ-1 ՖՎ կայանի և ՕԳ-ների շինարարության մրցութային փաստաթղթերի, ինչպես

նաև շինարարական աշխատանքների պայմանագր(եր)ի անբաժանելի մասը:

Ամփոփելով, կարելի է եզրակացնել, որ առաջարկվող Մասրիկ-1 ՖՎ կայանը և ՕԳ-րը

կարող են կառուցվել և շահագործվել առանց էկոլոգիական և սոցիալական միջավայրի

վրա զգալի բացասական ազդեցության, եթե իրականացվեն ԲՍԿՊ-ում առաջարկվող

բոլոր մեղմող միջոցառումները:

11.1. Կազմակերպական պահանջներ

Սույն բաժինը ներկայացնում է բնապահպանական կառավարման գործունեության

քննարկումները, որոնք կիրագործվեն, որպես ընդհանուր ծրագրի իրականացման մաս:

Այս գործունեություններն իրագործող համապատասխան կազմակերպությունների դերը

և պարտականությունները սահմաված են, իսկ անհրաժեշտ կարողությունների

զարգացումը և վերապատրաստումները, որոնք կպահանջվեն այդ


կազմակերպություններից` իրենց դերն ու պարտականությունները ստանձնելու համար,

կներկայացվեն հետո:

Իրականացնող գործակալություն

Ծրագրի իրականացնող գործակալությունը ՀՎԷԷ հիմնադրամն է:

ԻԳ-ն պատասխանատու է լինելու ծրագրի իրականացման մոնիթորինգի և ՀԲ-ին


հետևյալով`

Ձեռնարկող կազմակերպություն

“ԷՖԱՐՎԻ Մասրիկ” ՓԲԸ հանդիսանում է նախագծի կազմակերպման պատասխանատու:

Մասնավորապես ՇՄՍԱԳ շրջանակներում, ՁԿ-ն պատասխանատու է լինելու ամբողջ

նախագծի իրականացման մոնիթորինգի և ֆինանսավորող կառույցներին


հետևյալով՝

v.Հետևել, որ Բնապահպանական կառավարման պլանի բոլոր պահանջները` (ներառյալ

բնական միջավայրի պահպանության պլանավորումը և մեղմացնող միջոցառումները),

կապված նախագծի իրականացման հետ, պատշաճորեն ներառվեն ծրագրի մրցութային

փաստաթղթերի մեջ:

vi.Հետևել, որ բոլոր անհրաժեշտ թույլտվությունները և/կամ համաձայնությունները, որոնք

պահանջվում են համապատասխան կառավարական մարմինների կողմից, կայանը

կառուցողը ստանա նախքան նախագծի շրջանակներում որևէ շինարարական

աշխատանքների մեկնարկը:

vii.Համոզվել, որ կայանը կառուցողները (կապալառուներ) լիարժեք կերպով պատկերացնում

են իրենց պարտականությունները` շրջակա միջավայրի պահպանության խնդիրների

մեղմացման հարցում` կապված ԲԿՊ իրականացման ընթացքում աշխատակազմի

հավաքագրման և վերապատրաստման հետ:

viii.Կայանը կառուցողի կողմից ԲԿՊ իրականացման մոնիթորինգ, համաձայն մոնիթորինգի

պլանի:


Կայանը կառուցողն անկախ ընկերություն է, ով պատասխանատու կլինի կայանի

նախագծման, և կառուցման համար: Կայանը կառուցողը կարող է ներգրավել

նախագծման և շինարարության ենթակապալառուներ, ինչպես նաև այլ խորհրդատուներ:

Կայանը կառուցողը լինելով նախագծի շրջանակներում նախապատրաստական և

շինարարական բոլոր ոլորտները կառավարող կազմակերպություն, պատասխանատու է

բնապահպանական կառավարման համար, որը ներառում է, բայց չի սահմանափակվում

հետևյալով`

համապատասխան օրենքների, կանոնակարգերի եւ ստանդարտների


պահանջների ապահովում

անհրաժեշտ թույլտվությունների եւ / կամ համաձայնությունների ձեռք բերում

հետևել, որ իրականացվեն մեղմացնող միջոցառումներ` շինարարական փուլի

ազդեցությունները նվազեցնելու համար

հետևել, որ շինարարական փուլի ընթացքում իրականացվի մոնիթորինգ

ապահովել բնապահպանական և սոցիալական կառավարման պլանի

միջոցառումների իրականացումը

հետևել, որ պահպանվեն առողջության և անվտանգության պահանջները:

11.2. Կարողությունների զարգացում և վերապատրաստում

Կարողությունների զարգացում

ԻԳ-ն պետք է համալրված լինի բարձր որակավորում ունեցող եւ փորձառու

մասնագետներով: Ինչ վերաբերում է Հայաստանում նմանը չունեցող արդյունաբերական

մասշտաբի արևային ՖՎ կայանի նախագծի իրականացմանը, ԻԳ-ն պետք է վարձի

բնապահպանական և սոցիալական փորձագետների` բնապահպանական տեսանկյունից

նախագծի պատշաճ իրականացումն ու մոնիթորինգը ապահովելու համար: Այդ

մասնագետներին կարելի է վարձել և որպես անհատ` ելնելով առաջադրանքի

պայմաններից, և որպես խորհրդատվական ընկերություն:

ՁԿ բնապահպանական և սոցիալական մասնագետները նախագծի ամբողջ ընթացքում

պատասխանատու են լինելու բնապահպանական միջոցառումների և մոնիթորինգի

համար: Նրանք պետք է ամեն ամիս ծրագրի ամբողջ տարածքում իրականացնեն

մոնիթորինգային ստուգումներ և կազմեն ամսական հաշվետվություններ, ներառյալ

լուսանկարեր: Բնապահպանական մոնիթորինգը այլ ձեռք բերված տվյալների հետ

միասին պետք է պատշաճորեն արձանագրվեն և ներկայացվեն ֆինանսավորոզ

կառույցների հաշվետության ձևով:

Բնապահպանական և սոցիալական մասնագետները պետք է վերահսկեն

Բնապահպանական և սոցիալական կառավարման պլանի իրականացումը,

բացահայտեն և զեկուցեն ԲՍԿՊ անհամապատասխանությունները կամ խնդիրները,

որոնք կարող են ի հայտ գալ շինարարական աշխատանքների ընթացքում և որոնք

ընդգրկված չեն ԲՍԿՊ մեջ:


Չնայած, որ ԻԳ-ն պատասխանատու է ամբողջ ծրագրի համար, նախագծերի

իրականացման խնդիրները, ներառյալ բնապահպանական հարցերը և

անվտանգությունը, առաջնահերթ մտնում են կայանը կառուցողի

պարտականությունների մեջ:

Ընտրված ԿԿ ընկերությունը պետք է համալրված լինի ինչպես բնապահպանական,

այնպես էլ աշխատանքի պաշտպանության և անվտանգության բարձր որակավորում

ունեցող և փորձառու մասնագետներով, ապահովելով նախագծի իրականացումը`


համաձայն Շահագործման ձեռնարկի (ՇՁ), ինչպես նաև ցուցադրի, որ ԲՍԿՊ դրույթները

լիարժեքորեն ներառված են նախագծի իրականացման, մոնիթորինգի և ՀԲ կողմից

պահանջված հաշվետվությունների մեջ:

Վերապատրաստում

ՁԿ բնապահպանական և սոցիալական մասնագետները պետք է վերապատրաստեն ԿԿ և

ԿՇ համապատասխան աշխատակազմին, որպեսզի շինարարական և շահագործման

փուլերի համար նախատեսված ԲՍԿՊ բոլոր միջոցառումներն իրականացվեն պատշաճ

կերպով:

ՇԿ աշխատակազմի վերապատրաստումը առանձնապես կարևոր է:

Վերապատրաստումը կենտրոնացված կլինի ֆինանսավորող կառույցների

անվտանգության քաղաքականության կիրառման, ինչպես նաև մոնիթորինգի և

մեղմացնող միջոցառումների իրականացման վրա:

Շինարարական և շահագործման փուլերում աշխատող աշխատակազմը

կվերապատրաստվի հետևյալ ուղղություններում`

աշխատանքների նշանակությունը և ընթացակարգերը,

աշխատավայրում անվտանգության և առողջության պահպանում, և

Արտակարգ իրավիճակներում գործողությունների պլանը և ընթացակարգերը

Վերապատրաստումը կընդգրկի`

աշխատանքի ընդունման պայմաններ և հրահանգներ

աշխատատեղի մասնագետի վերապատրաստում (ինչպես պահանջվում է իրենց

աշխատանքի իրականացման համար), և

Մասնագիտական վերապատրաստում


11.3. Բնապահպանական կառավարման պլան

Հնարավոր

ազդեցություն Մեղմացնող միջոցառումներ

Պատասխա-

նատու կողմ

Արժեք Իրականացման

ժամկետ

Անհանգստության

պատճառում և

ֆիզիկական

ազդեցություն

բուսական եւ

կենդանական

աշխարհի վրա

Մասրիկ 1ՖՎ կայանի բուսական և կենդանական աշխարհի վրա

ազդեցության նվազեցման համար արդյունավետ միջոցառումներ

մշակելու համար պետք է իրականացվի տեղանքի

կենսաբազմազանության ուսումնասիրություն

Խորհրդատու 6,000 ԱՄՆ դոլար Նախքան

նախագծման փուլը

Նոր ճանապարհների նախագծման ժամանակ (եթե կան այդպիսիք),

խուսափել առուների և գետերի վրայով անցնող տեղանքներից ՆԿ

Ներառված է

նախագծման գնի մեջ

Նախագծման

փուլի ընթացքում

Ընտրել տարածքի հվազագույն չափերը և կանոնավորել մուտքային

ճանապարհների երթևեկության ժամերը ՇԿ

Ներառված է

շինարարության գնի

մեջ

Շինարարության


Օգտագործել գոյություն ունեցող ճանապարհները, հնարավորինս

վերանորոգել դրանք ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Հենասյուների տեղանքը ընտրել ճանապարհներին հնարավոր

չափով մոտ ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Արգելել բույսերի հավաքումը և որսը, տեղեկացնել աշխատողներին,

որպեսզի չխանգարեն կենդանիների տեղաշարժը ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Կանաչապատել վնասված տարածքները, վերանորոգել մուտքային

ճանապարհները, աշխատողների ճամբարը, տարածքում տնկել

տեղանքին հատուկ բուսատեսակներ

ՇԿ

Ներառված է


մեջ, 3,000 $

տեղական

փորձագետի համար


փուլից հետո

Արևային կայանի շուրջը կազմակերպել պաշտպանող կանաչ գոտի ՇԿ 30,000 ԱՄՆ դոլար Շինարարության

փուլից հետո

Խնամքով վերաբերվել վերականգնված եւ նորատունկ կանաչ ՍԿ Ներառված է Շահագործման


Հնարավոր


Պատասխա-

նատու կողմ


ժամկետ

գոտիներին տեխնիկական

սպասարկման

ծառայությունների

գնի մեջ


Խստորեն արգելել ՕԳ ուղեգծի կանաչ տաչածքների պահպանման

համար հերբիցիդների օգտագործումը ՍԿ

Ներառված է

տեխնիկական


գնի մեջ

Շահագործման


Հենասյուների վրա տեղադրել թռչունների պաշտպանության

սարքեր (diverter) ՍԿ

Ներառված է




գնի մեջ



Էրոզիայի երևույթներ

Նվազեցնել հողի բերրի շերտի հեռացումը բոլոր

շինհրապարակներում և ՕԳ միջանցքում ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Հողի բերրի շերտի ետլիցք , շինարարական աշխատանքների

ավարտից և աշտարակների տեղադրումից հետո ՇԿ

Ներառված է


մեջ

Շինարարական

աշխատանքներից

հետո

Վերացանք/ կանաչապատում/, հենասյուների տեղանքում թփերի

տեսակների ցանք ՇԿ 20,000 ԱՄՆ դոլար



Մոտեցնող ճանապարհների համար հակաէրոզիոն միջոցառումների

իրականացում

Ծածկել հողի մակերեսային շերտը

Կանխել ,ակերևութային ջրերի արտահոսքը

ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Բացառել Մեծ Մասրիկ գետի և մոտակա հողատարածքների

դրենաժային ջրանցքներ շրջակայքում կամ զառիթափ լանջերին ՇԿ

Ներառված է





Հնարավոր


Պատասխա-

նատու կողմ


ժամկետ

հանված գրունտի պահեստավորումը: մեջ

Կանխել ավելցուկային գրունտի տարածքումը

ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Ավելցուկային գրունտը և հողը պետք է հավաքել, պահեստավորել,

ծածկել հողի բերրի շերտով ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Խուսափել ջրահոսքերի մոտակայքում շինարարությունից ՇԿ -



Խոնավ եղանակներին աշխատելու հետևանքով լանդշաֆտին

հասցված վնասի հնարավորինս արագ վերացում այդ տարածքում

շինարարական աշխատանքների ավարտից հետո

ՇԿ

Ներառված է


մեջ



հետո

Խնամքով վերաբերվել վերականգնված եւ նորատունկ կանաչ

գոտիներին ՍԿ

Ներառված է



գնի մեջ



Իրականացնել մշտապես օգտագործվող ճանապարհների դրենաժի

վերահսկման միջոցառումներ, եթե դրանք գտնվում են զառիթափ

կամ էրոզիայի հակված գոտիներում ՍԿ

Ներառված է



գնի մեջ



Նվազեցնել ամենագնացների և շինտեխնիկայի օգտագործումը ՍԿ -



Հողի և ջրի

աղտոտվածության

հետ կապված

գործունեություն

Բոլոր տրանսպորտային միջոցների և սարքավորումների

կանոնավոր տեխնիկական սպասարկում համապատասխան

կենտրոններում, եթե հնարավոր է

ՍԿ

Ներառված է


մեջ



Շինարարական և տրանսպորտային միջոցները պետք է լվացվեն և

սպասարկվեն շինհրապարակից դուրս՝ մասնագիտացված լվացման ՇԿ -




Հնարավոր


Պատասխա-

նատու կողմ


ժամկետ

կետերում և տեխնիկական սպասարկման կայաններում

Պահել բոլոր հեղուկ նյութերը և քսանյութերը (օր.` վառելանյութ,

մեքենայի յուղ և այլն) փակ տարաներում, ծածկի տակ ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Պահեստավորել շինարարական նյութերը, ինչպես օրինակ

ցեմենտը, ավազը և այլն, կոնտեյներում, որպեսզի հնարավոր լինի

խուսափել դրանց տարածքումից

ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Աշխատողներին ուսուցանել համապատասխան սանիտարական

կանոնները ՇԿ, ՍԿ, ԻԳ

Ներառված է

շինարարության և

շահագործման գնի

մեջ

Շինարարության և


փուլերի

ընթացքում

Հենասյուները կամ այլ սարքավորումներ ներկելիս տեղադրել

պլաստիկ կամ այլ պաշտպանիչ միջոցներ: ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Տրասպորտային միջոցների վարորդներին և աշխատողներին

ուսուցանել նյութերի` հատկապես վառելանյութերի և յուղերի

արտահոսքը կանխելու համար

ՇԿ, ԻԳ

Ներառված է


մեջ



Տրասպորտային միջոցների վարորդներին և աշխատողներին

տրամադրել արտահոսած նյութերի մաքրման միջոցներ ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Արագ արձագանքել արտահոսքերի դեպքում և ներկայացնել

պատահարի մասին հաշվետվություն, ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Հեռացնել աղտոտված հողը, եթե տեղի է ունենում արտահոսք և

դասակարգել որպես վտանգավոր թափոն ՇԿ, ՍԿ

Ներառված է



մեջ



փուլերի

ընթացքում


Հնարավոր


Պատասխա-

նատու կողմ


ժամկետ

Հավաքել աղտոտված արտահոսած նյութերը և դասակարգել որպես

վտանգավոր թափոն ՇԿ, ՍԿ

Ներառված է



մեջ



փուլերի

ընթացքում

Վերականգնել բոլոր վնասված մերձափնյա տրածքները, ներառյալ

գետափերը և գետահուները (եթե առկա է), շինարարության

ավարտից անմիջապես հետո

ՇԿ

Ներառված է


մեջ



հետո

Մոդուլներից տեղումների հոսքի հեռացման համար

կազմակերպելդրենաժային համակարգ ՍԿ

Ներառված է



գնի մեջ



Թափոնների

կառավարում

Թափոնների կառավարման պլանի մշակում ԲԱԱ Կառավարման

պլանի շրջանակներում, հաշվի առնելով հետևյալ սկզբունքները` (i)

թափոնների կառավարման հիերարխիա` խուսափել-նվազեցնել-

վերաօգտագործել-վնասազերծել- հեռացնել (ii) թափոնների

առանձնացում, (iii) նվազեցնել շինարարական թափոնները` ճիշտ

տեխնիկական պլանի միջոցով (iv) անձնակազմի

վերապատրաստում

Խորհրդատու,

ՆԿ 3,000 ԱՄՆ դոլար

Նախագծման


Պահել բոլոր վտանգավոր թափոնները (օր.` յուղ, վառելանյութ,

արտահոսքերից աղտոտված հող և այլն) համապատասխան

կազմակերպված պահեստներում

ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Հավաքել բոլոր տեսակի թափոնները, այդ թվում ՝ կենցաղային և

սանիտարական: Համաձայնեցնել համայնքային

իշխանությունների հետ թափոնների հեռացման նպատակով

կոմունալ ծառայություններ մատուցող ընկերությունների

ծառայություններից օգտվելու հարցը

ՇԿ, ՍԿ

Ներառված է



մեջ



փուլերի

ընթացքում

Սովորեցնել աշխատողներին, թե ինչպես վարվել վերամշակվող, ՇԿ, ՍԿ, ԻԳ Ներառված է Շինարարության և


Հնարավոր


Պատասխա-

նատու կողմ


ժամկետ

սանիտարական, պինդ, հեղուկ եւ վտանգավոր թափոնների հետ շինարարության և


մեջ


փուլերի

ընթացքում

Պայմանագիր կնքել միայն թափոնների վերամշակման

հավաստագրված ընկերությունների հետ ՇԿ, ՍԿ

Ներառված է



մեջ



փուլերի

ընթացքում

Լանդշաֆտի և

տեսանելի

պատկերների

փոփոխություններ

Բանվորական ճամբարների ապամոնտաժում եւ տարածքների

լանդշաֆտի վերականգնում ՇԿ

Ներառված է


մեջ



հետո

Աղմուկ

Տրանսպորտային միջոցների կառավարման օպտիմալացում՝

խուսափելու համար բեռնատար փոխադրամիջոցների ավելորդ

երթևեկությունից

ՇԿ, ՍԿ

Ներառված է



մեջ



փուլերի

ընթացքում

Բեռնատար փոխադրամիջոցների երթևեկությունն իրականացնել

միայն ցերեկային ժամերին ՇԿ, ՍԿ

Ներառված է



մեջ



փուլերի

ընթացքում

Նվազեցնել մեքենայի արագությունը (պահպանել նախատեսված

արագությունը) բնակեցված տարածքներում ՇԿ, ՍԿ

Ներառված է



մեջ



փուլերի

ընթացքում

Հնարավոր դեպքերում օգտագործել ցածր ձայնային մեխանիկական

սարքվորումներ ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Շինարարական տեխնիկայի և այլ տրանսպորտային միջոցների ՇԿ Ներառված է Շինարարության


Հնարավոր


Պատասխա-

նատու կողմ


ժամկետ

տեխնիկական սպասարկման ծառայություների կանոնավոր

իրականացում


մեջ


Աշխատողների համար հնարավորության դեպքում աղմուկի

մակարդակը չպետք է գերազանցի 80 դԲ (Ա),. Այդ մակարդակը

գերազանցելու դեպքում պետք է կիրառել պաշտպանական

միջոցներ և պետք է դրված լինեն նախազգուշական նշաններ

ՇԿ, ՍԿ

Նախազգուշացնող

նշաններ: 800 ԱՄՆ

դոլար



փուլերի

ընթացքում

Բնակիչների համար աղմուկի մակարդակը չպետք է

գերազանցի 55 dB (A) ցերեկային ժամերին կամ՝ ֆոնային

մակարդակը ավելի քան 3 dB (A)

ՇԿ, ՍԿ -



փուլերի

ընթացքում

Տեղեկացնել բնակիչներին առնվազն 24 ժամ առաջ, եթե աղմկոտ

գործունեություն է ակնկալվում ՇԿ, ՍԿ -



փուլերի

ընթացքում

Գործունեություններ

կապված օդի որակի

հետ

Տրանսպորտային միջոցների կառավարման օպտիմալացում՝

խուսափելու համար բեռնատար փոխադրամիջոցների ավելորդ

երթևեկությունից

ՇԿ, ՍԿ -



փուլերի

ընթացքում

Պահպանել մեքենաները և շինարարական սարքավորումները

պատշաճ կերպով, համաձայն մատակարարների հրահանգների ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Նյութերի տեղափոխման ժամանակ բեռնատարի թափքը ծածկել

թաղանթով ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Շինարարկան աշխատանքների ժամանակ փոշին նստեցնելու

համար իրականացնել ջրցան ՇԿ

Ներառված է


մեջ




Հնարավոր


Պատասխա-

նատու կողմ


ժամկետ

Փոշին նվազեցնելու նապատակով բոլոր նյութերը պետք է հավաքել

և պահպանել համապատասխան ձևով (օր.՝ ծածկել ցեմենտը

բրեզենտով)

ՇԿ - Շինարարության


Խուսափել շինարարական մեքենաների եւ տրանսպորտային

միջոցների ավելորդ աշխատանքից ՇԿ -



Արգելել շինհրապարակում թափոնների բացօդյա այրումը ՇԿ, ՍԿ -



փուլերի

ընթացքում

Կարգաբերել մեքենաները և շարժիչները պատշաճ կերպով,

համաձայն մատակարարների հրահանգների ՇԿ, ՍԿ -



փուլերի

ընթացքում

Խուսափել մեքենաների ավելորդ աշխատանքից ՇԿ, ՍԿ -



փուլերի

ընթացքում

Վերապատրաստել տեխնիկական միջոցները սպասարկող

աշխատողներին ՇԿ, ՍԿ, ԻԳ

Ներառված է



մեջ



փուլերի

ընթացքում

Պատմական և

մշակութային վայրերի

հնարավոր ռիսկերը

Պատահական գտածոյի գործընթացների իրականացում և

աշխատողների վերապատրաստում ՇԿ -



Պատահական գտածոյի մասին անմիջապս տեղեկացնել ՀՀ

Մշակույթի նախարարություն , Պատմության և Մշակույթի

հուշարձանների պահպանության գործակալությանը



ՀՀ Պատմության և Մշակույթի հուշարձանների պահպանության ՇԿ - Շինարարության


Հնարավոր


Պատասխա-

նատու կողմ


ժամկետ

գործակալության ներկայացուցիչների հետ համաձայնեցնել

աշտարակների և նոր մուտքայն ճանապարհների գտնվելու վայրը,

նախքան շինարարական փուլը


Հանրության և

աշխատողների

առողջության ռիսկերը

Շինարարության փուլի համար ԲԱԱ քաղաքականության մշակում,

նախքան շինարարական աշխատանքների մեկնարկը ՇԿ

Ներառված է


մեջ

Նախքան

շինարարական

աշխատանքները

Շինարարության փուլի համար ԲԱԱ կառավարման պլանի մշակում

(պետք է ներառի թափոնների կառավարման պլան), նախքան

շինարարական աշխատանքների մեկնարկը

ՇԿ

Ներառված է


մեջ

Նախքան



ԲԱԱ կառավարման համակարգի ներդրում ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Համոզվել, որ բոլոր աշխատողներն ունեն առողջության

ապահովագրություն ՇԿ -

Նախքան շին.


Ապահովել սանիտարական պայմաններ՝ համապատասխան

քանակության սանիտարական հարմարություններ՝ տղամարդկանց

և կանանց համար առանձին

ՇԿ

Ներառված է


մեջ

Նախքան



Աշխատողներին տրամադրել անձնական պաշտպանական

միջոցներ ՇԿ

Ներառված է


մեջ

Նախքան



Աշտարակների, ենթակայնների վրա տեղադրել նախազգուշական

նշաններ «Վտանգ հոսանքահարումից» ՇԿ 800 ԱՄՆ դոլար

Նախքան



Աշխատողների կացարամմերի տրամադրումը մոտակա գյուղերում:

Շինարարական ճամբարների/տնակների անհրաժեշտության

դեպքում , դրանց տեղադրումը պետք է հանաձայնեցվի

համապատասխան մարմինների հետ

ՇԿ

Ներառված է


գնի մեջ

Նախքան




Հնարավոր


Պատասխա-

նատու կողմ


ժամկետ

Աշխատողների վերապատրաստում բարձրության վրա

աշխատելու, էլեկտրական եւ փոխադրական միջոցների

անվտանգության, վտանգավոր նյութերի հետ աշխատելու, ԱՊՍ

օգտագործման, վտանգավոր նյութերից խուսափելու

միջոցառումների, ինչպես նաև առաջին օգնություն ցուցաբերելուեւ

փրկարարական տեխնիկայից օգտվելու և վթարային հակազդման

վերաբերյալ և այլն

ՇԿ, ԻԳ

Ներառված է


գնի մեջ





առողջության ռիսկերը

Յուրաքանչյուր աշխատանքային խումբ պետք է ունենա առնվազն

մեկ մարդ (գերադասելի է երկու հոգի ), ով կկարողանա առաջին

բուժօգնություն ցուցաբերել

ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Նախագծի բոլոր տեղամասերը և բոլոր տրանսպորտային միջոցները

ապահովել դեղարկղերով և կրակմարիչներով ՇԿ

Ներառված է


մեջ

Նախքան



Եթե աշխատողները գտնվում են աշխատանքային տարածքից հեռու

նրանք պետք է ապահովված լինեն բջջային հեռախոսներով կամ

ռադիոկապով

ՇԿ 2,000 ԱՄՆ դոլար Շինարարության


Արգելել ոգելից խմիչքների օգտագործումը շինհրապարակում և

աշխատանքային ճամբարում ՇԿ -



Շարժական կլինիկաների կառուցում շինհրապարակի

աշխատողների վնասվածքների և հիվանդությունների բուժման

համար

ՇԿ

Ներառված է


մեջ

Նախքան



Ապահովել պատահարների դեպքում վնասված աշխատողների

տեղափոխումը հիվանդանոց ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Որոշել տեղանքի վթարա-փրկարարական ծառայությունների,

հիվանդանոցի և կլինիկայի տեղը և ներկայացնել նախագծի

գործողությունների նախնական ծանուցագիր




Հնարավոր


Պատասխա-

նատու կողմ


ժամկետ

Բժշկական զննման, առողջության և անվտանգության

մոնիթորինգի ծրագրերի իրականացում ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Արձանագրել աշխատանքային ռեժիմի խախտումները, ինչպես նաև

բոլոր վթարները և պատահարները ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Նախքան շինարարական աշխատանքների մեկնարկը, տեղեկացնել

հանրությանը նախատեսվող շինարարական գործունեության

մասին

ՇԿ 200 ԱՄՆ դոլար Շինարարության


Նախքան շինարարական փուլի մեկնարկը, հանրությանը

տեղեկացնել վտանգի առկայության մասին, անվտանգության

միջոցառումների եւ հարակից գյուղերում շրջակա միջավայրի վրա

հնարավոր ազդեցության մասին

ՇԿ 2,000 ԱՄՆ դոլար Շինարարության


Նախքան ծանր տեխնիկայի տեղափոխումը հանրային

ճանապարհով, իրազեկել այդ մասին հանրությանը ՇԿ -



Իրականացնել համապատասխան անվտանգության միջոցառումներ

պատահարներից և վնասվածքներից խուսափելու համար (օրինակ

պահպանել արագությունը հասարակական ճանապարհներին)



Օգտագործել նախազգուշական նշաններ հիմնական

ճանապարհների տեսանելի տեղերում, եւ շրջակա գյուղերին կամ

բնակավայրերին մոտ գտնվող աշխատատեղերի մոտ

ՇԿ 800 ԱՄՆ դոլար



փուլերի

ընթացքում



առողջության

անվտանգության

ռիսկերը

Տեղադրել համապատասխան ցուցանակներ աշխատատեղերի և

վտանգավոր սարքավորումների մասին իրազեկելու համար՝

նախքան հաապատասխան շինարարության մեկնարկը




հետո

Տեղադրել նախազգուշական նշաններ բոլոր աշտարակներում և

բարձրացնել հանրության իրազեկությունը էլեկտրաէներգիայի և ՇԿ, ՍԿ 800 ԱՄՆ դոլար




Հնարավոր


Պատասխա-

նատու կողմ


ժամկետ

էլեկտրահարման վտանգի վերաբերյալ հետո

Ընդունել աշխատողների վարքականոն, և կանխել աշխատողների և

հանրության միջև կոնֆլիկտնրեը ՍԿ

Ներառված է


մեջ



Օդային գծերից 50 մ հեռավորությունից ավելի մոտ բնակավայրերի

առկայությունը թույլատրելի չէ ՍԿ -



Սոցիալական


Հայտարարել աշխատանքների մեկնարկի և տևողության մասին

հանրությանը մեդիայի և նշանների միջոցով՝ շինարարության փուլի

մեկնարկից առաջ


Նախքան



Սահմանափակել մուտքային ճանապարհների կառուցումը՝

նվազեցնելու համար գյուղատնտեական նշանակության հողերին

հասցվող վնասը

ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Կառուցել նոր ճանապարհները գոյություն ունեցող

ճանապարհներին մոտ՝ ոչ արտադրական տեղամասերում,

նվազեցնելու համար գյուղատնտեական գործունեության հետ

առնչությունը և հեշտացնել տեղանքի մաքրումը և վերականգնումը

ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Պահպանել հասարակական ճանապարհներին արագության

սահմանաչափը ՇԿ, ՍԿ -



փուլերի

ընթացքում

Նվազեցնել հողածածկին հասցրած վնասը ՇԿ - Շինարարության


Բացառել հենասյուների տեղադրումը պտղատու այգիների, խաղողի

այգիների և բանջարանոցների տարածքներում ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Բողոքների արձագանքման մեխանիզմի մշակում և իրականացում ՇԿ, ՍԿ,

խորհրդատու

Ներառված է





Հնարավոր


Պատասխա-

նատու կողմ


ժամկետ

մեջ

Անկողմնակալ անձի առկայություն, ում շինարարության փուլի

ընթացքում կարելի է ներկայացնել բողոքները ՇԿ, ԻԳ

Պետք է ներառվի


մեջ



Սոցիալական


Մշակել և իրականացնել աշխատողների ընդունման և

աշխատավարձերի վճարման քաղաքականություն (հստակ նշելով,

որ ընկերությունը աշխատանքի ընդունելիս չի թույլատրելու որևէ

խտրականություն հիմնված՝սեռի, տարիքի, կրոնի, ազգության կամ

ծագման վրա )

ՇԿ, ՍԿ,


Ներառված է


մեջ



Շինարարական աշխատանքների համար աշխատողներ ընդունելիս

առաջնահերթությունը պետք է տրվի տեղի բնակչությանը ՇԿ -



Հողատերերի համար պետք է հասանելի լինի իրավախորհրդատուի

օգնությունը

ՇԿ, ՍԿ,


Ներառված է


մեջ



Սոցիալական խորհրդատուն կաշխատի ազդակիր համայնքների

հետ, նախագծի իրականացման վայրում ՇԿ

Ներառված է


մեջ



Անկախ մոնիտորինգի խորհրդատուն վերահսկելու է

տարաբնակեցման հետ կապված բոլոր գործունեությունները

ԻԿ,

խորհրդատու, ԻԳ

Ներառված է


մեջ



Մշակել վերաբնակեցման գործողությունների ծրագիր (ՎԳԾ)

հիմնված վերաբնակեցման քաղաքականության շրջանակի (ՎՔՇ)

դրույթների վրա

ԻԿ, խորհրդատու

Ներառված է


մեջ



Մշակել և իրականացնել ՎԳԾ իրականացման

համապատասխանության հաշվետվություն ԻԿ, խորհրդատու

Ներառված է


մեջ



Գենդերային Բարելավել շինարարական աշխատանքներին կանանց ՇԿ - Շինարարության


Հնարավոր


Պատասխա-

նատու կողմ


ժամկետ

խնդիրներ հավաքագրելու գործընթացը՝ հարցազրույց անցկացնելով նրանց

հետ


Ապահովել տարածքային իշխանությունների ներգրավվածությունը

գենդերային խնդիրների հարցում (օրինակ՝ ՏԻՄ գրասենյակի

սոցիալական փորձագետը կստուգի կանանց կողմից ներկայացված

բողոքների ընդունումը)

ՇԿ, խորհրդատու - Շինարարության


Ապահովել աշխատանքային վայրում/ աշխատողների ճամբարում

սեռական ոտնձգությունների բացարձակ

անհանդուրժողականություն




11.4. Մշտադիտարկման միջոցառումները

Որ

պարամետրը

պետք է

մոնիթորինգի

ենթարկվի

Ինչու պետք է այդ

պարամետրը

մոնիթորինգի ենթարկվի

Որտեղ պետք է

պարամետրը


ենթարկվի

Երբ կամ ինչ

հաճախականու-թյամբ

պարամետրը պետք է


ենթարկվի

Ինչպես պետք է պարամետրը

մոնիթորինգի ենթարկվի

Մոնիթո-րինգի

արժեքը

Ով է

պատասխանա

տու


համար

Ընտրված

տարածքի

կենսաբազմա-

զանության

հետազոտու-

թյուն

Հայաստանի Կարմիր

գրքում գրանցված

բուսատեսակների

կորուստը կանխելու

համար

Մասրիկ 1ՖՎ

կայանի և ՕԳ

ուղեգծի տարածք

Նախքան



ՖՎ կայանի տարածքի

նախաշինարա-րական

ուսումնասիրու-թյան

վերաբերյալ հաշվետվության

ստուգում

3,000 ԱՄՆ

դոլար

ՆԿ, ԻԳ,

Խորհրդատու

ԲՕԳ ուղեգծի

միջանցք

Նախքան ՕԳ

միջանցքի ընտրելը

ԲՕԳ միջանցքի

նախաշինարա-րական

ուսումնա-սիրության

վերաբերյալ հաշվետվության

ստուգում

4,000 ԱՄՆ

դոլար

ՆԿ, ԻԳ,


Պատմական և


արժեքներ

Պատմական և


հուշարձաններին վնաս

հասցնելուց խուսափելու

համար

ՖՎ կայանի

տարածք,

աշտարակներ և

նոր մուտքային

ճանապարհներ

Նախքան



Նախքան ՕԳ

միջանցքի ընտրելը

Գրառումների

ուսումնասիրում

Ներառված է

նախագծման

գնի մեջ

ՆԿ, ԻԳ,



Հողի բերրի

շերտ՝ հողի

բերրի շերտի

խորությունը,

հումուսի

պարունակու-

թյունը, pH

Նվազեցնել հողի բերրի

շերտի կորուստը

Մասրիկ 1 ՖՎ

կայանի տարածք

ՕԳ միջանցք,

Նոր ճանապարհ-

ների տեղամասեր

Նախքան



Բերրի հողի խորության

չափում, նմուշառոմ և անալիզ

4,000 ԱՄՆ

դոլար

ՆԿ,



նյութերի

որակը

Հավաստիանալ

շինարական նյութերի

հուսալիության և

մարդկանց առողջության

համար դրանց անվտանգ

լինելու մեջ

Մատակարարի

գրասենյակում

կամ պահեստում

Մատակարարման

պայմանագրի

ուսումնասիրման

ընթացքում

Փաստաթղթերի ստուգում Ներառված է

շինարարու-

թյան գնի մեջ

ՇԿ


նյութերի և

թափոնների

տեղափոխում

- Սահմանափակել

արտանետումներից հողի

և օդի աղտոտումը,

- Սահմանափակել

վիբրացիայի և աղմուկի

հետևանքով

հանրությանը հասցվող

անհանգստությունը,

- Նվազենել

երթևեկության

խափանումը

-Շինհրապարակ

- Շինարարական

նյութերի և

թափոնների

տեղափոխման

ճանապարհները

Չնախատեսված

ստուգումներ

աշխատանքային

ժամերին եւ դրանից

դուրս

Շարժման ուղղությամբ

շինարարական օբյեկտի

հարևան ճանապարհների

զննում

Ներառված է

շինարարու-


ՇԿ


Շինտեխնիկայի

տեղաշարժ

- Խուսափել

սարքավորումների


ընթացքում յուղերով հողի

և ջրի աղտոտումից


ճամբար և

ժամանակավոր

հրապարակներ

ՕԳ-երի

երկայնքով

Սարքավորումների


ընթացքում

Գործունեության ստուգում Ներառված է

շինարարու-


ՇԿ

Հողի էրոզիա Էրոզիայի երևույթները

կանխելու նպատկով

Ջրային հոսքորի

ափամերձ

տարածքներ և

նյութերի

պահեստավորման

տեղամաս

Ամեն շաբաթ,


աշխատանքների

ընթացքում

Էրոզիայի կանխ-ման

միջոցառում-ների և դրանց

արդյունավետու-թյան

ուսումնասի-րություն

Ներառված է

շինարարու-


ՇԿ

Հողի

աղտոտում

Հողի աղտոտումը

նվազեցնելու նպատակով

Բոլոր

շինհրապարակ-

ներում, ներառյալ

շինճամբարը,

մոտեցման

ճանապարհները,

ՕԳ միջանցքը




ընթացքում

Վիզուալ ուսում-

նասիրություն

Ներառված է

շինարարու-


ՇԿ

Հողի աղտոտումը


Ավտոկայանա-

տեղեր,

մոտեցման

ճանապարհներ,

ՕԳ միջանցք

Ամսեկան,


ընթացքում



Ներառված է

շահագործ-

ման գնի մեջ

ՇԿ


Օդի

որակ՝փոշի

Օդի աղտոտումը


Բոլոր շինհրա-

պարակներում,

ներառյալ

շինճամբարը,

մոտեցման



Ամեն օր,



ընթացքում



Ներառված է

շահագործ-


ՇԿ

Օդի որակ՝ծուխ Օդի աղտոտումը


Ավտոկայանա-

տեղեր,

մոտեցման


ՕԳ միջանցք



ընթացքում



Ներառված է

շահագործ-


ՇԿ

Աղմուկ Աղմուկի մակարդակը


Բոլոր շինհրա-

պարակներում,

ներառյալ շին-

ճամբարը,

մոտեցման






ընթացքում

Աղմկաչափ 80 ԱՄՆ դոլար ՇԿ

Աղմուկի մակարդակը


Ավտոկայանատ-

եղեր, մոտեցման


ՕԳ միջանցք

Շաբաթական Աղմկաչափ 80 ԱՄՆ դոլար ՍԿ

Երթևեկության

անվտանգու-

թյուն

Երթևեկության

անվտանգությունն

ապահովելու համար

ՇԿ կողմից

օգտագործվող

բոլոր ընդհանուր

ճանապարհները

Ամեն օր,



ընթացքում

Վիզուալ ուսումնասիրու-

թյուն

Ներառված է

շինարարությ

ան գնի մեջ

ՇԿ



աղբի

առաջացում

Կանխել հողի,

մակերևութային և

ստորգետնյա ջրերի

աղտոտումը

Խուսափել

շինհրապարակում աղբի

և շինարարական

նյութերի մնացորդների

հետևանքով հնարավոր

պատահարներից

Շինհրապարակում և դրա

շրջակայքում

էսթետիկական տեսքի

պահպանման համար

Շինհրապարակ

Թափոնների

հեռացման

տեղամաս



մինչև դրա ավարտը

Շինարարական ճամբարի և

ժամանակավոր

հրապարակների

ուսումնասիրու-թյուն

Ներառված է


ան գնի մեջ

ՇԿ

Կենցաղային

աղբի

առաջացում

Կանխել հողի,

մակերևութային և

ստորգետնյա ջրերի

աղտոտումը

ՖՎ կայանի

տեղամասը և դրա

շրջակայքը

Պարբերաբար,


ընթացքում

Վիզուալ ուսումնասիրու-

թյուն

Ներառված է


գնի մեջ

ՍԿ

Շինհրապա-

րակի

ռեկուլտիվա-

ցիա եւ կանա-

չապատում

ՖՎ կայանի և ՕԳ


հետևանքով հողածածկի

որակի և լանդշաֆտի

էսթետիկ տեսքի կորստի

նվա-զեցման նպատակով

Բոլոր շինհրապա-

րակներում,

ներառյալ շին-

ճամբարը,

մոտեցման




ավարտական

ժամանակահատված

ում

Վիզուալ ստուգում Ներառված է

շինարարու-


ՇԿ, ԻԳ,


Աշխատողների

առողջություն և

անվտան-

գություն

վնասվածքների եւ

վթարների

հավանականությունը


Բոլոր

շինհրապարակ-

ներում



ամբողջ ընթցքում

Գործունեության զննում,

արձանա-գրությունների և

հաշվետվություն-ների

ստուգում

Ներառված է

շինարարու-


ՇԿ, ԻԳ,



ՖՎ կայան Շահագործման

ամբողջ ընթցքում

Տեխնոլոգիական

մատյանների ստուգում

Ներառված է

շահագործ-


ՍԿ, ԻԳ,


Պատրաստվա-

ծությունը

արտակարգ

իրավիճակ-

ներին

- Նվազեցնել


ընթացքում



ռիսկերը

Բոլոր

շինհրապա-

րակներում



Պարբերական ստուգումներ Ներառված է

շինարարու-


ՇԿ, ԻԳ

-նվազեցնել ՖՎ կայանի

աշխատակազմի


ռիսկերը

- Խուսափել ՖՎ կայանի և

ԲՕԳերի տեխնիկական


խափանումից

ՖՎ կայան և ՕԳ-

եր

ՖՎ կայանի



Պարբերական ստուգումներ Ներառված է


գնի մեջ

ՍԿ, ԻԳ

Հասարակու-

թյան

իրազեկվածու-

թյուն

Նվազեցնել

շինհրապարակին մոտ

գտնվող բնակավայրերի

վրա ազդեցության

Տեղական

համայնքների

գրասենյակներ

Նախքան


աշխատնքները

Ծանուցման փաստաթղթերի

ստուգում

Հարցազրույցներ

շինհրապարակի մոտ գտնվող

բնակավայրերի բնակիչների

հետ

Ներառված է


գնի մեջ

ՆԿ,



Հանրային

առողջություն

եւ անվտան-

գություն

Ապահովել բնակիչների

համապատասխան

նախազգուշացումը

Հիմնական

ճանապարհների

տեսանելի

մասերում,

գյուղերին ու

բնակավայրերին

մոտ գտնվող

տեղամասերի

մոտ

Ամսեկան Նախազգուշական նշանների

ստուգում

Ներառված է


ան գնի մեջ

ՇԿ, ԻԳ,


Տեղական

բնակչության

զբաղվածու-

թյուն

- Մշակել և իրականացնել


ընդունման և

աշխատավարձերի

վճարման անխտրական


- Շինարարական

աշխատանքների համար

աշխատողներ ընդունելիս

առաջնահերթությունը

պետք է տրվի տեղի

բնակչությանը

- Տեղական

համայնքներ

- ՖՎ կայանի

գրասենյակ

Պարբերաբար,


ընթացքում

Հարցազրույցներ Ներառված է


ան գնի մեջ

ՇԿ,



Գենդերային

ասպեկտներ

Ապահովել աշխատան-

քային վայրում/


ճամբարում սեռական

ոտնձգությունների

բացարձակ անհանդու-

ժողականություն

Ուժեղացնել

տարածքային

իշխանությունների

ներգրավվածությունը

գենդերային խնդիրների

հարցում (օր.՝ ստանալ

բողոքներ կանանց կոմից)

- Բոլոր

շինհրպարակները

- ՖՎ կայան

- Տեղական


Ամեն ամիս,

շինարարության փուլի

ընթացքում

Եռամսյակային,

շահագործման փուլի

ընթացքում

-Հարցազրույցներ կանանց

հետ

-Բողոքների ստուգում

Ներառված է

շինարարու-

թյան և

շահագործ-


ՇԿ, ՍԿ,


ԻԳ

Բողոքների

լուծման

մեխանիզմ

Ապահովել բողոքների

լուծման մեխանիզմի

իրականացումը և դրա

արդյունավետությունը

- Տեղական


- ՖՎ կայանի

գրասենյակ

Ամսական - Բողոքների ստուգում

- Հարցազրույց

աշխատողների հետ

- Հարցազրույցներ

համայնքների ղեկավարների

և բնակիչների հետ

Ներառված է

շինարարու-

թյան և


գնի մեջ

ՇԿ, ՍԿ,


ԻԳ


12. ԲՈՂՈՔԱՐԿՄԱՆ ԱՐՁԱԳԱՆՔՄԱՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄՆԵՐ

Շինարարության ընթացքում, նախագծի ազդեցությանը ենթարկված անձանց (ԾԱԱ)

կարող է թվալ, որ իրենց հետ անարդարացի են վարվել: Դա կարող է տեղի ունենալ

տարբեր պատճառներով. մշակաբույսերի կորստի դիմաց փոխհատուցում չի

տամադրվել, վերաբնակեցման միջոցառումները չեն իրականացվել, հողատարածքների

ընտրության ընթացքում մարդիկ մոռացվել են, կամ պարզապես տեղի են ունեցել

թյուրիմացություններ, և այլն: Դա կարող է նաև լինել քննարկումների, ծանուցման և

գնահատման ընթացակարգերի շուրջ տարաձայնությունների արդյունք:

Այդպիսի դեպքերում, մարդիկ խրախուսվում են ներկայացնելու իրենց բողոքները:

Ներդրվում են բողոքարկման մեխանիզմները, որպեսզի մարդկանց հնարավորություն

ընձեռվի լուծելու իրենց խնդիրները և բավարարել դժգոհությունները ժամանակին և

արդյունավետորեն՝ առանց ուղղակիորեն դատարան դիմելու:

Քննարկումների, ուսումնասիրության և փոխհատուցման ընթացքում, ԾԱԱ պետք է

բանավոր կամ գրավոր ծանուցել իրենց իրավունքների և բողոքների ներկայացման

ընթացակարգերի վերաբերյալ: Տեղական ՀԿ-ները, օրինակ՝ տեղական Օրհուս

Կենտրոնների միջոցով, կարող են տեղեկացնել համայնքներին բողոքներ ներկայացնելու

հնարավորության, դրանց լուծման եղանակների և ատյանների վերաբերյալ:

Բողոքարկման մեխանիզմները պետք է իրականացվեն տեղում՝ գյուղական

հաստատությունների և տեղական ինքնակառավարման մարմինների մակարդակով,

ինչպես նաև կարող են լուծվել ազգային մակարդակով՝ Իրականացնող

կազմակերպությունում:

Բողոքները կարող են լուծվել համայնքային մակարդակով (<<ՏԻՄ-ի ղեկավար>>),

որտեղ բողոքը գրանցվում և փոխանցվում է ՁԿ բողոքների համակարգողին, ով

պատասխանատու է բողոքների գրանցման և բողոքների բավարարման վերաբերյալ

որոշումների կայացման համար:

Այն բողոքները, որոնք շինարարության ընթացքում ուղվում են Շինարարության

կապալառուին՝ պետք է նաև ուղարկվեն ՁԿ բողոքների համակարգողին: Նույնիսկ եթե

շինարարը որոշում է բողոքը լուծել տեղում՝ բողոքի լուծման ընթացակարգը պետք է

փաստաթղթավորվի և փաստաթղթերը ներկայացվեն ՁԿ բողոքների

համակարգողին/կապի կետին:

Ծրագրի հետ կապված բոլոր բողոքները ևս պետք է անմիջականորեն ուղվեն

Իրականացնող կազմակերպության բողոքների համակարգողին՝ հեռախոսով, էլ.

փոստով կամ բողոքարկման ձևաթղթի միջոցով (մանրամասն կոնտակտային տվյալները

կտրամադրվեն Իրականացնող կազմակերպության ընտրությունից հետո): ՁԿ պետք է

ապահովի բողոքների համար նախատեսված ծրագրի թեժ գծի հասանելիությունը

բողոքներն ուղղակիորեն ստանալու համար (ազգային մակարդակով), և բոլոր ստացված


բողոքները պետք է գրանցվեն ՁԿ բողոքների համակարգողի կողմից՝ Բողոքների

գրանցամատյանում:

ՁԿ բողոքների համակարգողը, այնուհետև, որոշում է, թե արդյոք բողոքը կարելի է լուծել

ուղղակիորեն, թե պետք է հրավիրել բողոքարկման հանձնաժողով կամ դիմել դատարան:

Որոշումը պետք է կայացվի բողոքը ստանալուց և գրանցելուց հետո՝ 2 (երկու) օրվա

ընթացքում:

Լուրջ բողոքի դեպքում, որը չի կարող ուղղակիորեն լուծվել, կհրավիրվի բողոքարկման

հանձնաժողովի մշտական և ոչ-մշտական անդամների ժողով: Ժողովը կկայանա բողոքը

ստանալուց և գրանցելուց հետո՝ 15 (տասնհինգ) աշխատանքային օրվա ընթացքում:

Բողոքարկման հանձնաժողովի որոշումները ընդունվում են ժողովի արձանագրության

մեջ գրանցված անդամների (Մշտական և Ոչ-մշտական) ձայների մեծամասնությամբ:

ԾԱԱ (որպես Ոչ-մշտական անդամ) կտեղեկացվեն ժողովի անցկացման ժամի և վայրի

վերաբերյալ՝ ժողովից 10 (տաս) օր առաջ:

Բողոքարկման համակարգի անարդյունավետ լինելու դեպքում, ԾԱԱ կարող են դիմել

համապատասխան դատարան:

Հանձնաժողովը բաղկացած կլինի մշտական և ոչ-մշտական անդամներից:

Մշտական անդամներ. Իրականացնող Գործակալություն, Ձեռնարկող

կազմակերպություն, Շինարարության կապալառու և իրավաբան:

Ոչ մշտական անդամներ. ԾԱԱ, համապատասխան մարզի, համայնքի և ՀԿ-ների

ներկայացուցիչներ: Ոչ-մշտական անդամները կծանուցվեն ժողովի անցկացման ժամի և

վայրի վերաբերյալ՝ ժողովից 10 (տաս) օր առաջ:

Ոչ-մշտական անդամների բացակայությունը չի կարող ժողովի չեղարկման պատճառ

համարվել: Իրավաբանը կարող է ներկայացնել մշտական ներկայացուցիչներից մեկին:

ՇԿ-ը պարտավոր է աշխատանքներն իրականացնել ըստ պայմանագրային

պահանջների, որոնք ներառում են.

• Բողոքարկման ընթացակարգի համար պատասխանատու անձնակազմի

ներկայացուցչի կողմից ԻԳ տեխնիկական աջակցության տրամադրում

Վերաբնակեցման գործողությունների պլանի (ՎԳՊ) մշակման և իրականացման

ընթացքում ծագող բողոքների լուծման հարցում (Անձը պետք է ունենա նմանատիպ

աշխատանքներ իրականացնելու ոլորտում 3 կամ ավելի տարվա փորձ, և ցանկալի

է՝ իրավաբանության կամ սոցիոլոգիայի բակալավրի/մագիստրոսի աստիճան),

• ՎԳՊ-ների մշակման և իրականացման կարգավիճակի, ներառյալ ծագած

յուրաքանչյուր բողոքի և դրա լուծման մանրամասների վերաբերյալ (եթե ՎԳՊ-

ների մշակումը պատվիրակված է Շինարարության կապալառուին) պարբերական

մոնիթորինգային հաշվետվությունների պատրաստում;


• Եթե գրանցման ավարտից հետո հայտնաբերվեն խոցելի տուժած անձինք՝ ՇԿ

կողմից մասնագիտացած փաստաբաններ (սոցիալական

աշխատողներ/իրավախորհրդատուներ) տրամադրում՝ այդ անձանց ամբողջ

գործընթացի ընթացքում աջակցելու, ինչպես նաև, որևէ բողոք առաջանալու

դեպքում, որպես նրանց անկախ փաստաբաններ հանդես գալու համար (եթե ՎԳՊ-

ների մշակումը պատվիրակված է Շինարարության կապալառուին),

• ՋԿ և ԾԱԱ միջև առաջացող բողոքների լուծում, ինչպես նաև մասնակցություն

բողոքարկման հանձնաժողովին:

ԿԿ-ը կիրականացնի այնպիսի աշխատանքներ, որոնք կընդգրկեն.

• Բողոքարկման ընթացակարգի համակարգման համար պատասխանատու

անձնակազմի ներկայացուցիչ, այսուհետ՝ բողոքարկման համակարգող (ներառյալ

առաջին կոնտակտը, ՇԿ կողմից մեղմող միջոցառումների իրականացման

տեղանքի պարբերական այցելությունները),

• Ծրագրի տեղեկատվական վահանակների վրա նշված հեռախոսահամար, էլ. փոստ

և կոնտակտային անձ,

• ԿԿ և ԾԱԱ միջև առաջացող բողոքների լուծում, ինչպես նաև մասնակցություն

բողոքարկման հանձնաժողովին,

• Կապը դատարանի հետ:

Այնուամենայնիվ, ԾԱԱ համար հասանելի են այլ ներկայացուցիչ ընտրելու կամ ՁԿ

բողոքարկման համար պատասխանատու անձնակազմի հետ անմիջապես կապվելու

տարբերակները: Խոցելի տնտեսությունները կստանան անձնական սոցիալական

աշխատողի օգնություն, ինչպես նաև իրավական աջակցություն:

Բացի այդ, իրավախորհրդատուները կաջակցեն գրանցված հողի սեփականատերեր

չհանդիսացող ԾԱԱ՝ հողի նկատմամբ իրենց իրավունքների գրանցման հարցում:

ՀԿ-ները, օրինակ՝ Օրհուսի կենտրոնը կամ տեղական կազմակերպությունները

մոնիթորինգի կենթարկեն բողոքարկման բանակցությունները, կաջակցեն բողոքների

արբիտրաժի հարցում, կբարձրացնեն հանրային իրազեկումը (ՀՀ օրենսդրությունը չի

սահմանում մոնիթորինգի որևէ պաշտոնական կարգավորում, այդ հարցը

կարգավորվում է ընկերության ներքին փաստաթղթերով, որոնք կարող են տարբերվել՝

ելնելով ընկերության կանոնադրությունից): ԾԱԱ պետք է տեղեկացվեն այն մասին, որ

համայնքի ղեկավարի հետ տարաձայնությունների դեպքում, իրենք կարող են դիմել ՀԿ-

ների անձնակազմին՝ իրենց բողոքի լուծմանը հետամուտ լինելու համար: ՀԿ-ները

մոնիտորինգի կենթարկեն ԾԱԱ և համայնքի ղեկավարի միջև հարաբերությունները:


ՀԲ չի հանդիսանում անմիջապես Բողոքարկման ընթացակարգի մաս, սակայն այն պետք

է ստանա պարբերական հաշվետվություններ ստացված բողոքների և դրանց լուծմանը

հետամուտ լինելու/մեղմացնելու վերաբերյալ:

Հատուկ ուշադրություն է պետք դարձնել հեռավոր վայրերում ապրող ԾԱԱ և խոցելի

անձանց, քանի որ բողոքարկման մեխանիզմները կարող են սովորական չլինել նրանց

համար, իսկ շփումը իրավական ընթացակարգերի, հատկապես դատարանների հետ,

կարող է խոստումնալից չթվալ նրանց՝ ելնելով իրենց փորձից: Դա կխոչընդոտի առավել

անապահով անձանց կողմից իրենց բողոքին լուծում տալու հարցում:

Ծրագրի իրականացման ընթացքում, խիստ մոնիթորինգ կիրականացվի անկախ

սոցիալական փորձագետի կողմից գյուղական մակարդակով, ուստի առաջարկվում է

ԾԱԱ հետ անձնական շփում ունենալ:

Խոցելի ԾԱԱ (կանանց կողմից ղեկավարվող բոլոր տնտեսությունները և աղքատության

շեմից ներքև գտնվող տնտեսությունները) իրավասու կլինեն ստանալ իրավական

աջակցություն/սոցիալական աշխատող՝ բողոքարկման ընթացակարգերի հետ կապված

իրենց աջակցելու համար:

Հաղորդակցությունը Շինարարության կապալառուի անձնակազմի հետ.

Շինարարության փուլում, ծրագրի տարածքում մարդկանց ներհոսք կլինի: Քանի որ այդ

անձանց և տեղի բնակչության միջև կլինեն մշակութային տարբերություններ՝

տարաձայնություններ կարող են առաջանալ շրջակա միջավայրի, մոտակա գյուղերի

կանանց անվտանգության և անձնական հարցերի, տարբեր վարակիչ հիվանդությունների

տարածման, ոչ պատշաճ սանիտարական պայմանների պատճառով բանվորների կողմից

պատճառված անհանգստության, և այլնի հետ կապված:

Ծրագիրը կապահովի բողոքարկման մեխանիզմներ, որոնց միջոցով աշխատակիցները

կարող են ներկայացնել աշխատանքի վայրի հետ կապված ողջամիտ

մտահոգությունները: Մեխանիզմը պետք է ընդգրկի պատշաճ մակարդակով համայնքի

ղեկավարության ներգրավումը և պետք է արագ արձագանքի մտահոգություններին՝

կիրառելով թափանցիկ ընթացակարգ, որն ապահովում է արձագանքումն այդ բոլոր

մտահոգություններին, առանց որևէ պատժամիջոցի:

Նախագծման փուլում, Խորհրդատուն պետք է մշակի դժգոհությունների/բողոքների

լուծման շրջանակ՝ ծրագրի բոլոր փուլերի համար: Այդ շրջանակը պետք է ենթարկվի

պարբերական մոնիթորինգի և բարելավվի՝ ծրագրի յուրաքանչյուր հաջորդ փուլին

անցնելուն զուգահեռ:

Որպես բողոքների լուծման մաս, նա կիրականացնի հետևյալ գործողությունները.

• Շարունակաբար կհավաքի և կվերլուծի բողոքների/դժգոհությունների հետ

կապված տվյալները և,


• Այդ տեղեկատվությունը կտարածի իր կազմակերպչական կառուցվածքում,

• Անհրաժեշտության դեպքում, կվերանայի և կարդիականացնի գոյություն ունեցող

պլանները,

• Կհրապարակի գոյություն ունեցող բողոքարկման մեխանիզմների վերաբերյալ

տեղեկատվությունը տեղական համայնքներում:

Բացի այդ, այս ընթացակարգը կօգնի բարելավել ծրագրի սոցիալական կատարողականը:

Դա պայմանավորված է ստացվող բողոքների քանակով և բնույթով, ներառյալ բողոքների

լուծման ճշտապահությամբ, բնույթով և արդյունավետությամբ, որոնք հանդիսանում են

ծրագրի իրականացման եղանակի ցուցանիշները:

Բողոքների լուծման մեխանիզմ

Կայանը կառուցողը նախագծի բոլոր փուլերի համար պետք է պատրաստի

բողոքների/դժգոհությունների լուծման մեխանիզմ: Այդ մեխանիզմը պետք է վերանայվի և

շարունակաբար փոփոխվի` նախագծի շահագործման ընթացքում բարեփոխումներ

կատարելու նպատակով:


Օգտագործված գրականություն և աղբյուրներ

• Council of Europe (CE), European Commission (EC) 2010: Heritage Assessment Report

Armenia. Strasbourg, 2010.

• EuropeAid 2010: Landfill Operations Guidance Manual. Waste Governance – ENPI East.

Brussels, October 2010.

• EU Directive on Electromagnetic Fields 2004: Council Directive 2004/40/EC of 29 April 2004

on the minimum health and safety requirements regarding the exposure of workers to the

risks arising from physical agents (electromagnetic fields).

• ՀՀ կառավարություն, 2009, No 363-Ն որոշում «Էլեկտրակայանների և ցանցերի

շահագործման վերաբերյալ տեխնիկական կանոնակարգը հաստատելու մասին»

• Scaling Up Renewable Energy Program (SREP). Investment Plan for Armenia. Yerevan, 2016

• International Finance Corporation (IFC) 2007: Environmental, Health and Safety (EHS)

Guidelines. Available at: http://www.ifc.org/ehsguidelines

• ՀՀ բնապահպանության նախարարություն, (2014): Չորրորդ Ազգային հաղորդագրություն:

http://www.cbd.int/doc/world/am/am-nr-05-en.pdf

• World Wide Fund for Nature (WWF) 2011: Forest Restoration Guidelines: Restoration of

Forest Landscapes in the Southern Caucasus. WWF - Caucasus Programme Office, April

2011.

• World Bank Group: Operational Directive 4.01: Environmental Assessment. • International

Fund For Agricultural Development (IFAD)

• (2003): Country Strategic Opportunities Paper.

• Ազգային Ատլաս, Երևան, 2007


ՀԱՎԵԼՎԱԾ 1. Մասրիկ 1 արևային կայանի և օդային գծերի

շինարարության ընթացքում առաջացող արտանետումների հաշվարկ

Հողային աշխատանքներ

Հողային աշխատանքների ժամանակ առաջանում են փոշու արտանետումներ:

Դրանք առաջանում են փորման-բեռնման աշխատանքների արդյունքում՝ հիմնականում

էքսկավատորների, ամբարձիչների և բուլդոզերների աշխատանքի ժամանակ: Փորման-

բեռնման աշխատանքները իրականացվում`

12 ամիս x 22 օր/ամիս x 8 ժամ/օր = 2112 ժամ (264 օր):

Հաշվարկները կատարված են համաձայն “ВРЕМЕННОЕ МЕТОДИЧЕСКОЕ

ПОСОБИЕ ПО РАСЧЕТУ ВЫБРОСОВ ОТ НЕОРГАНИЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ В

ПРОМЫШЛЕННОСТИ СТРОИТЕЛЬНЫХ МАТЕРИАЛОВ”, Минпромстрой СССР, 1987

մեթոդակարգի հետևյալ բանաձևի.

Q Փ.Բ.= (P1 x P2 x P3 x P4 x P5 x G x P6 x B) x 106/3600 տ/ժամ, որտեղ (նշված

մեթոդակարգի աղյուսակ 1)

P1 – փոշու ֆրակցիայի բաժնեմասն է, ընդունվում է 0.05

P2 – 0-50 մ/կմ չափերով մասնիկների բաժնեմասն է տարածվող փոշու աերոզոլում,

0.02

P3 - գործակից, որը հաշվի է առնում շինարարական տեխնիկայի աշխատանքի

գոտում քամու արագությունը, 1.0,

P4- գործակից, որը հաշվի է առնում նյութի խոնավությունը, 0.46

P5 - գործակից, որը հաշվի է առնում նյութի խոշորությունը, 0.5

P6 - գործակից, որը հաշվի է առնում տեղանքի պայմանները, 1.0

G – հանվող հողային զանգվածը:

Արևային կայանի շինարարության ժամանակ հանվող հողի ծավալը կկազմի՝ 14950

մ3, ՕԳ շինարարության ընթացքում՝ 5624.2 մ3, ընդամենը՝ 20575.2 մ3, կամ հաշվի առնելով

հողային զանգվածների միջին տեսակարար կշիռը`34000 տ:

Ժամում հանվող տեղափոխվող գրունտի քանակը կկազմի`

34000 տ : 2112 ժամ/շին. ժամանակամիջոց = 16.1 տ/ժամ.:

B - գործակից, որը հաշվի է առնում նյութի թափման բարձրությունը, 0.6

Q Փ.Բ. = 0.05 x 0.02 x 1.0 x 0.4 x 0.5 x 16.1 x 1.0 x 0.6 x 106/3600 = 0.53 գ/վրկ, կամ`

0.53 x 3600 x 2112 : 106 = 4.03 տ/շին. ժամանակամիջոց:

Շինարարական տեխնիկայի և ավտոտրանսպորտային միջոցների շահագործում

6 Հաշվի առնելով նաև ջրցանը


Շինարարական տեխնիկայի և ավտոտրանսպորտային միջոցների շահագործման

ընթացքում արտանետումները առաջանում են վառելիքի այրման արդյունքում:

Հիմնականում օգտագործվում է դիզելային վառելիք:

Դիզ. վառելիքի հետ կապված արտանետումները հաշվարկվում են ՀՀ

Բնապահպանության նախարարության կողմից մշակված “Ավտոտրանսպորտից

մթնոլորտ արտանետվող վնասակար նյութերի քանակների որոշման” մեթոդական

հրահանգի7 հիման վրա:

Հաշվարկը իրականացվում է ըստ ծախսվող վառելիքի քանակի, տվյալ դեպքում դա

հիմնականում դիզելային վառելիք է:

Ըստ նշված մեթոդակարգի, ավտոտրանսպորտի և շինարարական տեխնիկայի

տեսակարար արտանետումները բերված են ստորև աղյուսակ 1-ում:

Աղյուսակ 1. Տեսակարար արտանետումներ (գ/կգ վառելիք)

Վառելիքի տեսակը Նյութի անվանումը

NO2 CH ՑՕՄ CO N2O CO28 ՊՄ

Դիզելային վառելիք 42.3 0.243 8.16 36.4 0.122 3138 4.3

Շինարարության ընթացքում շահագործվելու են էքսկավատորներ, ամբարձիչներ,

բուլդոզերներ, բեռնատար մեքենաներ: Մարդատար մեքենաները սույն հաշվարկում

հաշվի չեն առնվել:

Շինարարական տեխնիկան աշխատելու է շինարարության ամբողջ ընթացքում՝ 2 տարի

(440 օր, 3520 ժամ):

Հաշվի առնելով ստույգ նախագծային տվյալների բացակայությունը, հաշվարկների

համար օգտագործվել են փորձագիտական գնահատականների հիման վրա ընդունված

ցուցանիշները, ըստ որոնց դիզվառելիքի քանակները հետևյալն են ընդունվել.

- շինարարական տեխնիկա՝ 0.1 տ/օր, ընդամենը՝ 0.1 տ/օր x 264 օր = 26.4 տ;

- ավտոտրանսպորտային միջոցներ՝ 0.2 տ/օր, ընդամենը՝ 0.2տ/օր x 264 օր = 52.8 տ:

Ընդամենը՝ 79.2 տ:

Արտանետումների հաշվարկները ըստ շահագործվող տեխնիկայի տեսակի բերված են

աղյուսակ 2-ում: Աղյուսակում միավորվել են ազոտի օքսիդնեը, ինչպես նաև

սահմանային ածխաջրածինները:

7Մեթոդիկայում ընդունված է տրանսպորտային միջոցների դասակարգումը “Core Inventory of Emissions in

Europe” (այսուհետ` CORINAIR)` “Եվրոպայում մթնոլորտային արտանետումների բազային գույքագրում

”մեթոդոլոգիային համապատասխան” 8 Ածխածնի երկօքսիդը, ըստ ՀՀ օրենսդրության, չի հանդիսանում վնասակար նյութ և ենթակա չէ

նորմավորման, համապատասխանաբար հետագա հաշվարկներում հաշվի չի առվնել:


Աղյուսակ 2. Արտանետումների հաշվարկի արդյունքները

Վնասակար նյութը Տեսակարար

արտանետումները, գ/կգ

Արտանետումները

գ/վրկ տ

CO (ածխածնի մոնօքսիդ) 36.4 0.379 2.88

CH (ածխաջրածիններ) 8.403 0.087 0.66

NO2 (ազոտի օքսիդներ,

երկօքսիդի հաշվարկով)

42.422

0.44 3.36

ՊՄ (պինդ մասնիկներ) 4.3 0.045 0.34

Ծծմբային անհիդրիդ

Ծծմբային անհիդրիդի (SO2) արտանետումները հաշվարկվում են ելնելով այն

մոտեցումից, որ վառելիքում պարունակվող ամբողջ ծծումբը լիովին վերածվում է SO2-ի:

Այդ դեպքում կիրառվում է CORINAIR գույքագրման համակարգի բանաձևը.

ESO2 = 2Σksb, որտեղ`

ks-ը վառելիքում ծծմբի միջին պարունակությունն է` 0.002 տ/տ

b –ն վառելիքի ծախսն է` 79.2 տ/շինժամ

SO2 = 2 x 79.2 x 0.002 = 0.32 տ կամ 0.042 գ/վրկ:


ՀԱՎԵԼՎԱԾ 2. Տնտեսական վնասի հաշվարկ

Յուրաքանչյուր արտանետման աղբյուրի համար տնտեսությանը հասցված վնասը

գնահատվում է հետևյալ բանաձևով`

Ա = Շգ Փց ∑ ՎiՔi (1),

որտեղ `

Ա-ն ազդեցությունն է, արտահայտված Հայաստանի Հանրապետության դրամերով,

Շգ-ն աղտոտող աղբյուրի շրջապատի (ակտիվ աղտոտման գոտու) բնութագիրն

արտահայտող գործակիցն է, համաձայն նշված կարգի 9-րդ աղյուսակի՝ արոտավայրերի

համար ընդունվում է 0.1:

Վi-ն i-րդ նյութի (փոշու տեսակի) համեմատական վնասակարությունն

արտահայտող մեծությունն է, համաձայն նշված կարգի 10-րդ և 11-րդ աղյուսակների՝

անօրգանական փոշու համար` 10, ածխածնի օքսիդի համար՝ 1, ազոտի երկօքսիդի

համար` 12.5, ծծմբի անհիդրիդի համար` 16.5, ածխաջրածինների համար` 3.16, մրի

համար՝ 41.5:

Քi –ն տվյալ (i-րդ) նյութի արտանետումների քանակի հետ կապված գործակիցն է,

Փց-ն փոխադրման ցուցանիշն է, հաստատուն է և ընտրվում է` ելնելով

բնապահպանության գործընթացը խթանելու սկզբունքից:

Սույն կարգի համաձայն՝ Փց = 1000 դրամ:

Քi գործակիցը որոշվում է հետևյալ բանաձևով`

Քi = գ (3 SԱi -2 ՍԹԱi), SԱi > ՍԹԱi (2)

որտեղ`

ՍԹԱi -ն i-րդ նյութի սահմանային թույլատրելի տարեկան արտանետման քանակն

է` տոննաներով: Հաշվի առնելով, որ վնասակար նյութերի արտանետումները քիչ են և

կրում են ժամանակավոր բնույթ, փաստացի արտանետումնեը ընդունվում են որպես

ՍԹԱ:

SԱi-ն i նյութի տարեկան փաստացի արտանետումներն են` տոննաներով

գ = 1` անշարժ աղբյուրների համար,

գ = 3` շարժական աղբյուրների համար:

Այն նյութերի համար, որոնց նորմատիվային կոնցենտրացիան պետական

ստանդարտով չի սահմանված, ազդեցությունը չի գնահատվում:

Հաշվարկի ժամանակ առանձնացնել են շարժական և անշարժ աղբյուրները:


Մասրիկ 1 և ՕԳ շինարարության արդյունքում տնտեսական վնասի հաշվարկը բերված է

աղյուսակ 2-ում: Արտանետումների քանակները հավելված 1-ից:

Աղյուսակ 2. Տնտեսական վնասի ցուցանիշների հաշվարկի արդյունքները

Արտանետվող

նյութերի

անվանումը

Հաշվարկի համար

անհրաժեշտ ցուցանիշները

Վ

Շգ Տնտեսական

վնասը.

ՀՀ դրամ

Si գ Քi=Տi x գ Ա = Շգ Փց ∑

ՎiՔi

Հանքային փոշի 4.03 1 4.03 10 0.1 4030

Ածխածնի մոնօքսիդ 2.88 3 8.64 1 5 43200

Ածխաջրածիններ 0.66 3 1.98 3.16 5 31284

Ազոտի երկօքսիդ 3.36 3 10.08 12.5 5 630000

Պ.Մ. 0.34 3 1.02 41.5 5 211650

Ծծմբի անհիդրիդ 0.32 3 0.96 16.5 5 79200

Ընդամենը 999364

Ընդամենը՝ 999364 դրամ:


ՀԱՎԵԼՎԱԾ 3. ՄՆ նամակը


ՀԱՎԵԼՎԱԾ 4. Տեղանքի կենսաբազմազանության ուսումնասիրության

հաշվետվություն

Կցված ՇՄԱԳ հաշվետվությանը PDF հավելվածքով

Մասրիկ 1 արևային կայան 1 esia arm21.04.19.pdf · Մասրիկ 1. ՇՄԱԳ page 6...

Documents