کتاب شعر دهه هفتاد نوشته ی بهزاد خواجات

)پسا نیمایي(ي ھفتاد شعر دھھ

بھزاد خواجات

شود تا نـوعي از شـعر را در بررسـي آنچھ كھ موجب مي) ي ھفتـاددھـھ(ھاي شعر معاصر بھ نام یك دھـھ جریان

بنامیم، تنھا بھ دلیل اشتھاري است كھ این عنـوان و اصطالح در میان اھل شعر و منتقدان دوران كسب كرده و

بھ عبارت دیگر این جریان كـھ . ستاھمالي در میان نیھـاي اخیـر ترین جریان شعري در سالترین و گستردهمھم

بھ شمار می آید، با كثـرت شـاعران و ) پس از انقالب(آثار چاپي، كانوني بوده است كھ ھیچ شاعر و منتقـدي

جالب اسـت كـھ ایـن . اعتنا باشدتوانستھ بدان بينميخـود، افراطـي و جریان بارھا توسط شـاعران پـیش از

مایــھ معرفــي شــده اســت و بارھــا توســط شــاعران بــيكار، رادیكال و بنیادگرایانھ و این تندروتر، محافظھ

.یعني انحصار بھ فردیت آني ھفتاد یكي از نكـات مھـم و بلكـھ تنوع در شعر دھھ

ــائبھ ــھ ش ــت ك ــتراتژیك آن اس ــودگي و اس ــبك ب ي سھ عبارت دیگر برد، بدر آن را از بین مي» سازيجریان«

شاعران این جریان بیش از آنكھ در ھدف اشتراك داشتھ اند ھاي مشترك داشتھباشند، در گریز از مبداء دیدگاه

.اندو از قضا بیشترین انتقادات را خود از خود كردهھاي پیـشین از جریـان ترین ایرادي كھ شاعران نسلمھم

، مثـل مـایگياند، غالبا در بيمورد بحث ارائھ نمودهگرایـي شـاعران آن خالصـھ سـوادي و سـطحينویسي، بيھمشود كھ البتھ یك یك این اتھامات شـاید در شـرایط مي

البتھ . ھاي غیر علمي قابل بحث باشدعادي و نھ ھیجانبدیھي است كھ ھر حركت ھنري رطب و یابسي دارد كھ آن

دارد، چـھ، نـھ را از رد و قبول مطلـق بـھ دور مـيستھ بر یك طریقند و نھ این كھ صـحت اصـل شاعران پیو

. مانـدھاي آن محفوظ ميوارهیك حركت ضرورتا در اندامو (ي ھفتـاد نیـز پس چھ جاي شگفتي اگر در شـعر دھـھ

ھاي بتوان سراغ از آسیب) ھاي آنغالبا در اندام وارهجدي گرفت، چرا كھ اصوال مرز كامال واضح و مشخـصي ھـم

ھـاي نیم آن را حـد مـرز حركـتوجود ندارد كـھ بتـوامتفاوت و رنگین این دھھ قلمداد كنیم، مگر با تأمـل

.و تفسیرھاي كامال تخصصيمعنایي و خصوصي كردن عناصـر شـاعرانھ شاید بتوان بي

ي را بزرگترین اتھامي دانست كھ متوجـھ شـاعران دھـھتوسـط » بحـران شـعر امـروز«ھفتاد اسـت و در قالـب

اشـاره قـرار گرفتـھ و ایـن در منتقدان بارھا مورد

Click h

ere to

buy

ABB

YY PDF Transformer 2.0

www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com

www.IrPDF.com www.IrPDF.comwww.IrPDF.com

http://www.abbyy.com/buy


تر، حالي است كھ این دو كیفیت، با تفسیرھایي متفاوتآید از عناصر راھبردي در این جریان شعري بھ حساب مي

.كھ ما بدان خواھیم پرداختاما پیش از آغاز این مقال الزم است كھ در ھمـین جـا

تواند بھ رونـد ایـن اي مھم بپردازیم كھ ميبھ مسئلھھا را پاسخ شایان كند و بسیاري از سوءتفاھمبحث كمك

شـعر «گـذاریم، اي كھ ما بر آن انگشت مينكتھ. بگویدي خوانـدن اشـعاري اسـت كـھ در دھـھ» پست مدرنیستي

گیرد و بھ اي قرار ميھفتاد مورد استقبال و تأسي عدهي انتساب بھ فرھنگي كھ ایراني نیست، از جانـب واسطھ

شود كھ ھاي تدافعانھ منجر ميگیرياي دیگر بھ موضععدهپس ابتدا بد نیست كھ . گاه بھ حق است و گاه بھ ناحق

ببینیم اصوال پست مدرنیسم چگونھ معجوني است و اصـوال شعر پست مدرنیستي محلي از اعراب دارد یا نھ؟ آنچـھ

ي پـست مدرنیـسم و نـوع ي نخست با طرح مسئلھدر وھلھي وقـوع چنـین شود، زمینـھادبي آن بھ ذھن متبادر مي

تفكر و مكتبي است، بھ عبارت دیگـر بـراي فھـم ایـن دیدمان بیش از آنكھ بتوان متني را گواه گرفت، باید

ي معاصر اشاره كرد كـھ موجـھ بھ شرایطي نو در فلسفھ.ي ادبي شده استخلق این رویكرد تازه

آوري بود كھ ھنر مدرنیست تـأثیر و شـگفت١٩۶٠ي دھھ«در . تلقي شد» سنت«ن خود را از دست داد و خود آغازی

این دھھ بود كھ امید حركت جدیدي در فرھنگ و اندیشھ ھـاي بـسیاري اصطالح پست مدرن در نوشتھ. غرب مطرح شد

. رسـدھاي دور مـيآمده است و شروع كاربرد آن بھ سال: گویـداز شروع پـست مدرنیـسم چنـین مـيچارلز جنكز

١٨٧٠ي طالح پست مدرنیسم بھ دھھاولین استفاده از اص«بـاز وتكیتـز چـپمنجـانتوسط ھنرمنـد بریتانیـایي

آن را ردلـف پـانوتیزكھ ١٩١٧گردد و سپس بھ سال ميي آن در رسد كھ اسـتفادهاما بھ نظر مي» .بھ كار برد

بود كـھ بـھ آن عمومیـت ١٩۶٠ي ھنر و معماري در دھھزبان معمـاري «ساز چارلز جنكز در كتاب جریان. بخشید

بـر سـر زبـان ١٩٧۵این اصطالح را در سال » پست مدرنو اوایـل ٨٠و ٧٠ھـاي پس مدرنیـسم در دھـھ. انداخت

بـراي بیـان وضـعیت فرھنگـي، ھنـري و حتـي ٩٠ي دھھي مطالعـات اجتمـاعي تمھیدات سیاسي اقتصادي در عرصھ

) ١(» .بھ كار گرفتھ شدھایي مربوط اكنشاي از وي پیچیدهپست مدرن بھ مجموعھ«

ھـاي فـرضي مـدرن و پـیششـود كـھ در قبـال فلـسفھمي[Preassumption]اند، بدون آنكھ در اصـول آن صورت گرفتھ

عقاید اساسي كمترین توافقي بین آنھـا وجـود داشـتھ ي پــست مــدرن اساســا بــھ معارضــھ بــا فلــسفھ. باشــدو [essentialism]گرایي ، ماھیت[Foundationalism]گرایي شالوده

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




لـذا فلـسفة پـست مـدرن در ... رئالیسم برخاستھ استاي تلقـي اي پیچیـدهبھترین وجھ بھ مثابھ مفھوم خوشھ

:شود كھ شامل عناصر زیر استميشـناختي، موضـعي ضـد معرفـت) یا پـسا(ھاي ضد دیدگاهــت ــعماھی ــا واق ــدیت ب ــي، ض ــا گرای ــدیت ب ــي، ض گرایعالیي و مواضـع ھاي استگرایي، مخالفت با برھانشالوده

استعالیي، نفـي تـصویر موجـود از شـناخت بـھ مثابـھ ي متنـاظر یـا بازنمایي دقیق، نفي حقیقت بھ مثابـھ

مطابق با واقعیت، نفي نظریھ و توصـیفات كلـي، نفـي ھاي نھایي، یعني نفي اصول، قواعد، تمایزات و واژگان

ھـا، ھیچ قید و شرطي براي تمـامي زمـانمقوالتي كھ بيشـوند و ھا الزام آور و قطعي تلقـي مـيو مكاناشخاص

ھا بھ ویژه نوعي سوءظن یا بدگماني نسبت بھ فراروایتھایي كھ شاید بھترین تجسم آن را بتـوان در فراروایت

ي پست مدرن ھمچنین فلسفھ. ماتریالیسم دیالكتیك یافتجریانات ) منو(ھاي این صورت غذاي توصیف و طرح ویژگي

گرایي، شـكاكیت یـا نھیلیـسم را بیتمعارض در شكل نسطور رویـاي سـنتي نظـام تبیینـي ھمین. كندنیز رد مي

اي را كھ اساسـا از سـوي جریانـات كامل، یكھ و بستھــي ــارض دو قطب ــھ(مع ــي) دوگان ــھ م ــود، رد تغذی ش

)٢(»...كندميي شك سوداي جھان معاصـر اسـت و نتیجـھپس مدرنیسم بي

سمي كـھ پـس از عـصر ي مدرنیـسم، مدرنیـشكست پـروژهروشنگري در یك بناچار تاریخي با ابـزار تكنولوژیـك

چھ تكنولوژي مادي و چھ تكنولوژي معنایي ـ مثال (خود در پي آن بود كھ در یـك ھمانندسـازي ) قوانین كالن ـ

بزرگ، بھ جھان یك پارچھ فرمان براند و بشریت را بھ كـھ سعادت و خیر داللت كند و در ایـن راه پـیش از آن

نگران سنت و عناصر ھنوز ارزشمند آن باشد، بھ سـرعت اندیـشید و دسـتاوردھاي نـو بـھ گیري از آن ميفاصلھ

. نویي كھ آن عناصر سنتي را دانھ دانھ جـا بگـذارددر چنین وضعیتي، صداي كالن، صداي اقتصاد كالن خواھـد

را كنـد » حركـت پـروژه«بود و صداي خرد و نـاموازي درنیسم رھایي از این پروژه بـود و پست م. خواھد كرد

بنابراین قلب پست مدرنیـسم . ي این پروژهشاید نتیجھتپـد و ھـاي كـالن مـيدر تكثر و تكھ تكھ كردن روایـت

بھ عبارت . وجود خارجي نداردغاییاینكھ اصوال حقیقتافراد آدمي، مقدم بر اصـول «مدرن دیگر در شرایط پست

انـد و ، خود اصول شـدهدر واقع، افراد آدمي. اندشدهاصول پیـشین بـراي بقـاي خـود در فـضاي پـست مـدرن

)٣(» .ھا ھستندنیازمند آدم:عقیده دارد» مدرنیسمپست«جنس در كتاب . و. ھـشود و بھ ي فرا صنعتي شروع ميپست مدرنیسم از جامعھ«

در حـال پیـشروي ) موج سوم(سرعت بھ سوي عصر اطالعات

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




اه، سـاختارھاي سیاسـي، مطـابق بـا ایـن دیـدگ. استاقتصادي و اجتمـاعي كـھ دنیـاي غـرب را تحـت نفـوذ

اند، از پایان جنگ جھاني دوم در حال تغییرنـد گرفتھاي دروني ھستند و بـشدت، ھمزمـان بـا و دستخوش حملھ

فروپاشي نظام كمونیستي در اروپاي شرقي، ھمھ با ھـم این فرسایش نھادي ناشي. در شرف فروپاشي قرار دارند

از یك بحران روحي مضاعف است كھ آشفتگي زندگي مـردم مدرنیـسم حاصـل بیگـانگي و پـست. سـازدرا منعكس مـي

)۴(» ...سرخوردگي طبقة متوسط جامعھ استبنابراین می توان جدول زیر را بھ عنوان خالصھ وضعیت

)۵:(تقابل مدرن و پست مدرن پیش رو داشتپسامدرنیسممدرنیسم

دادائیسم/ پاتافیزیك بولسیمسم/ سیسم رمانتي)ناپیوستھ، باز(پاد شكل )پیوستھ، بستھ(شكل

ھرج و / تصادف / بازي پایگان/ طرح / ھدف مرج

سكوت/ فرسودگي كالم/ چیرگي اثر پایان / موضوع ھنري

یافتھھنر / اجرا / فرآیند

وقوعيحلول/ مشاركت استعال/ فاصلھ

شالوده / ینش زدایي آفرتمامت سازي/ آفرینش شكني

تفرق/ غیاب / پادنھاد تمركز/ حضور / نھاد ھمبینامتن/ متن مرز/ ژانر انفصال/ ھمنشین اتصال/ جانشین آمیزش/ كنایھ گزینش/ استعاره سطح/ ریزوم عمق/ ریشھ بدخوانش/ علیھ تأویل خوانش/ تأویل نوشتني/ دال خواندني/ مدلول تاریخ صغیر/ ضدروایت تاریخ كبیر/ روایت

گویش فرديرمزگان مسلط

عدم / طنز / اشتیاق حتمیت/ متافیزیك/ عالمت حتمیت

یينر و ماده/ چند ریختي یينره/ تناسلي گسیختگيروانپارانویا

رد/ تفاوت ـ تفاوط علت/ خاستگاه

بنابراین باید پست مدرنیسم را ـ كھ قـسم اعظمـي در ي ھفتاد یا مستقیما و یا غیر مـستقیم از آن شعر دھھپذیرد ـ در غایت خود، پشت كردن بھ میراثـي تأثیر مي

البتـھ . ادبي دانست كھ بھ تمامي مستحق اضمحالل نبودبدیھي است كھ شاعران اصیل این دھـھ ھرگـز شـیفتھ و

ي این تفكر نو آمده نـشدند و آن را مثـل دیگـر بردهي ـ ادبي نگریستھ و عنداللزوم آنچـھ ھاي فلسفگفتمان

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




بـراي ایـن عـده، . گرفتند، گرفتندكھ باید از آن ميھـاي پست مدرنیسم نھ یك راه قطعي كھ یكـي از پنجـره

گرچھ عزیمت یـك اندیـشھ . دیدن جھان بود و تنھا یكيي دیگــر ھرگــز معطــل ایجــاد اي بــھ جامعــھاز جامعــھ

تـاریخي ھاي مـادي وقـوع و شـرایط اجتمـاعي وزمینھنخواھد ماند اما وقتي كھ این تفكر نو بھ یك جامعـھ

شود، ناپختگي است اگر بـدون در نظـر گـرفتن وارد ميچون و چرا و در بست بـھ فرھنگ و تاریخ آن جامعھ، بيآنكھ چالشي در كار باشـد متون ادبي آن تزریق شود بي

ي ھفتاد بود كـھ و این اشتباه بسیاري از شاعران دھھھ حتي شاعران بزرگ ایـن سـرزمین را خوانـده و آنكبي

اي پرتـاب شـدند كـھ درك كرده باشند بھ دامان فالسفھي ایراني باید بھ حرف حسابي آنھا در تطبیق با جامعھ

.خوردسنگي تازه محك ميمدرنیـستي آن مدرنیسم و تب شـعر پـستو بدین شكل پست

چنان باال گرفت كھ اگر كسي شـعري دیگرگـون بـر قلـم لیوتار، میشل فوكو، بودریار، روالن راند، باید بھ مي

داد و حساب پس مـي... و بارت، دریدا، بالنشو، ریكورشاعران جوان ھم سخت در پي این بودند كـھ شـعري بـا

آنكـھ اصـالت و شـعر بـودگي چنین مختصاتي بگویند بي.آثار محلي از اعراب داشتھ باشد

كـرد بـا گمان ميمشكل بزرگ در این جا بود كھ ھر كســست ــصر پ ــد عن ــستي درج چن ــر راوي، (مدرنی ــل تكث مث

كارش را كـرده اسـت و ...) شیزوفرني، بازي زباني و این كھ ماحصلي چنین، چھ قدر شعر است و خواننـده را

تأثیر قرار خواھد داد و اصال چـھ قـدر بـھ غنـاي تحتحـافظ و سـعدي و موالنـا و كھ زمـاني (ادبیات فارسي

خواھد افـزود، چیـزي ) را داشتھ استردوسينظامي و ف. اي فكـر كننـدزده بدان لحظـھنبود كھ شاعران ھیجان

براي آنان تأیید دوستان خودكافي بود و منتقدان ھـر بودنـد، تر ميچھ قدر كھ بھ شعر و ادبیات فارسي مسلط

تـر و از جانب آنان، بـراي نقـد كـار آنھـا، نااھـل.شدندسوادتر تلقي ميبيــ« ــنتانف ــوان از س ــسل ج ــیب صال ن ــعري، آس ــاي ش ھ

كـنم مـثال من فكر مـي. ناپذیري را با خود داردجبرانیـا از بیـان سـاده و حـافظغفلت از رندی ھاي زیان

ناپذیر بر شـعر نـسلي اي جبرانضایعھسعديانگیز حیرتھاي تئوریك است كھ خود را ملزم بھ رونویسي از گزاره

)۶(» .داندميو رضـا براھنـيتـأثیر كھ بیـشتر تحـتچنین شاعراني

اي بعـدتر راه و البتھ عـده. (ھاي شعري او بودندكالسشــعر «شــان تــرین مــشكلبــزرگ) خــود را جــدا كردنــد

نوشتن بود و خلق آثاري كھ با ھیچ معیاري » ايبیانیھگنجید و اگر قرار بود شـفایي ي شعر امروز نميدر تنھ

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




ھـا ، سـالایرانـيھوشنگبراي این طبیب متصور شویم، توانـست از ایـن شـفاھا داده باشـد، كـھ سال قبل مي

نداده بود و ما بـیش از آنكـھ شـعر او را بـھ یـاد .بیاوریم، نامش را بھ خاطر داریم

ي ھفتاد مملو از آثاري شد كھ و بدین شكل نشریات دھھشدیدا مخاطب گریز بـود و شـاعران ھمگـي فیلـسوفاني

شناسان نیز پنجھ در با زبانتمام عیار شده بودند كھ اگر بپذیریم كھ . طلبیدندپنجھ درافكنده و ھماورد مي

دھـد مـشكل سرشت یك شعر را سرشت زندگي شاعر شكل مـيمدرنیـسم و ي این شاعران اصـرار در احـضار پـستعمده

تزریق آن بود بھ شعري كھ شاعرش ھنوز در بـسیاري از ت و نقـدھا و ي پیش مدرن قرار داشـھا در دورهمناسبت

نظرات و حتي برخورد ایـن شـاعران بـا ناقـدان خـود .گویاي این مدعاستــشي ــوچھر آت ــھ من ــده دارد ك ــر، عقی ــاعر معاص ، ش

مدرنیسم فلسفھ ما نیست، شاید براي اروپا فلسفھ پست«اش ھنـوز در جامعـھ مـا رایج شده باشد، اما مبـاني

ي مـدرن یعنـشاید بھ این دلیل كھ پست. شوددیده نميفضا و شرایط بعد از مدرن و ایـن در حـالي اسـت كـھ جامعھ ما مدرنیتھ را بھ درستي تجربھ نكرده، درباره

طور، ما ھنوز شعر نـو را بـھ خـوبي درك شعر ھم ھمینكـنم در آن حتـي بـھ مقـصد خاصـي ایم و فكر مينكرده

شعري كھ من دوسـت دارم نـھ ایـن شـعر ... ایمنرسیدهھاي شعري كھ احساس. فضاي مشوشپراكنده است و نھ این

ھاي بزرگ انـساني، فرھنـگ ایرانـي، عمیق بشري، دیدهساختار، جذابیت و فرھنـگ جھـاني را در خـود داشـتھ

این نوع شـعر . ھاي من در شعر استاینھا مطلوب. باشدھنوز در ایران قدرت و جذابیت خود را پیدا نكـرده و

)٧(» .اشدرسد كھ مقطعي و در حال گذار ببھ نظر ميي دربــاره«گویــد كــھ چنــین مــيعبــدالعلي دســتغیبو

ي اخیر سروده شـده، دو قـضاوت شعرھایي كھ در دو دھھمتضاد وجود دارد، گروھي معتقد بـھ ادبیـات مـدرن و

اند، ایـن دسـتھ معتقدنـد شـعر طرفدار نوآوري معتدلفارسي بھ خصوص در دھھ اخیر بھ انحراف رفتھ و سـراغ

شعر و بھ طور كلي بھ سـوي فردیـت و الفاظ و معمارياسـتفاده .... دنیاي تجربي شخص شاعر حركت كرده است

ھـاي غیرقابـل دسـترس بـراي چنین شاعراني از نظریـھھاي پسامدرن، فضایي لغـزان خوانندگان بھ ویژه نظریھ

و مبھم بھ وجود آورده و نسبتش با شعر كالسیك و شـعر ا بھ وجود آورد از نئوكالسیك و ھمچنین جریاني كھ نیم

دست داده است و غالبـا شـبیھ بـھ الفـاظي اسـت كـھ .آورندكودكان بر زبان مي

اي دیگر كھ در قطب مخالف قـرار دارنـد بـر ایـن عدهباورند كھ اساس شعر كالسـیك و شـعر نیمـا و پیـروان

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




ھـا ھایي استوار شده كـھ آن كلیـتآنھا بر پایھ كلیتاند و جامعیت الزم را امروز كلیت خود را از دست داده

)٨(» .ندارندتـرین عـاملي مھم«بر این نظر است كھ شمس لنگروديو

كھ باعث شده است شعر امروز مخاطـب خـود را از دسـت . بدھد پاسخگو نبودن بھ نیازھاي عاطفي مخاطبین اسـت

ي آن اي از صـنایع باشـد، نتیجـھھنر حتي اگر مجموعھاز نظـر ... ا باشـدھباید پاسخگوي لحظات خلوت انسان

من ایرادي ندارد كھ شاعري آرمان گریز، معنا گریـز، ساخت گریز و گریزان از ھـر چیـز دیگـري باشـد امـا

مند باشد كھ چرا مردم تـوجھي بـھ اثـر وي نباید گلھھنر باید نمایانگر امري باشد كـھ آدمـي .... ندارندوجوي رسیدن بھ آن است و تا وقتي كھ در ھنـري در جستموضوع دیـده نـشود، مخـاطبي نیـز شـكل نخواھـد این )٩(» .گرفت

***الـساعھ نیـست و از ي ھفتاد یـك جریـان خلـقشعر دھھ

ھـاي آن انـدك انـدك ي شصت است كـھ بارقـھاواسط دھھي ایران از پس شعر معاصر ھمچون جامعھ. شودنمایان مي

ي شصت دوران بازبیني و بازیابي خود را انقالب تا دھھي سیاسـي، كند و بھ دلیل دگرگوني عظیم در عرصھطي مي

.اجتماعي و اقتصادي رو بھ آفاق تازه داردكنـد در این اوان شعر امروز دوران تعلیق را سپري مي

اي پیـدا نكـرده امـا در ھاي قابل اشارهو ھنوز شاخصي جدیـدي بـھ حیـات اواخر این دھھ اندك اندك شـاكلھ

شـود كـھ رفتـھ رفتـھ ادبي شعر امروز ایران وارد مي.گرددتر ميتر و قابل تشخیصپررنگ

شـود كـھ شـعر در فرآیند یك بررسي مجمل، معلوم مـي«ي شـصت مبـاني زیبـایي شـناختي زیـر را در خـود دھھ

:پرورده استپوشي از زبـان فـاخر ادبـي و گـرایش بـھ سـمت چشم-١

گویيسادهرویارویي با اجزاء و عناصر واقعیت مریي و بازتاب -٢

.از آن بھ گونھ حسيبرشي.نماآفرینش فضاھاي بیگانھ-٣حــذف موضــوع، عــدم مركزگرایــي و حركــت بــھ ســمت -۴

گویيانتزاعطرفانـة نادیده گـرفتن عواطـف شخـصي و روایـت بـي-۵

واقعیت استحالھ شدة عیني و ذھني بـھ مـدد تـصویر و توصیف

.تلفیق اشیاء و عناصر ناھمگن-۶از بیـان اصرار در تصویرپردازي و استفادة نـاچیز -٧

.توصیفي و خطابي

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




استفاده از عناصر داسـتان و امكانـات تـصویرسازي -٨نقاشي و سینما

ھاي مشتركمدد تجربھھاي شخصي، بيبازتاب تجربھ-٩اسـتفادة نـاچیز از : برخورد جدید با صور خیـال-١٠

تشبیھ، بدسـت دادن فـضاي اسـتعاري بـھ جـاي تركیـب )١٠(» .استعاري، حذف رمزگرایي و آفرینش سمبلي ھفتـاد وارد تمام این مشخصات البتھ بـھ شـعر دھـھ

تـوان بـھ ي شصت مياز میان شاعران موفق دھھ. شودنمي:ھایي از این دست اشاره داشتنام

پـور، شـمس فرشتھ سـاري، كـسر اعنقـایي، ھرمـز علـيتا پـیش از .. و لنگرودي، سیدعلي صالحي، رضا چایچي

میـان شـعر انقالب شعر امروز ایران بھ طـور كلـي در چریكي ـ انقالبي و شعر فرمالیستي در نوسان بود و بھ

شد سراغ از نوع دیگري گرفت اما سختي در این میان ميي شـصت متعاقب تحوالت سیاسـي ـ اجتمـاعي كـھ در دھـھ

افتد و بھ ویژه انتقال از اسـتراتژي ایـده اتفاق ميرنگ شدن نقش ھاي تندروانھ بھ منش اصالح و مدارا و كم

نقش فـرد ) در شكل سنتي خود(زب و مبارزات انقالبي تحو فردیت جدا از نھادھاي ھمگراي سیاسي یا غیرسیاسـي

امكـان » تمرین مـدارا«شود و نقشي اعتنا برانگیز مي. دھد كھ صداھاي پس رانده بھ حیات جمعي وارد شـودمي

ي شصت در مثلث لحن، تصویر و تفرد سـیر اصوال شعر دھھسھ اصل مھم بھ عنوان میراثـي گرانبھـا كند و این مي

.رسدي ھفتاد ميبھ دست شاعران دھھھـاي جدیـد ي ھفتـاد، فھـم انگـارهبراي فھم شعر دھھ

شناختي و مسایل كالن جھاني ونیز فلسفي، سیاسي و زباني معرفـت دینـي و تعبیرات نسبتا جدیدي كـھ در حـوزه

است كھ فھمي ) پلواریزم ـ جمھوري(شود میھني مطرح ميھایي منطقي یـاري دھـد، تواند ما را براي استنتاجمي

البتھ این تغییرات چندان ھم جدید نیست اما در حیات تاریخي ـ اجتماعي ما این گونھ بھ رفتار نرسیده بود

ھـاي فكـري و حتـي توانست در چـالشو تا این دھھ نمياتفاقا در ھمـین . عملي این چنین عریان، انضباط شود

فوكو، لیوتـار، كھ ترجمة آثار متفكراني چون اثناستجامعـھ ادبـي را در تـب ... و بارت، دریدا، ریكور

بـھ » پست مدرنیسم«برد كھ بھ ناچار نام تندي فرو مي.گیردخود مي

ي چھـل ـ پنجـاه از بھ عبـارتي تراكمـي كـھ در دھـھشود، ي اگزیستانسیالیسم در جامعھ ادبي حاصل ميفلسفھ

اي عده. تاد با پست مدرنیسم حاصل شده استي ھفدر دھھگفتند كھ ھنوز از دوران مـدرن نگذشـتھ، چگونـھ یـك جامعھ بھ دوران پست مدرن پرتاب شده اسـت، امـا مـن

كنم كھ اوال حیـات فكـري ایرانـي مبتنـي بـر گمان مي

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




موقعیتي گسستھ ـ جھشي است، ما در برخي مظاھر زندگي ــزاره ــدن و ھ ــستیم و متم ــومي ھ ــاھر ي س ــي مظ در برخ

توانـد كـھ از قـضا ایـن خـود مـي(ي گذشـتھ باختھدلدر ثاني، زایـش یـا ) مدرنیستي تلقي شودموقعیتي پست

سفر یك سبك معرفتي منوط بھ وجود نھادھـاي عینـي آن تواند در طور كھ ميپست مدرنیسم ھمان. در جامعھ نیست

ي دیگـر چـھ یك جامعھ موقعیت تاریخي باشد، در جامعھحال بگذریم . كھ شگردي ادبي ـ ھنري بھ شمار آیدبسا

مدرن اصال بررسي آن را در یك كھ برخي از متفكران پستپندارند و بیشتر موقعیت تاریخي یا مكاني غیرموجھ مي

مایل ھستند كـھ آن را در قالـب بینـشي ویـژه بـراي .برخورد با اثر ادبي محسوب كنند

چند ویژگـي دیگـر ي ھفتاد چند ویژگي، تشخص و در دھھي شـصت شـعر یابد، اول اینكھ با تأسي از دھھتولد مي

كنـد كـھ ایـن بافي پرھیز ميگویي و كليھفتاد از كالنھاي كالن و رفتارمنـد ارتباط با فروپاشي تئوريامر بي

بینیم اگر خوب دقت كنیم مي«. سیاسي نظیر انقالب نیستي شخـصي ھـاترین شعرھاي ایـن دوره تجربـھكھ در موفق

گیــرد، نــھ باورھــاي شــاعر اســت كــھ اصــل قــرار مــيایدئولوژیك یا آییني یا ھر چیز دیگر كـھ مـن از آن بھ عنوان توافقات قبلي شاعر با خواننـده در بیـرون

)١١(» .برماز شعر نام ميشود كھ این مدارا بھ زبان شعر ھـم ھمین امر موجب مي

چنـد (فونیـكتزریق شود و شاعران بكوشند شـعري پلـيطراحي كنند كھ بـھ صـداھاي گونـاگون و حتـي ) صدایي

البتـھ . متعارض دروني شاعر اجازه بروز و ظھور بدھدصـداھاي (تر بھ شـكل ظـاھري اي بیشاین امر توسط عده

شـود و در ادا مي) متفاوت و حتي با حروف چاپي مختلفي برخـورد صـداھا اي دیگر شاھد فرآینـد و نتیجـھعده

متفاوت ھستیم، یعني شـعر بـا ایـن كـھ ي )ھاانگاره(ظاھرا تك صدا، تك لحن و خطابي است اما در بطن خود،

.كندتنوع نگاه و دیدگاه را پردازش ميساخت بیاني مستبد، یعني ساختي كھ با دیگـران فقـط «

بسیار پرطنطنھ و دھان پـر كـن و . زنداز باال حرف ميدھد یـا ميیا فرمان. گویددرشت و غالظ و شداد سخن مي

كشد یا در پي تلقین و كند، خود را بھ رخ مينصیحت ميالزم نكرده است كھ كـسي در فرمـان . تھییج مخاطب است

دیگــران چــھ مــرد و چــھ زن، غالبــا ... تأمــل كنــد)١٢(» .انداند جدا از گوینده، در آن پایینكساني

شعر پیشرو اكنون ما گرچھ از تشریح و توضـیح فاصـلھ ما ایجاز و دیگر عناصر سـازنده شـعر را از گیرد امي

كند تا لكنت زبان و الل بازي را بھ جـاي نو تعریف ميدر شعر پیشرو . ایجاز شعر مدرن بھ دیگران قالب نكند

ھـاي لفظـي اكنون، وقتي حذف، نھ در ھمـسایگي قرینـھ

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




اي صـورت ي حرفـھبلكھ در كنار ھـوش قرائـت خواننـدهو كارھـاي از نـو تعریـف گیرد، ایجاز و دیگر ساز ميشوند تا در ساختارھاي جدید شعر، صـداھاي مختلفـي ميشنیده شود؟) شعر چند صدایي(

گیري از زبان محاوره بھ عنـوان یـك و بدین سان بھرهاستراتژي براي گریز از اقتدار زبان و بیان مسلط در

البتـھ . گیـرداین عھد مورد عنایت شاعران قـرار مـيمحاوره پیش از این و در دھة شصت برجستھ سازي زبان

تـوان بھ اوج خود رسیده و حتي ميسیدعلي صالحيتوسط مانتالیسمي افراط در غلطیده بـود امـا گفت بھ سانتي

ي ھفتاد سـعي نكردنـد كـھ ایـن عنـصر را شاعران دھھنما و برجستھ، بھ عنوان ابـزاری تـا بـراي چندان رخ

ي كـھ زاویـھمرعوب كردن خواننده بھ كـار بگیرنـد بلچنان شخصي و فردي بود كھ جـز بـا لحـن نگرش آنان آن

.شد از آن سخن گفتشخصي نميپاي زندگي متحول در ھمین بازي متداول و رایج كھ ھم«

شـود، چنـان شـور و تپـشي وجـود دارد و از چنـان ميھاي عاطفي، نمایشي و طنزآمیزي برخوردار است كـھ لحنتنایي بھ منبعـي سرشـار اعاعتنایي بھ آن، یعني بيبي

ھاي بالقوة بـسیاري اسـت كـھ شـاعران كھ حاوي ظرفیتتواننـد آن را كـشف كننـد و در شعرشـان بـھ كـار مي

شاعري كھ بھ این زبان پشت كند، شـعرش را از . گیرندآن چـھ . گـذاردنـصیب مـيھاي پویا و زنده بـي»ریتم«

گیري از زبان زنده اھمیت دارد این نكتھ است كھ بھرهتواند بر غنـاي زبـان شـعر متداول در بین مردم ميو

فارسي بیفزاید و دست كم در كنار زبان ادبي حق حیات )١٣(» .داشتھ باشدي ھفتاد نقش صورخیال در حركت ذھنـي شـعر در شعر دھھ

شـود و دستخوش بازبیني و دگربینـي قابـل تـوجھي مـيیا ... استفاده از استعاره، تشبیھ، تمثیل، تلمیح و

. كنـدپذیرد و یا استحالھ پیدا مـيسیار محدودیت ميبیعني كلمات بھ جاي آن كھ مدلول باشـند؛ یـا تغییـر

نشینند و شعر را بھ سمت تأویـل، موضع بھ جاي دال مياستعاره «گرچھ . دھندھاي متفاوت سوق ميتفسیر و نگرش

ترین طریق گسترش دادن زبان یكي از طرق و احتماال مھمدھد این اسـت كـھ از چھ در استعاره رخ ميآن] و[است

اي كھ معموال كلمات در آن عمـل نامھسطح حقیقي یا لغت)١۴(» .شودكنند منظما اجتناب یا حتي عدول ميمي

ي اسـتعاره سـویھ«: كـھ] معتقـد اسـت[ریكـور «و یا اســتعاره آن دســتھ از ] و[» .ي زبــان اســتآفریننــده

كند، یعنـي رند بیان ميناپذیھاي ما را كھ بیانتجربھــھ ــر روزه آن تجرب ــان ھ ــق زب ــھ در منط ــایي را ك ھ

امــا اســتعارات و اصــوال دیــدگاه ) ١۵(» .گنجنــدنمــياستعاره گزین براي یك متن دستاوردي جز معاني دو یا

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




ســھ گانــھ نــدارد و خواننــده در برخــورد بــا چنــین تواند بھ سوي معناي شخصي خـود نقـب اي عمال نمينوشتھتـر این تأویل پردازي گاه از نظر مخاطبان كـم.بزند: گویـدمنتقدي مـي. شودمعنایي تعبیر مياي بھ بيحرفھ

دانم كـھ در من معنا گریزي را گریز از معناھایي مي«ساختاري از ز بان و بیان تعبیھ شـده كـھ متكـي بـر

ھـا و بـدین ترتیـب قطعیـت. گرایي اسـترنوعي اقتـداو بر احتماالت معـاني تأكیـد زنم ھا را كنار ميقطبیت

كنم تا راه براي تأویل متن باز شود و مفـاھیم در ميــرار و ــد و تك ــز كنن ــدارگرایي پرھی ــتار از اقت نوشاقتدار معنا بھ كناري گذاشتھ شود تـا ویژگـي اصـلي

افزون ... تر شودسخن كھ ناظر بر تعدد معناست برجستھاست كھ معنایي ناظر بر پوچي وضع بشريبر این گاه بي

این خود ھمان معاني تراژیكي را در خود ذخیره كـرده )١۶(» .است

تر از سطح زبان و غوص در حضورھاي رفتن بھ جایي ژرف«ا زبان یـك چند ساحتي، ناگزیري شعر تأمل است، چون ب

شـورد، سان و تك آواي سنتي در تعارض است، بر آن مـيھا تر شدن ساختاین حركت شاید خود یكي از علل پیچیده

».و فضاي شعر باشدشاید یكي از علل تغییر شكل عاطفي اشعار در این دھھ

ي سـتیز بـا سـنت و عدم دلبري از خواننده جز مـسئلھنگـر در ھمـین حيي یك دستگاه عاطفي سطادبي بھ مثابھ

ي نگارش سفید یـا شیوه«بارتآنچھ «. امر نھفتھ باشدي صـفر درجـھ«خوانده و جـایي آن را در حكـم » طرفبي

ي نگـارش دانستھ است، نزدیك شـدن بـھ شـیوه» نوشتارھا، یعني لحن گزارش گونھ، غیرعـاطفي و سـرد روزنامھ

)١٧(».استفتـاد ي ھرسد كھ تلمـیح نیـز در شـعر دھـھبھ نظر مي

بـھ ) ھاي قبل و بلكھ بیشتر از آنھـاپاي شعر دھھھم(یابد كھ در نوع خود اعتنـا اي راه ميكاركردھاي تازه

طور كھ شعر كالسیك جوالنگاه ھمان«. برانگیز و بكر استتلمیحات متحد است، شعر نو محل تاخت و تاز تلمیحـات

البتھ این سخن بدان معنا نیست كھ در . باشدمنفرد ميكدام از این دو دستھ شعر، تلمیحاتي از لون دیگر ھر

... بھ چشم نمی خورد ، بلکھ اینجا مسئلھ بسامد است دلیل این امر ھم واضع است، تمایل شاعران معاصر بـھ

كھ البتھ بعضي از آنھا گاه (طرح مسائل شخصي و فردي سبب ایجاد تلمیحـات ) یابدحالت عام و فراگیر نیز مي

)١٨(».شودمنفرد ميسازي تلمیحات است كـھ شـاعران در ھمین فرآیند خصوصي

ھـاي رایـج دسـت ھـا و سـمبلگاه بھ استحالھ اسـطورهاي از آنھـا عرضـھ زنند و بھ اصـطالح قرائـت تـازهميھـا بایـد در راسـتاي بھ گمان من این كوشـش. كنندمي

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




ھاي كالن سیاسي ـ فلـسفي بـراي تـصحیح تـاریخ و دیدهھمـین . آن مورد توجھ قـرار بگیـرديبازیابي دوبارهشود كـھ شـعر ھفتـاد ظـاھرا از ادبیـت نكتھ باعث مي

بھره از تخیل و بار عـام فاصلھ بگیرد و كمي خشن، بيتوانند از ھمھ مي«داده بھ نظر بیاید، یعني چنان كھ

ب نـھا غالبا از جااما این گزاره» این شعرھا بگویندحركت منـضبط ذھنـي و شود كھ تناسبات، كساني مطرح مي

البتھ . بینندبینش منفرد موجود در این اشعار را نميھـا بدیھي است كھ در دھة ھفتاد ھـم چـون دیگـر دوره

متشاعراني ھستند كھ بـا تأسـي از نظریـات فلـسفي ـ شناختي مطرح در غرب، بدون آن كھ این نظریات را زبان

درك و ھضم كنند آن را چون مـوھبتي بـھ شـعر خـام و خوانند اما چـون دسـتگاه فكـري و مایھ خود فرا ميبي

ھا در بیرون شان قرابتي با آن ندارد، آن ایدهاحساسيدھند و در نتیجھ شعرھایي خلق شعر بھ زندگي ادامھ مي

.شود كھ شدیدا تصنعي و مخاطب گریز خواھد بودميگـذاري اسـت عنصر دیگري كھ در شعر ھفتاد قابل انگشت

ز است كھ من جز طنز سیاه نامي برایش نوع خاصي از طنكند این طنز كھ ماھیتي گروتسكي پیدا مي. سراغ ندارم

خیـزد و از دل تناقضات و تعارضات جھان ناھمگون برمياي براي مقابلـھ بـا اگر تا پیش از این طنز بھ حربھ

تخاصمي بیروني بوده، این طنز حتي خود شـاعر را ھـم ي ھفتـاد را مر شعر دھـھھمین ا. گذرانداز دم تیغ مي

آن كـھ كنـد بـيپذیر ميشعري منتقد و از قضا مسئولیتادعایش را داشتھ باشد، منتھي این انتقاد چیزي اسـت

كھ ناچار بود خالء (وارسعديھاي غیر از اندرزپردازيي خـود را بـھ عنـوان انـساني قانون مدون در جامعـھ

.)ھایش جبران كندفرھیختھ با پندآوريي رازگشایي تنھا یك راه درسـت وجـود دارد و آن برا«

طنز است، خصوصا اگر طنز سـیاه باشـد مكاشـفة آنچـھ منطقي است از راه وقوف بر غیـر منطقـي بـودن پـوچي

شود، تنھا خنده است كھ حرمت تابوھا را نگاه میسر ميدارد و از علم كردن تابوھاي تـازه بـھ نـام ضـد نمي

مدي است كھ بـھ مـا قـوت كند، فقط كتابو جلوگیري مي)١٩(» .دھد تا تراژدي را تحمل كنیممي

زنـیم و خویـشتن را ما لبخنـد مـي«: یا بھ دیگر قولفالكـت و بـدبختي مـا مایـة عظمـت و . یـابیممضحك مي

)٢٠(» .مان نیز ھستبزرگيي ھفتاد طنزي طور كھ گفتیم طنز مطرح در شعر دھھھمان

نویسي، درست و غلـط گروتسك برخالف طنز«. گروتسكي استكنــد و بــھ درس اخــالق و راســت و دروغ را معــین نمــي

ناپذیر از پردازد بلكھ سعي دارد آمیزه ھاي تفكیكنميھـایي ایـن طنـز از اندیـشھ) ٢١(».آنھا را ارئھ دھد

ي مدرنیـسم را بـھ شود و نقد پـروژهتر سیراب ميعمیق

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




تیجھ ن«، مدرنیسمي كھ اي كالن پیش رو داردعنوان ایده، تبـاھي تمـدن اسـت» ھایزنبرگاصل عدم قطعیت «ھنري

است و سبب جنگ جھاني اول، حاصـل تغییـرو تعبیـر از ي اسـت، نتیجـھماركس، فروید و دارویـنجھان از سوي

داري و شتاب مدام صنعتي است، نتیجـھ برخـورد سرمایھادبیـات تكنولـوژي . معنایي و پوچي اسـتوجودي یا بي

راندازي واقعیت مورد قبول ھمگان و حاصل ھنري ب. استــصورات ــاھي ت ــت، تب ــت اس ــراردادي از علی ــصورات ق ت

ي آشـوب زبـان قراردادي از تمامیت شخصي فردي، نتیجھنماید كھ تـصورات ھمگـاني شناختي است كھ وقتي رخ مي

ھا مجـاز ذھنـي شـده اعتبار و ھمھ واقعیتاز زبان بيي شلوغ مـدرن كوشد كھ دنیاپس این طنز مي) ٢٢(».باشد

را مورد ارزیابي و دقت قرار دھد اما چون این دنیاي ــضات و ــود تناق ــي در درون خ ــدي و منطق ــاھر ج ــھ ظ ب

كند، پس بھ ناچار ارزیابي پارادوكس مضحكي را حمل ميي ھمـین شاعر ھم چندان جدي نخواھد بود و بـھ مثابـھ

ي ھفتـاد بـازي زبـاني و كھ شعر دھھاستجھان ناساز را بھ بافـت ) منظر شیزوفرنیك(و پریشاني معناگریزي

. خواندو ساخت خود فرا مياین بـازي زبـاني صـرفا در پـي ایـن نیـست كـھ بـھ

خواھد با حرمتي روا دارد بلكھ ميھاي فرھنگي بيذخیرهبھ تأخیر انداختن معنا، فضایي خالي و مـاز در مـاز ایجاد كند كھ خواننده در این فواصل خالي بـا خیـال

. ، معـاني بـالقوه مـتن را طراحـي و اجـرا كنـدخودانسان ھمین كھ دانست مالك حقیقت مطلق نیست و تمام «

مـسئلھ (ھا، مخصوصا حقـایق سیاسـي نـسبي اسـت حقیقتدر بھ روي طنز و تـرحم ـ در نگـاه ) خداشناسي جداست

آنچـھ در ... شـودباز ميبھ دیگران و نگاه بھ خود ـنشان دادن فرزانگاني است طریقت بودا آن ھمھ زیباست

و لبخندشان ترجمـان . كھ ھمواره لبخندي بر لب دارند)٢٣(» ...طنز و ترحم است

ھنر قبل از مدرن بیان مستمر جھان مستمر است، ھنـر «مدرن بیان مستمر جھان قطعھ قطعھ شده است و در ھنـر ما بعد مدرن ما با بیان قطعھ قطعھ شدة جھـان قطعـھ

: و بـھ قـول دیگـر) ٢۴(».داریـمقطعھ شده سر و كارگیـرد و نـوعي شعر این دھھ از رمانتیسم فاصـلھ مـي«

شود، در آن دیده مي) احساسات تكھ تكھ(اكسپرسیونیسم وجود انسان تكھ تكھ شده و تعابیر ھم تكھ تكھ بیـان

)٢۵(» .شودمياصوال ھر شعري در بي مكاني و بي زماني حیات و زندگي

گم است و مخاطـب ھـم، در چنـین دارد، راوي در آنھا مند بـا مند و زمانشود با منطقي مكانوضعیتي چطور مي

،رو شـد و راوي و مخـاطبي در آن پیـدا كـردآن روبھھاي چنین شعري با ھم تـصادم سطرھاي چنین شعري، واژه

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




كنند و در یك كالم این شعر دارند، یك دیگر را نقض مي.شوددیالوگي پارادوكسیكال مي

ي خواندن در ایـن اسـت كـھ خواننـده ھمـواره ذبھجا«آفرینـد و ھایش دنیاي مـتن را مـيبراساس حدس و گمان

اي مـتن بـھ گونـھ. كنـدي متن را پیـشگویي مـيآیندهاگـر . كنـدھا را آزمـایش مـيپیگیر، این حدس و گمان

اي ھـاي تـازهاي ثابت شـود، براسـاس آن فرضـیھفرضیھاین فرا. یابدادامھ مي» آزمایش متن«شود و ساختھ مي

» اسـتراتژي خواننـده«اینگـاردنسـازي را فرضـیھدشیكي » زیباشناسي دریافت«نامیده است و این اصطالح در

ي اصلي خواندن متن ھمین جاذبھ. ھاستترین نكتھاز مھمبدین سـان . ي متن استآزادي خواننده در گزینش آینده

زیبـایي شناسـي «شـود و ي بازي تبدیل ميمتن بھ صحنھ» .كوشد تا قوانین این بازي را كـشف كنـدمي» دریافت

این پیش روي در پرداخت خـصوصي زبـان، بیـان و ) ٢۶(ھاي شاعرانھ در مقابـل پـس روي از پیـشنھادات كیفیت

گیرد و فردیت شاعر را بـھ عنـوان سنت ادبي صورت مي.كندمركزیت این چالش معرفي ميالبتھ ـ نقشي نیست كھ بـا نقش فردیت و تفردگرایي ـ

ي ھفتاد رقم خورده باشد اما ایـن كیفیـت شاعران دھھدر شعر این دستھ از شاعران بھ میـزان قابـل تـوجھي

یابـد، برجستھ شده، بھ تمام عناصر شاعرانھ تسري مـياز زبان گرفتھ تا صورخیال و نوع لحن و موسیقي شـعر

ا این فـردي شـدن جریـان شـعر ھرگـز بـ. و حتي معناسیسم تجانسي ندارد و گرچـھ فردگرایي مطرح در رمانتي

شود كـھ از خـالل آن اي ميرسالھ«در اثر رمانتیك نیز ) ٢٧(» .كنـداي با افراد یگانھ گفتگـو مـيفرد یگانھ

اي بـھ رمانتیسم بـا پدیـده«اما باید توجھ داشت كھ ولـي ایـن . ھـا بـودمبارزه برخاست كھ خود مولود آن

ھا نامكشوف باقي ماند، آن چنـان نتیكحقیقت براي رما. بینـي كـشاندھاي تاریـك درونكھ آنان را بھ بیراھھ

ھنرمند كھ طعم آزادي را چشیده بود، مفھوم آن را در كـرد كـھ تمـام قیـود را نفـي عملكرد فردي تصور مـي

ھاي خـویش را در ولي ھمین فرد از طرفي آرمان. كندميرف دیگـر بـر علیـھ متجلي دید و از طناپلئونشخصیت

بـھ طـور . مادیت نظـام اجتمـاعي جدیـد عـصیان كـردناخودآگاه اصل بورژوایي تولید بـراي بـازار را بـھ رسمیت شناخت و آثار خود را درست و در قالب چیزي كھ

)٢٨(» .كرد ارائھ داد، كاالیي براي بازارمحكوم ميبدین ترتیب در ھنر رمانتیـك احـساس، روح شـاعرانھ،

حصر و عاطفھ جمعي براي اثر تعیین مشي ادي بينبوغ آزتر از ھمھ با دنیاي كالسیك در ستیز اسـت كند و مھممي

در حالي كھ فردیت موجود در آثار این اوان مـدرنیزم خواند و بھ جـاي احـساساتي شـدن در را بھ مبارزه مي

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




نمایي زندگي و آفـات شخـصي مقابل آن، با طنز و بزرگن و نھادھاي فكري مستقر بھ نـوعي ھاي كالخود بھ ایده.كنددھن كجي مي

طـور كـھ گفتـھ شـد، اگـر فردیـت از سوي دیگر ھمـانرمانتیك، برآیند شورش طبقھ جدیدي است كھ با عدول و

ي كــھ خــود نتیجــھ(سیــسم ھــاي كالســيخــروج از آرمــاندامـان (شود كھ بـھ ناچار مي) فئودالیسمي پروار است

قواعد جدید را بپذیرد امـا داري پرتاب شود و سرمایھگوییم ـي نواز آن سخن ميفردیتي كھ ما در شعر زمانھ

تر شدن سـاختار اقتـصادي جامعـھ ـ ي پیچیدهبھ واسطھقلمداد » شورش حاشیھ علیھ متن«گرچھ باز ھم بھ نوعي

شود اما یك جنگ سنتي میان ایـن و آن نیـست، چـھ، ميویي، نقد ناقـد ھاي این فردیابي و فردگیكي از شاخصھ

است توسط خودش و ھم نسبي بودن منظري كـھ او اتخـاذ ي ھفتاد فردگرایي تمام دستگاه در شعر دھھ. كرده است

ایـن فردگرایـي . دھـدالشعاع خود قرار ميشعر را تحتسـازي ي وحدتھاي تاریخ و پروژهرھایي از كالن ـ روایت

جھان مدرن است كھ بـراي پیـشبرد مقاصـد اقتـصادي و سیاسي خود نیاز دارد كھ عالیق و عـادات مـردم را در

.سوق دھد) خواھدو ھمان جھتي كھ خود مي(یك جھت حقیقت این اسـت كـھ مـسائلي چـون اصـل عـدم قطعیـت

و یونـگ، نظریـات اینـشتین، تئوري نسبیت ھاینرنبرگ، فروپاشي شوروي، فرو ریختن ماركسو حتي شاید فروید

بـھ ... پیمـان گـات و دیوار برلین، جنـبش سـبزھا، تمامي اتفاقاتي است كھ شاعر ایـن دھـھ را از تمـام

.كندھاي قبل متمایز ميدورهھایي رو بھ روست كھ حتـي شاعر این دھھ با عدم قطعیت

) مثال ریاضي و فیزیك(ترین مرزھاي علم بشري بھ منطقي. رودراه جستھ و او در این میانھ، ناباورانھ گیج مي

كھ او نتواند و یا نخواھـد در منظـري پس طبیعي استباالدست بنشیند و در فكر توضیح و تفسیر ھـستي بـراي مخاطب باشد یا احیانا سوداي داللت جامعـھ را در سـر

مدرنیـسم این مھم یكي از اركان مكتب پـست. بپروراندكشد، یعني استقالل متن از را پیش مي» مرگ مؤلف«یعني

كھ باید توسط خواننـدگان شاعر خود و حیاتي بالواسطھمعنـاي «از دل نوشتھ قیام كند، چرا كھ از این منظر

)٢٩(».تواند شعري دیگر باشدشعر تنھا مياند این عرصھ ـ برخالف آن چھ بعضي بھ اشتباه دریافتھ

ي شـاعر صـادر مایگي و فقـر اندیـشھـ جوازي براي بيكـوفوھـاي گیريدر حاصل بحث و نتیجھ«كند چرا كھ نمي

ھا دربـارة چیـستي و مـرگ یابیم كھ مجموعة بحثدر ميآید، مثال براي جلوگیري مؤلف بھ صورت پیشنھادي در مي

كند و این خود از خطر بزرگي كھ جھان ما را تھدید ميــدئولوژي و ــي ای ــت، یعن ــدئولوژیك اس ــوردي ای برخ

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




و پرھیـز از سـپردن » سوژه«اي است در جھت نفي نظریھپـس بـدین ترتیـب ) ٣٠(» .ده بـھ آننقش تعیـین كننـ

ــھ « ــر، البت ــسنده و مبتك ــرد نوی ــود ف ــار وج انك)٣١(» .معناستبي

ي فردگرایي بھ سخن دیگر رھایي از سنت ادبـي و غلبـھاین نكتھ بھ ناچار . ھاي پس از خود ھم ھستآن بر متن

اگـر فـرم را . ھاي جدید خواھـد شـدمنجر بھ خلق فرم» جغرافیـاي واژگـان«یـا» ذھنیت بھ زبـان درآمـده«

شـود ھاي جدیدي تجربھ ميبدانیم، در شعر این دھھ فرمھاي ساختارشـكنانھ، شـدیدا شـكلي از كھ گاه با سویھ

دھند و در پـي نفـي روایـت از شـعر شكلي ارائھ ميبيھستند، چرا كھ از نظر گروھي اعتقاد بر این است كـھ

معني با تبدیل بـھ فـرم از امكـان بـودن خـود دور «ار خـشـود، تـاریخ بمعني تھـي و تھیدسـت مـي. شودميدر ایـن جـا . مانـدشود، چیزي جز لفـظ بـاقي نمـيمي

اي ناسازه و در میان عملیات خواندن و یك پـس مبادلھرفت غیرعادي معنا بھ فرم و نشانة زبان شناسـیك بـھ

)٣٢(» .اي وجود دارددال اسطورهتـاد را ي ھفھـاي شـعر دھـھبنابراین از جملھ مشخـصھ

گریزي، پریشاني و نوعي دیدگاه شیزوفرنیك توان فرمميالبتھ شعر سنتي ما ھم كامال از این امـر . معرفي كرد

چرا كھ كاركرد ذھني آدمي اصوال گزینـشي، (مبرا نیست امــا در شــعر ھفتــاد ایــن ) تركیبــي و دورانــي اســت

) احضار ابژه و فـضاھاي تـو در تـو(پراكندگي ظاھري تر خواننـده تر و شخصيزي براي حركت خالقانھپرداھندسھ

ي خـود سـفر است، بھ طوري كھ او بتواند با شناسنامھكـھ (كند و شعر در حرف نھایي شاعر بھ بند در نیاید

). شناسـدي ھفتـاد، حـرف نھـایي نمـيظاھرا شاعر دھھھا بـھ روش ساختارشـكنانھ اصـال بـھ خواندن این متن«

ھا نیست بلكھ موضـوع ورود نآ» رمزگشایي پیام«مفھوم ھـاي متكثـر و ھـا، مـصداقبھ بازي اندیشمندانھ تعرض

)٣٣(» .ھاستوقفھ در نتایج و پاسختردید بيتـري خبـر این پریشاني ظاھري شعر از پریشاني درونـي

دھد كھ در شاعر اتفاق افتاده و ما در سـطرھا بـھ ميتعال اي با اسـاز نظر او كھ میانھ. ایمتماشایش نشستھ

ندارد، ساختار شعر و حتـي جملـھ نیـازي بـھ تكمیـل ندارد چون از سوي دیگر چارچوب زبان محاوره ھم بدین

شاعر این دھھ ھرگز قصد ندارد كـھ خـود را . شكل استدرگیر جنگ لشكرسیاھي و سفیدي كند، براي ھمین ھم یا

كند و یـا قرائـت پردازي دوري مياز اسطوره و اسطورهھـا بیـشتر در شعر گذشتھ آدم. آفرینديجدیدي از آن م

بـراي ھمـین ھـم اعمـال و » شخـصیت«ھستند تا » تیپ«اي و یـا حـداقل ي اسـطورهشان جنبـھشورھا و سوداھايي كند ولي در شعر ھفتاد فرد با شمارهنمادین پیدا مي

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




كنـد ھاي منحصرش حضور پیدا ميشناسنامھ و تمام خصیصھست و نھ دھاني براي گفت اي خاصي او نھ بلندگوي طبقھ

. ي وضعیت بشري و احتماال رفـع مـشكالت اوو گو دربارهي ھفتـاد چنـان بدین شكل فرمانروایي فرم در شعر دھھ

شـكنانھ شود كھ شاعران عمال بـھ عوامـل فـرمتحقیر ميھـا و شـگردھاي دھنـد و از ورود تكنیـكتوجھ نشان مي

سـینماي (د كننـھنرھاي دیگر بھ فضاي شعر استقبال مي...)آوانگارد، تئاتر پیشتاز، داستان نو و

ي ھفتـاد ماننـد اما بھ طور كلي وجھ بارز شعري دھـھ. ھاي آوانگارد و پیشرو وجھ تجربي آن استتمام جریان

بھـره از عناصـر این شعر شعري ساده و بـھ ظـاھر بـيشاعرانھ اسـت و در عـین حـال شـعري سـخت كـھ بـدون

. توان با آن كنار آمدر آن نميي مستمر و پیگیمطالعھھاي پیش از این شـعر مخاطب چنین شعري باید با جریان

اي داشتھ باشـد آشنا باشد و دیدگاھي الاقل نیمھ حرفھھا و تا بتواند از دل وجوه تجربي این شعر بھ برداشت

البتـھ . ھاي شخصي اما مطمئني دست پیدا كنـدارزیابيجریـان نیـز ماننـد نباید ناگفتھ گذاشت كھ در ایـن

مایھ تمام اتفاقات ھنري كساني ھستند كھ با تحلیل بيي ایـن تـأمالت پایھ، با توسل بھ پوسـتھو ادعاھاي بي

برآنند كھ سستي شعر خود را توجیھ و كتمان كنند اما ي ھفتـاد ھاي مطرح شعر در دھھاگر قرار باشد كھ چھره

:ندھا قابل تأمل ھستبھ اسم در بیایند، این نامپور، حافظ موسـوي، بھـزاد خواجـات، علـي بھزاد زرین

عبدالرضایي، مھرداد فالح، نازنین نظام شھیدي، كـسرا عنقایي، یزدان سلحشور، شھرام شیدایي، مسعود جـوزي، مسعود احمـدي، گرانـاز موسـوي، فرشـتھ سـاري، علـي

روان شید، محمدباقر كالمـي . باباچاھي، رضا چایچي، مرســول یونــان، نــسرین جــافري، اھــري، تقــي خــاوري،

ــمس ــالي، ش ــدي، رزا جم ــاه احم ــا، پگ ــضل پاش ابوالفنژاد، قاسم آھنـین جـان، سـعید آقاجاني، علي آموختھ

آرمات، شیوا ارسـطویي، موسـي بنـدري، ھـادی محـیط، ــع ــھرام رفی ــر، ش ــصاري ف ــیار ان ــوش ھوش زاده، مھرن

...قربانعلي، آذر كیاني و

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




:ي ھفتادھھایي از شعر دھنمونھ

بیماري رواني دارد این آبخواھد آبي باشدولش كنید ھر چھ دلش مي

ھایتان را كنار جوي بیاوریدیك بار ھم شما درختشود؟مگر چھ مي

)پور، اي كاش آفتاب از چارسو بتابدبھزاد زرین(

و نـام و نـام / زیر ھمین چند گل سرخ را امـضا كـن و چند سال دیگر از اینجا بیست/ات را بنویسخانوادگي

/ ست تمام حیاط را پوشانده/من كھ نباشم/ گذري كھ ميھایت را در چشم/جور چیزھاستامضاي یادگاري براي ھمین

اي رو بـھ ھایت را در پنجرهو دست/ كني آینھ امضا ميمن كھ نباشم قطـار / براي بیست و چند سال بعد /غروب

تو بھ ناچـار پـشت /تدایساما نمي/ كاھد از سرعتش ميھوا را امضا / شوي پنھان مي/ ھمین چیزھاي امضا شده

/ دود و سـوت و / و بھ جاي چند سطر گـل سـرخ /كنيميحـاال كـھ / باید دوبـاره زاده شـوي /ھاي قطار راچرخ

/ در بیست و چند سـال بعـد /ستبیست و چند سال گذشتھاسـت تعطیل /ھاي در سرعت قطاراما افق/ باید دوباره

شخصا مراجعھ كن/ شماره تلفني ھم در كار نیست /

)نم بارانمعلي باباچاھي، نم(

اتفاقي كوچكم/ نھ آدمم، نھ گنجشك شومدو تكھ مي/ افتم ھر بار مي

شناسمنیمي را مردي كھ نمي/ برد نیمي را باد مي

)گراناز موسوي، پا برھنھ تا صبح(

انـا بـود را بـھ مـا تو/ پیش از داس، خروس، لبـاس رسم اگـر بـدوم؟ از بھ ایستگاه كجا مي! ـ آقا/گفتند

تا مثال حوالي دارآباد /كریم خان زند این ھمھ دارا / / ـ آقا بلیط اضافھ نداریـد؟ /اندببین چھ توانا شده

ولي من / تواناي تو این جا درست /اي نوزدهشده! سارا/ اسـت؟ ـ آقا سر خـط كج/بھ شما كھ دانا نگفتھ بودمرسد؟اتوبوس از كجا ھمیشھ پر مي

)ھاي در راهابوالفضل پاشا، راه(

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




ھـاي بـر پلـھ/ كـودكي / در سطرھاي بعدي ایـن شـعر ھـا را بـھ خـاطر دویـدن خرگـوش/كنـدسیماني ظھور مي

بـاد را بـھ خـاطر /ھـا راپرواز كوتاه كبك/ آورد ميسبز، سـربي، /:آورد و رنگ بھ رنگي زیتون زاران رامي

ي ماشین را ھمین كنـاره«/ايسبز، سربي نقره/ اي نقرهــھ ــي نگ ــاران / دار جنگل ــد از ب ــواي بع ــوردن / ھ خ

ایـن ریـسمان / كودك ھنوز ظھور نكرده اسـت (/»!داردــگ ــي/رنگارن ــھ ب ــام چ ــده / ھنگ ــرود آم ــمان ف از آس

/ ھـاي گـردو را درخت/ ھایش ھنوز خیس است دست/!)استبا چنـد گـردوي / آورد بھ خاطر مي/در یك روز باراني

ـــــــده ـــــــاخھ/ ناچی ـــــــر ش ـــــــاي دور ب ھ.../............................................

................................................ھـاي بر شـاخھ/ در سطرھاي قبلي این شعر /..........

و كـودكي / مانده است /ھنوز چند گردوي ناچیده/ دور .زم نیامده استھنو/ كھ گفتھ بودم

)حافظ موسوي، سطرھاي پنھاني(

جفت مثل دو تا لوبیا/ خواھران تني بودیم رفتیمھاي ھم بھ خواب ميبا در گوشيكشید و بلندنازك قد مي/ آدم و حوا

انداخت روي من موھاشسایھ مينبود؟/ دختري در تو بود

مردي درون من است نیست؟/ برادران تني بودیم

)ه احمدي، روي سل پایانيپگا(

پشت میـز ... خودكار و / شود غالبا این طور شروع مياش را ي نوك بینـيبوزینھ/ كھ بتراشد /...تقال ... و را » میلـوش«/ شناسـند، را مردم بھ شعر مي» پو«/...ي الھام مانده روي دست الھھ/ اما چھ قدر كروات /...ھـا از سـتاره: ۵٣ي صفحھ/پسنددكھ حتا نرون ھم نمي/

رود، زمیني است كھ فكـر : ۶٨ي صفحھ/....اندشب گذشتھكھ بیـست / بیست اراده داشتي : ١٠١ي صفحھ/...كند مي

تنھا یك قطـره / ي الساعھ ولي در صفحھ/...سالھ شدي و / كھ بھ جھنم خوانـدنی نباشـد /خون و یك شكالت ھست

/ رض پوزش ـ با عكھ شما ـ/شودغالبا این طور ختم مي!تر از من كھ نیستیدآدم

)بھزاد خواجات، مثل اروند از در مخفي(

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




ــي ــالغ م ــاره ك ــوم دارم دوب ــید... ش ــار ! / نترس جھـاي شـما خـش برگیرنده/ روم روي آنتن كھ مي/كشمنميگـذارم كـھ مـي/ روم روي درختـي در پـارك مي/افتدمي

بـھ كـاري/ سیر نگاھم كنند /ھاي گرسنھ بر نیمكتچشمجـاي پـاي خـودم را /روي ایـن بـرف/ كار كسي ندارم

تا بھ /اي كھ من خبرنگارش ھستماین روزنامھ/ كارم ميجار چرا بزنم؟/ شود دست شما برسد آب مي

)شوممھرداد فالح، دارم دوباره كالغ مي(

دو دســتي / ھــایش را كــھ در عكــس افتــاده بــود دســتتوانم بـا شـما يم/ وقتي كھ پا شد تشكر نكرد /گرفتم

و برعكس / گیرم ھاي او را ميدست/!قدم بزنم؟ نگفت نھ/ ھاي تو مخفـي كردنـد كسي را كھ در چشم/رویمراه مي

شما عروسـي / راستي /كنمبیشتر گم مي/ گردم ھر چھ مي! كردیم! / نگفت نھ/كنید؟نمي/ گوید نمي/ اید؟ نكرده

ھ بیـشتر چنـد ثانیـ/و شب/ گذشت روزھا مثل باد مي/ / خواسـت كھ دنیا مي/دو عكس تنھا بودیم/ ما / نبود

!كرد/ از آلبوم بیرونمان كند

)البداھھعلي عبدالرضایي، في(

ي دو نیمـھ/ بـا درد / بار دیگر از زني زائیده شدم رگ دسـت راسـتم / و یك ھـستھ داشـتیم /یك سیب بودیم

رم را س/ ھایم ریخت كمي از خونش را بھ رگ/خون بودبي/ رود در جنیني كھ مـدام وا مـي/انداش پیچیدهدر رحم

بھ انگـشتم /ام روي تشتي داغافتاده: امشكل عوض كردهچسبیده است این خواب كـور كـھ تعبیـر معتبـر جھـان

ھـاي کبیـسھ ورق اش سـالھاي سقط جنینـيبھ شماره/استــي ــدم ــاي /خورن ــراز انحن ــن ت ــان الك ــاي جھ جغرافی.اي اللشناسنامھ/ است این جا دنی/ھاستلب

اي قھوهیي این ماجراي پلیسرزا جمالي، براي ادامھ()امدم كرده

این داستان را شما چگونھ نوشتید؟من چگونھ بھ این قصر آمدم؟

فصل بعدي چھ خواھد بود؟كندخواھم بدانم صداي شما صفحھ را باز ميمي

....كند یا سكوتتان را بھ سطر دیگري تبعید مي

)نازنین نظام شھیدي، اما من معاصر بادھا ھستم(

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




ھاي فصل ھفدھمنوشتپيمدرنیسم در ادبیات، دكتـر امیرعلـي درآمدي بر پست-١

١٣-١۴، صص ١٣٨۵نجومیان ـ نشر رسش ـ چاپ اول ، رابـرت »المعـارفيةمدرن، یـك تعریـف دایـرپست«-٢

مدرنیـسم، ترجمـھ و تـدوین مدرنیتھ و پـستآودي، پستنوذريحسینعلي

ماتریس زیبایي، بھمن بازرگاني، نشر اختران، چـاپ -٣١۵، ص ١٣٨١اول

ي شھره شریفي، نشر جنسن، ترجمھ. و.مدرنیسم، ھـپست-۴١٣٧٩فرآیند، چاپ اول

جو، نشر مركـز، چـاپ ادبیات پست مدرن، پیام یزدان-۵١٩۵-١٩۶؛ صص ١٣٧٩اول

، )مجموعھ مقاالت علي باباچاھي(بیرون پریدن از صف -۶وشش مازیار نیستاني، انتشارات نشر مفرغ نگـار، بھ ك

۴١، ص ١٣٨۵چاپ اول ، گفت و گو بـا منـوچھر آتـشي، »گفتمان مسلط شعر«-٧

١۶، ص ١٣٨١اسفند ١۵ھمشھري، ، عبـدالعلي »اي امیـدواري داردشعر پست مـدرن جـ«-٨

٢٣، ص ١٣٨٠اردیبھشت ٣١ب، ھمشھري یغدست، شـمس»شعر بایـد بـھ خالءھـاي روحـي پاسـخ دھـد«-٩

١٠، ص ١٣٨٠فروردین ٢٠لنگرودي، ھمشھري، عنایت سمیعي، جنگ كادح » تأملي در شعر دھة شصت«-١٠١٣٧٠، زمستان )ي ھنر و ادبیاتویژه(

، حافظ موسوي، دریچھ، »شعر مدرن و بحراني معنا«-١١١٣٧٩شماره اول، مھر و آبان

١۶٢-١۶٣چشم مركب، محمد مختاري، صص -١٢٧، ٩، ص ١-٢ج ھاي منفرد، علي باباچاھي،گزاره-١٣استعاره، ترنس ھاوكس، ترجمھ فرزانھ طاھري، نشر -١۴

١٠٧، ص ١٣٨٠مركز، چاپ دوم ساختار و تأویل متن، بابك احمـدي، نـشر مرکـز، -١۵

۶١٩، ص١٣٨۵چاپ ھشتم ، ۴٣-۴۴علي باباچاھي، بایا، دورة پنجم، شـماره -١۶

١٣٨۵پاییز و زمستان ١۶٧چشم مركب، محمدمختاری، ص-١٧معاصــر، دكتــر محمدحــسین فرھنــگ تلمیحــات شــعر-١٨

١۴، ص ١٣٨۵محمدي، نشر میترا، چاپ دوم ھا، اوژن یونسكو، مصطفي قریب، نـشر نظرھا و جدل-١٩

١٨۵، ص ١٣٧٠بزرگمھر، چاپ اول در باب طنز، سیمون كریچلي، ترجمـھ سـھیل سـمي، -٢٠

١٣١، ص ١٣٨۴نشر ققنوس، چاپ اول امپــسون، غالمرضــا تگروتــسك در ادبیــات، فیلیــپ -٢١

٧٣، ص ١٣۶٩ر شیوا، چاپ اول امامي، نش

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




، مالكوم برادبري، جیمزمك »نام و سرشت مدرنیسم«-٢٢،١٨فارلین، ترجمة احمد میرعالیي، ص

سخن پاز، اكتاویوپاز، مصطفي رحیمي، نشر گردون، -٢٣۶٣، ص ١٣٧١چاپ اول

، شـمس آقاجـاني، كارنامـھ، »گذر از شعر مـدرن«-٢۴٨٠، ص ١٨، شماره ١٣٨٠اردیبھشت

معاصر ایـران، بـھ كوشـش مھرنـوش انداز شعر چشم-٢۵)مصاحبھ با عبدالعلي دستغیب(قربانعلي

۶٨٣ساختار و تأویل متن، ص -٢۶، ترجمـھ ٣تاریخ اجتماعي ھنـر آرنولـدھاورز، ج -٢٧

، ص ١٣۶٢امین مؤید، انتشارات دنیـای نـو، چـاپ اول ١٨۴بررســي ھنــري و اجتمــاعي امپرسیونیــسم، روئــین -٢٨

٢١ص ، ١٣۵١پاكباز، انتشارات رز، تھران ۴۶١ساختار تأویل متن، ص -٢٩١٣٧ھمان، ص -٣٠نظم گفتار، میـشل فوكـو، ترجمـھ بـاقر پرھـام، -٣١

١٣٧٨انتشارات آگاه، چاپ اول اسطوره، امروز، روالن بارت، شیرین دخت دقیقیان، -٣٢

۴١، ص ١٣٧۵نشر مركز چاپ ، فـرزان سـجودي، »ساختارشكني یك شعر عاشـقانھ«-٣٣

١٠٠، ص١٣٧٩دریچھ، شماره اول مھر و آبان

Click h

ere to

buy

ABB


www.ABBYY.comClic

k here

to buy

ABB


www.ABBYY.com

www.IrPDF.com




کتاب شعر دهه هفتاد نوشته ی بهزاد خواجات

Documents