Экологи 3-рлекц

ПОПУЛЯЦИЙН ТУХАЙ

Хичээлийн Зорилго: Популяцийн нягтшил, насны бүтэц,

хүйсийн бүтэц, орон зайн болон түүний үндсэн шинж чанар болох үр төлөрхөг чанарын тухай, мөн эгэл популяци экологийн популяци, газар зүйн популяцийн тухай ойлголт өгөх.

Түлхүүр үг: Популяци-ард түмэн, хүн ам Ареал-тархац нутаг Динамик-тоо толгойн өөрчлөлт Эмиграци – оршин буй нутгаасаа гарч зайлж явах Иммиграци – шинэ биеүд популяцид ирж

суурьших

ПОПУЛЯЦИЙН ТУХАЙ Популяци нь экологийн шинжлэх ухааны нэг

салбар бөгөөд бүх амьд организмууд популяцийн хэлбэрт байж оршин тогтнодог.

Популяци populus ард түмэн гэдэг латин үгнээс гаралтай. Үгчлэн орчуулбал хүн ам гэдгээр авч үзэж болно.

ПОПУЛЯЦИЙН ТУХАЙ

Популяцийг олон янзаар тодорхойлсон байдаг. Экологийн популяцийн тухай тодорхойлолтыг

газарзүйн талаас “Оршин амьдрах” ижил нөхцөлд суурьшсан нэг зүйлийн бодгалиудыг популяци гэнэ гэж Н.П.Наумов 1963 онд тодорхойлсон.

Экологийн популяци хамгийн бодитой оршдог ба экологийн популяци бие биетэйгээ эвцэлдэх адилхан магадлалтай бүлэг биесийг хэлнэ гэж Э.Майр тодорхойлжээ.

Популяци нь тодорхой ареал ба оршин амьдрах нөхцөлд зохицсон,тодорхой харилцан үйлчлэлээр холбоотой , тухайн зүйлийн түүхэн хөгжлийн явцад үүссэн бодгалиудын иж бүрдлийг хэлнэ гэж Б.А.Кузнецов тодорхойлжээ.

Түүхийн хувьд авч үзвэл популяцийн тухай ойлголт ХХ зууны эхэнд биологи дахь генетик эволюцийн чиглэлийн хөгжилтэй холбоотой үүсчээ. Орчин үеийн ойлголтоор популяцийг эволюцийн энгийн нэгж гэж үздэг.

ПОПУЛЯЦИЙН ТҮҮХ

Популяци гэдгийг биологийн ухааны салбар бүр өөр өөр өвөрмөц байдлаар тодорхойлдог. Үүнд:\

Амьтан судлалын ухаанд популяци бол ареал тархац нутгийн ямар нэг тодорхой хэсгийг эзэлж байгаа зүйлийн биеүдийн нэгдэл суурьшил мөн.

Экологийн ухаанд популяцийг өөр хоорондоо холбоотойгоор тухайн зүйлийн ерөнхий тархац нутгийг хамтдаа эзэмшин орших нэг зүйлийн бүлэг бодгаль биеийг хэлнэ.

Эволюцийн онолд популяци бол тодорхой газар нутаг буюу зүйлийн тархац нутгийн хувьд тодорхой хэсгийг эзлэн оршдог.

Генетик популяци бол хоорондоо удам төрлийн ба үржлийн холбоотой бодгалиудын нийлбэр мөн

Эдгээр тодорхойлолтуудаас авч үзвэл түүхэн урт хугацаа гэдэг нь тухайн зүйлийн үе удмын тоогоор тодорхойлогддог.

Нэгдмэл нэг газар нутагт хамт оршин амьдарч бие биедээ байнга харилцан нөлөөлдөг хүрээлэн буй орчны өөрчлөлтийг тэсвэрлэн тоо толгой төлөв байдлаа удаан хугацаанд тогтмол хамгаалдаг нэг зүйлийн бүлэг бодгалийг популяци гэнэ.

Популяцийн ангилал

Популяцийг оршин тогтнож буй орон зайн хувьд 3 ангилна.

1.Газарзүйн популяци.2.Экологшйн популяци.3. Эгэл популяци

.

Газар зүйн популяци. Байгалъ цаг уурын нэг бүс нутгийн хүрээнд хамаарах өөр өөр биогеоценозод оршин амьдарч буй популяцуудийг газар зүйн популяци гэнэ.

Экологийи популяци. Нэг биогеоценозийн хүрээнд оршин амьдардаг, фенотипийн /харагдах байдал/ хувьд ижил зүйлийн доторх орон зайн хязгаарлагдмал бүлэглэлийг хэлнэ.

Эгэл популяци. Бага хэмжээтэй, нэг төрлийн органик амьдрагч бүлэг бодгалиудыг хэлнэ. Энэ нь популяцийн хамгийн энгийн жижиг хэлбэр

ПОПУЛЯЦИЙН ШИНЖ ЧАНАР Популяци нь биологийн макро системийн

үндсэн нэгж учраас өөр өөрийн гэсэн үндсэн шинжүүдийг агуулдаг.

Үүнд: Популяцийн тоо толгой Популяцийн нягтшил Үр төлөрхөг чанар Популяцийн үхэл хорогдол

ПОПУЛЯЦИЙН ТОО ТОЛГОЙ

Популяцийн тоо толгой дараах гурван хүчин зүйлтэй холбоотой бөгөөд түүнээс хамаарна.

Популяцийн суурьшлын нягтшил

Абиотик хүчин зүйлийн нөхцөл, үйлчлэл \ физик, уур амьсгал гэх мэт \ Популяцийн өөрийнх нь онцлог, бүтэц, бүрэлдэхүүн, олон янз хэлбэр гэх мэт

Энэ бүх хэмжигдэхүүнээр популяцуудыг хооронд нь ялгаж болно

Популяцийн тоо толгой

Популяцийн тоо толгойн ерөнхий өөрчлөлтийг oтөрөлт o үхэл хорогдолo ирж суурьших \ иммигрици \ oнүүж зайлж суурьших \ эмиграци \ гэх дөрвөн үзэгдлээс хамаарна.

ПОПУЛЯЦИЙН НЯГТШИЛ

Нэгж талбайн эзэлхүүнд оршин амьдарч буй бодгалийн тоо эсвэл биомассын дундаж үзүүлэлт юм.

Үр төлөрхөг чанар : Нэгж хугацаанд тухайн популяцид шинээр

нэмэгдэж буй бодгалийн тоог төлөрхөг чанар гэнэ.

Популяцийн үхэл Тодорхой нэгж хугацаанд нэгэн биеийн

хөгжмлт зогсон мөхөж буй тусгаар бодгалуудын тоо хэмжээг популяцийн үхэл

Байгалийн организмийн үхлийг 3 ангилна.

Тухайн популяцийг бүрдүүлэгч бүх насны бодгаль үхэл тэнцүү хувийг эзэлдэг.

Уг популяцийн бүрэлдэхүүнд оролцож байгаа залуу бодгалийн дүнд үхэл зонхилох хэмжээтэй байна.

Ихэвчлэн бие гүйцсэн бодгалиуд ялангуяа хөгшин бодгалийн үхэл зонхилох хувийг эзэлдэг.

Популяцийн бүтэц

Популяцийн бүтэц нь уг популяцийн тоо толгойн төлөв байдал, орон зайд организмуудын тархсан онцлог, янз бүрийн нас, хүйсийн бодгалиудын харьцаа зэргээр тодорхойлогддог.Үүнд нь

Популяцийн насны бүтэцПопуляцийн хүйсийн бүтэцПопуляцийн орон зайн бүтэц

Популяцийн насны бүтэц

Популяцийг насны бүтцээр нь 3 ангилна.

Үржлийн өмнөх насны бүтэцҮржлийн насны /а.Амьдралдаа олон үрждэг б. Амьдралдаа ганц үрждэг/Үржлийн дараах үе

ПОПУЛЯЦИЙН ХҮЙСИЙН БҮТЭЦ

Популяцийн үржлийн насны хүйсны харьцаан дотор эм бодгалиудын эзлэх хувь хэмжээ их байх нь сүрэгт их ач холбогдолтой байдаг.

Гэвч популяцид хүйсийн бүтэц нь удамшил ,экологи,физиологиосоо шалтгаалан байнга хувьран өөрчлөгдөж байдаг.

ПОПУЛЯЦИЙН ХЭМЖЭЭ Байгаль болон хүний үйл ажиллагаанаас

шалтгаалаад популяцийн хэмжээ өөрчлөгдөнө.Популяцийн ерөнхий үзүүлэлтийг гаргахдаа дараах 3н хэмжээгээр үнэлэн тогтоодог:

Популяцийн хэмжээгээр нь Популяцийг бүрдүүлж буй бодгалийн тоогоор нь Тухайн популяцийн оршин байгаа нутаг дэвсгэрээр

нь үнэлэн тооцоно.

ПОПУЛЯЦИЙН ТОО ТОЛГОЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ

Популяцийн тоо толгойн хэлбэлзэлд дараах 4н гол хүчин зүйлс нөлөөлдөг. Үүнд

Төрөлт ҮхэлИммиграци/ өөр газар нутгийн популяциас шилжин ирэх/

Эмиграци /тухайн популяцийс гадагшаа шилжин нүүх/ орно.

ПОПУЛЯЦИЙН ТОО ТОЛГОЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ

Популяцийн хэмжээнд дараах зүйлүүд нөлөөлдөг. Популяцийн ашигтай хэмжээ-үржилд орох насны

хүйсний бүтцээс эхээхэн хамаардаг хэрэв үржилд орох насны амьтад нь үржлийн дараах насны амьтдын тоо хэмжээнээс их байвал ашигтай хэмжээ юм.

Үржлийн идэвхтэй радиус-Популяциийн амьдралын туршид шилжин нүүдэллэх газар зүйн хэмжээг бодгаль биеийн буюу хувийн шилжилтийн радиус гэнэ.

ПОПУЛЯЦИЙН ТОО ТОЛГОЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ

Популяцийн хоорондох тусгаарлалт,холбоо Популяци он удаан жил оршин тогтнох нь бусад адил

бүлгүүдээс тусгаар байхад хүргэдэг.Энэ нь 2 шалтгаантай.

Биесийн хоорондох өрсөлдөөн/идэш тэжээл амьдрах нутгийн хүрэлцээ/

Шууд эсрэг тэсрэг зөрчилт байдал/ орон зайн,биологийн,бүтэц үйл ажиллагааны,физиологийн, зан төрхийн,генетикийн/

ПОПУЛЯЦИЙН ОРОН ЗАЙН БҮТЭЦ

Популяцийг бүрдүүлэгч бодгалиуд эзэмшил нутагаа харилцан адилгүй нягтралтайгаар тархан суурьшдаг.

Нягтран суурьшилтын байдлаар нь Жигд Орон зайд жигд тархах нь бодгалиуд эзэмшил

нутагаа адил тэнцүү тоогоор тархан суурьших үзэгдэл бөгөөд байгальд ховорхон тохиолдоно.

Тохиолдлын Популяцийг бүрдүүлэгч бодгалиуд тухайн орчиндоо тодорхой хэлбэр маяг үүсгэхгүйгээр тархан суурьшахыг хэлнэ.

Хэт бөөгнөрсөн Популяцийг бүрдүүлэгч бодгалиуд хэсэг бүлгээрээ нэгдэж бөөгнөрөл үүсгэнэ.

ЗАН ТӨРХИЙН БҮТЭЦ Популяцийг бүрдүүлдэг бодгалиудын хоорондын

харилцааны системийг популяцийн зан төрхийг бүтэц гэнэ. Үүнд

Ганцаарчилсан амьдралын хэлбэр /мазаалай хосоороо амьдардаг амьтад-тагтаа *үржих ичих үедээ түр зуурын бөөгнөрөл үүснэ/

Бүлэг амьдралийн хэлбэр /үр удмаараа амьдардаг/ Цуглаан /суурин амьдралтай амьтадад хамаарна *нэг дор

бөөнөөрөө амьдарна бүлэг амьдралын хэлбэрийн нэгдэлүүд гэж хэлж болно

Түг сүрэг /Үржилийн үедээ-шувуу,загас *түр зуурын нэгдэл/

ПОПУЛЯЦИЙН НЯГТШЛЫГ ЗОХИЦУУЛАХ Популяцийн нягтшлыг зохицуулдаг хүчин зүйлийг

нягтшилаас хамаардаг үл хамаардаг гэж 2 хуваана. Нягтшилаас нь популяци дах нас баралт

хамаарна.Энэ нь өндөр хөгжилтэй амьтадын бие мах бодийн тоог зохицуулдаг.

Нягтшилийн чанарт фенотипийн/ физиологийн өөрчлөлтүүд/ болон генотипийн /генийн өөрчлөлтийн/ зохицуулга гэж байдаг.

ПОПУЛЦИЙН ӨӨРӨӨ ӨӨРИЙГӨӨӨ ЗОХИЦУУЛАХ НЬ Английн экологич Д.Читти “Популяци бүр өөрөө

өөрийнхөө тоо толгойг зохицуулагч” гэж үзсэн.Таамаглалаар популяци өөрөө өөрийнхөө тоо толгойг зохицуулах дараах 3 механизм байдаг.

Нягтшил ихсэх үед бодгалиудын хоорондох харьцаа холбооны давтамж ихэссэнээс болж үхэл хорогдол ихсэнэ.

Популяцийн нягтшил өсөх үед уугуул амьдрахад тохиромжтой нутгаас тохиромжгүй бүс нутагруу нүүж хорогддог.

Популяцийн нягтшил өсөх үед популяцийн генетикийн бүрдэлд өөрчлөлт гаран хорогддог.

АнАнхаарал тавьсанд баярлалаа