ΤΡΙΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ & ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ. Το παράδειγμα της...

ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ∆ΩΝ : ‘ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ: ∆ιαστάσεις της Κοινωνικής Πολιτικής

& της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας’ Κατεύθυνση Κοινωνικής Πολιτικής

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΚΟΥΦΟΠΟΥΛΟΥ

Α.Μ. 502Μ020

ΕΡΓΑΣΙΑ: ‘ΤΡΙΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ & ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ: Το παράδειγµα της

επιχειρηµατικότητας των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες’

ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ Γ΄ΕΞΑΜΗΝΟΥ (50Μ017): ‘Τρίτος Τοµέας (συνεταιρισµοί, Μ.Κ.Ο. κλπ.)’

∆Ι∆ΑΣΚΟΥΣΑ:

Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Όλγα Στασινοπούλου

ΜΑΡΤΙΟΣ 2004 Α Θ Η Ν Α

Παρασκευή Κουφοπούλου «ΤΡΙΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ & ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ: Το παράδειγμα της επιχειρηματικότητας των

ατόμων με ψυχικές ασθένειες»

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

• Περιεχόµενα……………………………………………………………………………………………2 • Κατάλογος ∆ιαγραµµάτων, Πινάκων & Σχηµάτων……………………………...……....3

∆ιαγράµµατα……………………………………………………………………………….……3 Πίνακες……………………………………………………………………………………..…..…3 Σχήµατα………………………………………………………………………….………………..4

• Εισαγωγή………………………………………………………………………………………….…...5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο: Το µεθοδολογικό πλαίσιο της εργασίας……………………..…7 1.1. Η σκοπιµότητα της εργασίας……………………………………………………………….7 1.2. Ο στόχος & ο σκοπός της εργασίας ………………………………………………..…..8 1.3. Το µεθοδολογικό πλαίσιο της εργασίας…………………………………………..…….9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο: Το εννοιολογικό πλαίσιο της εργασίας…………………….…10 2.1. Ο Τρίτος Τοµέας της Οικονοµίας…………………………………………………..….10 2.2. Η Κοινωνική Οικονοµία………………………………………………………………..……12 2.3. Τα άτοµα µε ψυχικές ασθένειες, ως πληθυσµός – στόχος…………………..…15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο: Το Πρόγραµµα του Ο.Α.Ε.∆. για την επιχειρηµατικότητα των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες………………………17 3.1. Γενικά στοιχεία…………………………………………………………………………….…..17 3.2. Η επιχειρηµατικότητα των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες………………………19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο: Οι Κοινωνικοί Συνεταιρισµοί (Ν.2716/1999) & τα άτοµα µε ψυχικές ασθένειες………………………………………………………………..22 4.1. Τα δεδοµένα από τα παραγωγικά εργαστήρια………………………………………22 4.1.1. Γενικά στοιχεία………………………………………………………………………..22 4.1.2. Το ανθρώπινο δυναµικό……………………………………………………………26 4.1.3. Η εκπαίδευση & η επαγγελµατική κατάρτιση………………………………29 4.2. Τα δεδοµένα από τις αστικές επιχειρήσεις……………………………………………23 4.2.1. Γενικά…………………………………………………………………………………….23 4.2.2. Το καθεστώς των αµοιβών των ατόµων µε µειονεξία……….………….36 4.2.3. Οι προσλήψεις & η επαγγελµατική κατάρτιση…………………...………..29 • Επίλογος……………………………………………………………………………………………….30 • Βιβλιογραφία…………………………………………………………………………………………31

Ελληνόγλωσση………………………………………………………………………………..31 Ξενόγλωσση……………………………………………………………………………….…..31 Iστοσελίδες…………………………………………………………………..…………………32



3

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ & ∆ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

(Α). ∆ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ. • ∆ιάγραµµα 1: Οι τοµείς απασχόλησης των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες……………………………………………………………………………………………20 • ∆ιάγραµµα 2: Η κατανοµή των ατόµων µε µειονεξία στην απασχόληση κατά φύλο………………………………………………………………………………………….21 • ∆ιάγραµµα 3: Το µορφωτικό επίπεδο των ατόµων µε µειονεξία……………25 • ∆ιάγραµµα 4: Το καθεστώς απασχόλησης των ατόµων µε µειονεξία……25 • ∆ιάγραµµα 5: Το εκπαιδευτικό επίπεδο των ατόµων µε µειονεξία…………28

(Β). ΠΙΝΑΚΕΣ. • Πίνακας 1: Tα άτοµα µε αναπηρία στα µητρώα του Ο.Α.Ε.∆. 1993 – 2002. ………………………………………………………………………………………………………..17

• Πίνακας 2: Τα Προγράµµατα της Εθνικής Πολιτικής του ΟΑΕ∆ 1993 – 2001…………………………………………………………………………………………………18

• Πίνακας 3: Οι υπαγωγές των ατόµων µε αναπηρία στα Εθνικά & τα Συγχρηµατοδοτούµενα Προγράµµατα για την προώθηση της απασχόλησης τους 1993 – 2002………………………………………………………………………………18

• Πίνακας 4: Τα συγκεντρωτικά στοιχεία της κατανοµής των ατόµων µε αναπηρία ανά τοµέα παραγωγής………………………………………………………….18

• Πίνακας 5: Οι τοποθετήσεις των ατόµων µε ψυχικά ασθένειες 1996 – 2000 του Νοµού Αττικής ανά είδος απασχόλησης………………………………………….19

• Πίνακας 6: Οι τοποθετήσεις – διακοπές των ψυχικά ασθενών της περιόδου 1995 – 2000 του Νοµού Αττικής (συνολικά)…………………………………………20

• Πίνακας 7: Η ανάπτυξη της επιχειρηµατικότητας των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες 1998 – 2000 του Νοµού Αττικής…………………………………………..20

• Πίνακας 8: Οι κατηγορίες των απαντώντων………………………………………..23 • Πίνακας 9: Η κατανοµή του αριθµού των εργαζοµένων……………………….23 • Πίνακας 10: Τα άτοµα που εργάζονται µε πλήρη απασχόληση………………24 • Πίνακας 11: Η κατανοµή των ατόµων που εργάζονται µε πλήρη απασχόληση………………………………………………………………………………………24

• Πίνακας 12: Οι εργαζόµενοι µε πλήρη απασχόληση & η κατανοµή τους ανά εργαστήριο………………………………………………………………………………………24

• Πίνακας 13: Οι εργαζόµενοι µε µερική απασχόληση & η κατανοµή τους ανά εργαστήριο…………………………………………………………………………………26

• Πίνακας 14: Τα κίνητρα της εµψύχωσης των εργαστηρίων…………………26 • Πίνακας 15: Η διαδικασία πρόσληψης στα παραγωγικά εργαστήρια ……27 • Πίνακας 16: Οι επιχειρήσεις που ιδρύθηκαν στα πλαίσια του Προγράµµατος ‘Horizon’……………………………………………………………………27

• Πίνακας 17: Οι εργαζόµενοι µε πλήρη απασχόληση στις αστικές επιχειρήσεις………………………………………………………………………………………27

• Πίνακας 18: Οι εργαζόµενοι µε µειονεξία στις αστικές επιχειρήσεις………28 • Πίνακας 19: Η κατανοµή των εργαζοµένων µε µειονεξία µε µερική απασχόληση………………………………………………………………………………………28



4

(Γ). ΣΧΗΜΑΤΑ. • Σχήµα 1: Το τρίγωνο της κοινωνικής πολιτικής………………………...…………11 • Σχήµα 2: Η αλληλοσυσχέτιση των φορέων των Κοινωνικών

Επιχειρήσεων………………………………………………………………………………….14 • Σχήµα 3: Η σχέση Μ.Κ.Ο. & συνεταίρων……………………………………………..14 • Σχήµα 4: Τα µέσα των κοινωνικών επιχειρήσεων…………………………………15



5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στη διάρκεια των τελευταίων ετών σε όλες σχεδόν τις ανεπτυγµένες κοινωνίες, σηµειώνεται µία πρωτοφανής ανάπτυξη του επονοµαζόµενου Τρίτου Τοµέα (ή Τοµέας της Κοινωνικής Οικονοµίας). Τα στοιχεία που τον συνθέτουν έγκειται σε κοινωνικοοικονοµικές πρωτοβουλίες που βρίσκονται στο επίκεντρο της κοινωνικοοικονοµικής ζωής κάθε κοινωνίας. Συστατικά κάθε σύγχρονης κοινωνίας, σύµφωνα µε το τρίγωνο της Σχολής της Βιέννης, η αγορά, το κράτος & η οικογένεια µε τον Τρίτο Τοµέα στο κέντρο. Ο Τοµέας αυτός έχει σαν γνωρίσµατα του τον µη – κερδοσκοπικό του χαρακτήρα & την υλοποίηση κοινωνικών σκοπών. Με µία πιο προσεκτική ανάγνωση & εµβάθυνση στη διεθνή βιβλιογραφία, χωρίς ωστόσο να παραβλέπουµε & τον θεσµικό ρόλο της χώρας µας που άλλωστε αποτελεί & το επίπεδο της παρούσης εργασίας, διακρίνουµε µία σειρά προβληµάτων που µαστίζουν όλες τις κοινωνικές τάξεις & πόσο µάλλον τις ευπαθείς κοινωνικές οµάδες όπως είναι στην εργασία αυτή τα άτοµα µε αναπηρία. Τέτοιου είδους προβλήµατα είναι ο κοινωνικός αποκλεισµός & η ανεργία τα οποία συγχρόνως αποτελούν & την βασική αιτία που ο Τρίτος Τοµέας αποτελεί πόλο έλξης τόσο για τους ειδικούς επιστήµονες όσο για τους ανθρώπους που βιώνουν αυτές τις δυσάρεστες καταστάσεις αλλά & γι’ αυτούς που σχεδιάζουν τα µέσα καταπολέµησης τους. Οι αιτίες για την εξέλιξη αυτή είναι ποικίλες & αλληλοσυνδεόµενες µεταξύ τους. Αρχικά, οι οργανισµοί που υπάγονται στον Τρίτο Τοµέα έχουν δραστηριότητες οι οποίες συναντώνται σε πολλαπλούς τοµείς (παιδεία, υγεία, περιβάλλον κ.α.) κάτι που ενίσχυσε την εικόνα του ώστε πλέον από πολλούς να θεωρείται ότι είναι ως ένα πολύ σοβαρός τοµέας απασχόλησης, όπως άλλωστε παρουσιάζουν & τα στατιστικά στοιχεία σε Ευρώπη & Αµερική. Πιο συγκεκριµένα, σε ευρωπαϊκό επίπεδο εξαιτίας της άνισης οικονοµικής & κοινωνικής ανάπτυξης, είναι πολύ έντονη η ανησυχία για το µέλλον της απασχόλησης από την πλευρά των κυβερνήσεων. Με σκοπό την επίλυση προβληµάτων, τα οποία θα προκύψουν από την διεθνή οικονοµική συγκυρία, ως µία πολύ καλή λύση αλλά ταυτόχρονα ως προνοµιακό πεδίο εφαρµογής πολιτικών απασχόλησης & τοπικής ανάπτυξης θεωρήθηκε ότι αποτελεί ο Τρίτος Τοµέας. Με τον τρόπο αυτό επιχειρείται η ενδυνάµωση των οργανισµών που εντάσσονται στον Τρίτο Τοµέα. ∆εν είναι καθόλου τυχαία αυτή η προσπάθεια ενδυνάµωση των οργανισµών του Τρίτου Τοµέα, και αυτό είναι µία απτή πραγµατικότητα. Γενεσιουργός αιτία αυτής της εξελικτικής διάθεσης αποτελεί, όχι µόνο στις µέρες µας αλλά παλαιότερα & µελλοντικά, η ανεπαρκής κρατική άσκηση δηµοσιονοµικών πολιτικών & η εξασφάλιση ελαχίστων παροχών του κράτους προνοίας. Αυτό που ουσιαστικά διαπιστώνεται είναι µία µεταστροφή στις υπηρεσίες & τα αγαθά του Τρίτου Τοµέα, τα οποία όµως δεν λειτουργούν ως υποκατάστατο & όχι ως συµπλήρωµα του κρατικού µηχανισµού. Η πρακτική σηµασία αυτών των παρεµβάσεων & η οποία επιβεβαιώνει τον καταλυτικό τους ρόλο για την επίτευξη & τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής, έχει να κάνει µε την παρεµβατικότητα του στις οποίες το κράτος διακρίνεται για την απροθυµία, την ανελαστικότητα, την ανεπάρκεια των αντίστοιχων χειρισµών & πρακτικών του. Παράλληλα µε όλα αυτά «πετυχαίνει» την µειωµένη πρόσβαση των ατόµων που



6

χρειάζονται τα αγαθά & τις υπηρεσίες του, σε τοµείς της οικονοµίας & της αγοράς εκµηδενίζοντας τα πιθανά ανεπιθύµητα αποτελέσµατα. Αν και η αναδιάρθρωση των οργανισµών του Τρίτου Τοµέα είναι ικανοποιητική σε διεθνές επίπεδο, στην Ελλάδα αυτό είναι µάλλον όνειρο θερινής νυκτός αφού δεν βρίσκει πρόσφορο έδαφος για ανταπόκριση. Έτσι σταδιακά αρχίζει να χρησιµοποιείται ο όρος κοινωνική επιχείρηση, ως µία νέα οργανωτική µορφή των φορέων του Τρίτου Τοµέα. Πρόκειται για επιχειρήσεις µε διευρυµένο παραγωγικό ρόλο & επιχειρηµατική συµπεριφορά. Με τις κοινωνικές επιχειρήσεις αναµένεται να ενισχυθεί ο παραγωγικός ρόλος των φορέων του Τρίτου Τοµέα & να αυξηθούν παράλληλα οι δυνατότητες για την δηµιουργία θέσεων απασχόλησης & τέλος να πετύχει ενδυνάµωση της ανάπτυξης της επιχειρηµατικότητας στις τοπικές οικονοµίες σε τροχιά ενός νέου πλέγµατος της οικονοµικής & κοινωνικής ζωής. Στην ελληνική κοινωνική πραγµατικότητα, οι αλλαγές που υφίσταται ο Τρίτος Τοµέας είναι δραµατικές & οι οποίες έχουν να κάνουν µε τα πεδία δραστηριοποίησης τους & την αύξηση για την δηµιουργία κοινωνικών επιχειρήσεων αυξάνοντας έτσι τις ευκαιρίες απασχόλησης. Γι’ αυτό & στην χώρα µας η παρουσία αυτού του τοµέα δεν µπορεί να κριθεί ως αξιόλογη. Όλα αυτά αποτέλεσαν & ένα κίνητρο ώστε να επιλέξω το θέµα της επιχειρηµατικότητας των ατόµων µε αναπηρία, για την εργασία µου αυτή. Εκτός από το θεωρητικό πλαίσιο που απαιτείται έχω επιλέξει ως µελέτες περίπτωσης τόσο το Πρόγραµµα του ΟΑ.Ε.∆. για Νέους Ελεύθερους Επαγγελµατίες όσο & την επιχειρηµατικότητα των ατόµων µε ψυχικές διαταραχές στους κοινωνικού συνεταιρισµούς (Ν.2716/1999). Η δοµή της εργασίας αυτής έχει την µορφή που αναλύεται παρακάτω. Αυτή αποτελείται από δύο µέρη. Το πρώτο µέρος έχει να κάνει µε το µεθοδολογικό πλαίσιο, την σκοπιµότητα, τους στόχους (πρώτο κεφάλαιο). Επιπρόσθετα, γίνεται µία παρουσίαση του θεωρητικού πλαισίου που αφορά τον Τρίτο Τοµέα, την Κοινωνική Οικονοµία (της αγοράς), την επιχειρηµατικότητα (ως πολύ φρέσκια & αξιοπρόσεκτη µορφή απασχόλησης) & κυρίως γιατί να επιλεγεί αυτή η µορφή απασχόλησης για τα άτοµα µε αναπηρία & όχι κάποια άλλη (δεύτερο κεφάλαιο). Ακολούθως, στο δεύτερο µέρος γίνεται µία παρουσίαση δύο από τα Προγράµµατα που αφορούν την επιχειρηµατικότητα των ατόµων µε αναπηρία: τόσο του Ο.Α.Ε.∆. για τους Νέους Ελεύθερους Επαγγελµατίες όσο την προοπτικής απασχόλησης των ατόµων που πάσχουν από ψυχικές ασθένειες σε κοινωνικούς συνεταιρισµούς, όπως προβλέπει ο Ν.2716/1999.



7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: Το µεθοδολογικό πλαίσιο εργασίας

1.1. Η σκοπιµότητα της εργασίας. Αντικείµενο του τρίτου τοµέα είναι ένα ευρύ φάσµα δραστηριοτήτων από τις κοινωνικές υπηρεσίες, µέχρι τη φροντίδα για την υγεία, την παιδεία, την κατοικία, τις έρευνες, τον πολιτισµό, την θρησκεία, την απροχή νοµικής υποστήριξης κ.α. Οι φορείς που δραστηριοποιούνται στον µη – κερδοσκοπικό τρίτο τοµέα, συνθέτουν & συχνά αποτελούν πόλο έλξης για ένα µεγάλο αριθµό ατόµων που διαθέτουν το χρόνο τους & προσφέρουν δωρεάν τις υπηρεσίες τους, σε διαφορετικές δραστηριότητες εθελοντικού χαρακτήρα, αποκτώντας έτσι ένα κρίσιµο διαµεσολαβητικό ρόλο µεταξύ της επίσηµης οικονοµίας της αγοράς & τον δηµόσιο τοµέα. Η παρέµβαση των µη κερδοσκοπικών φορέων της κοινωνικής οικονοµίας αναδεικνύεται ως σηµαντική, ιδιαίτερα όσο αφορά την παροχή υπηρεσιών στους τοµείς εκείνους όπου, οι φορείς της αγοράς ή του δηµόσιου διακρίνονται για την απροθυµία, αδυναµία, ανελαστικότητα εφαρµογής κατάλληλων χειρισµών. Από την άλλη πλευρά, αν και ο τρίτος τοµέας αφορά δραστηριότητες µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητη µπορεί να θεωρηθεί η συνεισφορά τους στην διαµόρφωση του Α.Ε.Π. των ανεπτυγµένων αλλά & των αναπτυσσόµενων χωρών όπως είναι η Ελλάδα. Αξιοσηµείωτη είναι η δυναµική που εµφανίζει ο µη κερδοσκοπικός τρίτος τοµέας, όσο αφορά τη συνεισφορά του στην απασχόληση. Συγκεκριµένα, διαπιστώνεται ότι ο εν λόγω τοµέας χαρακτηρίζεται κατά κύριο λόγο από δραστηριότητες εντάσεως εργασίας, µε αποτέλεσµα η συνεισφορά του στη συνολική απασχόληση να είναι σηµαντικά µεγαλύτερη από την αντίστοιχη συνεισφορά του στο συνολικό Α.Ε.Π. αναφέρεται σχετικά ότι, σύµφωνα µε τα στοιχεία της EUROSTAT εκτιµάται ότι σε φορείς του κοινωνικού τοµέα απασχολούνται περί τα 7.000.000 άτοµα. Σύµφωνα µε τα εν λόγω στοιχεία, η απασχόληση στον κοινωνικό τοµέα αντιπροσωπεύει για τις Η.Π.Α. το 6,9% της συνολικής απασχόλησης ενώ για τις χώρες της Ε.Ε. τα αντίστοιχα ποσοστά συµµετοχής στη συνολική απασχόληση κυµαίνονται σε πολύ µικρότερα επίπεδα (π.χ. Γαλλία: 4,2%, Γερµανία: 3,7%, Μεγάλη Βρετανία: 3,5%). Αναφορικά µε τα δηµοσιευµένα στοιχεία της EUROSTAT για την εκτίµηση της απασχόλησης στον τοµέα της Κοινωνικής Οικονοµίας επισηµαίνεται ότι, υπάρχουν σηµαντικά κενά που έχουν να κάνουν τόσο µε την µεθοδολογία & τους εννοιολογικούς προσδιορισµούς που χρησιµοποιούνται όσο & σε µια σειρά από άλλους περιορισµούς, µε αποτέλεσµα από την µια να υποεκτιµάται η συνολική απασχόληση & απ’ την άλλη δε να µην αναλύονται επακριβώς τα επιµέρους χαρακτηριστικά στον εν λόγω τοµέα. Έτσι, δεν συµπεριλαµβάνεται στην εκτίµηση της συνολικής απασχόλησης στον τοµέα της κοινωνικής οικονοµίας, ούτε το πλήθος των συνεταιριστικών αυτοαπασχολούµενων, αλλά ούτε & οι εθελοντές – µη αµειβόµενοι απασχολούµενοι των µη κερδοσκοπικών φορέων πάσης φύσεως. Επιπρόσθετα, τόσο η αυτοαπασχόληση όσο & η εθελοντική απασχόληση αποτελούν βασικές συνιστώσες της συνολικής απασχόλησης στον τοµέα της κοινωνικής οικονοµίας, ενώ συνδέονται άµεσα µε την ενίσχυση της δυναµικής & της µισθωτής απασχόλησης στον ίδιο τοµέα.



8

Κατά συνέπεια, προβάλλει επιτακτική η ανάγκη για την ανάπτυξη ενός καταλληλότερου µεθοδολογικού πλαισίου, µε την εφαρµογή του οποίου να καταστεί επαρκέστερη η εκτίµηση της συνολικής απασχόλησης στον τρίτο τοµέα, καθώς & 3 βασικές συνιστώσες της, που είναι αυτοαπασχόληση, η µισθωτή απασχόληση & η µη αµειβόµενη – εθελοντική απασχόληση. Η ανάλυση της δυναµικής & η συσχέτιση των 3 αυτών επιµέρους συνιστωσών, µπορεί να συµβάλλει στη διαµόρφωση πολιτικών για τη στήριξη, ανάπτυξη & ανασύνθεση της συνολικής απασχόλησης στον υπό εξέταση τοµέα. Επισηµαίνεται ότι, οι εν λόγω πολιτικές απασχόλησης µπορούν να προσλάβουν διάφορες µορφές, οι οποίες & πρέπει να αποτελέσουν ειδικό αντικείµενο διερεύνησης, προκειµένου να εξειδικευτούν σε εθνικό & τοπικό επίπεδο. Αναφέρονται ενδεικτικά, 4 κατηγορίες πολιτικών απασχόλησης που είναι αρκετά ενδιαφέρουσες για τον τρίτο τοµέα: Πολιτικές διατήρησης & αναδιάρθρωσης της αυτοαπασχόλησης µέσω της

αναµόρφωσης & ενίσχυσης του συνεταιρίζεσθαι, τόσο στον αγροτικό όσο & στον µη αγροτικό τοµέα.

Πολιτικές παροχής υπηρεσιών & σύνθεσης – συνδυασµού της προώθησης της µισθωτής απασχόλησης µε την εθελοντική – µη αµειβόµενη απασχόληση.

Πολιτικές προώθησης νέων δραστηριοτήτων στον κοινωνικό τοµέα & διευκόλυνσης της πρόσβασης στην απασχόληση στον εν λόγω τοµέα.

Πολιτικές αναδιάρθρωσης της απασχόλησης & της προώθησης της παραγωγής αγαθών & παροχής υπηρεσιών στο πλαίσιο ενίσχυσης των πρωτοβουλιών τοπικής ανάπτυξης, της εταιρικότητας & της κατά περίπτωση συµµετοχής αντιπροσωπευτικών συνδικαλιστικών φορέων.

Σύµφωνα µε την προσέγγιση του ευρωπαϊκού δικτύου για τις Κοινωνικές Επιχειρήσεις EMES, το ενδιαφέρον των πολιτικών απασχόλησης στον τρίτο τοµέα πρέπει να στραφεί στην ανάδειξη της δυναµικής µιας νέας µορφής επιχειρηµατικότητας, προσανατολισµένης στις δραστηριότητες της κοινωνικής οικονοµίας στις χώρες της Ε.Ε. Ειδικότερα, σύµφωνα µε την τυπολογία προκαλεί ερευνητικό ενδιαφέρον & µπορεί να αξιοποιηθεί στο πλαίσιο της παρούσης εργασίας, όσο αφορά: (α). Τον προσδιορισµό, την περιγραφή, την ανάλυση & τη σύγκριση των χαρακτηριστικών του τρίτου τοµέα στις χώρες της Ε.Ε. (β). Την εξειδίκευση ενός εννοιολογικού & θεωρητικού πλαισίου που θα επιτρέπει την καλύτερη κατανόηση της επίπτωσης του τρίτου τοµέα στην κινητοποίηση & αναβάθµιση των κοινωνικών πόρων. (γ). Την ανάδειξη των προοπτικών ανάπτυξης των διαφόρων µορφών επιχειρηµατικότητας στο πλαίσιο της κοινωνικής οικονοµίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η τοπική διάσταση των πολιτικών προώθησης της απασχόλησης στον τρίτο τοµέα της οικονοµίας & ειδικότερα η συσχέτιση τους µε τις πολιτικές τοπικής ανάπτυξης. Ήδη, από το 1994, αναζητάται ένα νέο πρότυπο βίωσιµης ανάπτυξης.

1.2. Ο σκοπός & οι στόχοι της εργασίας. Σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση των προοπτικών απασχόλησης των ατόµων µε αναπηρία στον τοµέα της κοινωνικής οικονοµίας (σε εθνικό, περιφερειακό & τοπικό επίπεδο) & ιδιαίτερα την εργασιακή τους ενσωµάτωση



9

µέσω των προγραµµάτων για την επιχειρηµατικότητα του ΟΑΕ∆ & τους Κοινωνικούς Συνεταιρισµούς. Ειδικότερα, η εργασία στοχεύει στην απάντηση των ακόλουθων καίριων ζητηµάτων/ερωτηµάτων: Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του τρίτου τοµέα της κοινωνικής οικονοµίας ? Ποια είναι η συνεισφορά του τρίτου τοµέα της κοινωνικής οικονοµίας στην

προώθηση της απασχόλησης & τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόµων µε αναπηρία στην Ελλάδα ?

Ποιες δράσεις µπορούν να σχεδιαστούν & να εφαρµοστούν στο πλαίσιο του

τοµέα της κοινωνικής οικονοµίας για την προώθηση της απασχόλησης των ατόµων µε αναπηρία µέσω της επιχειρηµατικότητας σε τοπικό επίπεδο στην Ελλάδα ?

1.3. Ο προσδιορισµός του µεθοδολογικού πλαισίου της εργασίας. Για την ολοκλήρωση αυτής της εργασίας, χρησιµοποίησα ένα ευρύτατο φάσµα µεθοδολογικών εργαλείων, έτσι ώστε να συλλέξω & να επεξεργαστώ τα ποιοτικά & τα ποσοτικά στοιχεία. Αρχικά, αξιοποίησα δηµοσιεύσεις που έχουν να κάνουν µε το θεωρητικό πλαίσιο που αφορά τον τρίτο τοµέα της σύγχρονης κοινωνικής οικονοµίας της αγοράς στην Ελλάδα, αλλά κυρίως ότι στοιχεία αφορούν την επιχειρηµατικότητα των ατόµων µε αναπηρία σε γενικές γραµµές. Στη συνέχεια, πέρα από το καθαρά θεωρητικό µέρος εστίασα την αναζήτηση ποσοτικών στοιχείων για την συµµετοχή των ατόµων µε αναπηρία σε προγράµµατα που στοχεύουν στην εργασιακή τους ενσωµάτωση. Τα προγράµµατα αυτά, προωθούν ένα νέο εργασιακό µοντέλο για τα άτοµα µε αναπηρία, µοντέλο που θα τους δώσει την δυνατότητα µέσα από την εργασία τους να ενσωµατωθούν πολύ καλύτερα, από ότι άλλες ευπαθείς κοινωνικές οµάδες, στον κοινωνικό ιστό. Το νέο αυτό εργασιακό µοντέλο κινείται στην λογική της αυτοοργάνωσης & της αυτοδιαχείρισης των ατόµων µε αναπηρία και καλείται επιχειρηµατικότητα. Σαν περιπτώσεις της επιχειρηµατικότητας των ατόµων µε αναπηρία επέλεξα τόσο το Πρόγραµµα του Ο.Α.Ε.∆. για την Νέων Ελευθέρων Επαγγελµατιών όσο την περίπτωση της απασχόληση των ατόµων µε µειονεξία (ψυχικές διαταραχές) στους Κοινωνικούς Συνεταιρισµούς (Ν.2716/1999). Τα αποτελέσµατα της όλης προσπάθειας επεξεργασίας & παρουσίασης των συλλεχθέντων ποιοτικών & ποσοτικών στοιχείων δίνονται µε την µορφή πινάκων & διαγραµµάτων που επισυνάπτονται τόσο στο κυρίως κείµενο όσο & στο παράρτηµα. Εν συνεχεία, τα στοιχεία των εν λόγω πινάκων & διαγραµµάτων έτυχαν πληρέστερης επεξεργασίας έτσι ώστε µέσω των κατάλληλων οµαδοποιήσεων να δηµιουργηθούν δείκτες & πίνακες χρήσιµοι για την επιµέρους ανάλυση των στοιχείων που αφορούν την εργασιακή ενσωµάτωση των ατόµων µε αναπηρία µε την ανάλογη προώθηση της επιχειρηµατικότητας τους που συµπεριλήφθησαν τελικά στα 3 κεφάλαια της.



10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο: Οι εννοιολογικές αποσαφηνίσεις της εργασίας 2.1. Ο Τρίτος Τοµέας. Η ανάληψη πρωτοβουλιών τόσο από το κράτος όσο & από τους πολίτες αλλάζει την ουσία του Τρίτου Τοµέα αλλά & της κοινωνίας γενικότερα. Ο Τρίτος Τοµέας είναι ένα διφορούµενο πεδίο κυρίως εννοιολογικά αλλά & ως εργασιακός χώρος. Στην πράξη 1, αντανακλά την τάση που χαρακτήρισε την δεκαετία του ’90 για την αναζήτηση πιο διευρυµένων & πιο ευέλικτων ορισµών που σηµατοδοτούν ευρύτερους κοινωνικούς χώρους. Οι Salamon & Anheier υιοθετούν αρχικά ένα ορισµό µε έµφαση στη θέση & τη σχέση του αναφορικά µε τους άλλους τοµείς, τονίζοντας τον ενδιάµεσο χαρακτήρα των µη – κερδοσκοπικών & εθελοντικών οργανώσεων οι οποίες λειτουργούν µεταξύ κράτους & αγοράς. ∆ιακρίνουµε διαφορετικά καθεστώτα Τρίτου Τοµέα µε βάση 2 κριτήρια (κρατικές κοινωνικές δαπάνες & έκταση του Τρίτου Τοµέα) : Τα φιλελεύθερα : όπου οι παροχές του Τρίτου Τοµέα είναι σηµαντική

εναλλακτική λύση στις χαµηλές κοινωνικές δαπάνες. Τα κορπορατιστικά : το κράτος αναγκάζεται ή ενθαρρύνεται να δράσει από

κοινού µε τους µη – κερδοσκοπικούς φορείς, τους οποίους θεωρεί πολύ χρήσιµους να διατηρηθούν.

Τα κοινωνικοδηµοκρατικά : εκτεταµένες κρατικές παροχές & περιορισµένος ο ρόλος του Τρίτου Τοµέα, µόνο στην διεκδίκηση δικαιωµάτων.

Τα κρατικιστικά : µε χαµηλές κοινωνικές παροχές τόσο από το κράτος όσο & από τον Τρίτο Τοµέα.

Η αύξηση του ενδιαφέροντος για την κοινωνία των πολιτών ανοίγει νέες δυνατότητες για την οριοθέτηση του Τρίτου Τοµέα. Η αξιοποίηση της έννοιας του δηµοσίου χώρου στα πλαίσια του προνοιακού πλουραλισµού, ιδιαίτερα, µας βοηθάει να διερευνήσουµε τις διαπλοκές ιδιωτικού – δηµοσίου, κατανοώντας µε τον τρόπο αυτό τον δυναµικό, ρευστό & υβριδικό χαρακτήρα του. Σε µια διεθνή µελέτη για τον Τρίτο Τοµέα του Πανεπιστηµίου John Hopkins των Η.Π.Α. στα µέσα της περασµένης δεκαετίας, οι ερευνητές δυσκολεύτηκαν να ορίσουν τον Τρίτο Τοµέα. Η απουσία ξεκάθαρων ορισµών δηµιουργεί σύγχυση & µπέρδεµα, µε επιπρόσθετα εµπόδια για την επιστηµονική έρευνα, αλλά & για τις προσπάθειες δηµιουργίας χρηστικών βάσεων δεδοµένων & ταξινόµησης φορέων του Τρίτου Τοµέα. Οι ορισµοί & οι ταξινοµήσεις αναγνωρίζονται πλέον ως µέρος & ως σηµαντικά εργαλεία της συνολικής πολιτικής διαδικασίας, γιατί καθορίζουν σε µεγάλο βαθµό ποιοι φορείς θα συµπεριληφθούν στην εφαρµογή πολιτικών & ποιοι θα µείνουν απέξω. Αυτό διαφαίνεται & από τις πρόσφατες εξελίξεις στην Ελλάδα, στις οποίες φαίνεται ξεκάθαρα το αυξηµένο ενδιαφέρον από κρατικής πλευράς για την παρουσία & την περαιτέρω ανάπτυξη του Τρίτου Τοµέα. Στο τέλος της περασµένης δεκαετίας, µε την προσπάθεια διαµόρφωσης του Ε.Σ.Κ.Φ. µε τον Ν.

1 Βλ. Στασινοπούλου Ο. (Οκτώβριος 2003): Από τον Τρίτο Τοµέα στην Κοινωνία των Πολιτών – Η σηµασία των ορισµών (σ.2 – ), Εισήγηση στο 6ο Συνέδριο του CEFEC ‘Social Economy: European Social Firms – What – How – Why’, Aθήνα.



11

2646/1998, χρειάστηκε να διευκρινιστούν τα κριτήρια ένταξης Μ.Κ.Υ.Ο. & εθελοντικών οργανώσεων σε ειδικά µητρώα, προκειµένου να συµπεριληφθούν στους ειδικούς φορείς υλοποίησης εθνικών προγραµµάτων φροντίδας, γεγονός που έφερε στο προσκήνιο το ζήτηµα του ορισµού & της οριοθέτησης αυτών των φορέων. Στο Ευρωπαϊκό Πρόγραµµα VOLMED το οποίο στόχευε στη διερεύνηση των εθελοντικών οργανώσεων του Ευρωπαϊκού Νότου & στη δηµιουργία πιλοτικής βάσης δεδοµένων, οι ελληνικές εθελοντικές οργανώσεις χρειάστηκε να εµπλακούν στον καθορισµό των κριτηρίων ορισµού του εθελοντικού χαρακτήρα µιας οργάνωσης. Κάτι τέτοιο αποδείχθηκε πολύ δύσκολο, όσο & & ενδιαφέρον, δεδοµένης µάλιστα της αύξησης µικτών µορφών διοίκησης αυτών των φορέων & ασάφειας των ορίων µεταξύ του Τρίτου Τοµέα, της αγοράς & του κράτους. Ο ορισµός του πλουραλισµού που υιοθέτησε η Σχολή της Βιέννης είναι εκείνος του Rose 2 «η συνεισφορά στη συνολική ευηµερία της κοινωνίας του καθενός από τους 3 πολύ διαφορετικούς κοινωνικού θεσµούς : του νοικοκυριού, της αγοράς & του κράτους». Η οπτική του προνοιακού πλουραλισµού προσεγγίζει τον Τρίτο Τοµέα «ως µια συγκεκριµένη διάσταση του δηµοσίου χώρου στις κοινωνίες των πολιτών» έναν χώρο ο οποίος αποτελεί περισσότερο πεδίο εντάσεων & υφίσταται τις επιδράσεις κρατικών θεσµών, της οικονοµίας της αγοράς, της οικογένειας & της κοινότητας, καθώς διαπλέκονται µέσα από διαρκείς µετατοπίσεις έµφασης στα πλαίσια συγκεκριµένων πολιτικών. Αυτή η οπτική επιτρέπει τη συνύπαρξη & τη µίξη διαφορετικών οπτικών, επιδεικνύοντας πλουραλισµό δοµών & επιτρέποντας τις διαφοροποιήσεις. Αυτός ο ορισµός δεν αποτυπώνει την κρατούσα θεώρηση µιας διπολικής σχέσης µεταξύ της ανεπίσηµης οικονοµίας & του κράτους. O Evers προτείνει ένα τριπολικό σχήµα στη βάση της αναγνώρισης 3 τοµέων της οικονοµικής & κοινωνικής οργάνωσης.

ΣΧΗΜΑ 1 «Το Τρίγωνο της Κοινωνικής Πολιτικής»

Πηγή: Evers A., Wintersberger H. (1991): Shifts in the Welfare Mix (p.4), Frankenfurt Campus Verlag, U.K.

2 Βλ. Rose R. (1985): The State’s Contribution to the Welfare Mix (p.4), University of Strathclyde Studies in Public Policy (No.14), U.K.



12

Παλαιότερα, ο κυρίαρχος τοµέας ήταν η οικιακή οικονοµία ως δείγµα παραδοσιακής οικονοµίας, ενώ η κεντρική θέση κατείχε η κυρίαρχη αντίληψη για την αντίληψη για την εργασία. Η πραγµατική εργασία είναι η απασχόληση. Η παροχή φροντίδας, η οικιακή εργασία & γενικά όλες οι δραστηριότητες στον τρίτο τοµέα, δηλ. τον ανεπίσηµο & εθελοντικό τοµέα θεωρούνται στην πλειοψηφία τους µέχρι & σήµερα ως δεδοµένες & αναµενόµενες δραστηριότητες έξω από τον χώρο της εργασίας. Ακόµα & όταν αναγνωριζόταν, ο Τρίτος Τοµέας είχε συµπληρωµατικό & υπολειµµατικό χαρακτήρα. Βέβαια, ο προνοιακός πλουραλισµός δίνει τη δυνατότητα για µια καλύτερη κατανόηση της εσωτερικής δύναµης του Τρίτου Τοµέα, στα πλαίσια της Κοινωνίας των Πολιτών, φέροντας έτσι στο προσκήνιο το ζήτηµα της πολιτικής & της κατανοµής δύναµης. Ακόµη, µας βοηθά να αποµακρυνθούµε από προηγούµενες προσπάθειες ορισµού & οριοθέτησης του µε αποφασιστικό τρόπο. Επιπρόσθετα, η έννοια της Κοινωνίας των Πολιτών, επιστρέφει δυναµικά στο προσκήνιο. Αναδεικνύεται ως χώρος όπου αναπτύσσεται η δηµοκρατία, ένας σηµαντικός αµυντικός µηχανισµός ενάντια στη δηµιουργία ολοκληρωτικών κινηµάτων & κοµµάτων τα οποία τείνουν να εµφανίζονται σε συνθήκες όπου µεγάλες µάζες του πληθυσµού εισέρχονται στην πολιτική ζωή από όπου απουσιάζει µια ανεπτυγµένη κοινωνία πολιτών. Η Κοινωνία των Πολιτών δεν διαχωρίζεται πλήρως από το κράτος, την οικονοµία & τον οικιακό χώρο, αλλά οι σχέσεις τους µεσολαβούνται κάθε φορά µε διαφορετικούς ιστορικούς & κοινωνικο - πολιτισµικούς όρους. ∆εν µπορεί να υπάρξει & να ανθίσει χωρίς ισχυρό κράτος & ελεύθερη αγορά, αλλά ούτε έξω από την διάσταση του φύλου.

2.2. Η Κοινωνική Οικονοµία. Ο όρος Κοινωνική Οικονοµία αναφέρεται3 στο χώρο της οικονοµίας που βρίσκεται ανάµεσα στον ιδιωτικό & το δηµόσιο τοµέα της οικονοµίας & στον οποίο διεξάγονται οικονοµικές δραστηριότητες µε κοινωνικούς σκοπούς (στόχους). Σύµφωνα µε τον Archambault 4, υπάρχουν 4 κατηγορίες οργανώσεων:

Τους συνεταιρισµούς. Τις αµοιβαίες οργανώσεις. Τις τραπεζικές οργανώσεις. Τις υπόλοιπες µη κερδοσκοπικές οργανώσεις.

Ο όρος συνδυάζει 2 διαστάσεις, την οικονοµία & την κοινωνία σε ένα κοινό πλαίσιο. Κατά τον Jeuntet, δεν πρέπει να θεωρείται ως ένας ξεχωριστός τοµέας ή ως αποτέλεσµα µιας διαδικασίας που παράγεται από άλλους τοµείς. ∆εν πρέπει να νοείται ως η οικονοµία συν το κοινωνικό, αλλά το ένα αµοιβαίως συνδυαζόµενο µε το άλλο. Και οι εκροές τους ενσωµατώνουν κοινωνικά

3 Βλ. Χρυσάκης Μ., Ζιώµας ∆., Καραµητοπούλου Ντ., Χατζαντώνης ∆.(2002): Προοπτικές απασχόλησης στον τοµέα της κοινωνικής οικονοµίας, ΣΑΚΚΟΥΛΑ-Ε.Ι.Ε., Αθήνα (σ.33, 45-55). 4 Βλ. Ζάννης Π. (2002):Τρίτος Τοµέας & Κράτος Πρόνοιας : Κριτική Ανάλυση των Θεωρητικών Προσεγγίσεων (σ.27 – 28), ∆ιδακτορική ∆ιατριβή, Πάντειο Πανεπιστήµιο Αθηνών – Τµήµα Κοινωνιολογίας (Τοµέας Νεοελληνικής Κοινωνίας),Επιβλέπων Καθηγητής Θ. Σακελλαρόπουλος, Αθήνα.



13

αποτελέσµατα µε έµµεσα οικονοµικά κέρδη. Η χρήση του όρου οφείλεται εν µέρει στις πολιτισµικές καταβολές της Γαλλίας & χρησιµοποιήθηκε από τους Γάλλους σοσιαλιστές για ιδεολογικούς & πολιτικούς σκοπούς, αλλά & ως πρακτική για λόγους αποκέντρωσης του κράτους. Αλλά ακόµη & στη Γαλλία αµφισβητείται ως ξεχωριστός τοµέας , λόγω της ανεπάρκειας του όρου στο βαθµό που αφορά ένα τεράστιο ανοµοιογενές πεδίο οργανώσεων. Η λογική της ένταξης & της οµαδοποίησης σε ένα κοινό πλαίσιο οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι σε µερικές χώρες η κουλτούρα του συνεταιρισµού & των Μ.Κ.Ο. είναι συγγενής. Το κοινό ενοποιητικό στοχείο, αν & κάθε τύπος διακρίνεται από ξεχωριστή δοµή, πορείες εξέλιξης & νόµους, είναι αυτό της αλληλεγγύης. O Van Till, θεωρεί ότι η κοινωνική οικονοµία αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο, τονίζοντας ότι µια σηµαντική συµβολή του Τρίτου Τοµέα δεν είναι απλά να προσφέρει υπηρεσίες & κοινωνική συµµετοχή. Αλλά επιπλέον να απηχεί στις πιο βασικές ανθρώπινες ανάγκες µε σκοπό την οικονοµική ασφάλεια, την υποστήριξη & την παραγωγικότητα. Κύρια έκφραση της Κοινωνικής Οικονοµίας είναι οι Κοινωνικές Επιχειρήσεις. Είναι µια µορφή του Τρίτου Τοµέα που στοχεύει στην κοινωνική ενσωµάτωση. Σύµφωνα µε το Ευρωπαϊκό ∆ίκτυο EMES, θα πρέπει να πληρούν 4 οικονοµικά & 5 κοινωνικά κριτήρια. 5 • ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ.

Μια συνεχόµενη παραγωγή αγαθών ή & υπηρεσιών. Ένα υψηλό επίπεδο αυτονοµίας. Ένα επίπεδο οικονοµικού κινδύνου. Ένα ελάχιστο επίπεδο µισθωτής εργασίας.

• ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ.

Η παροχή υπηρεσιών στην κοινότητα. Μια δυναµική συµµετοχή των πολιτών. Μια διαδικασία λήψης αποφάσεων, η οποία δεν θα βασίζεται στο κεφάλαιο. Μια διανοµή των ωφελειών. Μια προσπάθεια ανάληψης καινοτοµιών από τους πολίτες.

Η ιδέα για τις κοινωνικές επιχειρήσεις έχει 2 σηµεία κλειδιά: τόσο νέες 7 καινοτόµες πρωτοβουλίες όσο & ήδη υπάρχοντες οργανισµοί, σαφώς αναδοµηµένοι ώστε να ανταποκριθούν στις νέες ανάγκες. Παράλληλα, είναι µια γέφυρα µεταξύ συνεταιρισµών & Μ.Κ.Ο. (Σχήµα 2).

5 Βλ. Schluter R. (3/10/2003): Globalisation & the Third Sector of Economy: Social Enterprises, a new global actor for inclusion & welfare: the experience of social economy (p.1 – 17), in European CEFEC’s Conference ‘Social Enterprises: What – How – Why’, Athens.



14

ΣΧΗΜΑ 2 «Η αλληλοσυσχέτιση των φορέων των Κοινωνικών Επιχείρησεων»

Πηγή: Schluter R. (3/10/2003): Globalisation & the Third Sector of Economy: Social Enterprises, a new global actor for inclusion & welfare: the experience of social economy, Athens, p. 7.

ΣΧΗΜΑ 3 «Η σχέση Μ.Κ.Ο. & συνεταίρων».

Πηγή: ό.π., p. 8.

Οι Κοινωνικές Επιχειρήσεις µεταξύ άλλων έχουν, µια πραγµατική επιχειρησιακή δυναµική & αποδοχή από την κοινωνία, σε κάποιο βαθµό. Όπως προαναφέρθηκε, κύριος στόχος τους είναι η κοινωνική ενσωµάτωση, µέσω διαφόρων πρακτικών (Σχήµα 4).



15

ΣΧΗΜΑ 4 «Τα µέσα των Κοινωνικών Επιχειρήσεων»

Πηγή: ό.π., p. 9.

Τα άτοµα που επωφελούνται των υπηρεσιών από τις Κοινωνικές Επιχειρήσεις είναι κατά κύριο λόγο άτοµα µε διανοητικές & φυσικές µειονεξίες, γυναίκες, εθνικές µειονότητες, νεαρά άτοµα µε προσόντα, µακροχρόνια άνεργοι & κοινωνικά ανάπηρα άτοµα. Σύµφωνα µε την αξιολόγηση της Ε.Ε. για τον ‘Τρίτο Τοµέα & την Απασχόληση’, η Κοινωνική Οικονοµία παίζει ένα σηµαίνοντα ρόλο κάτω από τα εξής :

Η ανάπτυξη του τοπικού κοινωνικού κεφαλαίου. Η ενίσχυση της τοπικής ενδυνάµωσης & του ελέγχου πάνω από την

οικονοµική δραστηριότητα. Η βελτίωση της ‘κοινωνικο – οικονοµικής δραστηριότητας σε µια

περιοχή’.

2.3. Τα άτοµα µε ψυχικές ασθένειες, ως πληθυσµός – στόχος. Ο τοµέας της Κοινωνικής Οικονοµίας έγινε πολύ πρόσφατα αντικείµενο αυξηµένου επιστηµονικού & ιδιαίτερα κοινωνικού ενδιαφέροντος. Αυτό ενισχύεται ακόµη περισσότερο λαµβάνοντας υπόψη ότι αφορά ευπαθείς κοινωνικές οµάδες, όπως στην παρούσα εργασία τα άτοµα µε ψυχικές ασθένειες. Το ενδιαφέρον της κοινωνίας παγκοσµίως είναι πλέον γεγονός αναφορικά τα άτοµα µε ψυχικές ασθένειες. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγµα των Η.Ε. όπου το περασµένο καλοκαίρι 6, έθεσαν κάποιους κανόνες τους οποίους θα πρέπει τα κράτη να λαβαίνουν σοβαρά υπόψη τους ώστε να βοηθήσουν τα άτοµα µε ψυχικές ασθένειες να ενταχθούν οµαλά στην κοινωνία. Πρέπει να δούµε, όµως, την πραγµατικότητα η οποία είναι δυστυχώς πολύ οδυνηρή. Στην χώρα µας, σύµφωνα πάντα µε τα επίσηµα στοιχεία τα άτοµα µε ψυχικές ασθένειες

6 Βλ. U.N. (16 – 17/6/2003): Standard Rules on the Equalization of Oppurtunities for Persons with Disabilities, in ‘Second Meeting of the Ad Hoc Committee on an International Convention’[www.un.org] U.S.A.



16

ανέρχονται στις 100.00 άτοµα 7. Στην Ε.Ε. ο αριθµός των αναπήρων ατόµων είναι 10.000.000 (δηλ. το 32 % του συνόλου των αναπήρων ατόµων – 37 εκατ. – στην Ε.Ε.). Λαµβάνοντας όλα τα προαναφερόµενα αλλά & το γεγονός ότι τα άτοµα αυτά αντιµετωπίζουν βιοποριστικό πρόβληµα γι’ αυτό τέθηκε το θέµα για την επαγγελµατική τους αποκατάσταση.

7 Βέβαια, τα συγκεκριµένα στοιχεία δεν είναι σίγουρα αξιόπιστα καθώς αν και σε πολλές περιπτώσεις υπάρχουν δεν δηλώνονται τα άτοµα µε ψυχικές ασθένειες γιατί απλούστατα ακόµη επικρατεί ο φόβος της κοινωνικής κατακραυγής.



17

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο: Το Πρόγραµµα του Ο.Α.Ε.∆. για την επιχειρηµατικότητα των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες’

3.1. Γενικά στοιχεία. Η παρουσία των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες, & γενικά των ατόµων µε αναπηρία, στην Ελλάδα έστω & ανεπίσηµα είναι αξιόλογη. Όπως καταµαρτυρούν τα µητρώα του Ο.Α.Ε.∆. είναι κάθε έτος 16.000 – 18.000 άτοµα 8.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 «Τα άτοµα µε αναπηρία στα µητρώα του Ο.Α.Ε.∆.»

ΕΤΟΣ Αριθµός ατόµων

µε αναπηρία Μεταβολή

(%)

1993 180 - 1994 200 11,1 1995 413 106,5 1996 509 23,24 1997 570 12 1998 700 22,8 1999 1265 80,71 2000 2.887 128,22 2001 2.525 12,54 2002 2.500 1

ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων Ο.Α.Ε.∆.

Η συσχέτιση ανάµεσα στην ανεργία & στη στιγµή όπου πλέον το άτοµο µε αναπηρία βρίσκει µια απασχόληση έχει διακυµάνσεις (το 12 % αυτών δεν έχουν εργαστεί ποτέ). Η πλειοψηφία των ατόµων αυτών παρουσιάζει χρονική διάρκεια παραµονής στην ανεργία λιγότερο από 12 µήνες (35%) αντί του 32% παραµένει στην ανεργία πάνω από 3 χρόνια (από 1 έως & 3 χρόνια παραµένει µόλις το 21 % από αυτούς). Σχετικά µε τα προγράµµατα επιδότησης της απασχόλησης των ατόµων µε αναπηρία για την ένταξη στην αγορά εργασίας µε τα ειδικά προγράµµατα επιδότησης των εργοδοτών για την πρόσληψη ατόµων (Ν.Θ.Ε.) & επιδότησης Νέων Ελευθέρων Επαγγελµατιών (Ν.Ε.Ε.) για την δηµιουργία της δικής τους επιχείρησης που υλοποιεί ο ΟΑΕ∆, τα οποία αναπτύσσονται ως δράσεις εθνικής πολιτικής µε χρηµατοδότηση από τον κρατικό προϋπολογισµό αλλά & ως συγχρηµατοδοτούµενα προγράµµατα από το Ε.Κ.Τ. ή άλλες κοινοτικές πρωτοβουλίες. Έτσι, παραθέτω τα ακόλουθα στοιχεία που αφορούν το σύνολο των ατόµων µε αναπηρία που υπάγονται στα προγράµµατα του ΟΑΕ∆ από το 1993, & στην επόµενη ενότητα αναλύω τα στοιχεία που αφορούν τα άτοµα µε ψυχικές ασθένειες.

8 Αυτός ο αριθµός κάθε χρόνο αναπροσαρµόζεται ανοδικά κατά 2.500 άτοµα, κάθε χρόνο, όπως δείχνουν τα µητρώα του Ο.Α.Ε.∆. Ο ίδιος αριθµός αντιστοιχεί & στα άτοµα που εντάσσονται στην αγορά εργασίας µέσω των Προγραµµάτων Ν.Ε.Ε. & Ν.Θ.Ε. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα ο αριθµός αυτών των ατόµων να είναι σταθερός.



18

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 «Τα Προγράµµατα της Εθνικής Πολιτικής του Ο.Α.Ε.∆. 1993 – 2001»

ΕΤΟΣ ΥΠΑΓΩΓΕΣ

Ν.Θ.Ε. ΥΠΑΓΩΓΕΣ

Ν.Ε.Ε. ΣΥΝΟΛΟ ΥΠΑΓΩΓΩΝ

Ν.Θ.Ε. & Ν.Ε.Ε.

1993 130 50 180 1994 140 60 200 1995 343 70 413 1996 380 129 509 1997 400 170 570 1998 500 200 700 1999 885 380 1.265 2000 2.036 664 2.700 2001 2.071 416 2.487

ΣΥΝΟΛΟ 6.885 2.139 9.024 ΠΗΓΗ: Ο.Α.Ε.∆. – Στατιστικά Στοιχεία (2003) – Υπηρεσία Ειδικών Κοινωνικών Οµάδων

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 «Υπαγωγές των ατόµων µε αναπηρία στα εθνικά & στα

συγχρηµατοδοτούµενα προγράµµατα για την προώθηση της απασχόλησης τους 1993 – 2002»

ΕΤΟΣ ΥΠΑΓΩΓΕΣ

Ν.Θ.Ε. ΥΠΑΓΩΓΕΣ

Ν.Ε.Ε.

ΣΥΝΟΛΟ ΥΠΑΓΩΓΩΝ Ν.Θ.Ε. & Ν.Ε.Ε

1993 130 50 180 1994 140 60 2.000 1995 343 70 413 1996 380 129 509 1997 400 170 570 1998 500 200 700 1999 916 453 1.369 2000 2.161 705 2.866 2001 2.107 418 2.525 2002 2.000 500 2.500

ΣΥΝΟΛΟ 9.077 2.755 11.832 Πηγή: ΟΑΕ∆ – Στατιστικά Στοιχεία (2003) – Υπηρεσία ευπαθών κοινωνικών οµάδων.

Επιπρόσθετα, αξιοσηµείωτα είναι τα στοιχεία που προκύπτουν από µια δειγµατοληπτική επεξεργασία των επιχειρήσεων που δηµιούργησαν µε το ειδικό πρόγραµµα επιδότησης της απασχόλησης 527 νέους ελεύθερους επαγγελµατίες, στα πλαίσια τους αντίστοιχου προγράµµατος του ΟΑΕ∆. Από τα δεδοµένα παραθέτουµε τα ακόλουθα στοιχεία που έχουν ως εξής:

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 «Συγκεντρωτικά στοιχεία κατανοµής ανά τοµέα παραγωγής»

ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

ΑΡΙΘΜΟΣ Ν.Ε.Ε. ΠΟΣΟΣΤΟ (%)

Πρωτογενής 22 4% ∆ευτερογενής 61 10%

Τριτογενής 444 86% ΣΥΝΟΛΟ 527 100%

Πηγή: ΟΑΕ∆ – Στατιστικά Στοιχεία (2003) – Υπηρεσία ευπαθών κοινωνικών οµάδων.



19

3.2. Η επιχειρηµατικότητα των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες (ΟΑΕ∆). Η επιχειρηµατικότητα των ατόµων µε αναπηρία είναι ένα νέο πεδίο απασχόλησης όχι µόνο για τα ίδια τα πάσχοντα άτοµα αλλά κυρίως & για εµάς τους υπολοίπους βοηθώντας µας να κατανοήσουµε & να αποδεχτούµε όσο πιο οµαλά γίνεται την απασχόληση των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες ως κάτι το απόλυτα φυσιολογικό & όχι αυτό που µέχρι πρόσφατα αποτελούσε ένα θέµα προς αποφυγή, ένα θέµα ταµπού. Σύµφωνα λοιπόν µε τα στοιχεία από τα µητρώα του ΟΑΕ∆, τα οποία επικεντρώνονται στο Νοµό Αττικής έχουν ως εξής: Το διάστηµα 1982 – 2000 τα άτοµα µε ψυχικές ασθένειες, τα οποία είναι

εγγεγραµµένα στα µητρώα του ΟΑΕ∆ στο Νοµό Αττικής ήταν 1.691 άτοµα. Όπως δείχνει ο παρακάτω πίνακας τα στοιχεία έχουν ως εξής:

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 «Οι τοποθετήσεις των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες 1996 – 2000

του Νοµού Αττικής ανά είδος απασχόλησης» ΕΙ∆ΟΣ

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ 1996 1997 1998 1999 2000

Σύνολο Τοποθετήσεων

Ποσοστό Παραµονών

Σύλλογοι, Αστικά Μη

Κερδοσκοπικά Σωµατεία

- - - - 7 7 100%

∆ηµόσιο 2 - 2 - - 4 100% Παροχή

Υπηρεσιών 3 4 3 19 10 39 77%

Εµπόριο 4 5 4 12 13 38 50% Εκπαίδευση - - - 3 - 3 35% Τουρισµός 2 - - - - 2 100%

Κατασκευές 1 1 - 2 1 5 60% Οικοτεχνία 1 - 1 - - 2 100% ∆ηµοτικές

Επιχειρήσες - 3 4 19 12 38 98%

Βιοτεχνίες Βιοµηχανίες

- 1 3 2 1 7 43%

Μεταφορές - - 5 1 - 6 50%

ΣΥΝΟΛΟ 13 14 22 58 44 151 Μ.Ο. 74%


Σε µια προσεκτικότερη ανάλυση των στοιχείων αξίζει να επισηµάνουµε τα εξής: Το έτος 1996, υπήρξαν 3 διακοπές (1 άτοµο στην παροχή υπηρεσιών & 2

άτοµα στο εµπόριο) από τα 13 άτοµα του συνόλου των υπαγοµένων στο πρόγραµµα (23,07%).

Το έτος 1997, υπήρξαν επίσης 3 διακοπές (2 πάλι άτοµα στον κλάδο του εµπορίου & 1 άτοµο στον κλάδο των βιοτεχνιών & των µεταφορών) από το σύνολο των 14 υπαγόµενων στο πρόγραµµα (28,57%)

Ακολούθως, το 1998 υπήρξαν 9 διακοπές (από 1 άτοµο στους κλάδους του εµπορίου & των δηµοτικών επιχειρήσεων, από 2 άτοµα στους κάδους της παροχής υπηρεσιών & των βιοτεχνιών – µεταφορών & 3 άτοµα στον κλάδο



20

των µεταφορών) από το σύνολο των 22 υπαγόµενων στο πρόγραµµα (41%).

Επιπρόσθετα, το έτος 1999 έγιναν 12 διακοπές (από 4 άτοµα στους κλάδους της παροχής υπηρεσιών & του εµπορίου, 2 άτοµα στην εκπαίδευση & από 1άτοµο στους κλάδους των κατασκευών & της βιοτεχνίας – βιοµηχανίας) επί συνόλου 58 υπαγόµενων στο πρόγραµµα (20,7%).

Ακόµη, το έτος 2000 έγιναν 13 διακοπές (10 άτοµα στον κλάδο του εµπορίου, 2 άτοµα στην παροχή υπηρεσιών & 1 άτοµο στις κατασκευές) επί συνόλου 44 υπαγόµενων στο πρόγραµµα (2,96%).

ΠΙΝΑΚΑΣ 6

«Οι τοποθετήσεις – διακοπές ψυχικά ασθενών περιόδου 1995-2000 του Νοµού Αττικής ανά είδος απασχόλησης» ΕΤΟΣ ΥΠΑΓΩΓΕΣ ∆ΙΑΚΟΠΕΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ (%) 1996 13 3 77 1997 14 3 79 1998 22 9 60 1999 58 12 80 2000 44 13 71

ΣΥΝΟΛΟ 151 40 74 Πηγή: ΟΑΕ∆ – Στατιστικά Στοιχεία (2003) – Υπηρεσία ευπαθών κοινωνικών οµάδων.

Παράλληλα, η ανάπτυξη της επιχειρηµατικότητας των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες έχει µια πολύ σπουδαία εξέλιξη, όπως δείχνουν τα παρακάτω στοιχεία:

ΠΙΝΑΚΑΣ 7 «Η ανάπτυξη της επιχειρηµατικότητας των ατόµων µε ψυχικές

ασθένειες ετών 1998 – 2000 του Νοµού Αττικής»

ΕΤΟΣ ΕΜΠΟΡΙΟ ΠΑΡΟΧΗ

ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΟΙΚΟΤΕΧΝΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ

1998 2 - - 2 100% 1999 2 2 - 4 100% 2000 18 7 1 26 100%

Σύνολο &

Ποσοστό 22/69% 9/28% 1/3% 32/100% 100%


∆ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1 «Οι τοµείς απασχόλησης των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες»


0

1 0

2 0

3 0

4 0

5 0

6 0

7 0

Eµπ όρ ιο Υπ ηρεσ ίε ς Ο ικ ο τε χ νία



21

Τη µερίδα του λέοντος στην επιχειρηµατικότητα των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες κερδίζει το εµπόριο µε 65%, ακολουθεί η παροχή υπηρεσιών µε 28% & ο τοµέας της οικοτεχνίας µε 7%, µε τον µέσο ηλικιακό όρο όλων αυτών των ατόµων να είναι τα 30 χρόνια. Επιπλέον, θέση ανάλογη µε την πορεία της επιχειρηµατικότητας παρουσιάζει & το εκπαιδευτικό επίπεδο αυτών των ατόµων: Η πλειοψηφία από αυτούς (58,5%) είναι απόφοιτοι λυκείου. Ακόµη, το 15% από αυτούς είναι απόφοιτοι µόνο της υποχρεωτικής

εκπαίδευσης (δηλ. απόφοιτοι γυµνασίου). Μόλις το 13,5% από αυτά τα άτοµα είναι απόφοιτοι µόνο του δηµοτικού

σχολείου. Επιπλέον, το 6% αυτών έχουν τελειώσει κάποια τεχνική σχολή. Επιπρόσθετα, το 5,5% (ποσοστό αρκετά χαµηλό σε σχέση µε το αντίστοιχο

ποσοστό του συνολικού πληθυσµού) έχουν πτυχίο ανώτατης σχολής. Τέλος, µόλις το 1,5% είναι απόφοιτοι ανώτερης σχολής. Το κλασσικό παράδειγµα των αντρών να καταλαµβάνουν το µερίδιο στην απασχόληση δεν είναι κάτι που εδώ απουσιάζει. Όπως δείχνουν τα στοιχεία, από το σύνολο των απασχολουµένων µε ψυχικές ασθένειες το 60% είναι άντρες 7 το 40% γυναίκες. Τα στοιχεία αυτά δίνονται στο ακόλουθο γράφηµα:

∆ΙΑΓΡΑΜΜΑ 2 «Η κατανοµή των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες ανά φύλο»


Άντρες

60%

Γυναίκες 40%



22

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: Η εργασιακή ενσωµάτωση των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες µέσω των Κοινωνικών Συνεταιρισµών. Στο πλαίσιο της διακρατικής συνεργασίας του προγράµµατος EQUAL - ΣΥΝΕΡΓΙΑ, πραγµατοποιήθηκε έρευνα σε 42 δοµές που λειτουργούν ως πρωτοβουλίες για την απασχόληση των ψυχικά ασθενών στην Ελλάδα. Στη χώρα λειτουργεί ένα ευρύ δίκτυο από εργαστήρια προστατευµένου χαρακτήρα που δηµιουργήθηκαν στα πλαίσια των προγραµµάτων αποασυλοποίησης, τα περισσότερα τη δεκαετία του '90. Οι προστατευµένες δοµές - εργαστήρια λειτουργούν στο πλαίσιο & µε την ευθύνη των ψυχιατρικών νοσοκοµείων, των οποίων αποτελούν τµήµατα. Παράλληλα λειτουργεί περιορισµένος αριθµός επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών (αστικές µη κερδοσκοπικές εταιρείες, αστικοί συνεταιρισµοί, σωµατεία) που αναπτύχθηκαν αυτόνοµα & απασχολούν ασθενείς από την ευρύτερη κοινότητα. Η περιορισµένη αυτή ανάπτυξη των τελευταίων ετών οφείλεται & στην απουσία ενός ολοκληρωµένου & ασφαλούς πλαισίου ίδρυσης & λειτουργίας κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Οι 42 δοµές που συµµετέχουν στην έρευνα αποτελούν ένα ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό του δυναµικού απασχόλησης ψυχικά ασθενών στην Ελλάδα. Ως εκ τούτου τα συµπεράσµατα προσφέρουν ικανοποιητική αντιπροσωπευτικότητα στην εξαγωγή τους. Στο πλαίσιο της εν λόγω έρευνας, διαµορφώθηκαν δύο ερωτηµατολόγια που απευθύνονταν στις δύο διακριτές κατηγορίες δοµών: τα προστατευµένα παραγωγικά εργαστήρια & στις επιχειρήσεις. Από τις δύο αυτές κατηγορίες συµπληρώθηκαν 42 ερωτηµατολόγια. Από τα δεδοµένα που συλλέχθησαν από τα 42 ερωτηµατολόγια & την επεξεργασία τους µέσω του προγράµµατος SPSS αποτυπώνονται τα ακόλουθα.

4.1. Τα δεδοµένα από τα παραγωγικά εργαστήρια. 4.1.1. Τα γενικά στοιχεία. Η πλειοψηφία των εργαστηρίων ιδρύθηκε την τελευταία εξαετία, κυρίως στο πλαίσιο των προγραµµάτων HORIZON & Ψυχαργώς, ενώ το 1/3 των εργαστηρίων από το 1985 έως το 1990, & από το 1991 έως το 1996 το 1/4. Το 1/3 των εργαστηρίων ιδρύθηκαν στο πλαίσιο της ψυχιατρικής µεταρρύθµισης (Κανονισµός 815/84 ΕΟΚ), 1/5 στο πλαίσιο του θεραπευτικού κινήτρου & µεγάλος αριθµός ως αποτέλεσµα διαφόρων εθνικών & ευρωπαϊκών προγραµµάτων µε την χρηµατοδότηση των οποίων άρχισαν την λειτουργία τους & στην συνέχεια χρηµατοδοτήθηκαν από τις πωλήσεις τους ή από τα ιδρύµατα τους. Τα προστατευµένα παραγωγικά εργαστήρια αντιµετώπισαν µια σειρά προβληµάτων κατά την ίδρυση & την πρώτη περίοδο λειτουργίας τους µε βασικότερο αυτό της έλλειψης νοµικού πλαισίου & σαν συνακόλουθο την µη ύπαρξη φορολογικής υπόστασης.



23

4.1.2. Το ανθρώπινο δυναµικό. Συνολικά στα 32 προστατευµένα παραγωγικά εργαστήρια απασχολούνται 520 εργαζόµενοι. Ο αριθµός των εργαζοµένων στα προστατευµένα παραγωγικά εργαστήρια ποικίλει µε ελάχιστο τους 3 εργαζόµενους & µέγιστο τους 70, µε την πλειοψηφία να έχει από 11 έως & 20 εργαζόµενους. Αναλυτικότερα ο αριθµός των εργαζοµένων παρουσιάζει την εξής κατανοµή:

ΠΙΝΑΚΑΣ 8 «Η κατανοµή του αριθµού των εργαζοµένων»

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

1 – 10 10 11- 20 17 21 – 30 2

31 & πλέον 3 Σύνολο 32

Μεγαλύτερο αριθµό εργαζοµένων απασχολούν τα εργαστήρια παροχής υπηρεσιών (καφετέριες - καθαριότητα) & τον µικρότερο αριθµό τα εργαστήρια παραγωγής 7 πώλησης τροφίµων. Η πλειοψηφία των εργαζοµένων εργάζεται µε πλήρη απασχόληση (365) ενώ στα 4/10 των εργαστηρίων το σύνολο των εργαζοµένων είναι πλήρους απασχόλησης, όµως σε δύο δεν απασχολείται κανείς µε πλήρη απασχόληση.

ΠΙΝΑΚΑΣ 9 «Τα άτοµα που εργάζονται µε πλήρη απασχόληση»

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΜΕ

ΠΛΗΡΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ


0 2 1- 5 10

6 - 10 8 11 - 15 5 16 - 20 3


Οι µερικώς απασχολούµενοι εργαζόµενοι είναι 132 άτοµα ενώ µόνο σε 7 προστατευµένα παραγωγικά εργαστήρια οι µερικώς απασχολούµενοι είναι πλειοψηφία στους εργαζόµενους. Η κατανοµή του έχει ως εξής:



24

ΠΙΝΑΚΑΣ 10 «Η κατανοµή των ατόµων που εργάζονται µε µερική απασχόληση»


ΜΕ ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ


0 15 1- 5 10

6- 10 1 11 – 15 4


Οι εργαζόµενοι µε µειονεξία που απασχολούνται µε πλήρη απασχόληση είναι 274 σε 21 προστατευµένα παραγωγικά εργαστήρια & κατανέµονται ανά εργαστήριο ως εξής:

ΠΙΝΑΚΑΣ 11 «Οι εργαζόµενοι µε µειονεξία µε πλήρη απασχόληση

& η κατανοµή τους ανά εργαστήριο» ΑΡΙΘΜΟΣ

ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΜΕ ΜΕΙΟΝΕΞΙΑ ΜΕ



1 – 5 2 6 – 10 9

11 – 15 6 16 – 20 2


Σε 15 προστατευµένα παραγωγικά εργαστήρια απασχολούνται αποκλειστικά µε πλήρη απασχόληση ενώ σε 10 δεν απασχολούνται καθόλου άτοµα µε µειονεξία µε πλήρη απασχόληση. Τα άτοµα µε µειονεξία που απασχολούνται στα προστατευµένα παραγωγικά εργαστήρια µε µερική απασχόληση είναι 121 & κατανέµονται ως εξής:

ΠΙΝΑΚΑΣ 12 «Η κατανοµή των ατόµων µε µειονεξία

µε µερική απασχόληση & η κατανοµή τους ανά εργαστήριο» ΑΡΙΘΜΟΣ

ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΜΕ ΜΕΙΟΝΕΞΙΑ ΜΕ

ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ


1 – 5 10 6 – 10 1

11 – 15 3 16 – 20 1




25

΄∆ΙΑΓΡΑΜΜΑ 3 «Το µορφωτικό επίπεδο των ατόµων µε µειονεξία»

Η πλειοψηφία των εργαζοµένων µε µειονεξία (57%) είναι απόφοιτοι της πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης & ακολουθούν οι απόφοιτοι της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης (29%). Επίσης, στα άτοµα µε µειονεξία υπάρχουν 27 άτοµα που έχουν κάποιο τίτλο επαγγελµατικής κατάρτισης. Σε 11 προστατευµένα παραγωγικά εργαστήρια ο αριθµός των εργαζοµένων σε σχέση µε πρίν από 5 χρόνια έχει µειωθεί (από 6 – 52 %) ενώ σε 10 έχει αυξηθεί (από 8 – 550 %). Το συµβατικό καθεστώς των εργαζοµένων µε µειονεξία παρουσιάζει µια ιδιαίτερη συγκέντρωση στην άτυπη & σε ορισµένες περιπτώσεις & άµισθη µορφή.

∆ΙΑΓΡΑΜΜΑ 4 «Το καθεστώς απασχόλησης ατόµων µε µειονεξία»

Πηγή: Επεξεργασία Στατιστικών Στοιχείων Ο.Α.Ε.∆. 2003.

0

50

100

150

200

250

∆εν

τελείωσαν

την

αβαθµίδα

Απόφοιτοι

της

αβάθµιας

Απόφοιτοι

της

ββάθµιας

Απόφοιτοι

της

γβάθµιας

0

2 0

4 0

6 0

8 0

1 0 0

1 2 0

1 4 0

1 6 0

Άτυπα

Βοηθήµατα

από

τα

κέρδη

του

Εργαζόµενοι µ

ε

επίδοµα

ΟΑΕ∆

,

Μερικώς

απασχολούµενοι


ε

Σ.Ο

.Χ.


ε

Σ.Α

.Χ.



26

Η µεγάλη πλειοψηφία των εργαστηρίων (28 περιπτώσεις) έχει ορίσει κίνητρα εµψύχωσης για την επίτευξη των στόχων τους, µε κύρια την αµοιβή ανάλογα µε την παραγωγικότητα, αναλυτικότερα:

ΠΙΝΑΚΑΣ 13 «Τα κίνητρα εµψύχωσης των εργαστηρίων»

ΚΙΝΗΤΡΑ ΕΜΨΥΧΩΣΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ

ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ Συνολική αµοιβή 4

Αµοιβή ανάλογα µε την παραγωγικότητα

15

Θεραπευτικό Κίνητρο 9 Σύνολο απαντήσεων 28

4.1.3. Οι προσλήψεις & η επαγγελµατική κατάρτιση. Οι προσλήψεις στα προστατευµένα παραγωγικά εργαστήρια πραγµατοποιούνται µε προτεραιότητα την απασχόληση των ατόµων µε µειονεξία & κατά δεύτερο λόγο για την κάλυψη των αναγκών που προκύπτουν από το παραγωγικό πρόγραµµα, αναλυτικότερα:

ΠΙΝΑΚΑΣ 14 «Η διαδικασία πρόσληψης στα παραγωγικά εργαστήρια»

∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ

ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ Ανάλυση αναγκών σύµφωνα µε

το Παραγωγικό πρόγραµµα 14

Ανάγκη απασχόλησης των ατόµων µεµειονεξία

28

Ορισµός profile & περιγραφής Καθηκόντων των

Νεοπροσλαµβανοµένων 2

Σύνολο 44

4.2. Τα δεδοµένα από τις αστικές επιχειρήσεις. 4..2.1. Γενικά. Το ιστορικό ίδρυσης τους παρουσιάζει µια πολυµορφία. Η κύρια αφετηρία ίδρυσης ήταν κάποιο ευρωπαϊκό ή εθνικό πρόγραµµα µε βασικότερο το πρόγραµµα HORIZON βάσει του οποίου ιδρύθηκαν οι µισές από τις επιχειρήσεις της έρευνας, αναλυτικότερα:



27

ΠΙΝΑΚΑΣ 15 «Οι επιχειρήσεις που ιδρύθηκαν

στα πλαίσια του Προγράµµατος ‘Horizon’» ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Ι∆ΡΥΣΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ

ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ Μοντέλο ΚΟΙ.Σ.Π.Ε. 1

Πρόγραµµα HORIZON 5 Πρόγραµµα ΛΕΡΟΣ Ι 2

Προγραµµατική σύµβαση Τ.Ε.∆.Κ.Ε.

1

Πρόγραµµα ΟΑΕ∆ Ν.Ε.Ε. 1 Σύνολο 10

Μερικώς απασχολούµενοι εργάζονται 54 άτοµα συνολικά σε 8 επιχειρήσεις , από 1 έως 23 άτοµα ανά επιχείρηση & σε ποσοστό από 6% έως 60%, αναλυτικότερα:

ΠΙΝΑΚΑΣ 16 «Οι εργαζόµενοι µε πλήρη απασχόληση στις αστικές επιχειρήσεις»

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΜΕ



2 2 8 2 9 1

10 1 14 1 16 1

Σύνολο 8

Από το σύνολο των εργαζοµένων µόνο 26 άτοµα έχουν παρακολουθήσει κάποιο πρόγραµµα κατάρτισης (ποσοστό 16,2%). Στο σύνολο των εργαζοµένων περιλαµβάνονται 84 άτοµα µε µειονεξία (52,5%) σε όλες τις επιχειρήσεις από 3 έως 33άτοµα σε κάθε µια & µε ποσοστό στο σύνολο των εργαζοµένων από 22% έως 100%, αναλυτικότερα:

ΠΙΝΑΚΑΣ 17 «Οι εργαζόµενοι µε µειονεξία στις αστικές επιχειρήσεις»


ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΜΕΙΟΝΕΞΙΑ


3 – 5 3 6 – 10 5


Από αυτούς σε 6 επιχειρήσεις εργάζονται µε πλήρη απασχόληση 32 άτοµα, από ένα έως 10 άτοµα σε κάθε µια & µε ποσοστό στο σύνολο των εργαζοµένων από 20% έως 100%. Σε 2 επιχειρήσεις τα άτοµα µε µειονεξία απασχολούνται



28

αποκλειστικά µε καθεστώς πλήρους απασχόλησης (Πίνακας 20). Σε 4 επιχειρήσεις απασχολούνται άτοµα µε µειονεξία αποκλειστικά µε µερική απασχόληση. Τα άτοµα µε µειονεξία που απασχολούνται γενικότερα µε καθεστώς µερικής απασχόλησης είναι 52 (32,5% του συνόλου), Από 1 έως 23 άτοµα ανά επιχείρηση & µε ποσοστό στο σύνολο των εργαζοµένων από 33% έως 100% (Πίνακας 21). Η πλειοψηφία των ατόµων µε µειονεξία (57%) είναι απόφοιτοι της πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης & ακολουθούν οι απόφοιτοι της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης (29%). Αναλυτικότερα, το µορφωτικό επίπεδο των ατόµων µε µειονεξία έχει ως εξής (∆ιάγραµµα 5 ):

ΠΙΝΑΚΑΣ 18 «Οι εργαζόµενοι µε µειονεξία µε πλήρη απασχόληση

στις αστικές επιχειρήσεις. ΑΡΙΘΜΟΣ

ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΜΕ ΜΕΙΟΝΕΞΙΑ ΜΕ ΠΛΗΡΗ

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ


1 – 5 2 6 – 10 4

Σύνολο περιπτώσεων 6

ΠΙΝΑΚΑΣ 19 «Η κατανοµή των εργαζοµένων µε µειονεξία µε µερική απασχόληση»

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΜΕ ΜΕΙΟΝΕΞΙΑ

ΜΕ ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ


1 – 5 4 6 – 10 2


∆ΙΑΓΡΑΜΜΑ 5 «Το εκπαιδευτικό επίπεδο των ατόµων µε µειονεξία»

01020304050

∆εν

τελείω σαν

την

α΄βαθµίδα

Απόφοιτοι

της

α΄βαθµίδας

Απόφοιτοι

της

β΄βαθµίδας

Απόφοιτοι

της

γ΄βάθµιας



29

Επίσης τα άτοµα µε µειονεξία υπάρχουν 26 άτοµα που έχουν κάποιο τίτλο επαγγελµατικής κατάρτισης. Η δυναµική των επιχειρήσεων δείχνει µια σταθερότητα αφού στις 5 επιχειρήσεις δεν διαφοροποιείται ο αριθµός των εταίρων. Αντίθετα σε ότι αφορά τους εργαζόµενους µόνο σε 2 επιχειρήσεις έχουµε αύξηση, σε 1 σταθερό αριθµό & στις υπόλοιπες 7 µείωση.

4.2.2. Το καθεστώς αµοιβών των ατόµων µε µειονεξία. Το συµβατικό καθεστώς των ατόµων µε µειονεξία παρουσιάζει πολλές διαφοροποιήσεις. Το 1/4 περίπου των ασθενών αµείβονται µόνο από το µέρισµα τους στα κέρδη σαν συνέταιροι, το 1/4 απασχολείται µε µερική απασχόληση & 1/5 άτυπα ανάλογα µε τα κέρδη.

4.2.3. Οι προσλήψεις & η επαγγελµατική κατάρτιση. Οι προσλήψεις στις επιχειρήσεις πραγµατοποιούνται µε βασικό στόχο την κάλυψη των αναγκών που προκύπτουν από το παραγωγικό πρόγραµµα & τους στόχους απασχόλησης των ατόµων µε µειονεξία & για τις µισές επιχειρήσεις βάσει ενός ορισµένου profile & περιγραφής καθηκόντων των νεοπροσλαµβανοµένων. Το επίπεδο εκπαίδευσης του προσωπικού των επιχειρήσεων θεωρείται ικανοποιητικό από τις µισές επιχειρήσεις του δείγµατος. Η εκπαίδευση του προσωπικού βασίζεται αποκλειστικά & µόνο σε σεµινάρια & προγράµµατα κατάρτισης (7 περιπτώσεις). Ως βασική αιτία µη πραγµατοποίησης κάποιου εκπαιδευτικού προγράµµατος παρουσιάζεται η έλλειψη προγραµµάτων καθώς η έλλειψη ενδιαφέροντος από τους ασθενείς.



30

ΕΠΙΛΟΓΟΣ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Είναι πολύ δύσκολο κανείς να αποτιµήσει την παρουσία και την πορεία των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες στα προγράµµατα για την προώθηση της εργασιακής τους ενσωµάτωσης. Αξίζει όµως να γίνει µια πρώτη προσπάθεια καθώς & τα 2 προγράµµατα είναι καινοτοµίες για την χώρα µας. Από την µια το Πρόγραµµα για τους Νέους & Ελεύθερους Επαγγελµατίες του Ο.Α.Ε.∆. αποτελεί το πρώτο στάδιο για την ενσωµάτωση των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες µέσα στην ελληνική κοινωνία µε την ανάληψη της ευθύνης από τα άτοµα αυτά µιας εργασίας που θα τους βοηθήσει να εξαλείψουν τον κοινωνικό ρατσισµό. Από την άλλη η αρχή για την λειτουργία των Κοινωνικών Συνεταιρισµών (Ν.2716/1999), έδωσε ένα ακόµη βήµα ώθησης προς την πλήρη ενσωµάτωση των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες στην ζωή & την εργασία. Βέβαια, πολύ αξιόλογες & οι 2 προσπάθειες, αλλά όπως & να έχει δεν λύνουν το πρόβληµα & ούτε πρόκειται να το λύσουν. Ίσως ακούγεται λίγο απαισιόδοξο αλλά αυτή είναι η απτή πραγµατικότητα, αφού ζούµε σε µια κοινωνία που δεν αποδέχεται τόσο εύκολα την αλλαγή & την µετάβαση προς το καλύτερο, δηλ. σε µια κατάσταση που θα µας εξοπλίσει µε δύναµη να αντιµετωπίσουµε προβλήµατα γιατί & εµείς ίσως βρεθούµε σε µια ανάλογη κατάσταση, τόσο για τον εαυτό µας όσο για τα άµεσα συγγενικά µας πρόσωπα. Πρέπει, λοιπόν, να αλλάξουµε την κοινωνία στην οποία ζούµε, να την κάνουµε να αποδέχεται πολύ πιο εύκολα το διαφορετικό, το οποίο δεν είναι κατ’ ανάγκη και µειωµένης υποδεέστερης σηµασίας. Αυτό θα πρέπει να µας γίνει συνείδηση γιατί οφείλουµε να αναλογιστούµε τι θα είχαµε κάνει αν κάποιο µέλος της οικογενείας µας είχε ανάλογο πρόβληµα, ένα πρόβληµα το οποίο θεωρείται κατάρα. Την ίδια ακριβώς λογική θα πρέπει να ακολουθήσει το κράτος, ώστε να ενσωµατώσει στην συνείδηση του Έλληνα την αποδοχή τέτοιων ατόµων αν και αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο. Πρέπει επιτέλους να ξεφύγουµε εντελώς από το σύνδροµο του ΄Κωσταλέξι’, 7 αναζητήσουµε πιο δυναµικές λύσεις, λύσεις πιο διαφορετικές που θα µας κάνουν καλύτερους ανθρώπους.



31

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (Α). Ελληνόγλωσση.

• ΖΑΝΝΗΣ Π. (2002): Τρίτος Τοµέας & Κράτος Πρόνοιας : Κριτική Ανάλυση των θεωρητικών προσεγγίσεων, ∆ιδακτορική ∆ιατριβή, Πάντειο Πανεπιστήµιο Αθηνών – Τµήµα Κοινωνιολογίας (Τοµέας Νεοελληνικής Κοινωνίας), Επιβλέπων Καθηγητής Θ. Σακελλαρόπουλος, Αθήνα.

• ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ‘EQUAL’ – ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΥΜΠΡΑΞΗ

‘ΣΥΝΕΡΓΙΑ’ (Σεπτέµβριος 2003β): ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ & ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΨΥΧΙΚΗ ΝΟΣΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α, Αθήνα.

• ΝΟΜΟΣ 2716/1999: Ανάπτυξη & Εκσυγχρονισµός των υπηρεσιών ψυχικής

υγείας & άλλες, Φ.Ε.Κ.96/17-5-1999, τ.Α΄. • ΟΑΕ∆ (2003): Ευπαθείς Κοινωνικές Οµάδες: η ανεργία στο περιθώριο & όχι ο

άνθρωπος, ΟΑΕ∆, Αθήνα. • ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ Ο. (Οκτώβριος 2003): Από τον Τρίτο Τοµέα στην

Κοινωνία των Πολιτών – Η σηµασία των ορισµών, Εισήγηση στο 6Ο Συνέδριο της CEFEC ‘Social Enterprises: What – How – Why?’, Αθήνα.

• ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ Ο.(1996): Ζητήµατα Σύγχρονης Κοινωνικής Πολιτικής,

Gutenberg, Αθήνα.

• Υ.Α. 30339: Πρόγραµµα επιδότησης Νέων Θέσεων Εργασίας & Νέων Ελευθέρων Επαγγελµατιών ατόµων µε ειδικές ανάγκες, απεξαρτηµένων, αποφυλακισµένων & νεαρών παραβατικών ατόµων που βρίσκονται σε κοινωνικό κίνδυνο, Φ.Ε.Κ. 491/10.4.2002, τ. Β’.

• ΧΡΥΣΑΚΗΣ Μ., ΖΙΩΜΑΣ ∆., ΚΑΡΑΜΗΤΟΠΟΥΛΟΥ ΝΤ., ΧΑΤΖΑΝΤΏΝΗΣ

∆. (2002): Προοπτικές απασχόλησης στον τοµέα της κοινωνικής οικονοµίας, ΣΑΚΚΟΥΛΑ-Ε.Ι.Ε., Αθήνα.

(Β). Ξενόγλωσση.

• ABBERLEY P. (1996): Work, Utopia & Impairment (p.61-79), in Barton L.(eds): DISABILITY & SOCIETY: Emerging Issues & Insights, Longman, USA – UK etc.

• ANAGNOSTOPOULOS A., SIRAKOULIS K., YPSILANTI L.

(31/10/2003): Employment of social vulnerable groups: Reality & Perspective in the Greek Labour Market (p.1-9), Conference: ‘Modelling Labour Market: Realities & Prospects’, Athens.



32

• EUROPEAN COMMISION (August 2001): The employment situation of people with disabilities in the E.U., Employment & Social Affairs, Belgium.

• EVERS A., WINTERSBERGER H. (1991): Shifts in the Welfare Mix, Frankenfurt Campus Verlag, U.K.

• FERTALA N. (31/10/2003): Self – Employment out of dissatisfaction: Do entrepreneurs face challenges while keeping their dreams alive ?, Speech in International Conference ‘Modelling Labour Market:: Realities & Prospects’, Athens.

• RΟSE R. (1985): The State’s Contribution to the Welfare Mix, University of Strathclyde Studies in Public Policy (No.14), U.K.

• SCHLUTER R. (3/10/2003): Globalisation & the Third Sector of Economy: Social Enterprises, a new global actor for inclusion & welfare: the experience of social economy, in European CEFEC’s Conference ‘Social Enterprises: What – How – Why’, Athens.

• STAINTON T. (1994): Autonomy & Social Policy. Rights, mental handicap & community care, Avebury, USA – UK etc.

• UNITED NATIONS (16-17/6/2003): UN & Persons with disabilities.

Standard rules on the equalisation of oppurtunities for persons disability,U.N., USA.

ΙΣΤΟΣΕΛΙ∆ΕΣ • www.cefec.org • www.disabled.gr • www.equal-greece.gr • www.e-synergy.gr • www.labor-ministry.gr • www.oaed.gr • www.sourceoecd.org

ΤΡΙΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ & ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ. Το παράδειγμα της...

Documents