1

روش تحقیق

دکتر محمود شارع پور

1390دي

2

برخي منابع :

( مقدمه اي بر روش 1381حافظ نيا، محمد رضا )انتشارات سمت.تهران، تحقيق،

( روشهاي 1368نادري، عزت الله و ديگران )تحقيق و چگونگي ارزشيابي آن. تهران، انشارات

بدر.( راهنماي عملي 1369نادري، عزت الله و ديگران )

فراهم سازي طرح تحقيق . تهران، انشارات بدر.( پايه هاي پژوهش در 1366هومن، حيدر علي )

علوم رفتاري. تهران ، ديبا.

3

-کندوکاوها و پنداشته ها- تالیف دکتر رفیع پورشرکت سهامی انتشار

روش تحقیق در علوم اجتماعی- نوشته کیوی وکامپنهود- ترجمه دکتر نیک گهر- انتشارات

فرهنگ معاصر مجموعه آثار منتشر شده توسط دفتر پژوهش

جلد کتاب در زمینه 16های فرهنگی- بالغ بر روش تحقیق

4

شرايط الزم براي تحقيق:

1وجود فرهنگ تحقيق: باور به اهميت پژوهش -2محقق -3بودجه -4سازمان الزم -5فراغت الزم -6 ضوابط و مقررات مالي و اجرايي سازگار با -

تحقيق

5

دو نوع فلسفه روش تحقیق

:الف- آنانی که همه دانشها را یکی می دانند )شاملرفتارگرایان، طبیعت گرایان، اثبات گرایان، و تجربه

گرایان(Quantitativeويژگيهاي دیدگاه يا روش كمي:

- تاكيد بر كميت و آمار- نفی نظریه یا تحقیر نظریه )جنون کمیت و آزمون

شیدایی(- اتکا مفرط بر ادراک

- کوشش مفرط در کمی سازی واقعیت

6

ب- آنانی که بر افتراق دانشهای طبیعی و انسانی از لحاظ روش تاکید دارند )شامل: اصحاب تاویل، تاریخ گرایان،

پدیدارشناسان و اصحاب مکتب تفهمی(Qualitativeويژگيهاي روش يا ديدگاه كيفي:

1توجه به ابعاد کیفی و ذهنی پدیده ها -2درون فهمی -3توجه به بعد زمان در نیل به شناخت -4توجه به پیچیدگی، عمق و تعدد ابعاد در پدیده ها -5تاکید بر تامیت پدیده ها -

7

:جهات منفي1 با این روش، امکان مطالعه در جمعیت های -

بزرگ وجود ندارد.2کاهش قدرت تعمیم -3 با توجه به تاکید مفرط بر ابعاد ذهنی، امکان -

سقوط در شهودگرایی وجود دارد یعنی شخصی (.Reliabilityشدن داده ها و کاهش پایایی تحقیق )

:تاكيد بر روشهاي تركيبيMixed methods

8

انواع روش تحقیق

تحقیقات مقطعی :

: الف ( با توجه به معیار زمان :تحقیقات طولی :بنیادی : ب ( با توجه به معیار کاربرد :کاربردی

9

مطالعات پهنانگر:ج ( با توجه به میزان عمق :

مطالعات ژرفانگر : تحقیق موردی و مونوگرافی

کتابخانه ای یا اسنادی : مشاهده اید ( از لحاظ روش گردآوری اطالعات

آزمایشی یا تجربی

توصیفی پیمایشی یا زمینه یابی :

همبستگی علی

عناصر و ساختار طرح تحقیق )پروپوزال(

بیان مساله و ضرورت و اهمیت آنسوابق و ادبیات مربوطهاهداف تحقیقفرضیه ها یا سواالت تحقیقتعریف مفاهیمنوع تحقیقجامعه آماری ، حجم نمونه و روش نمونه گیریابزار گردآوری اطالعات

11

روش استخراج و تجزیه و تحلیل اطالعاتزمان و طول مدت اجرای تحقیقمدیر و عوامل اجرایی تحقیق ، هزینه های تحقیق به تفکیک )پرسنلی ، مواد

مسافرت ، تایپ و............(ابزار و وسایل مورد نیاز برای اجرای تحقیق

روند انجام یک تحقیق علمی

مشکل یا و اولیه تحقیق سوال موضوع مسئله انتخاب اهدافبیان موجود اطالعات و منابع کامل مرور

باشند می اهمیت دارای زیر موارد تحقیق مراحل انجام . دراست -1 ناپذیر اجتناب منابع مرور و بازنگری به نیاز تحقیق از مرحله هر . در

باشد -2 حاکم صحیح مدیریت و ریزی برنامه باید تحقیق مراحل تمام . درگردند -3 رعایت Sکامال انسانی و اخالقی اصول باید تحقیق مراحل تمام . در

ها فرضیه

یا متغیرهاعوامل

مناسب ابزار انتخابآوری جمع برایها داده

بررسی مورد جامعهنمونه و

های داده آوری جمعنیاز مورد

ها داده تحلیل و تجزیهها فرضیه آزمون و

گیری نتیجهبحث و

شروع تحقیق هر پایاناست دیگر تحقیق

اولیه سوال به پاسخمشکل برای حل راه و

مرحله اول پرسش آغازی

مرحله دوم مطالعات اکتشافی

مصاحبه های اکتشافیخواندن

مرحله سوم طرح نظری مساله تحقیق

مرحله چهارم ساختن مدل تحلیلی

مرحله پنجم مشاهده

مرحله ششم تحلیل اطالعات

مرحله هفتم نتیجه گیری

گسستن

ساختن

مقایسه )با واقعیات(

مراحل روش علمی

14

بخش اول: موضوع تحقيق و بيان مساله

منابع مختلف برای یافتن موضوع تحقيق:

تجارب شخصی - استنتاج از نظریه ها: مثل نظریه خودکشی از دورکیم يا -

نظريه حق به شهر از هانري لوفوور استفاده از متون مربوط به موضوع: نتایج حاصل از -

تحقیقات قبلی )مثال: اعتماد اجتماعی و تحصیالت- علل گرايش مردم به مالكيت منزل(

اولویت های پژوهشی سازمانها و ادارات دولتی -نیازهای پژوهشی موسسات خصوصی و غیردولتی -

15

معيارهاي انتخاب موضوع تحقيق:

1 - است؟بررسی بوسيله فرايند تحقيق قابل موضوعآيا 2موضوعي برجسته و مهم است؟ ، ـ آيا موضوع3ـ آيا تحقيق درباره موضوع عملي است؟4ـ آيا پژوهشگر توانايي الزم را براي انجام تحقيق دارد؟5ـ آيا اطالعات مورد نياز قابل دسترسي است؟6ـ آيا منابع مالي الزم براي تحقيق قابل تامين است؟7ـ آيا زمان كافي براي تكميل تحقيق وجود دارد؟8 آيا موضوع تحقيق مورد كنجكاوي و عالقه محقق ـ

باشد؟ مي

16

انتخاب موضوع و انتخاب عنوان:

( موضوعTopic چهارچوب کاری است که پژوهشگر )کند. در بیشتر مواقع موضوع و عنوان یکی انتخاب میشوند اما منطق انتخاب عنوان و انتخاب تصور می

موضوع یکی نیست.

به طور مثال هویت موضوع یک پژوهشگر است و"بررسی نمادهای هویت قومی در بازارچه مریوان

استان کردستان" عنوان پژوهش وی است، به عبارت دهد که پژوهشگر در این پژوهش دیگر عنوان نشان می

.است برکدام جنبه از موضوع متمرکز شده

17

ای را دارد، حرفه پژوهشگری که قصد ادامه کار به صورتانتخاب موضوع یی به نباید به صورت اتفاقی یا عالیق دوره

ای بپردازد بلکه بهتر است برای خود یک خط سیر حرفه.موضوع ثابت در نظر بگیرد دراز مدت بر اساس یک

( عنوانTitle:)ترین عناصر در تحقیق عنوان یکی از مهماست. عنوان مانند نمای بیرونی ساختمان است که عالوه

شود نقش دهد فرد به کجا وارد می بر این که نشان میمهمی در جلب توجه افراد دارد.

18

یک شیوه خوب برای شروع کار تحقیق:

بهتر است محقق کار خود را با یک پرسش آغازینشروع کند.

این کار زمانی مفید است که این پرسش به درستیتدوین شده باشد.

:معیارهای یک پرسش آغازین منا سب1 روشن و دقیق باشد. نباید مبهم و چند � - باید کامال

پهلو باشد. آزمون: طرح پرسش برای عده ای بدون شرح

2عملی بودن: وقت و امکانات -

19

طرح مساله یا بیان مساله

پژوهشگر در طرح مسئله باید توضیح دهد که چرا این جنبه ازاست. طرح مسئله متعلق به موضوع به مسئله وی تبدیل شده

پژوهشگر است و چرایی موضوع از زبان پژوهشگر توضیح داده شود. می

پژوهشگر چگونه :بیان تازگی و اصالت در طرح مسئلهتواند در طرح مسئله ادعا کند که پژوهش وی حاوی می

های جدیدی است؟ یافتهبرای درک بهتر مفهوم تازگی باید به مفهوم دستاورد یک

توجه کرد این واژه انگلیسی به معنای contribution  پژوهش یاسهیم شدن در انباشت دانش یک موضوع است، به عبارت

.دیگر تازگی کار به معنای سهم آن در انباشت دانش است

20

بيان مساله:

:مربوطو دقيق، ساده، مختصر، ویژگی های بیان مساله:محتواي بيان مساله 1ـ مشكل چيست؟2 ( ميتواند كمك كند)آمار و ارقام؟چقدر اهميت داردچرا و ـ مشكل 3ـ تاكنون با مشكل چگونه برخورد شده است؟4 ادامه بيابد چه وضع) اگر؟ردببه كجا مي ما را ـ تداوم مشكل

ميشود (5ـ تحقيقات ضد و نقيض در مورد مشكل كدامند؟6 خواهيد چه بكنيد؟ ) توضيح كاملتر تحقيق ( ميشما ـ در اين تحقيق

21

چگونگي بيان مساله:

مقدمه و زمينه سازي براي ورود به مسئلهتوضيح مختصر ويژگيهاي مشكل :گستردگي و در تشريح ابعاد مختلف مساله

برگيرندگي مسئله در جامعه مورد نظرتعيين ابعاد مد نظر براي تحقيقضرورت و اهميت پژوهش درباره مسئله

22

فوايد بيان مساله:

كند. مسير كار پژوهشگر را مشخص ميسازد. اهداف پژوهش را روشن مي اهميت، ضرورت و اولويت پژوهش را روشن

كند. مي درك و پذيرش طرح تحقيق را از طرف مسئوالن و

سازد. تامين كنندگان بودجه آسان مي ارائه جواب به دو سوال مهم: وWhat- Why

23

سه مرحله در بیان مسئله:

1( تشریح زمینه و بستر -Context :) محقق به تصویرزمینه ای می پردازد که در آن مسئله مورد نظر رخ داده است.

2:شامل- تعریف مسئله چه چیزی وجود دارد که نمی دانیم و نیاز به دانستن چه چیزی -

داریم.از این مطالعه چه اطالعاتی به دست می آوریم -

3:شامل- ضرورت و اهمیت مسئله چرا انجام این مطالعه مهم است؟ -

24

- چه کسانی یا سازمانی از انجام این مطالعهبهره مند خواهد شد؟

چرا به دانستن این اطالعات نیاز داریم؟ -در بیان مسئله حرکت به صورت هرم معکوس

(Reverse pyramid است یعنی از گزاره های )عام به شرایط خاص.

25

مشکالت و خالهای احتمالی در بیان مسئله:

1( تعریف مسئله به صورت مبهم -unclear problem definition)

2( سازماندهی ضعیف -poor organization)

3تکرار جمالت و عبارات -

26

راه هاي مختلف براي تعريف مساله:

در مطالعات قبلی خالیی وجود دارد(Gap)یا سوال جدیدی طرح کنیم(Raise a question)یا الزم است کار انجام شده قبلی را ادامه دهیم(Continue )یا(با یک ادعا و اندیشه پذیرفته شده، مخالف هستیمCounter-

claiming)

پروژه پژوهشی زمانی موفق است که تمام ذی نفع های� stakeholdersکلیدی ) ( در تعریف مسئله دخیل باشند. مثال

در امور ساخت و ساز: سرمايه گذار، طراح، مجري.

بخش دوم: بررسي پيشينه موضوع(Literature Review)

كجا :( در كتابخانه و يا به صورت آنالينOnline))استفاده از پايگاه هاي اطالعاتي مرتبط )فارسي و خارجياستفاده چگونگي::كتاب- مقاله- پايان نامه- گزارش تحقيقينوع منابع در مورد منابع مورد استفاده بايد دقت كافي كرد چون

برخي منابع حاوي اطالعات نادرستي هستند. نت برداري، خالصه نويسي و فيش برداري از تمام منابع

مورد استفاده.سعي شود تا حد امكان از منابع دست اول استفاده شود

اطالعات كتاب شناختي يا منبع شناختي ثبت � حتماو ضبط شود مثل: نام نويسنده، نام كتاب يا مجله، شماره مجله، شماره صفحات، سال انتشار، محل

انتشار و ناشر.فيش برداري و خالصه نويسي

ارزيابي منابع موجود:

1 آيا اين منبع به ارائه جواب به سوال تحقيقي -شما كمك مي كند؟

2 آيا منبع مورد نظر رعايت قواعد علمي را -نموده است؟ )دقت و بي طرفي(

30

رابطه نظریه با تحقیق:

.دو فرایند مهم داریم: نظریه پردازی و نظریه آزمایی( نظریه پردازیTheory construction نظریه پردازی با مشاهده و :)

توصیف آغاز شده و به ساخت نظریه در مورد این مشاهدات ختم ( است grounded theoryمیشود. این همان نظریه مبتنی بر زمینه )

چون مبتنی بر مشاهده است. )استقراء: حرکت از خاص به عام یا از مشاهده به نظریه(

( نظریه آزماییTheory testing در اینجا کار با نظریه شروع :)میشود. با استفاده از نظریه پیش بینی می کنیم که در دنیای

واقعی، امور به چه صورت خواهد بود. اگر پیش بینی ماصحیح باشد منجر به تایید نظریه میشود اما اگر پیش بینی ما غلط باشد پس

نظریه غلط است. )قیاس: حرکت از عام به خاص(

ساختن مدل تحلیل

مدل

فرضیه ها

مفاهیم

ابعاد

ها مولفه

شاخصها

بخش سوم: روش شناسي (Methodology)

هدف كلي اين بخش: بيان روش تحقيق و ابزارمورد استفاده

:عناصر اصلي اين بخش1 ،نوع روش تحقيق )آزمايشي، پيمايشي -

تاريخي،اسنادي، توصيفي، همبستگي، علي و ...(2بيان سواالت يا فرضيات تحقيق -3 تعريف نظري و عملياتي مفاهيم )شاخص -

سازي(روش پيشنهادي در كتاب دكتر نيك گهر

4جامعه آماري -5حجم نمونه و شيوه نمونه گيري -6ابزار سنجش: پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده -7)اعتبار و پايايي )روايي -

انواع سواالت پرسشنامه:

پرسش های بسته یا دارای ساختار

الف ( از نظر شکل : پرسش های باز یا فاقد ساختار

پرسش های خاستگاهی یا جمعیت شناسی

ب ( از نظر محتوا : پرسش های عینی پرسش های نگرشی

قواعد اساسی در تدوین پرسش های مناسب:

.آنچه را که می خواهید بدانید ، بپرسید. پرسش های ساده و کوتاه طراحی کنید. در هر پرسش ، تنها از یک موضوع سوال کنید . از طرح پرسش های مبهم یا پیچیده خودداری کنید. استفاده از زبان مناسب. پرسش باید مشخص و دقیق باشد . خودداری از بکار بردن نفی مضاعف. پرهیز از طرح پرسش های جهت دار. احتیاط در طرح پرسش های حساسیت برانگیز

ویژگیهای پرسشگران:

. دارای تحصیالت کافی در حد انجام پرسشگری باشند. از تجربه الزم برخوردار باشند. از هوش ، زیرکی و فراست الزم برخوردار باشند دارای سرعت عمل کافی برای انجام فعالیتهای پرسشگری

باشند . زبان مردمی را که پاسخگو هستند بفهمند یا بتوانند بخوبی تکلم

کنند . ) بهتر است پرسشگر بومی باشد (. قدرت برقراری روابط دوستانه و صمیمی با افراد را داشته باشد آداب و رسوم و فرهنگ پاسخگویان را دانسته و خود را ملزم به

رعایت احترام به آنها بدانند ..با مفاهیم اولیه روش تحقیق عملی آشنایی داشته باشند آموزش الزم را درباره طرح تحقیق ، اهداف پرسشنامه و روش

تکمیل آن دیده باشند .

بخش چهارم: يافته ها

هدف اين بخش: توصيف و تحليل داده هاابتدا توصيف داده هاسپس تحليل داده هابيان تشابهات و تفاوت ها در يافته ها با تحقيقات مشابه.در اين مرحله نبايد به تفسير داده ها پرداخت در اين مرحله ميتوان از آمار، جدول و نمودار استفاده

كرد.)تمام جداول و نمودارها بايد شماره و عنوان داشته باشند(

بخش پنجم: بحث و نتيجه گيري

بيان مجدد موضوعايجاد ارتباط بين يافته هامهمترين يافته هاي شما چيستبيان داللت هاي يافته ها و نتايج ارائه پيشنهادات براي مسئولين و براي تحقيقات

آتي

بخش ششم: تدوين فهرست منابع

رعايت الگويAPA:كتاب با تك مولف ،)نام خانوادگي نويسنده، نام كوچك)يا حرف اول نام

سال انتشار در داخل پرانتز، نام كتاب با فونت پررنگ يا كج، اگر باشد نام مترجم، شهر انتشار، ناشر.

:مثال اولمقدمه اي بر روش (1382) حافظ نیا ، محمد رضا

تهران، انتشارات سمت.. تحقيق در علوم انساني

:مثال دوم Ellis, Havelock )1936), Studies in The Psychology, 2

vols., 3rd ed, )N.Y.: Random House, 1936).:كتاب با دو مولف نام خانوادگي، نام و نام خانوادگي،نام )تاريخ

.، محل نشر:ناشرعنوانانتشار(، زيست شناسی (، ١٩۶٠ ری ) ،اليوت، ا. و چارلز ،

کريميان و حسين محمدی، چاپ دوم، تهران: ترجمة مهدی فرهنگ.انتشارات علم و

)مقاله در مجله:)با يك نويسنده نام خانوادگي،نام )تاريخ انتشار(، عنوان مقاله، نام نشريه

)پررنگ يا كج(، دوره، شماره، صفحات. :مثال( مناسبات قومي و رابطه آن 1381توسلي، غالمعباس ،)

، مجله جامعه شناسي ايرانبا تحول هويت جمعي، .25-3، 4دوره چهارم، شماره

Richardson, J. (1999) The concepts and methods of phenomenographic research, Review of Educational Research, Vol.2, No.2,pp:121-133.

)مقاله در مجله:)با دو نويسنده ،)نام خانوادگي،نام و نام خانوادگي،نام )تاريخ انتشار

عنوان مقاله، نام نشريه )پررنگ يا كج(، دوره، شماره، صفحات.

:گزارش ،)اگر باشد عنواننام سازمان يا موسسه )تاريخ انتشار ،

نام تهيه كننده، محل نشر: ناشر.:پايان نامه ،)پايان نامه عنوان نام خانوادگي، نام )تاريخ انتشار،

دكتري/كارشناسي ارشد، نام دانشگاه.

:روزنامه نام خانوادگي، نام )تاريخ انتشار به سال، ماه و

، محل نشر.نام روزنامهروز(، عنوان، :اينترنت،نام خانوادگي، نام، عنوان، آدرس سايت

. زمان مراجعه به سايت

عناصر و ساختار گزارش تحقیق:

: الف ( مقدمهجلد–صفحه بسم الله الرحمن الرحیم–صفحه عنوان–صفحه تقدیر و تشکر–پیشگفتار–چکیده به زبان اصلی–

: ب ( فهرست ها فهرست مطالب– فهرست جداول– فهرست نمودارها–فهرست نقشه ها و عکس ها–

ج ( متن : مقدمه یا کلیات چارچوب نظری

ادبیات و سوابق موضوع روش تحقیق

تجزیه و تحلیل داده ها نتیجه گیری و پیشنهادات

د ( کتابنامه : کتب ) فارسی ، انگلیسی و عربی (

مقاالت

ه ( پیوست ها : پرسش نامه یا سایر ابزار گردآوری اطالعات

اسناد و مدارک

46

از حسن توجه شما سپاسگزارم