70

•

บทความพิเศษธเนศ วงศยานนาวา

วั ฒนธ ร ร ม ก า ร อ า น ห นั ง สื อ กํ า ลั งเปลี่ยนแปลงไป เพราะการอานไมไดมี

แตมนุษยเทานั้นที่สามารถทําการอานได แตยังมีเครื่องคอมพิวเตอรที่สามารถอานไดเชนกนัอกีดวย การอานในโลกคอมพวิเตอรกจ็ะเหน็ไดจากแปล เชน ใช Google ทาํการแปล ชีวิตของคอมพิวเตอรนามวา ‘Hal’ ที่มีสามารถอานปากของมนุษยผู เปนศัตรูตัวฉกาจที่คิดจะฆาคอมพิวเตอร Hal ในนิยายวทิยาศาสตร 2001 Space Odyssey (1968) ผลงานประพันธของ Arthur C. Clarke จนิตนาการอยูไมไกลไปจากความเปนจรงิ พัฒนาการของโลกดิจิตอลคอมพิวเตอรทําใหยากที่จะแยกไดวาเครื่องจักรกําลังจะกลายเปนมนุษยหรือมนุษยกําลังจะกลายเปนเครื่องจกัร สภาวะของความเปน Cyborg ที่รางกายกับเครื่องจักรและอิเล็กทรอนิกสเขามารวมอยูในที่เดียวกันเพื่อทดแทนอะไรบางอยางโดยมีเปาหมายในการทํางานรวมกัน ดังจะเห็นไดจากวงการทหาร การแพทย อุตสาหกรรม ฯลฯ จนสภาวะของการเปน Cyborg เปนสภาวะปกติของมนุษย เพราะ Cyborg เพิ่มประสทิธภิาพของการทาํงานของมนุษย ถาจะกลาวอยางงายๆ ก็คือเพิ่มความรวดเรว็และราคาถูกลง การเชื่อมตอของมนุษยกบัสิ่งแวดลอมภายนอกกแ็สดงใหเหน็ถงึความสาํคญัของเทคโนโลยจีนทาํใหสามารถที่จะกลาวไดวา การใชโทรศพัทมอืถอืกเ็ปนรูปขั้นตํ่าของการเปน Cyborg ชวีติในเมอืงจงึเปนชวีติของ

คณะรัฐศาสตร

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร

วัสูคอมพวิเตอร (1)สูคอมพวิเตอร (1)สูคอมพวิเตอร (1)สูคอมพวิเตอร (1)สูคอมพวิเตอร (1)สูคอมพวิเตอร (1)

(1927) หรืออยางใน The Terminator (1984) มาจนถึง The Matrix (1999) เปนตน

ใ นขณะที่สื่อกระดาษที่เปนรูปแบบหนึ่งของขอมูลและเทคโนโลยีแบบดั้งเดิม

และอักษรในฐานะ “เทคโนโลยี” แบบหนึ่งดวยนั้น ก็กําลังจะถูกเปลี่ยนใหกลายเปนสื่ออเิลก็ทรอนกิส รูปแบบของการอานกย็อมตองเปลี่ยนแปลงไป ปริมาณของการอานหนังสือผานหนงัสอืในรปูแบบอเิลก็ทรอนกิสกม็ปีรมิาณเพิ่มมากยิ่งขึ้น ทั้งๆ ที่เมื่อเปรียบเทียบดานความเร็วของการอานหนังสือบนจอกับหนังสือกระดาษแลว การอานบนจอชากวาการอานผานกระดาษยี่สบิถงึสามสบิเปอรเซน็ต อยางไรก็ดี ถาจะพิจารณาในมิติของการเรียนรู ปรากฏวาเมื่อเปรียบเทียบกันระหวางการเรียนรูของเด็กจากหนังสืออิเล็กทรอนิกสกบัหนงัสอืกระดาษ สื่อดจิติอลกด็ูจะเปนอะไรที่ดงึดดูความสนใจสาํหรบัเดก็มากกวาจนทาํใหเดก็ๆ มคีวามสามารถในการเรยีนรูเพิ่มมากยิ่งขึ้น ถึงกระนั้นก็ดี ผูอานในพื้นที่คอมพิวเตอรก็มักจะตองเผชิญกับการถูกรบกวนสมาธิจากอะไรอื่นๆ บนจอ อะไรที่ถงึแมวาจะไมไดอยูในใจกลางของสายตา แตอะไรที่อยูชายขอบของ “จอ” กย็งัทรงพลงัมากพอที่จะทาํใหผูอานเบี่ยงเบนความสนใจไปได โดยนี่ยังไมตองคํานึงถึงเสียงอะไรอื่นๆ ที่คอมพิวเตอรสามารถจะสงเสียงเตือนขึ้นมาไดอกี

เปนมนุษยสายพนัธุพเิศษ ทั้งนี้ ก็เพราะวัฒนธรรมการอานนวนิยายตองการสมาธสิูง ในขณะที่วฒันธรรม “จอ” ไมวาจะเปน “จอภาพยนตร” “จอโทรทศัน” “จอคอมพวิเตอร” ไมตองการความเขมขนขนาดนั้น โดย Roth กลาววาถาใครอานนยิายเกนิสองอาทติยกไ็มตองอานตอไปแลว สวนตวั Roth เองกย็นืยนัวา เขาเลกิอานนวนยิายไปแลวดวยซํ้า

ใ นวันที่ 5 พฤศจิกายน 2009 นักเขียนอเมรกินัคนดงั Paul Auster กลบัตอบโต

วา สิ่งที่ Roth เสนอนั้นกเ็ปนเรื่องปกตขิองเขาที่พูดมาเปนสบิปแลว สาํหรบั Auster มนุษยตองการฟงเรื่องราว (story) อนัเปนสิ่งที่หาไดทกุที่จากโทรทศันไปจนถงึวทิย ุเดก็ๆ กต็องการฟงเรื่องเลาเฉกเชนเดยีวกนักบัผูใหญ จรงิอยูที่คนปจจุบนัอานนวนยิายนอยลง แตนวนยิายกย็งัคงมอียูและกย็งัคงผลติออกมามหาศาล นวนยิายเปนอะไรที่ยดืหยุน ไมตายตวั เราจะทาํอะไรกบัมนักไ็ด ไมมกีฎเกณฑ นวนยิายกอใหเกดิจนิตนาการอนับรรเจดิ นวนิยายสามารถประดิษฐตัวตนซํ้าขึ้นมาใหม (reinvent) ไดเหมอืนกบัสงัคมที่สรางตวัเองขึ้นมาใหมไดเสมอๆ ในประวัติศาสตรแตละชวงของมนุษยก็ตองการประดิษฐตัวตนซํ้าขึ้นใหม ตัวตนแบบใหมๆ ที่เหมาะสมสําหรับสังคมเศรษฐกิจการเมอืงที่เปลี่ยนแปลงไป อยางไรกด็ ีคนอยาง Auster ซึ่งดูราวกบัวาเปนพวก Neo-Luddite ที่ปฏเิสธเทคโนโลยีไดประกาศตัวเขาเองวา เขาไมมีคอมพิวเตอร

ไมมโีทรศพัทมอืถอื แตเขาเองกย็อมรบัการอานนวนยิายจากโทรศพัทมอืถอื อนาคตของนวนยิายจะเปนอยางไร Auster ก็เห็นวา ยังเร็วเกินไปที่จะกลาววาอะไรจะเกิดขึ้นกบัหนงัสอื แตไมวาจะเปนอยางไรสิ่งที่สาํคญัในความเหน็ Auster กค็อื การอาน ตราบใดก็ตามที่ยังมีการอานอยูจะอานแบบไหนก็ไมไดสาํคญั แตนั่นก็เปนเพียงแคความหวัง เพราะก็ใชวาทุกๆ คนนิยมที่จะอานหนังสือ อยางนอยก็คงไมมีใครทําใหผูทรงอิทธิพลและเจาของธุรกจิสิ่งพมิพอยาง Rupert Murdoch หนัมาอานหนังสือได เพราะนั่นเปนสิ่งที่มหาเศรษฐีสื่อและสิ่งพมิพอยาง Murdoch ไมนยิมทาํ ในขณะที่ในสวนของธุรกิจหนังสือพิมพของเมืองใหญๆ ก็กําลังประสบกับการขาดทุนอยางตอเนื่อง ธุรกิจสิ่งพิมพที่เปนกระดาษกําลังจะเขาสูสภาวะของการเปนสิ่งดกึดาํบรรพ

โ ลกของคอมพิวเตอรกลายเปนเครื่องมือสําคัญสําหรับการอานและการนําเสนอ

ชวีติแบบใหมวฒันธรรมการสื่อสารแบบดจิติอลกําลังจะเปนวิถีชีวิต การอานหนังสือผานโลกดิจิตอลก็ยังทําใหวัฒนธรรมวัตถุ (material culture) เพิ่มความสาํคญัมากยิ่งขึ้น หรือถาจะกลาวอยางงายๆ ภูมิปญญานั้นยากที่จะตอตานกับเทคโนโลยีไดอีกตอไป ในขณะที่วัตถุและเทคโนโลยีนั้นตองมีการเปลี่ยนแปลงและยกระดับคุณภาพอยูตลอดเวลา การอ านก็ต องเปลี่ยนแปลงไปพร อมเทคโนโลยีดวยเชนกัน ถาไมเปลี่ยนก็จะอานไมได การอานจึงเปนการอานเพื่อวิ่งตามกับพฒันาการของเทคโนโลยี ดังนั้น โลกแหงวัตถุจึงไดกลายเปนอะไรที่ขาดไมไดเหมอืนทวีตีูเยน็ที่จาํเปนตองใช นี่ไมใชความสุขเลก็นอยๆ อกีตอไป แตไดกลายเปนอะไรที่ขาดไปเสยีไมไดชวีติอกีแลว ความสุขจากการอานที่ไดเชื่อมตอกับคนอื่นๆ ที่กลายเปนเพื่อนๆ กนัในโลกของ “ความจรงิลวงที่เสมอืนจรงิ” (virtual reality) แบบใน “Facebook” ก็ทําใหการสรางสายสัมพันธฉันเพื่อนทาํเงนิใหกบัใครบางคนจนเปนมหาเศรษฐีระดบัโลก ความบันเทิงจากอานขอความและการนําเสนอของอกีหลายๆ คนจงึทาํใหคนอกีหลายๆ คนมีความสุขจากเงินที่ไดมาจากความบันเทิงของคนอกีหลายตอหลายคน แตการสรางสายสัมพันธผานโลกดิจิตอลก็ใชจะมแีตการสรางมติรภาพเทานั้น การทาํลายมติรและสรางศตัรกูพ็รอมจะเกดิขึ้นตลอดเวลาเชนเดยีวกนั การเปนมติรและศตัรแูสดงออกใหเหน็อยางเดนชัดและมีความเปนสาธารณะ ดังราวกับวาสานสัมพันธฉันเพื่อนและศัตรูจะตองกระทําแบบรฐัที่ตองประกาศและลงนามความสมัพนัธหรอืไมกป็ระกาศสงครามตอกนั เสนทางของสายสัมพันธในโลกการสื่อสารดิจิตอลจึงดําเนินไปสูเสนทางแบบ ‘กึ่งเปนทางการ’

Cyborg ไดเสมอ สาํหรบัคอมพวิเตอรมนุษยและเครื่องจักรไดประสานกันในพื้นที่ของฐานขอมูล (database) ความหวาดกลัวตอการขึ้นมามีอํานาจของเครื่องจักรไปจนถึงหุนยนตปรากฏใหเห็นไดจากภาพยนตรอยาง Metropolis

ทั้งหมดนี้ก็ทําใหนักประพันธชาวอเมริกันคนดงัอยาง Philip Roth ทาํนายวาอกียี่สบิหาปขางหนานวนยิายนั้นคงจะเขาขาย “เกอืบจะสูญพันธุ” จํานวนคนอานนวนิยายที่อยูในรูปแบบของกระดาษกค็งจะมจีาํนวนลดนอยลงมาก จนทาํใหมนุษยที่อานหนงัสอืกระดาษกลาย

69

•

บทความพิเศษธเนศ วงศยานนาวา

คณะรัฐศาสตร

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร

สูคอมพวิเตอร (2)สูคอมพวิเตอร (2)สูคอมพวิเตอร (2)สูคอมพวิเตอร (2)สูคอมพวิเตอร (2)สูคอมพวิเตอร (2)ค วามสุขที่เกิดขึ้นจากการไดอานขอความ

และการอานทุกชนิดที่ปรากฏอยูบนจอทําใหโลกดิจิตอลหรือคอมพิวเตอรก็ไมไดแบงแยกงานออกจากความบนัเทงิ ทุกอยางอยูในที่เดยีวกนัจนทาํใหโลกดจิติอลเปนอะไรที่มากยิ่งกวา “บานที่ทาํงาน” เพียงแตการอานในโลกแหงนี้นั้นไมไดอานผานวสัดุที่เปนกระดาษอกีตอไป หนังสือกําลังจะหมดบทบาทลงไปเรื่อยๆ แมวาในขณะนี้ยังไมมีการรณรงคเพื่ออนุรักษหนังสือหรือสิ่งพิมพตางๆ เพราะแมกระทั่งหองสมุดหลายตอหลายแหง (แมกระทั่งในโลกตะวันตก) ที่หลังจากไดทําสิ่งพิมพจากอดีตใหมาอยูในพื้นที่ดจิติอลแลว กม็คีวามตองการที่จะทาํลายสิ่งพมิพเกาๆ เชน หนงัสอืพมิพที่ทาํเปนไมโครฟลมแลวกต็องทาํลายหนงัสอืพมิพเกาทิ้ง เพราะเปลอืงพื้นที่และคาเกบ็รกัษา เปนตน ดังนั้น แมกระทั่งหองสมุดก็เล็งเห็นถึงกาลอวสานของสิ่งพิมพกําลังคลืบคลานใกลเขามา แตชะตากรรมภายใตการโหยหาอดีต ความอนุรกัษนยิม การยดึตดิอยูกบัคุณคาของหนังสือที่แสดงสถานะที่คงทนถาวรกวา มีอายุยนืยาวกวา ฯลฯ กย็อมทาํใหหนงัสอืนั้นยงัไมตายไปจากวถิชีวีติไดอยางงายๆ กระดาษยังคงเปนสิ่งที่จับตองไดอยางนอยๆ ก็สําหรับสํานักงานประมูลของเกาและนกัเลนของเกา แตอยางไรก็ดี ความตายของสิ่งหนึ่งยอมนํามาซึ่งอะไรใหมๆ เฉกเดียวกันกับการเกิดของสิ่งมีชีวิตที่ตองการความตาย แมวาคงจะไมสามารถกลาวไดวานี่เปนความตายแบบเสียสละเพื่ออนาคตของสิ่งมชีวีติอื่นๆ เพราะความตายของหนงัสอืไมไดเปนอะไรที่ “วฒันธรรมวตัถุ/หนงัสอื” เลอืกไดดวยตนเอง หนังสือกระดาษกําลังจะกลายเปนเพียงโทรเลขที่ใครๆ กค็ดิดวยตวัเลขแลววาเปนการสื่อสารในแบบที่ไมคุมคา ความตายของหนังสือทําใหความฝนเรื่องสังคมไรกระดาษใกลความเปนจริงมากยิ่งขึ้น การไมตองตัดตนไม การทําลายสิ่งแวดลอมกาํลงัจะหมดไป นี่เปนความหวังอีกประการหนึ่งของโลกในศตวรรษที่ยี่สบิเอด็ เฉกเชนเดียวกันกับความหวังที่ตองการใหโลกเยน็ขึ้นดวยการไมตองใชเครื่องปรบัอากาศและเครื่องทาํความรอนไปจนถงึการเดนิทางไกลโดยไมตองใชเครื่องบนิ แตในขณะเดียวกันแรที่มีธาตุโลหะหา

ยาก (Rare Earth Elements--REE) ก็กลบัเปนสิ่งที่โลกดจิติอลเสาะแสวงหา

สํ าหรับการอานดวยสื่อที่แตกตางกันมีผลตอการรับรู ในสมองที่แตกตางกัน

หรอืไม? การอ านบนจอคอมพิวเตอร และโลกดิจิตอลกับกระดาษ สถานะและสภาวะของโลกคอมพิวเตอรและกระดาษยอเปนอะไรที่มีความแตกตางกัน วัตถุและวัสดุก็เปนคนละชนดิ วธิกีารนาํเสนอกแ็ตกตางกนัออกไป เพราะอยางนอยๆ สิ่งที่นาํเสนอบนจอกม็อีะไรหลายๆ อยางเกดิขึ้นไดพรอมๆ กนั การอานบนจอคอมพิวเตอร เปรียบไดเหมอืนกบัการดูหนงัแผนอยูที่บาน ผูดูสามารถจะสูบบุหรี่ รดีผา ผดักบัขาว ฯลฯ กส็ามารถทาํไดพรอมๆ กนัไป การอานบนจอคอมพวิเตอรไมไดมีแคการอานที่มีความตอเนื่องแบบที่เกิดขึ้นกบัหนงัสอืกระดาษ

อยูในโลกของความเปนอนนัต (infinity) เพราะอาณาเขตของตัวบทเปนสิ่งที่กําหนดขอบเขตไดยาก แตละประโยคมชีองทางออกที่สามารถเล็ดลอดไดเสมอ ชองทางที่จะนําพาผูอานไปสูโลกใหมๆ โลกที่ไมมีอาณาเขตของความรู ไมมีการแยกกันระหวางสาขาตางๆ เพราะทุกอยางถูกเชื่อมโยงถึงกันไดหมดตราบใดก็ตามที่ตองการจะเชื่อมโยง แตนั่นกใ็ชวาจะทาํใหเกดิการบูรณาการของความรูได เมื่อทุกอยางดําเนินไปอยางไมมีที่สิ้นสุดก็ทําใหทุกอยางไมมีจุดเริ่มตนและไมมีจุดจบ ทุกๆ ที่เปนจุดเริ่มตนและเปนจุดจบไดในเวลาเดยีวกนั ครั้นเมื่อเปนอะไรที่ไมมทีี่สิ้นสุดกท็าํใหยากที่จะรูวาสิ่งที่ไมมีที่สิ้นสุดนี้มีรูปรางหนาตาเปนอยางไร เมื่อใดที่คดิถงึสิ่งที่ไมมทีี่สิ้นสุดกก็ลบัทาํใหวติกกงัวลกบัอะไรที่ไมรูถงึจดุที่สิ้นสดุ ดงัราวกบัวาไมมใีครสามารถที่จะควบคุมมนัได พื้นที่ของ Hypertext เป นพื้นที่ที่ทํา

ก็แสดงวา คนอานพรอมที่จะผสมปนเปภาษาและประโยคที่ใชกันในภาษาของนวนิยายกับชวีติประจาํวนั เพราะในโลกของชวีติประจาํวนักค็งจะไมม ี “โยคขีี่รุงพุงออกมา” ถงึแมวาโยคีและรุงจะเปนสิ่งที่ดํารงอยูจริง แต “โยคีขี่รุง” นั้นกค็งจะหาไมไดในชวีติประจาํวนั ภาษานวนิยาย/วรรณกรรม จึงรังแตจะสรางความฉงนงงงวย เพราะชีวิตจริงนอกจอคอมพิวเตอรกลับ “ไมมี” แตก็พรอมที่จะ “มี” ไดเมื่อเคลื่อนไปสูพื้นที่ใหม เชน คําวา Cyberspace ที่มาจากนวนิยายวิทยาศาสตรโดย William Gibson ดงัเรื่อง Neuromancer (1984) กไ็ดกลายมาเปนคาํที่ไดรบัการยอมรบัและใชกนัอยางแพรหลาย คําที่ถูกใชในนวนิยายไดกลายมาเปนอะไรบางอยางในชีวิตประจําวัน พื้นที่นวนิยายและชวีติประจาํวนัไดถกูผสมผสานเขาดวยกนั พลงัของนวนิยายประโลมโลกจึงอาจจะทรงพลังเหมือนกับที่พวกเหลาอนุรักษนิยมในอดีตไดมีความหวาดกลัวตอการอานนวนิยายประโลมโลกวาจะทาํใหคนอานเสยีผูเสยีคน ดังนั้น การเข าใจภาษาปกติธรรมดาๆ ที่ใช ในชีวิตประจําวันและภาษานวนิยาย/วรรณกรรม ตลอดจนภาษาที่ใชเปนอุปมาอุปไมย ฯลฯ กอ็าจจะเปนอะไรที่แยกออกกนัไดยากในสังคมที่มีโครงสรางและระบบวิธีคิดที่แตกตางกนัออกไป โดยเฉพาะอยางยิ่งในสังคมที่ไมไดมีการแยกโลกที่จับตองไดกับโลกที่อยูเหนือประสาทสัมผัสทั้งหา ภาษาของชีวิตประจําวันกับภาษาในตาํนานเองกย็งัแยกออกจากกนัไดยาก ในขณะที่ความแตกตางของโครงสรางความคดิและระบบความคดิของสงัคมใดสงัคมหนึ่งก็จะทําใหการรับรูเรื่องราวที่เกิดขึ้นในลักษณะที่แตกตางกันออกไป เชน ความเขาใจนวนิยายเรื่องหนึ่งของสงัคมหนึ่งๆ กแ็ตกตางไปจากอกีสงัคมหนึ่งๆ ดงันั้น คนอานจาํนวนหนึ่งในกรอบความคดิแบบหนึ่งก็สามารถที่จะแยกไดวาอะไรคือสิ่งที่เกิดขึ้นไดจริงและอะไรเปนเรื่องที่ไมมีวันที่จะเปนจรงิ เชน ถาเอา Hamlet หรือ Macbeth ของ Shakespeare ไปอานใหเหลาชนเผาพื้นเมืองในดินแดนตางๆ ฟง ก็จะไดความเขาใจในอีกรูปแบบ เปนตน

สูคอมพวิเตอร (2)สูคอมพวิเตอร (2)สูคอมพวิเตอร (2)สูคอมพวิเตอร (2)สูคอมพวิเตอร (2)สูคอมพวิเตอร (2)อยูในโลกของความเปนอนนัต (infinity) เพราะอาณาเขตของตัวบทเปนสิ่งที่กําหนดขอบเขตไดยาก แตละประโยคมชีองทางออกที่สามารถเล็ดลอดไดเสมอ ชองทางที่จะนําพาผูอานไป ก็แสดงวา คนอานพรอมที่จะผสมปนเปภาษา

สําหรับการอานผานโลกดิจิตอลในแบบที่เปน Hypertext (การคลกิ link ไปยงัขอความตางๆ) กพ็รอมเสมอจะทาํใหเกดิการยายตวับทไปสูตวับทใหมๆ โดยการยายขามตวับทใหมๆ แสดงใหเหน็ถงึความไมตอเนื่องในการอาน แตกก็ลบัเปนแสดงใหเหน็ถงึการเชื่อมตอกบัตวับท (text) ที่มกีารขามตวับทจากตวับทหนึ่งไปสูอกีตวับทหนึ่ง สถานะของ Hypertext จงึไมมขีั้นตอนวาอะไรอยูในตําแหนงที่สูงกวาที่จําเปนจะตองเขาถึงกอนหรือเปนสวนสรุปสุดทาย ถาจะกลาวอยางงายๆ Hypertext ไมมลีาํดบัชั้น เมื่อไมลําดับขั้นกอนหลังและสูงตํ่าเสนทางของความเปนเสรปีระชาธปิไตยในการอานกม็เีพิ่มมากขึ้นไปดวย สวนการอานใน Hypertext กท็าํใหการอาน

การอานที่เชื่อมโยงกับทุกสิ่งทุกอยาง ทุกอยางเปนไปได

เ มื่อทุกอยางเปนไปไดก็ทําใหการอานในพื้นที่ของ Hypertext เปรียบประดุจการ

อานนิยาย/วรรณกรรม เพราะทุกสิ่งทุกอยางเปนไปได ทุกอยางๆ สามารถอุบตัขิึ้นไดพรอมกับความตื่นตาตื่นใจที่มีกับเรื่องราวและความแปลกใหมตางๆ พื้นที่นี้ไมมีขอจํากัด ไมมีขอหาม ความฝนของโลกเสรีประชาธิปไตยปรากฏขึ้นในโลกของ Hypertext ที่โลกแหงความจรงิและความฝนเกอืบจะไมไดแยกออกจากกนั อยางไรกด็ ีการอาน Hypertext ทาํใหการอานขอความหรอืเรื่องราวตางๆ นั้นเคลื่อนตวัไปสูพื้นที่ของความเปนนวนิยาย/วรรณกรรมนั้น

สําหรับการอานผานโลกดิจิตอลในแบบที่ การอานที่เชื่อมโยงกับทุกสิ่งทุกอยาง ทุก

ให ความรู ทุ กสิ่ งทุกอ ย า ง ส า ม า ร ถ เ กิ ดขึ้ น ได จ ากศาสนาไ ป สู วิ ท ย า ศ า ส ต ร ประวัติศาสตร และอะไรอื่นๆ อกีมากมาย พื้นที่ของการอานในโลก Hypertext จงึเปนอะไรที่เต็มเปยมไปดวยทุกสิ่งทุกอยางและทุกอยางเปนไปไดหมด การอ านในโลก Hypertext จึงเปน

69

•

บทความพิเศษธเนศ วงศยานนาวา

คณะรัฐศาสตร

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร

สูคอมพวิเตอร (3)สูคอมพวิเตอร (3)สูคอมพวิเตอร (3)สูคอมพวิเตอร (3)สูคอมพวิเตอร (3)สูคอมพวิเตอร (3)ก รอบความคดิที่เชื่อในภาษาตามธรรมชาติ

และภาษาวรรณกรรมหรอืภาษาในตาํนานนั้น เมื่อผนวกเขากับระบบความคิดและความเขาใจทางวฒันธรรมตางๆ ในโลกกค็อืการเพิ่มปริมาณของความหลากหลาย ครั้นเมื่อผนวกกับความหลากหลายของตัวบทอิเล็กทรอนิกสที่ยังเปดโอกาสใหกับการเปลี่ยนแปลงแกไขเรื่องราวตางๆ ได ก็ยิ่งเพิ่มความหลากหลายใหมมีากขึ้นไปอกี สําหรับในโลกของหนังสือแบบใหม ไมวาจะเปนมติขิองการเขยีนหรอืจะเปนการอาน ทกุอยางสามารถแกไขไดจากคนนอก เปนความรูที่มีสวนรวมในการแกไขไดแบบที่เกิดขึ้นกับ Wikipedia แตความรู แบบนี้ก็ไมสามารถที่จะหาผู ประพันธไดอยางแทจริง เพราะทุกๆ คนสามารถที่จะเขาไปแกไข ตดัถอน เพิ่มเตมิ จนกลายเปนผูประพนัธรวมไปได แตกไ็มไดมใีครที่ได “คะแนน” หรอื “เงนิ” จากการประพนัธในลกัษณะนี้ไป เพราะทุกๆ คนเปนผูประพนัธนรินาม พื้นที่ของตัวบทแบบ Wikipedia จึงเปนโลกในอุดมคติของศาสนาที่ไมมีใครสามารถที่จะแสดงความเปนเจาของ หรือถาจะกลาวอีกนยัหนึ่ง ทุกๆ คนกเ็ปนเจาของ นี่เปนอุดมคติของคอมมิวนิสตที่ไดเกิดขึ้นจรงิแลวในโลกดจิติอล ทุกๆ คนมสีวนรวมในการสรางความรูที่ไมตองเสียเงินเสียทองใหกับสถาบันการศึกษาที่นบัวนัคาใชจายสาํหรบัการศกึษากม็แีตสูงขึ้น เมื่อไมมีใครเปนเจาของก็ทําใหสถานะของการไมมเีจาของเปนหมาย “เลขหนึ่ง” เลขที่จะตองปรากฏออกมาเมื่อใดกต็ามที่มใีครสกัคนใชเครื่องคอมพวิเตอรเพื่อแสวงหาอะไรบางอยาง เพยีงแต “เลขหนึ่ง” นี้ไมไดถกูกาํกบัดวยกรอบความคิดเรื่องทรัพยสินสวนตัวอีกตอไป

พื้นที่ความรูแบบ Wikipedia นั้น สภาวะของความทรัพยสินสวนตัวไมสามารถ

เกดิขึ้นได แตเมื่อไมมคีวามเปนของสวนตวั ไมมใีครเปนผูแสดง “อาํนาจ” ของผูประพนัธ กท็าํใหผลงานชิ้นนั้นหาคนรบัผดิชอบไมได เพราะไมมีอะไรที่เรยีกวา “ความรบัผดิชอบรวมหมู” ที่เกดิขึ้นจากการไมมใีครลงนาม ตวับทแบบนี้มคีวามยดืหยุน ไมมลีกัษณะที่ตายตวัแบบตวับทของสิ่งพมิพกระดาษ เนื้อหา

จึงพรอมเสมอที่จะเปลี่ยนแปลงแกไขไปไดในทุกๆ วินาทีจนไมมีอะไรที่เพียงพอจะจับตองไดวาเปนฝมอืใคร ตัวบทแบบนี้จึงไมเหลือรองรอยแหงอัตลกัษณของผูเขยีนเอาไว ความหวาดกลัวตอการสูญหายของอัตลักษณแหงปจเจกชนดูจะไมแตกตางไปจากความหวาดวติกของ Plato ที่กลาวไวในหนงัสอื Phaedrus เมื่อมกีารเปลี่ยนแปลงจากภาษาพูดมาเปนภาษาเขียนเมื่อสองพันกวาปมาแลว ถาจะกลาวอยางหยาบๆ กค็อื ภาษาพดูยอมดกีวาภาษาเขยีน การเกิดขึ้นของตัวอักษรทําใหการใชความทรงจาํจากการเรยีนรูผานมุขปาฐะหรอืภาษาพูดหมดความสาํคญัลงในสงัคมกรกีโบราณ การจดบันทึกกลับไมไดชวยการจําของสมองแตกลับเปนการทาํลายความจาํ โดยการเปลี่ยนแปลงจากภาษาพูดมาเปนภาษาเขยีนกย็งัปรากฏอยูในรปูแบบของการนาํเสนอของ Plato ที่เขยีนออกมาในรปูของบทสนทนา

พื้นที่ของการอานและความรูที่เกดิขึ้นจาก “คอมมิวนิสตดิจิตอล” จนทําใหอัตตา

และความเปนปจเจกชนสลายหายไปนั้นถือไดวาเปนภัยอันตรายสําหรับสํานึกแบบปจเจกชนเปนใหญ ความหวาดวิตกนี้ทําใหหนึ่งในเจายุทธจักรแหงโลกดจิติอล Jaron Lanier ในป ค.ศ.2006 เรยีกวา “ลทัธดิจิติอลเหมา” (Digital Mao-ism) ที่ทุกอยางตกเปนของสวนรวมและอยูภายใต “อภ”ิ (meta) ภายใตนามของ Google หรอื Wikipedia มากกวาจะเปนของปจเจกชนคน

หนึ่งๆ ผูสรางสรรคงานขึ้นมา ทกุๆ อยางจงึดคูลายกบัวาเปนผลติผลของ “ทานประธานเหมา” หรือ “ทานผูนําผูฉลาดปราดเปรื่อง” ไปเสยี เพยีงแตคราวนี้เปนฝมอืของเครื่องจกัร สภาวะของความเปน “อภ”ิ นั้นเปนอะไรที่ดูจะขดัแยงและสรางความวติกจรติใหกบัสาํนกึอุดมคตแิบบอเมรกินัที่พรอมจะเหน็การกระทาํของสวนรวมในลักษณะที่ไมปรากฏอัตลักษณ วาคือรูปการแสดงออกของเผด็จการเบ็ดเสร็จ (totalitarianism) และองคกรขนาดใหญที่ทาํตวัเปนศูนยกลาง โดย Lanier เห็นวา เหมือนกับอานพระคมัภรีไบเบลิที่ไมรูวาใครเขยีน สภาวะของพระ

คัมภีรก็ทําใหทุกอยางเปนเพียงการบงการของพระผูเปนเจาที่ทําใหมนุษยเปนเพียงผูแบกรับภาระใหกับพระองค แตมนุษยก็จะไมไดชื่อเสียงหรือการยอมรับใดๆ แตในขณะเดียวกันก็ไมมีใครเห็นตัวตนของพระผูเปนเจา การเขยีนเปนการเขยีนแบบ “มอืที่มองไมเหน็” ของ Adam Smith แมวาในความเปนจริงแลว การทํางานของ “มือที่มองไมเห็น” มักจะลมเหลวเสมอๆ เชนที่ปรากฏใหเหน็ในอาณาเขตของเศรษฐกิจ เพียงแตวามือผูประพันธที่มองไมเห็นนั้น ดํารงอยู เสมือนหนึ่งวาไมไดดาํรงอยู

พื้นที่ของการอานในโลกคอมพิวเตอรหรือ “ความจริงที่เสมือนจริง” ยังเปน

Hypermedia ที่เชื่อมตอโลกของภาพ เสยีง ดชัน ีสญัลกัษณ และภาษาเขาดวยกนั ไปจนถงึสภาวะของการตอบโตกนั (interactivity) พื้นที่ของ Hypermedia จงึเปนพื้นที่ตองตอสูแขงกนั ประสาทสมัผสัจงึตองทาํงานดวยกนัหมดทุกสวน การอานแบบเงียบๆ ไมสามารถเกิดขึ้นไดอกีตอไปในโลกของ Hypermedia การอานในพื้นที่ของ Hypertext จงึไมไดตองการความนิ่ง แตตองการพลวตั การเปลี่ยนสถานะไหลลื่นไปตามที่ตางๆ โดยการเดนิทางก็ไมไดเปนไปตามขั้นตอนที่คอยๆ เปลี่ยนแปลงเปนแตละลาํดบัแตละขั้น โดยที่พฒันาการของการเลาเรื่องกไ็มไดมจีดุหมายอยูที่ใดที่หนึ่ง ประหนึ่งกับการประกอบสรางโครงสรางปรามิดที่ทุกอยางตองไปรวมศูนยอยูที่ยอดหรือรวมศูนยอยูที่พระผูเปนเจาตามกรอบคดิของเอกเทวนยิม (monotheism) พัฒนาการแบบเสนตรง (unilinear) กําลังจะกลายเปนอดตี แตถึงกระนั้นก็ดี สิ่งที่แปลกใหมบนโลกดิจิตอลก็ยังคงนําเสนออะไรบางอยางที่คุนเคย เชน การพลกิหนา เปนตน เพียงแตการเปลี่ยนแปลงจะเกิดขึ้นไดก็ตอเมื่อมีเสียงคลิกไปจนถึงเสียงพลิกหนาจากมือผานโลกดิจิตอล

จึงพรอมเสมอที่จะเปลี่ยนแปลงแกไขไปไดใน หนึ่งๆ ผูสรางสรรคงานขึ้นมา

วรรณกรรม มี พลานุภาพ สูงมาก แต จับ

ตอง ไมได

ศกัดิ์สริ ิมสีมสบืนกัเขยีน

มตชิน, 15 เมษายน 2555

69

•

บทความพิเศษธเนศ วงศยานนาวา

คณะรัฐศาสตร

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร

สูคอมพวิเตอร (4)สูคอมพวิเตอร (4)สูคอมพวิเตอร (4)สูคอมพวิเตอร (4)สูคอมพวิเตอร (4)สูคอมพวิเตอร (4)

วรรณกรรม จะไม

เติบโต เลย ถาไมมี

พื้นที่ ให คนรุนใหมๆ

นวิตั ิพทุธประสาทบรรณาธกิาร, นกัเขยีน

มตชิน, 24 มถิุนายน 2555

ห นงัสอืดจิติอลไมไดเปนภาพที่เคลื่อนไหวแบบสื่ออื่นๆ เพราะยังไม ได

พัฒนาจนมีหนั งสือแบบที่ เป นหนั งสื อ ในจินตนาการแบบโลกของพอมดหมอผี แมวากระบวนการ Automa-tion นั้นจะทาํใหทุกสิ่งทุกอยางสามารถดําเนินไปไดดวยตนเองจนสามารถสรางสหกริยา (interac-tive) กับผูใชได ทุกสิ่งทุกอยางไดถูกถายทอดลงไปในโลกดิจิตอลเพื่อความสะดวกมากกว าที่จะสร างความสัมพันธสองทางระหวางผูประพนัธกบัผูอาน เพราะสภาวะของการตอบโตกันยังคงเปนสิ่งที่ยังไมไดเกิดขึ้น หนงัสอืที่มผีูประพนัธยากที่จะเกดิสภาวะของสหกรยิา (interactive) ขึ้นมาได สถานะของผูประพันธของอังกฤษดินแดนแหงสํานึกเรื่อง “ทรัพยสินสวนตัว” (private property) ซึ่งก็เปนประเทศองักฤษนี่เองที่ทาํใหคาํวา “Copyright” ไดสาํแดงอานุภาพออกมาในป ค.ศ.1710 และเมื่อเปนทรัพยสินสวนตัวอันเปนสิทธิตามธรรมชาตติามกรอบคดิของ John Locke กห็มายความวาหนงัสอืเปนอะไรที่ละเมดิไมได สิ่งที่ละเมดิมไิดนั้นคอืความคดิรเิริ่ม (originality) อนัเปนความคิดของยุคฟนฟูศิลปวิทยาการ แตกลายมาเปนความคิดกระแสหลักในศตวรรษที่สิบแปด เพื่อแสดงคุณลักษณะของความเปนปจเจกชน จนทาํใหผลงานวรรณกรรมกลายเปนเรื่องของสิ่งที่ไมมีรูปรางไมมีตัวตน แตกลับมีเจาของที่ครอบครองอะไรที่ไมมีความเปนวัตถุเหลานี้ ดังราวกับวาความคิดเปนรูปธรรมประหนึ่งพลังที่เปนนามธรรมแบบพระผูเปนเจาเปนพลังรูปธรรม ภายใตกฎหมายและสาํนกึของผูอานกไ็มสามารถที่จะเปนไดทั้งผูประพนัธและผูอานในเวลาเดยีวกนั โลกทุนนยิมหนงัสอืยงัไมมพีื้นที่ของผูสรางสรรครวมกนัระหวางผูประพนัธและคนอาน สิ่งที่ผูอานอาจจะเปนไปไดกค็อื เปนผูอานที่มจีติสาํนกึและความคิดเปนของตนเองในการประเมินคาสิ่งที่ผูอานอานมากกวาผูที่ม ี“สทิธอิาํนาจ”

ใ นเรื่องราวของบทประพันธตางๆ ที่ปรากฏอยูในโลกของ Hypertext นั้นเปนเพียงวา หนังสือถูกถายทอดลงไปสู

โลกดจิติอล หนงัสอืเลมหนึ่งภายใตความเปนเจาของที่เปนของมนุษยนั้นไมสามารถเกดิสภาพ Hypertext ได เพราะเปนไปไมไดที่คนคนหนึ่งจะประพนัธเรื่องราวตางๆ ขึ้นไดทั้งหมดเพยีงคนเดยีวในโลก Hypertext ทั้งนี้โลกของ Hypertext เองก็วางอยูบนฐานความคิดในเรื่องของการเชื่อมตอกนัของตวับทที่แตละชิ้นตางกม็เีจาของ จน

ที่มีชีวิตเลือดเนื้อและมีความเปนเจาของนั้น เปนกรอบคดิที่วางอยูบนฐานคดิที่ใหความสาํคญั

กบั “ความคดิ” ในฐานะที่เปนนามธรรมที่แสดงรูปลักษณออกมาเปนรูป

ธรรม สภาวะของการเปนเจาของที่มี “อํานาจเหนือสิ่งนั้นๆ” ไดแสดงพลังแห งอํ านาจของบุคคลผูนั้นในการสรางและประดษิฐคดิคน สภาวะที่เปนรากฐานใหกบัมนษุยนยิมและมนษุย ศาสตร เพียงแตการแสดงอํานาจเหลา

นี้ก็ตองดําเนินไปตามกฎเกณฑอะไรบางอยาง อยางไรก็ดี ตัว

บทเปนอะไรที่หลากหลาย และอยางนอยๆ ก็ยังเปนสิ่งที่ปรากฏในความคิด

ของ Roland Barthes ผูเสนอความคดิเรื่อง “ความตายของผูประพนัธ”

สาํหรบั Barthes แลว ตวับทที่ไมใชหนงัสอืนั้นกม็ลีกัษณะของความเปนพห ุ(plural) ไมไดมคีวามเปนหนึ่งเดยีว เพราะตวับท “ระเบดิ” “กระจาย” ไปในที่ตางๆ ตวับทไมไดเปนอะไรที่อยูอยางโดดเดี่ยว แตเปน “เครอืขาย” นอกจากนั้น กเ็ปนอะไรที่ “นบัไมได” เพราะตวับทตางๆ เหลานี้ถกูนาํไปผลติซํ้าๆ ไมไดแตกตางไปจากการสรางไพลหรอืการคดัลอกไฟลในโลกคอมพวิเตอร เพยีงแตในโลกดจิติอลสิ่งๆ ตางเหลานี้กลบัเขามาอยูในโลกของภาพและจอประมวลผล โลกที่ทาํงานแตกตางไปจากโลกของภาษา ถงึแมวาจะมคีวามพยายามในการอธบิายภาพผานหลกัการและการทาํงานของภาษาจนทาํใหภาพ (image) และประตมิาน (icon) ถูกลดทอนใหเหลอืเพยีงภาษากต็ามที กรอบความคิดแบบทุกๆ อยางเปนเรื่องของภาษาเองก็สะทอนใหเห็นความสําคัญของกรอบคิดในศาสนาแบบเอกเทวนิยมที่เชื่อในคําพูดของพระเจาที่ไมเคยปรากฏตัวออกมาเปนรูป

ค รั้นถาพิจารณาจากตัวบทกลับไปสู สภาวะของการเปนหนังสือก็เปนสภาวะที่หลากหลายดวยเชนกัน เนื่องดวย

หนังสือนั้นไมไดมีเพียงแคผูประพันธ เพราะยังตองมีสํานักพมิพ เจาของสาํนกัพมิพ คนจดัหนา จดัรูปแบบของตวัอกัษร คนออกแบบรูปราง ขนาด และปกหนังสือ ไลเรียงไปจนถึงบรรณาธกิารที่ดูแลตั้งแตเรื่องภาษาไปจนถงึการจดัพมิพ หนังสือไมไดมีเพียงแคนักเขียน แตตองการอะไรอื่นๆ อีกมากมายจนกระทั่งถงึกระบวนการที่กลายเปนหนงัสอื สาํหรบักอนที่หนงัสอืจะมสีถานะของการม ี‘เจาของคนเดยีว’ นั้น หนงัสอืในฐานะกระบวนการของการเรยีนรูเปน “ของขวญัที่พระผูเจาประทาน” ใหกบัมนุษย ดงันั้น เมื่อเปน “ของขวญั” จากพระผูเปนเจา ก็ยอมไมมีใครหรือผูใดที่ไดครอบครองเปนของสวนตวั แตตองเปนของสวนรวม เมื่อเปนของสวนรวมก็ไมสามารถที่จะใชไปเพื่อหวังผลกําไร

ได สถานะของหนังสือเปนกระบวนการสรางวัตถุที่มีวัฒนธรรมของการผลติหนงัสอืที่แตละยุคแตละสมยัตางกม็วีธิกีารนาํเสนอหรอืการทาํที่แตกตางกนั การเปลี่ยนแปลงรปูแบบของวตัถสุาํหรบัการอานจากเปนมวน (scroll) มาสูการเยบ็เลม เปลี่ยนจากการอานจากบนลงลางมาสูการพลิกหนา การจัดยอหนา การจัดประโยคใหอยูในรูปแบบของการเลาเรื่องที่มียอหนาไปสูการจัดประโยคใหอยูในรูปของ ประโยคๆ เดยีว ประโยคที่ปรากฏในรปูแบบของบทกว ีประโยคที่ไมไดถกูกั้นดวยชองไฟหรอืจดุ ประโยคหวักระสนุ (Bullet Point) ในรปูแบบที่นาํเสนอกนัในลกัษณะของ Power Point ที่ไมมคีวามเปนบทกว ี แตเปนคาํสั้นๆ เปนจุดๆ และไมไดมอีะไรเชื่อมตอกนักไ็ด ไมตองการคาํสณัฐาน คาํบุพบท ประธาน หรอืกรรม เปนตน ประโยคหัวกระสุนแสดงใหเห็นถึงความรูที่ถูกยอยและตัดถอนแตกเปนเสี่ยงๆ เพื่อใหเหลือเพียงหัวกระสุนเพียงหัวเดียว หัวกระสุนที่แสดงใหเห็นถึงความรวดเร็ว สั้นและกระชับเสียยิ่งกวาบนัทกึสั้นชวยจาํ (memo) ซึ่งทั้งหมดกเ็ปนองคประกอบสาํคญัของสภาวะสมยัใหม

ค วามเร็วและความตองการจะมีอะไรพรอมๆ กันในเวลาเดียวกัน มากกวาที่จะพุงเปาไปที่ที่เดียวทําใหการอานใน

โลกคอมพวิเตอรเตม็ไปดวยความหลากหลาย การอานไมไดเปนเพยีงแคการอานหนงัสอืแตเพยีงอยางเดยีว แตยงัเปนการอานใน “วตัถุแบบอื่น” หรอื “สื่อ” อื่นๆ ไปพรอมๆ กนั เชน การอานอเีมล เปนตน ผูอานเองกพ็รอมเสมอที่จะเปลี่ยนไปสูการอานอะไรแบบอื่นๆ เพยีงในระยะเวลาไมกี่นาท ี ถงึแมวาการอานตวับทในโลกดจิติอลจะทาํใหผูอานไมไดตดิตรึงอยูกับเรื่องใดเรื่องหนึ่งโดยเฉพาะ โดยผูอานสามารถที่จะเคลื่อนตวัไปในพื้นที่ตางๆ ของตวับทตางๆ ไดอยางเสร ีการอานในโลกดจิติอลจงึเปนการอานที่มเีสรภีาพ แมวาเสรภีาพที่กลาวถงึนั้นจะหมายความถงึความไมอดทนตอการอานอะไรอยางใดอยางหนึ่งเปนระยะเวลายาวนานกต็าม ถาจะกลาวในแบบเชงิศลีธรรม นัน่กค็อื ผูอานทกุๆ คนพรอมที่จะถูกลอลวงไปในสูเรื่องอื่นๆ ไดอยางงายดาย

นงัสอืดจิติอลไมไดเปนภาพที่เคลื่อนไหวแบบสื่ออื่นๆ เพราะยังไม ได

พัฒนาจนมีหนั งสือแบบที่ เป นหนั งสื อ ในจินตนาการแบบโลกของพอมดหมอผี แมวา

สะดวกมากกว าที่จะสร างความสัมพันธสองทางระหวางผูประพนัธกบัผูอาน เพราะสภาวะของการตอบโตกันยังคงเปนสิ่งที่ยังไมไดเกิดขึ้น หนงัสอืที่มผีูประพนัธยากที่จะเกดิสภาวะของ

ที่มีชีวิตเลือดเนื้อและมีความเปนเจาของนั้น เปนกรอบคดิที่วางอยูบนฐานคดิที่ใหความสาํคญั

กบั “ความคดิ” ในฐานะที่เปนนามธรรมกรอบคดิที่วางอยูบนฐานคดิที่ใหความสาํคญั

กบั “ความคดิ” ในฐานะที่เปนนามธรรมกรอบคดิที่วางอยูบนฐานคดิที่ใหความสาํคญั

ที่แสดงรูปลักษณออกมาเปนรูปกบั “ความคดิ” ในฐานะที่เปนนามธรรม

ที่แสดงรูปลักษณออกมาเปนรูปกบั “ความคดิ” ในฐานะที่เปนนามธรรม

ธรรม สภาวะของการเปนเจาของที่มี “อํานาจเหนือสิ่งนั้นๆ” ไดแสดงพลังแห งอํ านาจของบุคคลผูนั้นในการสรางและประดษิฐคดิคน สภาวะที่เปนรากฐานใหกบัประดษิฐคดิคน สภาวะที่เปนรากฐานใหกบัประดษิฐคดิคน

มนษุยนยิมและมนษุย ศาสตร เพียงแตการแสดงอํานาจเหลา

นี้ก็ตองดําเนินไปตามกฎเกณฑอะไรบางอยาง อยางไรก็ดี ตัว

บทเปนอะไรที่หลากหลาย และอยางนอยๆ ก็ยังเปนสิ่งที่ปรากฏในความคิด

ของ Roland Barthes ผูเสนอความคดิเรื่อง “ความตายของผูประพนัธ”

ทาํใหกรอบความคดิของ Roland Barthes เรื่อง “ความตายของผูประพนัธ” (the Death of the Author) เกดิขึ้นไมไดอยางนอยๆ ก็ในความเขาใจของกฎหมาย แตในโลกนวนิยายและจนิตนาการกเ็ปนอกีเรื่องหนึ่ง กรอบความคดิเรื่อง “ผูประพนัธตายแลว” ที่ไมใชผูประพนัธ

69

•

บทความพิเศษธเนศ วงศยานนาวา

คณะรัฐศาสตร

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร

สูคอมพวิเตอร (จบ)สูคอมพวิเตอร (จบ)สูคอมพวิเตอร (จบ)สูคอมพวิเตอร (จบ)สูคอมพวิเตอร (จบ)สูคอมพวิเตอร (จบ)

ถาจะมาแบง เค ก ก อน

เดียว คุณไมมีวัน แบง

พอหรอก

วนิทร เลยีววารณิสาํนกัพมิพ 113

เนชั่นสุดสปัดาห, 29 มถิุนายน 2555

อ ยางไรกด็ ี หนงัสอืไมวาจะเปนกระดาษหรอือเิลก็ทรอนกิสซึ่งไมใชตัวบทก็ยังคงมีสิ่งหนึ่งที่ถูกตอกตรึงไวอยางไม

เปลี่ยนแปลง นั่นคือชื่อของผูประพันธยังอยูเหมือนเดิม ทุกสิ่งทุกอยางยังคงถูกติดตรึงไวอยางแนนหนาใหเห็นถึงการไมเปลี่ยนแปลงของสิ่งที่ผูประพนัธนาํเสนอ แตในพื้นที่ของโลกดิจิตอลที่ทุกอยางกลายเปนเพียงแคการแทนที่ขอความหรอืใสอะไรบางอยางใหมลงไปในพื้นที่อนัเดมิ ในขณะที่หนังสือกระดาษตองการพื้นที่ในลักษณะแบบเดียวกันกับรัฐสมัยใหมตลอดจนปจเจกชนซึ่งตางก็ตองการดินแดนที่แนนอนตายตวั แถมยงัถูกกาํกบัดวยกรอบความคดิเรื่องอาํนาจอธปิไตยเหนอืดนิแดน สําหรับในโลกดิจิตอลทุกอยางนั้นก็สามารถเล็ดลอดออกไปได เพราะเปาหมายสําคัญของโลกดิจิตอลก็คือการเชื่อมตอกับอะไรอื่นๆ จนทาํใหไมมอีะไรที่เรยีกไดวาอยูขางนอกหรอือยูขางใน แตเปาหมายของหนังสืออิเล็กทรอนิกสก็ไมไดมีความมุงหวังที่จะเชื่อมตอกับหนังสือเลมอื่นๆ เพราะหนังสือแตะเลมถูกกาํหนดใหมขีอบเขตดวยกฎหมาย หนังสืออิเล็กทรอนิกสจึงไมไดใชกรอบคิดเชนเดียวกับการทาํวซีาตรั้งเดยีวแลวเขาไดหลายๆ ประเทศ

ใ นขณะที่พื้นที่ของดิจิตอลเปนพื้นที่ของการเชื่อมตอ การแบงปน รวมกันใชพื้นที่ที่เดียวกัน ผลัดหมุนเวียนเปลี่ยน

กนัไป หรอืถาจะกลาวอยางงายๆ การกาํหนดแบงหรอืแยกพื้นที่ถูกทาํลาย นอกจากนั้น ในโลกของ Hypertext ทุกอยางไมไดพุงเปาไปสูจดุสดุยอดหรอืมเีปาหมายเพยีงหนึ่งเดยีว สถานะของผูประพนัธจงึไมไดม ี “อาํนาจ” (authority) ในฐานะที่เปน “ผูประพนัธ” (author) ไดงายๆ แบบเดมิอกีตอไป ดังที่ไดกลาวมาแลววา Hypertext ที่ผูอานสามารถจะเริ่มตนเรื่องราวเรื่องหนึ่งแลวกเ็ดนิทางแยกไปตามแตความตองการของผูอานวาจะสนใจและตองการทาํความเขาใจประเดน็ที่ตนเองสนใจกอนหรอืหลงัอยางไร ความตองการของผูอานกเ็หมอืนหลกัการของการขายบรกิาร “ลูกคาตองถูกเสมอ” กท็าํใหผูอานนั้นมากอนเสมอ จนยากที่จะมใีครบงัคบัได ในขณะเดียวกัน การอานที่แยกออกไปจากความตองการอานตัวบทเดิมก็สามารถที่จะหันกลับมาบรรจบกับเสนทางของการอานอนัแรกกไ็ด การแสวงหาความเปนเอกภาพรวมกันจากการอานจึงเปนอะไรที่ยากมากยิ่งขึ้นไปกวาการอานที่นําไปสูการตีความที่ไมเหมอืนกนั เสนทางของการอานจึงไมไดมีการบังคับตายตัวแบบหนังสืออันเปนการอานที่ดําเนินไปแบบเสนตรงหรือใชตรรกะนิรนัย (deductive) จนไมสามารถทําใหผูอานออกนอกลูนอกทางไปได ถงึแมวาผูอานจะไมไดเปนผูประพนัธ แตผูอานกเ็ปนผูแสดงที่สามารถที่จะแหวกจารีตของการอานเพื่อไมตองถึงจุดสุดยอดหรอืเปาหมายที่ผูเขยีนตั้งเปาเอาไว จนทาํใหการอานเหลอืเพยีงแคการไดแสดงหรือเลนกับการอานที่กระทําดวยการบังคับ

โลกดจิติอลเปนทั้งภาษาและรหสั แตกไ็มไดมใีครสนใจรหสัวาเปนอะไรและทาํงานอยางไร เพราะคอมพวิเตอรเปนเรื่องของเทคโนโลยทีี่ผูใชมหีนาที่ใชโดยไมจาํเปนตองรูวามนัมกีารทาํงานอยางไร หนงัสอืในโลกของดจิติอลเปนโลกของการทาํงานที่ใชทั้งเวลาและสถานที่ ในขณะที่หนังสือกระดาษไมมีมิติของการเดินทางของเวลาในการทําใหตัวอักษรปรากฏ หนังสือกระดาษไมมีการผสมกนัของรหสัตางๆ ดวยรหสัที่ไมมคีวามสมัพนัธอะไรกนัตั้งแตเริ่มแรกกส็ามารถจบันาํมารวมและเรยีงลาํดบัตาํแหนงกนัใหม รหัสของคอมพิวเตอรไมไดเปนอะไรที่สําคัญสําหรับชีวิตหนาจอคอมพวิเตอร สิ่งที่เหน็บนจอคอมพวิเตอรกไ็มใชเนื้อแทภายใน แตกไ็มมใีครสนใจวาเนื้อแทจรงิๆ นั้นเปนอะไร เพราะสิ่งที่มเีสนหและใหใครครวญโหยหากเ็ปนเพยีงรูปลกัษณภายนอก สิ่งที่อยูภายนอกจงึเปนอะไรที่สาํคญักวาสิ่งที่อยูภายใน

ภ าพภาษาบนจอคอมพวิเตอรนั้นไมไดเปนภาษา แตเกดิขึ้นจากกระบวนทางรหสัคอมพวิเตอรที่ใชตวัเลขแปลงออกมา

เปนภาพมากกวาที่จะเปนภาษา ในแงนี้ ภาพของตวัอกัษรบนจอคอมพวิเตอรจงึเปนเพยีงภาพที่ใหความหมายของคาํพูดมากกวาที่จะเปนตวัอกัษรลวนๆ ในการที่จะเหน็ภาพที่เปนตวัอกัษรกต็องผานกระบวนการของการใชอุปกรณของคอมพวิเตอร เชน Mouse ที่ยอมไมใชสตัวที่เรยีกวาหนู และเครื่องหมายที่ตองการใชเปนคาํสั่ง เปนตน ในขณะที่หนงัสอืเมื่อเหน็อยูตรงหนากร็ูแลววาคอืตวัหนงัสอื เปดหนาแรกก็เห็นเรื่องราวและตัวอักษรไดทันที เบื้องหลังของหนงัสอืกระดาษกไ็มไดมอีะไรลกึลบัที่ผูอานเขาไมถงึ สวนตวัอกัษรและการเลาเรื่องในตวับทคอมพวิเตอรเปนเพยีงเสมอืนจรงิกไ็มมคีวามชดัเจนวาอะไรเปนสิ่งที่จรงิหรอืไมจรงิอนัเปนประสบการณที่เกดิขึ้นจากกรอบความคดิของวฒันธรรมวตัถุหนงัสอื วฒันธรรมที่เปนเพยีงสองมติ ิวฒันธรรมหนงัสอืกระดาษจึงมีความชดัเจน ไมไดซอนอะไรที่ลึกลบัมองไมเห็น ไมมวีันที่หนังสือจะหายไปแบบมวนเทปคําสั่งเชนในภาพยนตรโทรทัศน Mission Impossible แตโลกหนงัสอืดจิติอลกพ็รอมเสมอที่จะสลายหายไปจากโลกเสมอืนจรงิ (virtual reality) เมื่อผูใชออกคาํสั่งทาํลาย โลกที่ไมมใีครมองเหน็และไมมคีวามจาํเปนที่จะตองมองใหเหน็ ความชดัเจนแบบตองการเจาะลกึของโลก Hyper-text จึงไมมีและไมมีความจําเปนที่จะตองมี

ทศิทางที่ผูอานพงึปรารถนา แรงปรารถนาที่ไมสามารถจะคาดไดวาผูอานจะเลอืกไปในเสนทางใด ผลลพัธจงึเปนสิ่งที่คาดเดาไมได ถงึแมวารปูแบบแนวทางของการอานจะสามารถคาดคาํนวณไดผานตวัโปรแกรมที่ชวยในการสบืคนหาขอมูล หรอืผาน Really Simple Syndication (RSS)

แตนั่นกเ็ปนเพยีงแบบแผน (pattern) ของผลลพัธที่เกดิขึ้นจากการกระทาํของบุคคลตางๆ

ก ารคาดเดาไมไดของผูอานสรางเสนทางแหงการเปนองคอธปิตย (sovereign) ที่กาํหนดเสนทางการอานของตนเอง

เสนทางที่แสดงใหเห็นถึงความเปนอัตตวิสัยที่สามารถยกไปสูระดับของการหลงใหลในตนเอง เพราะสิ่งที่ตัวตนรับรูหรือบริโภคขอมูลขาวสารก็คือการแสดงออกของความเปนองคอธปิตย เพราะไมเพยีงแตไดบรโิภคเทานั้น แตยงัเพิ่มเตมิความเปนอัตวิสัยออกไปไดดวยในเวลาเดียวกัน เพราะในโลกของสหกิริยายอมเปนพื้นที่ที่ใครตอใครก็ตามสามารถแสดงตัวของตนเองออกมาได ตัวตนที่แสดงออกมามีตั้งแตการจัดรูปแบบของตัวหนังสือ สทีี่จะใช เปนตน การเขยีนดวยคอมพวิเตอรจงึแตกตางไปจากพมิพดดี เพราะตวัอกัษรของพมิพดดีเปนอะไรที่เลอืกไมได รูปแบบของตวัอกัษรมลีกัษณะที่ตายตวั สําหรับการใชเครื่องพิมพดีดหรือเขียนดวยลายมือนั้น ก็ยังทําใหเห็นลองลอยของตนฉบับที่มีรอยขีดเขียน ระโยงระยางของการแกไขคาํ เปลี่ยนคาํใหม ตดัคาํ เพิ่มคาํ ฯลฯ ซึ่งสิ่งตางๆ เหลานี้ยงัเปนอะไรที่หลงเหลอืไวแตในหองสมดุและเปนเพยีงแครองรอยในประวตัศิาสตร ในโลกของ Hypertext ทุกอยางมีอะไรที่จะตองมีอะไรอยู “เบื้องหลงั” ที่ทกุๆ อณสูามารถที่จะสบืหาไดตอเรื่อยๆ ดงัราวกบัวาทุกๆ ประโยคตองมกีารอางองิและยงัเปนการอางองิตอไปไดเรื่อยๆ จนราวกับวาการเขียนหรือการเลาเรื่องใน Hypertext เปนการเขยีนที่ไมมทีี่สิ้นสุด การเขยีนที่ไมมจีุดจบในอนาคต ไมเพยีงแตเทานั้น ทกุสิ่งทกุอยางและทกุเรื่องยงัสามารถที่จะผลติซํ้าไดเรื่อยๆ การเขยีนในโลกของ Hypertext จงึเปนพื้นที่แบบ “หลมุดาํ” ที่ดูดทุกสิ่งทุกอยางนํามาหลอมรวมเขาไวในพื้นที่เสมือนจริงที่ดูจะเปนจริงเสียยิ่งกวาสิ่งที่เปนจริงที่ผานประสบการณของการอานแบบโลกสองมติิ ไมมีอะไรอยูในตัวหนังสือบนระนาบแบนๆ ของตัวอักษรที่เรียงรายกันขึ้นมาเปนประโยค ตัวอักษรบนหนังสือสิ่งพิมพกระดาษเปนอะไรที่ตายตัว ไมไดเกิดขึ้นจากกระบวนการของ “ตวัเลขที่ตรงกนัขามกนั” (binary digit) อนัเปนสิ่งที่ไมมใีครมองเหน็