1

Монгол Улс аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх зорилгоор

Зүүн Хойд Азийн бүс нутагтай тээврийн дэд бүтцээ нэгтгэх боломж

Гүйцэтгэгч:З.БатболдЗөвлөх:С.Цогтсайхан

Улаанбаатар 2006

2

3

ЗХА-ийн бодит хамтын ажиллагааны төлөө

Зам, тээврийн нэгдсэн сүлжээ Байгалийн хийн хоолой Цахилгаан эрчим хүчний сүлжээ Мэдээлэл – харилцаа холбооны сүлжээ Хөгжлийн банк Олон улсын аялал жуулчлал

4

Арга зүй

Кэйс судалгаа - Дорнод аймгийн Халхгол сумыг ЗХА-ийн тээврийн дэд бүтэцтэй холбох

Хоёрдогч эх үүсвэрээс авсан мэдээлэлГадаад ба дотоод

Анхдагч эх үүсвэрээс авсан ярилцлага

Тухайн нутагт биеэр очиж танилцсан байдал, судалгаа

Дүгнэлт: Үр дүнгийн матриц, SWOT, Зардал - ашгийн шинжилгээ (Cost – Benefit Analysis)

5

Судалгааны зарчим

“ЗХА-ийн зах зээлд Монголын стратегийн байр суурь” ерөнхий сэдвийн хүрээнд хийх

Бүсийн оролцогч улсуудын урьд тохиролцсон асуудлуудыг ажил хэрэг болгох, үүнд Монгол улсын гүйцэтгэх үүргийг авч үзэх

Бүсчлэлд оролцох Монгол улсын ашиг сонирхлыг харгалзан тусгах

ЗХА-ийн зах зээлд Монгол улс өрсөлдөх давуу талаа бий болгон оролцох

6

“Дорнод аймгийн Халхгол сумыг ЗХА-ийн тээврийн дэд бүтэцтэй холбох” –

Кэйсийн сонгох үндэслэл

ЗХА-ийн орнуудтай хамгийн ойр нутаг. НҮБ-ийн АНДЭЗНК-оос баталсан Азийн хурдны зам АН32

Монгол улсад орж ирнэ. Монгол улсын далайд гарах гарц нэмэгдэнэ. БНХАУ-ын аялал, жуулчлалын бүс нутаг Хянган аймгийн

Аршаан хотòîé îéð îðøäîã. Монгол улсын газар тариалангийн нийт талбайн 22%

Дорнод аймагт бий.

7

1

2

3

4

56

8

БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ны Хянган аймаг

60 мянган ам км нутагтай, 1,6 сая хүн амтай Засаг захиргааны төв Улаанхот 200 мянга, аялал

жуулчлалын Аршаан хот 55 мянган хүн амтай. Монгол улсын хилээс 30 км зайтай.

Àялал жуулчлалын арвин их нөөцтэй, жилд 1 сая, Аршаан хотод 100-150 мянган жуулчин ирдэг.

Авто, төмөр замын сүлжээ сайн хөгжсөн.

9

Дорнод аймгийн Халхгол сум

3600 хүн амтай. Сумын төв Сүмбэрээс 100 орчим км зайтай орших

Нөмрөгийн гол дээр гүүр тавих Аялал жуулчлал, газар тариалангийн нөөц их

10

Судалгааны үð ä¿íãèéí òîéì

Àÿëàë æóóë÷ëàë: Àðøààí õîòîîñ 100 ìÿíãà, ìºí ãóðàâäàã÷ îðíû áîëîí äîòîîäûí æóóë÷èä èðýõ áîëîìæòîé.

Ãàçàð òàðèàëàí: óëààíáóóäàé, ñîáà, øàð áóóðöàã, öàãààí áóäàà, òºìñ, õ¿íñíèé íîãîî çýðýã ýêîëîãèéí öýâýð á¿òýýãäýõ¿¿í.

Áàéãàëü îð÷èí: Äàðõàí öààçòàé ãàçðààð äàéð÷ áàéñàí òóë ã¿¿ð áàðèõ àæèë 6 æèë õîéøëîãäñîí. Ýêî-æóóë÷ëàëààð õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýð á¿ðä¿¿ëýõ áîëîìæòîé.

11

Сүмбэрээс зарим хот, газар хүртэлх зай Хот, газрын нэр Зай /км-ээр/

Нөмрөг /Монгол-Хятадын хил/ 100

Буйр нуур 100

Чойбалсан 350

Улаанбаатар 980

Аршаан /БНХАУ/ 128

Улаанхот /Хянган аймгийн төв/ 335

Чанчунь /Жилин мужийн төв/ 786

Ражин /БНАСАУ-ын боомт/ 1257

Далянь /БНХАУ-ын боомт/ 1372

12

Сүмбэрээс ЗХА-ийн зарим хот, боомт хүрэх 20 тонн

контейнерийн зардал

Хот, боомтын нэр Зардал /ам. доллар/

Чанчунь /БНХАУ/ 136

Далянь /БНХАУ/ 320

Ражин /БНАСАУ/ 612

Нагоя /Япон – Далянь-р дамжин/ 736

Нийгата /Япон – Ражин-р дамжин/ 1600

13

¯ð ä¿íãèéí ìàòðèö

3 õóâèëáàð:1/ Õèëèéí áîîìòã¿é, çàñìàë çàìã¿é îäîîãèéí áàéäàë2/ ͺìðºãèéí ã¿¿ð, 3 êì çàìûí õàìò, õèëèéí áîîìò

íýýãäñýí3/ ͺìðºãèéí ã¿¿ð, Ñ¿ìáýð õ¿ðòýë 100 êì çàñìàë,

õèëèéí áîîìò íýýãäñýí

¯íýëãýýíèé øàëãóóð: Çàðäàë, àÿëàë æóóë÷лàë, ãàçàð òàðèàëàíãèéí ýêñïîðò, áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ íºëºº, ÇÕÀ-èéí èíòåãðàö÷èëàë, õ¿í àì.

14

Үр дүнгийн матриц

Үнэлгээний шалгуур Хувилбар 1.Одоогийн байдал

Хувилбар 2.Нөмрөгийн гүүрийг 3 км засмал замын хамттавих

Хувилбар 3.Нөмрөгийн гүүрийг тавьж, Сүмбэр хүртэл100 км засмал зам тавих

Зардал Байхгүй. 46 сая юань /5,75 сая ам. доллар/. БНХАУ-ын тал даана.

10 сая доллар

Сүмбэрээс Нөмрөг орох хугацаа

3 цаг, намаг, шавар ихтэй, жижиг голуудыг гатлана

2,5 цаг, намаг, шавар ихтэй, жижиг голуудыг гатлана

1,5 цаг, намаг гол гатлах шаардлагагүй

Аялал жуулчлал 100 гаруй гадаадын жуулчин УБ-аар дамжин ирнэ.

Жуулчид ирэх шинэ боломж бүрдэнэ. Замын бэрхшээлээс болоод цөөн тоогоор ирнэ.

100 000 хүртэл тооны жуулчин ирэх боломж бүрдэнэ. БНХАУ-ын жуулчид групп визээр зорчих боломжтой болно. Олон улсын боомт нээгдсэнээр Япон, БНСУ зэрэг гуравдагч орны жуулчдын тоо нэмэгдэнэ. Мөн Аршаан хотод очих Монголын дотоодын жуулчид аялдаг болно.

15

Газар тариалангийн экспорт

Бага хэмжээний газар тариалан эрхлэлт бий. Экспортлох боломж байхгүй.

ЗХА-ийн зах зээлд гаргах боломж бүрдэнэ. Гэвч БНХАУ-ын хил хүртэл тээвэрлэхэд хүндрэлтэй байна.

ЗХА-ийн зах зээлд экспортлох боломж бүрдэнэ.

Байгаль орчин Байгаль орчинд учрах хор хөнөөл бага. БНХАУ-ын зүгээс эмийн ургамал түүхээр хил зөрчих явдал цөөхөн тохиолддог.

Хилийн боомтоор зорчигчдын тоо өссөнөөр хил орчмын нутаг онгон байдлаа алдаж болзошгүй. Гэхдээ хор хөнөөл учруулах нь бага байна.

Жуулчдын тоо эрс нэмэгдсэнээр байгальтай харьцах нь ихсэнэ. Нөгөө талаар аялал жуулчлалаас олох орлогоос зарим хэсгийг байгаль хамгаалалтад зарцуулах боломжтой болно.

ЗХА-ийн интеграцчилал

Оролцох боломж хомс. Азийн хурдын зам АН32 Монгол улсад орж ирнэ. Гэвч хүн ам төвлөрсөн суурин газартай холбогдохгүй учир эдийн засгийн үр өгөөж бага байна.

Сүмбэр ЗХА-ийн тээврийн дэд бүтэцтэй холбогдоно. Сүмбэр – Аршааны аялал, жуулчлалын бүс бий болно. Монгол улсын далайд гарах гарц нэмэгдсэнээр гадаад худалдаа хөнгөвчлөгдөнө.

Хүн ам, оршин суугчид

Өөрчлөгдөхгүй. Хилийн шалган нэвтрүүлэх, гаалийн ажиллагсад ирж суурьшина. Хилээр зорчигчид дамжин өнгөрнө. Хүн амын тоо бага зэрэг өснө.

Аялал жуулчлалын, газар тариалангийн салбарт ажиллахаар Монголын бусад нутгаас шилжин ирэгсэд нэмэгдэх боломжтой. Гадаадын хөрөнгө оруулагчид суурьшина. Нийт оршин суугчдын тоо ойрын жилүүдэд 2-3 дахин нэмэгдэж болзошгүй.

16

SWOT analysisДавуу тал – Strengths Сул тал - Weaknesses - ЗХА-ийн орнуудтай газарзүйн ойр байрлал- Аялал, жуулчлалын нөөц- Газар тариаланд ашиглах боломжтой ихээхэн нутаг

- Монгол улсын төвийн бүс болон Улаанбаатар хотоос хол зайтай - Том хэмжээний үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэхэд шаардагдах ажиллах хүч, боловсон хүчин хомс

Боломж – Opportunities Аюул – Threats - ЗХА-ийн тээврийн нэгдмэл сүлжээнд холбогдох- Азийн хурдны зам АН32 Монголын нутагт орж ирэх- БНХАУ-ын төмөр зам, авто замын сүлжээг ашиглах- Далянь ба Ражин боомтыг ашиглаí далайд гарах - Сүмбэрт ложистик төв байгуулах - Ãазар тариаланг хөгжүүлэх- БНХАУ-тай хамтран Сүмбэр – Аршааны олон улсын аялал жуулчлалын бүсийг áèé áîëãîõ- Монгол улсад ирэх жуулчдын тоо 30 хүртэл хувиар нэмэгдэх - Îрон нутгийн орлогын эх үүсвэр, ажлын байр нэмэгдэх

- Аялал жуулчлал хэт түргэн өссөнөөр түүнд шаардагдах дэд бүтцийн багтаамж даахгүй байх- Гадаадын иргэд олноор ирэхэд нутгийн зарим иргэдийн зүгээс таагүй хандах- Байгаль орчинд сөрөг нөлөө учрах магадлал ихсэнэ - Тухайн орон нутаг гадаадын нэг улсаас хэт хамааралтай болох хандлага үүсч болзошгүй

17

Зардал ашгийн үнэлгээ

Зардал: Зам тавих:

Нөмрөг – Сүмбэрийн хооронд тавих авто замын урт ойролцоогоор 100 км. Замыг жижиг хэмжээний гүүрийн байгууламжийг оролцуулан 1 км-ийг 150 000 америк доллараар барина гэж үзвэл нийт 15 сая америк долларын хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй.

Аялал жуулчлалын дэд бүтэц:2-3 одтой зочид буудал, 2-3 гэр бааз барих - 1 сая ам доллар.

18

Ашиг

Аялал жуулчлал:Замыг тавьснаар жилд 100 000 жуулчин ирэх боломжтой. 100 000 х 3 хоног х 42 ам. доллар = 12,6 сая америк доллар.

Зардлаа 1,5 жилд нөхөх боломжтой

19

Зам áèé áîëñíîîñ ¿¿ñýж болзошгүй нөлөөлөл

1/ Газар тэгшлэх, хайрга шороог технологийн дагуу дэвсэх, хучилт тавих зэрэг зам барилгын ажлын нөлөө

- Ургамлын бүрхэвч алдагдах- Газар ашиглалт, ХАА-д ажиллагаанд өөрчлөлт орох - Байгалийн гольдрил, хэлбэр хэвийг өөрчлөх- Гүний усны түвшинд өөрчлөлт гарах- Хөрс шилжих, хагарч эвдрэх, нуур горхинд тунадас үүсэх- Байгалийн үзэсгэлэнт онгон байдлыг эвдэх- Ан амьтан, мал, орон нутгийн иргэдийн нүүдэл хөдөлгөөн- Ãàçàð òºëºâëºëòºä ººð÷ëºëò îðîõ- Хөрс, агаарын бохирдол- Зам барилгын машин, тоног төхөөрөмжийн ажиллагаанаас

үүсэх тоос шороо, чимээ шуугиан- Түлш, тосны асгаралт- Хог- Орон нутгийн бус ажилчдыг ажиллуулах

20

2/ Зам ашиглалтын нөлөө

- Òýýâðèéí õýðýãñëèéí òîî õýìæýý èõñýíý- Бензин, түлшний нэмэгдэл хэрэгцээ- Тээврийн хэрэгслийн осол- Агаарын бохирдол, чимээ шуугиан, хог хаягдал нэмэгдэх- Зам хөндлөн гарах хүн, малын хөдөлгөөн, болзошгүй осол

гэмтэл- Төрөл бүрийн бодис асгарснаас үүсэж болзошгүй осол,

бохирдол - Çàìûí äàãóó ýìõ çàìáàðààã¿é õóäàëäàà, ¿éëäâýðëýë,

¿éë÷èëãýýíèé çîðèóëàëò á¿õèé ñóóðüøèëò ¿¿ñíý. - Õóëãàéí àí íýìýãäýíý

21

Áîäëîãûí çºâëºìæТээврийн дэд бүтэц

2007 онд багтан Нөмрөгийн гүүрийг 3 км засмал замын хамт тавих асуудлыг хууль, эрхзүйн хувьд шийдэн БНХАУ-ын буцалтгүй тусламжаар бариулж, ашиглалтад оруулах

Нөмрөгийн хилийн боомт гуравдагч орны иргэд нэвтрэх эрх бүхий олон улсын боомтын зэрэглэлтэй байх.

2008 оноос Нөмрөг – Сүмбэрийг холбосон 100 км засмал замыг шаардагдах гүүрүүдийн хамт тавих.

Дорнод аймгийн Сүмбэрээс БНХАУ-ын Далянь боомтоор дамжин ЗХА-ийн зах зээлд гарах зардал Монгол улсын одоогийн тээврийн зардлаас тал илүү хувиар хямд байна. Иймд Дорнод аймгийг ЗХА-ийн бүстэй холбон эрчимтэй хөгжүүлэх стратеги боловсруулах.

Жуулчдад зориулан Сүмбэрийн бага оврын нисэх онгоц буух боломжтой хайрган талбайг цементлэн, тогтмол нислэгтэй болгох

Сүмбэрт ложистик төв бий болгох боломжийг судлах

22

Àÿëàë æóóë÷ëàë

- Сүмбэр – Аршааны бүсийг БНХАУ-тай хамтарсан олон улсын аялал жуулчлалын бүс болгон хөгжүүлэх. Шаардагдах дэд бүтцийг бий болгох дотоод, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах бодлого хэрэгжүүлэх.

- Гуравдагч орны жуулчдад энэ бүс нутгийг идэвхтэй сурталчлах

- Монгол улсад өндөр хөгжилтэй орны жуулчдыг байнга визгүй нэвтрүүлдэг болох. Нэн тэргүүнд Япон, БНСУ-ын жуулчдад энэхүү хөнгөлөлтийг үзүүлэх.

- Чинээлэг жуулчдыг татах гольфын талбай, цанын бааз, загасчлах аялалыг бий болгох

- Нутгийн иргэдээс аялал, жуулчлалын зарим төрлийн боловсон хүчнийг сурган бэлтгэх

- Уг бүс нутагт дотоодын аялал, жуулчлалыг хөгжүүлэх

23

Îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãàà

- Тухайн нутгийн эдийн засаг нь нэг улсаас хэт хамааралтай байх хандлага үүсэж болзошгүй. Иймд олон орны ялангуяа ЗХА-ийн интеграцчилалд оролцогч бүх орнуудын хөрөнгө оруулалт, иргэдийг оролцуулах боломжийг бүрдүүлэх.

Îðîí íóòãèéí õºãæèë

- Аялал жуулчлалын салбараас орон нутагт орох орлогыг нэмэгдүүлэх. Нутгийн иргэдийг эдийн засгийн харилцаанд идэвхтэй оролцуулах. Шилжин суурьшилт нэмэгдэж болзошгүй тул боловсрол, эрүүл мэндийн салбарыг онцгой анхааран өргөжүүлэх.

- Ажиллах хүчний хомсдол үүссэн тохиолдолд Монголын бусад хот, аймгуудаас иргэдийг шилжин ирж суурьшихыг урамшуулах.

24

Хил орчмын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх төлөвлөгөө Он Хийгдэх ажил Үр нөлөө

2008 - Хилийн боомтыг нээх - 100 км зам тавих- Гэр баазууд барих

1 өдрийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх30 000 жуулчдыг аялуулахОрлого - 1,2 сая доллар

2009 - Санал болгож буй маршрутын дагуу гэр баазуудыг ажиллуулах - Сүмбэрт зочид буудал барьж эхлэх

Санал болгож буй эко-аялалын 5 маршрутаар жуулчдыг аялуулах60 000 жуулчдыг аялуулахОрлого – 5 сая доллар

2010 - Сүмбэрт бага, дунд оврын онгоцуудыг хүлээн авах боломж бүхий онгоцны буудал барих- Улаанбаатар, Чанчунь хотуудаас Сүмбэр хүртэл чартер нислэг нээх - Аршаан-Сүмбэрийн хооронд байнгын тээвэр явуулах - Зочид буудлуудыг ажиллуулж эхлэх- Гольфын талбай, цанын баазуудыг бий болгох

БНХАУ, Япон, БНСУ, ОХУ-с жуулчид аялна. Дотоодын аялагчид ирнэ. Жуулчид 3 буюу түүнээс олон хоногоор амарна. 100 000 жуулчдыг аялуулахОрлого – 12,6 сая доллар

25

Анхаарал тавьсанд баярлалаа. batbold@npi.mn