Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΙΑΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Ο Ελληνισμός του Πόντου

• Τα παράλια του Εύξεινου Πόντου κατοικήθηκαν από τα αρχαία χρόνια από Έλληνες.

• Οι παράλιες πόλεις της Μαύρης Θάλασσας αποτελούσαν μια γεωγραφική και πολιτιστική ενότητα για τους Έλληνες.

• Το 1461 η πρωτεύουσα του Πόντου η Τραπεζούντα πέφτει στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων.

• Οι κάτοικοι του Πόντου ακολουθούν τη μοίρα του υπόλοιπου υπόδουλου ελληνισμού.

Επαφή με τις πόλεις της Ρωσίας Οι Έλληνες του

Πόντου, που ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, είχαν συχνή επικοινωνία και επαφή με πόλεις της Ρωσίας, που επίσης είχαν ελληνικούς πληθυσμούς και βρίσκονταν σε κοντινή απόσταση με τον Πόντο.

Τις παραμονές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο Ελληνισμός του Πόντου βρισκόταν σε οικονομική και πληθυσμιακή άνθηση.

Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣΗ Τουρκία μπαίνει στον πόλεμο στο πλευρό των

Κεντρικών Αυτοκρατοριών. Στο αντίπαλο στρατόπεδο της Αντάντ, είναι η Ελλάδα.

Ήδη από το 1911 λίγο πριν τους Βαλκανικούς

πολέμους αρχίζουν οι πρώτες διώξεις των Ποντίων.

Οι διώξεις θα ενταθούν με την είσοδο της Τουρκίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τότε ο Ελληνισμός του Πόντου θα ακολουθήσει την τύχη των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης και της Μικράς Ασίας, με σφαγές, εκτοπίσεις και διωγμούς οι οποίες θα οδηγήσουν σε γενοκτονία.

Έλληνες που εκτοπίστηκαν από το 1913 ως το 1918

298.449

773.915Ανατολική Θράκη

257.019Πόντος

Μικρά Ασία

Η Πρώτη Φάση της Γενοκτονίας (1914-1918)

• Οι μετακινήσεις του πληθυσμού

• Η γενοκτονία των Αρμενίων

• Η γενοκτονία στον Πόντο• Η γενοκτονία στην υπόλοιπη Μικρά Ασία και στην Ανατολική Θράκη

• Το ελληνικό προσφυγικό πρόβλημα στη Ρωσία

Οι Μετακινήσεις Του Πληθυσμού

Με την έναρξη το Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου…

• Εμπορικός αποκλεισμός των χριστιανικών επιχειρήσεων που άρχισε το 1914

• Οι ελληνικές επιχειρήσεις εμπόδιο στη γερμανική οικονομική διείσδυση στην Τουρκία.

• Υποχρεωτικές μετακινήσεις πληθυσμού

1914: Οι Τούρκοι οργανώνουν φοβερούς διωγμούς εναντίον των Ελλήνων της Μικράς

Ασίας

Χριστιανοί, Έλληνες ή Αρμένιοι στο δρόμο της εξορίας. Ελάχιστοι θα επιζήσουν.

Η Γενοκτονία Των Αρμενίων• Η πρώτη χριστιανική ομάδα της Ανατολίας που

εξοντώθηκε ήταν η αρμενική.• Από το Μάιο του 1915 ως το καλοκαίρι όλοι οι αρμενικοί

πληθυσμοί της ανατολικής και κεντρικής Μ. Ασίας είχαν εκτοπιστεί. Ακολούθησαν και οι πληθυσμοί των δυτικών περιοχών.

• Οι αρμενικές περιουσίες πέρασαν γρήγορα στα χέρια του τουρκικού κράτους.

• Όσοι επέζησαν εξισλαμίστηκαν βίαια.• Η σφαγή των Αρμενίων τρομοκράτησε τους Έλληνες του

Πόντου.• Σήμερα η γενοκτονία των Αρμενίων έχει αναγνωριστεί

επίσημα από πολλές χώρες του κόσμου.• Η Τουρκία αρνείται τη διάπραξή της.

Οι τουρκικές βιαιότητες σε βάρος των Αρμενίων ήταν τρομερές

Η Γενοκτονία Στον Πόντο• Εκτοπισμοί των Ποντίων μέσα στο

χειμώνα, κάτω από άθλιες συνθήκες διαβίωσης.

• Οι άντρες από 15-45 χρόνων πήγαν στα τάγματα εργασίας. Ελάχιστοι επέζησαν.

• Επιθέσεις άτακτων στρατιωτών στα ελληνικά χωριά. Σφαγές και αρπαγές.

• Λεηλασίες των ελληνικών περιουσιών• Η ύπαιθρος έχασε το 75% του πληθυσμού

της, ενώ οι πόλεις το 30%.

1915. Ο Γερμανός Franz Kohler μιλά για τη σκοπιμότητα των εκτοπισμών.

«Αφ’ ενός με τον τουρκικό αποικισμό στα παρ’ αμιγών Ελλήνων κατοικούμενα νησιά του Αιγαίου και τις Μικρασιατικές ακτές – απ’ όπου αυτοί θα εκδιωχθούν- αφ’ ετέρου με την ηθική και οικονομική εξασθένιση όσων Ελλήνων απομείνουν, θα κατορθωθεί ο βαθμιαίος εξισλαμισμός της Τουρκίας. Θα κατορθωθεί η ίδρυση τουρκικού κράτους με συμπαγή τουρκική μάζα, κράτους δηλαδή που θα έχει εθνικό χαρακτήρα[…] Οι ελληνικές αρπακτικές διαθέσεις δε θα έχουν πλέον έδαφος πραγματοποίησης. Γιατί η κύρια βάση πάνω στην οποία στηρίζεται η πολιτική του ελευθέρου βασιλείου, η λύτρωση του υποταγμένου γένους, θα έχει εκλείψει αφού ο Ελληνισμός θα ‘χει εξαφανιστεί».

Οι Τούρκοι έκαναν τους εκτοπισμούς μέσα στο χειμώνα. Δεν επέτρεπαν στους Πόντιους να πάρουν μαζί τους ούτε τρόφιμα ούτε στρώματα. Στην ατελείωτη πορεία τους προς το εσωτερικό της Ανατολής δεν επέτρεπαν τη στάθμευση σε κατοικημένα μέρη. Απαγόρευαν να δίνουν βοήθεια στους γέρους γονείς ή στα ανήλικα παιδιά και τους αρρώστους, οι οποίοι εγκαταλείπονταν να πεθάνουν αβοήθητοι ή αποτελειώνονταν από τους στρατιώτες. Τους ανάγκαζαν να λουστούν και μετά τους άφηναν γυμνούς με θερμοκρασία κάτω από το μηδέν. Τους ανάγκαζαν να παραταχθούν γυμνοί στο χιόνι και να περιμένουν την επίσκεψη του αστυνόμου για καταμέτρηση. Αυτός ποτέ δεν ερχόταν πριν περάσει τουλάχιστον μια ώρα. Έπειτα περίμεναν τουλάχιστον άλλη μια ώρα για να περάσουν από ιατρική επιθεώρηση. Οι πιο γεροί στέλνονταν τάχα στο νοσοκομείο και δολοφονούνταν στο δρόμο από τους στρατιώτες.

Τάγματα εργασίας

Η γενοκτονία στην υπόλοιπη Μικρά Ασία και στην Ανατολική Θράκη

• Στην Ανατολική Θράκη έγιναν οι πρώτες διώξεις Ελλήνων από τους Τούρκους εθνικιστές το 1910.

• Η κατάσταση οξύνθηκε πολύ το 1916 με την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ.

• Στη Δυτική Μ. Ασία οι διώξεις άρχισαν το 1914.

Οργάνωση της γενοκτονίας

• Στο στόχαστρο αρχικά οι πολιτικοί και πνευματικοί ηγέτες των Ποντίων, δημο-σιογράφοι, παπάδες και δάσκαλοι.

• Άκριτη σφαγή ολόκληρων χωριών.• Δημιουργείται έντονο προσφυγικό ρεύμα κυρίως

προς τα γειτονικά παράλια του Ρωσικού κράτους.

• Οι Πόντιοι στα βουνά οργανώνουν την αντίστασή τους. Γεννιέται το αντάρτικο του Πόντου…

Το Ελληνικό Προσφυγικό Πρόβλημα Στη Ρωσία

• Οι ποντιακές κοινότητες στο Βατούμ και στο Σοχούμι της Ρωσίας υποδέχτηκαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγες.

• Ο Ν. Καζαντζάκης τηλεγράφησε στον Ε.Βενιζέλο: «Οι 500.000 Έλληνες της Ρωσίας σε δύο κατηγορίες. Σε αυτούς που επιθυμούσαν να εγκατασταθούν στον Πόντο και σ’ αυτούς που επιθυμούσαν να εγκατασταθούν στην ελεύθερη Ελλάδα»

• Οι περισσότεροι από όσους θα παραμείνουν στη Ρωσία θα εξοντωθούν από το Στάλιν ή θα εξοριστούν.

• Τελευταία απομεινάρια του κάποτε δυναμικού ελληνισμού του Εύξεινου Πόντου οι παλιννοστούντες από τη Γεωργία ( Ρωσοπόντιοι), θύματα ενός εμφύλιου πολέμου και μιας νέας γενοκτονίας άγνωστης στους περισσότερους.

Ο δρ Μεχμέτ Ρεσίτ, διοικητής του Ντιγιαρμπακίρ, αναφέρεται στο σκεπτικό που τον οδήγησε στην

εξολόθρευση των Αρμενίων

«Υπάρχουν δύο ενδεχόμενα. Ή θα καθαρίσουν τους Τούρκους ή οι Τούρκοι θα τους καθαρίσουν. Δεν μπορούσα να μείνω αναποφάσιστος μπροστά σ’ αυτές τις δύο εναλλακτικές λύσεις. Η τουρκικότητά μου είναι πιο ισχυρή από την ιατρική μου ιδιότητα. Είπα μέσα μου: αντί να μας εξολοθρεύσουν αυτοί, οφείλουμε να τους εξολοθρεύσουμε εμείς[…] Αν η ιστορία με κατακρίνει, θα το δεχτώ. Αλλά μου είναι αδιάφορο τι γράφουν ή τι θα γράψουν τα άλλα έθνη για μένα».

Taner Aksam, Turk Ulusal Kimligi ve Ermeni Sorunu, Κωνσταντινούπολη, εκδ Iletisim, 1992,σ.175-176

• Οι Πόντιοι καταφεύγουν στα βουνά και παίρνουν τα όπλα για να προστατευτούν.

• Αν δεν ήταν το αντάρτικο του Πόντου τα θύματα της γενοκτονίας θα ήταν πολύ περισσότερα.

Οι εστίες της ποντιακής αντίστασης

Ανατολικός Πόντος: Η προσωρινή κυβέρνηση της Τραπεζούντας

• Προέλαση και κατάληψη της επαρχίας Τραπεζούντας από το ρωσικό τσαρικό στρατό.

• Ο Τούρκος βαλής παρέδωσε την εξουσία στο μητροπολίτη Χρύσανθο, ο οποίος παρέδωσε την διακυβέρνηση στο ρωσικό στρατό.

• Ο Χρύσανθος προστατεύει τους Τούρκους πρόσφυγες και τους γλιτώνει από τα χέρια των Αρμενίων. Ιδρύει μάλιστα και σχολείο με πάνω από 200 Τούρκους μαθητές.

• Η επανάσταση στη Ρωσία το 1917 αλλάζει τη ρωσική εξωτερική πολιτική, που τώρα υποστηρίζει τους Τούρκους. Ο ρωσικός στρατός αποχωρεί από τον Πόντο το 1918.

• Κορυφώνονται οι τουρκικές θηριωδίες.

Η κατάσταση στον Πόντο, στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.• Οι Πόντιοι, καθώς καταλαβαίνουν ότι θα μείνουν

έρμαιο στα χέρια των Τούρκων επιδιώκουν τη δημιουργία της «Δημοκρατίας του Πόντου», ανεξάρτητου κράτους μαζί με τους Αρμένιους.

• Οι Μεγάλες Δυνάμεις υπόσχονται ότι θα δουν το σχέδιο θετικά στο συνέδριο της ειρήνης, κάτι που δεν πρόκειται να γίνει ποτέ.

• Οι σφαγές και οι διώξεις στον Πόντο εντείνονται.

Το Κεμαλικό Κίνημα- η δεύτερη φάση της γενοκτονίας

• Στις 19 Μαΐου 1919, ο Μουσταφά Κεμάλ, που αργότερα θα ονομαστεί Ατατούρκ, αποβιβάζεται στη Σαμψούντα.

• Κύριο μέλημά του η καταστολή του ποντιακού αντάρτικου.

• Σύντομα αυτονομείται από την εξουσία του σουλτάνου.• Προχωρεί στη συγκρότηση ενός εθνικιστικού τουρκικού

κινήματος.• Σκοπός του η εξαφάνιση των μειονοτήτων .• Συνεργάζεται με άτακτες ληστρικές ομάδες για την

εξαφάνιση του ελληνικού στοιχείου στον Πόντο.

«Από έγγραφο του Αυστριακού υπουργού Εξωτερικών προς το Βερολίνο, σχετικά με την πολιτική των συμμάχων τους, αναφέρονται τα εξής:

«Η πολιτική των Τούρκων είναι μέσω μιας γενικευμένης καταδίωξης του ελληνικού στοιχείου να εξοντώσει τους Έλληνες ως εχθρούς του Κράτους, όπως πριν και τους Αρμένιους. Οι Τούρκοι εφαρμόζουν τακτική εκτόπισης των πληθυσμών, δίχως διάκριση και δυνατότητα επιβίωσης, απ’ τις ακτές στο εσωτερικό της χώρας, ώστε οι εκτοπιζόμενοι να είναι εκτεθειμένοι στην αθλιότητα και το θάνατο από την πείνα. Τα εγκαταλειπόμενα σπίτια των εξοριζομένων λεηλατούνται από τα τουρκικά τάγματα τιμωρίας ή καίονται και καταστρέφονται. Και όλα τα άλλα μέτρα τα οποία εις τους διωγμούς των Αρμενίων ευρίσκοντο στην ημερησίαν διάταξιν, επαναλαμβάνονται τώρα εναντίον των Ελλήνων».

Πολυχρόνης Ενεπεκίδης, Γενοκτονία στον Εύξεινο Πόντο. Διπλωματικά Έγγραφα από τη Βιέννη (1909-1918), Θεσσαλονίκη, εκδ Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης, 1995

Το σύνολο των διπλωματικών εγγράφων από τη Βιέννη και το Βερολίνο που αφορούν τη γενοκτονία των Ποντίων μέχρι το 1918 δημοσιεύτηκαν από τον Πολυχρόνη Ενεπεκίδη.

Το 1920 με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου υπογρά-φεται η Συνθήκη των Σεβρών.

Δίνεται το δικαίωμα στην Ελλάδα να καταλάβει την πε-ριοχή της Σμύρνης, στα μικρασιατικά παράλια.

Ο Σοβιετικός απεσταλμένος στην Τουρκία, Μ.Φούνζε…

«[…] όλη αυτή η πλούσια και πυκνοκατοικημένη περιοχή της Τουρκίας, ερημώθηκε σε απίστευτο βαθμό. Από όλο τον ελληνικό πληθυσμό των περιοχών της Σαμψούντας, της Σινώπης και της Αμάσειας απέμειναν μόνο μερικές ανταρτο-ομάδες που περιπλανιόντουσαν στα βουνά. Εκείνος που έγινε περισσότερο γνωστός για τις θηριωδίες του ήταν ο αρχηγός των τσετών Οσμάν Αγάς, ο οποίος πέρασε δια πυρός και σιδήρου με την άγρια ορδή του όλη την περιοχή. Οι ντόπιοι Τούρκοι θυμούνται με φρίκη τη σκληρότητά του.»

Καταστρέφονται μνημεία του ελληνισμού, καίγονται σπίτια και χωριά για να μη μείνει

ίχνος της παρουσίας του στον Πόντο.

Το ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά, μετά την καταστροφή του από τους Τούρκους.

Η εκκαθάριση και η εγκατάλειψη του Πόντου

• Αμερικανός ταγματάρχης Γιόουελ: «Πτώματα, πτώματα σε όλο το μήκος της πορείας των εκτοπιζομένων […] φρίκη και πτώματα»

• Τον επίλογο της τραγικής ποντιακής γενοκτονίας αποτελεί ο βίαιος ξεριζωμός των επιζώντων μετά τη νίκη της Τουρκίας.

• 353.000 Πόντιοι χάθηκαν είτε στις εξορίες είτε σφαγιάστηκαν είτε πέθαναν από τις ταλαιπωρίες και τις ασθένειες.

• Πολλοί από αυτούς έμειναν άταφοι στα ματωμένα χώματα της πατρίδας τους.

19 Μαΐου Ημέρα Μνήμης

• Επιτέλους

τους ξεριζώσαμε...

(Κεμάλ Ατατούρκ, 13 Αυγούστου 1923)

• Σήμερα οι Πόντιοι κάθε χρόνο θυμούνται τους νεκρούς τους και ζητούν αναγνώριση από τη διεθνή κοινότητα της γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού.