ระบบยอยอาหาร

ชววทยา ม.4

ระบบยอยอาหารการยอย

อาหารของจลนทรยการยอยของ

ฟองนำ�า

การยอยของไฮดรา

การยอยของพารามเซยม

การยอยของอะมบา

การยอยของพลานาเรย

การยอยอาหารของ

สตวการยอยในแมลง

การยอยในนก

การยอยในไสเดอนดน

การยอยในสตวเค�ยวเอ�อง

การยอยอาหารของคน

การยอยในปาก

การยอยในกระเพาะอาหาร

การยอยในลำาไสเลก

การดดซมสารอาหาร

การยอยของฟองนำ�า

ฟองนำ�ากนอาหารแบบกรอง ดวยการจบอนภาคอาหาร ขนาดเลกทปะปนอยในนำ�าทะเลโดยพดพาผานรเลก ๆ

ของชองนำ�าเขาเขาไปในตวฟองนำ�า โดยเซลลทมแฟลกเจ ลลมซงเรยกวา โคแอนโนไซต (Choanocyte) โบก

นำ�าผานเขามาและใชเมอกจบอนภาคอาหารน �น แลวใชกระบวนการฟาโกไซโทซสจบอาหารเขาเซลลพรอมกบ

สรางฟดแวควโอล (Food vacuole) อาหารจะถก ยอยและสงไปตามสวนตาง ๆ โดยเซลลอะมโบไซต

(Amoebocyte)

การยอยของไฮดรา

พวกไฮดรา ซแอนโมน ปะการง กลปงหา มชองภายในลำาตวทเรยก วาชองแกสโทรวาสควลาร (Gastrovascular cavity) ซงเปน

ชองทมรเปดเพยงทางเดยว รเปดน�ทำาหนาทเปนท�งปากในการกน อาหารและเปนทวารหนกในขบของเสย เมอสตวพวกน�ใชแทนตา

เคล (Tentacle) หรอหนวดเลกๆ ทมเขมพษ (Nematocyst) จบเหยอใสปาก อาหารจะเขาไปในชองแกสโทรวาสควลาร ทผนง

ของชองน�มเซลลตอม (Gland cell) ทำาหนาทปลอยเอนไซม ออกมายอยอาหารในชองแกสโทรวาสควลาร อาหารบางสวนท

ยอยแลวอาจถกเซลลยอยอาหาร(Digestive cell หรอNutritive cell) ทอยทผนงของชองแกสโทรวาสควลาร ทำาการจบและยอยภายในเซลลดวยกระบวนการแบบเดยวกบอะมบา

การยอยของไฮดรา

การยอยของพารามเซยม

พารามเซยม (Paramecium) จะใชซเลย(Cilia) ทอยบรเวณรองปาก (Oral groove)

โบกพดพาอาหารเขาทางรองปากทมชองเปด เรยกวา ไซโตสโตม (Cytostome) อาหารจะเขา

ไปในไซโทพลาซมจนอยในสภาพทเปนฟดแวควโอล แลวอาหารจะถกยอยโดยเอนไซมในไลโซโซม

เชนเดยวกบอะมบา ในทสดเหลอเพยงกากอาหารฟดแวควโอลน�เคลอนมาทบรเวณใตรองปากเพอ

กำาจดกากอาหารออกทางชองเปด (Anal pore) ซงมตำาแหนงทแนนอน

การยอยของอะมบา

อะมบา (Amoeba) จะมวธการนำาอาหารเขาสเซลล โดยกระบวนการ ฟาโกไซโทซส (Phagocytosis) โดยการยนสวนไซโทพลาซมทเรยกวา

ซโดโพเดยม (Pseudopodium) โอบลอมอาหารเขาสเซลล เกดเปนฟดแวควโอลแลวไปรวมกบไลโซโซม(Lysosome) ซงมเอนไซมไลโซไซม(Lysozyme) อยมากมายจงเกดการยอยแบบภายในเซลลข�น สารทยอยไดจะ

ถกดดซมเขาสไซโทพลาซมในบรเวณใกลเคยง สวนกากอาหารหรอสารทยอย

ไมไดจะถกขบออกจากเยอหมเซลล โดยแตกทะลออกทางเยอหมเซลล

การยอยของพลานาเรย

พลานาเรย (Planaria) เปนสตวพวกหนอนตวแบน ชนดหนงทดำารงชพอสระ จบเหยอโดยการปลอยเมอก

ออกมาและใชลำาตวคลมลงบนตวเหยอ เหยอจะถก เมอกพนตวทำาใหเคลอนไหวไมได และจะใชงวงหรอ

ฟารงซยนออกมาดดของเหลวในตวเหยอเปนอาหาร หรอกลนเหยอเขาไปชอง แกสโทรวาสควลารท

แตกแขนงทอดยาวไปตามลำาตว เซลลตอมทอยตาม ผนงทางเดนอาหารจะปลอยเอนไซมออกมายอยอาหาร

และช�นสวนทยอยแลวจะมเซลลทผนงทางเดนอาหาร โอบลอมอาหารเขาไปยอยภายในเซลลตอ สวนกาก

อาหารทยอยไมไดกจะกลบออกมาทางปาก

การยอยของพลานาเรย

การยอยในแมลง

ตกแตน ประกอบดวยปาก(Mouth) ถดไปเปนคอหอย (Pharynx) หลอดอาหาร (Esophagus) เปนทางเดนอาหารทคอย ๆ พองออกจน

เปนถงใหญเรยกวา ถงพกอาหาร (Crop) สองขางของหลอดอาหารมตอมนำ�าลาย(Salivary gland) สขาว รปรางคลายกงไม สวนปลายของ

ถงพกอาหารน�มกระเปาะแขง ๆ เรยกวาโปรเวนตรคลส หรอกน(Proventiculus หรอ Gizzard) ภายในมฟนเพอใชบดอาหาร สวนท

ตอกบกนมถงเลก ๆ รปรางคลายน�วมอ 8 ถง เรยกวา แกสตรกซ กา (Gastric ceca) เชอกนวาทำาหนาทสรางนำ�ายอย ชวงน�จะตอกบทาง

เดนอาหารสวนกลาง (Mid gut) ตอนกลางของลำาตวจะมอวยวะกำาจด ของเสย เรยกวา หลอดมลพเกยน (Malpighian tubule) เปนเสน ฝอยบาง ๆ สเหลองอยกนเปนกระจก ถดไปเปนโคลอน (Colon) เปน

สวนหนงของลำาไสใหญ สงกากอาหารไปยงไสตรง (Rectum) แลวจง เปดออกททวารหนก (Anus)

การยอยในแมลง

การยอยในนก

นก (Bird) นกกนอาหารทมพลงงานสงและมการยอย อาหารอยางรวดเรว นกไมมฟนและตอมนำ�าลายเจรญไมด แต

สามารถสรางเมอกสำาหรบคลกเคลาอาหารและหลอลน ล�นม ตอมรบรสนอยแตกรบรสไดบาง คอหอยส �น หลอดอาหารคอน

ขางยาวมผนงกลามเน�อตอนปลาย มกระเพาะพกอาหาร(Crop) มหนาทเกบอาหาร และนำาไปยอยในกระเพาะอาหาร(Stomach หรอ Proventriculus)ลกษณะทางเดนอาหาร

ของนกสรางนำ�ายอย ถดไปเปนกระเพาะบดหรอกน(Gizzard) มกลามเน�อหนา ผนงดานในเปนสนใชบดอาหารนอกจากน�นกยงมการกลนกอนกรวดขนาดเลกเขาไปชวยใน

การบดอาหาร ถดไปเปนลำาไสเลก ลำาไสใหญ และโคลเอกา

การยอยในนก

การยอยในไสเดอนดน

ไสเดอนดน (Earth worm) ทางเดนอาหารแยกเปนสวนตาง ๆ แตละสวนทำาหนาทแตกตางกน เรมจากปาก (Mouth) เปนทางเขาของ

อาหาร เนองจากไสเดอนดนกนซากขนาดเลก ปากจงไมมฟน อาหารจะถก กลนเขาไปเขาปากดวยการทำางานของกลามเน�อทแขงแรงบรเวณคอหอย

(Pharynx) ลกษณะทางเดนอาหารของไสเดอนดนอาหารจงผานไปยง กระเพาะพกอาหาร (Crop) กอนทจะถกสงไปบดทกน (Gizzard) ซงม กลามเน�อแขงแรง เมออาหารถกบดแลวจงสงผานตอไปยงลำาไส

(Intestine) ซงเปนชวงทางเดนอาหารทมความยาวมากทสด มเอนไซม ถกปลอยออกมาจากเซลลบผนงลำาไส สารทไดจากการยอยแลวจะถกดด

ซมและสงเขาสระบบหมนเวยนเลอด สำาหรบผนงลำาไสทางดานหลงจะ เจรญและบมเขาไปในชองลำาไสเพอเพมพ�นทในการยอยอาหาร เกดเปน

ตงเน�อทเรยกวา ไทโฟลโซล (typhlosole) สวนกากอาหารจะถกขบ ออกมาทางทวารหนก (Anus)

การยอยในไสเดอนดน

การยอยในสตวเค�ยวเอ�อง

สตวเคยวเออง (Ruminant) เชน วว ควาย แพะ แกะ มกระเพาะเปน 4 หองขนาดใหญ หญาทกนเขาไปจะผานจากหลอดอาหารเขาสรเมน (Rumen)

ทคนทวไปเรยกวา ผาข�ร �ว ซงภายในมจลนทรยทำาการยอยสลายอาหารและทำาให เปนกอนขนาดเลกเรยกวา คด (Cud) ในเวลาทพกอยเฉย ๆ จะสำารอกคดกลบ

เขามาทปากเพอเค�ยวตดเสนใยพชใหส �นลงทเรยกวา เค�ยวเอ�อง หลงเค�ยวเอ�อง จะกลนอาหารลงไปในรเมนอกคร�งเพอใหแบคทเรยยอยสลายเซลลโลส อาหาร

ผานไปยงกระเพาะสวนทสอง เรตควลม (Reticulum) หรอกระเพาะรงผ�ง ตอ ไปยงโอมาซม (Omasum) หรอกระเพาะสามสบกลบ และส�นสดทแอบโอมาซม

(Abomasum) ซงเปนกระเพาะทแทจรง มนำ�ายอยโปรตน และมการยอยตาม ปกตเกดข�นทแอบโอมาซม เมออาหารผานกระเพาะออกมาแลวจงเขาสลำาไสเลก

สวนตนทมอวยวะชวยยอยอาหาร ไดแก ตบ ทำาหนาทสรางนำ�าดเพอทำาใหไขมนท อยในลำาไสเลกแตกตว ตบออนสรางเอนไซมชวยยอยพวกโปรตน ไขมน และ

คารโบไฮเดรตทอยในลำาไสเลก เมออาหารถกยอยโมเลกลเลกแลวจะถกสงตอไป ยงสวนตาง ๆ ของรางกายตอไป และขบกากอาหารออกทางทวารหนก (Anus)

การยอยในสตวเค�ยวเอ�อง

การยอยในปาก

การเคยวอาหาร (Mastication หรอChewing) เกดจากการเคลอนไหวของฟน ล�น แกม

รมฝปาก ขากรรไกรลาง เพอชวยทำาใหอาหารแตก สลายมขนาดเลกลง และเกดการคลกเคลากบนำ�าลาย และป� นเปนกอนเลก ๆ เปยกช�น และออนนม ทเรยกวา

กอนโบลส (Bolus) เพอใหสะดวกในการกลน

การยอยในกระเพาะอาหาร

โปรตนเรมถกยอยทกระเพาะอาหาร โดยมโพรเอนไซมทชอวา เพปซโนเจน (Pepsinogen) จาก ชฟเซลล และมการหลง

กรดเกลอมาจากพารเอตลเซลล กรดเกลอจะเปลยนเพปซโน เจน ซงไมสามารถทำางานไดกลบมาทำางานได โดยเปนเอนไซม

เพปซน นอกจากกรดเกลอจะเปลยนเพปซโนเจนเปนเพปซน แลว เพปซนทออกมายงไปเปลยนเพปซนโนเจนใหเปนเพปซน

ไดดวย เอนไซมเพปซนจะสลายพนธะเฉพาะทอยระหวางกรด อะมโน Tyrosine Phenylalanin และTyptophan จน

ไดโพลเพปไทดทเลกลง

การยอยในลำาไสเลก

อาหารทยอยแลวบางสวนและยงไมไดยอยเคลอนผาน กลามเน�อหรดของกระเพาะอาหารเขาสลำาไสเลก

ลำาไสเลกมลกษณะเปนทอยาวประมาณ 6-7 เมตร ขด อยในชองทอง แบงออกเปน 3 สวน สวนตนทตอ

จากกระเพาะอาหารเปนทอโคงรปตวย ยาวประมาณ 25 เซนตเมตร เรยกวา ดโอดนม (Duodenum) สวนถด

ไป เรยกวา เจจนม (Jejunum) ยาวประมาณ 2.50 เมตร และไอเลยม (Ileum) เปนสวนสดทายยาว

ประมาณ 4 เมตร ดงภาพ 2.28 การยอยอาหารใน ลำาไสเลกเกยวของกบการทำางานของตบ ตบออน และ

ผนงลำาไสเลก ซงหลงสารออกมาทำางานรวมกน

การยอยในลำาไสเลก

การดดซมสารอาหาร

ลำาไสเลกมการดดซมสารอาหารไดด เนองจากผนงดาน ในของลำาไสเลกซงบดวย เซลลบผวช�นเดยวมสวนทยน

เลก ๆ คลายน�ว เรยกวา วลลส (Villus) เปนจำานวน มาก ความหนาแนนของวลลสมประมาณ 20 –40

หนวยตอพ�นท 1 ตารางเซนตเมตร ทำาใหมพ�นทผวใน การดดซมไดมากข�น และดานนอกของ เซลลบผวน�

ยงมสวนยนออกไปเรยกวา ไมโครวลลส(Microvillus) ซงเปนการเพมพ�นทผว