144

کۆکردنوە و ئامادە کردنی رەحمان نقشی

٢٠١٤الی وج/ ٢٧١٧پووشپڕی

143

موکریان نستانی: نووسینی . وه منته وزی ده سه ر به م شاره ھه ئه

1 !شت رده سه

ژانه میشه به برینکی ھه ی کورد و وه له بیرکردنه

.و داله ناخی مژو

ی وه وزی مانه به سه کانی شار ونی دارستان و باخچه خه

ھرباران، دوای ژه پی ھنا تکی ڕاست و چه خه ر ھیوای، سه به

.ش و بیژوو دا خونژانی ده 2

ھیچ بورکانک ھراویکراو کی ژه ی کانیه ک دوا زریکه وه

.ژن دی چیا ناھه م تاوانه، ئه .وه نتهر وا ب سزا نام ھه گره م ئازاره، له ناختدا ھه و ئه مشه ئه ت، یانی که خۆرھه به .وه تالونته موو کوردستان ده ھه

142

141

ناوچـای و شـار لـه مان دیکـه ھیدی شـه یان ده به م به ، کراوه تۆمار ناویان شت رده سه شاری ی) ایارگران امور و شھید بنیاد( ن الیه له که یه ھیدانه شه و ئه ناوی نیا ته وه ئه .ناسراون نه وه ئۆرگانکه و یدارهئ ھیچ ن الیه له ئستا تا که ن ھه شتدا رده سه ) سردشت شھرستان شیمیایی شھدای یادواره ستاد( ی بوکراوه: رچاوه سه شت رده سه –1385ڕی ی پووشپه14

شت ده سه شیمیاییکانی بۆمبارانی ونه

140

شت رده شاری سه 1366ڕی ی پووشپه 7ھیدی شیمیابارانی شه 113

عروفی د مه ممه محه 91 زیدی د بایه ممه محه 61 می ره گو که 31 تتاحی حوسن فه 1 لیل پوور میر خه ئه 92 حموودی حموود مه مهید سه 62 قادری عایشه 32 بدولباقی واعزی ال عه مه 2 حمان خزری ره 93 عروفی سووڵ مه ره 63 دداد حه فاتمه 33 مین کاکی د ئه ممه محه 3 مینی قادر نه 94 ک شه ن ئاته سه حه 64 دیبانی فاتمه 34 ریمیان حیم که ره 4 سووڵ پوور الح رهس 95 ریمی واحد ت که حمه ره 65 ناھید شخی 35 زرچی حمان به ره 5 دزاده ممه ئیسماعیل محه 96 ریمی واحد مید که حه 66 عروفی بدوو مه عه 36 ت داه ئیباھیم عه 6 الل حوسنی یید جه سه 97 ریمی واحد فا که مسته 67 نجه د په حمه ن ئه سه حه 37 ناھی حیم په ره 7 دزاده حمه ئیباھیم ئه 98 ریمی واحد ح کهال سه 68 ریم نیژاد حوسن که 38 زیزی حموود عه مه 8 رزی یووسف گووده 99 ریمی واحد قادر که 69 سووڵ زاده سووڵ ره ره 39 ممامی کر شه بووبه ئه 9 می ره ئامین که 100 ریمی واحد ھین که شه 70 بدوو مینایی عه 40 ری یده نگ حه ھووشه 10 می ره خوورشید که 101 ریمی واحد ئیدریس که 71 والنی د مه ممه محه 41 مینی دئه ممه د محه ممه محه 11 تتاحی خوورشید فه 102 نگدووست بباس جه عه 72 والنی پوور ناسر مه 42 سرایی حاجی که 12 تتاحی کولسوم فه 103 نگدووست ب جه زنه 73 والنی پوور ماماڵ مه 43 لی پوور عووسمان عه 13 والنی پوور ھین مه شه 104 نگدووست کولسوم جه 74 زاد شخیو نه 44 حمان ساح پوور ره 14 کرزاده م بابه مریه 105 نگدووست ری جه په 75 الیی د مه ممه محه 45 زیدی حوسن بایه 15 بدووزاده لی عه عه 106 نگدووست یدوون جه ره فه 76 ن پوور سه د حه حمه ئه 46 ماڵ قادرپوور که 16 لی زاده زارا عه 107 نگدووست فواد جه 77 تتاحی ئیسماعیل فه 47 هدزاد سه قادر ئه 17 زوو خانی ئاره 108 نگدووست رد جه بگه 78 ڕڕازی خاتوون خه 48 دزاده سه لی ئه عه 18 لی پوور زوو عه ئاره 109 نگدووست ت جه مروه 79 تتاحی یال فه له 49 دزاده سه ت ئه حمه ره 19 رۆژین شخی 110 نگدووست سووڵ جه ره 80 ندی فه بری ئه سه 50 هدزاد سه ھادی ئه 20 سووی نییا ره جیجه خه 111 ناسر قادری 81 ندی فه ت ئه عیسمه 51 دزاده سه ت ئه عاده سه 21 م ئیباھیمی مریه 112 مینی قادر ئه 82 یزه ت فه وکه شه 52 دزاده سه ئه میله جه 22 دیان حمه د ئه حمه ئه 113 لی دووست شید عه ره 83 وید پیر خزری نه 53 دی حمه ن ئه سه حه 23 عروفی ن مه سه حه 84 کوری حوسن شه 54 دی حمه خدر ئه 24 دیقی حوسن سه 85 بدوو قادری عه 55 ن ساح پوور سه حه 25 بباسی حیم عه ره 86 مینی سووڵ ئه ره 56 یوری نیا پیرۆت غه 26 ر رزگه لوقمان به 87 ر رزگه بدووال به عه 57 دزاده حمه هزیز ئ عه 27 ن خزری سه حه 88 ریمانی سووڵ نه حاجی ره 58 یید موحسین حوسنی سه 28 رزی میر گووده ئه 89 دیان ممه ر محه حاجی عومه 59 نازدار خزرنییان 29 می د سالح رۆسته ممه محه 90 زیزی د عه ممه ال محه مه 60 م قده ئه ساح زاده عایشه 30

139

مـورد نظـامی غیـر جمعیـت گـاه ھـر لـذا. شـوند می تلقـی نظـامی غیـر ھـم محلـی دفـاعی نیروھـای یا و پلیس نیروھای و دربرگرفته را اند كشیده جنگ از دست... و مرخصی و نـابودی بـه توجـه بـا شـیمیائی، سـالحھای از اسـتفاده صـورت در. اسـت كـرده پیـدا ارتكـاب جنگی جنایات جرم الملل بین حقوق مقررات لحاظ از گیرد قرار حمله یا تجاوز

افـراد معمـوال. بـود خواھـد غیـرممكن نظامیـان از نظامیـان غیـر تفكیـك و كـرد خـودداری نظامیـان غیـر بـه صـدمه ورود از توان می سختی به حاضر، افراد تمامی مصدومیت غیـر افـراد نتیجتـا. ھسـتند مـرتبط دانـش و آگـاھی فاقـد نظامیان غیر اما اند گرفته فرا را شیمیائی سالحھای با مواجھه ی نحوه خصوص در كافی و الزم ھای آموزش نظامی .بود خواھند پذیرتر آسیب شیمیائی حمالت برابر در نظامی گازھـای ی بوسـیله حملـه مـورد منـاطق بیشـترین... و ملـل سـازمان اسناد و مدارك خارجی، ھای ھیأت توسط منتشره ھای زارشگ عراقی، مقامات اظھارات و اعترافات حسب

رب مبنی گزارش یك حتی حالیكه در. اند شده صدمه دچار نظامی غیر افراد اغلب شده حمله نظامی اھداف به كه مواردی در و بوده مسكونی و نظامی غیر مناطق شیمیائی .است نشده واصل تسلیحات گونه این از ایرانی نیروھای ی استفاده :اینکه کالم مخلص كشـور. اسـت كرده بمباران خردل گاز نوع ترین پیشرفته و ترین خطرناك با را حلبچه شھر حمله شدیدترین در و نكرده رحم ھم عراقی شھرھای به وی اعوان و حسین صدام در ایرانـی مسـئولین. کند آشنا ایرانیان علیه گرفته صورت جنایات با را جھانیان کرده سعی آنان، مداوای بر عالوه اروپایی کشورھای به یائیشیم مصدومین اعزام با ایران

ای در انعقـاد ا نقـش سـازندهھ ایـن افشـاگری. نقـش مـوثری داشـته و اقـدام بـه افشـاگری نمودنـد) 1989 ی ژانویه( پاریس در شیمیائی سالح خلع المللی بین كنفرانس برگزاریھـر چنـد ایـن كنوانسـیون كشـورھا را ملـزم بـه . سازی و بكارگیری سـالحھای شـیمیائی و لـزوم انھـدام آنھـا داشـت منع توسعه، تولید، ذخیره ی پاریس درباره 1993كنوانسیون

.ی از سالح شیمیائیكند اما گامی است موثر در راستای نیل به جھان عار نابودی كامل تسلیحات شیمیائی نمیدعـوی ی توانند به اتھام جنایات جنگی و جنایـت ضـد بشـریت علیـه صـدام حسـین و اعضـاء حكومـت بعـث اقامـه المللی كشور ایران و زیان دیدگان ایرانی می وفق مقررات بین

درشـكایت طـرح بـه قـادر نیـز عراقی غیر شھروندان صدام، دادگاه ی نامهاساس 13و 12، 11به موجب مواد . المللی باشند صدام در یك دادگاه بین ی كنند و شاھد محاكمه و ایـران بـه حسـین صـدام اسـترداد تقاضـای میتـوان نگیـرد قـرار دادگـاه آن رسیدگی و پذیرش مورد ایرانیان شكایت چنانچه آن؛ از گذشته. ھستند حسین صدام فعلی دادگاه بـر وضـع نیـز صدام دستگیری و سقوط از پس حتی نشده؛ انجام مھم این جنگ از پس نه و جنگ زمان در نه تاكنون أسفانهمت. نمود را داخلی دادگاه یك در وی ی محاكمه .اند كرده دریافت را خود غرامت شده متضرر کشور آن به عراق ی حمله از كه كویت مقیم ایرانیان ھا شنیده حسب حالیكه در بوده؛ منوال ھمین قـرار ایرانیـان سـرزنش مـورد عراقـی شھروندان و ایران علیه جنگ در شیمیائی تسلیحات از صدام حكومت ی استفاده قبال در سكوت بدلیل قدرتمند یكشورھا از بسیاری اگر

در بـه توجـه بـا و فعلـی شـرایط در كـه را امـر متولیـان بایـد دانیم مـی گسـترده اینچنـین جـرائم ارتكـاب در صدام مشوق و جرم شریك را كشورھا آن مختلف بدالیل و گرفته جھـان طلبان صـلح و آزاداندیشان. داد قرار مؤاخذه و بازخواست مورد اتھام ھمان به نیز كنند می خودداری صدام علیه شكایت طرح از امكانات و مدارك تمامی داشتن اختیار

فرصـت و درایت عدم مورد در صحیحی قضاوت ھستند رنج و تحملدرد حال در و ودهب زنده آنان از نفر ھزار یكصد به نزدیك كه شیمیائی بمبارانھای ایرانی دیدگان صدمه و .داشت نخواھند ما ھای سوزی وممنـوع نظـامی نیروھـای علیـه و جنـگ ھای جبھه در حتی شیمیائی تسلیحات از استفاده میالدی 1925كنوانسیون منع بكارگیری سالحھای شیمیائی مصوب 2 ی ماده موجب به

.است تر قبیح مسكونی مناطق در تسلیحات این از استفاده اولی طریق به پس است تعقیب قابل آن از ی كننده استفادهمصـدومین، و شـدگان کشـته حقـوق احقـاق بـر عـالوه انجمـن ایـن اصـلی ھـدف و عظـیم بـس اسـت ای فاجعـه سردشـت مردم علیه گرفته صورت جنایات كه است روشن ایحال علی

.است نقاط دیگر در آن تكرار از جلوگیری و اجعهف با جھانیان آشنایی mozayyan@ hotmail.com ( odvcw ) سردشت شیمیایی مصدومین حقوق از دفاع انجمن حقوقی ی كمیته دبیر و دانشگاه مدرس ـ*

:منابع 2ص. تھران دانشگاه فنی ی كدهدانش ،1371 آذرماه مقاالت، ی مجموعه شیمیائی، افزارھای جنگ كاربرد ی تاریخچه عالیی، حسین -١

2- Rauch»Ebiological warfar« Encyclopedia of public international law, 1982, Vol. 3, p. 45 ژاك ژان از نقـل هبـ. (10، تھـران، ص 1370 زمسـتان اول، چـاپ ایران، الملل بین حقوق خدمات نشر ھنجنی، علی سید ی ترجمه مسلحانه، مخاصمات حقوق روسو، شارل -٣

(اجتماعی قرارداد کتاب در روسو

138

ای كه دلشان خواست برای زیـان رسـاندن بـه دشـمن بـه كـار برنـد و بنـد متخاصمان حق ندارند ھر وسیله) 1907سال (ی چھارم كنفرانس الھه عھدنامه 22 ی ماده موجب به

ھـا روش انتخـاب در درگیر ھای طرف مسلحانه، گجن و درگیری ھر در كه كند می تصریح ژنو 1949ی ھای چھارگانه ، الحاقی به كنوانسیون1977پروتكل اول 35ی اول مادهایـن كنـد برخـورد انسـانی مالحظـات بـا جنـگ بـه توسـل ضـرورت كه صورتی در الملل بین حقوق مختلف مقررات طبق. نیستند نامحدود و مطلق اختیار دارای جنگی وسایل یا

شـك بی. شـود نمی گذاشـته متخاصـمان و حاكمـان صـالحدید بـه جنـگ بـه توسل عدم یا توسل انتخاب و است ارجح انسانی مالحظات و ھا خواسته و شده گذاشته كنار ضرورتاز اسـتفاده ی اجـازه انسـانی عواطـف كـه اسـت مسـلحانه مخاصـمات حقـوق نقض موارد از بود خواھد نیروھا و افراد وسیع شدن كشته موجب كه شیمیایی تسلیحات از استفاده .دھد نمی را آنھا

.شود می تلقی انسانی ی جامعه عواطف و احساسات به كجی دھن ھا سالح گونه این استعمال :زائد مصائب و بال ایجاد ممنوعیت -٢

منـع گـردد مقابـل نیروھـای در غیرضـروری و زائـد رنجھـای و درد ایجـاد باعث كه ھایی سالح از استفاده. است جنگ در خطرناك سالح گونه ھر از استفاده مانع مذكور اصل گـردد وارد دشـمن نیروھـای بـه رنجی و آسیب جنگ زمان در چنانچه است؛ وی دادن شكست و دشمن نیروی پیروزی از جلوگیری جنگ در اسلحه كاربرد ی عمده ھدف .است شده درگیـری زمـان بـه محـدود صرفا شده جادای مصائب كه واقعیت این لحاظ با نماید، سرایت درگیری از بعد زمان به رفته بكار ی اسلحه آثار و بوده نامتناسب ھدف این با كه

.گردند می محسوب زائد و غیرضرور نبوده، بـالی كـه نـوعی بـه جنگـی روشـھای ھمچنین و مواد و ھا شونده پرتاب و سالحھا بكارگیری ممنوعیت« : دارد می اشعار صدرالذكر پروتكل 35ی ماده 2 بند ادعا این تأیید در .«كند ایجاد زائد ھای سـرفه تھـوع، بینـایی، دادن دسـت از دردنـاك، ھـای تـاول شـدید، ھای سـوختگی ایجاد آیا است، جنگ ی نشده منع و اصلی ھدف مقابل نیروی كشتن كه بپذیریم اگر حتی ایـن اسـت؟ الزم و ضروری جنگ پیشبرد برای آیند می بوجود شیمیائی بمباران اثر در كه وروان اعصاب نابودی و جانكاه و سخت مرگھای ریوی، حاد مشكالت دردآور، و شدید و متخاصـم نیروھـای كشـتن عرفی الملل بین حقوق اما نشده، ممنوع صراحتا حیات سلب و كشتن چند ھر. ھستند ضرور غیر و زائد بلكه نبوده درگیری و جنگ ی الزمه اثرات ضـرور غیـر خسـارات ورود. اسـت اقبح شد، اشاره آنھا از برخی به و شوند می تدریجی مرگ موجب كه زائد صدمات ورود اولی طریق به. پذیرد نمی شرایطی ھر در را دشمن .است نظامی منافع از بیشتر وارده خسارات كه آورد می بار به را پایانی بی وارد خسارات شیمیائی سالحھای و قانونی غیر امری جنگی اثرعملیات در :نظامیان غیر و نظامیان بین تفاوت لحاظ عدم -٣ نه این و اند شده یكدیگر دشمن اتفاقی ای گونه به خصوصی افراد رابطه این در كه است دولت با دولت ی رابطه بلكه نیست، انسان با انسان ی رابطه وجه ھیچ هب جنگ» و رزمنـدگان و شـده درگیـر ھـم بـا دولـت دو كـه جنگـی جریـان در» 3.مـدافع عنـوان بـه بلكـه مـیھن یـك اعضـاء عنـوان بـه نه شھروند، عنوان به بلكه انسان دو عنوان به

آنھـا دامنگیـر اسـت سـوء طبعـا كـه جنـگ آثـار نبایـد و نداشته دخالتی نیستند رزمنده كه نظامی غیر افراد اند، داشته گسیل ھا جبھه به جنگ برای را خود نظامی نیروھای افـراد بـه جنـگ سـرایت از كـه اند شـده ملـزم متخاصـم كشـورھای) الھـه كنفـرانس( 1907و 1899و سالھای ) كنفرانس بروكسل( 1874 سال در شده وضع مقررات طبق. شود .اند شده منع مسكونی مناطق به جنگ ھای جبھه گسترش از برآن عالوه. نمایند خارج درگیری ی صحنه از را نظامی غیر افراد و كرده خودداری نظامی غیر قـرار حملـه مـورد دیگـر نـواحی از و ناگـاه بـه چنانچـه كنـد می نظـر مورد ھای جبھه مصروف را خود نیروی تمامی و است درگیر جبھه چند یا یك در كه كشوری آن بر مضاف نظامیـان غیـر نیـز آن در حاضـر افـراد و مسـكونی حملـه، مـورد ی منطقـه اگـر مخصوصـا آیـد؛ می بوجـود دشـواری شرایط حمله آن بودن بینی پیش قابل غیر به توجه با گیرد

و نظـامی غیـر منـاطق بـه حملـه اثـر در كه متخاصمی كشور. بود خواھد ناپسند بسیار آنان به حمله رخداد این با مواجھه برای غیرنظامیان آمادگی عدم لحاظ با باشند؛ .مباھات دلیل نه بداند رذالت موجب را پیروزی این باید كرده كسب را پیروزیھایی خود برای رزمنده غیر افراد كشتار گیرد؛ قرار بررسی مورد قضیه نظامی بعد از اگر. گیرد می صورت داده دست از قبال كه خود مناطق گیری پس باز یا دشمن سرزمین تصرف قصد به بیشتر مینظا حمالت وارد عراقـی نیروھـای از فـرن یـك حتـی اینكـه بـه توجه با و شود می محسوب ایرانی شھر یك شھر این چون نبوده آن گیری بازپس قصد به سردشت مرزی شھرستان به حمله. اند نداشـته را آن تصـرف قصـد لـذا انـد، بوده 66 سـال در ایـران خـاك بـه ورود بـرای ای برنامـه فاقـد عراقی نیروھای این از فراتر نكرده، تصرف را آن نشده، شھر این

بـین در سـردرگمی ایجـاد كـرد، ملـت بـا دیرینـه دشـمنی بعثـی، عصـبیت اثبـات : انـد جمله آن از زیـر مـوارد. است بوده دیگری مقاصد دارای سردشت به حمله در عراق حكومت . . . و اند شده متحمل را فجیعی ھای شكست عراقی نیروھای ھا جبھه آن در كه جنوب ھای جبھه به ایرانی نیروھای توجه از كاستن ایران، نظامیان بیماری، جراحت، بدلیل كه مدافع نیروھای و مسلح نیروھای اعضاء. گیرد قرار لحاظ مورد »موقعیت« آن در باید و تفسیر مرسع طور به »نظامی غیر« اصطالح

137

بررسـی امـا اسـت كـافی عراق دولت شناختن مسئول برای متحد ملل سازمان ی منتشره گزارشات طی وی بودن متجاوز تأیید و عراق كشور بودن آغازگر چند ھر. است گذاشتهمشـابه اقـدامات كـاھش یـا جلـوگیری جھـت راھكارھـائی تـا بـود خواھـد بموجـ آن، زوایـای بـه نسـبت آگـاھی افزایش بر عالوه عراق، حاكمان توسط گرفته صورت اقداماتوارده خسـارات جبـران طـرق و روشـن حقـایق از بسـیاری شود، نگریسته عراق ی حاكمه ھیأت و حسین صدام جنایات به حقوقی دید با اگر. گردد اتخاذ جبار حاكمان توسط .شوند می مشخص جنایات نهگو این تكرار از جلوگیری منظور به مناسب راھكارھای یا

چیست؟ شیمیائی سالح از سـالح دو ایـن چنـد ھـر. اسـت نشـده آنھـا ھـای تفاوت به الزم توجه و گرفته نظر در مفھوم و معنا یك به بیولوژیك و شیمیائی سالح دو ھا گفته یا ھا نوشته بیشتر در

بـین مقـررات نھـی و بیولوژیـك سـالحھای از اسـتفاده قـبح. متفاوتنـد ھـم بـا حقـوقی و ف جھات از ماا ھستند ھم شبیه) جمعی دسته و وسیع كشتار( حاصله ی نتیجه لحاظ .است شدیدتر تسلیحات گونه این از استفاده بر المللی

ساختار در موقتی یا دائمی جهتو قابل ضایعات یا مرگ به منجر گیاه، یا حیوان انسان، علیه مؤثر كاربرد صورت در كه گردد می اطالق تركیباتی به شیمیائی عوامل» انسـانھا، مـرگ یـا بیمـاری باعـث كـه آنھاسـت از شـده مشـتق عفـونی مـواد یـا ماھیت از نظر قطع زنده، ھای ارگانیسم بر مشتمل بیولوژیكی مواد «اما» .شود می آنھا اندامی عـواملی شیمیائی مواد پس» 2.دارد بستگی آنھا تخریبی قدرت به گیاه، یا حیوان شخص، یك ارگانیسم دادن قرار تأثیر تحت برای آنھا اثر و شود می گیاھان یا حیوانات امـا و شـده گیـاه و حیـوان انسـان، انـدامی سـاختار در مـوقتی یـا دائمـی ضـایعات یـا مـرگ موجـب مـواد ایـن انتشـار و اند شـده تھیـه گـاز یـا مـایع جامـد، بصورت كه ھستند

اسـت میكروبـی یـا و ویروس قارچ، باكتری، بصورت بیولوژیكال عوامل. بود خواھند مذكور اثرات باعث شود می پخش بیولوژیكی ادمو توسط كه موادی یا زنده ھای ارگانیسم .است گیاھان یا حیوان انسان، نابودی موجب بتدریج آنان از مترشحه مواد یا خود كهمـواد اما ھستند، ھم دور ھای مسافت به انتشار و انتقال قابل مختلف، مناطق به موجود آن بجاییجا و زنده موجود درون در آنان بیولوژیك مواد حیات و وجود به توجه با

بیولوژیـك سـالحھای كـاربرد و اسـتعمال نیـز حقـوقی دیـدگاه از نتیجتـا. شـد خواھنـد نـابودی و كشـتار موجـب شـده توزیـع مكـان در صـرفا و بـوده قـدرت ایـن فاقد شیمیائی .است تر مذموم حقـوقی اثـرات شـود می سـعی ادامـه در. انـد بوده شـیمیائی تسـلیحات نـوع از عـراق، بعـث حکومـت توسـط رفته كار به جمعی كشتار تسلیحات مربوطه، كارشناسان اعالم حسب

.گیرد قرار بررسی مورد تسلیحات گونه این از استفاده :جنگ حقوق فاحش نقض -١

بــرای را فراوانــی تحدیــدات گونــاگون، مقــررات تــدوین بــا تــا تالشــند در آنــان لــذا ھســتند درگیــری و جنــگ از ریعــا دنیــایی بــه رســیدن خواســتار طلبان، صــلح از بســیاری تـاكنون دالیلـی بـه بنـا حقوق علم و است محال فعلی شرایط در دیدگاه این به قائلین آرزوی و اھداف تحقق. سازند ممنوع شرایطی ھر در را جنگ و كرده ایجاد طلبان جنگ

طـرفین كـه كنـد وضع را اصولی و رات◌ّ مقر و كرده مند نظام را آن بر حاكم اصول و جنگ كند می سعی جنگ حقوق. كند ایجاد طلبان جنگ مقابل در ھمیشگی مانع نتوانسته ایـن مؤیـد و انـد كرده داپیـ سـازگاری سـر حـدودی تـا و شـده نزدیـك ھـم بـه »جنـگ« و »حقـوق« پـس. بپردازنـد ھـم بـا پیكار و جنگ به مدونه اصول چارچوب در درگیر .است تأثیرگذار نیز جنگ زمان در حقوقی دانش و نیست حقوق گذاشتن كنار معنای به درگیری و جنگ بروز كه بود خواھد واقعیت سـعی جنـگ حقـوق و بـوده لالملـ بین نظـام در موجـود واقعیـت یـك عنـوان بـه جنـگ پـذیرش معنـی بـه آن قواعد رعایت به نسبت درگیر طرفین الزام و جنگ شدن مند قاعده موجـب كـه آورد بوجـود روشـی و سـالح گونه ھر از استفاده سر بر مانع ایجاد منظور به ـ ناچیز چند ھر ـ ھایی ضمانت و بكاھد جنگ از ناشی ھای خرابی و اثرات از كند می

.است »صلح حقوق« هب مربوط اصول تدوین و برقراری »جنگ حقوق« اھتمام عبارت، یك در. شود می انسانھا كشتار بـه »توكیـو« و »نـورنبرگ« دادگاھھـای از صادره احكام و داشته حذر بر جنگ به توسل از را كشورھا صریح طور به متحد ملل سازمان منشور بعدھا و ملل ی جامعه میثاق یـك را جنـگ المللـی بین اسـناد و مـدارك تمـامی. داند می نامشروع امری را جنگ المللی بین مقررات. است زده رقم را افروز جنگ افراد و جنگ به متوسلین سرنوشت آشكار طور

مقررات و شده ایجاد جنگی جنایتكاران دادگاه به موسوم دادگاھھایی كه بود تفکرات گونه این تعاقب در. شوند می شناخته جنایتكار نیز افروزان جنگ تبعا و دانسته جنایت آنـان و كشـانده محاكمـه میـز پشـت را افـراد از برخی جنگی، جنایتكاران دادگاه. است شده گذاشته اجرا به عمل مقام در و خارج نوشته حالت از را جنگ ممنوعیت به راجع شـرط. دانـ كرده جلـوس قـدرت ی اریكـه بـر ھنوز كه است جنایتكارانی به عبرت درس دادن دادگاه، دستاورد حداقل. است نموده جنایاتشان خصوص در جوابگوئی به وادار را

.باشد عبرتی درس اگر البته گذاشت؛ جنایتكاران راه در قدم نباید جنایتكاری، عواقب ی مشاھده با است آن عقل .نشود انسان متعالی اھداف نقض موجب جنگ حدوث تا است بشر ی طلبانه صلح ھای اندیشه و عواطف و جنگ ضروریات بین نزدیكی برقراری جھت در جنگ حقوق اھتمام

136

تنفسـی راھھـای ریـه، چشـم، پوسـت، روی بر رضیعوا باعث ھا سالح این از استفاده كل در ولی متفاوتند ھم با كامال عالئم نوع نظر از شیمیایی عامل نوع دو این چند ھر بـروز از خـودنگرانی بیمـاری نـوع از غیرواقعی توھمات و تصورات شیمیایی، جانبازان در روانی – عصبی عوارض از بسیاری منشاء اما. گردد می روانی – روحی فشارھای و

و اضـطرابھا ایـن از كاسـتن راھھـای تـرین مھم از یكـی بنـابراین. باشـد می غلـط توھمـات ینھمـ اثـر در اطرافیـان نادرسـت رفتـار تأثیر نیز و ناشناخته و خطرناك عوارض ایـن انتشـار بـا تـدریج بـه اسـت بـدیھی. اسـت شـیمیایی عوارض مورد در نادرست تصورات و توھمات زدودن و درست اطالعات كسب یعنی آن منشاء بردن بین از ھا، افسردگی و اطرافیـان تنھـا نـه ترتیـب بـدین و داد خواھد شیمیایی جانبازان از واقعی و درست تصور به را خود جای نیز اجتماع در موجود رستناد باورھای علمی و صحیح اطالعات شـده انجـام اقـدامات امـا. باشند داشته بسزایی سھم ھا ناراحتی این از كاستن در توانند می بلكه شوند نمی جانباز برای روانی و روحی ھای ناراحتی بروز باعث اجتماع افراد :سال چند این طی شیمیایی مصدومین حقوق از دفاع انجمن بعد به 1380ای برای گرامیداشت قربانیان حادثه برگزار نشده است و از سال به بعد، ھیچگونه مراسم و برنامه 1367 سال از

ایـن كـردن برگـزار بھتـر چـه ھـر جھـت را خـود ھـای تالش تـاكنون كـه شـد أسـیست شـھر مردم و درگذشتگان ھای خانواده و جانبازان از جمعی توسط (ODVCW) سردشت شـیمیایی ھای سـالح قربـانی شـھر شھرمان، و ایم داده جانباز ایم، داده جان ما كه برسانند ھمه گوش به خواھند می و شوند می آن یادآور ساله ھر و اند داده انجام ھا برنامه .شھرمان بر بود آشكار جنایتی واقعه این و است بمبـاران اثـر در اعضاءشـان از نفـر 10 كـه ای خـانواده عضـو واحـد كریمـی رحـیم آقـای قـول بـه( اسـت شـده واقع مظلوم بار دو ما كوچك شھر كه دھند سر فریاد خواھند می

.و روز بمباران و بار دیگر در زمان حال كه جزء فراموش شدگانیم 66ر در سال با یك) اند شده شھید شیمیایی انجمـن، حقـوقی كمیتـه ھمت به ھلند الھه در حبس سال 15 به او نمودن محكوم و شیمیایی ھای سالح دالل »رایت آن وان فرانس« دستگیری از پس 00/00/84اما در تاریخ

فریادھایشان با و كردند می پایكوبی و شادمانی آنھا. بود تركیده گلو در شان دیرینه بغض و بسته حلقه مردم چشمان در شوق اشك. بود شده پا به غوغایی چه توجھـات و او محكومیـت خواسـتار خـود اعتراضـات بـا و بودنـد كـرده شـركت الھـه داخلـی دادگـاه ھای جلسـه در و بودند كرده تالش راه این در كه كسانی تمام از خواستند می

بمـب غـول پیكـر 7 درآوردن تصـور بـه و شـوم روز آن نـاگوار خاطره و یاد و بود چیز هھم از حاكی آنھا شوق اشك. كنند تشكر بودند، شده سردشت مظلوم مردم به بیشتری .كرد می تر خیس را گمنام و مظلوم مردم این ھای گونه لحظه ھر كیلوگرمی 250 و شـویم یكصـدا و آئـیم ھـم گـرد ھمـه جـاآن در و نشـود سـپرده فراموشـی دسـت بـه ھرگـز تا گردد برپا كشور شھرھای ھمه در ھمایشی ساله ھر كه كرد كاری شد می كاش ای

.یاورتان زندگی ھای صحنه تمام در و داریم دوستتان كه بگوئیم بـا را محـروم خطـة ایـن مـردم … و ھنـری و فرھنگی -درمان و بھداشت – اقتصادی -عمرانی لحاظ از مطمئنا اند نكرده دریغ را لطفشان حال تا كه چنان آن ھم مسئوالن .كرد ندخواھ یاری قوا تمام حقوق رشته دانشجوی – محمودزاده زینب

نگ گیاره ماپڕی: سرچاوە

دالیلی چند بر محكومیت بمباران شیمیایی سردشت

مزین عثمان

بـه جنـگ ی خاتمـه در كـه كننـد می سـعی مختلـف انحـاء بـه درگیر طرفھای. است پیروزی آوردن بدست جنگی، ھر در اساسی و اصلی ھدف .شوند شناخته غالب نیروی عنوان .كنند می استفاده خود ھای قابلیت و راھكارھا تمامی از آن به رسیدن برای لذا جای بر طرف دو ھر برای را سوئی آثار كه اخیراست ھای دھه و منطقه جنگھای ویرانگرترین از عراق و ایران ی ساله ھشت جنگ

135

.«شود تبدیل مقدس زیارتگاھی به تواند می حتی جا آن كنید باور»

.زیستند می استوارانه كوه مانند شھر آن در كه مردانی مھر از و كرد می پیدا جریان رگھایت در عشق نقـش اش آبـی آسـمان كـه زیبـا و كوچـك شـھری. بـود »سردشـت« جـا آن. بود عشق ھمان از پوششی ھدفشان و زندگی به عشق راه در زندگیشان اساس و پایه كه مردانی از

آن در شـھر مـردم. بـود خورشـید نـور وصـف از بـیش درخشندگی طبیعتش با طراوت و زندگی از زیباییــا تابســتان ــد، كارمشــغول بــه زیب ھای قھقھــه و بودنــد بــازی مشــغول ھا كوچــه پس كوچــه در ھا بچــه بودن بـه پرامیـد و شـاد لحظـات آن ناگاه به اما. داد می غرور آسمان به و رفت می آسمان اوج تا اشان كودكانه وسـیله بـه آسـمان زیبـای غـرور ناگھـان كـه بـود شـوم لحظـه آن در. شـد تبـدیل آنھـا بـرای شـوم ای لحظه ھای قھقھـه و گردیـد دشـمنانی ھـای طغیان آمـاج زیبـا، شـھر این و شد تار و تیره دشمنان آھنی ھای غول و گشــت عجــین دشــمنان داغ ھای ســرب بــا كالبدشــان و شــد محــو ھــا چھره از ھمیشــه بــرای كودكــان زیبــای

.روشنایی از ساقط چشمانشان كـل مـردم و پیچیـد ایـران كشـور سرتاسـر در سردشـت شـھر بمباران خبر كه بود 66تیر 7 عزیزان، آری چگونـه كـه شـد می شـنیده ھایی زمزمـه بـار ھـر و بعـث رژیـم وحشـیانه ھجوم داغدار. كرد داغدار را كشور را خـود دیگـر درد و عارضـه ھـزاران و چشمانشـان شدن سو كم و بدنشان از عضوی دادن دست از با یا و بردند بدر جسم از روح شجاعانه معصوم، ھای بچه و زنان و مردان .بگیرد شھر این مردمان از را زندگی به امید نتوانست اینھا از ھیچكدام كه چند ھر بودند ادهد عادت .گنجید نمی باورم در معصوم مردم این شدن قربانی و بود كرده عاجز وحشیانه ھجوم درك از مرا كم سن و نبودم بیش نوجوانی من روزھا آن (شیرینم( مھربانم دوست كه چرا. است گنجیده باورم در ناباور باور آن و سھل برایم آن درك گذرد، می زمان آن از كه تاس سال 19 بگویم بھتر یا و ھا سال كه امروز اما به تا گشت دستانم در قلم چرخیدن باعث او عشق. زندگیست به عشق از نشانی چشمانش، در غرور و كند می زندگی امیدوارانه كه است شوم حادثه این قربانیان از یكی

.آورد درمی لرزه به را ھمنوعی ھر قلب ھا، شیرین و شیرین چشمان ماورای در كه را آنچه و ام كرده احساس خود باور در امروز كه را آنچه درآورم نگارش داغ فلزھـای ھمـین از برگرفتـه كـه ریدیگـ ناشـناخته ھـای بیماری و ریـوی پوسـتی، ھـای بیماری بـا را خـود تـن كـه آنـانی از. كردنـد فـدا جان كه آنانی از بنویسم خواھم می

آنھا در را كردن زندگی احساس از ای ذره است نتوانسته یأس كه آنانی از و كردند امید از لبریز را قلبشان و بودن احساس از پر را چشمانشان و دادند عادت است دشمنان پیماینـد می عشـق بـا را زندگیشـان مسـیر و مقصـد و دارنـد برمی گـام جلو سوی به ھدفمند و نهاستوارا تمامتر، چه ھر اقتدار با بلكه كند تسخیر را زندگیشان یا و كمرنگ ســكوت آنھــا ،.بخشــیده ابھــت ھایشــان شانه بـه بــار ایــن ســنگینی و كننــد می حمـل ھایشــان شانه روی آنھــا كــه زیبائیســت ســرانجام ایـن و باشــند داشــته فریادرســی آنكــه بـدون .«كنند می زندگی آنھا – نیستند فقط آنھا« كه گوییم می جواب فریاد با را سكوتشان و یمزن می فریاد ما پس. اند مرده چشمانشـان و باشـیم داشته ھمواره را یادشان بیائید. شود خشك اند پرورانده وجودشان در كه را عشقی شاخه كه نگذاریم و بشكنند سكوتشان، باور در نگذاریم بیائید پس .برسانند مردم تك تك به را سنگینشان سكوت و صدا بی صدای پیام تا بود خواھد و ھست فریادرسی كه سازیم امیدی به خیره را

مصدوم و مجروح شیمیایی در ایـن شـھر شـد و بـا نبـودن تجھیـزات 8000نفر و به جا ماندن 1000ھستیم كه باعث به شھادت رسیدن حدود یك 1366تیر 7 یاد به ما ھمه باشد؟ داشته تحمل توانست می اندازه چه تا داشت نفر 000/20آن شھر كوچك كه در آن زمان جمعیتی حدود ◌ً واقعا. ه جای گذاشتالزم تلفات بیشتری را ب

بگوییم، و بزنیم فریاد بیائید پس آید؟ برمی چه ما دست از بكشد؟ دوش بر نداشتند فروغی دیگر كه را فریبا چشمان امان بی ھای سوزش و ھا تاول و تخریبی آثار ھمه آن تواند می كسی چه و كجا .شویم آنھا برای كمك طلب و یاری خواستار رسا صدایی با و فریادھایمان با و كنیم ھمدردی احساس آنكه جز :بله و ایـران جنـگ در شـیمیایی مـلعوا از مھـم نـوع دو بكـارگیری. بود تاریخ طول در شیمیایی حمالت ترین وسیع و بزرگترین اول، جھانی جنگ از پس بشری دردناك فاجعه آن

.رسید اثبات به عراق توسط عراق، (زا تاول عامل یا موستار سولفور( خردل گاز (سومان گاھی و تایون عمدتا( اعصاب عامل

.«شودتبدیلمقدسزیارتگاھیبهتواندمیحتیجاآنكنیدباور»

134

حادثـه عمـق ولـی افتاد، كار به زمانی اندك در ارتش شیمیایی پدافند گرچه نداشتند، آن عوارض و ھا بمباران وعن این با مبارزه نحوه با چندانی آشنایی مردم. بود گرفته .رسید نفر ھا ده به قربانیان تعداد ساعت یك از كمتر در كه بود چنان آن عوارض و ظــامیغیرن و مســكونی منــاطق بمبــاران ســالروز عنــوان بــه شــھر ایــن شــیمیایی بمبــاران تــاریخ آن از

رسـیده قـدرت بـه آزادی و سوسیالیسـم و عربیسم پان شعار با كه رژیمی گری وحشی از نمادی ھمچون 24 از كمتــر در كـه بــود آور وحشـت و گسـترده چنــان سردشـت شــیمیایی بمبـاران. رسـید ثبــت بـه بـود

.كرد تجاوز نفر ھزار 5 از ھم آن مصدومان تعداد و نزدیك نفر 100ساعت تعداد قربانیان به مرز معالجـه و مـداوا و پـذیرش لحـاظ از كه نبود آنچنان اندك امكانات سردشت، چون مرزی شھرھای در

ھمــه ایـن نتوانسـتند نیــز اطـراف ھای اسـتان ھای بیمارســتان. باشـد وحشـتناك جنایــت ایـن پاسـخگوی وپـاییار كشـورھای بـه ھـم ای عـده و اعـزام تھـران بـه كثیـری گـروه. كننـد مداوا را شیمیایی مصدوم .شدند گسیل آوردند یاد به را اول جھانی جنگ در »ایپریت« شیمیایی بمباران خاطره اروپاییان بار اولین برای نفس توان كه مردمی زده، تاول ھای بدن با مھمانان این مداوای با و

و روزھـا در و كـرده شـیمیایی حملـه غـرب درجبھـه ایـران لشـكریان بـه جنـگ آغـاز از بعـد چھارمـاه از كمتـر در عـراق رژیـم نیروھـای ھرچنـد. شـدند مواجه نداشتند كشیدن . بود نكرده محكوم را حمالت این متحد ملل سازمان سردشت شیمیایی حمله تا ولی شد تكرار حمالت ای پاره بعد ھای سال كرمانشـاه در و »زرده« و مریـوان در »نژمـار« و بانـه در »لواتانآ« غربی، آذربایجان در اشنویه روستاھای نبود، سردشت به محدود غیرنظامی مناطق به شیمیایی حمله .بود صدامیان تركتازی عرصه عراق مرز مجاور ھای استان در دیگر نقطه ھا ده و

خواھنـد سـتمكاران كـه وردنـدآ ایمـان و دیدنـد را صـدامیان سرنوشـت خـود چشـمان با شیمیایی مصدوم نفر ھزار ده بر افزون و حمالت این كشته نفر یكھزار از بیش خانواده ای مقالـه در مـا آنھاسـت؟ آالم جوابگـوی شـود می داده آنـان بـه كـه خـدماتی و اسـت شده استیفا مصدومین و قربانیان این حقوق آیا ولی دارند انتظار در سرنوشتی چه فھمید .ایم هقرارداد بررسی مورد را موضوع این شود می منتشر آینده شنبه که روزنامه ھمین در مفصل

دادگستری وكیل* است رسیده چاپ به میھن ھم روزنامه در یادداشت این

٢٠٠٦ جوونی ی٢٩: ڕکوتی/ گیارەنگ ماپڕی: سرچاوە

ای دیرین گمشده

محمودزاده زینب

".است درد ی قصه آری ، قصه ، صهق این ایست قصه"

نیست، شعر .است نامرد و مرد كین و مھر عیار این گرفتند بود، حاكم آن در عشق كه زیبایی شھر از را ھستی و كشتند كردند، نابود كردند، حمله وحشیانه كه نامردانی كین آری كشیدی می كه نفسی ھر با و بود سبز زندگی آن در كه شھری از و خفته مرامشان در مردانگی معنی و بود شده لگدكوب پاھایشان زیر در وجدانشان كه گویم می نامردانی از

133

.باشد بشری جامعه ومصالح منافع راستای در اینکه مگر آورد عمل به سردشـت، مـردم از مراسم آن رد که درحالی برگزارگردد ما وشھدای ما نام به مراسمی که داریم نمی روا خود بر شھر این شیمیایی بمباران بازماندگان و سردشت مردم ما -٢

.شوند سپرده فراموشی دست وبه نیاید میان به صحبت مشکالتشان و مسائل و قربانیانپزشـکی آزمایشـات نتـایج دارد و داشـته انتظـار فاجعه این سالگرد وسومین بیست در سردشت مردم دارد می اعالم سردشت شیمیایی مصدومین نماینده عنوان به انجمن این -٣ مـداوای موثرترجھـت ودرمـان دارو بـه دستیابی راستای در شھر این وقربانیان مردم ھمکاری وبا گذشته سالیان یط که

در گرفتـه صـورت آنـان بـه وارده صـدمات درصـد تشـخیص و مصـدومین شناسـایی بـرای راھـی یافتن وھمچنین مصدومین .گیرد قرار سردشت مردم الخصوص وعلی پزشکی جامعه اختیار

شـیمیایی ممنوعـه سـالحھای بـه عـراق سـابق رژیـم تسـلیح در خـارجی وشـرکتھای دولتھـا دخالـت اثبـات بـه هتوج با -٤ دالل رانـت، آن آقـای پرونـدهء پیگیـری جملـه از خـارجی محـاکم در فعـال حضـور بـا خواسـتاریم قضـائیه وقـوه ازدولت سـران دادرسـی جریان ھمچنین و عراق بقسا رژیم به شیمیایی ھای سالح تولید اولیه مواد فروش اتھام به شده محکوم پیگیـری عـدم. گـردد وصـول و اعـاده کامـل طـور بـه قربانیـان مـا شـده پایمـال ومعنـوی مادی حقوق عراق، بعثی رژیم را مصـدومین خـاطر ناخرسندی موجبات فراوان مثبته واسناد مدارک وجود به توجه با وقربانیان دیدگان زیان حقوق .باشند مصون ومجازات تعقیب از انسانی ضد عمل این بانیان نیست مھ وشایسته ساخته فراھم

کشـور شـیمیایی مصـدومین شناسـایی قـانون برتصـویب مبنـی اسـالمی شـورای مجلـس مصـوبه از تشـکروقدردانی بـا ما -٥ ضـمن فاجعـه ایـن گسـترده بازتـاب داریـم اعتقـاد سردشـت فاجعه نمودن المللی بین و ملی به خارجه امور وزارت والزام لـذا. آورد مـی عمـل بـه اساسـی و جـدی ممانعت فجایع گونه این دوباره تکرار از آینده نسلھای حتی و جھانیان اذھان در کشورمان مردم مظلومیت و رشادت، فداکاری، اثبات

فاجعـه ایـن بیشـتر و بھتـر شناساندن در مھم گامی آنان، آالم و درد کاھش و شھر این رنجدیده مردم از دلجویی ضمن سردشت شھر در فاجعه ابعاد با درخور مراسم برگزاری ھـم روز یـک حتـی نشـدند حاضـر تحمیلـی جنـگ سـال ھشـت طـی کـه نیسـت مردمـی زیبنـده ھیچوجـه به شھر این فعلی وضعیت شک بی میداریم اعالم خاتمه در. باشد می

اسـت شـده نامگـذاری مضاعف تالش مضاعف، ھمت نام به که سالی ودر میکنند، لمس را میاییشی زخمھای درد لحظه ھر دھه دو از بیش و کنند رھا را خود وکاشانه خانه است الزم .شود جبران دیده مصیبت و محروم شھر این فراوان ھای ماندگی عقب دوستی و صلح از مملو و جمعی کشتار سالحھای از عاری جھانی به دستیابی امید به

سردشت شیمیایی مصدومین حقوق از دفاع انجمن 1389خرداد 7

٢٠١٠ی جوونی ٢٨: ڕکوتی / ماپڕی گیارەنگ : سرچاوە

نظیر جنایتی كم

نیكبخت صالح

.شود می تكرار و برگزار آن یاد سال كه بود خواھند ماندگار ما كشور آینده و گذشته تاریخ در مناسبتی به ھریك تیرماه ھشتم و ھفتم روزھای آنھـا از یكـی كـه را شـھر چھارنقطـه سـپس و زده چرخـی »سردشـت« فـراز بـر عـراق جنگـی ھواپیمای فروند چند دیگر بار 1366 سال تیرماه تمھف روز بعدازظھر 4 ساعت .دادند قرار حمله مورد بود، شھر آشامیدنی آب منبع نزدیك دقیقا .است جنگ زمان در كشور نقاط وسایر سردشت قبلی ھای نبمبارا غیراز بمباران این دریافتند مردم كه بودند نریخته فرو را بمب آخرین ھنوز قرار جمعی كشتار ھای بمب حمله مورد مستقیما دوم جھانی جنگ در ژاپن »ناكازاكی و ھیروشیما« و اول جھانی جنگ در بلژیك در »ایپریت« شھر چون سردشت بار این

132

و دەوا و پزیشـكی ئیمکاناتی و خزمتگوزاری ب پویستیان و دەبن بسر نژی و نمر ژیانی سردەشت شارستانی ل كیمیایی برینداری ٢٠٠ و ھزار دوو زرداحا لحای . ھی دەرمان

٢٠١٤ی ژوئنی ٢٩: ڕکوتی / ماپڕی کوردپا : سرچاوە

م كه بۆ شاره

"ناویخو شتی رده سه" م كه شاره بۆ

ی وه دانـه ھه لـه زینـدو یـادا لـه ئـازیزانی ری وه بیـره لـه خونـاوی، ری پوشـپه سـایادی لـه. وز رسـه سه میشه ھه شتی رده سه ھیدانی شه كانی ماوه ج گوه له بت خۆشی ره سه لـه زینـدو یـادا لـه ئـازیزانی ری وه بیـره لـه خوناوی، ری پوشپه سایادی له. وز رسه سه میشه ھه شتی رده سه ھیدانی شه كانی ماوه ج گوه له بت خۆشی ره سه پر كانی ره الپه ئـازیزان گـۆری ر سـه بـۆ داگیركـراو كوردسـتانی ی پارچه چۆار ر ھه كانی كوستانه له چنراو گوكی سته ده ست، ژرده وی ته نه ژانی و ت ینه مه له پر كانی ره الپه ی وه دانه ھه كـه ی ھیوایـه و ئـه ئـازادی، بـه یشـتن گه تـا باتم، خـه دانی بـۆدرژه ، لنمه به ی وه كردنه نوێ. نایگات ت قه ھیماالیاش رزایی به كه باالیان بۆ م به ئه كرنۆش و منه ی یهد ھه دلـی ناو لـه ھیـوای و وڕه یتوانی نه س به ماند، چه پشتی ینت مه چۆن كه شتوو، گه پ ی پوله په بۆ وه یلته ده وره گه دایه. نابت ون ت قه موستاردا و ردل خه ژیر له پكرا نه

.بروخنت شـاری مانی نـه بـۆ الد جـه عسـی به بیـانوو، گرتـی كۆالنانـدا، و بـازار لـه دوژمـن، ر بـه لـه بوو نـه رگـا الیی، مـه شی ره پۆستال له بوو پر دگیر و جوان چیای و شار كاتك بـاوكی ش بـاوه لـه ھیـوا ، دایككـه سـوتاوی دلـی ، بشكه ناو له گولك رمی ته زارۆكان، ھاواری ھاوار تی، دامه نه ی مه گه یاخو ت سیاسه ستاوی ده بووینه گران، یداخ. ئاشتی رزینی لـه و نـگ ده لـه جیـا بـوو جیـاوازی یـان جاره و ئه دوژمنان ناپالمی ھات كه ی، كه رماله ربه سه له وره گه بابه ی، كه یوانه ھه ناو له چرۆ ی، كه ڤاه ھه ڵ گه له سرین ئه دا، و ھیـوا ، پولـه په ك وه ری پـه چـرۆ وت، كـه سـنوور درابـوو، كرانی كپ وی ھه كوردك گشت نگی ده ك روه ھه كرا، كپ گشت ی ناسه ھه بوو، دوژمن بوو پ تری دیاری ، كه شاره .خنكندرا و ئاواتك به بو میشه ھه بۆ دا روی گه له شیالنی نازداری ی كۆرپه و ئامانج و ئاسۆ بۆ ھاواری وتوو كه دایه ، میشه ھه بۆ وك خه چونه ھاوكار الی له ت مه ھه شـمانه به ر ھـه جولی نـه ر گـه فاشیست، وركیت ئاتای یاكو عیراقی یاخۆ سووری عسی به الیی، مه پۆكی چه ژر له ، ته ینه پرمه شۆرشه م ئه دانی درژه م كه ئازیزه بت تو بۆ . بچه ه ھه یا بت شت رده سه له ئامد، یاخۆ ئاگری له

sardasht@sardasht.com ٢٠٠٦ مارچی ٢١: ڕکوتی/ گیارەنگ ماپڕی: سرچاوە

باران شیمیایی سردشتپیام انجمن دفاع ازحقوق مصدومین شیمیایی سردشت به مناسبت بیست و سومین سالگرد فاجعه بم

گرامی میھنان ھم ، سردشت بزرگوار و عزیز مردم

در و ممنـوع کـامال المللـی بـین کنوانسـیونھای و مقـررات اسـتناد بـه کـه بمبـارانی ، ھسـتیم اطـراف روستاھای و شھرسردشت شیمیایی بمباران سالگرد وسومین بیست درآستانه آن شایسـته کـه آنگونـه ومتاسـفانه رفـت کار به نظامی غیر مردم علیه زا وتاول خردل گازھای وحاوی ممنوعه سالحھای آشکارا آن در که بوده حقوقی موازین باتمامی تضاد سـالحھای وکـاربرد سـاخت از دلھـره و ترس ھنوزھم که است دلیل ھمین به و نگردید مواجه المللی بین مسئول وسازمانھای مجامع ازطرف خصوصا واعتراض محکومیت با بود

وبازمانـدگان قربانیـان بـه مجـدد وتسـلیت ھمـدردی وضمن آن کردن محکوم کنار در فاجعه این سالگرد سومین و بیست در ما. است بشری جامعه تلخ واقعیت یک جمعی کشتار .میداریم اعالم وغیره اقتصادی سیاسی، برداری بھره ازآن نیست روا گروھی یا تهدس کس، ھیچ برای لذا بود، بشریت علیه جنایت بلکه سردشت مردم علیه جنایتی تنھا نه بمباران این -١

131

.كرد پشكش وتیكیان روڕەسـمك كۆتـایی كـردوە، چاالكیـان و ھوڵ سردەشـت كردنـی شـیمیاباران قوربانیـانی مـافی وەدیھاتنی مبستی ب ك كسانی بو رزلنان لوحی كردنی پشكش

.بوو .بوون لبڕوەبرانی" ژنان ھاونیشتیمانانی كانوونی" و" ھاوكار پارزەرانی گرووپی ستۆی ئه له پووشپڕ ی ٣ رۆژی ڕوڕەسمی"

ھزار ٨ ل زیـاتر و كـوژران تـاوان ب مرۆڤـی ٥٠٠ ب نزیـك كـرا، شـیمیاباران عـراق ئرتشـی ن الیـه لـه سدەشـت شـاری ،١٣٦٦ پووشپڕی ی ٧ لرۆژی پش لوه ساڵ ٢٧ .بریندار دیك كسی

٢٠١٤ی ژوئنی ٢٦: ڕکوتی / ماپڕی کوردستان و کورد : سرچاوە

شاری سردەشت بكرت سمبولی ئاشتی: قوربانییانی كیمیابارانی سردەشت

ب سردەشــت كیمیابــارانی قوربانییــانی ل رزگــرتن روڕەســمی: كوردپــا ئاژانســی ونــــه+ئاشــتی ســمبولی بكــرت سردەشــت شــاری: سردەشــت كیمیابــارانی قوربانییــانی

.بڕوەچوو) ھولر(كوردستان ھرمی پتختی و شارە لو كورد ھاووتیانی تیخوازانیئاش رپوانی رپوانكیـان كارەسات، ئو قوربانییانی بتایبت كورد ھاووتیانی سردەشتدا، بۆردمانی كارەساتی سایادی ـمین٢٧ ل كوردپا، ھوادەریی ئاژانسی راپۆرتی بپیوەی بڕ، بۆ نا" دروشمی وتنش وە" ئاشتی بۆ بڕبرد ب. ناســـراوەكانی و كـــۆمیتی فرھنگـــی، كســـایتیی بشـــداریی ب روڕەســـم ئو

ـــی ـــتان ھرم ـــج، و كوردس ـــدانی" ل ھب ـــر می ـــم س ـــت ی "چش ـــونی سردەش ش كیمیـایی لدەسـتداونی گیـان گكۆی لسر و پكرد دەستی خردەل بۆمبی بركوتنیكھات كۆتایی بارنپ.

ركخـــراوی لپرســـراوی و ھیرۆشـــیما شـــارەوانیی برپرســـی پیـــامی روڕەســـمدا لو سردەشـــــت خكـــــی ب روو كۆمكوژەكـــــان، چك برھمھنـــــانی قدەغكردنـــــی شناسـایی خوازیـاری سردەشـت برینـدارانی مافی ل برگری ئنجومنی خوندرایوەو

بــردن و ئاشــتیخواز شـاری وەكــوو سرەدەشـت یشــار ناسـاندنی و قوربانییــان سـرجم .بوو قوربانیان بۆ پزیشكییكان خزمتگوزاریی سرەوەی

.بوون روڕەسم ئو بگكانی پكھنری فرھیمی، فریشت لالین ونكشان پیشانگای كردنوەی و مۆسیقا پارچ چند ژەنینی شعر، خوندنوەی ل رزگــرتن نیشـانی ب سردەشـت شــاری بازاڕەكـانی و دووكـان زۆربی كارەسـاتك ســایادی ــمین٢٧ روڕەسـمی بڕوەچــوونی گڵل ھاوكـات و پووشـپڕ ی ٧ ركوتـی .داخرابوون قوربانییان .بردبوو بڕوە شارە ئو لساۆنكانی لیكك ھاوچشنیان روڕەسمكی حكوومتییكانیش ناوەندە روڕەسم، ئو لگڵ ھاوكات

.كردبوو بشدارییان حكوومتییدا روڕەسم لو ھبج كارەساتی لقوربانیانی ژمارەیک و تندروستی وەزیری مجلیس، نونرانی نیزامی، رماندەرانیف .بیبوو رگییان ئو پ ب سردەشت بۆ لبانوە مدەنی چاالكانی ل ژمارەیك لوپوەندییدا ھر

.چووە بڕوە چك، ئو بركوتووی ژمارەیك بشداری ب سردەشت قوربانیانی ل رزگرتن مبستی ب روڕەسمك كوردستانیش لھرمی .پكھاتبوو كوردستانوە ھرمی ناحكوومیكانی ئنجومن لالین پووشپڕ ی ٧ ركوتی شمم رۆژی دوانیوەڕۆی روڕەسم ئوردەشتدا شاری بوردمانی لس ك كڕی ی ٧ وتیرن ١٣٦٦ پووشپالیژیمی لعسی روە بـراقنی چـوار دا، رووی عشـو تی پـشـیمو حئامـانجی بـووە شـارە ئ فـرۆك

.عراق جنگییكانی .بوون برینداری تووشی شارە ئو خكی ل كسیش ھزار چندین داو لدەست گیانیان تاوان ب كسی ١١٩ رووداوەدا لو

130

چـارەی دوای ب پزشـکی پداویسـتی و تجھیـزات نبـونی ھـۆی ب دەبـ خـک لو بشـک. کـردوە تـر مرارەت و ڕەنج پ زۆربیانی ژیانی دەوا و مرھم کردنی دابین .بن تاران و تورز ورم، شارەکانی وەیالنی دەب نخۆشیکیان

رەنجـکن و زام ھناسـتنگی سردەشـت دانیشـتوانی سا ٢٧. لی شیمیایی چکی بوانی نخۆش و زامدار زۆرترین ئراندا، ئاستی ل ئامارەکان ھمو پی ب سردەشتک فریاد ھیچ کرەس ترینیان نای٢٧.تیمـار بـۆ س و بیمـارانی سـاـژ و تـام شـارە ئچ ن خـۆراک، ل ن تـری لنی عھـاری گـون ببۆیـا یشھـاوین وەرزی و دەک

کویرەکـانی ل ھـاتو بـارانی خـۆڵ و خیـز و خۆیـان ئامانی ب فرمسکی ڕژانی سوری تامی ل جگ مینت بش شارە ئو خکی. بە جرگ ھواکی و داخ ھگری ژیـان تـری بشـیکانی بـ و دەردەداری و نداری ھمـو بـاری سـر بـۆت ئینسـان کۆم ئو ئنوایی ب و کسی ب نای. ناچژن تر شتکی نوتوە، شاکانی و شخ

بـ شـارە شـقامکانی و کوچ تۆزی و سینا سحرای غوباری گڵ ل تکڵ خردەل گازی و باروت بۆنی" شیرین گلک بھار سردەشتی" ل شارە، لم. ژردەستانیان سروشـتی بم. دەبـا تـوان برەو ھیـمنی و جـوانی و شـادی ھمو شاخ سر بفری وەک و بوە "شیش گردی" بی و کۆبری ژیانی ئاویتی مینتبارەک، و خاوەن دسـۆز خـک ھمـو ک دێ رۆژـک. نـابن ستمگریان و دەرد و نھامتی ئو تسلیمی و دانادن چۆک سانایی ب وا برخۆدان، و کۆشش و موقاومت ل پە گل ئوــر مســئولیت و ــجدا ئم دیوارەکــانی ب ھاوپشــت و دەنــگ یک ویژدانکــان خــاوەن و پزی ورەوا و ڕاســت ســوڕی ســر بــخن زەمــان کــردی بد چرخــی و ســرکون رەن

. عادەنی دەمن ھر دا شریف خکی دی ل و مژو ل کارەسات ئو کردوانی گیانبخت ئازیزی یادی

١٣٩٣ پوشپڕی ی٥ :ڕکوتی / ماپڕی ھوست : سرچاوە

نگاندنی الین ھونری و قانوونییكانی شیمیابارانی سردەشت سه ھه

.بڕوەچوو تاران دادگوستریی پارزەرانی لكانوونی سردەشت شاری شیمیابارانی لقوربانییانی رزگرتن بۆنی ب كۆڕیادكــردوو رۆژی ئــوارەی ــمین٢٧ كۆڕیــادی روڕەســمی میوانــداریتی لتــاران دادگوســتری پــارزەرانی كــانوونی ی "ئیقبــاڵ" ســاۆنی راب ــارانی شــیمیایی بوردومــانی ســایادی ـ ب .كرد سردەشتیــرەتای ــمك، لس ــی روڕەس ــاری فیلمك ــه دیكیۆمنت ــر ل ــاوی ژ " ن

ك ژن پـنج ژیـانی ل باسـی و" دەدا لیمۆی بۆنی ك برەبیانییكردەشتدا شیمیابارانی لكرا نمایش بوون، س.

یكـك: کـردوه بوە ئاماژەی وتیكدا چند ل شریعتی سووسن ل جیـــاواز دەربینـــی شـــوازی فـــیلم، ئو لتایبتمنـــدییكانی

ــاردەی ــڕە دی ــوو ژن و ش ــانیی وەك ــیمیاباران دەســتی قورب ــری ش ھگخۆشـــی، وەكـــوو ئازاری ســـرە و دایـــك نكیش ھـــیچ و ھاوســـســـك

لگڵ بربرەكــانی تنیــایی ب و نــی یــدەرییارمت لوبــارەیوە .ببریی حكوومتییكان دەزگا پشتیوانی ل و دەكا كشكان سـلماندنی ل باسی دادگا، پارزەری عزیزی ستار دوكتور پاشان

مبسـتی و نیـیت ل تواو ئاگاداری ب" ئانرات فرانس" دادگای، راگیندراوی بپی: گوتی و كرد قزایی ناوەندكی ل سردەشت شاری خكی دژی جنگی جینایتی .كرابوو دابین تاوانبارەوە ئو لالین عراق شیمیایی كرەسی ل% ٣٧ ب نزیك عراق، حكوومتی شاری شیمیابارانی كارەساتی لگڵ وتیانھاو ئاشناكردنی شوەی ل باسی" دەدا لیمۆی بۆنی ك برەبیانییك" فیلمنامنووسی و دەرھنر بیزارگیتی، ئازادە خانمی

.كرد دتزن كارەسات ئو قوربانیی ژنانی لگڵ كردن ھاودەردی و سردەشت چند بوو، ئوان ژیانی لسر فیلمك ناوەڕۆكی ك" ملكاری مھری و واحیدی پروین" ناوەكانی ب سردەشت كردنی شیمیاباران قوربانییانی ل كس دوو كۆڕیادەدا لو

129

دەب گازی خردەل، ژیانی چند وەرزی تر تان و ژەھراوی بکا؟ زارەعی ئارس

خرۆشــی و قریشــک یدوا مــانگ ئو حوتــی ئــوارەی دەمو ک کوردســتان، گیانــدبوە ھــاوینی مزگنــی ھتــاوی ی١٣٦٦ ســای پوشــپڕی مــانگی رۆژەکــانی ئوەــین تــازە

چکـن ھوری پ چنـد ب سردەشـت شـاری ئاسمانی سیمای ئراق حوسنی سدام رژیمی ھاوژی بۆمب فرۆکی چند خۆفباکیو دەڕوش ن لقامی و ماڵ و کۆزانـی شـار شـرری گیـکئینسـانان پ ـتور دەکـراق فاشیسـتی ڕژیمـی. زەوی سـعات ئسـ خـه گـازی ب شـونوە لھشـت شـاری نزیکـی دھاتکانی و سردەشت شاری ناو فرۆك بچوار رۆژە ئو دوانیوەرۆی ی٥ ب نزیک .كرد باران شیمیا) دەکن دروست لش سر ل بلۆق و تاول و) دەمار( ئعساب تکدەری ک( ئورگانوفسفره گازی و ردل دەکن) بـو كس ھزار 13 تنھـا دانیشـتوانی ژمـارەی داوەخـت لو ك شـارک( سردەشـت شـیمیایی بۆمبی ھشت پۆشپر، ی٧

رانس ١١٠ گیانی و وک کی لدەنی خو مکـانی و شـارە ئنن دیھاتزیـاتر و دەسـت زار ٨ لسـی ھزامـار و ژەھـراوی تـر ك ب دەبـ شـارە ئو خکـی نسـی چنـدین ک درا ئنجـام سردەشـت خکـی دژی ل تاوانک ی٦٦ سای پوشپڕی ی٧. دەکن .بژین گی ل فرمسکوە و ئازار

ئو خلکـی ل کس دەیـان کارەسـاتدا، ئو سـر ب سـاڵ ٢٧ تپڕبـونی دوای ئسـتاش کـراوە، شـیمیایی بۆمبارانی که دای دنیا ل ئاوەدان شاری یکمین ک سردەشت گڵ ل کـردن ژیـان و ھـنرە مرگ گـازە بم ئالودە گیانی ب محکومن خسارەکانیان و نخۆشی ل جیھانی و ئرانی برپرسانی و تاوانباران دانوەی ئاور ب ب شارە مقرەکـانی و ھبـج شـاری ھروەھـا و دەکـرن بـاران شـیمیایی شـنۆش و پیرانشـار ب سـر ئـاوایی چنـدین ٦٨ و ٦٧ سـاکانی ل دیارە. نکراوە مرھم برین ئم

تـریش کسـی ھزاران ب و دەدەن دەسـت ل گیـان کس ھزاران و دەکـرن شـیمیایی بۆمبـارانی ئـراقوە رژیمـی الین ل شـوە ھمان ب بۆت دۆی ل کۆم سازمانی وەتــانی ران،وــرانک و کــوژ کــۆمڵ گــازە و مواد و چک ئم تواوی. دەتلــنوە جینــایتوە ئو ئــازاری و نخۆشــی بم ســر ھتــا بــۆ و دەدەن دەســت ل ســالمتی کـار ب پشـنگی و نـاوە پـ ژـر ژنویـان ی١٩٢٥شیمیای چکی ھنانی کار ب منعی پروتۆکۆلی کسیشدا ھمو پش ل و کردون دروستیان شومالی ئمریکای و ئوروپایی شـری جریـانی ل ئامریکا وە ماالیا سربخۆخوازانی دژی ل ئینگستان جیھانی دوھمی شری دوای ل ئامان، الین ل جیھانی یکمی شری جریانی ل. بون بردنی گیـرۆدەی ئـران و کوردسـتان و ئـراق خکـی کـراوی قوربـانی و تـاوان ب ئینسانی ھزار دەیان ئستاش. ھنا بکاری الئوس و کامبوجکان ویتنامیکان، دژی ل ویتنام

داھـاتی و پـوڵ نـین حـازر دەسـتداران و ئـراقن و ئـران ئیسالمی فاشیستکانی رژیم ژینوسایدەی و ورانکر انژی و ماڵ شرە ئو سدەمکانی و ئازار و نخۆشیکاندەبـ ئـراق، ل مـالکی ئیسـالمیکی رژیـم و ئـران ئیسـالمی رژیمی ئستا. کنوە کم زیانکانیان و خم و ئازار ل کمک تا بکن سرف بۆ نوتیشیان برمیل یکو رەبویقو زیان ئ وە تاوانانبکات و کئ تدەو ودای لری مدا ٨ شرەی و کادر چون( سایکی پکدام، رژیمشی سر زۆریان بھ مـانبـون ئ ئیسـتا ک ل

. ھناوە وەتیان دو ئو تری شونکانی و سردەشت خکی سر ب) بون داھن، نیزامی و ئابوری و سیاسی دەستی و خـومینی وەحشـیانی شـری جریـانی ل ئیـراق بعسـی رژیمـی شـیمایی بـۆمبی خردەلـی گـازی بر دەوروبری و سردەشـت شاری ل ئینسان ھزار١٠ ب نزیک ھرچند و" شـھید بونیـادی" وەکـو ۆنۆپۆلکـانیم ھمویـانوە سـرەوەی ل و ئـران حاکمـانی بم بچـژن، میـنت و ئـش و تنگی ھناس دەب سر ھتا قوبانی بون سدام

سـد چنـد تنھـا ژماریش لم و کردوە سبت" شیمیایی گیانبازی" ناوی ب وەتدا داتاکانی ل کسیان ١٥٠٠ تنھا بھداشت، و دەرمان وەزارەتی و" ئیسارگران ئوموری" . برخوردارن دەرمان و دەوا و پزشکی سرەتایی پاگیشتنی ل کسکیان

شـاری" ھدیی شـیمیایی مسدومانی ب تایبت کلینکی" ئران حکومتکی جالدەکانی و جردە و دز سرۆکی خامنیی علی ئستا پش سانک ک دەکرێ لوە باس شـارە ل ک دەکـات مـوکلف پزشـکی ەردەیپرو و دەرمـان بھداشـت، وەزارەتـی تیـدا ک یاسـایک تـاران ل ئیسـالمی مجلیسـی ل ئوەش پنای ل و کردوە، سردەشتئیمکانـاتی و بـکن فراھم لـدراوەکان شـیمایی پویسـتی ک تخسوسـگلک کـراو، تسـویب پزشـکی خزمتی و ڕاگیشتن پ بندی ستح سرەرای کراوەکان شیمیایی

ب عنبارەکـان ل و کـاغز سـر ل ئـاوا ھر ھمویـان ھر... و بـکن دابـین یخـۆڕای و مجـانی شـوەی ب الزم ئاموزشـی و پشـگیری وزەبخشـی، دەرمـانی، بھداشـتی، ! دەخۆن تۆز و ماونتوە کراوی تعتیل و ناکارایی ھزینی و خنر بونی سرەوە ل کرا، باسی ک دادی ب و ستمگری وە زامکانیان، ئازاری و کشان ئم ھمو پنای ل سردەشت ل خردەل گازی ب بوان گیرودە

128

وه رزه به و له ڕۆژه وێ ئه

جوته به ھاتن دوژمن فی باه ش ڕه عبای ده داوه ریان به كرد غه ده قه یان ناسه ھه كرد دان ئاوه گۆڕستانیان و انور شار

بن ئاگادار وایه دوژمن ن كه داھاتوتان چاركی

... نوسـ ئه دـ دوو نیا تـه...خا ئـه كـار وه ی كـه مه ه قه و ھن ئه ر ده ی كه ره فته ده خا، دائه چاو ، ست وه ئه لره ڕبوارك دا كاته م له سا موو ھه وه ڕۆژه و له ئتر به

سـتیان ربه سه ئـای و ژاره ھـه كـورده م ئـه گرن نـه ك یـه موو ھـه ی وكاته ئه تا چاره نایكرێ جۆرێ ھیچ به و س كه ھیچ به ، ئازاره به كانی برینه ، برینداره ھشتا مان كه شاره ... شاره م ئه سینگی له ن ده نه میدال كو وه

2004ۆنی ی ج26: ڕکوتی / نگ ماپڕی گیاره: سرچاوە

مژوو بب به شت رده ھین شیمیابارانکردنی سه با نه

نپوور سه حه شاھۆ

ئاکامـدا عسـی عـراق بۆمبـاران کـرا و لـه ڕژیمـی بهکـانی بۆمبھاوژه ھۆی فرۆکـه شـت بـه رده شـاری سه) 1987ی جـۆنی 28(1366رێ ی پووشـپه7ڕۆژی ر له وبه مه ساڵ له 17 شـی له ر سـه به ئسـتاش شـیمیایی کانی ئاکامـه. بـوون برینـدار سـیش که زاران ھـه بـه و سـتدا ده له انیـانگی س که 100 زیاترله مـه ئه دیـاره. ن ده نه ست ده له گیانیان گازه م ئه ھۆی به تووشبوانه م له ک کۆمه نییه ساڵ و ماوه وه شاره و ئه کانی برینداره

مین کــه یه ھــا وه ر ھــه و یکــرد ده ت ڕۆژھــه کوردســتانی و کــورد کی خــه بــه ق رحــه ده ژیمــهڕ م ئــه کــه بوو نــه تــاوان مین کــه یه کانی یاره تـه عـراق و ئـران نـوان ڕی شـه سـتپکردنی ده بـه ر ھـه. کـرا ده شـاره م ئـه کی خـه بـه ق رحه ده که بوو نه تاوانیش .بوون ھید شه زۆر ککی خه ئاکامدا له و شتن ھه براندا قه کی ره گه ر سه به کانی بۆمبه عس به ی که ناوچووه له ڕژیمه

شـت ھه م ئـه ی مـاوه لـه. وت وکـه کانیان زیانـه ترین وره گـه کـورد کی خـه عـراق، و ئـران ی سـاه شـت ھه ڕی شـه ئاکـامی له پادگـان بـۆ دام سـه ڕژیمـی کانی فرۆکه و تۆپ... بووه ر تپه س که 6000 له یان ژماره دا ڕه هش و ئه ئاکامی له بانه شاری ھیدانی شه. کران بۆمباران کان شاره و گوند دا ساه .کرد ده بۆمباران کوردستانیان باشووری کانی گونده و شار جۆر مان ھه به ئرانیش الکانی مه ڕژیمی. بوون بدیفاع کی خه کان ئامانجه و بوون نه کان نیزامییه پایگا و تـۆ. وت کـه نه شـت رده سه شـیمیابارانی ی باره له نووسین ھیچ به چاوم حیزبی یری غه و حیزبی یاکی ڕۆژنامه ھیچ له کرد ده کلیکم کان ڕۆژنامه ڕی ماپه ر سه له که نهڕۆژا م ئه

وه کانـه حیزبه ن الیـه لـه نـدراو یه ڕاگه یـان ده لـه گومان ڕۆژانه نن؟ ده مه له ناوک چ ئوه ران خونه ؟!ب نه کور کورد مژووی ی حافزه بی ؟!ب نه سات کاره ش مه ئه بی تـدا ی ـه ته زمانیـان بـۆ کوردسـتان کانی ییـه وه ته نه حیزبـه ؟!تـرن خ بایـه پـ ل گـه خۆیـان کانی مژوویـه ڕۆژه سایادی یان. خۆیان کانی مژووییه ڕۆژه به ت باره سه ب ده وه ڕگایـه م لـه ر گـه ئه یـان و قووربانیـان له بوون ده نه شک به وانیش ئه با ما دا که بۆمبارانه ی که ڕووداوه شونی له کوردستانی ی ره به ی که وه کۆبوونه ر گه ئه بی تۆ ؟ قیوه ته

بوو نـه بـاش مـژوو؟ بـه ببـ زوو روا ھـه شـت رده سه شـیمیای سـاتی کاره بوو ده نـه مان وه ئـه می خـه ئیـدی کـات و ئـه وتبا کـه ت ڕۆژھـه کانی حیزبـه سـتی ده بـۆ ک یه پاره و پووڵ شـت رده سه شـاری کی خـه کـانی ئازاره و رد ده لـه وه ئاوڕدانـه بـۆ ت ربه شـه و بـرنج چـاو بۆ ریکالم جیاتی له دا ڕۆژه و له یان که رنامه به له م که شکی به الیت ته سه کانی کاناه ؟!کردبا دیاری

2004ی جۆنی 26: ڕکوتی / نگ ماپڕی گیاره: وە سرچا

ی

نی

127

به ک م به بوو، ربری ده خۆیان گی ئاماده وانیش ئه و ن بکه دا یه رک ران رزشی وه فدراسیۆنی وه ئه دوایزگای و ئپار شـنب کان میوانـه رجیی خـه که بوون نه ئاماده ورمو ک

و لوبنـان فغانستان، ئه ، تورکیه ئراق، له بوون بریتی که بوو، کرد یان دیکه وتی 5 بانگھشتی خۆیان بۆ ، تیمانه و ئه جگای له دا، نه تیمانه و ئه ھاتنی بۆ تیان ڕزایه .بوون نه یه رک به ک و ئه شداری به تورکیه و ئراق تیمی دوو ش وته 5 و له دیاره ستین، له فه یه شـوه م بـه یـه رک به ک و ئـه ئاکـامی بـنن، سـت ده بـه م که یه ی پله و زنن ببه کان میوانه تیمی توانیان ورم پارزگای و شت رده سه شاری کارانی کاراته دا یه رک به ک و له

ھـاتنی کۆتـایی دوای ھنـا، سـت ده وه میان سـھه ی پلـه لوبنـان کارانی کاراتـه و م دووھـه ی پلـه انسـتانفغ ئه کارانی کاراتـه م، کـه یه ی پلـه ورم و شت رده سه کارانی کاراته بوو،به ک ت خه سمه وره رێ و ئه ی لیژنه و کاری ئاماده ی کۆمیته ن الیه له رک وه م به ش ڕۆژه و ئه کانی یه چاالکی و کرا ش دابه دا کان تیمه ر سه بهھات کۆتایی یه شپ.

یـاده م ئـه شـکۆوه به زۆر مسـاڵ ئه و چـوون روه بـه بی ده ئـه و ری ھونـه و رزشـی وه چاالکی ک کۆمه دا شت رده سه شیمیابارانی ری گه ساوه مین بیسته یادی له ک ریه سه له دیاره . وه کرایه ڕۆژه ری وه بیـره و یـاد بـت ئیمکانـاتیش مترین کـه به ن ئاماده و بیره له خۆیان کانی یه مژووی هڕۆژ ساتک و کات موو ھه که دا نیشانیان ری وربه ده و شت رده سه شاری کی خه

.بگرن خۆیان ستچووی ده له ویستانی خۆشه له ڕز و بگرن یان که له گه و خۆیان کانی یه مژووی شت رده سه شاری تاوی ھه ی1366رێ ی پوشپه7 ھیدانی شه له سو .خوازین ده ئاوات به شت رده سه شیمیابارانی زامدارانی زامی، ی وه سارژبوونه و وه وونهب ساخ ھیوای

.ڕوانه چاوانی شار چاوه

دی ممه محه ڵ گه ھیوا : نوسینی

كن، ئه پ دا داھاتو ڕوی به ش غه و ل غه ب ساوا كی هی كۆرپه ك وه شار دا لره ئا. وز رسه سه شتی رده سه به شه پیشكه دا، شت رده سه بارانی کیمیا ھیدانی شه سایادی له ...چیا بنار كانیاوی ك وه زوڵ و ڕون چاوانی ئواران، مای شه ی شنه ك وه وز سه ر سه رد بگه و ساف رونی ده سـینگی ی ناسـه ھه لـه وامـی رده بـه بـۆ ویسـتن خۆش و رانن به له گیان قی حه ك وه ژیان و ژیان ی فه لسه فه ك وه ویستی خۆشه دا لره ئا

... داچونایه و چون ھه له سروشتا وتن سـره نه گرانـی باری و كۆڵ و وه سته ده به شینیان و وز سه و سور گوی پكی چه ، یه ڕوه به لوتكه و ره به كاراون كاروان، دا لره ئا چـۆپی و ن ده ئـه شـار ی خـه یه لـه زیان حـه گـوی ی وكاتـه ئه تـا ن نـاده دا ھـه سـاڵ و مانـگ و فتـه ھه و ڕۆژ بن، ئـه ڕگـا ، وه كۆه به ...ن ده ئه سوڕ كوردستان وای و ئاڵ ئای ك وه نیشتمان وتنی ركه سه ونی ماه زه

...ددار و یار یشتنی گه پك بۆ لدانه له ھار به و پاییز شار، ی وره گه دی...كۆچبار و كۆچ ی وه ڕانه گه بۆ ڕوانه چاوه ساڵ ھای ساله رار قه ب زۆر شار چاوانی نـده به مه م ئـه گونـدی بـه گونـد و ك ڕه گـه بـه ك ڕه گـه و مـاڵ بـه مـاڵ ر سـه به زاوا و بوك دیاری ك وه خۆشی و شایی ، ن كه ئه پ جار ندین چه ڕۆژی موو ھه شار وساكه ئه ...شی به ئه دا وزه سه ...كرد ئه دخۆش ك یه ك وه مویانی ھه كرد، ئه ش دابه نی وزه سه و وزی سه و ، كردبووه كۆ دا خۆ له زانی خه و ساردی و رمی گه ، بوو ھارك به انی ته رزی وه شار وساكه ئه ... بزاره زۆر نیای ته و تاریكی له و شه له و لوه ر سه له ی وه بووه كاڵ كی یه بزه نیا ته شار ئستا م به.. راره قه ب ، ئازاره به ، برینداره شار ی سته جه ئستا م به ... رۆكه به له گوڵ ھاری به نه و گڤه به پاییزی نه فرین، به زستانی نه رم، گه ھاوینی نه شار ئستا م به

....كش ئه ڵ ھه ئازار و رد ده و داخ و ئاخ خادار كچانی بونی شقئا بۆ و ڕدار مه خی ی گواره به گوێ دیتنی بۆ كۆسار وای ھه تۆزقا بۆ دیار، و شار ئیتر ئستا ...م ته به داگیراوه ی لوتكه م ئاسته چیای كو وه...م خه دایگرتوه زیز بوكی ك وه یار نه ستی ده بن له شار ئیتر ئستا ...كن چه ڕائه شت رده زه گیانی و سروشت دی مرۆڤ دی چریكن ئه ، ك یه چریكه له دا ڕۆژه م له شار موسا ھه

... ئه و دا ئه مژودا گوی به یرانكا حه ناخی له دابان لك گۆرانی ، كۆچ گۆرانی م، خه گۆرانی

126

. بت شتدا رده سه شاری شانازی له پ مژووی و ری شهتكۆ و قوربانیانی ی ژماره و كه تاوانه یی وره گه ئاستی له, وه ینه بكه تاوانه و ئه وای

چاك - كوردۆساید چاودری

شت رده مین سایادی شیمیابارانی سه سمی یادی بیسته ڕوڕه: شت رده سه

رسـه دنـه عس بـه ڕژیمـی سـتی ده به شت رده سه بارانیشیمیا قوربانیانی یادی له لنان ڕز بۆ ری ورووبه ده و شت رده سه شاری کی خه دا ر پوشپه ی7 ڕۆژی له ساک موو ھه .گرن ده ساته کاره و ئه قوربانیانی و ھیدان شه له ڕز جۆراوجۆر چاالکی ندین چه دانی نیشان به و قام شه واتـه دا ک یـه دوای بـه ڕۆژ س که درا بریار دا یه لیژنه و ئه ی وه کۆبوونه م که یه له بژردرا، ھه یاده و ئه بردنی روه به باشتر بۆ کاری ئاماده ی لیژنه که وه ئه دوای مساڵ ئه

.رن به ڕوه به که سمه وڕه ڕێ بت، ڕۆژه و ئه شیاوی که باش و جوان کی یه شوه به ر پوشپه ی8،7،6ڕۆژانی ری ھونـه نگی رھـه فه ی بنکـه لـه ری ورووبـه ده و شـت رده سه کی خـه لـه س کـه دان سـه شـداری به بـه ر پوشـپهی 6 ڕۆژی یانی بـه شـت رده سه شـیمیابارانی سـاۆژی مین بیسته یادی تـه جنایه و ئـه ر سـه لـه یان قسه شداربووان به له س که ند چه که وه ئه دوای کرد، خۆی کانی کاره به ستی ده شت رده سه شیمیابارانی ساتی کاره ی کۆنگره ناوی ژر له شت رده سه شـاری سـینمای لـه ڕۆژ مان ھـه رۆی نـوه پـاش ، وه کرایـه رمی فـه بـه شـت رده سه شـیمیابارانی ھیدانی شـه یـادی مـۆنمتی شـار نـدی ناوه لـه شـت رده سه ی رچاوه سـه ر سه له کرد، م ئـه بـۆ جۆراوجـۆر ی رنامـه به ک کۆمـه و وه پکـرده سـتی ده کان رنامـه به شـت، رده سه خوشـکی ستی ده بجه ھه ڤدی وه ت تایبه به و شداربووان به ھاتنی خر به دوای شت رده سه کـران، خرھـاتن بـه کـاری ئاماده ی لژنـه و ری بـه روه به تی ئیـه ھه ن الیـه لـه ریوان مـه شـاری سـوارانی رخه دووچه لـه ک یه سـته ده چوون، روه بـه خۆیـدا سـاتی و کـات لـه یاده

کی خـه و خۆیـان ردی ھـاوده و می ھاوخـه گری ھـه و گـرت سـاته کاره و ئـه قوربانیـانی لـه ڕزیـان شـت رده سه شـاری بۆ رخه دووچه به ھاتنیان به یوانر مه سوارانی رخه دووچهــه شــاری ــوون ریوان م ــۆ ب ــان ی ماــه بنه ب ــداری کی خــه و قوربانی ــه. شــت رده سه شــاری زام ل بـه شـت رده سه وزی رسـه سه ری ڤـه ده کچـانی لـه ک ۆمـهک دا ڕۆژ م که یه کانی رنامه به ی درژه ڕۆژه م ئـه ر ھـه ڕاکشـا، خۆیـان الی بـۆ کیان الیه موو ھه سرنجی سروودک کردنی ش پشکه کـه بـوو، ونـه پشـانگای ی وه کردنـه وان لـه ک یـه چـوون، روه به ش دیکه چاالکی ک کۆمه و ئـه گرتبـوون، خـۆ لـه ری وربـه ده و شـت رده سه یشـار جۆراوجـۆری نیگـاری و ونه ک کۆمهــه ــه و ســم ره و ون ــه می رھــه به نیگاران ــه س چوارک ــدانی رمه ھونه ل ــی ڕه ســت ده ن ــاری نگین ش . وه که خه ڕووی به بت کراوه پشانگایه و ئه ڕۆژ ش شه که بریاره و بوون شت رده سه کـان بازاره و دووکـان ھـات، ده یان جمـه شـار کانی قامه شه ر پوشپه ی7 ڕۆژی یانی به له ر سه

یـان ده ، وه کۆببوونـه شـار کی ره سـه قامی شـه لـه ک خـه س کـه 4000 به نزیک بوون، داخرا ســـت ده بـــه شـــت رده سه شـــیمیابارانی ســـاتی کاره ھیدانی شـــه ی ونـــه و جۆراوجـــۆر پالکـــاردی

گشـتی بـه و سـتا وه و کرکـار بـازاری، و کاسـبکار مامۆسـتا، و خونـدکار بـوون، یـاده و ئـه شـداری به ری وروبـه ده و شـت رده هس شـاری کانی وتووژه چین موو ھه بوون، وه که خه بـه ک خـه گشـتی بـه کـرد یان قسـه شـداربووان به لـه س کـه نـد چه کـه وه ئـه پـاش وه، کۆببوونـه شـار دسـۆزانی موو ھه و ساچوان به و پیر و پیاوان و ژن الوان، مندان، لـهتا دا، پوانیان ڕگا ی ماوه له و ڕێ وتنه که سوور گرده گۆرستانی و ھیدان شه زاری مه و ره به لدان ف ده به که ناوچه ریتی ونه داب به دا شار کانی قامه شه نو به ڕپوان ھیدانی شـه لـه لنـان ڕـز ک وه) ژار ھـه کوھنـوردی تـیم( شت رده سه شاری وانانی شاخه له ک یه سته ده بوو، هد زیاتر که رپوانه و ک خه ئاپۆرای وه بوونه ده تر نزیک گۆرستان

پکـه چه دانـانی و ھیدان شـه گۆرسـتانی لـه ک خـه ردانی سـه دوای دیـاره بـوون، ک خه ئاپۆرای به ڵ تکه خۆیان گرووپی به ت تایبه پالکاردی و نووسراوه به ساته کاره و ئه شـداربووان به لـه س کـه نـدین چه و چوون روه بـه ڕۆژه و لـه لنـان ڕـز بـۆ دیکـه بی ده ئـه و ری ھونـه چـاالکی ک کۆمـه ئـواره تـا ساته کاره و ئه ھیدانی شه گۆری ر سه له گوڵ .ربری ده عس به ڕژیمی ستی ده به ر پوشپه ی7 تی جنایه به ت باره سه نووسراوه به خۆیان ستی ھه دیـاره میـوان، کانی تیمـه و شـار رزشـڤانانی وه کانی یه رزشـی وه کاره دیتنی بۆ وه کۆببوونه شار باشگای له زۆر ککی خه رزشی، وه رکی به ک به بوو ت تایبه ر پوشپه ی8 رۆژی

و له شداری به که بوو کرا ژاپۆن و کستان ئۆزبه قاڵ، پورته ئینگلیس، رانسا، فه وتانی یکاران کاراته تیمی له داوا پشتر مانگک نزیک که بکرێ وه به ئاماژه پویسته

125

دات ده بۆمبیان كوردكوژیش ددامی سه ینی خــومـه و شـــا و) زار ته( ژینـۆســایدی بـات ده كمیای ردوونیش گه و گاو بۆ نـاپـام به داوه ی ناوچــه م له جـار یـان ده ناسیان نه س كه و فام نه جاسووسی به نـاسپـاسیــان میــوانی ھــاتنی ڕ ـهشـ بـه سیاسیان گشت الی تیرۆریزمه ش مه ئه كـوژن ده شاری كـی خـه پاسدار جیـات له انهجـو شـاره و ئه ھـۆشیما بـه بـوو میوانه و ئه ی خـوێ و خوێ خانه ئـاوری به

...!؟ مانه زه ندی په كرانه ختی دبه به بۆ زارۆك و منــــداڵ پیــــــرو و الو دان ســــه

«شت رده سه» شاری شمیابارانی سایادی مین یه بۆنۆزده 1385ڕی ی پووشپه7نۆڕوژ تی وه له

٢٠٠٦ی مارچی ٢١: ڕکوتی / ماپڕی گیارەنگ : سرچاوە

شت رده ی تاوانی بۆردومانكردنی شاری سه و یادی بیست و دووساه ره هب شت رده سه شاری قوربانیانی كاری و س كه كوردستان ری ماوه جه

كان كوردستانییه ڕكخراوه و پارت 4,30كـاتژمری , عس كانی بـه ره رگھنـه مه فۆكـه 1987ی جـۆنی 28رواری بـه لـه, سـاڵ پـش ئسـتا 22ئاگادارین موومان ھه شـه مـان و گونـدی ڕه شـتی قاره رده ری شـاری سه روه ر و كـورد پـه روه ھید پـه كی شـه ر خه سه ھری قینی خۆیان به ژه ئواره ر له سهر و ڤـه هم د زار ھاووتی سڤیلی ئـه زياتر له ھه شت ھه, یان م تاوانه به, ر رگھنه ی مه فۆكه 4, ریدا باراند وروبه رم و ده ھه . یه نامرۆڤانه و تاوانه قوربانی ئه ته ھاووتی بونه 1000 تاكو ئستا زیاتر له, وه پاككرده وه چه بنه ندین خزانیان له چه, ھید و برینداركرد یان شه شاره وئـش لـه شـاره م ئـه كانی برینـداره ھشـتا, غـدا به تاوانبارانی بۆ دۆزك بۆته نه شت رده سه ساتی رگه مه ھشتا, وه ینه كه ده تاوانه و ئه ی ساه 22یادی كاتكدا ئمه له

تی خۆرھـه لـه ت تایبـه بـه كان سیاسـییه نـه الیه و كـوردی نـدی وه ڕه ن الیـه له ھشتا, وه ته دۆزراونه نه كان ونبوه ھشتا, كراوه نه بۆ پویستیان ری سه چاره و ژن ده ئازاردا ھاوڕیـان شـیندا لـه و وه نـه كه ده كانیان قوربانییـه یـادی نھا تـه بـه كان شـتییه رده سه ھشـتا, نادرـت یـه وره گه سـاته رگه مه م به گرنگی وه یاندنه ڕاگه زگاكانی ده و ردستانكو

. ھاوڕن و س بكه, وه كردۆتـه شـت رده سه قوربانیـانی لـه یادمان سانه, وه ڕابردوه سای 6 له و داوه رییه یاداوه م به انگرنگیم بووینه كوردی زگای ده م كه یه كه كوردۆساید چاودری له ئمه ی سـاه 22 ری یـاداوه یی وره گـه شـایانی, وه بكرتـه مان قوربانیانـه و لـه و و وتاوانه له یادك مساڵ ئه, ین كه ده ك الیه موو ھه له داوا, دا تاوانه م ئه ی ساه 22 یادی له كانی داواكارییـه ڵ گـه له ھاوپشـتی و كیمیـاوی كوژی كۆمـه كی چـه كارھنانی بـه و مان كـه له گه دوژمنـانی ڕسـواكردنی بـۆ ڕۆژـك بكرتـه كه رییه یاداوه ڕۆژی, بت كه ساته كاره . كان تاوانه بای دادگای هل تاوانه و ئه ی دۆسیه ی وه كردنه بۆ ستۆكردن په پاه و شاره م ئه كی خه

كوردستان تی خۆرھه كانی سیاسییه ڕكخراوه و پارت

واو تــه و رم ھــه شـه ڕه گونــدی و شــت رده سه شـاری كی خــه و ئمــه رانی نگـه ی مایــه, یــه وره گه سـاته كاره م بــه دانتان نــه گرنگـی و گرنگــه دۆزه م ئــه ئاسـت لــه ئــوه نگی بـده

یادكی, شت رده سه شاری قوربانیانی ساتی كاره ی وه یادكردنه و ره به كگرتووانه یه موومان ھه با ین كه لده داواتان بۆیه, كوردستان تی ڕۆژھه له كوژییه كۆمه یقوربانیان

124

پاره پاره بكـرێ رگـی جـه ر نجــه خـه به خـاره جه و رد ده م به حاه خۆش س كه ر ھه ت نایـه بـۆ ئاـم شیعری ناین ر بـه لـه ت نـایـه ست ده له ھیچم كـه م؟ چبكـه من ئـه چـاكــه چـارێ دۆزین وه رده ده م ئـه بـۆ كـاكـه گـری مه تۆش ناگـریم چیدی من ئـه یــه به ر ھه وگــریان شین خــرمــانی دایــه سیـــه به تـۆش! ناگـریم ئیتـر من ئه

كه خه و ئه گشتی گـرێ، نه كتــر یه تا ھـه كـه كـه ب گـرین مه گــرین،كچـم مه كـوڕم منـ ده ستـی پــه و تی گبـه نه ژینی بـه منـ ده ستی ده ژـر به ر ھـه كـورد لی گـه

ڕزگاری به ین ناگه ت قه گرین نه ك یه تا ئـازاری ن ده ده ب ڕه وعـه تـورك و فـارس قیش ده ر ھه بوو خۆی له ی ھـۆره دار كه بش دش، رگی جـه نده،ك پـه م ئـه بـۆ خـــاـم و ئـامـۆزا رچـاوم بـه دنه كـــه نـاـــم ده نیگــام ر بــه دتـه شــارم ــهك

دادم و گـاز ردوون گـه رخی چه گـــاتـه ده یــادم دنـه بــرازا و بـــرا و خــوشك كــه باری ده من چــاوی له خـون فـرمسكی زاری وتنه كـه شـاره و ئه نجـانی گــه كـه زینـدوو م ده ر ھه ھیدی شـه ڕیزی ھاتنه ستچــوو ده له گیـان الوانی و پیران كــه

راخـم قه و وروپشت ده داگیـرســا ش ڕه نـاخــم وته كـــه گـ گــرتمی كـوڵ من ئـه شــاخـم و شــار الوی شینگـــی من ئـه باخـم و گـــوڵ بژی نـا سـه من مكــه ده رداخـم په و چــاك بژكی،سوار سن په رگه پشمـه شاسوار، ن، ته وه ھیدی شه بۆ بـــاری ده من سرینی ئـه نـاچـاری لــه شـاری و گــوند شینگی، مه بوو م ده ر ھه

خونـه و زام پـ وه رده ده م بـه رگــم جـه زنــــه ـــهتــ دڵ ردی ده ی ھـــالنه دــم رما به به ب كرا گڕ ی كپه ت ربه عه له رمـا سه به ب ڕووخندرا ئاسۆس كوو وه ییـوم مـه خۆم جگای له بوووم ویشك پیـــوم ته رده ده و به وتـه، كـه كـۆست منی زریـان سۆزی به سووتام رمنه گـه و له گـــریان و داد یری غــه لـه م كـــهب چ من ئـه

گـــۆڕاوه ل وسـاتـم كـات وڕۆژ، و شــه تــۆراوه شــادی دـم ی خــانــه م غــه لــه زووخـاوه و ــۆزس و وه الوانـدنـه پـاكـی كـرد ر سـه به كـۆنم ری فتـه ده پـای رتا سـه گـریاوه شیرین بۆ و رھــاده فـه ر ھـه دڵ دگیــر و پـاراو ڕو تــه شیعـرك مــدی نـه ركــ به رمه به سکـا خوا، یری غـه لـه دێ ست ده له چم شت رده سه بۆ م چبكه من ئه شاندیان وه شـاره م ئه له بوو گورزێ چ ڕژانـدیـان شـاره م ئـه بــۆ بــوو نگــ ڕه چ بۆمبارانه و پ تۆ ر ھه شت رده سه شی بـه لۆغـانه و شاییـه ر گـه ئه ژنـه، جه ر گــه ئه

خــونن ده م خــه و شین و ئازار الوكــی خــونـن بــه دڵ جــــوانی و پیــر و زارۆك ت خه جیات لـه قـوربان و زان مــه ڕه راتـ بـــه و میعــراج و ورۆز نــــه وی شــه

123

.شتی شیمیالدراو رده بۆ سه شین رمه گه

حداد حسن حاجی: نووسینی

. «شیمیالدراو شتی رده سه بۆ شین رمه گه «ر پشده ی»شتو ده« ورانكراوی گوندی له) حدكا( شۆڕشی ی خۆشخانه نه 1366ی ئاوریلی 9 وتی ڕکه

گــریم نه چۆن شـۆخم وا شــاری بۆ من ئه گریــم ده كه م لۆمه ن كه مه ت هق ھاوڕیان شـارێ رمی ته بـۆ گـریان بـ چۆن بـ ده نـاودارێ بـۆ بگــری شــار دیتوومـــه من ندانــه ،ڕبــه كــووته بـا انبـاره،فـر بـه زستــانــه ینـی عه یه نی ھـــاوین مــه ئه بـاری ده شـاردا ر سه به بوو رگ مـه می ته شــاری ژنی به له دای كه شیمیا ی ختـه شه

جارانـم ی كیه ته و قـا خـانه و وت مـزگـه ســانـم حۆریانی كانی ی رچاوه سـه چركـاند ده خونیان خـوێ خانه و میوان بـزڕكـــاند ڕوویانو نگ ڕه شیمیـایی به

تــاران شـاری ئـوتلی ك وه ئستا كــه ـاران جـ سـاواكی ی سسابخـانه قـه كـۆنه رهوتـۆ سـۆره میوانن لی ش ئستاكـه بـۆره و زۆر ژوانی ج جــاران ك وه ر ھــه

خـوارێ دته قـات س له پخـاوسی بـه دۆرێ دینـــارێ، بــۆ ئــوتــل ن خــاوه ستـه ھه ستـه مـه نگـه دره نا، پی س كه ستــه مـه وایـه ئی ، یـه ھــه دا ئوتـــل لــه بازاڕ له و شار ناو له بون عس به سیخوڕی ھــاوار به زمان دووانی ستانه مه و له ر ھه رشار سه بۆ یكوتایه ھه عس به ی یاره ته خونخوار به دا یان)ر مه موئته ( ری بـه خـه

ژار ھــه كی خه ناو خسته رگی مه داسی بـازاڕ و كــووچـه ڕشــاندی شیمیـایی به

ژمـار ئه ب شار كی خه له وتن كه ھید شه خوار رو سـه و پ چه و استڕ خ دۆزه كردیه رچــوو ده گیــانی زانی پی دایك تا ھــه وتبــوو كــــه ر بــه دا النك لــه وا منــای ھۆشیمـــا كی خه ك وه وتن، كه وێ له سیمــا بـه ی ســادده الوی ناسك، كیــژی

ناكـازاكی خوشكی ك وه گیـان ب كـاكی كـاكـی رمـی تـه یشته گــه خوشكـی تا ھـه ناكـــازاكـی و ھـۆشیما ك وه سووتا زوحاكــی ی سابخانه قه بۆته شت رده سه

كـاكی بۆ خوشك گری ده خـوشكی بـۆ برا داكـی ، كــۆرپه مــاوه نه ی كــۆرپـه دایك كــاروبــاری بۆ سـۆزی دڵ و جگــر بـۆ كــــاری بـه كــوڕی بـۆ بـا رگـی جـه باوك

پــــوم ده زۆزانـــان و ئـــاران قــوڕی شـوم پــه ر ھـه ســـاڵ و ئـه پـارو و پـرار

بوو زن دتـه زۆر ی كه وگاره شه و و شـه بوو نخو نگی ڕه ئاسـۆ پــری ڕۆژئـاوای بوو سات كـاره ی دون ڕۆژگاری ڕۆژی بوو مـات مـاتی شت رده سه دیتم وما خه له بــ م مـاتــه و رد ده شی به دا دونیـا لــه ب م كـه به یاخوا شت رده سه كارت ب به سه

122

تــدا تــاوانی و کردووه نــه دریغــی ئینســانی دژی کی یــه وه کرده ھــیچ لــه دیکــه گونــدی یــان ده و گونــده و ئــه بردنــی نــو لــه بــۆ عــراق فاشیســتی ڕژیمــی و بــوون برینــدار و

وبـوون برینـدار توونـدی بـه سـیش که 1400 ھید بـوون و زیـاتر لـه س شـه که 273 به نزیک و کراوه بۆمباران) گاز ر ستهمو( ل رده خه گازی به رده زه گوندی. خوقاندوون ئاوڕیـان ئسـتا تـا ئـرانیش تی حوکمـه سـتانی ده کاربه ت تایبـه به و س که ھیچ و ن به ده ر سه به دا ئیمکاناتی ب له ژیان وه ژانه و ئازار م ده به که زۆره کجار یه کی یه ماوهکی ھیچ ت نانه ته ، وه داونه نه لکخراور ڕوده خوازی خه نپۆش رده پـه واوی تـه بـه ناویـان و کردووه نـه گونـده و ئـه کـانی ئازاره و کان برینـه ری سـه چاره بـۆ کاریـان تیش و

. کراوه دا نـد ھوله ی الھـه دادی تـی زاره وه دادگـای لـه دا 2005ی مـانگی دیسـامبری 23 ڕۆژی لـه دا، ئـانرات ڤـان سفـران تاوانبـار داداگـای ر سـه بـه نیوـک و سـاڵ لـه زیـاتر پاش ھـیچ و بووه نـه سـتی ده دا عـراق و کـورد لی گـه جینوسـایدی لـه ئـانرات ڤـان فـرانس تاوانبار ، که کرا تاوانبار ر سه له باس ئاوا دا دادگا می که یه قازی کانی وته ن دوایه له کـه ن ده ده نیشـان کان گـه به ھا روه ھـه و کمان الیـه موو ھـه م بـه ، نیـه دا ست ده له ئانرات ڤان فرانس تاوانبار ن الیه له کوردان کردنی جینوساید لماندنی سه بۆ ک یه گه به

تـاوانی بـه ویش ئـه بۆیـه ر ھـه ، کـراوه جینوسـاید کـورد لی گـه وادانـه مه و بـه ر ھـه و شـیمیایی وادی مـه ھنـانی سـت ده بـه بۆ بووه عیراق تی حکوومه نزیکی ھاوکاری ناوبراو .ندرێ یه گه ڕاده بووان شدار به ئوه و جیھان گشتی ڕای به ش که حوکمه و درێ ده حوکم عیراق شاوی وه ھه و دیکتاتۆر تی حکوومه ڵ گه له کردن ھاوکاری 15 بـه ئـانرات ڤـان فـرانس تاونبـار. یاند ڕاگه یه شوه م به ی که حوکمه و کرد ندی ھوله وتی قانوونی باسی دا دیکه کی یه وته ند چه له دادگا، قازی کک خوله ند چه پاش لـه و عادنـه حـوکمکی ، دادگایـه و ئـه کـه وایـه پمـان ئمـه م بـه بـت، م کـه ئـاوا تاوانبـارکی بـۆ ساڵ 15 بن ب نگ ڕه ، بووه حکووم مه دا گرتووخانه له پس حه ساڵ . کردووه دیاری تاوانبار بۆ وپکی ڕک و ج به کاتدا مان ھه اوائـ کـه کـرد یان سـانه که و ئـه موو ھـه تکۆشـانی و ت حمـه زه سوپاسی ندی زامه ڕه به و خۆشی دڵ به ک خه دادگا ی وه ره ده و دادگا ھۆی نو له ، که حوکمه یاندنی ڕاگه دوای

ئاسـایی کی خـه و زامـداران لـه رچاو بـه شکی به دی خسته زۆری خۆشی حوکمه و ئه ند رچه ھه ڕۆیشتوون، دا ئانرات ڤان فرانس تاوانبار دادگای ی دۆسیه دوای به لبراوانه بوون نـه ڕازی حوکمـه و به که بوون ھه دیکه دسۆزی ھندک شدا وه ئه ڵ گه له م به ، بجه ه ھه و شت رده سه شاری ت تایبه به و کوردستان کانی کراوه بوردمان گونده و شار و . بایه پا سه ردا سه به زیاتری زیندانی بوو ده تاوانبار که وایه پیان و کوردسـتان کی خـه موو ھـه له پیرۆزبایی که دا وه ئه ڵ گه له ژی ده دن ھوله له که یه کۆمیته و ئه ندامانی ئه له کک یه ت تایبه به و چاک ی کۆمیته ندامانی ئه له س که ند چه بـه زیـاتری حـوکمی ئـانرات ڤـان فـرانس تاوانبـار بـوو ده وایـه پـی و یـه نـارازی حوکمه و به دا کاتیش مان ھه له کا ده ساته کاره و ئه یانی قوربانی ی ماه بنه ت تایبه به و . بایه پا سه ردا سه شـک به کـه وه ئـه ھـۆی بۆتـه ش وه ئه ر ھه عراق، تی حوکمه به ل وپه ل که فرۆشتنی حوکمی به ک نه با کرا محاکمه کوردان جینوسایدی و کردن ق حوکمی به تاوانبار بوو ده .ئانرات ڤان فرانس تاوانبار بۆ حوکم ساڵ 15 کردنی ر ده به بن نارازی ک خه له و ئـه نـدی مه ر ره زه کـه ی شـونانه و ئـه موو ھـه و نۆدشـه و رده زه و ت ئـاوه و رم ھه شـه ڕه گونـدی و بجـه ه ھه و شـت رده سه کانی شـاره زامـداری کی خه اوین به دا کۆتایی له ت تایبـه بـه کـردووین، ڵ گـه لـه یـان رده ھاوده و ھاوکـاری و ونبـو مان گـه لـه کانی کاتـه دوایـن تـا دا دادگایـه و لـه کـه ین بکه سانه که و ئه موو ھه سوپاسی بوون، ساته کاره بـه دژ و چـاک ی کۆمیتـه نـدامی ئه حموود مـه لی عـه کـاک ھا روه ھـه و نـد ھوله لـه PS حیزبـی نـدامی ئه فلـزن ڤـان کریسـتین و تیـرالخ مـارتین و قادر میر ئه کاک رزان به گووشـم ده توانایان به ستی ده پکردوون م ئاماژه که ی شونانه و ئه موو ھه تی رایه نونه به ، بووه رشان سه له زۆرتریان و زیاتر تی حمه زه که کوردستان جینوسایدی و نفال ئه .خوازم ده ئاوات به بۆ وتنیان رکه سه داوای و حـیم ڕه کـاک و ش چـاوڕه فا مسـته کـاک رزان به ت تایبه به داوین، تیان یارمه دا د نه سه و گه به ی وه کردنه کۆ له که ین بکه سانه که و ئه موو ھه سوپاسی زانم ده پویستی به

.بوون کردنه دادگای ی دۆسیه م ئه ری سه تا ھاوکاری دسۆزانه و لبراوانه زۆر که دا شت رده سه شاری ھیدانی شه و زامداران له دیفاع ی کۆمیته و قادری بـۆ بـت ئـاوا کی رگایـه ده و جیھـان ی دیکـه النی گـه و کـورد لی گه کردنی جینوساید تاوانبارانی موو ھه کردنی دادگای ونی ھه ببته دادگایه م ئه که ھیوادارم دا کۆتایی له . تاوانباره رچی ھه کردنی دادگایی و کردن نب ته حیمی ڕه لی عه/ پزانین و ڕیز ڵ گه له

2006ی جۆنی 28: ڕکوتی / ەنگ ری گیار ماپه: رچاوه سه

121

.گرت و خۆیه به مباری خه وایکی ھه و ش که دادگا ھۆی ناسی؟ ده یه ونه . کچمه ھینی شه وه ئه: وتی و گریان به کرد ستی ده قادر مام بـه کانیش کیلـه وه ت نانـه ته و کـانی ھاوکاره و دادگـا حـاکمی بیـنم، ده یـه ونه م ئـه کـه جـاره م کـه یه وه ئـه وتـی ، وه دایه می وه ؟ یوهبین تان ونه و ئه ئستا تاکوو پرسی لی بـوون کوردسـتان رانی داگیرکـه پیاوی که رک نونه ند چه له بجگه دادگاوه ھۆی نو شدارانی به موو ھه کی الیـه موو ھـه نـه دیمه م ئـه خـوار ھاتنـه ده دا گۆناکانیان ر سه به فرمسکیان و انگری ده موویان ھه ر ھه .بوو مات و نگ بده یه شوه م به دادگا ھۆی قیقه ده 15 به نزیک و کرد مبار غه و ت حه ناره سـتی ده بـه ی کـه یهبرا غـانی ماره قـوچی گردی له ڕابردوو سای قادر مام رگه جه به و شید ڕه پیاوه و ئه

و کـردوه ی که له گه به تی خزمه رگه پشمه ک وه قادر مام پشتریش بوو، کرا ھید شه کان خۆفرۆشه جاشه و جـوانی بـه زۆر دا دادگا ھۆی له ، کردووه ر ده ناوبانگی ک خه ی متمانه جگای و باش مرۆڤکی ک وه ی کوردانـه و رگانه پشـمه سـیمای وش لـه و کرد شداربووان به به ش پشکه خۆی کانی قسه وپکی ڕک به و شـک ھـیچ جگـای کـه بـوون وڕێ جـ بـه نـده وه ئه کانی قسـه و بـوو، نوانـد خـۆی واوی تـه به قادر مام

. بووه ھشت نه دادگا ھۆی نو شداربووی به کی خه بۆ گومانکی لـه کان کیلـه وه ؟ یـه ھه نفالکراوه ئـه کچـه و ئـه بـاوکی لـه پرسـیارتان: گـووتی و کـرد تاوانبـار ئانراتی ڤان فرانس کانی کیله وه له ڕووی دادگا رئیسی نگی بده ک یه ماوه دوای . وه دایه یان نه می وه ر سه ی ئیشاره به نیا ته دا م وه

م بـه ژیـان، بوو لنا ناویان و کچک بی ساحه ببونه وان ئه بدات ست ده له خزانی ی وه ئه پش دابوو، ست ده له خزانیشی ورز، ته بۆ وه ڕایه گه ده قادر مام کاتک ئاخر واری کـورده گای کۆمـه نـو رووداوکـی و واقیعـی داسـتانکی وه ئـه بـه نفالکرا، ئـه که بین وه ئه چاکه یا و کرا روشون سه ب شی که کچه خزانی مردنی دوای وه داخه به کردنـی ی محاکمـه و گیـران دوای ورده ورده ئسـتا و کـردووه نـگ ده بـ لـ خۆیـان ک الیـه موو ھـه و وه نـه کراوه دووپـات جـار زاران ھـه بـه ڕووداوانه و له ئستا تا که یه هئم باشـی بـه زۆر وتـه ڕه و ئـه ھیـوادارم کـه ، وه درتـه ده ھه ئران و عراق تی کمهحو کانی سامناکه ته جینایه ر سه له رده په ریکه خه ی که سته داروده و دیکتاتۆر حوسنی ددام سه

.پش بچته و کـوری الحی سـه چـۆن کـه کـرد بـاس ئـاوا خـۆی مناکی غـه رھاتی سه به واحیدی ن سه حه کاک. کرد که ڕووداوه ر سه له یان قسه کان شاھیده نۆره به قادر، مام کانی قسه دوای

کـه بـوو دیـار پـوه ی که ته سـه کاره موو ھـه ن سـه حه کـاک سـواری ناسـه ھه نووسـاو نگـی ده و نوچـوون لـه وه یه شیمیای گازی ست ده به ی که ماه بنه ندامانی ئه موو ھه و خزانی بـه زۆر و کـرد کـانی ئازاره و رد ده و خـۆی بـوونی برینـدار باسـی م قـده ئه زیزپوور عـه سـاح کـاک ھا روه ھـه. بوو ھه باشی زۆر ریکی کاریگه که دادگایه وتی ڕه ر سه له ش وه ئه تاوانانـه جـۆره و لـه که کرد دادگا رانی به ڕوه به له داوای و ڕاداشت ئانرات ڤان فرانس تاوانبار بۆ ستی ده و وه دایه ھه ته جینایه و ئه ر سه له ی رده په ڕاستگۆیانه و رمی گه

وایـه پـم گـووتی و بت نـه ڕزگاریـان یاسـا و قـانوون سـت ده لـه تاوانبـاران و بکـرێ نب تـه تاوانبـاره رچی ھـه ی وه ئـه بـۆ بکرێ دیاری بۆ ی عادنه حوکمکی و بن نه خۆش . تاوانبارانه دانی حوکم دیکه کانی شونه باقی و شت رده سه شیمیایی زامدارانی بۆ رمان ده باشترین ک وه ویش ئـه کـرد، بـاس شـداربووان به بـۆ خـۆی کـاری و س کـه و بـرا و دایکـی دانی ست ده له مباری خه چیرۆکی وه یه سی فه نه نگه ته به و گۆڕاو نگکی ده به عیدی سه ن چیمه

لـه کـه گووتـوه پیـان و بـوون نائۆمید کردنی رمان ده له کان دوکتۆره چۆنی چۆن که کرد ی وه ئه باسی ژاند، ھه واوی ته به دادگای ھۆی نو قادر، مام ی قینه ڕاسته چیرۆکی موو ھـه گووتـووه پـ یان قسـه و ئه کان دوکتۆره که وه کاته و له گووتی و ئه. ببینت ڕوون دونیای ناتوانی چیدی و دا ده ست ده له کانی چاوه بینایی دا نزیک زۆر داھاتوویکی

.بت ری به ب ڕوون دونیای له و تبکات ڕووی شه ڕه ڕۆژه و ئه ب ده ی که که وه کاته ده وه له بیر کاتک وردی بـه خۆیـان رھاتی سـه به باسـی ت ڕۆژھه کوردستانی له وتوو که ھه کرمانشان پارزگای له رده زه گووندی کانی شاھیده له س که 3 دا دان شاھیدی ی درژه له ھا روه ھه کی یـه کۆخه دا کـردن قسـه کـاتی لـه و ئـه ، ناشـتووه ی کـه ماه بنه نـدامانی ئه لـه س که 21 نیا ته به خۆی بۆ که کرد ی وه ئه باسی وه گریانه م ده به ساحی ئاغای. کرد باس درـژه یتوانی نـه زیاتر ش بۆیه ر ھه و نانم ده وه رده ده م ئه تس ده به درژه و دوور سانکی که گووتی و یناند ده وه یه سی فه نه نگه ته و کۆخه و ئه ست ده به و بوو ھه زۆری ک کۆمـه و کـرد ی رده زه گونـدی و خـۆی تراژیـدی رھاتی سـه بـه باسـی یـه رده زه گونـدی کی خه و بوون کور چاوی دوو ر ھه که عوسمان و ئه دوای م به. بدات کانی قسه به

کانی تـه حکوومه دوو ر ھـه ن الیـه لـه کـانی ئازاره و رد ده کـه وه ئـه ھـۆی بۆته ش وه ئه ر ھه و یارسانین موویان ھه ر ھه رده زه گوندی دانیشتوانی. دادگا م ده ر به خستنه زانیاری ھید شه تدا زۆری ککی خه و کرا بوردومان دا راقع و ئران ری شه کانی ساته دواین له رده زه گوندی. کرت نه ل باسی ھیچ و وه بشاردرته عراق و ئران واته ر رکه شه

نی

وویو

119

وه یـه رمانی ده و پزیشـکی یشـتنی پاگه ڕووی لـه ش ئاگاداریه و ئه زیاتر م به ن، ھه یه له سه مه و ئه ئاگاداری یی وه ته نونه نی الیه ھندک دا نگ رته به کی یه نهباز له دیاره باسـی دا نـوه و لـه کـه ی وه ئـه و ن کـه ده یری سـه وت دوو نـوان ڕی شه کانی امهنج ره ده له کک یه کو وه یان نین تاوانه و ئه ئاگاداری یان جیھان کی خه ی وره گه شی به ، بووه

. وانه ئه کوردبوونی و تاوانه و ئه قوربانیانی یه نی ی ل ئاگای س که و ناکرێ لــه یه له ســه مه م بــه ت تایبــه ســیمیناری و کــۆڕ پویســته یــادادن وتــانی لــه زا شــاره و زمــانزان کی خــه و بــدرت خــۆی تی تایبــه گرینگــی یه له ســه مه و ئــه پویســته بۆیــه

. وه نه بکه بو و بنووسن تاوانه م به ندیدار پیوه ی وه لکۆینه و ت بابه کاندا گۆڤاره و ڕۆژنامه له و رن به ڕوه به باسانه م ئه کانی شیاوه شونه و کان مانه پارله دانیشگاکان،

: ساته کاره م ئه ی وه یادکردنه کی الیـه لـه و مووان ھـه ی وه ئاگادارکردنـه سـتی به مه بـه ، یـه نی ی که یه سـامناکی و سـاته کاره و ئـه تی چۆنیـه له واویان ته زانیاری کوردستانیش کی خه موو ھه ئستا وه داخه به

کوردسـتاندا ئاستی ر سه له ری روبه ده کانی ناوچه و شت رده سه شاری بارانکردنی کیمیا یادی سانه زانم ده پویستی به تاوانه و ئه قوربانیانی ی وه چوونه نه بیر له بۆ وه دیکه رکی ئـه دا یـه ندی وهپ م لـه ، وه ینـه که ده ھتـد.. و بالیسـان دۆـی و بجه ه ھه شاری بارانکردنی کیمیا یادی چۆن ک وه ر ھه وه بکرته کاندا یه یی وه ته نونه ئاسته له فراوانتر و

.بگن خۆیان کارای ڕۆی کانه یه تیی یه کۆمه و یی پیشه و نی ده مه ڕکخراوه و کان یه سیاسی حیزبه ئسـتای بـارودۆخی ی سـایه لـه ھاوالتیـان تی خزمـه بـۆ تـازه کی وایـه ھه و ش کـه و وه گرتۆتـه کیان یـه کانی ئیـداره ردوو ھـه ئستا وه خۆشیه به که کوردستان رمی ھه تی حکومه ھیـوادارم رێ، بـه روه به شـت رده سه شـاری قوربانیـانی ی وه کردنـه یـاد بـۆ سـانه فسـتیڤای کوردسـتان رمی ھـه تی حکومـه کرێ ده ڕوان چاوه بۆیه ، ئاراوه ھاتۆته دا که ناوچه .کرێ نه می مترخه که وه یه باره و له چیدی

2006ی جۆنی 28: ڕکوتی / گیارەنگ ری ماپه: رچاوه سه

ند ی ھوله شاری الھه دادگای کردنی تاوانبار فرانس ڤان ئانرات له

حیمی ره لی عه نووسینی

.ستی پکرد ند ده ی ھوله شاری الھه سمی تاوانبار فرانس ڤان ئانرات له ی زائیینی دادگای ڕه2005دیسامبری 9تاکوو ی نوامبروه21 ڕۆژی لهشـت و دانیشـتووی وتـی رده سهکی شـاری حیمـی خـه لی ڕه د و ڕباز قـادر و عـه ممه کانی دالیا محه ناوه به بجه ه کی شاری ھه خه س له که 2تی ر شکایه سه له و دادگایه ئه

بـه دژ ک یـه کۆمیته ک وه چـاک ی کۆمیتـه ھـهال لـه 2003ی 6مـانگی ی تاوانبار فرانس ڤان ئانرات لـه وه پاش لکۆلینه. ستی پکرد ند ده ھوله .ند ھوله جلیسی مه برده ی ته شکایه م ئه داگیرکراو، کوردستانی کانی پارچه موو ھه له کورد لی گه ژینوسایدی و کردن نفال ئه

لـه کـه ئـانرات ڤـان انسفـر تاوانبـار. وه لکۆلینـه بـه کـرا سـت ده نـد ھوله لـه PS (sosyalistise partaye) ھاوکـاری بـه پاشـان ، بووه ھـه بـای سـتی ده و ھاوکـاری عـراق عسـی به فاشیسـتی تی حکومه بۆ شیمیایی موادی فرۆشتنی و کرین له 1991تا ھه 1985 کانی ساه

و نگاپوور سـه لـه وجـۆرجۆرا کانی ته شـیرکه دانـانی ژـر لـه ل، رده خـه گـازی کردنـی درووسـت بۆ شیمیایی ی مادده ھنانی ست ده به بۆ ناوبراو ری نـده به بـۆ را وێ لـه و بلژیـک لـه ئـانتیورپن بـۆ وه وێ لـه و ئیتالیا و ژاپۆن بۆ مریکاوه ئه ڕیگای له ئۆردۆن، و ژاپۆن و ئیتالیا و سوئیس لـه تـالڤۆن و گـاز ر موسـته یـان ل رده خه گازی کردنی درووست بۆ یمیایش موادی ری که درووست کانی خانه کوره بۆ یان وه گوازتنه پاشان و غدا به بۆ دوایه و ئۆردۆن له ئاقابه فـرانس تاوانبـار دیکه گازی ندین چه و گازانه و ئه ھنانی ست ده به بۆ ، گیراوه ر وه ک که دیکه گازی ندین چه و TDG POSL3 POL3 موادی و جۆراوجۆر کانی گازه .کورد لی گه به دژ ھنانی کار به بۆ هداو عسی به تی حکوومه تی یارمه ئانرات ڤان سـتی ده بـه شـاره م ئـه بـوو، شـت رده سه شـاری وت کـه) بلژیـک لـه ئیپـر ری شـه پاش( وه یه جیھانی می دووھه ری شه پاش له شیمیایی بۆمبارانی ر به گازه و به که شار مین که یه

زموونی ئه م که و زانین نه ھۆی به س که زاران ھه به دا ڕۆژه م له 1987ی جۆنی 26ی ڕۆژی قیقه ده 4:40 مرکاتژ له کران، بۆمباران رانسه فه میراژی کانی فرۆکه

و

118

. وه مانه که وه ته وی دوژمنانی نه ته به یه وره شت، تاوانکی گه رده کیمیاباران کردنی سه

نستانی ریوان مه: نووسینی کراونه ناچاری به و زۆر به ری ده ربه ده و ماورانی ڕای ره سه کوردستان لی گه ، بوون کوردستاندا کیخا ر سه له که جیھانی و یی ناوچه کانی ھزه ی ملمالن مژووی درژایی به

ڕژیمــی ن الیــه لــه ش شــاره و ئــه کیمابــارانکردنی و شــت رده سه شــاری ، وتووه وکــه زیانیــان زۆرتــرین و وایانــه ناڕه ملمالنــ و ئــه نی مه ســووته لـه کک یـه ین پبکـه ی ئامـاژه ڕوونتـریش کـرێ ده بنـرێ، دا یانـه ملمالن و ئـه کانی ئاکامـه لـه کک یه به کرێ ده وه عراقه عسی به نوچووی له

.لووشی ھه مرۆڤی میلیۆن دوو به نزیک که ئران، و عراق نوان وای ناڕه ڕی شه کانی تاه ئاکامه مـاورانی ڕدان شـه له ت وه ده دوو کاتک وانه له ، شته رده سه شاری کیمیاوی بۆمبارانی ستم هب مه بن، ھه یه له سه مه و ئه بۆ پاساو زۆر نگه ڕه بـه ویش ئـه ک چـه ب و بتـاوان کی خـه ی دڕندانـه نوبردنی لـه بۆ یه نی پاساوک ھیچ دام بوایه و له من م به ، وه ویته که لده ردووال ھه بۆ کانی ره بــه له ناکــا، کــه چه و ئــه کارھنانی بــه له پشــتیوانی ک یاســایه و عــورف ھــیچ کــه تی، وــه نوده کراوی هغــ ده قه ککی چــه کارھنانی بــه .کاربھنرێ به نی ده مه کی خه دژی به که ی وه به بگا تا ھه ڕیشدا شه بـه ئاگـادارنین پویسـت کـو وه یـه وره گه تاوانـه م لـه کوردسـتانیش کی خـه ی زۆربـه ئسـتا وه هداخـ به ی وه ئـه ر به له م به ب، نه پویست که ڕووداوه ی وه گانه دووباره نگه ڕه

کانی یـه نگی جه فۆکـه) 1366ڕی ی پووشـپه7(ش ی مـانگی شـه28ی ڕۆژی ئـواره 1987 سـای م، بکـه کـه ڕووداوه بـه ک یـه ئاماژه بـ، کورتیش بـه نـد رچه ھه زانم ده پویستی ر و ککی کاریگه ل و بۆمبی کیمیاوی بۆردومانیان کردن، چه رده گازی خه ری و به وروبه ند گوندکی ده شت و چه رده ر شاری سه سه نوچوو ھرشیان کرده عسی له ڕژمی به

کی کیمیـاوی مان چـه ھـه و تاوانـه سـاک دوای ئـه متر لـه کـه یارهک و سیڤیل، د چه کی ب ت دژی خه تایبه ھات، به کار ده م جاربوو به که بۆیه فراوانه و شوه ڵ کوژ به کۆمه به .قوربانی سی کرده زاران که یان ھه م جاره کارھنرا و ئه دا به بجه ه شاری ھه له 1988ی مارچی 16 تی له وه کراوی نوده غه ده قهو ی ئــه گوره ک بــه نــد بینایــه شــت، وــای ورانــی و خــاپورکردنی چه رده کوردســتان و شــاری سه کی تیی و دژی خــه ۆڤایــه عس دژی مر ی ڕژمــی بــه و تاوانــه ئاکــامی ئــه لــه

تاوانـه و ئـه کانی برینـداره لـه ک یـه ژماره ئسـتاش بگومـان برینـداربوون، س کـه )10.000(زار ھـه سـت دا و ده ده س گیانیـان له که 200 تۆمارکراون زیاتر له ی که زانیاریانه یشـتنیان پاگه بـۆ می مترخـه که و بۆیـان پویسـت ری سـه چاره بوونی نـه و کانیان برینه ختی سه ئاکامی له زۆریان کی یه ژماره کان برینداره ی زۆره ژماره و له و وه بوونه نه چاک سروشـتی و شـاره م ئـه کی خـه ر سـه به سـاڵ ژده ھه دوای ئسـتاش کـه چه و هئـ ھنـانی کار بـه ری کاریگـه ش وه ئـه ڕای ره سـه بوون، ندام ئه م که و داوه ست ده له گیانیان ئستا تا

. کرد ژاراوی شی یه ناوچه و ئه کانی که ڕوه و ئاو و کانی تا ھه ورانی ھۆی بۆته جۆرک به ، دیاره وه شاره و ئه جوانی لـه حـاکم ڕژیمـی ن الیـه لـه دا وکاتـه له ر ھـه ، بووه نه ر به ھرش نی الیه ر رامبه به تاوانکیان ھیچ یقوربان بوونه سانک که که دایه وه له ساته کاره و ئه سامناکی و دزوی .مردن به بوون حکوم مه بۆیه بوون کورد ی وه ئه ر به له نھا ته وان ئه ، لکراوه زومیان و کراوه پشل کانیان مافه دا خۆشیان وتی و سـاته کاره و ئـه قوربانیـانی و ھیدان شه ری وه بیره ی وه ھشتینه زیندوو بۆ شایان و رچاو به کارکی ئستا تا وه داخه به دا یی وه ته نونه ئاستی له چ و نوخۆیی ئاستی له چ .بکا یه له سه مه م ئه بۆ کار مرۆڤدۆسته و ئازییخواز مرۆڤکی موو ھه رکی ئه من بوای به ، کراوه نه کانیان زیانه و ر ره زه ی وه بووکردنه ره قه : تاوانه و ئه کردنی دۆکیومنت به

کار بـه گـازه جـۆری و نـدتی چه و برینـداران قوربانیـان، دروسـتی ی ژمـاره ھتـد،... و پزیشـیکی و ئامار بواری له چ و یاسایی بواری له چ پسپۆڕ و زا شاره سانی که پویسته کانی نـه درژخایه واره ئاسـه ھا روه ھـه و کان برینـداره ئسـتای تی زعیـه وه و یه ناوچه و ئه سروشتی و ک ڕوه ئاو، و کانی ڵ، ئاژه ر بۆسه گازانه و ئه زیانی و ر ره زه کان، ھنراوه

کــو وه و وه بکۆرتــه یــان ل وردی بــه پویســته نن،ســت ده کان برینــداره لــه گیــان و وامن رده بــه ئســتاش تــا وه گازانــه م ئــه ھۆی بــه کــه کانی یه خۆشــی نه جــۆری و گازانــه و ئــه . وه کراونه نه بوو ره قه وه که الیه ھیچ له ساته کاره و ئه قوربانیانی لب ئاگام من ندی وه ئه چونکه بکرێ، ئاماده ک یه نده روه په

:جیھان کی خه ی وه ئاگادرکردنه و تاوانه و ئه ناساندنی

ی

ی

117

. یه ھه وه تیه مرۆڤایه به و جیھانی گای کۆمه به ندی پوه ساته کاره و ئه چوونکو. بکرت حکووم مه تیه مرۆڤایه به دژ وه کرده4- و کخراویڕکی خه پزیشکی و زانستی و ئابووری دانی تی یارمه به یی، وه ته نه ن ی ھـه له کان شارهـت تـه جینایه و ئـه کردنـی بوو ره قـه وـت ده ر ھـه ش کـاره و ئـه و دابب

. بت خۆیدا تی رپرسایه به ژر له خۆو و ڕاسته .بناسنن دیکه کانی ته وه ده به خۆی ک وه ته جینایه و ئه پویسته دا وگهتارا له وت ی وه ره ده کانی رکخراوه و پکھاته -5مـافی تـا وه بمنینـه پـداگر کـورد لی گـه کردنی ژینۆساید و ئاسمیالسیۆن ر سه له وام رده به دا، تاراوگه و کوردوستان ی چوارپارچه ر ھه له که موومانه ھه رشانی سه رکی ئه -6 .بھنرت پدا دانی و بناسرت رمی فه به یی وه ته نه نو ی پکھاته و جیھانی گای کۆمه ن الیه له ییمان وه ته نه وپرۆســه دابژــت، پویسـت ی رنامــه به خۆ ربه سـه و خــۆ و راسـته شــت ده بجـه ه ھه و شــت رده سه کیمیـایی ســاتی کـارە بــواری لـه چــاالک کانی نـه نجومه ئه رکخــراوو گشـت -7

بورانـه و خـۆ و راسـته ، دیکـه کی مانایـه به بت، ھه وه کانه وماقووه ستان ده کاربه به کی ندیه پبه و یی وابسته ھیچ یکه وه ئه ب به رت، به روه به خۆی کانی اویستیهپدــه به ــۆ خــوی، کانی رنام ــه خــۆی ب ــه بگه نجام ئــه ب ــان جــ. ن ی ــه نیــه گووم ــ به بردنــی روه ب ــاتی کاره ری گه ســاوه کانی هرنام ــه کیمیــایی س ــه ده ی کــارگیی ب و ت و خــۆت .وت ناکه ھه ل تری چی بردنیدا، الرێ به و کردن واشه چه له جگه بت، ھه گرینگی نجامکی رئه به و نجام رئه ده ران، قووتنه ھه حق بکـرتوە؛ بـۆ یان تاوانـه و ئـه بووی ره قـه ک جیاوازیـه ھیچ ب به شت رده سه کانی گونده واوی ته و شت رده سه شاری قوربانیانی و یشتوان گه پ ئازار موو ھه پویسته -8

زـر ل ، وه تـه حورمه و رـز ڕی پـه و بـه بـ ده داھـاتووش، وەی نـه ی وانـه ئه و دان ژیـان لـه ئستا ی وانه ئه جیاوازیک، ھیچ ب ب کان گوونده و شار کی خه موو ھه بۆ وایه .بکرت ساز بۆ تیان تایبه ی دۆسیه کان ییه وه ته نه نو رکخراوه دری چاوه

وی ھـه لـه تی تایبـه کی یـه بودجه و رنامـه به بـه.. و مان پارلـه نیـزام، تی حه سـه مه شخیسـی ته عی جمـه مه ژاد، نـه حمدی ئه ئاغای تی وه ده ری، ھبه ره ری فته ده پویسته -9 نزیکـدا کی داھاتوویـه له تا بن، شت رده سه وماوی قه ل کی خه بۆ داڕشتن تی ڕه بنه ی پۆژه و زانکۆ کان، تگوزاریه خزمه پۆژه و سازی پیشه پدانی ره په و وه دنهدانکر ئاوه

.وە بنت ھه نگاو ھه ندن سه شه گه و وت پشکه و ره به شت رده سه گای کۆمه و شار زی ناحه روخساری :ۆتاییک

ناوینـدا تی رۆژھـه ی ناوچـه له ، دیمۆکراتیانه میتۆدکی و شواز به تی، وایه ته نه نووسی چاره مافی دیاریکردنی مای بنه ر سه له کورد ی کشه تا ین ره باوه و ئه ر سه له ئمه رکی بـه کـ واتـه ، وه منتـه ده خـۆی جـی لـه جـۆر جـۆراو ردی سـه ژر له و ل شوازگه به ،وام رده به شن، چه و له رووداوی و سات کارە دڕدۆنگی ب به کرت، نه ر سه چاره و درـت ده پـ ی درـژه و پت سـه ده دا ری سـه بـه تـر رۆژگـارکی لـه تـر نـاوکی بـه تـر جـارکی کـردن، قـ و ژینۆساید دا، وماو قه ل کوردی دانی داده له کورد یارانی نه

.ت نایه پ کۆتایی مافـه و بـه یشـتن گه بـه میشـه ھه بـۆ مژووییمـان کانی تاـه رووداوە موو ھـه بووی ره قـه و مان کـه له گه کانی ھاتـه نه گشـت بکردنی خاشـه و ژینۆساید و ری سه رمه چه راسیتدا له . وه ته ستراوه به وه وایه ره شت رده سه1385ڕی ی پووشپه6 - 2706 ڕی ی پووشپه6

2006ی جۆنی 27: ڕکوتی / ری گیارەنگ ماپه: رچاوه سه

116

. نگینه ڕه یه پۆژه م به ستیان دە جیھانیش گای کۆمه و یی وه ته نه نو کانی رکخراوه و ن درژخایـه واری ئاسـه م بـه ، حکومـه مه و زاری رمه شـه ی جگـه رچی گـه ئه مریکا، ئـه ن الیـه لـه ژاپـۆن ناکـازاکی و ھیرۆشـیما کانی شـلره ڕ مه له تۆم ئه بۆمبی بردنی کار به و کـات و ئـه کی خـه ر سـه لـه ی وه نگدانـه ڕه و ری کاریگـه یی، سته جه زۆری ئازارکی و گرفت و گیر ھنانی پک له جگه شت رده سه رداریژراوی سه به گازی ، بووه نه وامی رده به

ر گـه ئـه جا. بت ده ر مسۆگه پ، ر سه له کی یه وه توژینه و زانستی زۆری کی یه گه به به ش وه ئه شیبت، رده ھه و یه ھه کانی گوونده و شت رده سه ی داھاتوو ی ره به و مندان سـووڕ رمان سـه ، نیـه بۆمـان دایکبـوو، لـه ت قه سـه و ناسرووشـتی منـداکی کـه یشـت گه گوتان به و بینیتان ر گه ئه بت، ده بی سه عه و تووڕه زوو شت رده سه داھاتووی ی وه نه

نواره به ر سه و شه مانگه ین، که ماندوو خۆمان تی تایبه ھۆکاری له ڕان گه به و بمستا ر گه ئه نگه ڕه. دیاره ئی یاسـاکه رتووکی پـه ، بایـه زینـدوو کیم حه فالتوونی ئه ئ ) ئامۆژگــاری کــرد، ده کانی ره ربــه به و نگاری ره بــه کانــدا ونیه فیرعه ڕ مــه لــه تــر جــۆرکی مووســا یــان وه. نووســی ده تر رکی میحــوه ر ســه لــه و تــر کی یه شــوه بــه خــۆی) قــوانین . وه کایه ھنایه ده ت زیله فه و مرۆڤ سووف، یله فه ڕ مه له ی دیکه کی یه پناسه ستووش ره ئه جا ڕژرا، داده دیکه کی مایه بنه شوازو ر سه له کانیش ره مبه پغه گشـت رووی سـه لـه کـه ی وه ئـه. یـه ھه وه کـورده کردنـی قـ و ژینۆسـاید مژوویـی ی پـۆژه بـه وی پتـه کی ندیـه پوه شـت رده سه شـاری کردنـی بـاران کیمیـا تـاوانی قسـه بـ بـه

شـتک موو ھـه پـش مرۆڤـدا ژیـانی مـژووی لـه ونـه بـ و زن دتـه وا سـاتی کاره ، کـه یـه وه ئه بگیرتـرێ، چـاو ر بـه له بت ده ته جینایه و ئه ڕ مه له بیروڕاکان و وه لکدانه .ناکرت دی به شت رده سه شاری کی خه ر سه له رووداوک و به نیا ته ، که یه وه ته نه ژینۆسایدی

و کوژی کۆمـه یی، وه تـه نه بیـری ی وه سـینه ی پۆسـه ، دایـه کـردن ت لـه ت لـه و ژینۆسـاید ی پۆسه رخی چه ژر له پچان ب و وام رده به کورد ساه د س ند چه درژایی به ران قکـه چاوزه ئیزنـی و ئاریکـاری به و خۆ و راسته دوژمنانی ن الیه له ، دیکه رھاتی سه به و به زاران ھه و تی تایبه ی گولله قامچی ر به وتنه که و کردن باران کیمیا نفال، ئه کنیــا لــه فریقایش ئــه بــۆزکی زرتــه کــه یشــتوه گه جگایــه و بــه! س کــه بــ و ش ڕه چــاره کــوردی کــاری جــا ، دایــه ئــارا لــه نامرۆڤانــه و وام رده بــه ، م رده ســه کــانی ملھوڕه و

خـۆی زۆرتـر کو بـه تـا فۆشـت کـورد لـی ه گ دوژمنـانی بـه کوردسـتانی بـاکووری و ئـاپۆ کـه ی شه ڕه قوه و ئه ر ھه کات، ده دا گه له ستکاری ھه ر به و پیالن وتۆته ،لیکه .بکات ڕووسپی

شه ڕه و نفال ئه داخی و برین کردن، ل ئینکار و نکووی برینی کردن، چۆ قه و ڕاگوزان داخی و برین ین، بکه ژ سای برینه کام نازانین و شواوه ل رمان سه ڕاستی به بـه، وه ینـه بکه جیـا خۆمـان ژوویـیم کانی تـه جینایه و سات کاره له شت رده سه بارانی کیمیا ناشت و نیه دروست واو ڕه ک یه شوه ھیچ به. شت رده سه و بجه ه ھه یان وه کووژیی بدە ڕاڕایی و دوود و کـه ین بکه ڕاستیه و له چاو بۆژه ئواز بـه یـه پوه بـه کـاتی ی رنامـه به و ئـامراز و شـوه بـه و چـووه رـت، ده رواردنیان ھـه بۆیـه چ کتر یـه لـه . مژووییه قی زه زۆر کی یه ه ھه

مۆنـۆمنتکی و مبولیک سـه رۆژکـی کردنـی دابین به ت، نایه پ کۆتایی کانی گوده و ده گه و ددام سه و نرات ئه ک وه ی نمونه دادگایی به شت رده سه ردنیک باران کیمیا تاوانیک! رووح بنانی پک کۆمه یی، کراوه خت به گیان و یی بیمه و پزیشکی کی یه دۆسیه ند چه ھ کخراوو عاری شو و مدروش ، یانیه به و ھۆنراوهکی ماعـه جه ڕن الیـه لـه ق حـه ت خـاتر میشـه ھه بـۆ و بخـزنین ته جینایه و ئه گرینگی و قورسایی بن له خۆمان شانی ناچت پ و ناتوانین و، ئه و م ئه ھاویشتنی پاڵ ده خۆ و ال الو م له کردن ری البیگه و .داپۆشین چاو و بین م جه ؟ وه بته ده ڕوو ڕووبه یان گه له ست ده بن کی یه وه ته نه ک وه کورد که راستیه و ئه ر سه وه رته گه نه مووی ھه تانهسا کاره و ئه بی تۆ کـورد ڕ مـه لـه بۆچوونیـان و وه خۆندنـه ک یـه دوژمنـان گشـت و کرـت ده ماشـا ته چـاو ک یه به وه که الیه موو ھه له کورد که ین که نه گل ش تاه و تفت راستیه و له خۆمان با کی یـه وه ته نه ی ونـه ، نراوه دانـه پـ دانـی تـر کانی تـه میلله مـوو ھ ک وه ئسـتا تـاکوو کـورد کـه یه ڕاسـتیه و ئـه ی دیکـه شکی به گری ھه دا خۆی له خۆی یه وته و ئه. یه ھه . لمندراوه سه ن و ناسراوه نه یش وه ته نه نو گای کۆمه ھا روه ھه... و تورکیه و سوریه ن الیه له ماف ن خاوه :بکرت چاو ڕه پویسته که رابکشین خاڵ ھندک بۆ نجه په توانین ده دا ته بابه و ئه نجامی ئه ر ده له داوای ســــمی ڕه به شــــت رده سه شــــاری کی خــــه لــــه ســــتهپو پشــــوو، کانی وپتــــه ده تی رایه روه ســــه رپرســــی به و عــــراق تکی وــــه ده ک وه عــــراق ئســــتای تی وــــه ده -1

.بت دا ی شه ڕه تاوانه و ئه ی وه کردنه بوو ره قه وی ھه له پویسته ھا روه ھه بکات،) عوزرخواھی(لبوردوویی وه تکـه وه ده ھـیچ بـه کی ندیـه پابه ھـیچ کـه ک یه شـوه بـه بـت، پـک تاوانـه و ئـه ر مـه لـه یی وه تـه نه نـو ڕکخراوی رشتی رپه سه به تی وه ده نو کی یه لژنه پویسته -2 . وه پرسینه ل و ت داه عه ستی ده ر به بداته خۆ و ناراسته و خۆ و ،راسته کانی باره تاوان موو ھه تا بکات کار خۆ و راسته و خۆ ربه سه و بت نه و ئه و بناسرت ت سمیه ره به و وه ه ( un ) ن الیه له کورد لی گه ژینۆسایدی و باران کیمیا جیھانی رۆژی ناوی ژر له دیاریکراو رۆژکی بین وه ئه خوازیاری پویسته -3

115

.بچت روه به شوازک ر ھه ر سه له و ناوک ر ھه به ، نیه کی جیاوازیه ھیچ جا ، یه ھه ی درژه ر ھه مان زه

کی یـه چاره ڕگـه پویسـته ۆیـهب ، دایـه وه جونه حـای له و ستراوه دابه کورد، به ر رامبه به ژینۆسایددا قاپۆڕی له تی تایبه ی گولله که وه ینه که نه بیر وا ر گه ئه یه شاعیرانه . وه بدۆزرته ، دیکه تکی نایه جه و ژینۆساید و تر بارانکی کیمیا له کردن رگری به و پشگیری بۆ یی میشه ھه و کی ره سهنه شک بماندان گه له بۆچوونه ڕاو و له ته بابه و ئه رانی خو کی نیا تـه ، کهنی به لـه رچاو بـه کـارشـت رده سه شـاری کـراوی میـاویکی سـت

ھا روه ھـه و یی ماـه بنـه و تـاکی نـدی وه رژه به ر سـه له ، گرـدراو حایشـدا مان ھـه له زان، لنه شیاو نه مرۆڤی تاقمک که بووه وه ئه کراوه سـتی ده بـن واتـه( کوردسـتان تـری شـکی به نیکـا کورده ن الیـه لـه ش یه سـه ره که و ئـه ینی عه ، بووه ھه الوازیان سوڕانکی ھه ، ی گوایه ک وه شـتیان رده سه و بجـه ه ھه بـارانی کیمیـا ، بـووه خای جانتایان و گیرفان تا نی گوته کورد ، کراوه چاو ڕه دیکه شوازکی به ،) ئراق کی واتایـه بـه بـوون، کـپ خۆیـان ی حیزبنـه یـزبح و سی که گیرفانی کردنی پ پاش و وه کردۆته رز به ، خۆشکه بنشته و عوسمان کراسی و گــرووپ ھا روه ھــه ئــراق فــدرای کوردوســتانی کانی سیاســیه حیزبــه ســوڕانی ھه و چــاالکی. کــردووه مکــووت ده و کــپ کیان یــه وه ته نه تــر

ما بنـه کردنـی ھـا ره بـه کـه نیـه ر سـه لـه ی قسـه. وه کایـه دنتـه سوڕمان ر سه و پرسیار ک کۆمه دا، بواره و له تیش ڕۆژھه کانی ڕکخراوه وه ووشـه مانـای واوی تـه ربـه ھه و فۆشتووه ستیان ده بن کی یه وه ته نه وه ڕاوزیه په و کی ره ناسه قازانجی ھندک به سپان چه و کان کیه ره سه

. باوه ل یان نووزه دی ئـه ناکـات، گـو خاکیـان دوژمنـان ی کمـه چه) سـاه 15( زۆره کی یـه ماوه ت نانـه ته ، وهبو ئازاد کوردوستان باشووری له کورد ئستا خۆ

ش وه ئـه ڵ گـه له ، بـاوه لـ یـان وزه و نـووزه جـارکی بـه ر ھـه کوردوسـتان ی شـه به و ئه تڤانانی سیاسه و کان ماقووه و کان سته ده کاربه بۆچی ڵ گـه له و ن کـه ده کـپ شـتیش رده سه بگـره و بجـه ه ھه بـارانی کیمیـا تـاوانی یانـدنی گه ئاکام به ڕ مه له وا ڕه و خوازانه ق حه نگکی ده ر ھه ئایـا ، وه ته ماوه نه دا ت سه ده مزی ر سه له دڕنده ددامی سه گرتوون، نه پ پشی س که ئستاکه خۆ. وه نه که ده ڕوویان ڕووبه زنجیر و کوت ر سـه لـه قوورسـی به ئمه. کرت ده...و مای ئاشکرای و نھنی ی ه مامه کراو، ل زوم و تاوان ب کوردی خونی ر سه له که یه وه له جیا زۆر و خشـراو به نه تکی یانـه خه سـی که و حیزبـی کـاتی تی حه سـه مه و نـدی وه رژه به پنـاوی لـه مان کـه له گه وایـی ڕه و یی وه تـه نه نـدی وه رژه به کردنـی فیدا ، که ین ڕه باوه و ئه )6. ( یه وره گه

بیــری لـه باشــتره وا ، یه پۆسـه و ئــه ر سـه لـه ســوڕ ھه کـانی ڕکخراوه و نی ده مــه چاالکـانی و وانـان ت سیاســه کـه ئشــی ر سـه ھـۆی بتــه ده یه قسـه و ئــه ی وه کردنـه دووپـات .کاتی و نگ رته به کی یه وه ولکدانه وانینل تا دابن یی وه ته نه و گشتی ندی وه رژه به :نجام ئه ر ده

سـتی ده بـه و مـرۆڤ ر سـه لـه دا، مـرۆڤ مـژووی لـه کـه یـه وره گه ھا وه کوردستان ی دیکه کانی شه به و شت رده سه کی خه ر سه له کیمیایی گازی زنی دته تراژدی و سات کاره رووداوه و ئـه ڕ مـه لـه سـیش که ھـیچ خابن مـه. خـۆی ڕوخسـاری ر بـه بگرتـه رم شـه ی نجـه په بـت ده میشـه ھه بۆ مرۆڤ داھاتووی و تی رۆڤایهم که جۆرک به ، داوه ڕووی مرۆڤ

قانـد چه نه خـۆی ی ناگـه چه بن له مانیسووڕ ر سه ستی ده کیشاو نه ھه داخکیشی ت نانه ته سک که ھیچ کورد ژینۆسایدی ی دیکه کانی پۆسه به ر رامبه به ک روه ھه ک، ڕاناچه وام ده ر بـه مـژوو، درژایـی به که ، نامرۆڤانه ھا وه ژینۆسایدکی و بو ر ب وا تکی جینایه ین، بکه تاوتوێ جیھان مژووی کانی لنه که و کون موو ھه وردبینی به ر گه ئه! . وه هبدۆزین ناتوانین کرابت کورد ر سه له وه پسانه ب و و( شـت رده سه بارانی کیمیا ساتی کاره ر سه وه ینه بده ئاوڕک ڕووداوه و ئه ی شیشه له و بخشکنین ھۆلۆکاست ی قینه راسته ڕووداوی و دیارده ر سه به چاوک کورتی به ر گه ئه رووداوی و تـاوان ڵ گـه لـه ھۆلۆکاسـت ساتی کاره دانمانی ک یه ر رامبه به دیاره. لکراوه زومی ک هی ڕاده چ تا و وه ته وساوه چه نده چه کورد که وت که رده ده بۆمان) بجه ه ھه .گۆنجت ناش و نیه دروست ک یه شوه ھیچ کوردبه ی وه ته نه ژینۆسایدی و شت رده سه کیمیایی گازی

یـه و تی تایبـه به ئیسرائیل کانی قازانجه له ئستاش تاکوو ، کردووه کارکی ھیتلر ستی ده به رست په ز گه ڕه مرۆڤی ندک ھه و کاتی کی ئایدیۆلۆژیه به تی تایبه رژیمکی ھاوچاخـدا ی هد سه ک یه تی تایبه به ساڵ،) 700( ی ماوه له کورد ی وه ته نه شی ڕه ژینۆسایدی م به ، وه داته ده بۆ میان رھه به و گرن ده ر وه ل کی که گشتی به کان ھوودیه

و کان سته ده با ته وه ده بوونی کپ و ستن به م ده ئاشکرایه ، بووه ی درژه ر ھه با، ناته مای بنه ر سه له و جیاواز لی گه رژیم ن الیه له قرتان وب وام رده به

و

ر

114

پ کـه ی ھۆ بته ده ت نانه ته و ژمار ئه دته کورد ی وه ته نه یارانی نه خوازراوی کانی پالنه و پیالن له ش وه ئه دیاره ، وه بدۆزینه بۆ ناتوانین تری کی یه ووشه بردنی دا الڕێدوژمنان کردنی گ.

دانـاوه ، کـه ناوچه دۆخی و سیاسی وای ھه و ش که و ئران ئیسالمی شۆڕشی دارانی ت سه ده ر سه له تریشی کی یه وه دانه کار شت، رده سه بارانی کیمیا ، نیه دا وه له باسک . کردووه ر سه له تیان تایبه کی یه وه خوندنه تاوه ره سه له وه ئه ر به له بـه شـاره و ئـه پکدادان، و ڕ شه بوونی واو ته پاش شت ده ، بوایه دا ئراق و ئران نوان له نگی جه ڕووداوکی ت نانه ته شه ڕه ساته کاره و ئه ر گه ئه ر گه ئه بین ب ده تی تایبـه کی یـه بوودجه و کردبـا پـ سـتی ده ئاسایی، کانی رنامه به و بوودجه له جیاواز و تی تایبه کی یه رنامه به پی به شت رده سه ی وه کردنه دان ئاوه کرابا، خاون واوی ته کـاره و ئـه نیا تـه نه م بـه کرابـا، رخان تـه یی سته جه و روونی ده نیکا نجامه رئه ده بووی ره قه و وه کردنه نگ ڕه م که ھا روه ھه ڕ، شه کانی ریه کاریگه و وار ئاسه بردنی ناو له بۆ ی خانـه و ئـه ھوـی لـه ت نانـه تـه وه شـه دیکه کی الیـه لـه و وه تـه دراوه نه ر سـه لـه ئـاوریکی ئاساییشـدا، پارزگـای و ت وـه ده ی بوودجـه له وه که الیه له کو به ، کراوه نه

:نبوو دا وه خوارهی داھـاتووی ره ت بـه نانـه ی شـاردا دا پۆشـرت و ته چوارچـوه ت، لـه به کو ناوخۆیشی نه یی به وه ته کی نو نه یه وه نیا کاردانه ته خوات نه ی بۆیان بووز ده یه و جگه تا ئه -1

.کات ر نه سه ی له وه ر بت و پداچوونه به واوی لی ب خه ته شار بهقر و گرتنی فـه و ھه که کان بۆ چاک سازی و گۆڕانکاری ڕووخساری شاره کان و ژاپۆنیه کنیکی و پسپۆڕی ئوروپاییه تی ته کوو یارمه وه ی مای سه ره تیازات و کهی ئیم زۆربه -2 . وه بقۆزرته) ی وت وه ره ین ده جا با نه (ندی بۆ جگاو شونکی تری ناو وت تی ناوه وه ن ده الیه و له وه بگۆڕدرته ڵ پاره گه ک له داری خه نهتی ڕه ی بنـه وه دانکردنه بوو کردن و ئاوه ره بوونیان بۆقه ستی ھاوکاری و ھاریکاری و ئاماده به مه به کانی وتانی دیکه یاندراوه ی ڕاگه شه وازو بانگه ی بانگه خابن، زۆربه مه -3

. تی ناساندراوه تی و بارودۆخی تایبه منیه ھۆکار و ئیستیداللی ئه کردنیشی به بووڵ نه ، ھۆی قه تی لدراوه ستی ڕه ، ده وه هت وه ن ده الیه شت له رده شاری سهروون لی ده گـه ڕشـتهکـانی پزیشـکی و نـدازیاری ئامره بـواری پزیشـکی، ئه ی خونـدکاری لـه رچاو ئاسـانکاری و بوورسـیه ک، تاقمکی بـه کانی ناوخۆی خه پی زانراوه به -4

ورووپایی کانی ئـه تـه وه ده الیـان تاقمـک لـه تی لـه چه شنکی تایبه شت به رده ستنی پسپۆڕی و زانیاری کیمیایی بۆ خوندکاران و الوانی شاری سه به ھا له روه ناسی و ھه . کرت راورد ده به ره قه ت فه سه ، ک زیاتر له وه ته قۆزراونه... کانی چاوه و نووره ماه رخان کرابوو، بۆ بنه و ھی ترته

بادا مـه تـا وه کرته نه ق زه راده له زیاتر و ببردرت ناو پندراو، داسه ڕی شه ی دیارده کانی شاره له ک یه کوو وه شت رده سه دراوه وڵ ھه ، بووه ھه ری که ی یه جگه و ئهتا -5 وتـانی کاتیشـدا مان ھـه لـه سـوریا، و ئـراق و تورکیه ستی ده بن کوردستانی ی دیکه کانی شکراوه دابه پارچه و ئران کانی کورده تی وایه ته نه ستی ھه چوونی ھه ھۆی ببتهک وه داھـاتوودا لـه خوازا نـه تـا ن بکـه واشـه چه بجه ه ھه و شت رده سه کانی شاره کراوی کیمیاوی مانای که بوون دا وه ئه وی ھه له وام رده به کورد ی کشه ڵ گه له ندیدار پوه . ربگرن وه ل کی که خوازانه ق حه بیارکی و خۆیان نووسی چاره مافی کردنی دابین بۆ ک یه گه بهکی یـه وه خوندنه) کوردوسـتان تی ڕۆژھـه و بـاکوور و اشـوورب( کـورد ی وه تـه نه بـارانی کیمیا ی رنامه به و پیالن به تاوانی و سات کاره که بت نه رک گه ئه ھیچ جی نگه ڕه . بکرت ر سه له یی وه ته نه نو

لـهکک یـه بـه و کرـت ده ر سـه له تی رواه و ئامری خت سه کی یه وه لکدانه و وه خوندنه ئراق، و ئران پندراوی داسه ڕی شه قالبی له مت کتو کوردستان کرانی کیمیاوی بـۆ کارکیـان ۆه بـاره و لـه تی وـه ده نـو ڕکخـراوی و جیھـانی گای کۆمـه بینرـت ده و بیسـرت ده ن گمـه ده بـه. ن ده ده م ه قه له پژان ھه تک و ڕ شه کانی ره ڕوخنه دیارده .کردبت مرۆڤک، ک وه کو به وماو قه ل لکی گه و وه ته نه ک وه نه کورد،

ئاشــکر و روون ڕۆژ ک وه ناوینـدا تی ڕۆژھـه ی ناوچــه لـه کـورد لی گـه کردنــی قـ و وه تواندنـه ی پـۆژه کــه رچاو بـه دتـه وه ڕوانگـه لو ڕووداوه و ئــه گرینگـی ره ھـه خـاکی .دابرژرت بۆ پویستی و گونجاو ی رنامه به و لبکرت ی وه توژینه یه پۆژه و ئه ری مسه جه ر سه له ش ساته کاره و ئه وایه ڕه بۆیه کات، ده کی یـه گه به و خـاڵ ڕابـردودا ی ده سـه ک یـه ی مـاوه لـه) بجـه ه ھه و شـت رده سه بارانی کیمیا ت تایبه به( کورد ی وه ته نه قکردنی و ژینۆساید ، وه سیاسیه و یاسایی باری له ی دیمۆکراتیکانـه کردنـی دابـین مـافی داوای بارکـدا موو ھـه لـه یـه ھه بۆمـان) جیـاواز کی یـه وه ته نه ک وه( کـورد تی میللـه ک وه ئمـه ؛ رنجه سـه جـی و ر ھنـه پدا دان زۆر رسـه لـه ڕ شـه توای فـه واتـا، دا پۆژانـه شنه چه و له خابن مه چوونکو. ین بده بیار خۆمان واکانی ڕه مافه کردنی قامگیر سه و ت حه سه مه ر سه له و ین بکه خۆمان نووسی چاره ر ده بـه ر ده و ئـاواره خـۆی، خـۆجی وتـی له لک گه کردنی ر ده به شار گ، مه ئه به ستیارانی ھه و الوان کردنی شون رو سه ب ک، چه ب نی ده مه کی خه کوژی ش ڕه کورد، قـه خـۆی، یی وه تـه نه ڕابـردوی لـه دابـان سـتی به مه بـه کـورد الوی ینـی زه و مشـک ی وه هشوشـتن! دیـن بـ و کـافر کوردی مرۆڤی کردنی نفال ئه کورد، زار ھه دان سه کردنی

دۆخی و داب پی به و جۆراوجۆر لی گه شوه به.... و تی تایبه ی گولله به کوردوستان ی پارچه چوار ر ھه له کورد کیمیابارانکردنی کان، کورده ندی به مه و زد چۆکردنی

113

تـاقمی و خـۆ نـاو تـاقمی ، بووه ھـه خـۆی تی تایبـه نینیتوا ک، یه سته ده و گرووپ ر ھه) ش بجه ه ھه وه( شت رده سه کراوی کیمیا به شاری ڕ مه له پدرا ی ئاماژه ک روه ھه کانی تاکـه تی حه سـه مه و نـدی وه رژه به لـه دوور و نادرووسـت کی کـه حیزبی، ندی وه رژه به یان تی شیره عه بگره و یی ماه بنه سی، که ندی وه رژه به بۆ ت نانه ته وت، ی وه ره ده .سین که و حیزبی کی یه وه خردانه ڕوانی چاوه و گرن رده وه ل یی وه ته نه و ک خه زۆر ئاسـتی دوو ر سـه له ، شت رده سه پدراوی ئازار و وماو قه ل کی خه ھا روه ھه نی ده مه و سیاسی کانی ڕکخراوه و حیزب زۆری ره ھه ی زۆربه ی ڕووانگه ، وه زۆره داخکی به . دارژراوه ، وه ساسیه که و نزم

!جانبازی کارتکی و پزیشکی کی یه دۆسیه ت نانه ته بگره مای خی بایه ب کی تیه یارمه و تاکی ندی وه رژه هب ی ڕوانگه . گرێ ده رچاوه سه مادی کی یه ه مامه ک وه واته بازرگانی و مای کی نیگایه گۆشه له ، کانه ڕکخراوه و تی سایه که ھی که م دووھه ی ڕوانگهۆســهپ ، ئاشــکرایه پــ ه ھه بــارانی کیمیــا کــانی روداوه و ســات کاره ی ش شــت رده سه و بجــهکی و ڕ شــه زی ناحــه ڕوخســاری و ڕووداو ، یکــه وه ئه پــــت، کــاتی قۆنــاغردربژم

.ژمار ئه دته) بووه ی درژه مرۆش ئه تا که( کورد ی وه ته نه سایدی ژینۆ دارژراوی ه گه و ن درژخایه کی یه پۆژه سـتکرد، ده عراقـی و ئـران ی سـاه شـت ھه ڕی شـه کـاتی لـه کـه ناسـرت، ده وه تۆپۆگرافیـه بـاری له ئران جۆگرافیای سنووری کانی شاره له ک یه به شت رده سه شاری راسته دی به وره سه ی قیاده ستانی ده به کار ن الیه له وه تره کی نیگایه گۆشه له کاتیشدا، مان ھه له م به ، ب ڕه عه کانی شۆڤنیسته کیمیایی گازی و ئاگر الماری په به وته که

.کان عسیه به کیمیایی الماری په و ھرش ر به وتۆته که کورد، ی وه ته نه له شک به ک وه شت رده سه ، یه وه ئه ش مه ئه ، کراوه المـان وه ئـه شک ب ، وه بنینه خۆمان بیر وه ، شه ڕه شونه و ئه ، واته شت، رده سه و بجه ه ھه نوان کوژکراوەکانی ش ڕه کانی گونده و ناوچه و خوناوی ی بجه ه ھه ر گه ئه خۆ

.بت ده ر مسۆگهئامـان، مریکا، ئـه: ک وه کـانی زلھزه تـه هو ده و مھـوڕ ی زۆربـه پـی شـونی کو، بـه نابینرت، عراق کانی عسیه به پی ج ت نانه ته دا، تاه تراژدیه و له ، ئاشکرایه و ڕ شـه ئاکـامی و وار ئاسـه ک وه نابـت نیا تـه نـه نامرۆڤانه تاوانه و ئه ، وه یه سۆنگه و له ر ھه جا. ڕوونه ڕۆژ ک وه بیش ڕه عه کۆمکاری بگره.... و میسر و نسه ڕه فه ئینگلیز، . بکرت دی به ش ڕه کی یه پۆژه له ک یه پۆسه ک وه ، بینانه ورد و ژیرانه چاوکی به پویسته کو به بکرت، یری سه نگ جه زی ناحه کی یه دیارده وای ھـه و ش کـه انکـ جۆراوجۆره ڕژیمـه ن الیـه لـه که ت تایبه به دا، ڕاست ناوه تی ڕۆژھه ی ناوچه له کورد لی گه به دژ کانی ڕووداوه و سات کاره ر گه ئه ، نیه شاردان حه جی

ھـیچ ین، بکـه یریان سـه وره گـه کی یـه پۆژه لـه ک یه پۆسـه ک وه و وه شـارینه نـه خۆمـان لـه دا ھـه ده شت ھه ی ماوه له.... و عراق و سوریه ، تورکیه جیاوازی ئایدیۆلۆژیکی . وه ناھته خۆیدا له پرسیارک و ر گه ئه نجام ئـه بـه یی وه تـه نونه و یی ناوچـه سـتورانی ئه مـل وی مانـه و مـادی وزی سـه چرای و ھاریکاری بیری، ھاو به ، نامرۆڤانه و زن دته پۆسه و هئ موو ھه ، ئاشکرایه ش وه ئه . وه ته خوندراوه ندی زامه ڕه به بوونیان کپ ت نانه ته ، یشتوه گه . بکات ئینکار دا مژوو له کورد ی وه ته نه ئاسمیالسیۆنی و وه نهتواند کانی پۆژه که وه بدۆزینه سک که م ناکه بوا بـه )ز1514( ر و بـه مـه سـاڵ لـه) 550( ، یـه و ئینکـار لکـردن، ئاشـنایی ھه وه چـۆ کـردن، توانـه ڵ ڕاگوزان و قـه گه وام له رده ی کورد به وه ته نه ساه) 700( ی نزیکه . پکرد ستی ده پندراو داسه ری سه له که ۆژه پ سمی ڕه به کان عوسمانیه و وی فه سه نوان ڕی شه له دکور ی وه ته نه کردنی ش دابه و لـه ر هھـ پویسـت، بـارودۆخی و نـدی وه رژه به ڵ گـه لـه وکچـوو و جیـاواز نیگـای گۆشـه و ن خایـه درـژ کی یه پۆژه ژر له کورد ی وه ته نه ئاسمیالسیۆنی ژینۆسایدو سپکی ده

وان، ئـه نـدی به مه و زـد لـه تر ری کۆچـه کی یه وه ته نه و ڕاگوزران....) و قوچان و خوڕاسان( ئران تی ڕۆژھه بۆ ئران، ڕۆژئاوای کانی کورده که وه کایه ھاتۆته دا کاتهژه له ر ھه. کران نشین جۆژه و ئه ی درتـی لـه ، تورکیـه کانی تورکیسته پان ستی ده به کان کورده ن،کوردوستا تری کی یه پارچه له شدا، یه پی وباپیرانیـان و بـاب خـۆج )3.( کرا چاو ڕه سوریا کانی رسته په ز گه ڕه و عراق کانی به ڕه عه ن الیه له مت و کت ش پیالنه ئو ھر و کران ر ده به شار تی تایبـه بـه یی وه تـه نه نـو گای کۆمـه ن الیـه لـه شـکاریه دابه و ئـه ناسـینی رمی فـه بـه و نسه ڕه فه و ئینگلیس ستیعماریئی ن الیه له وره گه کوردوستانی خاکی دابکردنی لک زانت، نـه یه ھه ک ئاخۆ. کرت ده ر به سته ده کورد تی شارستانیه و لتوور که ن خاوه و مژینه له ی وه ته نه ی وه کردنه پاک و بردن ناو له ی پۆژه ی دیکه رکی مسه جه مریکا، ئه عیدی سـه شـخ سـمکۆ، مر، نـه حمودی مـه شـخ ھری، نـه یـدوی عوبه شـخ کـوو وه کـورد کانی وره گـه پیاوه و وانان ت سیاسه کردنی ر ده به شار و کوژی شه ڕه و دان داره س له

. کات ده یدا په مانا وه یه پۆژه و ئه ندی ھه ڕه له ر ھه... و ئاپۆ و فا مسته ال مه قاسملوو، مرو نه قازی ھیدان، شه و پیران ی چوه چوار له بین باشتر یان ستت، بوه شاردا ی چوارچوه له و ین بده م ه قه له نگی جه ڕووداوکی به شت رده سه کیمیایی ساتی کاره ر گه ئه ناکات، گوتن به پویست

به و کردن واشه چه له جگه داپۆشین، ری سه شیاودا، نه و لیل ده ب تی حه سه مه... و حیزبی الوازی ندی وه رژه به! کان کراوه خت به گیان مای و پزیشکی ی دۆسیه ندک ھه

112

تی ی تایبه گولله

زاده حاجی الل جه: نووسینی

رده ده و م خه تووشی دا ورانه م له رزه ربه سه ی وه ئه ناب م وروته ھه ب ری سه ت قه ببینه ش رکه سه چیای

)ھمن ستا مامۆ( وامیش رده بـه و ره دانه شون ردا ماوه جه روونی، ده –مژوویی ینی زه له که یه ھه ناخۆش و خۆش رھاتی سه به و ھات پش و سات کاره ک، کۆمه و گاوشار کۆمه ر ھه نو له نی ده مـه کی خـه کوژی کۆمـه و بـاران کیمیـا ی پرۆسـه شت، رده سه گای کۆمه و شار ی زنانه دته ساته کاره و له کک یه بگومان. وه منته ده گرفتــی و ری ســه رمه چه لک گــه ڵ گــه لــه وماویی، قــه لــ کی خــه ، نامرۆڤانــه و ناسروشــتی رووداوه و ئــه دیــاره. ژمار ئــه دتــه شــت، رده سه . وه کردۆته ڕوو ڕووبه ن، خایه درژ کۆتاو ئاسایی، نا و ئاسایی نادیار، دیارو روونی ده ئازاری و کشه ک کۆمه ھا روه ھه یی، سته جه .وت که ده چاو ر به وه نوانیادا له بایش ناته ک کۆمه ت نانه ته زۆرن، لک گه ڕووداوه و ئه ڕ مه له بۆچوون و بیر پ چـه پی چـه لی گـه ڕوانگـه لـه کـات، ده یـه له سـه مه و ئـه یری سـه خـۆی ندی وه رژه به ی ڕوانگه له حیزبک و ڕکخراو ک، کۆمه و س که ر ھه بـۆ تۆیـان و ئـه خرکـی ھـیچ چوونانـه بۆ ڕاو و ئه موو ھه ، یه وه ئه ڕوونه ئستا تا که ی وه ئه م به ڕاست، ڕاستی بۆچوونی و دید تا بگرهھـۆی تـه بوونه ت نانـه ته و ھـاتوون یران قـه تووشـی کاتیشـدا ی زۆربـه لـه بگـره ، وه تـه وهدا نه گشـتی بـه کـورد ی وه تـه نه بـۆ و تی تایبـه بـه شـت رده سه شـاری سیڤیلی کی خه

.شت رده سه داماوی و ش ڕه خت به کی خه و خۆیان تی رامه که و تی سایه که تکشکانی ڕاوژکـاری، و ئاگـاداری بـه ددام، سـه دیکتـاتۆری خـونرژی و قـین لـه دڵ رژیمـی کانی فرۆکـه تاوی، ھـه ی )1366ڕی ی پووشپه7( وتی ڕکه له واته ر، وبه مه له ساڵ نۆزده) کیمیـایی کی چـه( تی تایبـه ی گولله به کانی گونده و شت رده سه شاری دا نامرۆڤانه ئاسمانی ی ییانه زه به ب ھرشکی له) شۆڕش تی رکردایه سه( وره سه ی قیاده جلیسی مه

.کرد بۆردومان کـانی نـه خایه و دوژمنان ر سه له کو به شار، دیفاعی ب کی خه ر سه له نه یان که چه و ئه ددام، سه پیسی دڵ خونرژانی ، که بوو ھه وه ئه نگۆی ده ، ڕووداوه و ئه دوای دوابه . کردوه کار له الل جه مام و ئرانی کانی ھزه واته خۆیی، ناو 1988ی مـارچی 14ی و13ڕۆژانـی ر، لـهگ نـه ھه حاشا حای د شایه و گه به ھندک پی به. وه کرایه ده بو ک نگۆیه ده ک وه شدا بجه ه ھه یشار له یه نده پوپاگه و ئه ر ھهنـاوی ھـزی ھـاو و ھـزی ئـران بـه) ت پارتی و سوسیالیس -کتی یه(کانی رگه پشمه1988ی مارچی 15یان داگیر کرد، بجه ه ری ھه ورو به کانی ده کانی ئران گرده ھزه )1.( بجه ه ناو شاری ھه وه کان چوونه رگه شی ئران و پشمه به لـه کش به به بجه ه ھه شۆڕش، تی رکردایه سه و حوسن ددام سه بیاری پی به 1988 ی مارچی16ستی ئیران دا بوو ، ڕۆژی ژر ده له بجه ه ی ھه ناوچه یکه وه ھۆی ئه به

) کیمیـایی( تی تایبه ی گولله به) ئران( دوژمن خاکی له ک یه پارچه ک وه بجه ه ھه ری ڤه ده کردنی بۆردومان رمانی فه وه شه بیانویه و به ر ھه درا، م ه قه له ئران خاکی .ندرا یه ڕاگه کان وانه فۆکه به

و ق و فرجینـی ، زـوه ، پـه ته گـۆک ک وه کوردسـتان تـری کانی ناوچـه کوردسـتان، تی ڕۆژھـه و ره بـه بجـه ه ھه لـه گهر پشـمه و ئـران شـی ھاوبه ھـزی ی کشه پاشه دوایھیتر و عس به رژیمی ی دڕندانه الماری په ر به وته که ، قاڕن.... کیمیـا کـه وه بشـاردرته یش وه ئـه ناشـت م بـه بکـات یـه ه ور گـه تاوانـه و تـه جینایه و ئـه یپاسـاو و شـرۆڤه ناتوانت کی ره سه ھۆکارکی ک وه روو، سه ی یه وته م ئه رچی گه ئه

کـه ایـهمان و به بت، ھه وه که نگۆیه ده به گردراوی کی ندیه پوه کوردستان، ی شاره دوو و ئه نوان کانی ناوچه ک، واتایه به شت، رده سه و په ته گۆک ، زوه ، بجه ه ھه بارانی پیـاوی بـه دا مه رده سـه و لـه کـه خۆیی ناو نکی خایه ک وه الل جه مام کانی ھزه و) کان عراقیه ی ڕوانگه له( کی ره ده دوژمنی ک وه ئران ھزی قی زه زۆر ڕۆی وه که الیه له

ی شــه به و لــه کان تــه وه ده وای ھــه و ش کــه و کــورد ی کشــه وه شــه دیکه کی الیــه لــه ردرت،گی نــه رچاو بــه وە و بکرــت لــ نکــوی دا ســاته کاره و تــاوان و لــه ناســرا، ده ئــران .بدرت شار حه) باشوور و ت ڕۆژھه( کوردستاندا

ی

پۆ

111

!م که بۆ شاره

پوور ن سه حه سووڵ ره مه حه: نووسینی !م که شاره ھۆ !م که شته رده سه بووی من ژینی ھاری به تۆ ی ستره ئه تۆ

ئاسمانی .بووی من تاری ک وه بووی شاوه گه

باخ گوی بووی کاوه شه یداخ به شنی چه تاوان ستکی ده پ له تۆی گوی و خونچه یان ده .ران وه ھه شیمیایی بۆمبارانی به

نی ھریمه ئه شی ڕه ھزی روودا گه له ی ناسه ھه

کوشی●●●●

!م که شته رده سه !م که شاره ی ئه

م که برینداره ده فنکی رۆشه په به تۆ بۆ ڕووحم کاتکم گشت

"شه شه و ست شه چواری وتی حه" بم کوێ ر ھه له دمی نو له

.کومی به دی سوکنایی .وه ڕژه خون عسی به کانی فرۆکه ھۆی به شت رده سه م که جوانه شاره شیمیایی بۆمبارانی

.خر به کان برینداره و ھید شه یادی

2007ی ئاوریلی 4: ڕکوتی/ گیارەنگ ری ماپه: رچاوه سه

120

.بوون روونی ده و ی سته جه بوونی زامدار تووشی و ترسی مه وته که گیانیان لـه ھا روه ھـه و عراقـی کانی فرۆکـه الماری پـه ر بـه وتـه که الوه چـوار لـه شـت رده سه شـاری نـدی ناوه و بـوون ھید شـه س کـه 29 دا م کـه یه کانی سـاته و دا بۆمبـاران کـاتی له . یه دڕندانه الماره په و ئه ر به وتنه که یه ناوچه و له ت ئاوه و بژوێ و شماش و بران ری وروبه ده و رم ھه شه ڕه گوندی شاریش ی وه ره ده

ی لیسـته لـه کانیان برینـداره و ھیدان شـه لـه شـک به و کـه ناوچه ھاتووتـه پزیشـکی تکی ئیـه ھه ری وروبـه ده و شت رده سه شیمیایی بۆمبارانی یسات کاره له نیو ساڵ دوو پاش رھـه کراون، نـه تۆمـار دا لیسته و له کان برینداره له% 70 له زیاتر و یه نی واو ته ی لیسته کراوه تۆمار لیسته و ئه وه داخه به که ، کردووه تۆمار دا شیمیایی دیتوانی ر ره زه کـه یـه وه ئه کان ھۆیـه لـه کک یـه ، کـراوه ق رحـه ده زۆری کاری م کـه م بـه ، وه گرتۆتـه ی یـه ناوچه و ئه کی خه زۆری ره ھه شی به یه شیمیای گازه و ئه ری کاریگه وه داخه به ند چه نـاوی چتـه ده ناویـان وه ئـه ر بـه لـه کردووه نـه تۆمـار شـیمیایی زامـداری ک وه خۆیـان نـاوی تی کوردایـه ی له سـه مه بـه بوونیان ھـه ئیمـان ھـۆی بـه هزامدار که خه و له شک به

و جـاش ی لیسـته لـه ناویـان وان ئـه بـ ده کـه وایـه پیـان دا ئاکـام لـه و زراوه دامـه ت حکوومـه بـه ر سـه پیـاوانی بۆ زۆرتر ش شونه و ئه و) جانباز( ختان به گیان ی ئیداره ھـۆی بـه کـه خه و لـه ش دیکـه شکی به .بت نه دا کان برینداره و کوژراو جاشه ی لیسته پاڵ له ناویان و وه بکرته جیا ت حکوومه به ر سه و یه ئیداره و به ر سه کانی خۆفرۆشه

نـد چه ر ھـه" ، وه بکاتـه ق زه خـۆی ی له سـه مه وان ئـه نـاوی به وێ یھه ده ت وه ده و ته وه ده به دان ت رعیه شه ش وه ئه که وابووه پیان ،بوون رگه پشمه کاری و س که که وه ئه ت حکوومه ستانی ده کاربه کاتیشدا مان ھه له ن، بکه تۆمار خۆیان ناوی چوون نه شت رده سه شیمیایی زامدارانی له شک به مایه بنه و ئه ر سه له". کردووه شی کاره و ئه ت وه ده نـد چه ن الیـه لـه کـه کـراوه تۆمـار لیسـته و ئـه بۆیـه ر ھـه ، کـردووه وان ئـه ناونووسـی لـه رگری بـه وخۆ ڕاسـته رگه پشـمه وکـاری س کـه لـه وه سـتاندنه تۆه بـه و ست ئانقه به

نیا کان تـه ھیده شـه سـیش برینـدار بـوون و لـه که 5000 ھا زیـاتر لـه روه ھید و ھـه س شـه کـه 1000 تاکوو ئستا زیاتر لـه وه داخه به. هی نی واو ته ، کراوه ئاماده وه پزیشککه وئه قویی ناو بچیه ریش گه ئه و. یه دانی کراو تۆمار لیستی له ناویان کان برینداره و ھید شه ناوی زۆری ره ھه شی به. کراون تۆمار و نووس ناوسمی ڕه س به که 109ناوی و ئـه و کردبایـه ناونووسـی جیـاوازی بـ بـه یان سـانه که و ئـه موو ھـه و دابایـه ویان ھـه ت حکوومـه سـتانی ده کاربه کات و ئه ر گه ئه که وێ که ده ر ده بۆمان کات و ئه یه له سه مه ھا روه ھـه و کوردسـتان دیکـه شونی یان ده و بادینان شنۆ و رده زه سانی وه شخ و زوه و په گۆگته و بجه ه ھه ڕووداوی ت قه نگه ڕه ، دابایه قاو له کات و ئه ر ھه یان ساته کاره

لـه م بـه وین، ھلـه په وه ڕیشـه و گ ڕه لـه و عـراق نو چوونه مژساه له که ن کوردانه و ئه یلی فه کانی کورده( یلی فه کوردی 8000بارزانی و 8500نفالکراو و ئه 182000 وه تـه کراوه کـورت وی ھلـه فه ی وشـه ش دوایـه و وی ھله فه بۆته وی ھله په دا ئاکام له وه خوندرته ده" ف" پیتی به پیته و ئه و یه نی ی" پ" پیتی دا بی ره عه له وه ئه ر به

لـه خۆیـان یفی کـه بـه کوردستان رانی داگیرکه یه نگی ده ب و ئه دوای بۆیه ر ھه ، دابایه نه رووی کورد لی گه به دژ یه شوه و له ی دیکه تی جینایه دان سه و.) یلی فه کوردی بۆته و ریوان مـه ، بانـه ، پـاوه وسـوود نه ،ئـیالم شـیرین، سـری قه ، سـنه" ت ڕۆژھـه کوردسـتانی و ڕۆژئـاوا و ت ڕۆژھـه بـاکووری و باشـوور کوردسـتانی کانی کورده بینی و کوشتنتان قه و قاڕن نی یان ده و شت رده سه و قز سه وینـه و کوشـتن و لـه. داوه کـوژی کـورد به تیان رعیه شه خۆیان یفی که به" کوردستانه م ئه ی دیکه شولـه ی جـاره ر ھـه دا ب . کردووه الچۆ قه کوردیان لی گه وه یه ئاریای ناسیونالیستی و بی ره عه شوڤینیستی تورکیسم، نپا دین، و ب زھه مه ناوی ژر له نموونه بۆ ناوک، ژر تیانهزانسـ و وپـک ڕک و بـاش کی یه شـوه به که یه ھه کورده ی یانه سیاسی ڕکخراوه و ھز و ئه ت تایبه به و کوردستان ی پارچه چوار ر ھه کانی کورده ر سه له خنه ڕه دا لرهو ل گـه نـدی وه رژه به بـوو، ده بۆیـه ر ھـه. بووه نـه رچاویان بـه و ڕوون وسـتی ھه دا کوردسـتان رانی داگیرکـه و دوژمنـان ی زانـه ناحه وه کرده و ت جینایه موو ھه و ئه ر رامبه به له

ر بـه له کوردستان کانی یه سیاسی ڕکخراوه و ھز تکۆشانی و ت حمه زه وێ بمھه که یه نی مانایه و هب و ئه ، بایه وه کانه یه حیزبی و خسی شه یه ندی وه رژه به روی سه له نیشتمان .بگرین ر وه انک حیزبه و مان که له گه کانی یه کاری م که و ه ھه له زموون ئه بتوانین دا داھاتوو له که ھیوادارم و ریانه سه له یه خنه ڕه و یی گله و ئه م به گرم نه چاو کی خـه موویان ھـه ر ھـه کـه را ھر شـه م خوڕڕه و ئابـادان کانی شـاره لـه و رده زه و ت ئـاوه و بجـه ه ھه و شـت رده سه شـاری کانی شـاھیده لـه س که ند چه دیسامبیر ی5 ڕۆژی له

قـادر ریزان، بـه کـانی ناوه بـه بـوو سـک که نـد چه دانـی شـاھید بـوو، سـرنج جگـای که ی وه ئه. بوون ئانرات ڤان فرانس تاوانبار دادگایی شداری به بوون، کاسبکار و سیڤل و ھید شـه نـدین چه نی خـاوه موویان ھـه ر ھـه که. بوو ن چیمه باوکی و عیدی سه ن چیمه و ریفی شه بدو عه و م قده ئه زیزپوور عه ساح کاک و واحیدی ن سه حه و پوور والن مه

مـام ڕۆـی تـدا و وه کـرده بـو تکی بابـه دا،" شـت رده سه ری خـاوه ری عومه" ناوی ژر له دا خۆی ی که نووسراوه له حموود مه لی عه رز به ک روه ھه بوون، ییشیمیا برینداری نیا تـه و م نـاده باسـه و لـه خـۆم منـیش بۆیـه ، وه دوونـهکر ق زه تـدا کانی یه ڕاسـتی نـاوبرا تی بابـه ، پزانینـه و سـوپاس جگـای بـوو کـرد بـاس تـدا ی دیکه سانی که و قادر

.م که ده دا که دادگایه به کورت ی ئاماژه ھندک بـهگـاداد ھـۆی نـو رانی بیسـه موو ھـه کـرد، خـۆی ی کـه نفالکراوه ئه کچـه باسـی و کرد کانی رگۆشه جگه منداه بوونی ھید شه باسی دا دادگا له کاتک پوور والن مه قادر مام

و مـاڵ و خـۆی ر سه به که کرد ڕووداوه و ت جینایه و ئه رسامی سه کی الیه موو ھه و داگرت ی دادگاکه ھۆی واوی ته ر ھنه مچۆڕک کی یه نگی بده و بوون نگ بده و ک جارک، و ئه که لکرد پرسیاری و دا نیشان قادر مام به" ن فروته دوکتۆر" کتنی له هک کچکی ی ونه کان یه قوربانی کیلی وه ڤلد زیخ خاتوو کات ت تایبه به بوو، ھات مندای

110

تاریكییه دژی و ناكیروو شتی ه رد زه ی نونگه شار

نادیاره فرمسكی و شار ریبی غه گرتویی تۆز ئاسمانیش

ئواره بایی ی گڤه و شار نازی ب ئاسمانی نك ده دا گۆڕستان شی باوه به ر سه و م غه واری ھه دنه و نامرۆڤانه الماری په ناسازی نگی ده

رگه مه یامی په كوژ، شار و ر خنكنه گازی پژانی ی گرمه

شت رده سه بوونی نی زه و سه و خنكیندرا شار ورانی لی رده خه الماری په ر به وته كه

دیلی ته بوونه شار ی جووه و ژیان ڕی پووشپه سیمای ھریمنی ئه رووحی به خواردو، سوند كوژانی كورد و ژیان یارانی نه ما سه ھاتنه گۆڕستان دارستانی وزی سه ی گه

كۆست و م خه چۆكی ر سه ھاته سوور گرده بای و مباران خه خوڕی به فرمسكی به بو شار ی رچاوه سه

ھاوار نگی ده بوونه ك الیه و گۆند موو ھه بۆ شار ی رچكه

موویان ھه ریحانه و گیا گژو نی بۆ ئدی و یه ئواره بۆنن ب دا شار ی ره و گه كۆستی م رده به له

و نگی بده ی ئواره شی باوه و ره به ی كه بسكه و شار كیژی كرن ده راكش نامۆیی جیھانی و ره به

دا ر پووشپه ی ٧ ی ئواره دیتنی له رد، زه تیشك خۆری و نگی بده و رم شه ستی ھه م رده به وته كه ده دت ج شار وه ره سه كه و ھمنی به نگه بده و ڕ كه ساتدا كاره بیستنی له تیش، مرۆڤایه دنیای و نیایه ته شار

2007ی جۆنی 29: ڕکوتی / ری گیارەنگ ماپه: رچاوه سه

109

پـاکی خـاکی لـه ر داگیرکـه کـانی ھیزه واوی تـه ڕامـاینی کـات،بۆ ده کوردسـتان م رجه سـه و شـت رده سه کی خـه ڕیـزی ک ویـه کگرتووی یـه ڕی چاوه کوردستان ستیی ربه سه پارتی ین، بکه ئاماده کجاری یه ڕزگاری و خۆیی ربه سه بۆ باشی به خۆمان موومان ھه کوردستان،پویسته

کوردستان ستیی ربه سه پارتی تی رکردایه سه

2007ی جۆنی 11دی، ی کور 2707ڕی ی پووشپه 1

.... شت رده خنكاندنی شاری سه

شخانی زیز عه: نووسینی ...وه یه عسی به رژیمی واته وه، كوردستانه ركی كه داگیر ن الیه له شت، رده سه شاری خنكاندنی ی ساه 17 یادی له

ساته، كاره م ئه تاوانی ب ھیدانی شه گیانی له رز، و سو كوژان كورد بۆ زاریش مه ر هش و شۆڕی ر سه نگه بده و ڕ كه ساتدا كاره بیستنی له تیش، مرۆڤایه دنیای و نیایه ته شار

ڕ پووشپه ی ئواره مای شه ی شنه و یه ئواره بزونت ده شار ی كیژوه بسكی و سرووشت گیای و گژ بۆنی ش، باوه ش باوه انك گونده ی بانیژه ر سه ی ریحانه و گوڵ نی بۆ دنت وز سه بسك شتی رده سه ئامزی بۆ

دا سوور گرده ی نبانه ھه له شار، چیرۆكی و یه ئواره ڕ پووشپه خۆری تیشكی ریكه خه رووناكی و ژیان ی رچاوه سه ك وه بات ده رووبار و ز ره و دارستان و شت پده بۆ

ر داگیركه دوو ڕی شه ئاگری و رگ مه ری سبه و یه ئواره دگرت سرووشت و شار نی وزه سه به ر به

ورانی و رگ مه و تی ھامه نه ری سبه وه چته ده زرادا مه و انی ئاوده ڕی پووشپه ی ئواره گژ به و زدایه مه ھورا ئه ری نونه و ونه شت رده سه ئاگایه ب و ست ره شپه ره دیكتاتۆری دوو ڕی شه

108

وه شت كرایه رده سه شیمیایی بۆردمانی ی بیست ساه ت دا یادی تایبه سمكی روڕه له .كرد پ ستی ده" ھه مه جم نیا ته به" سروودی به چوو، ڕوه به سیاسی ری فته ده ی بنكه كانی ساۆنه له كك یه له ڕ پووشپه ی7 ممه شه پنج مرۆ ئه سمه روڕه م ئه :دا سمه روڕه م ئه كانی رنامه به ی درژه له وه حیزبــه سیاســی ری فتــه ده نــدامی ئه ســتگار ره ن ســه حه كــاك ن الیــه له كوردســتان راتیدمــوك حیزبــی سیاســی ری فتــه ده یامی پــه

:كران ش پشكه تانه بابه م ئه سمه روڕه و ئه ی دیكه كانی بگه له كرا ش پشكه سـروودی ،)پـوور بـدو عه بـدو عه( كوردسـتان دمـوكراتی الوانـی تیی كیـه یه یامی په ،)ش ببه مامۆستا( خشانك په پارچه

ژنــانی تیی كیــه یه یامی پــه ،) قــادری د حمــه ئه( زن بــه شــیمیایی شــاری شــعری ،) ســاحی رھاد فــه" ( نگــه جه رای ھــه دیســان وا"ــاره ی وه نــهخوند( شــت رده سه شــاری بۆردمــانی لــه شــتی رده سه كچكــی ری وه بیــره ،) یســی وه ریبا فــه( كوردســتان دمــوكراتی زوو ئ

.( یی زوره د حمه ئه( كوردستان ی دیكه كانی ناوچه و شت رده سه شیمیایی بۆردمانی كانی نه الیه به ت باره سه تك بابه ،)بات خه ئاسۆ( سوور كوردستانی شعری ،) الیی مه .تپ ھا كۆتایی 11, 40و كاتژمر پ كرد ستی ده 30,10 كاتژمر كه روڕسمه شـیمیایی بـۆمبی بـه شـتیان رده سه شـاری عس بـه رژیمـی كانی ره ڕكه شـه فۆكه دا عراق ئران ڕی شه ی نگه جه له دا تاوی ھه ی1366 ڕی پووشپه ی7 وتی ركه له باسه شایانی نـدین چه سـانه و كانی شـیمیاییه مـادده كانی كوشنده رییه كاریگه ژر وتنه كه سیش كه زاران ھه به و كوژران س كه دان سه دا مرۆییانه دژه الماره په و ئه ئاكامی له و كرد بۆردمان

.ن ده ده ست ده له گیانیان بوون تووشی وه مادانه و له ی خۆشیانه نه و ئه ھۆی به وان له س كه

كورد و كوردستان: سرچاوە

شت رده مین ساۆژی بومبارانی شیمیایی شاری سه ی بیسته بۆنه ستیی کوردستان، به ربه تی پارتی سه رکردایه یامی سه په

کوردســتان ی زینــه وناوچــه ئه کی بۆخــه خــۆی رۆشــی وپه وداخ خۆشــی ره سه دا کراوه یادنــه لــه رگیز ھــه ســاته کاره م ئــه ســایادی مین بیســته کوردســتان،له ســتیی ربه سه پــارتی ین، ده ده کوردستان کانی کراوه شیمیاباران شاروناوچه م رجه وسه شت رده سه کی خه به ن به اتک بت،ھاو رده ده وز، رسه سه شتی رده سه شاری ری روه کوردستانپه کی کوردستان،خه وتداگیرکراوی مافخوراو لی گه

ژاراوی بومبـای رھرشـی به کورد لی گه دژی دوژمنانی کوژی ڵ کۆمه کی چه به شت رده سه ی که مانه قاره شۆڕشگرو شاره ر وبه مه له ساڵ بیست دا،و سـت ده له ھۆمیـدیان لـه پـ گیـانی دا شـت رده سه ھیدکراوی شـه شاری له کوردستانی ھاووتیانی زۆرله کی کۆمه وه داخه وت،وبه که تۆمارکرد، خۆی مژووی تراژیدیاێ به دا دوژمنانی ری کهداگیر ژر له خۆیان تی ھامه نه پله ژیانی به ی دیکه کی یه ڕه الپه دا داگیرکراوه وشــاره له ڕــژیم کانی ربازییه ســه ھــزه زارلــه ھه یــان ده وز رســه سه شــتی رده سه شــاری بومبارانــه و ئــه ڵ گــه له ھاوکــات دیــاره

، وه کردبووه نـه ئاگـادار ساته کاره و بۆئه شتیان رده سه کی خه ھیچ م ژاربون،به دژی ماسکی گری ھه یانموو وھه وتن که نه بومبانه و ئه ژاری به ربازکیشیان سه تاکه بوون،که ڕژیمـی ن الیـه لـه ساته کاره م ئه ئایا ڕین،که بگه یدا که ومه دوای به شت رده سه ساتی کاره کارانی داکۆکی م رجه سه و ئمه پویسته ،که ومه ب پرسیارکی بۆخۆی ش مه ئه

تـاقی رکوردا سـه بـه ی کـوژه ڵ کۆمـه کـه چه و ئـه ویسـت یه ده کـه بـوو ئـران ئیسـالمی کۆمـاری کـوردی دژه دیکتـاتۆرو ڕژیمـی کـاری کـات مان ھه بوو،یا عس به کوژی وکورد دڕنده بوون، نـه باشـتر یان دیکـه ھیچـی له وھیچیان ک یه ک وه کورد لی گه به ر رامبه به رھاتبوون شه به ک یه ڵ گه له دا کاته و له که ڕژیمه 2 و ئه کانی تاوانه بگومان ،چون وه کاته بـاب زـدی ر سـه له ژینمـان وانین،مافی ئـه دوژمنـی کـورد ی ئمـه وانـدا ئه ی ڕوانگـه ،لـه بووه کـورد لی گـه وه سـینه ئاواتیـان موویان ھـه م بـه کتریان یـه کردنی تی دژایه ورای . نییه وه وانه ئه ی ڕوانگه له خۆمان اپیرانیوب

ــه ســایادی مین بیســته کوردســتان،له ســتیی ربه سه پــارتی ــه وناوچــه ئه کی بۆخــه خــۆی رۆشــی وپه وداخ خۆشــی ره سه دا کراوه یادنــه رگیزله ھه ســاته کاره م ئ کوردســتان ی زین ھاوکـاری بـه ڕو گـه ینه خه ده خۆمـان وی ھـه ڕی وپـه ئه ین،کـه ده ده کوردسـتان کـانی کراوه شـیمیاباران شـاروناوچه م رجه وسـه شـت رده سه کی خـه بـه ن بـه کـات بت،ھاو رده ده

. ساته کاره و ئه کردنی جیھانی به بۆ کوردستانی ی دیکه کانی نه والیه رکخراو

ییو

107

وچــاالکی چــۆن کـه ن کــه ده خۆیـان الیــانی بــه ر سـه کانی رگه پشــمه کیچـاال باســی جارجــار و ن کـه ده وه یــه کانی رینه ڕاپه موو ھـه بــه وره گــه کوردسـتانی کانی زنــه مه رینـه ڕاپه و دیـدار و ن کـه ده وه ره ده و ئۆروپـایی وتـانی سـتانی ده کاربه لـه یک کۆمـه ردانی سـه باسی ت نانه ته و نواندوه یان تی مانه قاره پـ خۆیـانی ی کـه رنامه به یه شـوه م بـه کان یـه کوردی یه سمانیئا کاناه و ھتد،... و مژووی ڕۆژی بوونه کانیش وتنه پکه چاوم نه یه رنامه به و ئه ر سه له زیاتر وه ئه بۆ . وه نه که ده پمه ڕاست دوم که نووسینه ستی به مه ر سه د. تی ڕۆژھـه و باشـوور لـه سـتانکورد گونـدی و شـار نـدین چه دا عـراق و ئـران نـوان ی سـاه 8 ری شه ی ماوه له ئاگادارن ک وه

و تــۆپ بــه و عـراق و ئــران دیکتــاتۆری دوو ر ھـه کانی ره ســکه عه و رباز ســه مینـی زه و وایی ھــه ھرشــی ر بـه وتنــه که کوردسـتان ئـاواره و ربریندا و ھید شه کوردستانیان دانیشتوانی له زۆر ککی خه و کرد وران و کاول کوردستانیان له زۆر شکی به یاره ته .کرد نــد چه بــه ھرشــه م ئــه بــوو، کوردســتان تی ڕۆژھــه لــه شــت رده سه شــاری ر ســه بــۆ کــردن ھــرش عس، بــه گــۆرکراوی تی حوکومــه الماری پــه و ھــرش ترین دڕندانــه لــه کک یــه

بۆمبانـه م ئـه بـوون، زامـدار سـیش که زار ھـه شـت ھه لـه زیـاتر و ھید شـه س کـه دان سـه دا ئاکـام له و پکرد ستی ده خۆراگر شتی رده سه شاری ر سه بۆ ھاوژ بۆمب کی یه فرۆکه نـدین چه و قوربـانی بوونـه زۆر ککی خـه کان بۆمبـه وژمی تـه و گـازه م ئـه ھۆی به بوون، ل رده خه ت تایبه به و کوژ کۆمه و شیمیایی بۆمبی کوو به و بوون نه ئاسایی بۆمبی وه کانیانـه زامه بـه ش نووکـه ھه و بـوون قوسـتان نه و زامـدار زۆریـش ککی خـه و بـوون بـاوک و دایـک بـ و تیو ھـه س که دان سه به و وه کوژایه چرایان هتای تاھه ھه ماه بنه .ن که ده رگ مه ڕوانی چاوه و نانن ده شـت، رده سه خوشـکی سـته ده ی بجـه ھه شـاری رکی نونـه نـد چه لـه جیـا دا ڕابـردووش سای س دوو، له و شت رده سه شاری کی خه له جیا دا ڕابردوو سای بیست ی ماوه له باشـوری کی ره سـه حیزبـی دوو و کوردسـتان تی ڕۆژھـه کانی یه سیاسـی ھـزه ت تایبه به و وت وی ره ده و ئران خۆی ناو له تی ناحوکومه و تی حوکومه نکی الیه و س که ھیچ

و س کـه و ئـه که گرینگه زۆر م به ن، ده چی ک خه که بم وێ نامھه دا لره. وه ته داوه نه یه نامرۆڤانه و زن ته دڵ ساته کاره و ئه و شت رده سه شاری له وڕیانئا کوردستاننیا تـه کوو بـه و ن ناکـه راسـت وه باره م له وه داخه به ، کن یه برای موو ھه و یه نی دا وره گه کوردستانی کانی کورده نوان له جیاوازی که ن ده و ن که ده ئیدیعا که ی نانه الیه رانی بـه روه به باشـه تان، یه قسـه و ئـه راسـتی کـوا گینا ئـه کشـن، راده خۆیـان الی بـۆ یه وشـه نـد چه م بـه ک خه ستی ھه و گرتووه ھه یان شوعاره و ئه خۆیان رمی گه بازار بۆ

نـاب دا مـژوو لـه مرۆ ئه خۆ... کوردی تری مدیاکانی موو ھه و خۆکان ربه سه ڕادیۆ و کوردستان و بات خه و نوێ کوردستانی کانی ڕۆژنامه رانی رنووسه سه و رز به تیکوردسا وه بـه ریشـتان باوه ر گـه ئه ، وه نـه ناده لـ ئـاوڕی سـت ئانقه بـه ر ھـه یـان مـژووی، ڕۆژکـی کردۆتـه نه شتان رده سه شاری ی یه تی ھامه نه و ش ڕه مرۆژه ئه بۆچی بخرێ گوێ پشت ی ناوچـه و ری وروبـه ده و شـت رده سه شاری بۆ کراو نه بیر له ڕۆژکی بۆته ر ھه ن که نه باسیشی ئوه ر گه ئه دات، ده نیشانی ڕۆژگار وه ئه مژووی، ڕۆژکی ببته ناب که یه نی

.کورد لی گه ی ڕزگاریخوازنه شۆرشی ی نهمتما جگای موکریانی پکردنــی ســت ده م کــه یه ڵ گــه لــه و دا وره گــه کوردســتانی کردنــی ش دابــه تای ره ســه لــه ر ھــه ری، وروبــه ده و شــت رده سه شــاری ت تایبــه بــه و کوردســتان تی ڕۆژھــه کی خــه

کوردسـتان باشـورری ت تایبـه بـه و کوردسـتان کانی وه بزووتنـه نای پـه و پشـت گناسانه مه ئه و دلرانه دا کسات و کات موو ھه له کوردستان، ڕزگاری بۆ کورد کانی وه بزووتنه ی پارچـه چـوار ر ھـه شۆرشـگرانی نای پـه و پشـت جـاران ک روه ھـه ئسـتاش و دابـوون سـتکرد ده سـنووری دیوادیـوی م له کانیان کورده برا ت خزمه له ماڵ به و گیان به و بوون

لـهمۆ ئـه" ی رنامـه به لـه مـژووی ڕۆژکـی ک وه دا تراژیدیایـه م ئـه سـایادی مین بیسـته لـه وابـوو ق حـه بۆیه ر ھه کۆشن، تده کوردستان ڕزگاری بۆ وه ده به و کوردستانن ردشــت سه لــه خۆتــان ی قینه راســته پشــتیوانانی بــۆ یامک پــه ک وه نتانکوردســتا باشــووری کی خــه و خۆتــان می ھاوخــه و ردی ھــاوده و کرابــا لــوه باســی بــوو ده" دا مــژوو . وه کردبایانه ڵ گه له تان ڕۆژه م ئه ری وه بیره و یاد یه شوه م به و یاندبایه ڕاگه ئـاوڕکی دا مـژوو بـه ت تایبـه کانی رنامـه به له گشتی به کوردی مدیای و کوردی ی دیکه کانی یه کوردی کاناه موو ھه و کوردسات ری به روه به کانی ستافه که وه ئه ھیوای بهو چ ژووی چیتر با ، وه نه بده کان ڕووداوه له پت نه واشه چه کورد لی گه مخۆشکه خۆشمان بۆ و کرژوویه ڕۆژه کردنی وون بۆ بین نه ر ڕمان که له گه کانی م. و ئـه گناسـانه مه ئه و ن کـه نه لـ دریغـی خۆتـان شانی ر سه خستووتانه ی رکه ئه م ئه که پویسته بن، خۆیان لی گه مژووی زای شاره مان که له گه داھاتووی کانی وه نه ی وه ئه بۆ ن، کــه ده کوردمــان لی گـه بــه رچاو بــه لـک گــه تکی خزمـه ش ئــوه و ــن ده پـ رینتان ئافــه داھــاتوو جیلـی رن بــه روه بـه باشــی بــه رکـه ئه م ئــه ر گــه ئه رن، بـه روه بــه رکـه ئه .خوازم ده ئاوات به بۆ دا کان بواره موو ھه له وتنتان رکه سه

2007ی جۆنی 29: ڕکوتی/ گیارەنگ ری ماپه: رچاوه سه

و

و

106

پـردی لـه وه رنـه په و وتن ركه سـه میـدایای گرتنـی ر وه بۆ د حه داری كرده تاوانیان و داخست كانیان ناسه ھه رگای ده, ڕنی یان بزه ی تریفه ی زیه كه , خۆار خسته كانیان چاوه بـوون ڵ ، بـوو دایـك لـه كان وتـه مزگه و نیسـه كه نگی بـده زمانی , رایك خۆر ژار تۆ كه م كه دگره شاره سیرات

دونیـا وی ره ده زیری وه و كۆمار روك سه ند چه ,كان ڕۆژنامه مانشیتی به بوو جكسۆن مایك ی دیكه كی ریه رگه شته نه سوسیالیسـت ئینترناسـیونالی و ئوروپـا تی كیـه یه شـیگو رمی گـه به نكارایان ئه و غدا به و تاران حاكمانی ستی ده رمانـداو ده بیسـتیان كـه شـاخت كـوڕانی یانـد ڕاگه وه خره فـه بـه ئوروپایـان بكارانی ی ڕژه خواری ھاتنه وای ھه

كـه رچاو بـه ھاتـه تاعونـدا ریشـك له م رده بـه لـه تویان نی دیمه ت قیقه حه و گۆمان نوان ركی گه ئه ك وه , كراوی سـوار كانیان كـه چه كانت رگه پیشـمه ، ھاتووی دانـه چـۆك به و ستاوی وه چنار دار ك وه وه زامداره سینگی و چاو به

, كانـت قامه شـه و كـۆن بۆ تی كوردایه سروودی سمفونی كرده گولله قرمژنی به یان ساته كاره و ئه یی توڕه و كرد یان ونـه بـ كی تابلویه كانت ڕوله پیستی ر سه برینی سوار ی ناسه ھه ی ھاڕه و بریندار چاوانی ی مزه غه له وان ئه ر ســه لــه نجام ئــه ر ســه وه زرایــه مه و بــاژاڕ نیكا بنكــه لــه وه ئاالنــه و بــوران كانی ریزه تــه مه لــه , وه) بنــاوێ و و گــه ( كانی ره نگه ســه لــه و وه كیشــایه دڵ ری روبــه ر ســه لــه

.تیت مانه قاره بۆ برد یان سوجده وه پاشا ر مه ئه ی كه ره په چه ژانـی نیسـكی ھه دا نـامۆ تكـی وه اردیسـ وكی شـه تـاریكی لـه و خۆم ده وه ئاالنه كانی نجیره ھه یادی ی شیله به ت غوربه مووتی قنه ژه ڕوژك موو ھه ت وه دوره منی ئستاش

و كـۆالن نـاو وه رمـه گه ده و م كـه ده ژار بـارانی دیـای تراژ و ره بـه رك فه سـه وه لـره ژار، كـوژراوی كانی رمـه ته بـۆ كـۆم بـه شینی ونی ھه مه، كه ده تر جاریكی ساته رگه مه و ئه . كانی قامه شه ئـازاری و سواری ناسه ھه یامی په زد دووره منی وه لره , نوسم ده دا ت غوربه و ت سره حه ندی لبه مه له م كه شاره كۆی به رگی مه كی ه شبه ڕه كۆتایی ب چیروكی و كانم ونه خه قوربـانی رانی بـه بوونـه كـه گـرم راده شـار نـاو دـدارانی ی چپـه و سـرته دوا و مانـگ اتیموناجـ و تاو ھـه نی شـیوه بـۆ گوێ و وه خونمه ده زامداران پستی ر سه بلۆقی و چاو

ژاراوی ی)ابـ( كـه گـرم ده وین ئـه ی كوترانـه و ئـه بـۆ پرسـه و وه نوسـمه ده نفالـدا ئه ئایـاتی له كان پوله په ری فه سه دوا وار لیه و ڕژد كوری وته كه دوور منی, ر شه خۆدایانی دان گی ك یه الله بسم وتنی به و زاند به الكسی ته ئایه تی مه زه عه و فاتمان و ئایشه كی مووباره ستی ده پاریزگاری سنوری و بوو ئامبازیان

خوراگرم شتی رده سه پاپشـتی و تی كوردایـه ری نگه سـه و ئـازادی كۆی مـه روا ھـه و زی نابـه ت قـه دنیـام ھاتووی نه دا چۆك به دوژمنانت ی دڕندانه ساتی كاره یان ده به خۆتدا مژوی له ك وه ر ھه

.بی ده شورشگران

2007ی ئاوریلی 8: ڕکوتی / ری گیارەنگ ماپه: رچاوه سه

.مژوو دا مرۆ له ئه

ریمی که سووڵ ڕه مه حه: نووسینی کوردستانیشـی ی وه ره ده ت نانـه ته و کوردسـتان کانی یـه مژووی ڕۆژه باسـی کانیان واـه ھه بـوونی واو تـه دوای کورد کانی یه ئاسمانی کاناه که یکه رنامه به اد مژوو له مرۆ ئه ن، که ده تدا .بکرێ یری سه مژوویی ک یه ڕاده تا و باش کی یه رنامه به ک وه کرێ ده و لکردنه ستخۆشی ده جگای و ران بینه ست ده داته ده باش زانیاری جدا له یه رنامه به م ئه واتـه کان فزیۆنـه له ته لـه کـام ر ھـه لـه کـرد، یه رنامه به و ئه کانی گۆشه موو ھه له چاوم و دانیشتم یه رنامه به و ئه بۆ وه یه زرۆی تامه به زۆر دا ڕابردوو ڕۆژی ند چه ی ماوه له

ک وه مژوویی ڕۆژانی له باسک جارجار و ن که ده کوردستان کانی مژووه ڕووداوه له باس خۆیان ی که حیزبه ڕۆژمری پی به یان کامه ر ھه ڤی تی کوردستان و کوردسات

ن

تو

ر

ن

105

شت رده م سه كه شاره

حوسنی د حمه ئه ید سه: نووسینی

سـوور گرده بـاوش لـه و چـژێ ده ر كه داگیر پۆستای بی رگ جه ئازاری و شاخه كانی رۆه باری تازیه شت رده سه , ھاوینه مانگی كم یه ی7 روژی رمی هگ كی رۆیه نیوه پاش ئستا ئــاوه پیره ال مــه لــه و وه بۆتــه شــۆڕ دا جــۆی زی ڕه ر ســه بــه رۆ نــزه. ت بــه ڕه شــتی ده و نــگ گاڕه و ھۆمــل ڕوانتــه ده دوور و ژنــ ڕاده خــۆ دا شــار الوانــی. ڕــژێ ده دا یــان ڕێ ســ و بریســوێ پــردی ی ماســه حه شــعری دوو باســكه و وه گتــه ده نیســكاوێ بــۆ قــووچی داســتانی نی غــا ماره

جۆانـه وه، گنـه ده كتر یـه بـۆ دا بیـوران و گرژاڵ و دارساون و اننست كانی ره شه له رگه پشمه تی مانه قاره و چن ده و دن س س و دوان دوان پـی و دانـاوه خـۆ پـیش لـه ی كه ھیده شـه تاقانـه ی ونـه دایكـك و رژێ لـده ھه ی كه رگه پشمه زگیرانه ده دووری فرمسكی پۆش ش ڕه كیژیكی

و شـوانه لی عـه و نشـكۆن وی میرزاعبـد و مامی شـه حوسین گانبـازی باسـی وه شـیرنیه و نوقـ یفرۆشـتن م ده بـه ك ره گـه منـانی. ـده ھه كرینــی رقای ســه و فروشــتوه خۆمایــان نیرێ پــه و ماســت و كوســتان گــۆی و گــا رچاوێ ســه وری ده لــه الدێ ژنــانی. ن كــه ده بات خــه ســوڵ ره

دوكـانی دارچینی و چوه رده زه و ت ئاه ی رامه به و بۆن و دت یان جمه كان بخانه با كه و چاخانه ، رمه گه بازاریان دار شیله زولبیایی و بامه و زه شۆرمه ، كانیانن پداویستیه مینـه كـات، ده راجی ھـه و چیت ده و دت كان قامه شه ری سه و ئه بۆ كان قامه شه ری سه و له داوه دا شانی ر سه به كی یه ڕه به باسی ھه دی ممه محه روات، ده تۆمار تۆمار ریمانی نه پنی سـه خـۆ تی فـه قه لـه جگـه كـات، ده وار ھـا شـار ی كـه گاراجه رگـای ده ر بـه لـه زار بـه پر یسی قه قاله ، وه كاته ده بو ئاگاداری یتا په یتا په ست ده به بندگۆ بتوشی ڵ دوكـه وه، قینـه ته پینج چوار بۆردومان، ر ركه شه ی فروكه ند چه یه، ھه ھمنی و بار تازیه نكی دیمه شار و یه ئاسای جاران ك وه شتك موو ھه كان ربازه سه و جاش و پاسدار بۆمبـارانی وای ھـه ی وه بوونه بو و ڕۆڕۆ و شین ھاویشتن تك و ت ھه ت ھه و زیقه و ھاوار گرێ، داده شار ری رانسه سه سو بۆنی نجام ئه ر سه سامناك تۆزكی و پ ته و

ماـه بنه بـوونی ق گرتوو، گ ناوی ھه و سوتاو پستی بوو، ل چاوانی گان، ب شی له شیمیایی، گازی ھزی به ی نجه په بۆمب، ئاگر، ی بسه ڕوخاو خانووی. شیمیایی سور گرده شی باوه گرتووی ئارام شاری شت رده سه نووسی چاره بته ده كورتدا لك گه ساتكی چركه له بریندار زاران ھه و ھید شه دان سه و

م كه شاره ھۆ

ی كـه ویه زه كاتـك كـران، ریـز مانـدوت پشـتی ر سـه لـه س كه دان سه ی الشه ئیزرائیل به دا شانیك گان وحی و حیالندی كانتدا كۆنه و قام شه له ئیل جوبره سپی ئه کاتك ، بـوون لیلـه ته ریكـی خـه ریبانـدا غه شـامی لـه تاو ھـه و دا تاریكـای لـه ی و زه و وه كوژایه ئاسمان زامدارانت تی عه ما جه به نویژی رمای به كرده سینگی ئازادی مامی حه پیشبـۆ بگـرێ ت حمـه ڕه بارانیكی بارینی بۆ ك له فه داونی تا داھنا سور گرده قژی به ستم ده دا ھیوا چیای ردیكی به تاشه پاڵ له شاخ و با زكری ڵ گه له ھاوڕێ وه لره منیش زامدارانت شینی باوه نه بكه كانیان زیه كه تا بووم كان یه ری په داونی و سته ده زامدارانت می ده ر سه ئاوی چۆڕه دوا بكاته ڕی مه كانیه فرمسكی و كان فوكه ژاری ی و شوشتنه

زامدارم ردشتی سه

و بولبــول ئســتاش رگ، مــه چیروكــی بوونــه ڕۆ نــزه رمی گــه ئــامزی و جــۆ زی ره كــانی گوزه داره ری ســبه بــن و ئــاالن كانی ناره ھــه ژوانــی ج بچنــه ی وه لــه ر بــه كانت ڕۆــه و گـرژاڵ كانی رده بـه تاشـه و وه گنـه ده خـوا شـتی ھه به بـاغی كانی سـووره گوـه بـۆ شـه ڕه ڕوژه و ئـه داسـتانی : بـاوه ی شـنه ل گـه لـه ھـاوڕێ غـانی ماره و بوران كانی قومریه .گرن ڕاده بۆ گوی مرئاوی و زمزیران و نستان كانی كانیاوه و رزن ھه و زردكه و ت بۆفه نیخـو له خۆی" سانه تۆ پیال" و بی شاری سوفی و حاجی نوژی و كرد ق شه ی رچاوه سه وتی مزگه راخ قه ی كه سحابه ئه ری سه الكی كاژه قابیل ی كه كۆنه شمشره ڕۆژه و ئه كـوڕی بـوونی دایـك لـه ی بانـه گوزه كـرده یان کان ھابیلـه خـونی ڕوژه و ئـه, بـۆوه ڕجۆع الاحمین ڕحمه ئه گای باره بۆ كبیریك ته دانی ھه ر سه به و كرد بسمیل كدا یه لیله ته ی وه لـه ر بـه تـا كـرد شار كی خه ی ناو ھه و سینگ ئاوزانی ژاریان , ببارنی ھر ژه فرمسكی تا اتیحاف تی ڕومه ر سه نارده ژاراویان چكنی وركی ھه ه په و جیھاد و نفال ئه

مانگی, ببن ر سه ژار وشكی ی قه سایه به كانیان ونه خه ی رمانه خه و رنن بوه ژیاندا ھاری به له كانیان خۆزگه زانی خه ختیاری، به زی ڕه كانی یه ترێ ھشوه بگاته ستیان ده

هر

وی

104

.کران ده نه خنکن ھر ژه کـرد، خنکـن ھـر ژه دیفاعیـان بـ کی خـه و کوردسـتان ی دیکـه کانی شونه باقی و شت رده سه شاری دانیشتوانی روی گه چۆ ستی ده دیکتاتۆر و قی فله ئه عسی به ڕژیمی ر گه ئه ســته ده دارو و دیکتــاتۆر ددامی ســه مرۆ ئــه کانه، ســاته کاره لــه شــک به ی ره خوقنــه و تاوانبــار ڕژیمــه، دوو و ئــه نــوان ری شــه لــه نک الیــه ک وه ئیســالمیش کۆمــاری وه ئــه

شـت رده سه شـیمیابارانی ی دۆسـیه ، دیکتاتۆرانـه و ئـه دانـی دار لـه ر بـه پویسـته زۆر م بـه کرا، ده دار به نیان بۆگه ی الشه بینا ر ھه و دان ت داه عه ستی ده له ی که خونرژهبـا ، تاوانبارانـه و ئـه ی محاکمـه و وه لپرسـینه کانی خاـه لـه کک یـه بـه ببـت ش تـه جینایه و ئـه و وه بخوندرتـه دا ددام سـه دادگـایی لـه تاوان له پ و ش ڕه خایکی ک وه

و لـه شـک به و ڕێ تگـه شـادیان ی ترووسـکه کانیان، فرمسـکه لـه پـ چـاوه بـ ساتکیش به و روات نه فیرۆ به شت رده سه شاری زامدارانی و ھید شه ڕژاوی ق ناحه به خونی . وه بته م که شانیان ر سه ی یه وره گه مه خه

ناب م به بنووسرێ، ددام سه ر سه له وره گه تاوانی ک وه دا ددام سه دادگای له ریش شه کانی رگه شه ی دۆسیه که کردووه عیراق نوی ڕژیمی له داوای ئران ئیسالمی کۆماری کانی رگه شـه ڵ گـه لـه شـت رده سه شـاری شیمیابارانی ساتی کاره که بچ بیر له مان وه ئه شــونی کان رگه شـه چـۆن ، یـه ھه زۆری جیـاوازی عـراق و ئـران ری ورانکـه مـاڵ ری هشـ

یه ئاسـای شـتکی دا که ره شه نوان ی ماوه له و کتره یه ر سه کردنه ھرش و دادان پک م بـه کتر، یـه کانی یه ربازی سـه بنکـه و ر نگه سه ر سه نه بکه ھرش ڕژیمه دوو و ئه که

وانـه پچه بـه کوو بـه ، کـردن رگری بـه ری نگه سـه نه و بووه رگه شه نه شت رده هس شاری رزـری وه و کاسـبکار و دیفـاع بـ کی خـه و ت شـیمه حه له پ شارکی شت رده سه شاری شـی به و بـوون دیفـاع بـ کی خه تکرای به قوربانی بوونه که ی وانه ئه. ژیان ده تدا دا نــوه و لـه وێ یھـه ده ئیسـالمی کۆمـاری. بــوون پیـر و منـداڵ و ژن اندیاریـ و رچاو بـه

بــۆ ک یه ســه ره که بکاتــه شــت رده سه شــاری کی خــه ڕژاوی ق ناحــه بــه خــونی تر جــارکی ک الیـه موو ھـه بـه ب ده بۆیه دا، عراق تی وه ده له خۆی کانی بووه ره قه ی وه رگرتنه وه شــاری وتووانی وکــه زیــان ن الیــه لــه ، یه له ســه مه م ئــه بــۆ ریداواکــا کــه ین بــده وڵ ھــه کوردسـتانی لـه کـوردی لی گـه ی وه سـرینه و نـاوبردن لـه وی ھه دائیم به و ویستووه نه کوردی لی گه قازانجی کات ھیچ که ئیسالمی کۆماری زگای وده دام ک نه بت وه شته رده سه ک وه شــت رده سه شــیمیابارانی نــدی روه په کــه ین بکــه داوا ری وروبــه ده و شــت رده سه شــاری کی خــه ڵ گــه لــه نــگ ده ک یــه بــا ، داوه ت ڕۆژھــه یکوردســتان تی تایبــه بــه و وره گــه . وه تهلبکۆدر و بکرێ یری سه تی مرۆڤایه دژی به تاوانک ک وه کوو به کرت، نه ل چاو عراق و ئران نوان کانی رگه شه ی نده روه په شـادی ی بـزه جار و ئه و ببینن خۆیان چاوی به عراق ی که تاوانه له پ ڕژیمه ک وه ئرانیش ئیسالمی کۆماری نوچوونی له شت رده سه شیمیایی زامدارانی که وه ئه ھیوای به . ساته کاره و ئه رانی خوقنه و تاوانباران بۆ بنرن ت فره نه و لو ر سه وته بکه کیان کجاره یه

ساته کاره و ئه زامدارانی ی وه بوونه سارژ ھیوای به و خر به ر پووشپه ی7 ھیدانی شه یادی

2007ی جوونی 15: ڕکوتی / ری گیارەنگ ماپه: رچاوه سه

ی

م

ی

ۆ

ی

103

دا داچـوون دوا بـه و ڕان گه کاتی له و بوون خۆیان کانی بووه وون باقی ی وه دیتنه ودای عه کان ھیده شه و زامدار کاری و س که له شک به ، بۆوه دۆزرا بۆ جگای تا بوو کرد بـوون، ڕاگیـرا وه ره نجه په شووشه شتپ له و ت تایبه ژووری له بوون قورس کانیان برینه که کان زامداره له سک که ند چه. ڕان گه کوردستان و ئران کانی نزیکه و دوور شاره بـۆ کـه بووه ون کـه خه و دا ده کـاری و س کـه بـه ی کـه زامداره مـانی مزگنـی کشـی ده ناسـه ھه ئسـتاش که وت که ده زامدارک به چاوی که س که ر ھه ک یه خۆشخانه نه ر ھه له سـی فه نه نگـه ته و ئشـه زگ و ئشـه چاو تووشی و ببینن چاکی به خۆیان ری وروبه ده که توانی ده یان نه زۆر کی یه ماوه بۆ کان زامداره له شک به ، وه دۆزرایه ده کاری و س که سـوور و بلـۆق کردنـی ر ده ھـۆی بـه کان زامـداره له شک به ی شوه و ت فه قه ببوون، کتر یه ی وه ناسینه نه و چوون ھۆش له تووشی ھندکیان و ببوون وام رده به ی وه شانه ڕه و .ناساند ده کتر یه به خۆیان دا وه دیتنه کتر یه کاتی له و وه ناسیه ده نه کتریان یه شکیان به بۆیه ر ھه بوو گۆڕا واوی ته به کردن با و ران گه ھه و ئـران کانی شـاره کانی ئیمکاناتـه بـه و وره گـه خۆشخانه نه له ک که توانی یان نه رچاو به شکی به شت رده سه شاری کی خه ژاری ھه و داھاتی م که ر به له وه گرانه داخی به

زامـان ستی ده ناو خسته ستی ده ڕۆژگاره و ئه ی دیکه ھرکی ژه ک وه ژاریش ھه و گرن ر وه کوردستان داخکــی و خســت بــاڵ ی قه شــه لــه شــتی رده سه ی ــه په بــ و شــین ئاســمانی کانی یه ســپی کــۆتره و

کـه ی سانه که و ئه شار ی ڕیوه په و ئاواره کی خه. شار وتووی که نه لدان له دی ر سه نایه ی دیکه و ئـازار بـه دا ناوچـه کـانی واره لره و دار ری سـبه ژـر له ئیمکاناتی ب به ببوون گیرۆده متر که

ــه ــان وه ژان ــه ژیانی ــرد، ده ر تپ ــه اییئاو کی خــه ک ــه ناوچــه کانی ی ــان ئاواره ری ده تی یارم ــوون ک و ب ک یـه روانی چاوه ھـیچ بـ بـه کانیان یه پداویسـتی و دیکه کی شتوومه و شیر و پاک ئاوی و خواردن

وه کروزانــه چــاو و کشــان ئــازار و وه مانــه ڕۆژ نــد چه دوای دانــابوو، کــه خه و ئــه ســتی ده ر بــه لــه ھاتنـه کان زامـداره کردنـی رمـان ده بـۆ وه یه تای ره سـه لی وپـه ل که به پزیشکی ر ده تی یارمه ی سته ده

سکیشـیان که نـد چه و پاراسـت زۆرتـر بـوونی گیـرۆده لـه سیان که ھندک ک یه ڕاده تا و که ناوچه . وه مانه زۆر کی یه ماوه بۆ دا خۆشخانه نه له کان زامداره له شک به. کردن وانه ڕه دوورتر کان خۆشخانه نه و ره به کردن سارژ بۆ

نـد چه کـه پویسـته و یـه نی دا رک فـه نه تاقـه توانـای لـه رکـه ئه و ئه چۆن ، ره الپه ر سه بنمه قوربانی بوونه که ی سانه که و ئه موو ھه ناوی که نیه وه ئه ست به مه دا لره شـاری شـیمیابارانی سـاتی کاره. ن بـده بـۆ زۆرتـری وی ھـه و ن بکـه کـاره و ئـه دایه ست ده ر به له کانیان لیسته و ئیمکانات و ژین ده که هسات کاره شونی له که دسۆز سکی که بـوو، دواوه بـه مـای و گیـانی زۆری زیـانکی رو ره زه گشـتی به و یه ناجوانمرانه الماره په و ئه ر به وتنه که الو، و پیر و منداڵ و ژن ، وه وته که ل زۆری قوربانی شت رده سه زۆر شـیان ماه بنه نـدامانی ئه لـه شـک به و ببـوون ھید شـه سـی که چوار بوو ھه وا مای چوو، نه ر لده سیان که و وه کۆژایه ژیانیان چرای تایه ھه تا ھه بۆ ک یه ماه بنه ند چهبـۆ روا ھـه بـوو، برا نـه دا روونیـان ده و دڵ لـه ھیـوا تروسـکای دا ش وه ئه ڵ گه له م به بوو، نه ت قووه به زۆر دا کان زامداره نو له ژیان به ھیوا ببوون، بریندار دژواری به بـوونی گیـرۆده ترسـی مه وه ئـه ر بـه لـه بوو، نـه خۆیـان ئـازیزانی ردانی سـه قی حـه کان زامـداره کـاری و س کـه لـه شـیک به کشا، ده ئازاریان و کرد ده خۆراگریان ژیان ی وه مانه

. بایه کرد یان قسه فون له ته به و ره نجه په شیشه پشت له بوو ده چووبان ردانیش سه بۆ ر گه ئه یا و کرا، لده زیاتری 8ھا روه ھید بـوون و ھـه س شـه کـه 150 سـای ڕابـردوو دا نزیـک بـه 18 ی مـاوه لـه" شـت رده سه شیمیایی زامدارانی له رگری به نی نجوومه ئه ی یاننامه به" پی به ک ریه سه لهرما و کـاتی گـه ت بـوون لـه حـه خـواردن دا و ناره م ئیشـتیایی لـه و کـه ر ئشـه سی و سـه فه نه نگه ته" روونی واته خۆشی جۆراوجۆر و زامدار بوونی ده سیش تووشی نه زار که ھه ژیانیـان وه ئـازاره و ئـش بـه دا ڕابـردوو سای 18ی ماوه له و زامدارانه رچاو له شکی به بوون، به" تی دائیمی بۆ الی پسپۆر و دوکتۆری تایبهردانی ھا سه روه رما دا و ھه سه ، بردووه ر سه به .بن ده زیاد وه کانه ھیده شه ی ڕژه به ڕۆژ به ڕۆژ و ن که ده کاریان و س که له کی کجاره یه مائاوایی زۆر ئازارکی و ئش دوای س که ندین چه سانه وه داخه به دانـرا ر سـه لـه رپۆشـی سه و وه دایه نه نگی ده پویست ی شوه ک وه کاتدا و ئه مدیاکانی له تراژیدیایه و ئه م به کران، ئاواره و کوژران ڵ کۆمه به ک خه و کرا خاپوور شار ش نگیـه ده بـ و ئـه ر ھـه دۆسـتان، مـرۆڤ گـوی یشـته گه نه کان برینداره و کوژراو ی ناه و ھاوار و نگ ده و سپردران رامۆشی فه به شت رده سه اریش قوربانیانی دا ئاکام له و

ڕووداوی ئـران، رخوازی شـه و نگـریس ڕژیمـی کـات و ئـه ر گـه ئه وه دنیایـه بـه. بچـت ڕوه بـه شـت رده سه شـاری شـیمیابارانی دوای بجـه ه ھه ساتی کاره که وه ئه ھۆی به بوو مرۆ ئـه شـک بـ بـوو، ونـه م کـه دا مـژوو لـه که ، یه دڕندانه ساته کاره و ئه ر سه له وه لکۆلینه بۆ دابایه وه ره ده دونیای به ئیزنی و وه کردبایه ق زه شتی رده سه شیمیابارانی

و چۆ قه یه شوه م به کورد لی گه و خوقا ده نه کرمانشا پارزگای له رده زه گوندی و باشوور کوردستانی له تی جافایه دۆی و ادینانب و رمیان گه و بجه ه ھه ساتی کاره

ی

وو

102

بـه بـوو ش کـاره و ئـه کشـا، ده ھه ئـاو له خۆیان و وه بوونهکۆب سوور وتی مزگه و وره گه مامی حه و شار ی وره گه وزی حه وری ده له زۆر تکی شیمه حه ، لیه ئاوی که ی شونانه دوای شـار دانیشـتوانی لـه س کـه ند چه بوون، ده قوتر کانیان زامه و بوون ده تووش چاکتر ھاتن ده وان ئه دوای که ی سانه که و ئه و ببن ھراوی ژه زۆرتر کان ئاوه که وه ئه ھۆی ت نانـه ته ببـوون، برینـدار ختی سـه بـه زۆر ھیدانه شـه و ئـه ی سته جه ر سه ھراوی ژه سپی تۆزی و بۆن به بوو گرت ش باوه له دواجار بۆ کانیان یزهئاز ھیده شه رمی ته که وه ئه و دۆسـتان بـه دان تی یارمـه ھـۆی بـه م به بوو نه شار له دا بوردومان کاتی له که بوو ھه دیکه سی که رانی نیگــه جگــای کــه ی وه ئــه. ببــوو بــوون گیــرۆده و ناســازی تووشــی توونــدی بــه زۆر کــاری، و س کــه بــه بۆیـه ر ھـه بوو، ھـه شـیمیایی بـۆمبی لـه میان کــه زۆر زموونکی ئـه کـه بـوو وه ئـه بـوو، شـار کی خـه کشـان ناسـه ھه و الک سـیپه خۆشـی نه و بـوون زامـدار تووشـی شـار دانیشـتوانی لـه زۆر شکی به وه داخه .بوون کردن ر ده بلۆق و بوون ستوور ئه تووشی کردو بای چاویان و م ده و بوون کی خـه کـه شـونک بـه ببوو بکرێ ر سه چاره له کانی زامداره بوو ده که ی شونه و ئه شار ی خۆشخانه نه

و ران گـه ده دا بوویـان ون کـاری و س که دوای به بوون ساخ ی وانه ئه بوون، ده گیرۆده زیاتر تدا شاری د سـه م بـه ن، بکـه شـار ی خۆشـخانه نه لـه ڕوو بـوو ده ناچـار بـه کانیـان، بووه ون ی وه دۆزینـه ھیوای به

دا رز عـه بـه کان برینداره باقی ک وه وانیش ئه خۆشخانه نه ھای و وشه حه نا ده پیان که ر ھه مخابن، نابــت، خۆشــخانه نه لــه دا کــه بۆردوومانه تای ره ســه لــه نــاوبراویش کــه بــوو، فــرۆش ت قه ســه ن ســه حه دوکتــۆر بــوو، دا کــه ناوچه لــه کــه پســپۆر دوکتــۆری تاقــه. وتن کــه ده موو ھـه بـه بوو نـه دا توانایان له ش دسۆزانه و ئه بوو، نه ل دا شیمیایی بواری له زا شاره و پسپۆڕ سی که ب نه مخۆر خه و دسۆز سکی که ند چه له جیا شار، ی خۆشخانه نه .بوو ده زیاتر و ھات ده ر ھه کان زامداره و بریندار ی ڕژه بۆیه ر ھه ن، رابگه ک الیه لـه یان قسـه زۆر کـه تکشـ نھا تـه بـوو، لـدا مانۆریـان دا شـار قامی شه ناو له تی تایبه رگی وبه جل و ماسک به ئیسالمی کۆماری کانی ھزه شار بۆردوومانی پش ڕۆژ ند چه جـۆره و لـه گوتـان کـات ر ھه که بوو یاند ڕاگه کیان خه به و بوو لدا دا کان قامه شه ناو له بیندگۆ ر سه له جۆریان ند چه که بوو تی تایبه سیگنای و ئاژیر بوو کرد ر سه

دژه ی وره گـه کی یـه بنکه گـرت، ر وه لـ ک کـه یان که سـیگناه و ئاژیر نگی دره به زۆر دا ش که بۆردوومانه کاتی له وه داخه به که شیمیایین، کان بۆمبه که بزانن بوو سیگناه خۆیـان کـانی ھزه و رباز سـه شـی به و بۆوه کرد خۆیان کانی ھزه له بیریان نیا ته وان ئه م به بوو، کرا درووست وه ڕژیمه ن الیه له سمان ھاوار گوندی نزیک له شیمیایی

خـۆی ی گووتـه به نابراویش و بوو فرۆش ت قه سه ن سه حه دوکتۆر ویش ئه که بوو ھه زایان شاره دوکتۆرکی نیا ته و بوو، ھنا شمیایی تی تایبه رگی وبه جل و ماسک و رمان ده وه تـه راوه گه و کـردووه ئامـاده خـۆی تـا و سـمان ھـاوار گونـدی وه واتـه ره گه شیمیاییه که بۆردوومانه تی زانیویه که ر ھه و بووه نه خۆشخانه نه له و بووه شار ناو له کات و ئه کردنـی رمـان هد کـاتی لـه ویش ئـه بـووه دا ر بـه لـه شیمیایی تی تایبه رگی به و جل و ماسک دا وه ئه ڵ گه له ، خۆشخانه نه و شار بۆ ی وه رانه گه دوای ، پچووه زۆری کی یه ماوه

.کرێ ده ھاباد مه ی وانه ڕه دیکه کانی زامداره تکرای ک وه ناوبراویش و ب ده زامدار پسپۆریش دوکتۆری یه شوه م به و ب ده بریندار دا ساه 5 منداکی و ئـه و دابـوو شـار حه دا کـراو ئامـاده دا پـش لـه کانی داپۆشـراوه اـهچ لـه خۆیان س ماری ک وه بچت وه که خه ھانای به جیاتی له ئاخوندی ڕژیمی ری رکوتکه سه ھزی

رگی وبـه جل و ماسـک و پاراسـت خۆیان یان زۆربه دا بۆردوومان کاتی له. بوو دا ستیان ده ر به له بگرن ر وه ل کی که دا شیمیایی بۆردوومانی کاتی له بوو ده که ی ئیمکاناته ڕاگـوزت شـار لـه خۆیـان کـانی ھزه له رچاو به شکی به بۆیه ر ھه دوژمن، شیمیایی ئامانجی بته ده شت رده سه شاری که یزانی ده چاک زۆر ڕژیم. بوو کرد ر به له تیان تایبه ی وه ره کۆکـه تی تایبه ماشنی 3 پشتر ڕۆژ ند چه ، هو بوونه کرد کۆی دا تر کانی شونه و سمان ھاوار گوندی نزیک و پران که شتی ده و رۆ نزه و جوندوال ی مۆگه له و بوو وه کـه که خه ھانـای بـه دا خـۆی کـاتی له وانیش ئه وه داخه به م به بوون، گرت ڕایان سمان ھاوار گوندی ی مۆگه له و شت رده سه ی ناوچه بۆ بوو ھنا یان شیمیایی وادی مه .ھاتن نه ی خۆشـخانه نه ن الیـه لـه کان زامـداره لـه ھنـدک بـوون، کوردسـتان ی دیکـه کانی گونده و شار ی ڕیوه په شار ری وروبه ده کانی گونده و شت رده سه شاری ھیوای له پ دڵ کی خه ئـران ی دیکـه کانی شـاره و کوردسـتان کانی شخانهخۆ نه بۆ خۆیان ی ماه بنه ماددی ئیمکاناتی و رج خه به کان زامداره له رچاو به شکی به کران، ڕی به دیکه شونی بۆ وه شاره و لـه ھنـدک. کـران وانـه ڕه کان خۆشخانه نه و ره به خۆیان ی سه ره که و ماشین به یه ک که زامداره بزانن ی وه ئه ب به ناوچه دسۆزانی تی یارمه به ھندکیش و کران ڕاگوز کــه کوردســتان کانی خۆشــخانه نه لــه ھنــدک لــه ڕاگیــران، دا کان خۆشــخانه نه ی ســاردخانه لــه و خشــی به شــیرینیان گیــانی وه اخــهد بــه دا ڕاگــوزتن کــاتی لــه یانــه قوربانی کاریـان و س کـه کـه ھشـت ده شیان هن و دیکه کانی خۆشخانه نه بۆ کرد ده ڕی به ماشن به کانیان زامداره سووتاوی و گیان نیوه ی سته جه له په به کرا، ده نه کان زامه ری سه چاره پ یان خۆشخانه نه ند چه که بووه ھه وا سی که ، وه مایه ده دا خورپه ده و رانی نیگه له کاری و س که و که زامداره بوونی ون ھۆی به بوو ده ش وه ئه و بچن کان زامداره ڵ گه له

ویهن

یو

101

موو ھـه کـه دا کاتـه و لـه ڕاسـت بگـرن، ئـامز لـه سرووشـت ی ڕازوه بـووکی و مژن ھـه شار ی ئواره ردی گه ب و فنک وای ھه که ویست ھه یان ده و بوون خۆیان ی ڕۆژانه کاری یان کایـه و یاری که مندان له شار کانی کۆنه که دا کاتک له بوو، ریک خه وه خۆیه کاری به ی سه که ر ھه دا ڕازاوه و خۆراگر سووری گرده ری سبه و فنکای ر به له ک الیه وری ده یان ڕۆژانـه ژیـان کانی یه پداویسـتی و ک شـتوومه بـۆ و بـوو گـرت نریـا وه دا ڕۆژانـه کـاری لـه کـه ی یـه پاره بـه و بـه کرکـاران کـه دا سـاته لـه و ھات ده ی جمه کرد ده

ر سـه بـه خۆیـان شـوومی ری سـبه ش ڕه ی فرۆکـه چـوار خونـد، دا شـار ندی ناوه له ی کۆمه به رگی مه ئاوازی رگ مه بووی کونده پ له دابوو، شاریان ی رچاوه سه کانی دووکانه و گــ بــه یان وزه ســه ر ســه شــاره و ئــه کی ڕه گــه نــد چه و شــار ر ســه کــرده ھرشــیان و کشــا دا شــار .کرد خون نووقمی و وران بۆمب نگی ده به و گاز ی دووکه و کان گونــده کانی مســافیره و ڕبــوار و شــار دانیشــتوانی و ک خــه کــه ی شــونه و ئــه شــار نــدی ناوه کشــانکی ناســه ھه لــه و بۆمــب الماری پــه و یــرشھ ر بــه وتــه که وه بنــه ده کــۆ لــ دیکــه کانی شــاره

بۆنی و سارد و فنک وای ھه و را گه ھه ش ڕه ڵ دووکه به شار ردی گه ب و پاک ئاسمانی کورتدا، بـۆنی جیـاتی لـه و ووز خـه بـه بـوو ، کوردسـتان ی نگینـه ڕه باخچـه و ئه کانی ڕیحانه و گوڵ خۆشی شـاری ئاسـمانی نیو گـه ناخۆشـی بـۆنکی ڵ گـه لـه ر ھنـه تـرس یک رمایـه گه فنک، وای ھه و خۆش و رچاوه سـه کانی ره گه که وه ئه دوای. کرد زامدار و خۆش نه و گیرۆده واوی ته به کی خه و داگرت قامی شــه ڕاســته و رمانــداری فه ی ڕیانــه چــوار و نگدووســت جه ســووڵ ڕه ھید شــه مــای ت تایبــه بــه

وئـه ر بـه وتنـه که شـت رده سه شـاری کیلـۆمیتری نـد چه لـه رم ھه شـه ڕه گونـدی نزیـک ھا روه ھـه و جـۆ زی ڕه نزیـک کانی کـه ڕه گه لـه کک ڕه گـه و شـار ۆنیکـ ترمینـاڵ نزیکو رووخـاوه خـانووه بـن لـه کان ھیده شـه ری ده ھنانـه و برینـدار کردنـی ڕزگـار بۆ خۆیان یی میشه ھه تی عاده ک وه شار، ی دیکه کانی ره گه کی خه گۆی و گورج به ، الماره په کـه بـوو یر سـه پـ زۆریـان بـوو، یان ھـه که زموونک ئه پ به. کرد کان برینداره و ھید شه ی وه کردنه کۆ بۆ ستیان ده و کان وه قینه ته شونی یانده گه خۆیان دا، کان پیوه ته لـه په بـه ک خـه من، کـه برینـداری و ھید شه ھرشه و ئه که بوون خۆشحاڵ وه له وه ده به بۆیه ر ھه من که بریندار و ھید شه م به المار په ر به وتوونه که شار کی ڕه گه چوار

.گوزتن ڕاده شار ی خۆشخانه نه و ره به کانیان ھیده شه و بریندار ھنـدک و وه کرۆزتـه ده کانیـان چاوه و کـردووه پـ کی الیـه موو ھـه روونـی ده و دڵ رم گـه و نـاخۆش بـۆنکی کـه کـرد سـتیان ھه ک خه دا، دان تی یارمه و ڕاگوزتن کاتی له نیـوه نگـی ده بـه بـن، جـ بـه شـونه و ئـه کـه کـرد ک خـه لـه ھاواریـان دسـۆزان لـه شـک به بۆیـه ر ھـه ، برینـه و بلـۆق کردنی ر ده ریکی خه شیان له و ن وه ڕشانه ریکی خه

ناسـازیی تووشـی زۆری ره ھـه شـی به ک خـه و بـوو تـرازا کـار لـه کـار و ببـوو نـگ دره تـازه م به ن، بکه چۆل که ناوچه و شمیایین بۆمبی بۆمبانه و ئه: یانگووت ده وه نوساوه بـه م ده کیژانـی ناسکی و شلک شی له و ران گه ھه ردی زه به ڕوو ھیواکانیان له پ چاوه. بوون وتن که دا رز عه به و وه ڕشانه ریکی خه ڵ کۆمه به و ببوون زامداری و روونی ده

بلـۆقی و ران گـه ھه و سـووری بـه ڕوو شـار کانی زموونـه ئه بـه پیـاوه و کوران و سوار شۆره کی چه مه و باسک و گ مه ئه به و دسۆز دایکانی رۆکی به و سینگ و شار نینی پکه .بوون وتن که دا رز عه به و کۆخه و نابینایی تووشی و وا ھه و کم و ئاو له بوون پ ئسقان ر سه تا پشتیان و سینگ و ست ده ر هس

و نـگ ده چـوو، ھۆش لـه نیـوه و اربرینـد ی سـته جه لـه بـوو پـ شـار قامی شـه ب، نـه کان زامـداره و برینـدار ھاواری و ناه له جیا ھات ده نه نگک ده ھیچ ورانه به بوو شارو ڵ دووکـه لـه شـار ئاسـمانی سـووتاو، و ورانـه وتکـی بـه ببـوو بۆردوومـان، لـه ر بـه وزی سـه وتکـی ببوو، زامداران ی ناه و ھاوار به ڵ تکه مندان و دایکان ی زریکه لـه خونـد، ده دا شـار کی خـه گـوی بـه خۆیـان ی چریکـه بـه شـاریان دانی ئـاوه پشـتر کـه خوان خۆش و وانج ی نده باه یان ده به ببوو، پ ھر ژه ناخۆشی بۆنی و وتۆز پ ته تـۆزی کان، ره نجـه په ر بـه و سـوبان کانی خۆشـه بـۆن ڕیحانـه و گوڵ و دار و شار ناوبانگی به ئاوی ی رچاوه سه بوون، ری وه ھه گوڵ لکه په ک وه دا شار کانی کۆنه و قام شه بـه کـه بوو نه ستک ده ھیچ دان، ده دا رزی عه به ڵ کۆمه به و کردن ده دا روو گه به ھری ژه بۆنی رگ مه بای ی شه ڕه کرد ده ک الیه ر ھه له ڕووی ک خه بوو، گرت ھریان ژه سپی و الفـه مه و توو پـه بـوو، باشـتر دیکـه ی وانه له حایان ک یه ڕاده تا که ی سانه که و ئه کان برینداره و ھید شه کاری و س که بت، وه بووانه گیرۆده و زامدار و ئه ھانای و فریا

نـا رگی مـه لـه ئازیزانیـان بتـوانن کوو بـه چـوون، ده وه خۆیانـه ویسـتانی خۆشه ھانـای بـه و دا ده دا خۆیـان ر سـه بـه و کرد ده ڕیان ته بایه ستیان ده ر به له رچی ھه و جامانه وان لـه زۆر خۆیـان بـۆ سـک، که نـد چه کردنـی ڕزگار پاش و ھاویشت ترسی مه له خۆیان گیانی دیکه سانی که ڕزگاری بۆ که ی سانه که و ئه بوون نه م که ن، بکه ڕزگار خت وه به

.ژین ده دا خۆشی نه و تی ھامه نه له و ن که ده ر تپه ژیان وه زۆره کی یه دژواری و ت حمه زه به ئستاش تا ھه و بوون روونی ده ناسازی و زامداری تووشی قورستر و زامـدار لـه په بـه چـوون ده وه یـه کتری یه ھانـای بـه خۆیـان بـۆ ک خـه م بـه بوو، نـه ئاسـان کـارکی دا دژواره کاتـه و لـه زامـداران لـه س کـه زار ھـه له زیاتر کردنی ڕزگار

و ئه نه بگه بوون له په به ک خه. وابوو وتن رکه سه ندی ماوه زه ک وه پ دۆستانیان کردنی رزگار و گوزت ڕاده شار له دوورتر شونی و ره به خۆیان ڵ گه له کانیان برینداره

و

وی

ی

وی

100

شت رده تاوی شاری سه ھه ی1366ری سای ی پووشپه7ساتی کاره

ریمی که سووڵ ڕه مه حه: نووسینی

وئــه موو ھــه وه ئرانــه ڕژیمــی و عس بــه ڕــژیم ناوچــاوانی بــه شــه ڕه خــاکی زائینــی ی1987ی جــۆنی 28 ر بــه رامبــه تاوی به ی ھــه1366ری ســای ی پووشــپه7 ســاتی کاره یه، وزی رسه سه و له جیا یه ناوچه م ئه که زانن ده شتن، رده سه واری لره و ن وزه سه پ ی ناوچه زای شاره که ی سانه که بـه ، اللـه و گـوڵ لـه پـ شـتی رده سه. یـه ھه ی میـوه لـه پـ باخـاتی و بـاخ و زرینـه کۆکه به ر سه و جوان دری ھه ئاو و تاڤگه ندین چه یـان ده و چۆغـه یـدان مه و پری کـه و زمزیـران ی ردنـه گه و ردکـه زه و دۆالن نـگ، گیاره ھۆمـل، ، زه دووپه ت، بوفه ک وه شی رکه سه چیای یان ده ، پاراسـتووه دوژمنـان ی هپـ چه سـتی ده و ڕۆژگـار جۆراوجـۆری ی بـه زۆر لـه شـتیان رده سه شـاری رزایانـه به م ئـه ، داوه وریـان ده دیکه رزایی به

ــۆ ن دیمــه بــه و جــوان کی یــه کۆرپه ک وه شــتیان رده سه شــاری ــاوه لــه نیشــتمان ڕۆژی دوا ب ــۆ پاراســتوویانه و گرتــووه ش ب داھــاتووی ی وه نــه ب .مان که له گه

ھــیچ لــه دا ئمــه نیشــتمانی و وه تــه نه ئاســت لــه و بــوون دیــار ســووری و قــی زه بــه کــوردان، وتــی و نیشــتمان کردنــی خــاپوور بــۆ میشــه ھه مان، کــه له گه دوژمنــانی چــاوی و رخودان بـه لـه ی سـاه دان سـه کی مژوویـه کـه ، تـه ڕۆژھه کوردسـتانی ی شـارانه و لـه ککـه یه شـت رده سه شـاری. ن ناکـه و کردووه نـه دریغیـان نامرۆڤانه و دزو کی یه وه کرده

وتی ھیممـه بـه ش دوایـه و کـراوه وران و خاپوور دوژمنان و یاران نه کینی و ڕق باھۆزی به زۆرجار و بووه نه ری به ب دوژمنان کینی و ڕق له بۆیه ر ھه ، یه ھه دا خۆراگری ر بـه رامبـه تاوی به ی ھـه1366ری سـای ی پووشـپه 7ابارانیشـیمی زامـی د قـه بـه پشووی کانی زامه له ک یه ھیچ م به. وه ته کراوه دان ئاوه ره ڤه ده م ئه دانیشتوانی خۆڕاگری

.نگین ڕه شتی رده سه ی ناوچه و شت رده سه شۆرشگری و دسۆز ژارو ھه کی خه بۆ بوون، نه قووڵ و ژان به زائینیی 1987ی جۆنی 28 ، لـدراوه بـه وتـه دوو م ئـه کانی گونـده و شـار کشـانی خـون و خـاک بـه و کتر یـه ر سـه بـۆ عـراق و ئـران کانی ره رکوتکه سه ھزه کانی که یه دوای له ک یه ھرشه دوای نـوان ری شـه پکرانـی سـت ده تایی ره سـه لـه ر ھـه. دا کوردسـتان ر سه به زاڵ ی دیکتاتۆره دوو م ئه نوان ری شه قوربانی بوونه کوردستان سڤلی و دیفاع ب کی خه ک کۆمه تـهکراوه ھرشـی فرۆکه به جاریش 10 له زیاتر و عراق کانی ھاوژه دوور و وره گه تۆپه بۆردوومانی و المار په ر به وته که جار یان ده شت رده سه ی ناوچه وه راقهع و ئران یان کـه کاره خۆیـان حیسـابی بـه کـه وه ئـه دوای و دا کان گه ره وشـه بنکـه ر سـه بۆ کانیان الماره په بردنی روه به و ئران خاکی نو بۆ ھاتن کاتی له عراقی کانی فرۆکه ر، سه ی ھـاڕه و نـگ ده دا یان وه رانـه گه کـاتی لـه م که النی یا و کرد ده تاڵ به کانیان بۆمبه دا شت رده سه ر سه به دا یان وه رانه گه له مابا پ یان زیاده بۆمبی ر گه ئه ، کردووه واو ته

ک یـه ماوه دا کاتـه و لـه و ئاسـایی شـتکی به ببوو ک خه الی له کان فرۆکه ی کاره و ئه شکاند، ده خۆیان نگی ده دیواری حیساب به و دا رده به دا شار ر سه به خۆیان ترسناکی وت بــه ڕه ی شــاروچکه و شــار ری وروبــه ده کانی گونــده و کان کــه ره گه لــه رچاو بــه شــکی به. بــۆوه ده ئاســایی دا شــار لــه ژیــان وتــی ڕه دوای م بــه دا، ده شــار حه خۆیــان ک خــه

لـه و عـراق کانی ره رکه شه فرۆکه ناپامی و بۆمب الماری په ر به وتوونه که ، یه ڕازاوه نده به مه و ئه تی ورکایه گه و تی سوسنایه ری به و سه کۆه باسکی و ئاالن کانی ناوچه وشــت رده سه جــار نــدین چه خــونرژه دیکتــاتۆره دوو و ئــه ری شــه کۆتــایی تــا. وه وتوونــه لکه خــۆی دوای لــه نــدامی ئه م کــه و برینــدار و ھید شــه س کــه دان ســه بــه دا ئاکــام و دوور کی یـه ماوه پـاش و ھشـتووه جـ بـه یـانحا و مـاڵ و بوون دوورتر کانی گونده و شار ی ریوه په یه ناوچه و ئه دانیشتوانی و ک خه و کراون چۆل ر وروبه ده کانی گونده . شاره و ئه ری وروبه ده کانی گونده و شت رده سه وه راونه گه نوێ ژیانی ھیوای به تانی ره ده ب و یی ئاواره درژ وه ئـه جیھـانی می دووھـه ری شـه دوای لـه شـت، رده سه ری وروبـه ده کانی گونـده و شـار ر سـه بـۆ بـوو شـیمیایی ھیرشـی عس بـه تی حکوومه کانی ھاوژه بۆمب فرۆکه ھرشی دوایین کـه بـوو دا کاتـک لـه ش وه ئـه گیـرا، ده ر وه لـ کی کـه کانیش رگه شـه ت نانـه ته و دیفـاع ب کی خـه دژی کوژ کۆمـه به و ل رده خه گازی و شیمیایی بۆمبی که بوو جار م که یه

ی کـه نه الیه کـه وه ئـه بـۆ بوو نـه تـدا ری درووسـتکه و ئـابووری ی وره گـه کارگـای و بنکـه ھـیچ ب نـه دیفـاع ب و ژار ھه کی خه له جیا رهشا م ئه که یزانی ده چاک زۆر دوژمن بردنـی نـو لـه و کوردستان کردنی اپوورخ بۆ دا ختک وه و سات موو ھه له کوردستان رانی داگیرکه م به دابنت، چۆک به بوو ئاخوندی نگریسی تی حکوومه که ر شه ی دیکه کی چـه و ل رده خـه گـازی و شـیمیایی بـۆمبی و ناپـام ت نانـه ته و قـورس کی چـه به ب کرا بۆیان تا و بواردووه نه خۆیان ھرشک و گری ئاژاوه و پیالن ھیچ له کورد لی گه

کـوردان بردنـی ناو له وی ھه و کردووه نه رووحم شیان دیکه رانی به له گیان به ت نانه ته و منداڵ و ژن به کات ھیچ کوردستان، دانیشتوانی ر سه کردۆته ھرشیان کوژ کۆمه . بووه دا کوردستان ر سه به زاڵ دیکتاتۆرانی و ر داگیرکه ئامانجی م که یه و ئیش ریکی خه شت رده سه شاری دانیشتوانی که دا کاته و له و دا زائینی ی1987ی جۆنی 28 ر به رامبه تاویی به ی ھه1366ری سای ی پووشپه7 ڕۆژی ی ئواره له

ن

ی

99

لـه مشـتك شـت رده سه كـه یـه وه ئه نـدی یوه په مترین كـه مـن ڕای بـه م بـه یـه ھه وه شـته رده سه شاری له در غه به یكی ند یوه په چ وه ئه جا بن س كه ندك ھه نگب ڕه بكات؟ بـ و ئـه مـن. ره بـه بخه لـی كـورد تـاكی كـه خوقـاون تی مرۆڤایـه دوژمنـانی سـتی ده بـه شنه چه و له ساتی كاره یان ده كوردستان بستی به بست له واته كوردستانه رواری خه كـورد تـاكی لـه ڕۆحـی ك یـه و سـتی ھه ك یـه بین، ڕانـه زانی نـه ورسـیق وی خـه لـه و ن یـه نه ر به خه وه ئمه تا چونكه زانم ده تر سات كاره به كه ساته كاره خودی له یه ری به خه !كووتانه سارد ئاسنی و رئاو سه بقی كوو وه قاژانه له په و وڵ ھه موو ھه و ئه ت یه نه دی بهكوشـتن، لـه ئمـه بـ ی كـه له گه بكـوژانی بـه و مـال ھـه لـ مرۆڤدۆسـتی و تی كوردایـه قـۆی تا ینـه مه له پ و ئازار له پ ئاوا ڕۆژكی له كورده تاككی موو ھه ر سه له

چـ ڕاده دوژمنـانی چاوی له و ق چه بته ده رێ وه ده كوردستان دارستانی له كورد یارانی نه شی ڕه ی رزه ته به كه ی گه ر ھه و وه ینه ناكه س كیمیاباران و كردن ق خنكان، .تی مرۆڤایه بی كته مه به نامۆ كورانی مه مشه شه ناوچاوانی ر هس له شه ڕه خاكی كورد مرۆی زامكی ر ھه و

بـهگـۆرك جـ خۆیـان كفـی بـه دابـوون وه ئه وی ھه له ییانه زه به ب و وه نوسرته ده دوژمنانمان ڕژدی ستی ده به مان كه له گه نشوی و وراز ھه له پ مژووی مژه له زۆرپیـان چۆنـك و لـ مـژوو ڕاسـتی ڕووی و ن كـه پناسـه شكسـت به كانمان وتنه ركه سه و مان قاره به مان كه وه ته نه به خایین خایین، به مانكان مانه قاره و ن بكه كان ڕاستیه بـه و رد بـه لـه دای ریان سـه وھـو ی ھـه م بـه بگـۆڕن شـت رده سه شـاری شـیمیایی بۆمبـاران سـاتی كاره وتی ڕكـه ڕۆژی بـوون ما تـه بـه ش جـاره و ئه. ن بكه ونا ئاوای ب خۆش بۆمبـارانی وتی ڕكـه لـه ڕـك كـه باسـه شـایانی. (بـۆوه ڵ پوچـه شـیان پالنه و ئـه وه، بوونـه ڕوو ڕووبـه كه شـاره زامـداری كی خـه تووندی ی وه دانه پرچ ر به ڵ گه له وه خۆشیه ئسـالمی كۆمـاری رپرسـانی به لـه س كـه نـد چه كـوژرانی ھـۆی بـه بـوو و وه قندرایـه ته ئـران یكۆمـار رۆك سـه ی نوسـینگه دا جیا ساكی له م به شت رده سه شاری شیمیایی (.دنن ناوی خۆیان ی ساخته ڕۆژی به دا میدیاكان له ئستاش و ن كه ستكاری ده كه رۆژه یانویست ده ھۆیه و ئه ر به له جا ئران،

تیش وـه ده نـو گای كۆمـه نـاو لـه و بكـات سـتكاری ده قوربانیان ئاماری دا وی ھه مجار ئه با نه پ ھیچی شی ڕه ووڕ له بجگه كه وه ئه دوای ئیسالمی كۆماری ڕژیمی م به ك الیـه لـه ئران میئیسال كۆماری مرۆی دژه ڕژیمی ن الیه له درۆیینه ئاماره و ئه ستنی به ھه له ست به مه وایه پم من. ن بكه ڵ گه له ی ه مامه نده سه په خۆ ئاماره و به ر ھه لـه بجگـه و رانـه نیگه بـ ك یه شـوه ر ھـه بـه كـورد پرسـی كردنـی جیھـانی بـه له ش دیكه كی الیه له و بووه ر تپه دا كورد ر سه به كه یه مه سته و ئه ئاستی ی وه كردنه كاڵكـه ك یه شـوه بـه بـووه، وتوو كه ره سـه دا بـواره و لـه واوی تـه بـه ڕژیـم وه داخـه بـه. وه مادیـه یڕوو لـه وتووانه لكه زیان ی وه كردنه بوو ره قه له وه دزینه خۆ ش وانه ئه مووی ھه ت نانــه ته و بچــت وه ھانایانــه بــه نیــه نكیش الیــه ھــیچ و چــژن ده ئــازار ســاه نــدین چه مــای توانــایی بوونی نــه ر بــه لــه كــه ن ھــه زۆر كجار یــه دیتــووی زیــان كانكی خــه .ناكرێ پ ھیچیان وه كرده به و وه بنه ده ڕوو به ڕوو ڕژیم ی باوه نه كۆسپی ندو كه ڵ گه له ن پبكه تكیان خزمه وێ نھهبیا سانكیش كهیـه كـه لـه وه انهبیـر ھن جـی وه. وه وتـه س برینـداری لـ كه كـه 800س كـوژران و كـه 109شـت دا رده شـاری سه شیمیایی بۆمبارانی له ئران، ئسالمی كۆماری ئاماری پی به

ماڕۆ دراو لـه شـت گـه رده وزی سه ر سـه م سـه رده ویسـت و ھـه عس لـه چـوار الوه شـاری خۆشه كانی ڕژیمی فاشیستی بـه شه ڕه وانه دڵ ن فۆكه له الیه 1978ی جونی 28ئواره ی برینـدار س كـه 8000ھید و پتـر لـه س شـه كـه 150ونـاح دا بارانـدرا و زیـاتر لـه كی بـ گ ر خه ی كیمیایی به سه) 13(كیلۆ مادده 1000ی ڕا كه رده ئاسمانه شین و ب گه

.ب نه زیاد وه ھیدانه شه كاروانی ی ڕژه به نیه ڕۆژ و بوون :گشتی به كوردی جڤاتی و یرڕووناكب مرۆڤ، مافی سووڕی ھه م رده به مه خه ده پشنیارك ند چه مژوو پووتۆزی ته ژر له كان ڕووداوه ری ده ھاتنه بۆ دا كۆتایی لهی بۆ دابنرت و بـه گوتـار، ست نیشان و ڕۆژمر و ناسنامه مان ھاتووه ده كه له ر گه كانی كه به سه ساته كاره موو ڕووداو ش كه تیدا ھه دانانی پالتفۆرمكی گشتی و ھاوبه -1

.تی وه گای نو ده ی كوردستان و دوا جاریش كۆمه ر چوار پارچه ه ھهگای كوردی ل وه بۆ نو كۆمه یاندن بگوازرته زگای ڕاگه دۆكیۆمنت و دهی گشـت وه وه بـۆ ئـه گای كـوردی بگرتـه موو كۆمه ك كه ھه یه رین ب به شوه ب به ش ده وه ئه. ست كان ھه زراندنی ڕكخراوك كه به دانانی بۆنه و ساۆژی ڕووداوه دامه -2

.كانی خۆی ئاشنا و پردك له نوان رابردوو ئستا دا دروست ب یه ییتاككی كورد به رووداوه مژوو .كوردی گای كۆمه گشتی ڕای بۆ كان وه لكۆینه ئاكامی كردنی ش پشكه دواجاریش و كان ڕووداوه زانستی و مافناسی چوونی دا دوا به و وه لكۆینه -3

2007نی ی جوو 28: ڕکوتی / ری گیارەنگ ماپه: رچاوه سه

98

بـه كان یه تایی ره سـه وه لكۆینـه پـی بـه م به نیه دا س كه دوو و سك كه توانای له و یه ھه نه الیه مه ھه ی وه لكۆینه به پویستی و سپۆڕانهپ كاری شه به م ئه ند چه ر ھه

:ون كه ده چاو ر به ریانه كاریگه و ئه گشتی،ژماری سروشـتین ر زیانی ب ئـه گر له سه نه ی حاشا ھه گه وتوون به ر كیمیایی كه كه به و ناوچانه ی كوردستان ر ئه ژینگه و كشت و كاڵ؛ چاو پداخشانكی خرا به سه -1

زایانی بـواری موو جووتیـارانی كوردسـتان و شـاره ش ھـه وه وه و ئـه گیرتـه ده كان ھه واو لـه كلگـه می نـا تـه رھـه ندین ساڵ ھشتا به ڕ بوونی چه ك كه به دوای تپه یه به شوه .ن ده ر ده تی له سه شایهكشت و كاڵ

.عساب خۆشی ئه نه -2ری خسـتووه كـه شـت ده رده ر قووربانیـانی كیمیـایی سه مامۆستای كۆلژی بایۆ لۆجی زانكۆی شیراز له سه'' فا سادات مسته''ی پرۆفیسۆر وه لكۆلینه: و جنتیك'' ی د ئن ئه -3

.ی له دایكبوانی كچ زیادیان كردوووه% 1ینه و میینه گۆڕاوه و تی نر نیسبه'' شت رده سه''به دوای كیمیابارانی شاری )9(ن ش داده منی له می ئه ر سیسته كجار زۆر له سه ری یه ھا كاریگه روه خات و ھه ر ده ر سیه و ھانا ده ری خۆی له سه ردڵ كاریگه ن دا گازی خه له درژ خایه -4 .كان ی سیه نجه ت شرپه نجه به تایبه شرپه -5 )10(پكی جنتیك و شواندنی ڕك -6 )11(ستن ره ده روونی تاك دا په ده سته رۆژ بۆ رۆژێ له و ھه گای خۆی دا ئه كات له ناو كۆمه ست به نامۆیی ئه روونی؛ تاكی زامدار ھه ده -7

8 PTST: - Post Traumaticstress disorder

زۆر كانكی خـه دا، كیمیابـاران دوای بـه كـه خسـتووه، ریان ده كان وه لكۆینه. ستن ده ره په ورده ورده و دت دی به دا تال كیڕووداو دوای به كه یه روونی ده كی خۆشیه نه كییه رشـه ھه بتـه ده دانـ درژخایه لـه كـه جۆرـك بـه زۆرتـره ش لـه برینـی ری كاریگـه ھـی لـه خۆشیه نه و ئه ری كاریگه و زۆره كجار یه یان ڕژه و بن ده خۆشیه نه م ئه تووشی .وره گه :ھاتوون ست ده به زانیاریانه م ئه بوون دا دوكتۆراندا دری چاوه ژر له ك یه ماوه بۆ كه دیتوانك زیان له .ری لكردوون رتر كاریگهڵ پیاوان زۆ راورد له گه وه له به تیه یه روونی و كۆمه له ڕووی ده) ن ن درژخایه كوورت خایه(ر ژنان كی كیمیایی له سه چه -1 .كرێ روونیان لده ترسی زیانی ده ن دا پتر مه ساڵ بووه له درژ خایه 19نیان له ژر مه ی كه له كاتی كیمیایی باراندا ته سانه و كه ئه -2 *. ی ژنان زیانیان بینیوه 89%ی پیاوان و 68.5) %11(پی تی ئس دی ) ستاندارد(ی به پی پوانه -3وه ئاوڕیــان لــ كــه وه تــا ئســتا لــه ھــیچ الیه وه بــوو كــه بــه داخــه شــته رده نوای سه مین ســارۆژی بۆمبــارانی شــیمیایی شــاری بــ ئــه ی بیســته ی مــن بــه بۆنــه رتــه باســهو كو ئــه :بیندرێ ده وه ش له س روه دره و غه دركی مژوویان لكراوه و ئه توانم بم كه غه وه و ده ته دراوه نهشـت بـه رده ك سه سـاتی وه یـان كاره ری ده كی وخوقنـه ره ری سه لی كیمیایی بكه ش دا عه و ڕۆژانه ھا له روه گۆڕ كران و ھه ی گۆڕ به كه سته ددام و دارو ده سه: وه ی مافهله ڕوو -1

رمی تی ھـه رپرسـانی حكومـه كرا كـه جـی خـۆی بـوو به ری نـه بـهورو كانی ده شـت و گونـده رده م لـه ھـیچ شـونكا ھـیچ باسـك لـه قوربانیـانی شـاری سه سداره حوكم درا به .وه نه شت بده رده شخوراوی شاری سه کی به ی دادگایی مرۆ كوژاندا ئاوڕكش له خه كوردستان له پۆسه

.یاندنی كوردی می جڤات و ڕاگه رخه مته كه -2 .كه ساته كاره وتی ڕكه شواندنی بۆ ئران ئیسالمی كۆماریوی ھه -3لـه كـه یـه ھه كان ئینترنتیـه ڕه ماپـه تی تایبه به و ڕۆژنامه و گۆڤار چ فزیۆن، له ته ڕادیۆ، چ كوردستان ی پارچه چوار ر ھه كوردی میدیای و یاندن ڕاگه له م یه گله و ئه من

وان ئـه چونكـه ین ناكـه بـر و خـر ڕوانی چـاوه كـورد یارانی نـه لـه ئمـه. ن كـه هد می رخـه مته كه كوردسـتان كانی شـه به موو ھـه كـوردی ھاووتیـانی بـۆ كـان ڕووداوه ی وه گواستنه كانی پالنـه ی وه كردنـه پووچه بـۆ بایه ته نده چه ی كه له گه زانی ناحه ی شیه ڕه دڵ موو ھه و ئ ر رامبه به له كورد ئاخۆ م به ون سره نه بمن كوردك تا كه خواردوه سوندیان

دوژمنان؟ كی یه دوای به ك یه و ئـازار و رد ده و خـۆ مـای لـه نـده وه ئه بـ ده كـورد مـرۆی بـۆچی بـین؟ م رخـه مته كه ھنـده ومن قـه ده ئمـه گـوی بنان له ی ساتانه كاره موو ھه و به ت باره سه ئمه ب ده بۆ وی زه گۆی شونكی ر ھه له ی كه له گه تی ینه مه و ئازار به ست ھه كه ین ده نه ك یه ۆهڕ كردنی دروست بۆ وڵ ھه ئمه ب ده بۆ ب؟ ئاگا ب ی كه باوه ژن به به ته ینه مه

97

شت رده دری مژوویی له شاری خنكاوی سه غه

.شت رده سه كیمیایی بۆمبارانی ڕی گه ساوه مین بیسته ی بۆنه به

دیان ممه محه.ز وریا: نووسینی .ب رنج سه جی س كه ندك ھه بۆ ب نگ ڕه كه م كه باس نودا و كۆن له كیمیایی كی چه ھنانی كار به مژووی له ك یه ورتهك وێ مه ده تا ره سه .زایین له ر به ساڵ د سه چوار واتا سپارتا تیناو ئه نوان ڕی شه بۆ وه ڕته گه ده) ژاراویی( كیمیایی كی چه كارھنانی به بـه كانا ڕگه شـه لـه دا م ھـه نۆزده ی ده سـه لـه م بـه ھنـدراوه، كـار به گاز و ئاگر ی شوه به تادا ره سه له كیمیایی یك چه وه مژووییه ڕووی له

ی ی وتـان مۆریـان كـرد بـوو بـه شـوه كـه زۆربـه 1899لـه سـای ) 1(و كۆنڤاسـیۆنی ھـاگ 1847 سـای له بروكسل كۆنڤاسیۆنی ی وانه پچه (یه غه ده خش قه ر و زیانبه به كارھنانی گازی خنكنه: كه ڕۆكی كۆنڤاسیۆنه ناوه(. یش به كارھاتووه''ژار''

.كانه بوو شنه چه و چه رینی ئه تی به كار ھنانی به م دا، دنیا شایه كه ڕی جیھانی یه له شهبـه ) 3(ن كلـۆرین تـه 168ی بلژك به بی )2(ر شاری یپرس له سه 1915یپلی ئه 22ی گازی ژاراویان له م ڕژه كه كانی ئامان، یه ربازه سه

ھا روه ھـه. ''كی كیمـایی نـوێ ڕی چـه ڕۆژی لـه دایـك بـوونی شـه'' و ڕۆژه نـاوی لنـرا دی و ئـه نـه رانسـی و كه ربازی بریتـانی، فه سـه 5000كارھنا كه بـوو بـه ھـۆی كـوژرانی ردڵ كلـۆرین، خـه(كی كیمـایی ن چـه تـه 124.200می جیھـانی دا كـه ڕی یه لـه كۆیـایی شـه. بـه كارھنـا 1917ردل له سپتامبری مجار لھمژوودا گازی خه كه كان بۆ یه ئامانیه .نده ھاتن س تووشی ئازاری كوشه كه 90000وت و له نو وانشدا ركه میلون مرۆ زیانیان به 1.2وه و ھۆیه باراندراكه به) وھتدمۆر بكـرێ كـه ) 4(دا له جنڤ پرۆتۆكۆك 1925م دا وای كرد كه له سای كه ڕی جیھانی یه كی كیمایی له شه انی چهكانی ترسناكی سرووشتی و مرۆیی به كارھن ئاكامه

كانی ربازه سهو پرۆتۆكۆه، ی ئه وانه م دیسان به پچه به. غه كرا ده وه قه وته كه زنیان ل ئه ی زیانی مه و گازانه ر و ئه ردل و خنكنه تیدا به كار ھنانی گازی خه جیھـانی ڕی شـه لـه. كارھـات بـه كیمیـایی كی چـه دا چـین و ژاپۆن نوان له دواتر. رگرت وه كیمیایی كی چه له كیان كه )5(بیسینا له كاتی داگیركردنی ئه 1935ئیتالیا له

ترسـی لـه نگبـ ڕه ویش ئـه ھنا، نـه كاریـان بـه م بـه بوو ھـه كانا خانـه جبه لـه یـانكیمیای ی سـه ره كه زۆر كجار یه كی ڕژیه به شدا وه ئه ڵ گه له كان ھزه زل وته دا م دوھه مــژووی لـه گری نـه ھه ونـا سـاتكی كاره بـا ھنــا كاریـان بـه ڕ شـه كانی نـه الیه لـه ك یــه ر ھـه و ھاتبـا بـه ر گـه ئه كـه بــ بـوو ر رانبـه به كانی نـه یه له لـه وه ندنه سـه تۆـه

.كرد ده تۆمار تی مرۆڤایهرگـرت كـه پتـر لـه كیان وه تنام كـه ستی به چۆك داھنانی ڤییه به به مه) 7(ری گیا و گژ و گازی وشككه) )6ڕژ ی ئه مریكا گازی گه ربازه ھزی سه 1971-1962له سای

.ر دووك ال كووژا و بریندار بوون میلیۆن له ھه 2 :له دژی ھاووتیانی كورد ددام ی سه نده رفراوانی كیمایی ڕژیمی دڕه ھرشی به

.نای پنجون بوونه ئامانج كی ب په خه 1983نۆڤامبری -1 .ددام ی سه ندانه ران له باشووری كوردستان بوونه ئامانجی دڕه ت و حاجی ئۆمه له ڕۆژھه) خان)كی بتاوانی پیرانشار خه 1983له ئۆگۆستی -2

.تی نیشتمان بوونه قوربانی شت له ڕۆژھه رده كانی سه شار و گونده 1987ی جونی ٢٨ -3 .1988ری له مارسی وروبه كانی ده ریوان و گونده بۆردمانی مه -4 . 1988مارسی 16بجه له ساتی ھه كاره -5 .1988ی و جوونی ری، گیالنی رۆژئاوا و شنۆ له مه وروبه كانی ده ھاو و گونده رپی زه بۆمبارانی كیمایی شاری سه -6 بـه ئامـاژه متوانی نـه پویسـت ی رچاوه سـه بـه ییشـتن گه نه ست ده ھۆی به وه داخه به كه كوردستان ی دیكه شونی دان سه و تی كایه ری بادینان و دۆی باه ڤه كیمابارانی ده -7

. م بكه كان روداوه دروستی وتی ڕكه :كیمیایی كی چه ری كاریگه

ی

96

رد و ئازار بیست ساڵ ده

می حاته ن سه حه:نووسینی ر ھرشـی بـه وتـه تاوی دا، که ھـهی 1366ڕی سـای پووشـپه ر لـه و بـه مـه ڵ لـهسـا 20 کوردسـتان؛ کانی سروشـتیه و ن دیمـه پـ شـونه له کک یه رازاوه و جوان شتی رده سه

سروشـت و شـاره بـه ھـاوین دادێ، ئـه موو سـا کـه ھـه وه داخـه ، تـا ئسـتا بـه وه و کاتـه لـه. عسـی دژی کـورد کانی رژیمـی به ره ڕکه شه فۆکهبکـرێ، کـه و خه رد و زامـی ئـه ده ب بـاس لـه ، ده کانی ئازادیخوازانی کورده وه ی جوونه وره کی گه یه شون پگه رز، به ت به یبه ھه ، به جوانه .کش ده ئازار و رد ده ساه 20 که ئـاوات و خۆزگـه یان نـده چه وان ئـه. بـوو کـرد واو ته یان قوتابخانه می که یه سای کات، و ئه که رچاو، به بنییه لک گه منداڵ له نک دیمه با .بوو الیان له گیانیان و دڵ و بوون ما چرای پیان باوکیان، و دایک. بوو ژیان به ھیوا زۆریان وان ئه. بوو ھه

کایـه ڵ گـه لـه ھاوکـات یان، مندانـه خواسـی و بـاس خۆیـان، یشـتوویی تگه پی به. وه ببوونه کۆ خۆیان کی ڕه گه کی یه قمارگه له کان منداه له س که ند چه. تکدان ل ئاسایی ژیانی و ساماڵ ئاسمانی و جوان دنیای بۆمباران، و نگ وده وھاڕه گرمه به ھاوژ، بۆمب ری ڕکه شه ی فۆکه ند چه پ له. کرد ده اد کردن .ڕی په القی دیکه وی ئه. دا ست ده له ویچا کک یه. سووتان و رکرد ده بلۆقیان سیان که ند چه. بوو ت په و ت له شیان له ، وه داخه به کان، منداه یـان. بـاوک یـا مابوو، نـه دایکیـان یـا کـرد؛ ده ڕ تپـه ژیانیـان تی، قه سـه بـه کـه کان، منداـه لـه ک یـه ژماره دا، زنـه دته سـاته کاره و ئـه ر سـه به ڕین تپه ساڵ ند چه دوای منـانی لـه س کـه زۆر نووسـی چاره وه ئـه. بـوو تـاڵ زۆر رووداوکی! لوو گه ئای. دابوو ست ده له خوندیان می که یه سای یکان ھاوپۆله له س که ند چه ھا روه ھه. ردووکیان ھه .بوو شت رده سه ی که خنجیالنه شاره و جـل گرتنی ھـه ریکی خـه فرۆشـک، کووتـاڵ دووکـانکی لـه ژنـک پۆلـه. بـوو پخـۆش ژیانیـان یانبوو، ھـه کـه کی تییه حه ناره موو ھه به ک خه. بوو باغ ره قه شار بازاری بـا کیژکـی. بـوو جـوان پـ رنگکـی س کـه ر ھـه. دانـا کان ژنـه پش له رۆژی، مۆدی ناسکی؛ و رم نه جوانی رنگاورنگی ی پارچه تۆپ، ند چه فرۆشیار. بوون بووک رگی به و سـوور تـۆپی سـ ی، کـه جوانه و چـاالک وه قـه پـوور. بـوو ستا راوه کان کچه و ژن ی ئاپۆڕه له دوورتر ھندک ین،شیر خون شی رووگه سووری کومه ی ستره ئه چاو رزی بهر ھـه. دانـا که هسـپی ر سـه لـه سـتی ده نیـه بووکیه بۆ م به بوو، جوان پ سکیانی ر ھه که کچه. کا سند په کیان یه تا ھه برد جوانی کچه الی بۆ و دایه تاو وزی، سه و سپی ڕۆخوشــک و ڕۆ پــوورێ ڕۆ، بابــه و ڕۆ دایــه و را ھــه و گریــان ر ھــه. داگــرت بــازاری و کــه دووکانه ناســراو نه کی دووکــه و زرمــه و نــگ ده بــوو، که قوماشــه ر ســه لــه ســتی ده .بستران ده

ی نـه. کـرد ده ی که ویسته خۆشه و پوور و باب و دایک ھاواری. وه ھاته ھۆش وه سترابوو، به که تخته له باسکی و ست ده که ک یه خۆشخانه نه له که کچکه کاتژمر، ند چه دوای ...و بوو نه ر ھه خۆشی ڕینی ستپه ده ھۆشی. وه ناسرابوونه نه س که بۆ ر ھه ھاتبوو له وایان ی، که ویسته خۆشه و پوور و دایک زانییبوو

تکارانی، ھـرش ھرشـی جینایـه زنتر، لـه دته وانه یان رووداوی له ده وه داخه م به به. تاوی بوو ی ھه 1366ری سای ی پووشپه7 رۆژی له من یای خه ، تابۆیه دوو و ئه .شکان ناھاتووی ئازادیخوازانی کورد روویان دا ناگای له و په روره ر په شت، شاری تکۆشه رده رانی بۆمبارابی شیمیایی سه که بیـنن، ده ،_.نـابن سـارژ قـت ولک قـه بـه کـه_ یـه ھه روونیان ده و شی له قووی زۆر برینی که کانی، ناوچه و شت رده سه بارانی شیماییساڵ 20م ساڵ ئازار چشتوانی ئه. سـپردراوه مـژوو بـه و رووخـاوه کردوون؛ ی زنه دته ساته کاره و ئه ووشیت و ھناوه) نی ده مه( سڤیل کی خه ر سه به ی تیانه ینه مه و رد ده و ئه ی، کوژه ئازادی ریژیمه و ئه شـیمیایی، کی چـه بـه کـوژان کـورد لـه کک یـه_ )شـیمیایی لی عـه( جیـد مه ن سـه حه لی عـه دا؛ ی کـه کاره ت جینایـه تاقمـه نـو لـه و درا دار لـه یان که کوژه مرۆڤ رکۆماره سه .تی یه که کوژانه ئینسان سزا تاوانی روانی چاوه

2007ی جوونی 28: ڕکتی/ گیارەنگ ری ماپه: رچاوه سه

ت

95

زانیش بمکوژن ر ناحه منم گه ر ده ھه

دداد حه سیروان: نووسینی زن مه زدانی یه ناوی به و نـۆزده و ژده ھـه وزی وزه وه کـه الیه ر ھـه له و گرن ده گ الوژ گه خۆری رمی گه به کان وه کۆبوونه و کۆڕ و وجۆڵ جم ڕ پووشپه مانگی و ھاوین رزی وه له وه بوونه نزیک ڵ گه له

.گات ده گوێ به مینت بیسته چـاالکی و کـار بـی ک وه رقای سـه وه دیکـه کی الیـه لـه سـیش که دوو و ک یـه یـه ھه واش ، وه کـه الیه لـه کامیـان ر ھـه کان ئیداره کان، رکخراوه .نواندنن م ئـه رقای سـه زۆر دسـۆزه کـام ؟ پیـه بۆمـان خۆشـی ی قسـه کام و الیه زۆری نی به ک کرێ؟ ده چی و کراوه چی که ی وه ئه بۆ وه ڕینه ناگه شـاری کی خـه بـۆ کـه رۆژـک.ن ڕوه بـه ڕ پووشـپه مـانگی له رۆژک و ره به ش وانه ئه مووی ھه به ڕوا؟ ده و دێ مژه له باشه پیاو کام ؟ یه بۆنه مـژوی ری که رکووت سـه و تـاوانی ب ڕی الپـه لـه کـرێ ده کـه.خۆیـدا ی سـاه زار ھـه نـد چه مـژووی لـه رۆژه ئشترین پ و ناخۆشترین شت رده سه .بکرێ تۆمار ماندا که له گه کـه رۆژکـه. شـاند وه وه شـانازیه لـه پـ کی رابردوویـه بـه خواز ئاشتی مرۆڤی ک کۆمه له ستیان ده خونمژان و زان ناحه که ووب گریسه نه و ش ره رۆژه م ئه ڕ پووشپه وتی حه ورگ مـه قورسـی نسی که رۆژکه. هو کردنه سارد روودا گه له یان وه مانه و ژیان رمی گه ی ناسه ھه و گرت دیفاعی ب کوردی زاران ھه رۆکی به یاران، نه ی په چه و ش ره ستی ده .خوازراو نه ساتکی کاره قوربانی کرده تاوانی ب مندای و پیاو و ژن یان ده به و کشا ماندا که شاره ر سه به بای مان نه

ر ھـه و گـرێ ده قوربـانی ئسـتاش دا رۆژه م ئـه ر سـه بـه ساڵ یستب بوونی ڕ تپه دوای که بوو ک تراژدیایه دا 1366 ڕی پووشپه وتی حه رۆژی له شت رده سه شاری شیمیابارانی سـوار، ناسه ھه و سـووتاو ش لـه و زامـدار سـی که زاران ھـه به مۆش ئه. کا ده سووتاو زک نیشتمانمان دایکی و ستنی ده ل کمان یه گۆشه ر جگه و ویست خۆشه ساتک ر ھه و رۆژ . بره قه تاریکه وکیان شه ر ھه و رگه مه رۆژی رۆژکیان ر ھه دا ساه بیست م ئه تۆماری له که نکات م ئه کانی ئازاره و ئش ونخوونی شه

زامـداری تـاوان، ب ی ئمـه قوربـانی و رگ مـه و ئـازار و ئش م به ڕۆن، ده و دن دیش دانی سه و یان ده به رۆیشتن، و ھاتن بیست و... دوو و ک یه بوو، ڕ تپه ساڵ بیست ھـیچ و رۆژـک ھـیچ. ئـاخر نـه نایه رگیز ھـه مان گۆشـه ر جگـه ھیدانی شـه برینـداری دڵ و کراو کاول ماڵ

ســاڵ بیســت کــه ین ئمــه. روونمــان ده بخاتــه ئشــه پــ رۆژه م ئــه ســوکنایی کــه نــاب و بووه نــه ســاک. نووسـین پـ مژوویـان ڕی الپـه ڵ، شـه خوندا له و سووتاو ش له و کۆڵ قوربانی، بووینه ر وبه مه له و یـه ئمه الی رچی ھـه و جیھـان رویـی مرۆڤـی گشت و زمان بی رانی به له گیان موو ھه دی شایه به م به تــین پــ و رم گــه مان ناســه ھه زۆر و م کــه وه، ژیانــده ژیانمــان و پــین ر ســه لــه روا ھــه ئاســمانیان، الی .وتین هک ڕ گه وه روون و ش گه ئاسۆی و ره به

ــوان ــه ئه ک ــداره داری ی وان ــۆ یان س ــتین؟ ده ب ــوان ناش ــه ئه ک ــاید نه ونی خــه ی وان ــۆڕی و مان،ژینۆس ــه گ ب ی وانـه ئه کـوان بینی؟ ده نه یان ئمه رابردووی تابۆی و بوون کور ی وانه ئه کوان دین؟ ده پوه یان کۆمه گـازی و ھـر ژه کـرده دۆالریـان ژمـار ب ی وانـه ئه ڕۆن ده بوون، من مانی نه ی وه وڕه ره پشتی پاڵ ی وانه ئه ڕۆن ده بیست؟ ده نه یان ئمه کانی کاوه تی مانه قاره چیرۆکی و بوون ڕ که

.انمویست خۆشه ترین ویست خۆشه ستدانی ده له فرمسکی به چاو و دپ ند چه ر ھه منم ده مر نه و خواز ئاشتی روا ھه من م به.من خنکانی بۆ شیمیایی

شت رده سه تاوی ھه ی1386ڕی ی پووشپه 5 دداد حه سیروان

٢٠٠٧ جوونی ی٢٧: ڕکتی/ گیارەنگ رچاوه سه ری ماپه

ڵ

ن

94

كوردستان اتیدموكر حیزبی سیاسیی ری فته ده

2007ی جۆنی 28/ 1986 ڕی پووشپه ی7

کورد و کوردستان ماپڕی: سرچاوە

شت رده سه شاری شیمیایی بۆمبارانی ری گه ساوه مین ه20 ی بۆنه ئران به كوردستانی دیموكراتی ژنانی تیی كیه یه یامی په

:ڕز به ھاووتیانی !كوردستان مافخوازی كی خه! خواز انیكس یه پیاوانی و ژنان

عـراق عسـی به ن ڕژمـی الیـه ، لـه ری وروبـه و ده شـت رده سه شـاری شیمیایی بۆمبارانی له ، بیست ساڵ تاوی ھه 1386 سای ڕی پوشپه وتی حه مۆ ئه

. ڕێ په تده گونـاھی بـ و دیفـاع بـ كی خـه بـوو، ونـه ب مژوودا له كه ك یه وه كرده له حوسن دام سه ڕژمی كانی ره كه ڕ شه فۆكه 1366 سای ڕی شپه په ی7 ڕۆژی ی ئواره ر له سه

ـین ده بۆیـه. كـرد قوسـتان نه و ھید شـه كیان خـه لـه س كـه زاران ھـه مجۆره بـه و، خۆیـان كانی شـیمیایه بۆمبـه ھـه ڕه ر بـه دایـه ریان وروبـه ده گونـدی نـد چه و شت رده سه شاری دژی سـاته كاره و ئـه كانی برینـداره بـ ڵ گـه ده ئستاشـی كـه بـوون كوشـنده ك یـه ڕاده به ڕژان دا شت رده سه ی ناوچه نی ده مه كی خه ر سه به كه ی ژارانه م ئه چونكه قوستان، نه

. بین نه تاوانه ب كه خه و له س كه ند چه بوونی ھید شه شاھیدی نییه ساڵ و ڕوون و ره وبه خوازرا نه خۆشی نه زۆر ڵ گه ده یه مرۆڤی تـه نایه جـه و لـه مـاو ج بـه قوربانیـانی لـه ئـاوڕ ، بلیغاتی تـه مـانۆڕی نـدك ھه بـۆ ویش ئه ب نه جارجار ، وتب كه نگ چه وه تكی نیعمه ی وه ئه ك وه ئیسالمیش كۆماری ڕژمی . داب بوون زیاد له ڕوو ن ده ده ست ده له گیانیان مبارانه به و ئه ھۆی به سانه كه ی سانه كه و ئه ی ژماره كه وه ئه ھۆی بۆته وه ئه و وه ناداته خـۆی ساڵ بیست پاش یه ڕژه و ئه م به. داوه ست ده له گیانیان ك خه له س كه 120 دا اتهس كاره و ئه كانی ساته م كه یه له ر ھه وه ته بوبوونه كه ی ئامارانه و ئه ی گوره به . داوه مرمنداڵ و منداڵ و و وال پیر و پیاو و ژن دان سه له . ن گیرۆده بۆمبارانه و له پاشماوه كانی خۆشییه نه ڵ گه ده جۆر جۆراو ھۆی به ك خه له س كه زار ھه 14 له زیاتر كان تییه وه ناده ئاماره پی به ھا روه ھه

:ئازیزان وان ئـه الی لـه كـه ڕك شـه قوربـانی بنـه ده و كـان جۆراوجۆره كـه چه كانی ھـه ڕه ر به ونه كه ده دیفاع ب كی خه تاندا وه ده نوان ڕی شه ی رمه گه له كه نییه جار م كه یه وه ئه كــراو غــه ده قه دا ڕیش شــه قاموســی لــه ت نانــه ته كــه كك چــه فی ده ھــه بنــه ده نی ده مــه كی خــه كــه بــ جــار م كــه یه وه ئــه نگــه ڕه مــژوودا لــه م بــه ، حكومــه مه ازراووخو نــه .یاندراوه ڕاگه شـونی نـدین چه لـه كـه وه ئـه ھـۆی بـه بـوو یـه نگی بـده و ئـه ر ھه. ھات نه لوه نگكی ده ھیچ شت رده سه شاری شیمیایی بۆمبارانی به ت باره سه م وده ئه دنیای وه داخه به زۆر . بوو بجه ه ھه ساتی كاره ترینیان چاو ر به كه بستن كان تاوانه ب مرۆڤه گیانی یه ژاراوی كه چه و ئه وعراق ئران كوردستانی ی دیكه بـه كـه تـاوان بـ منـدانی و ژنـان نگی ده پاڵ نه بخه نگمان ده ری ورووبه ده كانی گونده و شت رده سه شاری شیمیایی بۆمبارانی ساۆژی مین بیسته له تی خۆیه جی بۆیه ر ھه كانی وـه ھه كـه ین بكـه دنیـا كانی دۆسـته مـرۆڤ ئینسـانه موو ھـه لـه داوا و رببین ده یماوران و ڕ شه له خۆمان بزاری و ت فره نه و ڕكن شه ر ھه كی ره سه قوربانیانی ق حه

. بین نه تاوان ب كی خه ناوچوونی له و رگ مه شاھیدی تاچیدیكه ر، گه نه بخه كان كوژه ڵ كۆمه كه چه دژی به بات خه پكردنی و چ رچی ھه بۆ خۆیان ! ئران كوردستانی كانی ناوچه و شار موو ھه و ری ورووبه ده كانی گونده و شت رده سه شاری شیمیایی بومبارانی ساتی كاره قوربانی له سو زاران ھه ! تانه جنایه و ئه بریندارانی كانی زامه ی وه بوونه ساڕژ و ساغی ھیوای به ! ڕفرۆشان شه و ڕویستان هش بۆ مردن و ماورانی و ڕ شه له ت فره نه

ئران كوردستانی دیموكراتی ژنانی كتی یه

تاوی ھه ی1386 ڕی پوشپه ی7

ق

93

وه شته رده مین سایادی بۆمبارانی شیمیایی شاری سه بیسته ی بۆنه حیزب به سیاسیی ری فته ده یامی په

عسـی به حیزبـی رووخـاوی رژیمـی كانی ره ڕكه شـه فۆكـه زایینـی ی1987ی جـۆنی 28 ر به رامبه تاوی به ھه 1366ری سای ی پووشپه7 واته دا رۆژه م له ر وبه مه له ساڵ بیست .كرد بۆمبارانیان شیمیایی كی چه به و شت رده سه ی كه خنجیالنه و وز رسه سه شاره ر سه كرده ھرشیان عراق بــه و قوربــانی بوونــه شــاره م ئــه كی خــه لــه والو پیــر و منــداڵ و ژن لــه س كــه دان ســه بــه دا یــه تكارانه جینایه و وا نــاڕه ھرشــه م لــه كی چـه واتـه كانـه چه جـۆره و ئـه كارھنانی بـه كـه بـوو كاتكـدا لـه یـه نامرۆڤانه تاوانه م ئه. بوون قوستان نه و بریندار زارانیش ھه

بــه وه كانــه كگرتووه یه وه تــه نه ركخــراوی ن الیــه له تیشــدا وه ده نــد چه و ت وــه ده دوو نــوان ری شــه له ت نانــه ته شــیمیایی و كوژ كۆمــه شـاری شـیمیایی بۆمبـارانی ساتی كاره م به. بھندرێ كار به نی ده مه و ئاسایی كی خه دژی كه ی وه به گا ده چ ، كراوه غه ده قه توندیتــه رســـتیی په نـــد وه رژه به و ویســـتی قازانج ر بــه له شـــت رده سه دیفـــاعی بــزه وو ك چـــه كه ڕه شـــه الی دوو ر ھـــه بــه كـــه كـــان، زلھ بۆیـه ر ھـه. وه دایـه نه نگـی ده جیھـان لـه و وه وتـه كه نه لـ ربرینـی ده تی زایـه ناره و اریبـز وتۆی ئـه نگكـی ده فرۆشـت، ده نیان مه قه ته

ورهسـنو دیـوی و ئـه و دیـو م لـه رفراوان بـه كی یه شـوه به ، كانه چه جۆره م ئه بوونی غه ده قه به گۆدان ب جیھانی، گشتیی ورای بیر له وه مینه سه ب عراق تاوانباری رژیمی . وه گرته ریوانیشی مه و كرماشان کانی ناوچه سكتردا رته به كی ودایه مه له و یه نده كوشه كه چه و ئه ھنانی كار به وته كه كوردستان كانی سكرده ده

و بـو ر بـه كی یه شـوه بـه ئـران رژیمـی ڵ گه له ڕ شه انوویبی به و كوردستان باشووری له كورد لی گه ئازادیخوازی ی وه بزووتنه داھنانی چۆك به بۆ عراق عسی به رژیمی لـی بجـه ه ھه شـاری شـیمیایی بۆمبـارانی تانـه جینایه و تـاوان م ئـه ی لووتكـه كـه كوردسـتان، باشـووری كانی گونـده و شـارۆچكه شـیمیایی تۆپبـارانی و بۆمبـاران وته كه كارا

وه پشـه لـه كوو وه ر ھه جیھان كانی سته ده به بیار وته مخابن م به. بوون بریندار زارانیش ھه به و ھید شه تاوان ب پاوی و منداڵ و ژن س كه زاران ھه به كه ، وه وته كه كرا پ ی ئاماژه دژی كـه ئـران ئیسالمیی كۆماری ریاكاری و رست په كۆنه رژیمی م به. ربری ده خۆیان زایی ناره الوازی و كزی به زۆر یان كرد ل یان نگه بده بازرگانی،یا ندی وه رژه به ر به له

و ئـه وتووانی لكـه زیـان ی وه بووكردنـه ره قه بـاری لـه چ نوانـدبوو، شـت رده سه شـیمیایی بۆمبـارانی بـه ت باره سه زۆری كجار یه كی مییه رخه مته كه و دابوو ڕ شه له عس به رژیمی .كا ده ل رگرییان به و یه بجه ه ھه وماوی قه ل كی خه نگری الیه كه نواند ده وای زۆری به ته جینایه و ئه راگرتنی زیندوو باری له چ و ساته كاره كانی ندییـه وه رژه به بـۆ یـان بـوو، ده سـات كاره تووشی و دیت ده نیزیا و ر ره زه دا كوردستان ری داگیركه رژیمی دوو نوان ڕی شه له كورد لی گه كه بوو نه جار م كه یه مه ئه دیاره

و ری ده ربـه ده ، مـاورانی چۆو قـه دا، ئـران كانی وییه فه سه ڵ گه له كان عوسمانییه ئیمپراتۆریی ڕی شه له. قوربانی بوونه ده كورد كانی وه بزووتنه كان ھزه زل و ران داگیركه مـانی زه له كرا، كورد ی وه بزووتنه به ودا سه و سات توركیشدا تا ئه ماڵ كه و وی ھله په زاشای ره تداریی سه ده مانی زه له. بوو كوردان شی به بوون پارچه پارچه و یشخوراو به رـك شـا زا ره مـه حه رژیمـی ڵ گـه له دیكتـاتۆر دامی سه دیكه كی یه شوه به كراو كوردستان شووریبا له كورد ی وه بزووتنه به بازرگانی ویشدا ھله په زاشای ره مه حه تداری سه ده كـرد دسـتانكور باشـووری ی وه بزووتنـه لـه پشـتی لـژی وتـه كه ی گۆلـه كـه ئـرانیش ئیسـالمی كۆماری رژیمی. كوردستان شی به ردوو ھه ی وه بزووتنه له لدان بر زه بۆ وت كه تی حكوومــه سـنووری كانی گونـده بـارانی كاتیۆشـا و بــاران تـۆپ و یـه وه بزووتنه و ئـه تیی دژایـه وتــه كه بـ ڵ گـه له ئستاشـی و جـار زۆر كوو بــه وه ھشـته نیای تـه بـه نیا تـه نه عـراق لـه ، گـۆڕاوه كـه زعه وه زۆر كی یـه راده تا ھـه عـراق له یمانان ھاوپه و مریكا ئه سوپای بوونی و عس به دیكتاتۆری رژیمی رووخانی دوای به م به. كوردستان رمی ھه

نی خــاوه خــۆی و ھنــاوه ســت ده به عــراق فیــدرای تی حكوومــه یاســای پــی بــه رچاوی بــه وتی ســكه ده كوردســتان لــه شــه به و لــه كــورد لی گــه ، زراوه دامــه فیــدرای تكی حكوومــه و دیكتـاتۆر دامی سـه ك وه ھنـدكیان كوردستان ی دیكه كانی شونه و بجه ه ھه و شت رده سه شیمیایی بۆمبارانی تاوانبارانی. رمه ھه رۆكی سه و ت حكوومه و پارلمان و ت سه ده كـار ش حاـه و بـه. دان كـردن دادگـایی ریانی جـه لـه زۆركیش و سزادرانن ڕوانی چاوه كیش كۆمه و دراون دارهس له و یشتوون گه خۆیان تی جینایه سزای به ی كه ره ورووبه ده رمی ھـه تی حكوومه له شه ڕه هھ ك بیانوویه به رۆژ ر ھه و ند په نه ناكه تاوانباران نووسی چاره و رناگرن وه رس ده مژوو له ئران و توركیه كوردی دژه رژیمی دوو ستانی ده به

و ئـه كی خـه بـه یانـدن گه مـای زیـانی و یی ئـاواره و كـورد وتیـانی ھـاو كوشـتنی ھـۆی بنـه ده و ن كه ده باران تۆپ رمه ھه و ئه گوندكانی و سنوور ن كه ده ئازاد كوردستانی موو ھـه گیـانی بۆ نرین ده و س ، وه ینه كه ده ویست خۆشه و ر روه په رگه پشمه شتی رده سه شاری بارانی كیمیا ساتی كاره ی ساه 20 ییاد كه دا مینه ماته رۆژه له و ئمه. ناوچانه

كـورد لی گه خوندنی به ستیان ده ی وانه ئه ئرانیش، ئیسالمیی كۆماری رژیمی تاوانبارانی داب رۆژك ھیوادارین و كوردستان ھیدانی شه م رجه سه و ساته كاره و ئه ھیدانی شه .ن بگه خۆیان تی جینایه و تاوان سزای به و بكرن دادگایی دا رانه روه دادپه كی دادگایه له سووره ئران ئازادیخوازانی و الن گه و كوردستان تی رۆژھه له

هیهیو

92

ونفال ئــه لــه نییـه جیــا شــت رده سه كیمیـایی بۆردومــانی ســاتی كاره و كرـت ده پناســه كوردسـتان رانی داگیركــه نگی ھــاوده و ھاوكـاری بــه كــورد كردنـی چۆ قــه و زی گـه ره

ــارانی ــه گۆكته و بالیســان و بجــه ه ھه كیمیاب ــه گه و رده زه و پ ــداوكردنی ده... و ــه په 3000 رمان ــه باشــوور ری ناب ــانی ل ــاردین ئۆردوگاك ــه و م ــاپوور و كاری ھ ــی خ كردن : رموێ فه شاعیرده ولی قه به... و ستانكورد ی پارچه چوار ر ھه كانی گونده

ناچ بیر له ت قه ت قه م رۆژه و ئه دا سه ساردو شه له م ئه قامی شه راسته تاقه له

نوورانی ڕیش پاسداركی بیبووه قم زه چاوی و گریا ئه وه بجه ه ھه منی ر سه به و گیرفانیدا به كرد ئه ستی ده خرایش خرا چی كه 2 خوارد ئه سابخی و سنه كانی گنه موژی نكه ده له

و كاری واشـه چه ر مـه له كـه ی ونـه ھه و چـاالكی و رـژه و ئامـار و ئـه موو ھـه لـه جیـا شـت رده سه كانی پرۆگرامـه لـه كـردن شداری به و نزیكی ھۆی به ته بابه م ئه ری نووسه بـهتـر خـاكی درـت ده ، كه شـاره و ك خـه بـۆ تی وـه ده تگوزاری خزمـه یانـدنی گه نه و وه كردنـه نه بوو ره قـه و شـت رده سه بـارانیكیمیا ی كشه الردابردنی به و كارشكنی

بـۆ شـته رده سه كی خه گرتوویی كنه یه و بایی ناته ویش ئه. زان ده شت رده سه ڕ مه له حكومی زگای ده و دام ی زۆكانه نه وه ھه م ئه وامی رده به به ت باره سه كشه ترین كی ره سه بانـدۆر بـۆ شـت رده سه ری ماوه جـه بوونی نـه نگ كـده یه و ت حكوومه له ك خه كانی داواكارییه دواداچوونی به و ساه ر ھه ری وه یاده كۆڕی بردنی روه به و بیرئانین و رزگرتن ی 7 رۆژی لـه شـت رده سه كی خـه ی زۆربـه كـه ئاسـتك ته یوه گه باییه ناته و ئه. كان جۆراجۆره تگوزارییه خزمه یاندنی گه و وه ردنهدانك ئاوه به ت باره سه ت وه ده ر سه خستنهبـازار و ن دووكـا رۆژه م ئـه و بـن كان مـهپرۆگرا شـداری به یكـه وه ئه جیـاتی لـه خۆیانن، ئیشی ریكی خه ئاسایی رۆژكی ك وه و یه كراوه بازاریان و دووكان ی ركه ده ڕدا پووشپه خـۆ ھـۆی بۆتـه بۆشـاییه م ئه كه ین كه نه بیر له مه ئه و ین بكه خۆمان له یی گله ب ده تا ره سه وابوو كه. زانم ده ھیدان شه به ق رھه ده ت یانه خه و تاوان به كاره م ئه من ن؛ داخه ی رگـه له مـه ئه كـه وه بداتـه شـت رده سه كی خه ی وه كردنه بوو ره قه وی ھه ب ده ئستاكه عراقی تی وه ده ھا روه ھه. كه شاره كی خه به ت خزمه له ت وه ده ی وه خستنه دوور ك وه. كرـت ده غـدا به دادگـای لـه كـه خه م ئه یماف رگرتنی وه و تاوانباران كردنی دادگایی بۆ شت رده سه كی خه سكای ی وه رزكردنه به و ت شكایه نی درژخایه كی یه پرۆژه پشـتگیری و نـگ ده كۆی بـه و ئـرانیش لـه ھا روه ھـه. دایـه گرتووخانـه ناو لـه ئسـتاكه و یشـت گه یاسایی كی سزایه به ب نه ر ھه كه كرا وه راته ئان تاوانبار ر مه له یكه وه ئهب نـه ھـیچ یاسایی، واو ته كی یه شوه به و رۆككۆماریی سه ی بنكه و مان پارله م رده به بۆ واژۆ ی وه كۆكردنه و تۆمار ی وه رزكرنه به ی گهر له و... ندان رمه ھونه و سوراوان ھه م لـه تـوانن ده ن، كـه ده بـوون كیمیـایی ی شـه بانگه و داوه سـاز یان نـده روه په شـت رده سه لـه كـه ی سه كه زار ھه 17تا 16 و ئه م النیكه. كرن ده ری سه چاره كان كشه له شك به

م النیكـه و بـت زاڵ سـیدا كه تاكه نـدی وه رژه به ر سـه به كه شـاره و ل گـه نـدی وه رژه به و بت نه خۆیدا می خه له س كه ر ھه و بنونن چاالكیانه و له شك به نگی ھاوده به دا كارانهكی چـه قوربـانی شـاری م كـه یه نـاوی پسـتی به پ و ق رھه ده بكرت كارك بت نه ر ھه با. ن بكه نه الیه موو ھه و رفراوانتر به كان چاكییه و وڵ ھه دا كه ساته كاره رۆژی له

.جیھاندا له كیمیایی كوژیی كۆمه و جیھانیـان و تی مرۆڤایـه نگی بـده لـه سـاڵ 20 رھاتی سـه به لـه بچووكه شكی به ش رهوتا م ئه. پویسته باتی خه و وڵ ھه كجار یه و وه ستته ناوه وه مه به كه كشه بگوومان

ئاشـكرا زیـاتر وتـاره م لـه كی ره سـه سـتی به مه. مـرۆڤ مـافی درانی چـاوه و كان كگرتووه یـه وه ته نه وه موانیشـه ھه رووی سـه له و ن كـه ده مرۆڤ مافی ی شه بانگه ی ركخراوانه و ئه و بـه نیشـتیمان و ل گـه و رز بـه ری خونـه بـۆ وه دمـه ری داوه و شـرۆڤه. یاندن راگه بایكۆتی له ر ده ھاتنه بۆ م النیكه گوترا ك وه ر ھه زانیارییه ك كۆمه ستخستنی ده و كردن .بن نه نگ بده كان ناسۆڕه چیتر ی ھیوایه ز 2007 - ھه 1386 ردانی جۆزه حافدووزی له سۆھراب: نووسینی

.كوردستان له ه) ع م ( رزم كانی ھاوڕی به شانۆ نامه ك له نگن ناوی یه كان بۆ بده ناسۆڕه -1 101 ل ـ پووله په ندی ربه ده ـ س ستا بكه ماموه -2

2007ی جۆنی 27: ڕکوتی / ماپڕی گیارەنگ : سچاوە

91

. وه ناكاته م كه مرۆڤیه ساته كاره م له میئیسال كۆماری نگی بده زاری رمه شه

ئران ی وه ره ده -2 میـدیای سـاكه نـد چه مان ئـه رچی گـه ئه بووین، نـه سـاته كاره م ئـه ر مـه له وتۆ ئـه پرۆگرامكـی چ دی شـایه ئسـتا تـاكوو كوردسـتان تـری كانی پارچـه له و ئران ی وه ره ده له سـنووری ی وه ره ده لـه ئـران رژمـی سـتكاری رھه به كانی سیاسـییه نـه الیه و پـارت بـوونی ھا روه ھـه. بـوون نگ بـده و كـپ سـاته كاره م ئـه ئاسـت لـه م به یه ھه الیتیان ته سه سـای ك یـه له جیا ، وه ھشتۆته نه باسیان جگای وه داخه به كه ین بكه باسیان دا شه به م له یكه وه ئه بۆته) كوردستان باشووری و ت رۆژھه نوان( كان ییه وه ته نونه ستكرده ده

ی رانــه رده تكوه كارانه واشــه چه پرۆگرامــه و لــه جیــا. ھاتووه نــه وان لــه و ھــاتووه رد بــه له نــگ ده ســانه م ئــه ردژایی بــه گینا ئــه ، وه كانیانه الیته ته ســه ی رگــه له و رابــردوودا وك خـه ی وه بوونـه دسـارد ھـۆی بـه بـوو چوو، روه بـه ك تییه زایه شـاره و گـه به ھـیچ ب به وه داخه به كه برد، یان روه به تاویدا ھه ی85 ڕی پووشپه له roj tv كانای كه

. تر نگی ئاسته ك كۆمه

كان ردانه سه -2

كی خــه دلســۆزی، و ویســتی خۆشه لــه پــ روحكــی بــه وام رده بــه كــه... و كولتــووری تی، یــه مهكۆ ســووراوانی ھه و روونــاكبیر و شــاعیر و ر نووســه و نــد رمه ھونه و لــه جیــا تـر كانی ردانه سـه. مانن وره گـه ی ماـه بنه نـدامی ئه و خوێ خانـه خۆیـان كـه ین ناكـه لـوه باسیان مان ئه) ھشت نه ج نیا ته به( یان شاره م ئه بتاوانی و زامدار و تان ره بده :بوون یه شوه م به رابردوودا ی ساه ند چه م له .شت و سازدانی راپۆرت رده رز پائۆلۆ كۆنتی بۆ سه ی ئیتالیا به )رێ دلال سرا كۆریه( ی وانری رۆژنامه ھاتنی ھه: تاوی ی ھه 81 سای* كانی ئـران، و كاروبـاری سـوونیه رۆك كۆمـار لـه ڵ راوژكـاری سـه گـه مان ھـاورێ ده تی پارلـه یـهرۆ كا ی سه سته مان و ده ندامانی پارله ران و ئه نونه ك له ردانی كۆمه سه *

و لـدرا ) ی قوینگ لـدان شوه به(ی شار وه ره ده تر له مه 4000ری رووبه یرانگایی به كی كولتووری ـ سه یه ی پرۆژه ردی بناغه به كه... جانی رۆژ ئاوا و ربایه پارزگاری ئازه، شـونی تاوییـه ی ھه 86سـای كه واو بكرت، ئستاكه ته كه پرۆژه 81 واته م ساه تایی كرا و بریار وابوو تا كۆتایی ئه ره نی ئرانی سه ملون تمه 30ی بوودجه به ئاماژه

.شیوهیلوو ھه ئاسمان یان داوه قوتی رد ھه یان ش كه ملونه 30و وه پاك بۆته كه قوینگ لدانه تیلگنر ئۆریش رز به ئامان ی zdf كانای وانری ھه ھاتنی: تاوی ھه ی 82 سای ه 83 - 1 - 23ندی ئاشتی ھیرۆشیما ردانی شاندی ناوه سه: تاوی ی ھه 83 سای

.داھاتوویان كتبی بۆ زانیاری ی ده رنهك كۆ و، ڕانسی فه بانگی ناو به وانی رۆژنامه) خزانی ڵ گه له ھاورێ( كۆچرا كریس رز به ردانی سه* ری ی فرانس ڤان ئان رات و شاندی یاوه نده روه رز تتیفن دادستانی په ھاتنی به: تاوی ی ھه 84 سای* 84 - 2- 10زایی ھۆندی ھاتنی شاندی قه* 84 - 3 - 21وانری ژاپۆنی ھاتنی شاندی ژاپۆنی و ھه* 84 - 3 - 29ھید ی شه بجه ه ھاتنی شاندی ھه* 84 - 4 - 7ریوانی ھاتنی شاندی مه* ( یه ھه لبوردنم داوای كه نووسرابن نه كان ردانه سه له ك مه كۆ نگه ره) 85 – 4 - 7ھید ی شه بجه ه ران و شاعیرانی ھه ھاتنی شاندكی نووسه: تاوی ی ھه 85سای * : نجام رئه ده و كۆتایی -6 پاكتاوی بۆ كورد لی گه ژنۆسایدی به مرۆڤییه دژه ساته كاره و تاوان م ئه باسه شایانی ی وه ئه. كرا ش پشكه زانیاری ك كۆمه وت كه ر ده بۆی رز به ری ونهخ ك وه ر ھه

90

لــه پشــتیوانی نی نجوومــه ئه ڵ گــه ده نــدی پوه بگومــان. گرــت ده چاوه ر ســه وه كانیانــه كیهچاال و كــار و ری ربــه نــدامانی ئه لــه ھیچكــام تی ســایه كه بوونی نــه پرۆفشــناڵ واره قـه لـه و بـت ر گـه ئه( بت ھـه دا كشـانه و لـه رچاوی به رۆلكی توان ده) جانبازان بنیاد( ك وه كانی حكوومیه زگا ده و وه ره ده تی زاره وه و) تاران له( كیمیایی قوربانیانی

. ن نجوومه ئه ری به روه به ی سته ده بۆ وه دمه زیاتر ی وه روونكردنه و لدوان). رچت ده

ئران ئیسالمی كۆماری رۆی -3

شـونی كه كه، سـاته كاره ئاكـامی و كـه پرۆژه ئاسـتی ھـۆی بـه م بـه كـرد، كیمیابـاران شـتی رده سه شـاری ئاسـمانیدا ھرشـكی لـه و وخۆ راسته عراق عسی به رژمی كه راستهس لـه كـه 64 وانـه له كـه، كـه ی كـاتی بۆردومانه نامـه گه س بـ به كـه 1550 لـه بوو بریتی و وتن كه ھه

كــۆی ناســران كــه) جانبــاز(ك برینــداری كیمیــایی وه% 25خوارووی س لــه كــه 500و % 25رووی ســه دوو جـار وه دا دیسـانه83ری سـای زبـه ره لـه. بوو ی ھـهئاكـامی پـۆزتیڤ% 45 كه ردوو كۆمیسـیۆنه ھه

ــاتر لــه وه ســی گرتــه كه 3500ی نزیكــه چوو كــه روه كۆمیســیۆن بــه % 20خــوارووی س لــه كــه 120 ، زی( برینـداری كیمیـایی شدار بووان بـه به% 7 كه ردوو كۆمیسیۆنه برینداری كیمیایی ناسران و كۆی ھه به

بریتی بــوو لــه م دوو جــار كۆمیســیۆن گیــرا، كــه تاویــدا النیكــه ی ھه84ســای لــه .ناســران) جانبــازپـاییزی كیان لـه یه كه 83و 82كانی سای ت و سكای ناڕازیانی كۆمیسیۆنه شكایه به وه چاوخشاندنه

1600 یتـی بـوو لـهم بر شـه ی مـانگی ره وه ئه.چوون روه مدا به شه مانگی ڕه ویتریان له دا و ئه و ساه ئهس كـه 2128ك جانبـاز ناسـراون شـت وه رده سه ی لـه سـانه و كه موو ئـه ئاكامـا كـۆی ھـه لـه بوو كـه س داواكـاری ھـه كـه 3000تاوی ی ھه 84كانی سای س و كۆی كۆمیسیۆنه كه .ی كیمیایین بووی ماده بریندار و گیرۆده% 25رووی سه ن لهسیا كه 900 ناسرن كه جانبازی كیمیایی ده س به كه 1600 وانه كرن و له ده نده زه مه

مانایـه و بـه سـتاری ره په قی ھـه ی بازنـه ناو خرنه ده k تی حاه یانی ھاتبن كان سییه ساری خه تووشی %20مان كاتدا ھه رتر بن و له سه% 25 ی له وانه ئه شایانی باسه وه پرسـیاره ژـر خاتـه ده كۆمیسـیۆن یكـه وه ئه م بـه) وه تـه وه ده ن الیـه له( كرـت ده رخان تـه بـۆ ی پـاره بـرێ مانگانـه و دات ده تییان رمهیا وه ماه له ستار ره په ك وه سك كه 5تــا 3 ی مـاوه نیا تـه كۆمیسـیۆنه ر ھــه بـۆ ... مشـك و پسـت كان، ســییه و ناسـه ھه چـاو، كانی شـه به له بــریتین كـه كان كۆمیسـیۆنه ژووری چتـه ده ســك كه ر ھـه كـه یـه وه ئه

.لمنن یسه ده مان ئه م به نا یان بووه گیرۆده كیمیایی ی ماده به سك كه كه لمنت بیسه دا كورته ماوه م له ناتوانت پسپۆڕك ھیچ یكه وه ئه وای چت ده پ كات كی خوله یر سـه وت كـه ده ڕ گـه له ی كه شـه بانگه و نـده روه په ناسـرت، ده شسـاغ له به یه ه گه م ئه ژر بكوته س ركه ھه كه) ت المه سه رحی ته( ناوی ژر له یه ھه ك یه ه گه ھا روه ھه بـۆ تگوزاری خزمـه لـه ئیسـالمی كۆمـاری كردنـی ربـاز خۆده بـۆ یكـه القه ده مـه ئه . وه یـه ه گه م ئـه نـاو خراونـه بـووه وه سته ده به شیان نامه لگه به كه زۆر سانكی كه كه یه وه ئه پشــكنینی و كۆمیســیۆن كانی رجییــه خه خــۆی ك خــه كــه دات، ده كۆمیســیۆن چوونی روه بــه ر ســه له نــدی زامه ره كاتــك ت وــه ده كــه بــین ش وه ئــه ھا روه ھــه . كه شــاره كی خــه

(. نییه توانایی س كه موو ھه كه( گرت ده خۆ له ئرانی نی تمه 50000 بی ندی ناوه مام كی یه شوه به سه كه ر ھه بۆ كه بدات... و كان دكتۆره

كان نه رۆی میدیا و پارت و الیه -4

ناو خۆی ئران -1 تیان تایبـه راپـۆرتی ت نانـه ته و رپۆرتـاژ پرۆگـرام، شنه چه چھی ئران ئیسالمی كۆماری كانی رمییه فه میدیا ساته كاره م له ساڵ 20 ڕبوونی تپه پاش ش ئستاكه وه داخه به دایكبوونی لـه بـه و دا دواییانـه م لـه. ب نـه یی چركـه نـد چه واكی ھـه و كی خولـه نـد چه راپـۆرتی ك یه نیا ته .وه ته داوه نه بتاوانه كه خه م ئه ر سه وه ئاوڕیان و داوه نه ساز ھۆی بـه زۆرتـر و نگ مه كـه كی یه شـوه به ر ھـه میش ئـه وه داخـه به كـه وه كردۆتـه سـاته كاره م لـه یادكیـان واڵ ھـه و ت بابـه نووسـینی به جارك ند چه كان، كوردییه ڤۆكه به

نگـه ره كـه كـردووه بـایكۆت ی یه كشـه م ئـه وای تـه به میئیسال كۆماری یاندنی راگه و میدیا كه ین كه نه بیر له ش وه ئه. بووه شت رده سه ی.... و ران نووسه و ك خه گوشاری له بت چی ر ھه. ئرانی میدیاكانی بۆ ك بیانوویه بۆته وه كانه سته شه سانی له لق خه موجاھیدینی ستی ده به ئران مانی پارله ی وه قینه ته رووداوی ری سبه كشانی

ه ی ر

% ه

ی

89

ھشـتنی نه ر ھـه یـان كـردن الواز بـۆ ت حكوومـه بانـدۆری و كان ھۆـه نـاو پرۆگرامی بردنی روه به ی سته ره كه و پویست رگای و جگا بوونی نه ڵ گه ده ك خه و چوون ڕوه به ری ماوه جــه بــه ش پشـكه وه خۆییه ربه ســه پاراسـتنی بــه خۆیــان كـۆكی ئاــه روونـاكبیرانیش و نــدان رمه ھوونه و كــردوه شـداریان به وام رده بــه كان بیرانینـه كــۆڕی چوونی روه بـه لـهوام رده به ساكیش ر ھه. یاڵ خه یلی كه روونكی ده و ویستی خۆشه له پ ی شتانه عیشقكی نیا ته و تی تایبه داھاتكی و پاداش بۆ ك روانیه چاوه ھیچ ب كردوه كه شاره و كـراون كان منیـه ئه زگـا ده بانگھشـتی نـدان رمه ھونه لـه ك كۆمـه ت نانـه ته و دراوه چوون روه بـه لـه گـرتن رگـه و ھشـتن نه و واندنشـ وی ھـه كان حكومیـه زگا ده ی رگه مـافی لـه رۆڤـانی بـه نی نجوومـه ئـه كـه تاوی ھـه ی 1380 سـای تـا و دراون نجام ئـه خۆ ربه سـه ی شـوه بـه پرۆگرامانـه م ئـه. دراون ت زیـه ئه و ئـازار و لكـراوه یان شه ڕه ھه

بـه بـوو ن نجوومـه ئه و چـوون روه بـه ر ماوه جـه و نـدان رمه ھونه ھاوكـاری بـه و ن نجوومـه ئه ستۆی ئه ر سه له كان چاالكیه له شك به كه زرا دامه شت رده سه كیمیایی بریندارانی كـۆڕی ھا نـده چه لـه جیا دا ساه بیست م له شت رده سه رووناكبیرانی و ندان رمه ھونه خۆی ربه سه چاالكی و وڵ ھه ئاكامی. كان پرۆگرامه بۆ!! ت مۆه رگرتنی وه بۆ ك یه القه ده

جـ مانـه رھه به م ئـه) نویـه دایكبـوونكی لـه كـه( دا چـاپ دنیـای لـه جۆراوجـۆر ری شـانۆگه و مۆسیقا پارچه ھا نده چه ھا روه ھه و بی ده ئه قی ده و چیرۆك و ووتار و شعر :ن ئاماژه

.تاوی ی ھه1380دیان به زمانی فارسی چاپی سای ممه ری ـ نووسینی حوسن محه وه ـ بیره) بویی نااشنا( كتبی بۆنكی نامۆ -1ر لـه حافـدووزی بـه وسینی عومـهـ نو...ـ دۆكیۆمنت و ) 1366تیر 7بمباران شیمیایی سردشت ( تاوی ی ھه 1366ڕی ی پووشپه 7شت رده كتبی بۆردومانی كیمیایی سه -2

تاوی ی ھه 1385زمانی فارسی چاپی ركی ر ئـه ھاباد ـ بـه كـوردی و فارسـی ـ لـه سـه ی گۆڤـاری مـه ت نامـه و و تایبـه تی تكه ـ چھند بابه) از سردشت تا ناكازاكی( و ناكازاكی ره وه به شته رده گۆڤاری له سه -3

.تاوی ی ھه 1385رده شت ـ چاپی ندانی سه رمه ان و ھونهران و رووناكبیر ك له نووسه كۆمه . تاوی ی ھه 1385شیدی به زمانی فارسی چاپی میر ره ـ نووسینی ئه...وه زانستی، لكۆلینه -كتبی چاخی ئاگر -4

: شت رده سه كیمیایی بریندارانی مافی له رۆڤانی به نی نجوومه ئهساز دانی -2 لـه الدان ھـۆی بـه بـوو كـه بـوو دیـار پـوه شـیاوی نه و تیڤ گـه نه خـای یك كۆمـه دا دواییانـه م لـه وه داخـه بـه و پاشـان بـوو خۆ ربه سـه تا ره سـه كـه ی نـهچاالكیا و له ك یه كیمیابـارانی سـاتی كاره ر سـه بـه سـاڵ 14 بـوونی ڕ تپه دوای. كرت ده لوه باسی جیا به ش بۆیه ر ھه بوو نه نجوومه ئه م ئه برد دا الریان به دا راستی له و خۆیی ربه سه بـه نی نجوومـه ئه بـوون كیمیـایی ی مـادده بـووی گیـرۆده و برینـدار یان زۆربـه كـه سـاته كاره م ئـه ھیدانی شـه ی ماـه بنه نـدامانی ئه لـه ك كۆمـه ستی ده ر سه له و شت رده سه

بـۆ وڵ ھـه و دسـۆزانه و پـاك روحكی بوونی ھه ھۆی به و تا ره سه پكرا ی ئاماژه وھھك ر ھه. زرا دامه دا 81ـ 80 سای له شت رده سه كیمیایی بریندارانی مافی له رۆڤانی... و روونــاكبیران و چاالكـان ن الیــه لـه و چــاالكی وتـه كه نجوومـه ئه م ئــه... و كه سـاته كاره برینــدارانی كانی كشـه داچـوونی دوا بــه و ھیدان شـه پیــرۆزی یـادی پاراسـتنی سـی كه تاكـه كانی ندیـه وه رژه به ی كایـه ھاتنـه و ی نـده گه ی دیـارده و حكـوومی پی و چ ندی پوه له وتن كه ھۆی به و ساك ند چه دوای وه داخه به م به لكرا پشوازی

ك وه ن نجوومـه ئه ی كارنامـه لـه بـاش و پۆزتیـڤ چـاالكی و كار ك كۆمه بوونی ھه ڕای ره سه. ڕاگرت رز په دووره خۆیان... و ڤانان چاالك و ك خه ماو نه پیرۆزیه م ئه ركردنـی ده و وروپا ئـه لـه چـاك نی نجوومـه ئه ڵ گـه ده ھـاوڕێ رات ئـان تاوانبـار دادگـای ی دۆسـیه داچـوونی دوا بـه و وروپا ئـه لـه opcw كانی وه كۆبوونـه لـه شـداری بـه

م ئـه ری به روه به ی سته ده ندامانی ئه م كه ده ز حه زۆر دیاره، پوه یان نده گه گوونجاو نه كاری و كاری واشه چه ك كۆمه ،) باسه جی ی كه رۆكه ناوه كه( ڕ پووشپه نی بولته :ونه بۆ ن بده وه كردنه روون و بن كانیان كاره ری مده وه نه نجوومه ئه ه 85كانی سای چوونی پرۆگرامه روه شت بۆ باشتر به رده ی سه ngo ـ 6م پك ھاتوو له چاالكان و النی كهكی گشتی بۆچی پشیان گرت له سازدانی شۆڕایه -1 ن ك بده یه وه رزانه روونكرنه م به با ئه) به دان پیانانی خۆیان ( قام و پاره ویش له پناو پۆست و مه ش ئه وه بۆته دوو به نه به كرده نجوومه م ئه ئه -2 وه داخـه بـه م بـه بـت درۆ كـه وایـه ھیـوام( وه پـاره ی رگـه لـه جانبـازی دی رسـه ده كردنـی ج بـه ج یش ئه شیاو نه زۆر كی یه دیارده بوونی یدا په ھۆی بوونه مانه ئه -3

. ماوه نه دا نه نجوومه ئه م ئه ناو له... و كردن كار خۆ ربه سه و كردن كار وه پكه رووحی وه داخه به یه ھه دحاڵ شایه و بـنن واز تا وه ئـه یـان بكـرن، ر سـه چاره وه ره سـه ی خاـه نـد چه م ئـه م كـه النـی ن بـده وڵ ھـه یـان كـات ده ن نجوومـه ئه ری به روه به ندامانی ئه له داوا ته بابه م ئه ری نووسه .ن ده نه پ درژه كارییه واشه چه م ئه چیتر و شنن وه ھه ن نجوومه ئه و زانستی به و زایی ناشاره رووی له ئیسالمی كۆماری كانی گوشاره و وه كرده و نگژه ته ئاست له نگی بده ت تایبه به و كشانه م ئه موو ھه من بوای به و بت راستی ی وه ئه

88

ئاشـكرایه ك وه ر ھـه. بـوو رچاوه سـه پـانی گۆره لـه شـار كی ره سه ئاوی ی وه گواستنه بۆری وانیش له ك یه و شار ندی ناوه خای 4 كه وتن كه ارالم په ر به شاره م ئه خای 7 تا شـاری نـدی ناوه خـای چـوار ر سـه بـه نكا كیمیاییـه بۆمبـه لـه چـوار درا، نجام ئـه شت رده سه شاری و كورد غانی قه ب و تاوان ب لی گه به ق ھه ر ده ته جینایه و تاوان م ئه لـهو خـوار وتنـه كه) ئسـتا سـووری مـانگی( كـۆن رمانـداری فه چوارریـانی و بـوران چوارریـانی ــ رچاوه سـه پـانی گۆڕه نـوان ی گۆشه س پانتایی و رینایی به به شت رده سه

كـه كـۆن رمانـداری فه پشـتی لـه وتوو كـه ھه ش لـه ی رده روه پـه ھـۆی و ره بـه شكیان به كه بۆردومانه دوای كك خوله ند چه كه بوون بریندار و ھید شه زۆر سانكی كه ئاكاما . وه گواسترانه ده شار ندی ناوه ی خانه سته خه و ره به تاقمكیش بوو زرا لدامه كاتی كی یه خانه سته خه :وان له گرتبوو ر وه كیمیایی ی مادده جۆر ند چه له كی كه عس به رژمی دا، عراق و ئران نوان انیك ره شه له كان كگرتووه یه وه ته نه كانی رمیه فه راپۆرته پی به )ل رده خه( گازی سولفۆر موستارد -1 تابۆن -2 . بین سه عه سیستمی ری كه ئیفلیج و مشك دژی گازی له بریتین دوایی ی دانه دوو م ئه كه سوومان -3 و مسـان ھه وه، ڕشـانه ی شـوه بـه ی كـه ریه كاریگه كـه لـه رده خه یـان موسـتارد سـولفۆر گازی گشتی به تبوو ھا كار به شتا رده سه ی كه بۆردوومانه له كه ی كیمیاییه گازه و ئه بی سـه عه می سیسـته كانی سـاریه خه و بـوون فـه خـه ناسـه، ھه و كان سـیه سـاری خه ،)كـاتی و ن خایه درژ( چاو كوری كان، بووه گیرۆده شونه سووتانی پست، كردنی بلۆق كانی رمیـــه فه راورده بـــه پـــی بـــه. یـــه ھه دا ژینگـــه ر ســـه لـــه ری دانـــه شـــون وام رده بـــه و وه منتـــه ده دا ژینگـــه لـــه درـــژ و دوور كی یـــه ماوه یـــه مادده م ئـــه بـــت ده... وــه وه ته نه ــژه كان كگرتووه ی ــدارانی ی ر ــه برین ــاته كاره م ئ ــه س راگه كــه 5000 س ــی ووت ــه پ ــدراوه و ب ــه ین ــران ســه( نجانی فســه رز ره كانی ب شــووی ئــاری پ ــه ) رۆك كۆم ل

رمی كۆمـاری ئیسـالمی ئـران و لـه رگـه ی ی فـه ھا بـه پـی رـژه روه نده كراوه، ھه زه س مه كه 8025ی برینداران فتاكاندا رژه ینی له تاران له حه كانی نوژی ھه خووتبه ونـین راسـت رژانه م له كام ھیچ تی یه كه ئاكامه و روودا واقیعی یكه وه ئه م به. كراوه نده زه مه س كه 130تا 120ساته م كاره ھیدانی ئه كان شه زگا پوه ندیداره ام و دهد :كه یه مه ئه ش گه به ترین تایی ره سه .یایین نده و خه زه نیا مه ه نین و تهو رژمری وپۆلن كردنه ی سه م رژانه له رگه ئه -1 یان كه رمه ی ته وه تر و دوای ھنانه كانی وه بۆ شاره ھید بوون یان له كاتی گواستنه شت شه رده ھیدان كه له سه ره زۆری شه ی ھه كه زۆربه ساته كانی كاره له رۆژان و مانگه -2

ی خـاك سـپارده ر دا ئه ورو بـه كانی ده شـت و گوونـده رده وه لـه سه كانیانـه ماه ن بنه كراوه و له الیه ك دا تۆمار نه زگایه ده ھید له ھیچ شون و ك شه یان وه كه شت ناوه رده بۆ سه .كراون

لـره دا . س بـووه كـه 20000 ر لـهو كـات پتـ شت ئـه رده ری سه ماوه س و كۆی جه كه 12000) كه دا ساته له سای كاره( شت رده یكه دانیشتوانی شاری سه وه مه ورای ئه ئه -3 :كشم شانه راده م به رنجتان بۆ ئه وه سه كی زیاتره كان به ورده كاریه بۆ به دوا داچوونی باشتری كشه

: خۆ ربه وڵ و چاالكی سه ھه -1

جیاكــانی بــوواره ســوراوانی ھه و شــاعیران و ران نووســه و نــدان رمه ھونه ســتی ده ر ســه لــه و دا ســاك ر ھــه ڕی پووشــپه ی7 رۆژی لــه و كه ســاته كاره ســای م كــه یه لــه ر ھــه برینـدارانی و ھیدان شـه لـه گـرتن رـز بـۆ و خۆیـان ئـابووری الوازی داھـاتی و نیشـتیمانی ركی ئـه ر سـه لـه نیا تـه و پاپشت ھیچ ب به و....) و كولتووری تی، یه كۆمه( و ھاوشـوه مرۆڤـی سـاتكی كاره و تراژـدیا شنه چه ر ھه ر رامبه به له نواندن وست ھه و یاری نه ربینی ده و دا جیھان له یمیاییك كوژی ڵ كۆمه كی چه قوربانی شاری م كه یهو وامـه رده به حكـوومی بانـدۆری و گووشـار ڕی پـه و بـه ش نووكـه ھه و. چـت ده روه بـه دا شاره م له ڕ پووشپه مینی ماته و بیرانین و یاد نگی ئاھه تاوانباران، كردنی حكووم مه بـه یان شـاره م ئـه و داوه ھانـا یان) ھن مه جم نیا ته به( ی شه بانگه و ئاوازی و وه ته كوژاوه نه ش ئستاكه گیرساندوه دایان تاوی ھه 1367ڕی ی پووشپه 7 له ی مۆمه و ئه ھـۆی لـه سـاك نـد چه كـه... و ووتار بی، ده ئه قی ده چیرۆك، شعر، كۆڕی شانۆ، مۆسیقا،: له بوون تیبری كان پرۆگرامه ی زۆربه دا ساه بیست م له. ھشت نه ج نیا ته

رچاوه سه پانی گۆڕه له ڕ پوشپه ی 7 رۆژی واته كیش ره سه شی به و) ھنری فرھنگی مجتمع( ری ھونه ـ كولتووری كۆی مه ھۆی و داری شاره ھۆی و) قودس( مای سینه

87

ڕم تـه ڕۆی پـه دوو منـیش. بگـرن زارتـان بـه ڕ تـه ڕۆی پـه و رێ ده رنـه وه مـین زه ژـر لـه لـدراوه شـیمیایی کـرد ھـاوارم ک، خـه لـه بـوو پـ مان کـه ماه مینی زه ژر تم، ھهچـووم رش روه پـه و ئـاموزش ی ئیـداره ناگای پـه و ره بـه بـوو، فایـده ب ش جاره و ئه بزانم، م براکه سۆراغی کو به وه رامه گه کراو بومباران شونی و ره به تر جارکی و گرت ھه. بـوو وێ لـه وه خۆشیه به که کرد برام دی ممه محه ھاواری بوو، ستا داوه که نه بۆگه وش له بوو که که خه ری سه ر سه له ور ھه ک وه سپی کی دووکه بوو، ک خه له لوالو که لـه دا کـه بۆردومانه کـاتی لـه م کـه خاه کـوڕه. رێ ده باتـه بمـان شـار لـه کـه ھـات ی که ماشنه به م که خاه کوڕه کاتژمرک دوای تین، ھه ماڵ و ره به و دایه ڕم ته ڕۆی په

واوی تـه بـه ی که ماشـنه و خۆشـخانه نه بـۆ بـوون بـرد ماشـنه و بـه برینـداری نـد چه کـه بۆردومانه دوای رێ، بـه دھـاتی بـۆ کـه دابوو ی که ماشنه له ئاردی باری بوو، چوارڕا ر بـه لـه ر ھـه. ب شـیمیاییده که سـه که ب ھـه ن ده بـه ڵ گـه لـه ماسـی ته رۆژیش ند چه دوای رمانه ده و ئه ر گه ئه ت نانه ته زانی یده نه س که خۆ م به وتبوو، که ر سه له شیمیایی

.داین ده چاوانی و ر سه له که شنهما ر سه شیمیایی وتۆزی پ ته وتین، که رێ وه ڵ توژه و ره به و بووین توتا سواری موومان ھه ش ئمه زانی نه کـه بـوو و شـه ی12 نزیـک کـاتژمر. بـوو وام رده بـه بۆمبـاران باسـی و قسه دوایی و خورا نان و شه. بوین جگیر خام مای له ڵ توژه یشتینه گه بووین، لیم سه و ساغ مو ھه و ژان بـه و زۆر کجار یـه م براکـه و خوشـک دوو ئـی کـه رکـرد، ده بلـۆقی نیان ده بـه موو ھـه و شـه ی2 تا ھـه ،وتوه که خوروو وه نیان ده به که وتن که ھاوار وه ماه بنه ندامانی ئه

ھـیچ لـه نبـوو زۆر نـده وه ئه برینـداران ی ژمـاره. کـران رێ بـه کان وره گـه شـاره و ره بـه ماـه بنه نـدامانی ئه وه شـه و ئـه ر ھه و وه راینه گه شار و ره به ناچاری به. بوون دار ئازار. کـرد ده رێ بـه تر کانی شـاره و ره بـه کانیان برینـداره ک یه شـوه موو ھـه بـه. کـردن رمان ده شونی و بھداری به بوون کرا قوتابخانه و مام حه ند چه. بۆوه ده نه جیان ک جگایه

بـهمـن. کـران رمـان ده رپیی سـه روا ھـه سـیش که دان سـه بـه. ببـوون شـیمیایی بۆمبارانه و هب س که زار ھه پنج له زیاتر بوو، ده زیاتر وه بریندارانه ی ژماره به و ھات ده ر ھه لـه کـرا، باران کیمیا تاوان ب شارکی بوو، ر ھنه م غه درامکی. کرام رمان ده رپییی سه ی شوه به که کرد بلۆقی ستم ده نیا ته و ھات السیم خه ر ھنه سووڕ ڕ سه کی یه شوه کانی خۆشـخانه نه لـه ریان وروبـه ده و شـت رده سه شـاری گونـاحی بـ پیـاوانی و ژنـان و منـان و الوان رمی تـه بوردوومـان، دوای رۆژ نـد چه کـه بـوو وه ئـه تر مناک غـه مووی ھه موو ھـه مـابوون ی سـانه که و ئـه موو ھه ک وه منیش. شت رده سه یشار وه ھنایه ده تی تایبه و دار خچاڵ یه ماشنی به باپیران، و باب زدی ر سه له ناشتن بۆ را دیکه کانی شارهردهزه شـۆردرا ده ناھی پـه حـیم ره ھید شـه رمی تـه کـه کاتـک وه ناچتـه بیـرم لـه کـات ھـیچ. بنووسی ر سه له داستانی کرێ ده رۆژک ر ھه که بووم تراژدیه و ئه شاھیدی رۆژێ .زاره ر سه له نینی پیکه دا مردنیش کاتی له ن بکه بابم یری سه کینه خه کرد ده ھاواری و دا ده دا خۆی به ست ده دوو به کوری فای مسته بوو، لو ر سه له ی نه خه

ند فینله... تورکو

2007ی جۆنی 25: / ڕکوتی / ماپڕی گیارەنگ : سرچاوە

نگن كان بۆ بده ساتا، ناسۆڕه ی كاره له بیست ساه حافدوزی له سوھراب

و یانـدن راگه بـایكۆتی و گنخان له بوون رباز ده و كوردستان تی رۆژھه له شت رده سه كیمیایی بۆردوومانی ساتی كاره به ت باره سه زانیاری ك كۆمه خستنی ست ده بۆ: ئاماژه نیـه حیزبـك و ت سه ده و ن الیه و گرووپ ھیچ ندامی ئه و خۆیه ربه سه یمرۆڤك ته بابه م ئه ری نووسه چۆن ك وه بردن، دا الرێ به و كاری واشه چه شنه چه ر ھه له دوور به خـۆی خۆیی ربه سـه دا سـاه بیسـت م ئـه رھاتی سـه بـه واقیعـی ی وه گواسـتنه لـه و ر خونـه بـۆ وه بیگوزتـه ن ھـه و بـوون چـۆن كان راسـتیه لـه شـك به درت ده وڵ ھه وابو كه

كورتـه تا ره سـه و كرـت ده ئاراسـته خاـدا نـد چه لـه تـه بابه م ئـه. بینت نـه دا ئـارا لـه تر كی ندیـه وه رژه به چ نیشـتیمان و ل گه ندی وه رژه هب كردنی چاو ره له جیا و بپارزێ :راپۆرتك

: راپۆرت كورته

ی فرۆكـه 6 ی رگـه لـه و دا ئاسـمانی ھرشكی له ڕۆ نیوه دوا كی خوله 4:15ی زایینی كاتژمر 1987نی ی ژوئه 28ر به رابه تاوی به ی ھه 1366ڕی ی پووشپه 7 رۆژی له 6 ی نزیكه ئاكاما له كه كیمیایی بۆردومانی ھرشی ر به وته كه ئران تی وه رۆژئاوای باكووری و كوردستان تی رۆژھه له شت رده سه شاری عراق، عسی به رژمی نگی جه

86

کۆتایی ی قسه

مـاون، شـاراوه ھشـتا کـه ن ھه گه به زۆر. نوسراوه نه و کوتراوه نه کوردوستان ریباشو له چ و ت رۆژھه له چ کان، شیمیاییه ساته کاره ر سه له ھیچ ھشتا که پموایه من ڵ کۆمـه بـه کتـوپ لـه شـت رده سه کانی گونـده وی ک جموعـه مه پـش مـه له سـاڵ 2 بـۆ؟ نازانت س که ن، ده ده رھه سه خۆشی نه زاران ھه ناسراون، نه ھشتا بریندار زاران ھه

کـه ناکـات ز حـه یـه ڕوداوانه م ئـه کـانی تاوانباره لـه کک یـه خـۆی که ئیسالمیش کۆماری بگومان. وه شاردرانه ده کان ڕاستیه یا بۆچی؟ زانی یده نه س که بون، ده خۆشی نه توشی وه ھته یان ده یی شاراوه به ر ھه و ون رکه ده کان ڕاستیه

2007جۆنی ی27: ڕکوتی / ماپڕی گیارەنگ : سرچاوە

م ناسی یاره ئاوا ته

ریاجی به ق فایه: نووسینی

نایه، بیر وه م که رۆژه باش بوو، تاوی ھه ی1359 سای. کا پده یفی که و وه شته گه ده دی شت زۆر به خۆشه، شتک موو ھه به دی مناڵ شیرینه، منای دوونیای که ئای مان دیکه یاری شونی یه نی یر سه کرد، ده مان یاری خۆمان مای پش بوار قامی شه ر سه هل ک ڕه گه ھاوانی ڵ گه له میرمنداڵ منی شـتان وه ئه( لیم موعـه ی خانـه زینـدانی و ره به شار ناو له توندی به زۆر ئیتالعات ی ئیداره وری نده له کی یه یاره سه کات و ئه. بوو نهنه یر سه پ انزیند لیم موعه ی خانه کرێ ده ب مه. کرد ده وچۆی ھات) بگای ر سه له ئنه رتـاکو کـردن ده ورد زمان کاغـه که ماش ی وه ئـه بـ. کـرد ده پـ یفمان کـه ئمـه و بـوون ده بو و پرش دا وا ھه له کان زه کاغه ورده رۆیی، ده ریان سه به توندی به و ھات ده ناکـاو لـه کـه بـووین خـاف یاریـه و بـه ئمه. رێ به زیندان و ره به گوناه ب جکین گه یاره سه و ئه ناو له نگه ره وه ینه بکه وه له بیر قیـژه و وه قینـه ته و رمبـه دوایـی و گرمانـدیان دا رمان سـه بـه نـوی زۆر ش ڕه ی یاره ته دوو دوایی و ھات ر ھنه رسووڕ سه نگکی ده

م بـه بـوو، ما نـه قام شـه ر سـه لـه ز کاغه وردکه ک یه دانه ت نانه ته درام، دا خۆمان مای ی روازه ده به که قامه شه ر سه له که زانم ده نده وه ئه من. بوو و تکه مندان قیژی رووداوه و ئـه. ناسـی م یاره تـه م که شـاره بۆردوومـانی م کـه یه بـه. بـوو کـرد بۆردوومـان ی)بران قـه ر سه( کی ره گه حم ڕه ب گریسی نه یاره ته چونکه کرد نه خۆشحاڵ ی ئمه وه ئه و بـاران تـۆپ رۆژێ موو ھه شت رده سه ی که وزه رسه سه شاره بوو، ده تر ئاسایی قه ته و ڕ شه رۆژ به رۆژ بو، ھه ی درژه ڕ شه بوو، عراق و ئران پکراوی ست ده ڕی شه له شک به

بـوو ساڵ ند چه. بوون بریندار شمان که ندی چه و ھید شه مان ک ڕه گه ھاورێ دوو ت نانه ته چوو، ده کت ل باران تۆپ ر به له مان ک ڕه گه یاری جار یان ده به کرا، ده بۆمباران .کرد ده زیان ڕه وه ت نانه ته و بوو یر سه پی ک خه ھات ده نه یاره ته رۆژک ر گه ئه بوو، نه نامۆ بۆمان نگی جه ی یاره ته و بوو ھه ی درژه ڕ شه ر بـه لـه کـرد، ده بـوار کی ره گـه لـه بـابم دوکـانی لـه ئاگـاداریم مـن بـووم، سـاه 17نجکی کو گـه بووم بـه وکات من منـاڵ نـه تاوی بوو، ئه ی ھه 1366ری سای ی پوشپه7 کـه دوکـان روی روبـه ردی بـه دیـواری پشـت له بۆمباران له بوون رباز ده بۆ جارک موو ھه ک وه منیش و ھات یاره ته نگی ده رۆژان ک وه ئاسایی زۆر دانیشتبووم، دوکان رگای ده کرا نـه بۆردومـان شـار نـاو مـن ڕی بـاوه بـه بوو، ھه جیاوازیان کان وه قینه ته مۆ ئه ئی م به پکرد، ستی ده بۆمباران ی ڕمبه و یاره ته ی شریقه. دا نا په خۆم ناسراوه د سه به لـه ک خـه دیـتم قام شه ر سه یشتمه گه کاتک و رێ ده ھاتمه ناگا په له منیش وه قینه ته و یاره ته نگی ده بوونی واو ته به. دووره گووت ت ده کان وه قینه ته نگی ده چونگه بوو .دن ھه خوارێ و ره به رش روه په و ئاموزش ی ئیداره الی کـه پرسـی لـم س کـه م که یه یشتنی گه به بووه، چی بزانم تا تم ھه روه سه و هر به رھنم ده شتک موو ھه له ر سه ب ده که کار رزه ھه نجکی گه ک وه بوو، یر سه الوه به زۆرمزۆر و ئـه تـاو لـه مـن بوو، ھه فرۆشی سیگار بچووکی کی یه که ده م که برایه وێ له چونکا بۆوه ر به ناوم ھه و رگ جه. کراوه بۆردومان رمانداری فه ڕای چوار: وتی کابرا بووه؟ چی .وتبوون که گیان نیوه و گیان ب ی سته جه ک الیه ر ھه له ھات، ده توند زۆر نکی بۆگه و ڵ دوکه چه وێ یشتمه گه من که وکات ئه. چووم وارڕاچ و ره به له په به سـپی رمـانکی ده و ھـات بـوو ر سـه لـه یری سـه کی زگایـه ده کـه سـپا ماشـنکی دا کاتـه و لـه. بـوو فایـده بـ م بـه وه، بدۆزمـه م براکـه کو بـه رام گـه ده کان سته جه ناو له من ماڵ و ره به له په به من. بوو ناخۆش زۆر ی که نه بۆگه. ن ھه رزایی به و ره به بگرن، زارتان به ڕ ته ڕۆی په لداوه، شیمیایی ن که ڕا کرد ده ھاواری بلندگۆ به ڕشاند، ده

و

و

85

:لن ده چی بزانین با وه بخونینه وه باره م له کانیان ناوه به ئیشاره بی به تی سایه که و بریندارک ند چه ی قسه رتیتری سه ئمه با کان برینداره " رق و جیاوازی تدایه کان فه شیمیایی کراوه نیه ده مه ل برینداره گه له 4وتی بونیادی گیانبازان لسوکه ھه -1 "!مابو نه که ھره زه وارک له ئاسه بو، تازه که ڕوداوه ک ساڵ له یهشت ناردی، پاش رده ی سه که شیمیاییه کانی بۆردومانه دوای ڕاستیه به نیا گروپک که رژیمی ئران ته -2 "نا یان کات داده سانیه 40تا 30س کان به ی برینداره نه کان بۆ موعایه دوکتۆره -3 " وه ته داوه نه کانی ئمه داخوازیه رپرسانی حکومی ھیچ ومکیان به م به به -4تی کانی رۆژھــه شــیمیاییه کانی مــافخوراوانی بۆردومانــه پــش و داواکاریــه نیا بتــه تــه خــۆی بــه کــه مایــه ته کان بــه شــیمیاییه مــافی برینــداره رگری لــه نی بــه نجومــه ئه -5

"وه رز بکاته کان به ییه وه ته نونه ه کۆمه کوردوستان لهجسـمیان و بریندارانـه و ئـه وا سـارده ھـه لـره ، چونکـه ره تیـده ر یارمه کانیش ھـه برینـداره بـه) تانی و یا بـه هپخ(توک دانی په وانه تی زۆر الوازیش له ت یارمه نانه ته -6 "..ون که خۆش ده رما نه سه و زو به عیف بووه زه یـان ده و بت وه بۆ حقوقیان بت ناچار و ھید شه ی ماه بنه به کرن نه ی که ماه بنه دوارۆژ که ی وه ئه بۆ ناکات، بت سه ھید شه به کان شیمیاییه ختکردوه گیانبه ت وه ده -7

وت کـه رده ده بۆمـان بخشـنین ھتـددا و کان برینـداره کیلـی وه ، بـواره م ئـه کانی نیه ده مه عاله فه کان، شیمیاییه برینداره ی قسه به چاوک س به ئمه و بت ر گه ئه !تر ی نمونهکـاتی لـه عـاق پیمـانی ھـاو مریکای ئـه عس، بـه رژیمـی ک وه سـانیتر که و داپۆشـت خـۆی ناشـیرینی روخساری دات ده ول حه که حادا ینی عه له ئیسالمی ریکۆما رژیمی که کـانی شـیمیاییه برینـداره لـه م کـه زۆر کـی رژه یختیارئ خستوته ئیمکاناتی ھندک شدا نده یوه په م له و بزانت تاوانبار به ئاخر ئی و یی وه ته نونه ی کۆمه کاندا، ڕه شه

کان برینـداره ی کۆمـه بـۆ ھیچکـارکی ساسـدا ئه لـه م بـه ، وه کاتـه ده بـو کان برینـداره ی ونه و کات ده دروست ئینترنتی سایتی و الھه دادگای بۆ یاننرت ده و کوردوستان شـت لـه رده ی سه که رک بۆ یادی بۆردومانه یکه مساڵ په ئه مایه ته رژیم و سایتی ئافتاب به ر به ی ئوپوزیسیۆنکی کوردی ناو خۆیی سه هقس ساڵ، به 20 دوای تازه. کردووه نه

ت رۆژھـه کـوردانی کردنـی چۆ قـه و بـدات ھه خۆیـدا بـای و شـاخ بـه رژیـم شـوه م بـه و وه بدرتـه ھه لـ ی رده پـه 2007ی جـۆنی 28 ڕ واته ی پوشپه7رۆژی تاران له !داپۆشت

؟ کردوه چیان ئوپۆزیسیۆن

گای کۆمــه لــه یان وه دورخرانــه ھــۆی ھا نــده چه بــه و ژیــن ده بعیــد ته لــه مویان ھــه ر ھــه ئســتا ئیســالمی کۆمــاری کانی کوردوســتانیه واقیعیــه ئوپۆزیســیۆنه بــت ڕاســتی ی وه ئــه

وانی ئـه ی قانـه نته مه و ئـه ژئوپۆلیتیکی تی زعیه وه ئابوری، موشکیلی ، ریانه سه له وه کانه میوانداره وته ن الیه له که ی برگریانه و ت حدودیه مه و ئه و موشکیالت کوردوستان،ندێ و خۆیان ناوخۆیی شتی و قه نته مه له ریکا مه ئه نیزامی حوزوری ھا روه ھه و ژین ده لک هح تا وانی ئه تریش، شتی ھزۆرتـر و وه دورخستۆته کان ناوخۆییه ڕوداوه له د وه بـاره م لـه ئینترنتـی و رادیـویی وتـاری بـه س بـه و بووه ھـه چاالکیـان شـت رده سه ک وه ڕوداوی ھنـدک ر سـه لـه متر کـه ش پیـه م بـه ر ھـه و ریکن خـه وه کانه کویه شته به

3 و نـراوه ال کۆسـپه م ئـه سـاکه لـه زیـاتر ی مـاوه ختانه خۆشـبه وه ئـه کـه بـو رگـه ر سـه لـه یتیشـیان ته سه میدیاکی بونی نه لیموشکی پشتر مان ئه. کردووه ئیکتیفایان و ت تایبـه پرۆگرامـی خۆیـان، کانی زبیـهحی یـاده و ورۆز نـه ک وه ر ھـه شـدا بواره م لـه سـاڵ م ئه که وایه ھیوام و ن که ده کار ئستا کوردوستان تی رۆژھه بۆ جیھانیش کانالی .رگرن وه ک که بواره م ئه زاکانی شاره پسپۆڕه له و بت ھه کوردوستان کی خه بۆ وه باره م له یان رانه رۆشنگه

) ئیسـالمی کۆمـاری ی چـوه چـوار لـه ریفـۆرم فـدارنی ره ته و می خاتـه دانی رھه سـه( ردان جـۆزه ی2 ریانی جـه دوای لـه کـه کوردوسـتان تی رۆژھـه کانی خۆیه ناو ئوپوزیسیۆنه و ئیسـالمی کۆمـاری ڕوخـانی دوای کـانی گۆڕه و ئـاڵ بـۆ خۆیـان مـژه لـه زۆر که وت که رده ده و گرن ده رژیم له ندیش یاسامه و پارز به چرنوقکی تاو تاو و دا ھه ریان سه لـه کـردن بـاس و نوسین نه ده ده ست ده ڕوداوانه م ئه ڕی گه ساوه له رک ویش ئه و بار و جار ، کردووه ئاماده کان واقیعیه ئوپوزیسیۆنه ڵ گه له کان ره ربه به و ودا سه و سات

شـی وه کۆبونه و کـۆنفرانس بکرـت بۆیـان ر گـه ئه و ن بـه ده نـاو مانه ئه و س ده موقه تی موقاومه و س ده موقه رگری به ڕی شه به ساه 8 ڕی شه ھاوکات و کان شیمیایه بۆردومانه !زرنن دابمه شت رده سه بۆ یادبود ری یکه په وه پکه مو ھه تاران له مساڵ ئه مان ته به و ستن به ده بۆ

84

: " تی وتویـه وه بـاره م لـه ئـران رژیمـی). کـردووه ئیمـزا بـو، وته م ئه شتی ره رپه سه یا یوم قه ئینگلیس ری ئیستیعمارگه وتی ھشتا که کاتک دا1930 سای له ی یمانه په سـازمانه بـۆ ئمـه کانی ته شـکایه و ھنـاوه کـار بـه ئـان دژی کوژی کۆمـه کی چـه عـاق جـار م کـه یه رواھا ھـه و بووه ڕ شه ری پکه ست ده عاق ن ه وه ئه که ی وه ئه ر به له

بـوای بـه مـه ئه کـه" نـازانین تاوانبـار به خۆمان وه باره م له و بنین کار به عاق دژی کوژی کۆمه کی چه بوین ناچار ش ئمه جا ، وه گرتۆته نه ر وه جوابی یکان وه ته نونه دوای بـه مانـگ 2 بو ئران ئیسالمی شۆڕای جلیسی مه ئیسی ره کات و ئه که نجانیش فسه ره. ببت نابت کوژی کۆمه کی چه ھنانی کار به بۆ پاتاوک ھیچ و مفته ی قسه من ڕه الپـه لـه کان یـه وه ته نونه یاسـا کـه کـرد فـر ی ئمـه ڕ شه" : که تی وتویه وه باره م له ڕ، شه ڕاگرتنی بولکردنی قه واته وه، ینیه خومه ن یه له که ھره زه جامی رکشانی سه

پـ ی درـژه و نیـه نوسـراوه م ئـه باسـی جگـای تـه بابه م ئه که ، وه نه ناده کان یه وه ته نونه اسای ومی تۆمی ئه ی کشه ر سه له ئستاش بویه ر ھه" نین شتک زیاتر دڕاوک .م ناده

ــرمن ژۆســت ئاغــای ــه ھیت ــه قه گروپــی ل ــه وه ته نونه یران ــه کان ی ــاره م ل ــوی وه ب ــران: " کــه وتب ــر ئ ــو ف ــت خــۆی کــه بب ــه ئه و بپاریز ــه ت ھمی ــهھ عه و کۆنوانســیون ب دنام !"دات نه کان یه وه ته نونه کی وتـی داگیرکـراون و بۆیـان نیـه رپرسـی گیـان خـه کانی، به نیزامیـه ر و ھـزه ی ژنف، وتـی داگیرکـه1948 سای مللی سازمانی کانی نه الیه چوار کۆنوانسیونه پی به

.ن ئازاریان بهک بـۆ سـته ره ر که ھـه ئیشـتیای خـۆی لـه بـه نک بۆی نیه ڕی دو وتدا، ھیچ الیه شه له ی که ، ده ستراوه به 1907ای س می کۆنفرانسی الھه که یمانی چواره ی په22ی ماده کـه 1977پرۆتۆکـۆلی سـای مین کـه ی یه35ی می مـاده کـه نـدی یه ، به م خاـه بـۆ کامیـل کردنـی ئـه. ربگرت ک وه که که ڕه ی شه وه ی و بۆ بردنه که دوژمنه یاندن به ر گه ره زهــۆ ڕه نی شــه ، الیــه کدارانــه پژانکی چه ڕک یــا پداھــه ر شــه ھــه لــه: ــ ی ژنــف نوســراوه ده1949ی ســای کــه نه چوارالیه کمیل و ئیســحی کۆنوانســیونه ڕ تــه مــه له کان ب . حدودیان نیه ق و نامه موتهکار ھنانیان، ئیختیاری کان و ڕگای به ک و چۆه ند و چۆنی چه بژاردنی چه ھه بھـه جه لـه ت نانـه ته شـیمیایی کوژی کۆمـه کی چـه ھنـانی کـار به" ،1925کانی سای شیمیاییه لکوژیه کۆمه که کار ھنانی چه به رگری له ی کنوانسیونی به2ی پی ماده به

ڕاده لـه تـاوانکی نی ده مـه کی خـه دژی کانـه چه م ئه ھنانی کار به پیه م به. "تاوانباره بن کاری به ڕیش شه نکی الیه ر ھه و یه غه ده قه نیزامیش ھزی دژی و ڕ شه کانی ڕه الپـه لـه کان یـه وه ته نونه اسـای" وتبوی که ڕاسته نجانی فسه ڕه ی که قسه واته که ی ئه! بکرێ ر سه له یان وه لکۆینه ب ده ال و ئه الو م ئه ب به رانی ھنه کار به و ره ده به

ھات؟ ل چیان تاوانباره مو ھه م ئه و تاوانه مو ھه م ئه چی به بو ی ئه وانیه ر گه نه" نین شتک زیاتر دڕاوک کان، ڕه شـه حای له وته" ، وه ته نوسراونه 1907و 1899ی کان ساه ھا کۆنفانسی الھه روه و ھه 1874 سای له بروکسل کۆنفانسی له که ی دارانه مه و رار وقه ئه پی به

وی ھـه مو ھـه بـ ده و وه نـه بخه دور کان ڕه شـه شـونی لـه کانیان نیـه ده مه ھاووتیـه بـ ده و ن بکـه کتر یـه نی ده مـه کانی خه توشی یان که ڕه شه که نیه بۆیان جۆرک ھیچ به "بکرت رگری به کان نیه ده مه شونه به کان ڕه شه دنییان گه له که ن بده خۆیان 8 ڕه شـه واوی تـه لـه وه عاقـه عسـی به سـتی ره په کۆنه رژیمـی ف ره تـه لـه نـه و وه ئرانـه ئیسـالمی سـتی ره په کۆنه رژیمـی ن الیـه له نه خایتریش دان سه و خانه م ئه دیاره و رۆحـی و جسـمی و گیانی ساری خه توشی وت دو ر ھه له نی ده مه ھاووتی میلیۆنھا به و پش دبرده ک خه دژی یان که ڕه شه مد عه به بگره و کران نه چاو ره یاندا که ساه تـۆپ بارانـدین، ده ردا سـه بـه بۆمبیـان تۆن دان سه و یان ده به و ھاتن ده رماندا سه به کاندا شاره ناو له کان فانتۆمه و میگ چۆن که ین وه ئه دی شایه مانان و ئمه بون، ھتد .کردین ده ردا سه به سیانیدیان و ردل خه شیمیایی و ھراوی ژه بۆمبی ھنا ده میان که که شونکیش ر ھه له و کردین ده بارانیان) ن ھاوه( خومپاره و کوردوسـتان کانی ئوپوزیسـیۆنه حیزبه ڵ گه له ڕ شه له که یه ده 9 بۆ چی ده وه ئه بت، ڵ گه له شیان سوریه و تورکیا میلیتانتی و فاشیست تی حکومه و ره داگیرکه وته دو م ئه ی وه گرتنـه بـۆ چـۆن کـه وه ناچتـه بیرمـان لـه و ن کـه ده ڵ گـه له ڕمان شـه مرۆڤانـه نـا خـوی و وشـت ڕه و شـوه ترین دڕندانـه بـه داگیرکـراوه وتـه م ئـه ی پارچـه چوار ر ھه له

لـه کان کـه چه قورسـترین و ھتـد و میـگ و فـانتۆم و ر ھلیکۆپتـه و کاتیۆشـا و ن ھـاوه و ڕاجیمـه و خومپـاره و تـۆپ به کوردستانیان کانی شاره ، رگه پشمه ست ده له ن که شاره ی ره بـه ھزی که ی وه ئه تا کشا ی درژه وام رده به ر ھه کانیش گونده له ته حاه م ئه و ن که چۆڵ کان شاره که کرد ده وادار شۆڕشیان ی ره به ھزی و کوتا ده وه ئاسمانه و رز عه

ر ھـه یان پیالنانـه م ئـه و سـوتاند ده کانیان سـازه سـت ده حدوده رگانه پشمه چاالکی له رگریکردن به بۆ پاشانیش و کتر یه کانی حدوده ودیوی ئه بۆنه که کرد ناچار شۆڕشیان بو ره قـه جـی بـه بعیـد ته لـه کـان ھزه وه داخـه بـه ش ئسـتاکه کـه. کشا الوازی و کزی به کوردستان تی ڕۆژھه له ت تایبه به کوردیان شۆڕشی که ی وه ئه تا دا، پ درژه ئمـه مۆ ئـه ی مـه ئه کـه گـرتنن، فیگـوڕ ک یـه دژی و خـۆری خـۆ ریکی خـه یمانی، اوپـهھ و ھاوکـاری و کگرتن یـه جگـای بـه و بونـه خـای ج و سار خه مو ھه م ئه ی وه کردنه مبـه ئمـه ن، کـه لده تی فره نـه مۆ ئـه و خسـتوه خۆیـان پشـت ر وبـه مه له دسـاڵ سه لـه زیـاتر رۆژئـاوا وتانی که مژوک!! داھاتومان بۆ بت ده ناشیرین مژوکی ین یکه ده

بۆ کردووه چی ئران ی خۆدکامه رژیمی!!! وه داخه به. ژین ده مودرنیزمدا پش قۆناغی له فیکر به و وه کرده به ھشتا و ڕاندووه په تنه مان ناغهقۆ و ئه ھشتا

83

کـه م خه ، بـه وه مویان سـاغ مانـه خۆیـان پـ بـو، ھـه ماسکی شیمیایی و شتی تری برگی کردنیان له که وه ر ئه به لهوان کی نیزامی ل بو، ئه گه پاه نزیک گوندی ئمهو 9ویتر ، ئـه5 م ماـه ـ، ئـه دات و ده کان نیشـان ده رگـای ماـه ده دانـه ھا دانـه روه نـاوبراو ھـه. وه وتـه کان زۆرترین کـوژراو و برینـداریان لـ که کانی ناو گونده نیه ده مه .ت ختکردوانیان ده ی گیانبه دات و ژماره کان نیشان ده ھیده شه ڕوا و ماه روا ده ھه وئـه تا ھـه و رت پـه تیده 50و 40 کانیان لـه دی برینـه رسـه ده ی کـه وانـه ت ئه تایبـه ریای ئش و ئازاری بریندارانی شـیمیایی، بـه ده نیا دلۆپکن له ته م ئش و ئازارانه ئه گـازی تی ماھییـه. ن کـه ده بـون زیـاد لـه ڕو ر ھـه وه داخـه بـه ، وه بنـه ده م کـه ئازارانـه و ئـه ن گمـه ده به ت به ئه. ترن نده کوشه و توندتر ش ئازارانه و ئه بت، زیاتر ده رسه ده ر گـه مه کـات، ده زیـاد ر ھـه کانیان برینـه دی رسـه ده و وه بگوناھانه گیرۆده مرۆڤه و ئه شی له کوته ده خۆره ک وه و هو داته ده ھه ر سه وه شونکه له جاری ر ھه که وایه ردل خه رێ چـاوه کـورد کی خه بۆ ئران ئیسالمی کۆماری ک وه مرۆڤی دژه و کورد دژه و تۆتالیتر رژیمکی له ش مه ئه که پبدرت، تیان ره بنه و باش لیاتکی مه عه شانسی که وه ئه

! ھناوه یانم که ئینترنتیه سی ئادره و ناویان دا نوسراوه م ئه ئاخری له که کان رچاوه سه ر سه بچنه ، باسانه و قسه م ئه کامیلتری و زیاتر ی وه خوندنه بۆ ! ناکرت

وه بته ده دوپات مژو

دژی بـه بلژیـک وتـی ی"ئبپـر" لـه جیھـانی می کـه یه ڕی شـه لـه جـار م کـه یه کـه ی شیمیایانه بۆمبه و له که کرابون دروست جۆرک اقع پشوی رژیمی کانی لیه رده خه بۆمبه دا نوسـراوه م لـه پشـتریش ک وه ر ھـه م به دابو، ڕوی جیھان له که بو نیزامی ھزکی شیمیایی بۆردومانی م که یه وه ئه. بت ویتر قه و کاریتر ھنرابون، کار به کان نیزامیه کوردوسـتان تی رۆژھـه لـه بانـه شـاری بـه ر سـه ئـالۆتی گونـدی و شـت رده سه شاری له ھاوکات نی ده مه کی خه ر سه به مژودا له شیمیایی بۆردومانی م که یه پکرد، م ئاماژه . یه نوسراوه م ئه باسی تی بابه که داوه ڕوی شـاری ئـران و زور، شـاره شـتی ده وتبووه کـه کـه بھه جه کـه کاتـک عراقدا، و ئران ی وتوانه دواکه ڕی شه رمی گه رماو گه له و دا ڕوداوانه م ئه دوا به نیو و مانگ 8 قریبی ته

شـیمیاییان کی چـه کتر یـه وی پشـره لـه رگری بـه بـۆ عـاق م ھـه و ئران م ھه کات، شغال ئه که شاره یویست ده و وه خۆیه مارۆی گه خستبووه کوردوستان باشوری له ی بجه ه ھه کانی قسـه پـ بـه . بـون برینـدار تـر ھـاووتی زاران ھـه و ڕه شـه م ئه قوربانیانی بونه پیر و و و منداڵ و ژن نی ده مه ھاووتی 5000 له زیاتر و ھنا کار به کتر یه دژی

دا بجـه ه ھه ڕوداوی لـه کـ" نـاوی بـه سـه که م لـه کم نوسـراوه پشـتر مـن کـه عـاق پسـپۆڕی و مریکا ئـه سـیای سازمانی جاسوسکی کۆنه - یهپلت. س شتفن پۆفیسۆر ، داوه سـت ده لـه گیانیـان Cyanid گـازی به بجه ه ھه شاری ھاووتیانی – وه ته کراوه بو کوردی ئینترنتی سایتی ند چه له و کوردی زمانی ر سه ته رگاوه وه" تاوانباره

و بجـه ه ھه تـاوانی بـی کی خـه کـه ینت گـه ده وه ئـه مـه ئه. بـووه سـیانید گازی نی خاوه ئران و بووه ھه ردلی خه گازی س به عاق پشوی دیکتاتۆری رژیمی که حالکدا له ش چکۆلـه کی ئیشـاره کـرد پـ م ئامـاژه کـه دا ی نوسـراوه و لـه ر ھه سیا سازمانی ی کۆنه لپرسراوه م ئه. عاق ک نه و وتون هک ئران کانی شیمیایه بۆمبه ر به زور شاره شتی ده شـوانی گـوردانی شۆڕشـگری ی رگه هپشـم 70 لـه زیاتر ناوبراو، ستی به مه. دابو ست ده له گیانیان ردل خه گازی به که بون کان ئیرانیه کورده پارتیزانه وه ئه که وه به کات ده

لـتوانـایی و ت تاقه ھر ژه که کاتکدا له و کران ژاراوی ردل خه گازی به م ھه و عاق و ئران ی وتوانه دواکه و ر ورانکه ڕی شه 2 ی بھه جه ناو وتنه که م ھه که یه ه کۆمه لـه و ئیسـالمی کۆمـاری کانی حه له موسـه دیـان بخـی تـا ھـزه مارۆی گه وتنه که ش حاه و به و ن بکه پ خۆیانی له ریرگ به که بو نه شیمیایان دژی ی سته ره که ھیچ و بریبون برینــه دژی م ھــه مانانــه قاره وان ئــه. کــرد ڕیان شــه کانیان که فیشــه دوایــن تــا ، وه ســیروانه می چــه راوزی پــه وتبونــه که کــه کاتکــدا لــه و ردا رابــه نابه و حیماســی ڕکی شــه

گیـانی بـۆ وازش نـه و رـز ری سـه دا لـره ر ھه تی خۆیه جی که. کرد یان که پیرۆزه ڕبازه فیدای ئازیزیان گیانی و کرد تیان موقاومه کۆن نیزامی دژی م ھه و کانیان شیمیاییه .بت رڕبوا پ ڕگایان و شاد رۆحیان ونم، دانه رانه تکۆشه پیاوه و ژن و ئه پاکیتـریش جـارکی کوردسـتان باشـوری به ر سه بۆت ئوردوگای له ه کۆمه که ین که بیر له ش وه ئه ناش کرن، ده کان شیمیایه بۆردومانه مژوی باسی که کاتک ، باسه شایانی

کــاروانی ریــزی چۆتــه وانیش ئــه ئــازیزی گیــانی و داوه ســت ده لــه ۆیخــ ری تکۆشــه ی ڕۆــه 23 وش لــه و عــاق پشــوی ڕژیمــی شــیمیایی بۆمبــارانی شــاوی ر بــه وتۆتــه که .ونم نه داده کوردوستان و ه کۆمه ختکردوانی گیانبه مو ھه ڵ گه له ش شۆڕشگانه پیاوه و ژن و ئه بۆ وازیش نه و ریز ری سه شدا لره ر ھه و ڕبازه م ئه ختکردوانی گیانبه

ملل سازمانی کانی بیارنامه و یی وه ته نونه ی کۆمه

سـای لـه کـه ملـل سـازمانی کـوژی ڵ کۆمـه کی چـه ھنـانی کـار به دژی پرۆتۆکۆلی ئاشکرا، به ن یه کارانه م به عاق پشوی رژیمی م ھه و ئران ئیسالمی کۆماری رژیمی م ھه

م ئه عاق( ین وه ته نونه تاوانباری وه شه باره م له و نا پ ژیر یشتووه، گه عاقیش و ئران وانه له سازمانه و ئه ندامی ئه وتانی مو ھه ئیمزای به ژنف شاری له 1925

82

لـه. داوه سـت ده لـه گیانیان کشان زاب عه و جر زه ساڵ و مانگ دوای به یان زۆربه که برازای، 3برای و 2 و باوکی و دایک وانه له ،دات ده ست ده له ی که ماه بنه له س که

.بت ده خراپتر حای رۆژ دوا به رۆژ وه داخه به و ھناوه ر ده کانیان ریه له کک یه بروکسل سـوکاره که لـه س کـه 11" وتبـوی تـاران لـه کان شیمیایه برینداره کۆنفرانسی مین سھه له براو ناو. شته رده سه شاری کانی برینداره له کیترک یه واحید ریمی که ھال شه خانمیکۆمـاری بـۆ خـۆی تونـدی ی خنـه ڕه بـه بکـات قسـه یتـوانی ده حـال بـه و کـۆکی ده زۆر کـه کانیتر شـیمیایه برینـداره ک وه ر ھـه ویش ئـه" داوه ست ده له شت رده سه له کانم نزیکه

نـه مان که شـاره بـۆ نـه و خۆمـان بـۆ نـه ھیچیان ئستا تا م به ، وه ستانه ده کاربه ن یه له درێ ده پ نکمان به و جاره ر ھه شیمیایی بریندارانی ئمه" وت ی ده ئیسالمی تـاران، ککی ڕه گـه ی بودجـه د قه به س به که کرابو پشنیار تاران ی2 ژماره داری شاره به دا کۆنفرانسه م له" بکرت رخان ته رانهکا م ئه بۆ ت تایبه کی بودجه ب ده ، کردووه

کانیشـیان کۆنه و جـاده بت نـه ھـیچ ، کۆکـه خاتـه یـان ده و خراپه کان شیمیایه برینداره بۆ شت رده سه شاری ناو ی جاده ر سه تۆزی پو ته ئاخر. بکرت رخان ته شت رده سه بۆ !تر کانی گونده و شارۆچکه و شار و شاره و له رمانی ده و پزیشکی و رفاھی ئیمکاناتی به بگات چ ن ناکه ئیسفات بۆ

رنـاگرم، وه تیک یارمـه ھـیچ و شـیمیاییم قوربـانیکی مـن: " ده ر گه رۆژنامه دی مه موحه کامین ئاغای کی نوسراوه پی به ریوان، مه جی قه گوندی له ن مه ته به خانمکینیشـان کـان دوکتۆره ی نوسـراوه و ی کـه کرانه شـیمیایی کـاتی ی ونـه و ن بـده تیم یارمـه م کـه ده تکـا رنـاگرم، وه وم شـار بـۆ دم ن، به تیکم یارمه کردووه، ئیدی ته دوکتۆریش

.دات ده بـن ده ناچـار ی کـه ماه بنه. دات ده سـت ده لـه گیـانی وێ لـه ر ھـه مانگـانی 18خوشـککی . سالی بـوه 3نھا دا ته که کاتی بۆردومانه تی، له هسالی 23 که شافیعی ھال شه خانمیبکـات، ڕا وان ئـه ک وه ناتوانت م ئه بۆچی که ن تناگه سه دره مه له کانی ساه ھاو که ی وه ئه ر به له یه ھه ی کشه خانم ھال شه ش شاره و له م به. تر شارکی بۆ ن بکه کۆچ و کانی کشـه مو ھـه بـه کـانیش دوکتۆره ت نانـه ته ، یه پوه کشانی ھه ناسه ھه ی لوله 3 ھاوکات بۆ خورێ، ده زۆر شی له بۆ ، سه دره مه وه ته نایه و وت که ده خۆش نه زو زو بۆ

بگـره گـوێ لـ ده و کـات ده لبـوردون داوای و وه کاتـه ده تـازه ناسـه ھه کان لولـه بـه بـت، ده تونـدبون ناسه ھه توشی کانیدا قسه ناو له کتوپ له نازانن، کانی ئازاره و ئش .کات ده خس خسه نگم ده نده چه

چـاوم چـی ر ھـه زۆرن، ژان و رد ده. بو ده نه نگ بده ھنده م که ماه ، بونایه زیندو کانم منداله ر گه ئه: " ده داوه، ست ده له ی که کچه و کوڕ تاقه که تحی، فه یال له خانمی ... و "ی که بوکه کرد به ی ده کایه م لره که نوستبو، کچه م لره که کوره. ر چاوم به وه دته) 1987ی جۆنی 28( ڕ پوشپه وتی حه ستم به ده

کـاتی و لـه ، ئـاخر ئـه ی ئاۆتـه کـه نی بۆردومانه مـه و ھاوته یـه کی ئـاۆتی بانه ، خـه سـانه 20نی مـه ته) شیمن نوسراوه ھندێ شون ناوی به له(خانمی تیمن سعیدپور شـیمن . سـت دابـو ده گیـانی لـه هخۆشخان نه مانگک دوای ئازار و ئش له و کاته ر ئه ھه ی بیه ناوی سه ی به که ساله 5 ، دایکی و خوشکه مانگان بووه 6کی دا کۆرپه که روداوه .دینت خوندن له واز چاوی بونی خراپتر و کانی برینه توندتربونی و کانی ئازاره و ئش بونی زیاتر ھۆی سان به 11نی مه ته و له بووه وره ڵ ئش و ئازار گه گه له 2 و ژن فریـای وه مالـه کردبـوه ڕای کـروان بۆردومـان زانـی کـه کـرد، ده کـاری یان کـه ویه زه ر سـه هلـ ئـاۆت گونـدی بۆردومـانی کـاتی لـه تـیمن بـاوکی عیدپور سه لیل خه کاکوای ی مانگـک د که سـانه 4 و کچـه خزانـی. رژاوه ھـه بـۆ ھریـان ژه مجاره ئه که یانزانیبو نه یان، که ماه ژرخانی چنه ده مویان ھه و وت بکه کاری و س که باقی و ی که کچه

رگ کـه ی فرانس وان ئانرات، بازرگانی مـه که دادگا له 2005ڵ تیمن خانمی کچی سای گه عید له کاک سه. ن ده ست ده ده گیانیان له وه ئش و ئازارکی زۆره به که بۆردومانهحکوم کـرا پس مـه سـاڵ حـه 15 بـه نـد کـه ھوه) دنھاخ(ی الھه ژیا له غداد ده ی بهشار له" شید الره"ھوتلی ی نھنی له شوه به" فاروس المنسوور"ناوی ساڵ به 13ی ماوهکی گونــدکی ماــه ر بنه ســه لمان لــه رده راتی گــازی خـه ســه ئه ئمــه: " ـ ده کــه و ڕاپۆرته ڕاپــۆرتکی سـازمانی ملــل دا ھــاتووه لــه ماــه م بنـه نــاوی ئــه. شـداریان کردبــو به

عات پـش مردنـی چـاو پـ سه 2مان که سانه 4 کچه مان دیت کاتک که تاله جروبه م ته ئه ی، ئمه که کچه 2ت دایکک و تایبه وت، به ر چاو که وستان بهتی کورد رۆژھه "دا بینی ساه 4 تفه و ڕی ئش و ئازارمان له و په وت، ئه که

سـاڵ 2 کـه خوشـکی ناھیـدی کانـادا، وتـی بـۆ چـ ده شـت رده سه ی کـه بۆردومانه دوای مانگـک. کـرا شـیمیایی کـه وبـ سـای 22تی، سـایه 42ی شـافیعی رخونده خانمی فه کـه زانیبـو مان نـه شـت، موچاومـان ده و سـت ده و چـوین مومان ھـه کـراوین شـیمیایی زانیمـان کـه: " ـ ده خـانم رخونـده فه دات، ده سـت ده لـه گیـانی مانگـک دوای بـو نی مه ته یزڕ لـه بـه جـار 2 سـالی ب ده من ، نیه ئیمکاناتک ھیچ شت رده سه له لره . دیت ده ی نه چاومان ھیچمان بانه نزیک له ئیتر بانه و ره به کرد ڕامان ، کراوه سموم مه ش که ئاوه! بگرـت تـۆز و پ ته ری به ی وه ئه بۆ وه نه ناکه چاک کانش جاده شت رده سه له م به ن، ده ده ئازارم زۆر تۆز و پ ته و ن که ده دروست کریستال چاوم ، وه مه که وره گه م ره نجه حه ـک ماوه ت نانـه ته و بـو ده مردوویـی بـه منـدایان ژنـان بـون، ده کور ک خه. وه بووه ده تر وره گه و ھات ده ر ھه شت رده سه گۆڕستانی دات، نه ست ده له گیانی سک که بو نه رۆژ .ڕوان ده نه گیاش و گژ لره له: " ست داوه ده ده ی خۆی له که ماه بنه سی له که 14 ناو براو که" کان مندالک بوم کاتی بۆردومانه له: " تی ده سایه 28و مامۆستایه که میرانی رزادی فه کاک

81

ڵ مهکۆ به ی ڕژه

سـمی ره بـه ئستا تا کان برینداره ی ڕژه. دات ده س که زاران ھه له خۆ مۆ ئه تا م به ، نیه دیار) شت رده سه له بجگه( ئاشکرا و روونی به ئستا تا ختکردوان گیانبه ی ڕژهنـی و ده بـرین قورسـی مـه رـژه برینـداری بـه 52000 ئیسـالمی کۆمـاری ئامـاری پی به س به وبرینـداری 40000بت کـراون و تی کوردوسـتان سـه رۆژھـه م نیـزامیش لـه کی کـه ڕاده ھا به روه ھه

ردکـی تـازه ده بـه ش رۆژ نیـه مانـه ئه ، کـه وه ناسـراون مـه که برینی رـژه به تحی، واته تری سهو پی ئـه به. بت یدا نه ان پهشونکی تری ن و برینکی قورس له که ت نه شکایه وه لداوه ر ھه سه

تی کانی رۆژھـــه شـــیمیاییه برینـــداره کانی پشـــتیوانی لـــه نیـــه ده مه نـــه نجومه ئه کـــه زانیاریانـــهت نـادات ھمیـه ت زۆر ئه کوردوستانی رۆژھه ن، رژیمی کۆماری ئیسالمی له که کوردوستان باسی ده

سـانیه 40تـا 30س کان بـه ناسنن، و دوکتۆره یی دهبرینداری شیمیا خۆیان به ی که سانه و که بهکی وه لکۆینـه خۆش یـا برینـداری شـیمیایی پیویسـتی بـه نه کاتکدا که ن، له که یان ده نه معایهو ره نجـه کان و حه سـیه شیشـی واتـه ی له کانی نـاواوه ندامـه ئه کو له پستی به نیا له ته نه زۆره

بـت ده ن کـه و کارانـه کان لـه سی تی سکان و ئازمایشی ریه. کشان و ھتد ھه ناسه ڕگاکانی ھهتی پزیشــکی و شـتی ترییــان ترین یارمـه چکۆلــه ن کـه سـان زۆر برینــداری شـیمیایی ھــه 20ئســتاش دوای ر بویـه ن، ھــه م بۆیــان ناکـه ، بـه کاتــه بکـرن و پویســتیان بـه

پـی بـه کـه رنجه جگـای سـه! ن ده سـت ئـه ده دانیان، گیانیـان لـه ت پ نه ھمیه ب ئیمکاناتی و ئه زۆریان له وه داخه به ، که نوسراوه یان نهھیچ کویک ناو دراوه و له پنهرزی دژی ربازک ده مو سـه و ھـه کـردوه یی پشـتر ئامـادهڵ ھشـی شـیمیا گـه کان لـه ره ربـه وان خۆیـان بـۆ به ، ئـه یه کانی ئران ھه نیزامیه ر ھزه سه له ی که و زانیاریانه ئه

ش بـون و بـ بـه م شـتانه لـه نی بـون کـه ده لکانی مـه خـه وه دا ئـه ینـه م به له. دوای بۆردومانی شیمیایی خۆیان بپارزن به و توانیویانه شیمیایی و ماسکی شیمیاییان پدراوه برینـداری شـیمیایی لـه 92000م رجه سـمی سـه ڕه بـه م جـۆره بـه . بـووه م ی کـوژراو و برینـداری نیزامـی زۆر کـه ش ڕژه م پیه ر به ھه. ن خۆیان بکه رگری له یان توانیوه به نه

یان کـه باقییه !یان گیانبازیان پـدراوه" 3جانبازی "ن رژیمی کۆماری ئیسالمی ئران کارتی الیه بریندار له 400تا 300س دا به ینه م به له ، که یه تی کوردوستان ھه رۆژھهزیـاتر سـمی خـۆ لـه ڕه یره غـه بـه یـه و رژه ئه که شایانی باسه! ی رژیم زیاترن م ڕژانه کان زۆر له سمیه نا ڕه بن و رژه خه و یه سته ی ده گه ب له و ده ی خۆیانه موشکیله

.دات س ده که 100000 له

کوردوستان تی ڕۆژھه له شیمیایی زامدارکی ند چه نیا ته انیک قسه ی کراوه کورت

کـامین ئاغـای کـه ی شـوه و بـه نـاوبراو. خـوار وتوته که یان که ماه گای ر ده ر به له کان بۆمبه له کک یه بووه، ساله 19 که ، کاتی بۆردومانه ساله 39 واحدی روین په خانمی کانی ندامـه ئه ی زۆربـه و نیوه تـه شـمی له مو ھـه گـازه و ئه: "ل ده تی، نوسیویه پریزم واشنگتۆن ری نوسه دی مه موحه: ـی ده وه گرتـه ده ھا روه ھـه خانم روین په "ژیم ده ئستاش چۆن من نازانن کانیش دوکتۆره ، خستووه کار له شمی له ئــاژیری وتیــان و لــدرا ر تــه خه ئــاژیری پــ لــه دابــو، شــار حه ژرخــان لــه خۆمــان ئمــه ھــاتبون، کان یاره تــه"

ک خـه. بارـت ده ھـر ژه جـاره م ئـه بـاری، ده بۆمـب ر ھـه پشـتر ئـاخر ین، بکـه چـی زانی مانـده نه ئمـه ، شیمیاییه کامان وشــه حه لــه کــه شــۆراو تــازه جلــی ھنــدک منــیش بگــرین، شــتک بــه لوتمــان و م ده ری بــه کــرد ھاواریــان

و بـو شـیرین وا ھـه. مومانـدا ھه ر سـه بـه کـرد شـم دابه کشاو ھه که وزه حه ئاوی له ، وه ببنه وشک ونمانواسیب ھه "ھات ده سیریش بۆنی جلــه م ھــه و کــه ئاوه م ھــه نیشــت، ده زوو و قورســه ل رده خــه گــازی کــه وه ئــه ر بــه لــه کرابــا، بو ده نــه کــاره م ئــه. گرـت ده بـون سـموم مه ری بـه ماسـک و شـیمیایی رزی ده س بـه دا کاتـه م لـه ، بـووه سـموم مه ر ھـه ش واکـه ھه ت لبـه ئه. گرتووه نه ن یا که ھره ژه ری به و بون ھراوی ژه کان ره ته نیوه وتی یان نرنه سی تر ده که 21ڵ گه کاری لهس و زۆری که پاشان به. ست دانی بۆ ھیچ کویی نانرن ده مای گیان له ته گیرت و به تاران ڕاده رۆژ له 18خانم روین په

11دا م ڕوداوه روین خانم له په. شی سوتابو دی پستی له رسه ده 85. ھۆش خۆی وه وتی بلژیک دته یکی بروکسل له خۆشخانه نه له که دوای رۆژی بۆردومانه فته ھه 3بلژیک

وی و ی

ی و

ی

ی

نو

80

بـۆ کۆرپه خونی به م سوننه و شیعه لن ده پتان ئوه خوداکانی ر گه مه بۆ؟ اخرئ بۆ. داڕوخنم ختتان ته و تاج بتوانم جارێ که ی وه له بوم تر بچکۆله و سان 1 و مانگان ، سـاه دان سـه جدادیشـمان ئه و بـاب و دایـک!! نـین کوفر خی به ر سه که ساه دان سه ئستا ئمه! بوین ئوه ئاینی ھی ر ھه ش کۆرپه ی ئیمه خۆ واب ر گه ئه باشه بنن؟ !کوفر و ئیسالم ڕی شه چونه بۆی دڕڕ، ی ئوه که خودای و ئه بۆ ن به ده وجدهس جار 5 رۆژی ھـیچ و ناکـازاکی و ھرۆشـیما و ئـاۆت لـه و شـت رده سه لـه و بجه ه ھه له یک کۆرپه رگی مه رمانی فه کویک ھیچ له خوداک ھیچ نیه وا پم! کۆن زمی نه رانی پارزه م به

بـ میـدایاکی و رز عـه بسـتک و وت نه تۆزیک بۆ که خان دیوه روی سه الی ئاغای و خۆتی وه ئه تاوانبار، قی شه له که وشکی له که تۆکی به بدات ھانهجی م ئه قوژبنکی ش وانـه ئه چـاڵ، کرانـه زینـدوویی بـه و زینـدانی و النف ئه که ش کۆرپانه و ئه نیم، نیا ته به من ر ھه خۆ! خست گ ژر بۆی منت ک وه ی کۆرپه دان سه دۆر، مشتک و نرخ و و شـارگه حه لـه و مـاڵ نـاو لـه خوشـه و الپـالم بۆمبـای بـه روخـا، ردا سـه به مایان و به کته مه و سوتنران و پکران تیر به کوردوستان مو ھه و تان قه و قارن له که ئـاوا کـه ختک تـه و تـاج ؟ چییـه مانـای ئیتر، ناشن وتن بۆ که تر ی شوه ھاو دان سه و یان ده و ڕی، په ریان سه و قاچ و ست ده گار ده ر به خانی ش شه ی کایه له ت نانه ته

!بمرێ ش ده بمرێ، ب ده بب، ناب ، ره تۆقنه و ره ڕوخنه بت،

کوردوستان تی رۆژھه کانی شیمیاییه بۆردومانه شونی و کات و زانراوه نـه کان بۆردومانه ی زۆربه رۆژی و کات کرن، ده بۆردومان کوردوستان کانی شاره و ک خه که بوه نه گرینگ بۆی ئیسالمی کۆماری رژیمی که وه ئه ر به له و وه خهدا به پـش و عـاق و ئـران ی که نیگریسـه ڕه شه بونی واو ته پش سای 2 له مویان ھه به نزیک ، وه شاردرنه ده یان وه بونه نه وره گه بۆ و ناکرن باسیان خۆ یا وه ته نوسراونه نه وه کانـه یه وه ته نونه ـه و کۆمه وه کـه کان و خه ھـۆی برینـداره شـت بـه رده س کـاتی بۆردومـانی سه بـه. رویـان داوه 88و 87 کانی ساه له واته ، که ھره زه جامی رکشانی سه

.زانراوه چـوار بـه 16عات نـد سـاتک دوای سـه ، کـاتژمر چه1987ی جـۆنی 28، ممه ک شـه رۆژی یـه ری له ور و به ند گوندی ده شت و چه رده شاری سه) رچشمه سه( ی رچاوه ڕکی سه گه

) کراوه یشیمیای بۆردومانی که تاریخدا له نی ده مه شاری م که یه. (خنکندرا ردل خه گازی گری ھه شیمیایی بۆمبی

. شت رده سه شاری به ر سه رماوان گه گوندی* . شلر شتی ده له باینجان و میک ھا روه ھه و ئاۆت وانه له بانه ری به و ور ده گوندی ند چه* لدرا بۆمبی 11رۆژ دا 1 له نھا ته که قجی وانه له ریوان مه ری به و ور ده گوندی ند چه* .شنۆ شاری ری به و ور هد گوندی ند چه* .رده زه گوندی: وانه له کرماشان ری به و ور ده گوندی و شار ند چه* .شیرین سری قه شاری به ر سه سومار له رپیی سه ی خۆشخانه نه* .جوانۆ شاری به ر سه جانی باوه و سالس له سه شخ ی قه نته مه* .شامار و رساما کانی گونده ده ی قه نته مه* .کرماشان داھوی له ویژاب گوندی به ر سه لی ربعه که ی قه نته مه* رب غه گیالنی و ئابادان ری به و ور ده کان، کوردیه یره غه شه به له ھا روه ھه*

کان برینداره و ختکردوان گیانبه) ئاماری(ی ڕژهی م ڕـژه ئـه ، کـه2 س برینـداری شـیمیایی نـاو بـراوه کـه 8024 س و که 120دا که بۆردومانه رۆژی له شت رده سه شاری نی ده مه ختکردوانی گیانبه سمی ره ی ڕژه: شت رده سه شاری

ی ھا ڕـژه روه ھـه. دات ر ئـهبرینـدا 14000ژی خـۆ لـه ی وت ئـه وه ره ده ئسـتا لـه شـت، کـه رده ی سه خۆشـخانه نـدکی نه ی کارمه قسه مرۆ به سمی تا ئه ره یره غه به بریندارانه دان سـه لـه خۆ ختکردوان گیانبه ی رژه ئستا تا که دابت، نه ست ده له گیانی بریندار یان ده که نیه سال ی ڕابوردودا، ساله 20م و له زیاد بوندایه ر له ختکردوان ھه گیانبه .دات ئه کورد پیری و و و مندال و ژن

79

م ئـه. کـرد ربـا م ماتـه و تاریـک ژھراویـی گـازی ی نـده گه و پیسـی بۆنی به یان خۆشه بۆن و جوان شاره و ئه. کران برندار و ھید شه یانه زه به ب و ناجوانمیرانه دیفاع بی رۆژه م ئـه ھیدانی شـه ی ماـه بنه بـۆ بـه رگ جـه و تـاڵ کی ریه وه بیره و گشتی به شاره و ئه کی خه نی کۆمه میژووی کانی ریه وه بیره ناخوشترین و تاریکترین له ککه یه رۆژه دا میشـکیان و بیـر لـه یان تـه جینایه و ئـه زینـدوون تا ھـه چـژن؛ ده ئـازار و رد ده ساله 20 که ، زنه دته ساته وکاره ئه ندامی ئه م که و زامدار کانی قوربانیه و وان ئه. تاه . وه ناچیته بیر له ت قه و ، وه مینته ده

ر سـه چاره کانیان یـه روونـی ده زامـه و بۆمبـاران و ئـه اریو ئاسـه نیا تـه نه دا، بـه رگ جـه و ره ویرانکـه ماڵ ساته کاره و ئه ر سه به واو ته سای 20 بوونی ر تپه پاش ئستاش باسـه شـایانی. وه کاتـه ده تـازه تـه جینایه م ئـه کۆنی کانی برنه و زام بۆمبارانه م ئه برندارانی له ک یه رۆه دانی ست ده له و رگ مه ی شه ره ھه رۆژ به رۆژ کوو به کراوه، نه

ری سـه رمه چه لـه پـ ژیـانی وه ئـازاره و ئیش به ساه 20 ی ماوه زۆریان شکی به. یشتوه گه بریندار زاران ھه و ھید شه دان سه به زنه دته ساته رهکا م ئه قوربانیانی ی ژماره ژیـانی داونـی و سـت ده مژاویـی و م تـه و تـاڵ کی یـهداھاتوو و نادیـار نووسـیکی چاره دا، وانـی ره و رووحـی ژیـانی عـی ز وه بارترین ناله و خراپترین له و ن ده ده درژه خۆیان گرتوون

کرد، نـه ئیدانـه و رکۆنه سـه یان یـه لی گـه دژی وه کـرده و ت جینایه م ئه نیا ته نه ن، که ده مرۆڤ مافی و دموکراسی له داکۆکی ئیددعای که ی وتانه م ئه وه گرانه داخکی به و بۆمـب و ئـه موو ھـه وانش ئـه. کـرد کوردکـۆژ رانی داگیرکـه به ش پشکه زیاتریان ری ویرانکه ماڵ و کوژی ئینسان وتووی پشکه ی رسه که و ببۆم و نی مه قه ته و ک چه کوو به لـه خۆیـان ئـابووری نـدی وه رژه به و زانجقـا تانـه وه ده و ئـه. کـرد ده پاکتـاو و چۆو قـه پـ کیان خـه و وه کـرده ده تاقی کوردستان دیفاعی ب کی خه ر سه له یان سانه ره که . وه ته ماوه تیس قه دا نده پۆپاگه و دروشم ی چوارچوه له نیا ته ئازادیش و دمۆکراسی و مرۆڤ مافی له رگری به ی پوانه نین، دایده و دانابوو شتک موو ھه روی سه گریم ده شون ب رو سه ب چوو که ڤاکی ھه بۆ گریم ده خون نو له وزوه گه که ھیدکی شه بۆ "ھمن" گریم ده بشلون که ی وه ب به دارێ بن چوونه کوردستان ر سه له جوانکی و پیر موو ھه بۆ

کوردستان و کورد ھیدانی شه موو ھه و شت رده سه شاری بارانی شیمیا ھیدانی شه له سو

2007ی جۆنی 25: / ڕکوتی/ گیارەنگ ماپڕی: سرچاوە

. کی شیمیایی کراوی کوردم من کۆرپه

حمانی ڕه یوب ئه: نووسینی

م ئـه ویسـتی خۆشه رانی خونـه. یـه نهبا ئـاالنی گونـدی و بجـه ه ھه شـیمیایی بۆردومـانی سـاۆژی مین بیسته) تیر( ڕ پوشپه وتی حه واته داھاتو وتوی حه ی ممه شه پنج ڕۆژی بـالو وه یـاده م ئـه ی بۆنـه بـه کان کوردیـه ئینتنتیـه سـایته ر سـه لـه پـش مـه له مانـگ 2 م نوسـراوه م ئـه ، کـه وه مه که ده ئاگادار ته بابه

سـتی ده ر بـه وه مـه یخه ده کـراوه تیـدا کـه چکۆلـه گـۆڕکی و ئاڵ به جارکیتر شت رده سه یادی ی وه بونه نزیک ھۆی به ئستاش. وه کردوته !ویست خۆشه ی ئوه 2707ردانی ی جۆزه30 خۆشی و شادی به بژین ر ھه 2707ڕی مه ی بانه10حمانی یوب ڕه ئه) 2707ڕی پوشـپه ی7( 2007ی جـۆنی 28ی بۆنـه تی کوردوسـتان بـه کانی رۆژھـه ند دکیش بـۆ بۆردومـانی شـیمیایی شـار و گونـده چه

!ویست خۆشه شتی رده سه شاری شیمیایی بۆردومانی ری گه ساوه مین بیسته بنـه ده واش ھـه و ئـاو واتـه یات، حـه ی مایـه کـه ی کاتانـه و ئه دوژمن، نه که ده ل 1شم که ئاوه وزی حه و ئاو ئوه که ی کاتانه و ئه: کۆن زمی نه رانی پارزه ران، پارزه ھۆ ھۆ 6کی کۆرپه من خۆ ئاخر ست؟ به مه کام بۆ چی؟ بۆ ک؟ بۆ. رگ مه و ھرو ژه سیری ئه بنه ده تاوان ب مرۆڤی زار ھه یان ده که کاتکن ، کاتانه و ئه مان، نه و رگ مه ی ایهم

78

بـه و ڕشـت ری وروبه ده و شت رده سه کی خه به خۆی درینی ڕقی ڕووخاو، عسی به فاشیستی رژیمی مان، که له گه سوندخواردووی دوژمنی دا کوردی ی2707ڕی ی پوشپه7 رۆژی زاران ھـه و کـرد ھید شـه کوردسـتانی ی ھاتوه نـه گیـران لـه ره نگه سـه و ئـه الوی پیـرو و منـدای و ژن لـه س کـه دان سه کوژ ڵ کۆمه کی چه به واته کیمیایی، ی دڕندانه ھرشکی

ئـازار سـاڵ یـان ده کردنی مول حه ته پاش ب، ڵ گه له ئستاشی که کرد رخۆ سه له رگکی مه ی گیرۆده سیشی که و ئــه ی ڕۆــه دان ســه خــونی بــه ســتی ده کــه ئیســالمیش کومــاری تکاری جینایــه ڕژیمــی. ن ده ده گیــان خؤشــی نه و

داوه، نـه ی سـامناکه تـه جینایه و ئـه کانی قوربانیـه ینـیبر کردنـی سـاڕژ وی ھـه نیا تـه ک نـه سـووره، یه ناوچه .بگرێ ر وه ل بلیغاتی ته کی که ی که ڕژیمه قازانجی به داوه وی ھه زۆرتر کو به ی کــه جوانه ناوچـه ر ســه بـه شـیمیایی بۆمبــارانی ومـژی م تـه ئســتاش دا، یـه دڕندانه ھرشـه و ئــه نجامی ئـه لـه و وه کولنـه ده برینیـان شـت رده سه ی ناوچـه کی خـه دا ڕۆژه و ئه ری وه بیره له سا موو ھه و دیاره وه شته رده سه تک عا سـه نـد چه بـۆ و دێ دا رلوتی بـه به سـویان بـۆنی بـن، دا رینـه به و پـان دنیـا و ئـه کی جگایـه ر ھـه له کی چـه کانی قوربانیـه. ن کـه ده دا یان که ناوچه له شیمیایی کوژی ڵ کۆمه کی چه کانی قربانیه ئازاری له شداری به

رانی داگیرکــه زومــی بــاری ژــر لــه ئســتاش تــا ری بــه ورو ده و شــت رده سه شــاری لــه شــیمیاییش کــوژی ڵ کۆمــه لـه و ماون داچـه یـه وره گه تاوانـه و ئـه ر رامبـه به لـه جیھان کانی ییه وه ته نونه ڕکخراوه نگی ده ب و کوردستان

کانیان برینــه ک یــه رادده تــا و بناســرن کوژی ڵ کۆمــه کی چــه قوربــانی ک وه ڕۆژان لــه ڕۆژــک تــا دان ڕوانی چـاوه تـه جینایه و ئـه پستی به پ ئاورکی ئستاش تا مخابن م به. وه بکرته بو ره قه کانیان زیانه و بکرێ سارژ . کراوه نه سارژ کانیان برینه و وه ته دراوه نه ری هوروب ده و شت رده سه کیمیایی کانی قوربانیه له رۆژه کــه ی وانــه ئه موو ھــه و داوه نــه یــه وره گه تــه جینایه و بــه وتۆیان ئــه کی گرنگیــه ھــیچ کانیش کوردســتانیه رکخــراوه و حیــزب وه داخــه به کــه یــه وه ئه تر زین دتــه ش وه لــه ی یـه وره گه تـه جینایه و ئـه ناسـاندنی بـۆ وتۆیان ئـه وکی ھـه و وه بردوتـه بیـر لـه یان خۆبووردوه لـه کـه خه و ئـه ، بـردوه ر سه به دا یه چهناو و له خۆیان باتی خه کانی خته سه ختی تــه ر ســه له و یشــتوون گه وتن رکه ســه ی لوتکــه بــه ڕا یــه ناوچه و ئــه کانی نــه وه ده بن لــه ی وانــه ئه وابــو ق حــه. داوه نــه ، کــراوه فایــه وه به و ر تکۆشــه لکــه خه و بــه ق رحــه ده ن بـده وڵ ھـه ب نـه ر ھـه و وه نـه بده قوربانیانـه و لـه ئاوڕـک ، ھنـاوه سـت ده به فیریان سـه و مانتار رلـه په زیرو وه پۆستی یا ، وه گیرساونه رمک ھه یا تک وه تی رۆکایه سه . وه ڕته ناگه بۆ تازه کانیان گیانه هک ، وه بکرته کانیان زیانه بوی ره قه

شـاری کانی قوربانیـه و ره بـه نـه الیه موو ھـه کی یـه وه ئاوڕدانه و ک الیـه موو ھـه ھـاتنی ر بـه خه وه ھـۆی ببتـه سـامناکه تـه جینایه و ئـه می بیسـته ڕی گه سـاوه ری وه بیره ھیوادارم .ر نگه سه میشه ھه شتی رده سه ی ناوچه و ر ده کونه شتی رده سه

ن نده له کانادا، 2707ڕی ی پوشپه6: ڕکوتی/ گیارەنگ ماپڕی: سرچاوە

تی زین و دژی مرۆڤایه ساتکی دته کاره

قشی حمان نه ره

ــپه7 رۆژی ــره رۆژی کــوردی ی2707ری ی پووش ــه دژی و زین دتــه ســاتکی کاره ری وه بی ــه، دیکه کی یــه تی مرۆڤای ــتان رانی اگیرکــهد کــه ی ــه ق رحــه ده کوردس کــورد ی وه تــه نه ب . داوه نجامیانیان ئه قوربانیـانی ی ماـه بنه ڵ گـه لـه ھاودی و ردی ھاوده و وه نه که ده مان که شاره بارانی شیمیایی ھیدانی شه ری وه بیره و یاد ری وروبه ده و شت رده سه شاری کی خه ساک موو ھه . برن رده ده سامناکه هسات کاره و ئه سـامناکی تکی جینایـه شـت، رده سه وزی رسه سه شاری شیمیایی بۆمبارانی به گۆڕ به گۆڕ حوسنی ددام سه لی گه دژی و فاشیست ریژیمی کانی ره ڕکه شه فرۆکه وپش مه له ساڵ20 و نی ده مه کی خه له زۆر کی کۆمه وه، زۆره داخکی به دا رۆژه م له. ی که خونرژه سته ده دارو و خۆی کوژی ئینسان و یی شووره و رم شه له پ میژووی ر سه خسته یان دیکه

و

ی

ن

77

دانه ئاوڕ و کانه زامداره به یشتن ڕاگه په ھه شاری له گینا ئه ، یه شاره و ئه ندانی رمه ره زه له وه ل نت ش بجهمئاکام لـه و وه دایـه نه قوربانیـان لـه ئاوڕیـان و کـرا ساز مۆن .ربی ده خۆیان تی نارزایه یه شوه م به و دا ئاگر یان که مۆنمنته بجه ه ھه ری وروبه ده و شار کی خه که وه ئه ھۆی به بوو اد ک خـه بـه فـل و درۆ دانـی حویل ته به و ک یه شوه به ی جاره ر ھه و کاردایه ژر له ساه 15 که ن بکه واو ته شار ی وه ره ده ی خۆشخانه نه کردن ساز مۆنمنت جیاتی له با .شار ھاتووی زاه وه و زامدار کی خه ینه بگه رمان ده و داو و ن بکه شار کانی کۆنه و قام شه له چاوک با کردن ساز مۆنمنت جیاتی له بورن، ده کردنی واو ته له خۆ بـه وتـی لـه م بـه بـت، یـه وه کردنه و ئـه شـیاوی کـه سـک که بـه ن یـده ده ، وه نـه یکه ده یـا و نـن ده دا شـونک یـا و شـار له سیمبولک ر گه ئه جیھان وتانی ی زۆربه له

ن الیـه له سیمبوله و ئه که کات ده وا ش وه ئه ر ھه و یه نی وه که ساته کاره و شار به کی یه ندی یوه په ھیچ که گرت ده وه سته ده به وه کردنه ستی قه مه سک که دا ئمه لدراوی وابـوو ق حـه م بـه ، ئـازاره پـ و ش ڕه ڕۆژه و ئـه ی وه ھنانـه بیـر وه بـۆ سیمبولک ببته با که مۆنمنته پکرد م ئاماژه وه ره سه له ک وه ڕز، جگای بته نه وه که خه ی زۆربه سـتانی ده کاربه موو ھـه له کان یه قوربانی ی ماه بنه و شت رده سه زامدارنی و بت که مۆنمنته ی وه کردنه شیاوی که سک که به بدرابایه نتهمۆنم و ئه ی وه کردنه ستی قه مه که . مۆنمنته و ئه ی وه کردنه بۆ بوون تر ق حه موسته و شیاوتر شت رده سه ھاتوونه کردن قسه بۆ نیا ته که بوو شدار به م ئـه و بـبن روه به دیکه چاالکی ک کۆمه و کان یه بی ده ئه و رزشی وه و ری ھونه یه چاالکی دا دیکه کانی ڕۆژه له و بت ڕۆژ 3 که ساته کاره یادی که وایه بریار مساڵ ئه ارهدی .ن بکه شکۆدارتر یاده

.شت رده سه شیمیابارانی ی ساه 20 یادی بت شکۆدار ریمی که سووڵ ڕه مه حه: وه پداچوونه/ نگ گیاره وانری ھه

٣٠٠٧ جوونی ی٢٧: ڕکوتی/ گیارەنگ ماپڕی: سرچاوە .شت رده مان سه که جوانه بیست ساڵ ئازاری ناوچه

ماشی شه فا مسته: نووسینی

ری وروبـه ده و شـت رده سه شاری ڕێ، په تده دا ری وروبه ده کی دیه ند چه و شت رده سه ی که انهجو شاره شیمیابارانی ر سه به ساڵ بیست کوردی، ی 2707 ڕی پوشپه وتی حه رۆژیــدی ناوه میشــه ھه ــه ن ــوارانی ی وه کۆبون ــای ڕب ــازادی ڕگ ــتان ئ ــزو خشــینی به ی رچاوه ســه و کوردس ــا ھ ــه توان ــه ب ــاریخوازیی ی وه جوون ڕزگ .بووه ستانکورد کانی پارچه موو ھه له مان که له گه داونـی لـه وتوی کـه ھه ی ڕۆه زاران ھه ر، روه په نیشتمان دایککی ک وه ، سروشتیشه سیحراوی کی جوانیه ن خاوه که یه خنجیالنه ناوچه و ئه

گونـد ر ھـه لـه. وه کـرد ش پشـکه دا کوردستان و کورد وتنی رکه سه پناوی له رزی به پایه ھیدی شه دان سه و وه کرده رده روه په دا خۆی پاکی ر ھــه شــت رده سه شــاری. وه دتــه بیــر وه کوردســتانت تی ســورخه ھیدکی شــه ، وه یــه بکه بیــر ئــازادیخوازه ناوچــه و ئــه دونــدکی چیــاو و و ئـاواره ال مـه کردنی ھید شه" انتیربار ی ووشه ، نگاوه ڕه شیمیاباران و رگه پشمه کانی ڕۆه خونی به" سور گرده" تا بگره" کان نه رکه سه" له تـازه مامی نـه دان سـه گیـانی رینی وه ھـه کیمیابـاران و کـران ئیعـدام کان نه رکه سه له تی پاشایه لی په چه ڕژیمی ستی ده به که وه دنته بیر وه چه که ال مه و چاوشین حمان ڕه

.بیر وه خاته ده وه یه شیمیایی بۆمبارانی ھۆی به یشتوو، پگه و یی ئـاواره ژیـانی لـه مک رده سـه کـه ماوه نـه کـوردی سیاسـی ڕکخراوکـی ھـیچ و کوردسـتان ی چوارپارچـه ر ھـه لـه بـووه، کـورد شۆڕشـگانی ی داـده میشـه ھه یـه ناوچه و ئه

گرێ ـده ھه ق حـه بـه. گرتب رنـه وه کی کـه یـه ناوچه و ئـه ری روه نیشـتمانپه و فـا هو بـه کی خـه ری تیـده یارمه سـتی ده لـه و بردب نـه ر سـه به دا یه ناوچه و له خۆی شۆڕشگی وتنیان رکه سه ڕگای که ، داوه وتویان ئه شۆڕشگی ی داده ت نانه ته رێ وروبه ده و شت رده سه ی ناوچه. شت رده سه ی ناوچه به بدرێ" کوردستان ئازادی ری نگه سه" بی قه له کانی شـه به شۆڕشـگانی ی داـده ری روبه ده و شت رده سه کی خه ب ڵ گه له ئستاشی و وه کرد پ ست ده وه تیه رگایه پشمه پیرۆزی رگی وبه جل به وه یه ناوچه و ئه یچیاکان له

.ن که ده کوردستان ی دیکه کانی شه به کانی وته سکه ده له پشتیوانی وه ھزیانه موو ھه به و ن ده ده کوردستان ی دیکه له بۆیه ر ھه. بژن شت رده سه ی که خنجیالنه شاره و ره روه نیشتمانپه ناوچه و به خۆیان ڕقی تا ڕن گه ده ک یه ھانه به ر ھه له مان که له گه دوژمنانی که ، نییه خۆڕایی به

ی

ی

رو

76

.بوو ڵ گه له که یه ج له کاکیشم خۆ گوتی م برایه و ئه دواتر عاتک سه ی ماوه. کرایھوه ر به دهبـۆ ت قـه رێ، پـه تده مه رده سـه و لـه سـاڵ که ئستا. نام ئاویان تروومپای ر به وه و ئه ی وهش به ر ھه و وه کرده ڕووت منیشیان ل په له په به بۆیه. بوو من له ستی به مه و ئه

ت نانـه ته کـه وه شـه که بۆمبه چـای نـاو چوومـه خـۆم کـه حاکدایـه له مه ئه. بوو نه یدا په م براکه ھی له نه و من شی له ر سه له نه شیمیایی ی نیشانه چووکترین جارکیش وه داخـه بـه ، وه دیکـه کی الیـه لـه م بـه. خۆمـه رسـووڕمانی سه جگـای دا ش کاتـه و لـه ر ھـه و خۆشحای جگای مه ئه. ستا ده ھه ل ی شینکه ه دووکه م ھه بوو،ما بۆنی م ھه و ژینگـه لـه رچاویش بـه شـیکی به و بـوون شـیمیاییه کـه چه و ئـه ی گیـرۆده مـرۆڤ زاران ھـه بـه. دا سـت ده لـه گیانیـان شـار دیفـاعی بـ کی خـه له س که دان سه که بم ب ده

. بوون مادده و ئه ی ئاووده دیکه رانی وه بوونهم، که ویسـته خۆشه شـاره کانی تاوانـه بـ ھیده شه رزی به تی قامه حاستی له نونم داده ویستی خۆشه و ڕز ری سه دا بره رگ جه و مژوویی ساته کاره م ئه سارۆژی مین بیسته له کـه ده سـاته کاره و ئـه و ئـوه یـادی کاتکـدا لـه بـ، لـ تـان موژده بنوون، ئارام! تاوان ب ھیدانی شه ی ئه: م ده پیان و شت رده سه رزی ربه سه و وز رسه سه میشه ھه ریشا و ئـه تـاوانی بـه و دادگـا می رده بـه دنـه کـدا یه دوای بـه ک یه دا راقئ کراوی گۆر گۆربه عسی به رژیمی له یه درندانه و سامناک ساته رگه مه و ئه تکارانی جینایه که ، وه ینه کــه دیکتـاتۆره رژیمــه و ئـه خـائینی رانی ســه. ن گـه ده کانیان تــه جینایه سـزای بـه و کــرن ده مـه حکه مه ســتابوون، ھه پـی دا تیان سـه ده می رده ســه لـه کــه تانـه جینایه موو ھـهکی خـه کردنـی شـیمیاباران و نفال ئـه تـاوانی بـه ر به و مه له رۆژ ند چه یه، شیمیایی لی عه که ئستا تا مینیشیان دوایه. دراوه دار له بوو، تۆردیکتا دامی سه ترینیان کی ره سه

.دانه سداره له روانی چاوه و کرا دادگایی کوردستان، رزیش ربه سـه و وه منته ده بۆ مژووییان شی ڕووڕه نیا ته وان ئه. ن بگه کانیان تاوانه سزای به و بۆن ب ده ر ھه تکاران جینایه و دیکتاتۆر بن دنیا! رز ربه سه ھیدانی شه ی ئه

.بت ده کان دیتوه ت ھامه نه و کان وساوه چه و لدراو شیمیایی و کراو پشل ماف کی خه نسیبی

٣٠٠٧ جوونی ی٢٧: ڕکوتی/ گیارەنگ ماپڕی: سرچاوە

شت رده ی شیمیایی شاری سه ره کۆنگه شـداری به بـه دا شـت رده سه شـیمیابارانی ی سـاه 20یـادی شـت، لـه رده مای شاری سه سینه ی زائینی له2007نی ی ژوئه27 ر به رامبه تاویی به ی ھه1386ری ی پوشپه6 مرۆ ئه ڕژیمــی رزی بــه پایه رپرسـانی به لــه س کـه نــد چه ریشـدا به بــه و ری وروبـه ده و شــت رده سه شـاری دانیشــتووانی لـه س کــه دان سـه

روه بـه شـت رده سه شـیمیایی ی ره کۆنگـه شت، رده سه دنه خۆیان رمی گه بازار بۆ دا ڕۆژانه م له نیا ته که ئران ئیسالمی کۆماری .چوو بـه پویسـتیان ھـیچ و وه کردۆتـه شـتیان رده سه شیمیابارانی ساتی کاره یادی ساک موو ھه ر وروبه ده و شت رده سه شاری کی خه

رپرسـانه به و ئـه کانی ره نونـه سـایک موو ھـه. بووه نـه ئـران ئیسالمی کۆماری ستانی ده کاربه درۆکانی له پ و ج ب نوتقه بقــی بوونــه کانیان قســه که ســمه وڕه ڕێ بــوونی واو تــه دوای و داوه ک خــه بــه جۆراوجۆریــان عیــدی وه و عــده وه و درۆ نی بــه ھـات را ئـران ی دیکـه کانی شاره له که بوو شدار به رپرسانی به له س که ند چه ، یاده م ئه ڕۆژی م که یه ک وه مرۆش ئه رئاو، سهو ئـه کـه دان، ک خـه بـه یان دیکـه نی بـه ک کۆمـه و دا م ـه قه لـه شـت رده سه شـیمیابارانی قوربانیـانی ی قینه ڕاسـته مخۆری خـه بـه خۆیان و کرد ک خه بۆ یان قسه بوون .کرێ لده چاویان ڕابردوو سانی کانی یه ینی به ک وه ر ھه ش یانه نی به ر بـه وتـه که دا شـت ره سه شـاری بۆردوومانی کاتی له که بوو ش شونانه و له کک یه و شاره ندی ناوه که شت رده سه شاری ی رچاوه سه ر سه له دا یه ره کۆنگه و ئه ی درژه له ر ھه ک وه و وه کرایـه شـت رده سه شـیمیابارانی تراژیـدیای مـۆنمنتی بـوون، برینـدار و ھید شه که ڕه گه و ئه دانیشتووانی له زۆر شکی به و عس به کانی ھاوژه بۆمب فرۆکه ی ھه ڕه

مـۆنمنتی کـه ھیـوادارم ، مـه خه لـه پـ سـاته کاره و لـه وه یادکردنـه بۆ شونک بته ده دا داھاتوو له و کرێ لده چاوی شت رده سه شیمیابارانی ھیدانی شه ری وه بیره و یادگار سـاته کاره م ئـه کردنـی جیھانی و سیننا سمی ره به دوای به که بدات ھان ک خه و ساته کاره و ئه کانی شه ڕه ڕۆژه ی وه ھنانه بیر وه ھۆی ببته شت رده سه کراوی درووست تازه .کرن نه پشل وه ئرانه ئیسالمی کۆماری ستانی ده کاربه ن الیه له زامدارانه و ئه کانی قه حه و ماف چیدی و بۆن دا له چاویان کوو به ، یه نی بچکۆالنه کی یه روازه ده ند چه و بینا له نچاویا شت رده سه شاری کی خه که بین وه ئه ب ده بت، دا مۆنمنته و ئه ڵ گه له ندی یوه په له ی وه ئه

ی

ی

75

شت رده ی شاری سه که ساته مژووییه له یادی کاره

زیزی عه وان شاخه

ربزو سـه و ھـار لک گه و سان12، 10من مناکی . تاوی بوو ی ھه 1366 سای ری پووشپه وتی حه رۆژی رۆی دوانیوه. وه ناچته بیرم له ت قه که دا رۆژه و له ک ریه وه بیره بووم، و لـه ک کۆمـه ڵ گـه لـه دیکـه رۆژانـی موو ھـه کـوو وه ش رۆژه و ئـه. بووم دیار و ره ده ربه سه دا ک ره گه منانی موو ھه نو له که ک یه ڕاده به

ن ی مــه گه و یــاری ریکی خــه یان، نــداوه ھه کی ره گــه واتــا دا مان کــه که ره گه لــه نــه،منداو ر ده کردنــی ت حــه ناره و ھــاوار و ھــات و منــدا کـوو وه کـه ھـات دا دوام بـه دایکم جار ندین چه بیرمه له. بووم ده نه تر ڕاکه ڕاکه و ز دابه ز به ھه و له ت قه رۆژه و ئه. بوویین جیرانان

کی خـه رۆژانـه. شـت رده سه شـاری نـو ی رچاوه سـه ری بـه ورو ده لـه مان، مانگاکه بۆ کین ونجه بۆ بمنرێ دیکه رۆژانی ئوارانی له ر سه بـه بـووم مـن رچی ھـه م بـه. نـا داده فرۆشـتن بـۆ ره وروبـه ده و لـه یان ونجـه باقـه جـ جـ دوو، باسـکه الی تی تایبـه به و شار ری وروبه ده و ره بـه و ھشـت جـ کانم منداـه تی حـه ناڕه بـه کـردم، لـ داوای کـه جار دوایین. چم ده دوایه مگووت ده و کرد ده الساریم و وه دایه ده نه جوابم ر ھه پشوو رۆژانی ی وانه چهپ یان ھـه کـه ی کانـه چه و ئه نگی ده و کان فرۆکه نگی ده مجاره ئه. گرتم ڕایان انک یاره ته نگی ده که وه وتبوومه که نه دوور ترک مه د سه ند چه ھشتا. وتم که رێ وه رچاوه سه الی کــرد ده ھاواریـان و، کـرد ئمـه کی ره گـه لـه ڕوویـان پشـوو جـارانی کـوو وه وه شــاره نـو لـه زۆر ککی خـه کان، بۆمبـه ی وه قینـه ته دوای چوو نـه پـ زۆری. بـوو ھاوکـات ڕشـت

. مـا الی وه رامه گه له په به دا مه ده و له. بگرن وه چاوه و م ده به ر ته رۆی په و وه نه بکه ئاگر و کان رزه به شونه ر سه بچنه که کرد ده دیکه کی خه له داوایان. یه شیمیایی کـاری تـۆپ گـووت یـان ده که وه ئمه ی مینه زه ژر و ئه کرده ده ڕوویان ک ره گه کی خه له رچاو به شکی به دا، لیده یاره ته یان کرا ده تۆپباران شار که دیکه کانی جاره کوو وهر ش مه ده و ئه. قایمه و ناکا لکه مینه زه ژ ک خه له پ دراوه شیمیایی بۆمبی که بوو زانی یان نه وان ئه. بوولـهو یـه چی شـیمیایی که زانی ده شیان نه ر ھه ت نانه ته و ل

و ن ده ده ئـاور ماشـن ره گـه ته ریکن خـه وا و کـردووه لـره ڕووی موو ھـه شـار کی خـه وه، ره ده رنـه وه گـووتم وه ژووره چوومـه کـه. بکـرێ چـی بـ ده دا که چه و ئه لدانی کاتی ک ره گـه ی پۆلکـه ته نـد چه و ره بـه که هو که خه و ئه دوای وتنه که و ر ده ھاتنه موویان ھه گووت وام که. یه شیمیایی ن ده و یه پ کراویان ر ته تووی په و رۆ په پارچه موو ھه وا ھـه تـا. کـووژێ ده ئینسـان و وه بتـه کۆده تـدا شـیمیایی بـۆنی یـانگووت ده کانیان، ماه وه بچنه وران ده نه ترسان له ک خه ئواره و ئه. کرابۆوه ل ئاگریان که چوون، ده شـونه و ئمـه ی کـه ڕه گه و لـه ڕوویـان بـوون، نزیـک وه کانـه بۆمبه وتنی کـه شـونی لـه ی جیانـه و ئـه تی تایبـه بـه و شار ندی ناوه له زۆرتر ککی چوو،خه ده نگان دره و ره به شــار خــوارووی لــه کــه ،... و شــینوێ و بــاغی و قووتــه کانی، گوونــده و ره بــه ژــر و ره بــه ر ســه و وه گیرســانه ده نــه وێ لــه ر ھــه رچاویش بــه شــکی به و کــرد ده کانی رزه بــه پامـان و ڕۆ پـه لکـداش لکـدا و بـرد رمان سه به ئاور ی دووکه نا په له و وه ماینه وه ره ده له و شه نگانی دره تا یه ئواره و ئه. کرد ده چۆل شاریان و چوون ده وتبوون که ھه. مـرن ده و بـن ده شـیمیایی نـا ده وه ببنـه نزیـک کان بۆمبه شونی له ناب که کرد ده گاریئامۆژ کانیان منداه زۆر کان بابه و دایک و شه. گرت ده وه چاومانه م ده به و کرد ده ر ته

دـم تریش کی الیـه لـه. بـ چـۆن وه تـه قیوه ته لـی ی یـه ج و ئـه بـ ده و یـه چی شـیمیایی بۆمبی بزانم ر ھه ب ده که وه، رمه سه وته که وه ئه ی ه که که دوایی، رۆژی ی ئواره و لـه شـتی و کـۆن وشـه که و فـافۆن دوای بـه رۆژ نـدێ ھه جارجـاره چونکـوو. یفرۆشم ده و وه مه که ده کۆی و وتووه که زۆر شکاوکی نایلۆنه و فافۆن مگووت ده که بوو خۆش وه به و ره بـه بـوو، بچـووکتر خۆم له ساک که م که برایه ڵ گه هل و تلیسک دایه تاوم بابم، و دایک چاوی له دوور به یه ئواره و ئه بۆیه. رام گه ده شار کۆنی و کووچه ته بابهلـه کـه بـوو، ک یـه ڕاده بـه مندا له مان، وه ماه بۆ ت نانه ته و و ئه و م ئه بۆ تی حه ناڕه ھنانی پک و دان نه دا ھه و ھاری و ربزوی سه. وتین که رێ وه رچاوه سه ری ورووبه ده ئسـتای ڵ گـه لـه و رچاو بـه وه دتـه م خالقـه ئه و خـده و خـوو و ئـه و وه مـه که ده منـدایم می رده سـه و لـه بیـر کاتـک ئستا. بووم چاوان ر به له زیاتر دیکه منداکی موو ھه رتان سـه. بووم نـه مـن ت قـه وه ئـه ـم ده و منـی ده سـووڕ رم سـه گـرن، ده م ئارامیـه موو ھـه و لـه خنـه ڕه س کـه زۆر ت نانـه ته و ئارامم و خۆ ره سه له نده چه که م، که ده راورد به ی چاـه و ئـه. وه بووینـه نزیـک که شونه له ک خه چاوی له دوور به و دا سیوان په ال به. بیندران ده ال و ئه الو م له ک خه ولۆقه تاق. کان بۆمبه جی ییشتینه گه ، شنم یه نه و ڕووخـاون موو ھـه ر ورووبـه ده کانی ماـه دیـتم کـه دا مـه ده و لـه. ھـات ده روا ھـه بـۆنی و سـتا ده ھه لـ کی دووکـه سـووکه مـیش، ده و ئـه تـا نـدرابوو، که ھه کـه بۆمبه به که و خسـت پـش ڕه ۆمخـ ستی ده وه ماه له. وه ڕاینه گه ماڵ و ره به ڕاکردن به و دا فێ م که تلیسه بۆیه. دایگرتم ترس تۆزک وه، بوونه بو و رش په کان ماه ناو لی وپه ل که تاریکـه، ئـواره و بـه و وه کـرده قووتیـان و ڕووت و ھـاتن ڕۆ تـی زوو ر ھـه گـووت وام کـه. که شـیمیاییه جـی چۆتـه مرۆ ئـه گـوتم و کـرد م براکـه لـه تم شـکایه بـابم الی لـه

رگی وبه جل و وه کرایه وشک شووشتنی دوای. نیم که پده وه ژره له تروومپاکه، انیلد م ده به منیش و کرد ده ھاواری و گریا ده و ئه. نا ئاومان ترووپمای ژر وه کی سته چوارده

ووو

74

لـی ك یـه راده تا ویست شهخۆ رانی خونه ئوه كه بوون ساتك كاره تووشی شار كی خه و رابران رۆژ ببوو، چۆل شار بم كرێ ده دام، ده ئازاری زیاتر رۆژ به رۆژ م كه خۆشیه نه

.بریندار زار ھه ده به نزیك و ھید شه دان سه به نزیك ، نیه باش ی وه كردنه دووباره و ئاگادارن ت نانــه ته م، بكــه رزش وه توانی مــده نه دام ده ئازاریــان زۆر ی كۆخــه و ســواری ناســه ھه م بــه قوتابخانــه وه چومــه منــیش و ھــات كان قوتابخانــه ی وه كرانــه كــاتی رابــردو ھــاوین

ك خـه كـات و ئـه چونكـه بوویی شیمیایی ب پم س كه ھیچ بوو نه خۆش پم منیش و گرت راده دوور من له خۆیان س كه ھندك كه بوو جۆرك به وكات ئه شی كه وه داخه به .كرد ده سانه كه جۆره و له چاویان سووك چاوكی به ھنـدك گـرتم ل ی قوتابخانـه چوونـه ھـزی كـه دام ده ئـازار ی ھنده م كه خۆشیه نه م به قوتابخانه بۆ وه چومه ده بوو رچۆنك ھه منیش و رابرد قوتابخانه له كمانگ ند چه خزانـداری و بـابم تیی رامـه ده م كـه وه داخـه به. مـا وه یانھنامـه ده كانم لییـهھاوپۆ كه بوو نه م وه ماه وه ھاتنه ھزی زۆر سواری ناسه ھه ھۆی به قوتابخانه رگای له جار ی وه ئـه ھـۆی بـه بـوو دراوسـكان و خزمان له ھندك ھاوكاری بوو ك یه شوه ر ھه به دواتر م به. ببات م دیكه كانی شاره بۆ كردن ر سه چاره بۆ بابم به دا ده نه ی وه ئه ی ھه . وه ھاته ل خۆم ك وه دووباره مانگك ند چه دوای له م به وه ببومه باش مك كه. بووم دا دری چاوه ژر له وێ له ك یه ماوه و ورم بۆ ببات من بابم كه سـوار م ناسـه ھه ھنـده ، ژورێ بـۆ وه بچمـه را خۆمـان مـای سـاری حه لـه توانی مـده نه ت نانـه ته جـار ھنـدك كردبـوو، تاڵ من له ژیانی خۆشی نه رابردو ك یه ماوه و ساڵ دوو دوكتـۆر پشـكنین دوای له. برد ورز ته كی یه خۆشخانه نه بۆ منی بوو ك ختیه دبه به ر ھه به بابم كان دوكتۆره له كك یه داواكاریی ھۆی به. دوكتۆر الی برده ده منیان كه بوو ده وای رما سـه ھۆی بـه و یـه ھه ی دیكـه كی خۆشـیه نه و ئـه بـی م كـه كچه بـه وا ی قسـه نیـه ت وه ئـه مـافی رز بـه دوكتۆری وتی بابیشم و گریام زۆر منیش و شیمیاییم كه وتم پی

بـابم ببـووم باشـتر مك كـه بـووم وێ لـه كـه دا مانگـك ی مـاوه لـه. بت باشتر تاكوو وه بمنته لره ك یه ماوه ب ده ت كه كچه و ئوه ك نه دوكتۆرم من وتی دوكتۆر. لھاتووه بـۆ وه ڕاینـه گه بـابم ڵ گـه ده مـنم، وه ریب غـه شـاری لـه بوو نـه خـۆش پـم مـن م به. وه بمنته لره زۆرتر كی یه ماوه ب ده كه وتی دوكتۆر م به شت رده سه وه بمباته ویستی ھۆی بـه روا ھـه مـن بـرد، راده ور ھـه ك وه كـات. وه بوومـه جیـا كانم ھاوپۆلییه له و ھنا خوندن له وازم ناچاری به و متوانی نه م به م بده خوندن به درژه ویستم. شت رده سه .بوو نه ئاكامكی ھیچ م به رۆیشتم ورم و ھاباد مه كانی شاره بۆ ش دیكه جاری ند چه چژم ده ئازار وه مه كه خۆشیه نه

ھـاوین ئـاخری". نـد ره مه" لـه بـی خشـت ی خانـه كوره چووبووینـه ناوچـه تی رامـه ده م كـه كی خـه كـوو وه بژوی كردنی دابین بۆ م كه ماله بنه ڵ گه له بوو 1372 سای ھاوینی ت بـه ھه ــ گـرت ده ر وه) سـالبوتامول( ئیسـپری له كم كه م كه سواریه ناسه ھه بۆ كات و ئه تا شت رده سه بۆ وه بچمه ویستم نهقوتابخا وه بچنه یانویست ده كه براكانم ڵ گه ده

لــه ك كــه ویســتم مــن وتبوو كــه رێ وه كه ئوتوبوســه كــه بــوو ده ك خولــه ده بــووین ھاباد مــه ئوتوبوســی ســواری ورز تــه لــه. كشــم ھه ناســه ھه و ئــه بــ بــه نــاتوانم ئســتاش كـهوت پـی و وت كه شـۆفیره بـه ی كه له سـه مه م براكـه خنكـام ده بـوو ریك خـه كـه ھـات بـۆ فشـار م ھنده. مابوو ج به لم دا شار تاكسی ناو له م به رگرم وه كه یه ئیسپیری

ناسـه ھه كـه وتـی ویش ئـه. مـرێ ده ریكـه خه تی چیـه خوشـكت كـه وت می براكـه بـه كان موسـافیره لـه كك یـه دیت چاوان به مردنم م كه م كه كردین، نه ی قسه به م به رێ گه وه ی ناسـه ھه ئیسـپیریی و ئـه و بو ھـه سـواری ناسه ھه خۆشیی نه ش موسافیره و ئه چونكه وت كه ر ده بۆ خوام یی وره گه رۆژه و ئه. ماوه ج به ل ی كه ناسه ھه ئیسپریی و تی سواریه .بوو رزگارم مردن له من و من به دا وی ئه پبوو بـه كـه رۆژ ر ھـه. بگـرم ئـوه نرخـی بـه كـاتی ن شـاره و ئه ساتدیتوانی كاره له بچووك زۆر لكی گه نموونه كه خۆم كانی ئازاره كردنی باس به وێ نامھه ویست خۆشه ری خونه كـانی كاره نـاتوانم ت نانـه ته كـه دام دوكتـۆر دریی چـاوه ژـر لـه میشـه ھه و بـووم ئسك الوازی و مار ده تی حه ناره ك وه دیكه لكی گه خۆشی نه تووشی ب ده زیاد وه نمه مه ته ك یـه ماوه دوای شـت، رده سه بۆمبـارانی سـارۆژی ڵ گـه ده ھاوكاته م ریانه وه بیره و ئه نووسینی ریكی خه كه ئستا. كات ده ھاوكاریم م كه ره ھاوسه و ڕنم راپه نیا ته به ش وه ماه كان كوردنشـینه ناوچـه نیا تـه بـۆ كـه وه تـه ماونه م وه ب الم له واوی ته به پرسیار دوو ئستایه كه ئستاش م به. ما وه ته ھاتوومه مرۆ ئه وتبووم كه خۆشخانه نه له كه

و لـه نگییان بـده یی وه تـه نونه گای كۆمـه و كـرێ ده روداوه و لـه قسـه و بـاس تـازه سـاه موو ھه و ئه بوونی ر تپه دوای له بۆچی میش دووھه و ر؟ سه كرایه شیمیاییان ھرشی .كرد مرۆییه دژی ساته كاره

. نووسراوه دا شت رده سه شیمیایی بۆمبارانی ی ساه 19 له یه ری وه بیره و ئه: نبینی

٣٠٠٧ جوونی ی٢٨: ڕکوتی/ کورد و کوردستان ری ماپه: رچاوه سه

73

.دیت وه یه کوردی یری غه رگی به به باوکمم که بوو جار دوایین کانی واره ئاسـه سـت ده بـه بـاوکم کـه سـاه بیسـت وه ئـه م بـه بسـتنت گیـانی یتوانی نـه شـیمیایی بـۆمبی نـد رچه ھه و ژی ده شت رده سه شاری له ئستاش باوکم وه یه خۆشی به

. وه منتـه ده وێ لـه رۆژ نـد چه و خۆشـخانه نه ننـه یه یگه ده لـه په به ئامبونس به که ست وه راده باوکم ی ناسه ھه وکیان شه رابوردوو مانگی. نات ده وه یه شیمیایی بۆمبارانی : ده پی پزیشکک

.ت ناسه ھه ستانی راوه ھۆی ببووه کانت لکه سیپه زۆری چکی و کردووی خراپ کانی لکه سیپه شیمیایی بۆمبی گیان، مامه* .نان ه ده و یه یمیاییکانی بۆمبارانی ش واره ست ئاسه ده س ئستاش به زاران که ھه ھید بوون و به کی شاری شه خه س له که 150 له پتر ئستا تا

شـت رده سه ھانـای بـ کی خـه. کراون نـه درووسـت شـت رده سه شـاری لـه شـیاو ی شـوه به پزیشکی تگوزاری خزمه ندی ناوه ڕ پوشپه ی7ساتی ساڵ دوای کاره 20 که جگای داخه خۆشـی نه ی ر سـه چاره بـه تی تایبـه کلینیکی و روونناسی ده پزیشکی کلینیکی به یان وری فه پویستی و ڕن بگه عراق و ئران ب ده پویست رمانی ده کردنی دا په بۆ ئستاش

. یه ھه پست و ناسه ھه زگای دهتر کان و بـاش ی برینـی برینـداره وه ونم و ھیـوای سـارژ بوونـه نـه زنـه داده دته سـاته و کاره ھیدانی ئـه ری رز بۆ گشـت شـه ڕ سه ی پوشپه7ساتی ارهک سایادی مین بیسته له

.خوازم وان به ئاوات ده ندوروستی ئه بوونی بواری ته سود -لینشۆپینگ 2707ڕی ی پوشپه6

٣٠٠٧ جوونی ی٢٨: ڕکوتی/ گیارەنگ ری ماپه: رچاوه سه

شت رده سه له شیمیایی كی چه داریبرین كچكی ری وه مردن دا، بیره ڵ گه ژیان ده

شوانه خوشكی: نووسینی

.ب شت رده سه جوانی شاری تووشی مرۆییه دژی وره گه ساته كاره و ئه كه وه كرده ده نه وه له بیری س كه ھیچ 1366 ڕی پووشپه ی7 رۆژی .بوو كشا شاردا ر سه به ری سبه رگ مه نی ھریمه ئه بوو ھه جیاوازیی جاره و ئه م به نراھاتبوو وایی ھه بۆمبارانی و تۆپ ڵ گه ده ك خه موو ھه رانیش خونـه و بـت مك رھـه مه من بۆ ته جینایه و ئه ری وه بیره ی وه گانه وایه پم بووم ته جینایه و ئه قوربانی كه سك كه ك وه من .م كه ده ئاشنا یه تی مرۆڤایه دژی ته جینایه م له ك یه گۆشه ڵ گه ده وان ئـه بكین، شت تاكوو بازاڕ چووبووینه كین شت بۆ خۆم له چووكتر برای دوو ڵ گه ده بووم سانه دوازده نیا ته دا شه ره رۆژه و له كان فرۆكـه ناكـاو لـه ، دایـه شـار نـدی نوه هلـ كـه" رچاوێ سـه" پـانی گۆڕه چوومـه منـیش شـار نـاو پاركی چوونه و وه بوونه جیا من له

بۆردمـانی شـار كـه وه كرده ده نـه بیـری سك كه ھیچ ھات، ده ھه ك الیه بۆ و سه كه ر ھه ترسان له ك خه. كرد بۆردمان شاریان و ھاتن. كرد داده دموچاویان به ئاویان و بوون راسان ھه زۆرتر ك خه وه ھۆیه و به و شیمیایه كه وت كه دیار وه م كه م كه م به كراوه شیمیایی نیا تـه. وه شـاردۆته خۆیـان كانـدا مینه زه ژـر لـه كیش خـه لـه شـك به و توون ھـه كان پۆكـه ته ر سه بۆ ك خه له شك به دیتم. ما وه یانده گه خۆم بوو رجۆرك ھه منیش ، ترسـناكه كراوه شیمیایی بۆمبارانی شار گیان بابه وت بابم به. بازار بۆ چوو یان وه دۆزینه بۆ خرایی به ، وه ته بوونه جیا من له وتم پرسی براكانمی له بوو ماڵ له بابم م كـه. وه ھاتنه وان ئه ك یه ماوه دوای وه خۆشیه به م به. بوو ت ناراحه زۆر وه ڕایه گه كاتك وه یدیتبوونه نه م به ڕابوو گه شار واوی ته و ئه رۆیشت و باڕووته بۆنی كچم نا وتی بلـۆقی مك كـه پستیشـم كـۆخیم ده و بوو ھـه م وه رشـانه تی حاـه بـوون، ده تاریك بوون ریك خه چاوم. گرتبت ئاوریان كه ی وه ئه ك وه خوارێ ھاتنه چاوانم له فرمسك م كه

. خۆشخانه نه اندهی گه منی بابم زوو ر ھه كردبوو، سـاری حه لـه كان خۆشـه نه ی زۆربـه. بـوون كـردنم ر سـه چاره ریكی خـه و كـردم نـد پوه لـ سـرۆمیان ، وتـه ركه به و برینـدار لـه بوو پ وابوو ر حشه مه حرای سه ك وه خۆشخانه نه . ما وه رامه گه بابم ڵ گه ده دا دوایی له. گواستن راده یان دیكه كانی شاره بۆ بوو خرابتر زعیان وه كه ی خۆشانه نه و ئه بوو نه ئیمكانات چونكه ونرابوون خه خۆشخانه نه

72

الی تـه ناوهھ وه شـته رده سه لـه خزانمـی و دایکـم زاوامـان دی ممـه محه حـاجی دیتم خوشکم مای چوومه که. ھاباد مه بۆ وه ڕامه گه بۆیه ر ھه بوو سوود ب ورز ته له م وه نه ما

.ھاباد مه بۆ خۆیان لــه کک یــه لــه. کــردن مان خۆشــخانه نه نــد چه نــاوبراو تی یارمــه بــه. بــووین ه قــادرزاد قــادر کــاک مــای لــه تــاران لــه. تــاران بــۆ رۆیشــتم بــاوکم ی وه دیتنــه بــۆ دواتــر رۆژی دوایـین بـۆ کـه بوو وش له ر ھه و) کرد خت به گیانی شیمیایی بۆمبی ھۆی به چشتن ئازار ساڵ ند چه دوای ناوبراو( وت هک دداد حه فاتمی ھید شه به چاومان کان خۆشخانه نهوان لـه رچاو بـه شکی به بوو، خراپ زۆر زعیان وه موویان ھه ر ھه بوون تاران له که ی بریندارانه و ئه. وت که مینایی بدو عه ھید شه پشووم ھاوپۆلی و دۆست به چاوم جار .ھاباد مه بۆ وه ڕامه گه وه ژاره په له پ دکی به بۆیه ر ھه وه دیته مان نه وه داخه به و بوو سوود ب باوکم دوای به ڕانمان گه. بون ھید شه دواتر ک یه ماوه لـه کـه ی خسـه شه حـاجی فوری غـه و ریمی که حمودی مه ساحی تی مانه قاره وای ھه. ھاوشاری و جیران و دۆست بوونی ھید شه وای ھه. تنھا ده یتا په یتا په ناخۆش وای ھه سـوور وتی مزگـه لـه که قاسمیانی بدوی عه ال مه مامۆستا ی نهبورا کانی قسه وای ھه. ستۆ ئه گرتبۆ کانیان ھیده شه ناشتنی رکی ئه زۆر ترسی مه ڕای ره سه و وه مه که یه رۆژی :ووتبووی مامۆستا. کردبوونی دا شت رده سه کی خه به فریاگوزاری له ستان ده کاربه می رخه ته م که به ت باره سه ئیسالمی کۆماری رپرسانی به ناو له درووسـت ک خـه بـۆ ی شـارگه حه نـه بھـه جه پشـتی کانی شـاره لـه کك یـه بتـه ده کـه شـت رده سه شاری له بدات، ڕ شه به درژه قودس تحی فه تا وێ یھه ده که تک حوکومه*

.ڕ شه بریندارانی بۆ پویست ی خۆشخانه نه نه و کردووه الدزیـه قه کی خـه کـه فـاتمم ئامۆژنـه برای کوڕی( عراقی حامید ڕۆ نیوه پش. بووین واڵ ھه ب باوکم شونی له وا ر ھه مهئ و ببوو ڕ تپه شت رده سه بۆمبارانی له ڕۆژ10 :ووتبووی و لدابوو ھاباد مه له خوشکم مای بۆ نگی زه) یه ھه ی رتاشخانه سه شت رده سه له مکه ده و

یـه وانه له ون کـه نه فریـای لـه ر گـه ئه ، خراپـه زۆر زعـی وه و یه ئیمه الی له باوکتان ھانین، ئیسفه خورشیدی ی خۆشخانه نه له شتی رده سه کانی برینداره له ک یه هست ده ئمه* .بچت تدا لـه. ھان ئیسـفه بـۆ بـی بیتمـان وه وشـه له و تاران بۆ چووین پشدا ئمه. وتین که ڕێ وه ھان ئیسفه و ره به باوکم دیتنی ستی به مه به ئامۆزام قادری ستا وه من دواتر ڕۆژی .بوو سور قوم ئاوی که بیره له باشم ئستاش و دا المان نانخواردن بۆ قوم کان برینـداره لـه شـک به. چـاوم ر بـه وته که دیتبووم تاران و ورز ته له که زنی دته نی دیمه مان ھه ر ھه شو له. وه دیته خورشیدمان ی خۆشخانه نه ھان ئیسفه یشتینه گه که

. کردبـوو چکیـان کانی برینـه خانهخۆشـ نه سـتافی می رخه ته م که ھۆی به و ھاتبوو ڕیشی و ببوو الواز زۆر. چوو زراوم وت که باوکم به چاوم که. بوو قورس زۆر کانیان برینه :ووتی وه یه تی ناراحه به .مردم ده ئستا تا بوایه نه وان ئه تی یارمه ر گه ئه حامیدم، و) زیزپور عه یۆسف( دی ممه محه حاجی یۆسفی منوونی مه. دیت ده نه ھیچیان کانم چاوه دونش تا* کـه ی یه راسـتی و ئـه و کـرد و ئـه ی وه دیتنـه بـۆ کانمان وـه ھه باسـی بۆم که. الی بۆ چووین نه زووتر مد عه به ئمه بوو وا الی و ئه که یشتم گه ت باوکم کانی قسه ی شوه له . بۆوه ھدی کویه له و ئه زانی مانده نه ئستاش ئمه کردبایه نه فۆنی له ته حامید ر گه ئه

ســتافی ن الیــه لــه خۆشــان نه بــه کســان یه تکردنی خزمــه وتوو پشــکه ووتــانی لــه. وه مامــه بــاوکم الی لــه مــن و شــت رده سه بــۆ وه ڕایــه گه ئــامۆزام قــادری ســتا وه دواتــر ڕۆژی چـاودری بـه پویسـتی بـاوکم وی بوونـه چـاک کـه وت رکـه ده بـۆ م یه ڕاسـتی و ئـه خۆشـخانه نه لـه. یـهنامۆ ئـران ک وه ووتـی لـه وه ئـه م بـه یه ئاسایی شتکی وه خۆشخانه نه

نات نگـه پمه مامی حـه بـه تیپویسـ بـاوکم برینـی ھـا وه ر ھـه و کان برینـداره به درا ده نه بوو ده که جۆره و به بوو پویست کان برینه بۆ که کاالمین پۆمادی. بوو ھه لبراوانه .کان برینه چکی بردنی ناو له بۆ بوو ھه کشـه ره جگه و ئه که مزانی ده. فیق ره به بووم ناوبراو ڵ گه له زوو زۆر من. یشت گه ڕاده رمانک ده جۆره گشت به ستی ده که کرد ده کاری نرس ک وه کورک دا که خۆشخانه نه له بـۆی کردبـا ناتم نگـه پرمه و پۆمـاد داوای کـات ر ھـه ویش ئـه و دایه ده م ره جگه نک ده 2 - 3 ی ڕۆژ ر ھه و کین ده م ره جگه باشترین بووم نه کش ره جگه بۆخۆم که ند چه ر ھه وو کـی ده بـاوکم بـۆ) بـوو نگوین ھه و شیر وکی تکه که بوو ندی ھۆه مکی رھه به( شیرعسل کم قوتوویه رۆژک موو ھه باوکم توانای ری سه بردنه بۆ ش وه له جگه. ھنام ده .دا ده کانی برینه له پۆمادم و کرد ده باوکم به ناتم نگه پمه مامی حه من رۆژک موو ھه. وه خوارده ی ده و بوو خۆش پ زۆری ویش ئه تـا. ھانه ئیسـفه ک وه شـونی بـۆ ووت ئیمکاناتی ی زۆربه کردنی رخان ته کوردستان، ک وه شونی وتوویی دواکه کانی یه کی ره سه ھۆ له کک یه که وت رکه ده بۆم ھان ئیسفه له .تبوودی نه ھانم ئیسفه ک وه وتوو پشکه و دان ئاوه ھا وه شونی من کات و ئه .بھت ج خۆشخانه نه دا ئیزنیان که بوو باش نده وه ئه باوکم حای خورشید ی خۆشخانه نه له باوکم ی وه مانه دوای رۆژ چل و جار م که یه وه ئه. باوکم به دا مییان جه عه پانتۆکی و کراسک ھشت ج مان خۆشخانه نه که کاتک بۆیه ر ھه دابوو فێ ل ورز ته له ر ھه باوکمیان کوردی رگی به

71

له مای کات و ئه قادر اکک. وت که) ی ڕووزه فا مسته قادری( دی ممه محه قادر کاک به چاوم که دابووم الل جه و باوکم ی وه گواستنه بۆ ک یه سیله وه ی وه دیتنه فکری له

:ووتم کرد بۆ اللم جه و باوکم باسی خۆشی و چاک دوای. بوو شینوێ .دا نه ئیزنی ی کره شه حمانی ره م به ورم بۆ بات بیان بوو حازر خاۆزام حیمی ڕه. ھاباد مه بۆ م بکه ڕیان به بت چۆنک ر ھه وێ مھه ده* .شینوێ بۆ م به یان ده و م که ده سواریان خۆشه پت ر گه ئه. شینوێ بۆ رۆم ده وا من* .ھاباد مه بۆ بات بمان که بگرم ست ربه ده ماشنکی وا له کو به ی به بمان) شت رده سه نزیکی گوندکی( واوان تا ھه ر گه ئه م که ده سوپاست زۆر* .بن سوار رن وه* کـاک. ھاباد مـه بـۆ بـات بمـان که بوو نه ل ماشنکی ھیچ واوان یشتینه گه که. وتین که ڕێ وه واوان و ره به و کرد قادر کاک ماشنی سواری اللم جه و باوکم بت چۆنک ر ھه :ووتی دیتبوو باوکمی زعی وه دا رگا له که قادر .ھاباد مه بۆ م به تان ده خۆم بۆ ، کاکه ناکا ی قه*

و ئـه کـه خوشـکم ی رابیعـه مـای چوومـه وتن خـه و خواردن نان بۆ و دان حویل ته کانمان برینداره ھاباد مه ی خۆشخانه نه له. ببوو تاریک ووت ھاباد مه یشتینه گه که کاتک بـه. نـردراون ھاباد مـه ی خۆشـخانه نه بـۆ تر کی خه له ک یه سته ده ڵ گه له رم ھاجه ئامۆژنه و خوشکم لریش که ھات بۆ وامان ھه دواتر رۆژی. بوو ھاباد مه له مایان کات و بـاوک وای ھه که. ر ده ھاتنه خۆشخانه نه له کورت کی یه ماوه دوای بۆیه و بوو نه قورس زۆر وان ئه برینی وه یه خۆشی به. وه دیته وانم ئه و خۆشخانه نه یانده گه خۆم له په .کراون ڕێ به ورز ته بۆ و شه نیوه ر ھه ووتیان پرسی خۆشخانه نه رپرسانی به له برامم اللی جهپه شت رده سه بۆمبارانی دوای به رۆژ سی ھه. ببوو ڕ تن موو ھـه لـه سـاته کاره و ئه واکشـو وکی خـه شـار. ببـۆوه بـک ـدا می کـه زۆربـۆ برینـدار زاران ھـه بـه و مـابوو ت ادریقـ کانی ماـه بنه م بـه نـده چه کان ھیده شـه ی رـژه زانـی ده ی نـه س کـه ببوون، ھید شه کات و ئه تا زۆریش ککی خه. کرابوون ڕێ به ئران ی گۆشه چوار کانی خۆشخانه نه زۆر ھیدیان شـه بـوون نزیک چکۆه چاکه ی کووچه له که تتاحی فه وی عه حاجی و واحیدی وی عه حاجی رچاوێ، سه الی مه ، نگدوست جه الدین محی و سوڵ ره زاده، د سه ئه

و نردرابـوون ورز تـه بـۆ و ببـون برینـدار نیش سـه حه برای و باوک. کردم بۆ شاری زعی وه باسی و مال بۆ ھات ھاباد مه له) ت رھیممه به ن سه حه( فیقم ره نی سه حه . دابوون .ڕێ وتینه که ورز ته و ره به و بووین ساز ن سه حه ڵ گه له خوشکیشم شلری و من. الیان بۆ بچت ویست ھه ی ده ن سه حه خۆشـخانه نه سـ لـه م کـه النـی کـه یزانـی ده میـرزا کـاک. ڕاین گـه کانمان برینـداره ی وه دیتنه ئومدی به دا کان خۆشخانه نه به پور حوسن یرزام کاک تی یارمه به ورز ته له

لـه شـک به. وه دیتنـه ن ھمـه به ی29 ی خۆشـخانه نه لـه کانمان برینـداره دا کۆتـایی لـه. ن خۆشـخانه نه کـام لـه م براکـه و بـاوکم که زانی یده نه م به لن شتی رده سه برینداری و نگ ھـه بـن و روو گـه شـکیان به. بوو نـه دیتنیان توانای ئستاش ندکیان ھه ناند، یان ده چاو ئازاری ست ده به موویان ھه ر ھه. بوون خۆشخانه نه وشی حه له کان برینداره

.کان برینداره به درا ده نه پویست پی به پۆماده و ئه م به بوو ھه کاالمین پۆمادی به پویستیان سووتان ئازاری ی وه کردنه ھور بۆ. سووتابوو یشیان گهناو :ووتی پرسی، ل باوکمم ایو ھه خۆشی و چاک دوای. سوتابوون باسکیشی و ببوون ستور ئه چاوی دیتم وه دۆزییه اللم جه که .کرد ڕیان به کۆپتر ھلی به ئره یشتینه گه که و شه م که یه ر ھه بوون، خت سه زۆر کانی برینه* کوێ؟ بۆ* .تاران بۆ ب نگ ره نازانم،* یـدا په بـۆ کـاالمینی پۆمـادی کـه کردبـووم لـ داوای الل جـه. بوون نـه م ئاسـته زۆر کانیان برینـه وه یه خۆشـی بـه. وه دیتنـه نیشـمان سه حه برای حوسنی و باوک خۆشخانه نه له نـا، یـان بـوو رزیو تـه نازانم بوو تدا تری پیاوکی دا که یه تاکسی ناو له. بکین کاالمین پۆمادی شار ناو له بچین ی وه ئه بۆ بووین تاکسی سواری ن سه حه ڵ گه له. م بکه :ووتی. کانمان برینداره بۆ ڕین گه ده کاالمین پۆمادی له ووتمان و کرد بۆ کانمان برینداره و شت رده سه باسی ئمه .م که ده تیتان یارمه رن، وه من ڵ گه له* پـ زۆرمـان. ھنـا بۆمـان پۆمـادی قوتـو 7 - 8 و المان بۆ ھات کک خوله ند چه دوای. بوو کامه ماوه نه بیرم له ئستا که ک یه ئیداره بۆ ڕۆیشتین دا و ئه دوای به ش ئمه :ووتی. کرد سوپاسمان زۆر و بوو خۆش

.م بیکه ئوه تی یارمه بۆ توانم ده من که کارکه بچوکترین وه ئه ناکات، سوپاس به پویست* .کرد ش دابه حوسن و الل جه له کانمان پۆماده و وه ڕاینه گه انهخۆشخ نه بۆ له په به

70

.)زیزی عه ریمی که مامی حه بۆ م بیبه وێ ھه م ده. نابینن کانی چاوه بووه بریندار باوکم( عزیزی کریم حمام ببرمش میخوام. نمیبینه چشاش شده، زخمی پدرم* .)بن سوار( شین سوار* .زیزی عه مامی حه یشتینه گه کورت کی یه ماوه دوای. بووم سوار خۆشم و کرد که ماشنه پشتی سواری باوکمم له په به

زۆر بریندارکی و دانابوون ویان خه ختی ته بوو ئاواه یدانکی هم که که مامه حه پش له. بوو ر رسوڕھنه سه نکی دیمه. سـوڕان ده ھه یـان وره ده لـه یشـتبوو گه نه پـ زیانیـان مـن ک وه که زۆریش ککی خه و وتبوون خه ختانه ته و ئه ر سه له دا وم ھــه و وه دیتــه بــاوکم بــۆ ختکم تــه. چــاو ی تره قــه و ســرۆم لــه جگــه. بوو نــه رمــان ده و پزیشــک لــه رک بــه خه

کـه ڕام گـه ده بـاوکم بـۆ تره قـه یـا سـرۆم دوای بـه. بـدات بـاوکم تی یارمـه کـو تـا وه بدۆزمه نرسک خود یا پزیشکک بـۆ رۆیشـتبوو پشـدا رۆژی الل جـه چونکـو بـوو یر سـه الم. ڕاکشـابوو ختک تـه ر سـه لـه که وت که برام اللی جه به چاوم :ووتم پش چوومه لی. شینوێ

؟ لره ی که ده چ تۆ وه ئه* زۆر کـانم چاوه ئستاش. ئره بۆ ھنایانم و شه نیوه بوو، ھه ئازاریان زۆر چاوم. بوو خراپ زۆر حام رابوردوو وی شه*

.یه ھه ئازاریان و بـوو ئاسـمان لـه تاو ھـه. بوو نـه سـته به مه و ئـه شـیاوی ک یه شـوه ھـیچ بـه راگرتبـوو لـ کانیـان برینـداره ی شونه و ئه

ئاسـمان رزایی بـه لـه فرۆکه نگی ده جارجار . کرد ده نه زعه وه و به کی یه تی یارمه کان ماشنه ھاتوچۆی تۆزی و پ ته. کرد ده زۆرتر کانی برینداره ئازاری و ئه رمای گه و تیشک .کرد ده ڕ که پیاوی گوی ند دافه په ی گرمه دا و ئه دوای به و بوون ده ڕ تپه دا شت رده سه ئاسمانی به که ھات ده بـۆ وان ئـه بـت چۆنـک ر ھـه کـه دابووم وه ئه فکری له و نییه باش مبرا اللی جه و باوکم بۆ شونه و ئه که بووم دنیا. کرابوون ڕێ به ر وروبه ده کانی شاره بۆ زۆر ککی خه

اوناکـ لـه. بوو نـه ماشـنم خۆشـم و بوو نـه وه مابوونه زیزی عه مامی حه رگای ده ر به له که ی که خه و ئه کردنی ڕێ به مای ته به ت حوکومه که بوو دیار وا. راگوزم تر شارکی :ووتی خۆشی و چاک دوای. وت که بوو ئامبونس شۆفیری که خاۆزام حیمی ره به چاوم ده عات سـه دوو بـه الل جـه و باوکـت مـن بـدات ئیـزنم) شـت رده سه ی خۆشـخانه نه رپرسـی به کردبوویانـه و بـوو پاسـدار رباز سـه وکات ئـه نـاوبراو( ی کره شه حمانی ره ر گه ئه* .ورم نمه یه گه ؟ وه ببینمه کوێ له حمان ره من* . پاسدارانه سوپای رمانگای ده له* ی رمانخانه ده یانده گه خۆمم له په به. بوو زیزی عه مامی حه نزیکی و وتبوو که ھه رمانداری فه کردبوویانه کات و ئه که دیم قه خورشیدی و شر پشت له شونه و ئه

نزیکـی رکـی براده و ئـه کـه ت تایبـه بـه ناسـی ده کترمان یـه باشی به و بووم ھاوپۆل قوتابخانه له ساڵ ند چه حمان ره ڵ گه له من که باسه جگای. وه دیته حمانم ره و سوپا :ووتم وه یه ترادیو به زۆر کردن سو دوای. وه ناکاته ت ره م که داوایه که بووم دنیا بوو ئامۆزام دشادی

وه داخـه به. ن کـه ده پزیشـکی چـاودیێ ڕوانی چـاوه زیزی عه مامی حه رگای ده ر به له ئستا و بوون بریندار دون بۆردومانی ھۆی به برام اللی جه و باوکم وا حمان ره کاک* .بکرن ڕێ به تر شارکی بۆ زووتر رچی ھه ب ده بۆیه ر ھه گاتڕاب پیان نییه س که دت؟ ست ده له کارکم چ من باشه* نمـه یه گه یـان ده اتع سـه دوو بـه مـن بـدات ئیـزن حمـان ره کـاک ر گـه ئه ـ ده و اللـه جه و بـاوکم کـن له ئستا و ئه. ئامبونسه شۆفیری خاۆزام حیمی ره زانی ده خۆت بۆ* ورم. .م بده پ ی یه ئیجازه و ئه ناتوانم من نابت،* .ین ببه خۆمان ڵ گه له نییه باش حایان که تریش سی که ند چه توانین ده ئمه. خراپه زۆر م براکه و باوکم زعی وه بکه ڕ باوه. نابت بۆ* *کاکه ناب ویستی پاسدار برایانی ر گه ئه. نییه ئاسان وا ر ھه شته و هئ خۆ. نابنس به یان پت ھه ئامبوره و بنسی لئامبو ت نه لپرسیارم ر به من ب. وه ڕامه گه پشووم ھاوری فایی وه ب و خۆم تی سه ده ب له قین و ڕق له پ سینگکی به و ژاره په له پ دکی به. بوو سوود ب م به وه پارامه زۆر و دا وم ھه زۆر .م براکه و باوکم الی بۆ

ر

ر

و

69

.رۆیشت ناھید ڵ گه له و کرد ئمه له مائاوایی الل جه. بـۆوه بـو دا شـار لـه شـیمیایی بـۆمبی ھـۆی بـه بـاقی ال مـه و ئاخـانی ئاغـای زیز عـه رگی مه وای ھه. ھاتن ده ایت په یتا په ک خه ندوروستی ته باری تکچوونی وای ھه ژانـدارمری ی نزیکـه لـه که) گاهباش( رزشی وه ساۆنی بۆ بچت راپه خه ندوروستی ته باری س که ر ھه که کرد ھاواریان رچاوێ سه وتی مزگه بیندگۆی له که چوو نه پ زۆری .بوو خۆشخانه نه له جگا بوونی نه شی که ھۆیه. وتبوو که ھه :ووتی وه کردمه که. دا رگای ده له خوشکم شلری که چوو نه پ زۆری. م که یه قاتی له خۆم ی ھۆده چوومه من خواردن نان دوای . خۆشخانه نه بۆ ی بیبه ب ده و نییه باش حای باوکم* :ووتی باوکم الی بۆ چووم که .دوکتۆر الی بۆ ی به بم ب ده یه ھه ئازاریان زۆر رووم گه و چاو*

رزشـوانان وه جـاران کـه ی یدانـه مه و ئـه لـه. چـاو ر بـه وتـه که یرم سـه نکی دیمـه باشـگاه یشـتینه گه کـه. وتین که رێ وه باشگاه و ره به ھدی ھدی و گرت باوکمم ستی ده منیش واسـرابوو ھه بـۆ سـرۆمیان شـکیان به. راکشـابوو ر سه له کیان خه کان خته ته له ندک ھه و داندرابوون و خه ختی ته ڕیز به کرد ده تریان رزشی وه و پۆنگ پینگ و بانی زۆره .چشت ده ئازاریان نگی بده به باوکم ک وه شكیش به و بوو ھاواریان و ھات ئازار ر به له شک به. بوون رمان ده ڕوانی چاوه ندکیش ھه و

سـرۆم و رزی ده لـدانی فـری و کردبـۆۆوه کـۆ ۆیخـ لـه سـی که نـد چه كکیش یـه و دا ده کانیان برینـداره تی یارمـه بوو وه مه ده به تیان تایبه ماسکی که حاکدا له س که دوو .کردن ده واسینی ھه. هنییـ بـاوکم قـازانجی به شونه و له وه مانه که ڕه باوه و ئه ر سه ھاتمه بوو نه ر تیده یارمه له ر به خه ھیچ که تاوک پاش. بکات باوکم تی یارمه کک یه که بووم روان ڕ چاوه باشـگاه لـه کـه زیزی عـه مامی حه و ره به و گرت باوکمم ستی ده بۆیه. بشۆن خۆیان وێ له توانن ده کان برینداره و یه ئاواه کان برینداره بۆ زیزی عه ریمی که مامی حه که بیستم .ستابوون ڕاوه دا ره سه له وێ له بوو ھه ئازاریان هک زۆر ککی خه وێ ئه یشتینه گه که. رۆیشتین بوو نه دوور زۆر رگی بـه مان ھه ر ھه م به ر ده ھاته باوکم دواتر کک خوله ند چه. بشوات خۆی تا ھات باوکم ی ره سه دا و ئه دوای به و کرد باوکم چاوی له کی یه تره قه کک یه تاوک پاش

دواتـر رۆژ نـد چه و ببـوو شـیمیایی ی مـادده ی گیـرۆده نیشـتبوو لـی بۆمبـاران دوای کـه ی تـۆزه و پ تـه و ئـه ھـۆی به باوکم رگی به که یشتم تگه دواتر( دابوو ر به له پشووی ی ھـۆده بـۆ ڕۆیشـت باوکیشـم و خـۆم ی ھـۆده بـۆ چـووم وتن خـه بـۆ مـن و وه ڕاینه گه مال و ره به وه که یه به). سووتابوون باسکی دوو ر ھه شتبوو ی رگانه به و ئه دایکم که کاتک .وت بخه که ی وه ئه بۆ م دووھه قاتی له خۆی . مهخوشک شلری دیتم وه کرده رگام ده که. ستام ھه و خه له رگا ده نگی ده به زوو یانی به ره به واته دواتر کاتژمر ند چه وێ؟ ده چیت ی زووه یانی به و به چیه* .مرت ده شک ب خۆشخانه نه بۆ ی به ی نه ر گه ئه. وتووه خه نه ر ھه شی له ئازاری ر به له و مشه ئه. خراپه زۆر حای باوکم* دیتبوو، نـه یه شـوه و بـه بـاوکمم کات و ئه تا ت قه ، رگه جه به زۆر پیاوکی باوکم. بووه بیند ل واریھا شی له سوتانی و چاوو ئازاری ر به له دیتم باوکم الی بۆ چووم که

:ووتی کات و ئه و ستا ڕاوه تاوک ئـازار ، بـووه ژوورم رو ده ر ھـه وشـۆ ئه. کـردووه داغـت ـی ده وه تـهکروز ده ھـا وه تریشـم شـونی و بووه ر به ت ئاوری ی ده رووم گه ن، نایه ھه بۆ چاوم ی؟ که ده ل چیم* . ھناوه بۆم تینی دوور ئمـه یمـا لـه میترـک د سـه نـد چه نیا تـه کـه رچاوێ سـه کـن یشتینه گه ک خوله ندین چه دوای و زۆر تکی حمه زه به. ڕێ وتینه که رخۆ سه له زۆر و گرت باوکمم ستی ده .بوو

.کرد ده ھاواری زۆر ئازاری ر به له وا ر ھه و بوات تر چی توانی ده ی نه باوکم تری راگواسـتنی ئـامرازی ودخـ یـا ماشـن س کـه ر ھـه بوو، یر سه زۆر نکی دیمه. زیزی عه ریمی که مامی حه مه بیبه دیسان بووم ما ته به گرت ده نه ر وه سی که خۆشخانه نه چونکو و وه داینـه نه جـوابی س کـه م بـه زیزی عـه مامی حـه بـۆ بـات بمـان کـرد س کـه نـد چه لـه داوام. ھشـت ده ج بـه شاری و خۆی نزیکی مرۆڤی و ک شتومه له کردبوو پی بوو ھه

لکـرد داوام و ھـات شـی رته ئه کی تۆیۆتایـه عات سـه نیـو ی نزیکـه دوای. بـوات نـاوبراو شـونی تـا خـۆی پـی بـه نـاتوان که بووم دنیا کرد ده باوکم له چاوم که کاتک :پرسی. بکات سوارمان

؟)کوێ بۆ( کجا*

68

مـای بـووم دنیـا و بـوو دوور و عـه حـاجی مـای لـه میتـر د سـه له متر که ئمه یما. دایگرتم ترس واحیدی وی عه حاجی مای ناوی بیستنی به که بیرمه له ھا روه ھه

. یشتووه گه پ ری ره زه ش ئمه و حـافزی نی سـه حه دووکـانی پـش بـه ھـدی ھدی و گرت وه ممه ده ر به به کم رۆیه په. ر ده ھاتمه ھادی دووکانی له که ببوو نه واو ته ند دافه په و فرۆکه گرمی گرمه ھشتا . وه رۆیشتمه ماڵ و ره به دا ران ئاسنگه ی کوچه دایکـم پشـوو کانی جاره ک هو ر ھه... بوون شۆکا په موویان ھه. وت که رم ھاجه ئامۆژنه و خزانم و خوشکم شلری و دایکم به چاوم مان که ماه وشی حه له ماڵ وه یشتمه گه که

:ووتن پم منیش. کردم بۆ فرۆکانیان و بۆمب ی گرمه باسی وان ئه. کرد ده ددام سه له دووعای و تووک .بگرت وه یه لووتی و م ده ر به به و بکات ڕ ته ک ڕۆیه په ی سه رکه ھه. بت شیمیایی بۆمبی چ ده وه له* ی کووچـه و ریم کـه روـش ده دی ممـه محه مـای نیا تـه ماـه و ئـه و ئمـه مـای نـوان. بـوون نزیک زۆر ئمه مای له که وتبوو که و عه حاجی مای ر به بۆمبک هک بوو دیار .بوو ین مابه چکۆه چاکه :ووتی و ستاو راوه شهو حه له. وه ھاته باوکیشم کات و ئه چوو پ کی یه ماوه حـاجی دووکـانی لـه بـۆمبکی م عالـه خری فـه بـه. کـرد ڕایـان ھات کان فرۆکه نگی ده که ر ھه و خست دانه دووکانیشیان شکیان به خۆ کوڕه ، ترسنۆکه که خه و ئه خوای به* دووکـانی کن بـه وورده وورده و وه دادایـه دووکـانم ی ررابـه ده خـۆ ر سـه لـه م بـه بـووم وون ر ھه دا تۆز و پ ته له. دا ی مینه حاجی مای ی سیله له کیشی یه و شی چاوه سوڵ ره ڵ گـه لـه تـاوکی. وتووه کـه وێ بـۆمبی وش عـه حـاجی مـای کـه دیـتم وێ لـه. ھشـتبوو نه جـ ی کـه دووکانه مـن ک وه ش سـاه ستا وه. خوار ھاتمه دا ججار نه ی ساه ستا وه .نین پکه ک خه ترسنۆکی به و ستاین راوه وه که یه به ساه ستا وه بـۆ خـۆی ویسـتی خۆشه ئیزگـای بگرتـه گـوێ یخـۆ تی عـاده پـی بـه تـا ی رادیۆکه دایه تاوی مان، که ماه می دووھه قاتی ھاته و گرت ھه ستنوژی ده دا قسانه و ئه دوای به

.کان واه ھه بیستنی ڕوانیــه م ده و دانیشــتبووم دا مان کــه ماه می دووھــه قــاتی کانی ره نجــه په لــه کک یــه لــه مــن. وه کردنــه ده ی ره نجــه په رمان گــه لــه ک خــه ســاڵ ی رزه وه و لــه ت عــاده پــی بــه :ووتی الل جه. وه ھاته برام اللی جه که مان هک وشه حهھـۆی بـه دواتـر سـاڵ نـد چه کـه دداد حـه فـاتمی ھید شـه( فاتم ممه ئه مای کی شتومه ی زۆربه و ئه وژمی ته به واحیدی، نی سه حه مای بانی وتۆته که کان بۆمبه له کک یه*

.ین کانه شتومه و ئه ی وه کردنه کۆ ریکی خه) دداد حه تالب( ن سه حه کاک تالبی و من وه کانه فرۆکه رۆیشتنی دوای له). کرد تخ به گیانی شیمیایی برینی :ووتی کات و ئه و ستاو راوه تاوک و ئهکـۆنترۆڵ بـۆ ین کـه ده ک خـه لـه داوا و رگرتـووه وه شـیمیایی بـۆمبی لـه کی کـه دوژمـن" کـه ردکـ ده ھـاواری و خـوار ھاته ده دا بازار به دا ماشنک له پاسدار گبابکی سه*

.ترسنن ده کی خه خۆڕا له". خۆشخانه نه بۆ بچن خۆیان کردنی . وه ریته گه ده نا ر گه ئه و ن ده ده پ رمانت ده وا بوو شیمیایی ر گه ئه ، بکه کۆنترۆڵ خۆت و خۆشخانه نه بۆ بچۆ. ی ناکه ر ره زه خۆ جا باشه: ووتم خۆ ر سه له منیش نب مـه ران نیگـه -:ووتـی خۆشـی و چـاک دوای و مان که وشـه حه ژوری ھاتـه بـوو ئـامبونس شـۆفیری کـه) حمودنیژاد مـه حـیم ره( خـالۆزام حیمـی ره که بووین دا قسانه و له ر ھه

... دوکتور .کردبوو پ بانیان و رگا مردوان ی سته جه ئستا تا با شیمیایی ر گه ئه چونکو نییه شیمیایی ده) بوو ھیندی دوکتورکی که زانم ده م به ماوه نه بیر له م که ناوه(

:ووتی و کرد دایکم له ڕووی خۆشی و چاک دوای و ژوور ھاته جیرانمان ئامینی خات وی عـه حـاجی کانی دووکانـه لـه چی قـاوه کی کابرایـه نیا تـه بۆمبارانـه موو ھـه و ئـه ڕای ره سـه. بـم قوربانی به بوو ی چکۆه چاکه تی رووحانیه وه ئه فاتم خات خودای به*

. کوژراوه دا غوالمی دداد حـه ن سـه حه کـاک کچـی ناھیـدی وه کـرده رگایـان ده کـه. دا مانی کـه ماه رگای ده له کک یه. كشا ده دا شار ر سه به بای وورده هوورد تاریکی و چوو ده کۆتایی و ره به رۆژ .بوو (شته رده سه ی وه ره ده گوندکی شینوێ. (شینوێ بۆ بات بمان مان که ماشنه به بت ده بابم وه ئه الل جه کاکه* تالب؟ دی ئه* .بانه بۆ کرد ڕیان به تر کی یه سته ده ڵ گه له وه خۆشخانه نه له. بوو نه باش حای تالب*

67

بن نـه نگ ده ب دا یه کوژی کۆمه و ئه ئاست له چیدی که بیین ستانکورد تی ڕۆژھه ت تایبه به و کوردستان کانی یه سیاسی ڕکخراوه و ھز موو ھه به دا لره تی خۆیه جگای کی خـه و نابـت خـۆش لتـان دا سـامناکه تـه نایه جه م ئـه ئاسـت لـه نوقانـدتان چـاو و نگـی ده بـ لـه مـژوو سـتن، به نه دا تراژیدیایه و ئه ئاست له خۆیان گوی و چاو و

خۆیـان کانی ره الپـه یه له سه مه م ئه ئاست له نوقاندنتان چاو و نگی ده ب ر سه له ران نووسه و پسپۆران و ن ناکه بووڵ قه ل جتان ب ی گه به و لیل ده دیکه چی کوردستان، .بین شت رده هس شاری ھاوپشتی و م ھاوخه موومان ھه نگ کده یه به دا ساته کاره م ئه ی ساه 20 له با نووسن، ده شی ڕه به ئوه ر سه له ئـاوات بـه شـت رده سه شـیمیایی زامـدارانی بۆ وه بوونه باش و ندرووستی ته شت، رده سه ری پوشپه ی7 ساتی کاره ھیدانی شه و کوردستان خۆراگری کی خه له سو دا کۆتایی له . سامناکه ته نایه جه و ئه رانی خوقنه بۆ ت فره نه رگ مه و خوازم ده

٣٠٠٧ جوونی ی٢٨: ڕکوتی/ گیارەنگ ری ماپه: رچاوه سه

وه ت سارژ نابته قه که برینکی بیست ساه

پوور ن سه حه ماڵ که

و پاسـدار لـه پـ پاسـداران کی تۆیۆتایه جار جار. دیت ده شیت رته ئه و سیجی به و پاسدار کردبا کت الیه ر ھه یری سه ،.چوو ده ربازی سه ی مۆگه ک وه زۆرتر بوو، نه شار شار ڕ شـه= پیـروزی تـا جنـگ جنـگ" یـا" ھاتین ئمه وا ال ربه که= آمدیم ما کربال" شوعاری که ریان سه وری ده له وز سه کی ڕۆیه په به سیجی به ی روانگــه چکــن کی یــه رده په ک وه جــاده تــۆزی و پ تــه و بــوون ده ڕ تپــه اد م کــه کاره شــونی م رده بــه بــه نووســرابوو لــ" وتن رکه ســه تــا ڕ شــه وه کانیشـه شیه ته ره ئه و سـیجی به و پاسـدار سـیمای لـه کو بـه وه یانـه ھاوشاری سیمای له ر ھه ک نه ڕ شه له ماندوویی دا راستی له. پۆشی داده .بوو دیار دیـواری شـار ری وروبـه ده پایگاکـانی و پادگـان لـه نـد دافه په نگـی ده دا و ئـه دوای بـه و ئاسـمانی ھرشـی ئاژیری نگی ده ناکاو له بوو ک یه ماوه دژی لـه خـۆڕاگر ی شـارگه حه کـه شـار. وه ببینمـه ك یه شـارگه حه تـا کـرد ده ڕام راوک ده به که بووم ترسنۆک منی وه ئه و شکاند ده نگیان بده

.گیان ری پارزه تا بوون روون ده ی وه ره ھورکه زۆرتر که ساکار کی یه یاره ته کونه ند چه نیا ته بوو، نه ل ئاسمانی ھرشی نـدین چه شـت رده سه کات و ئه تا وه ڕه شه تای ره سه له. ببۆوه بو دا ناوشار له عراق ر سه بۆ وه یه ئرانی کانی ھزه ن الیه له وه ئاالنه ی ناوچه له ربو به ھرشکی نگۆی ده . وه عراقه عسی به رژمی ن الیه له میش ھه و وه ئرانه رژمی ن الیه له م ھه تۆپخانه، و فۆکه ھرشی ر به وتبوو که جار

تاوـک پـاش بـوو ده دیسـک خۆشـی نه بـه بـوون گیـرۆده ھۆی به وکات ئه وتم، که رێ وه ما سینه و ره به کردن پیاسه بۆ. بوو ڕ پوشپه مانگی وتی حه ممۆ کشه یه ژیڕۆ رۆی دوانیوه . وه بته ھور القم زیوی ته و پشت ئازاری تا دانیشم شونک له رۆیشتن

شـاریان ھمنـی نـد دافه په نگـی ده دا و ئـه دوای بـه و فرۆکـه نگـی ده کـه دانیشـتبووم دداد حـه حمـان ر کـاک ی چشـتخانه پـش له گرتن پشوو بۆ ماڵ و ره به م وه رانه گه کاتی له وه قینه ته 2 نگی ده که وه بدۆزمه دان شار حه خۆ بۆ شونک دابووم وه ئه فکری له ،شارن کردنی بۆمباران مای ته به یان مجاره ئه که بوو دیار ڕا كان فرۆکه نگی ده له. ورووژاند

. وه دیته دا باتی نه ھادی دوکانی له خۆم ساتک چرکه ند چه دوای و واحیدی پاساژی ناو بچمه له په به که کرد وای بوون نه دوور زۆریش که خـۆی لـه په بـه کک یـه. ھات ده وه که الیه موو ھه له ند دافه په نگی ده دا و ئه ڵ گه له و گرت ده نیشانه شار و ره به کانیان بۆمبه و وه سورانه ده دا شار ر سه به وا ر ھه كان فرۆکه :کرد ھاواری گرتبوو وه یه می هد ر به به کی رۆیه په که دا کاتک له و که دوکانه ناو کرده .شیمیایی بۆمبی ر به وتوونه که رمانداری فه و داد حه ی مینه حاجی مای و واحیدی وی عه حاجی مای. یه شیمیایی جار و ئه بۆمبارانی. یه شیمیایی* کی چـه لـه بـاس تیـدا کـه و کردبـۆوه بویـان دا بـازار و دووکـان بـه پاسـداران پشـدا رۆژ ند چه که وتم که یه بوکراوه و ئه بیر وه ئیختیار ب شیمیایی ی ووشه بیستنی به

بیـر لـه باشـم زۆر. ونکرابـو بـاس پویست کاتی له پاراستن خۆ تی چۆنیه و کانه چه جۆره و ئه ی وه ناسینه تی چۆنیه ر سه له زانیاری ندک ھه و کرابوو میکرۆبی و شیمیایی . یه شیمیایی کی چه ھاتنی کار به کانی نیشانه له کک یه ڕزیو وزی سه بۆنی که نووسرابوو دا بوکراوه و له شک به له که بوو

ڕی

ی

66

. وه بدرته کانیان زامه و ئازار له شک به بووی ره قه و ن بخه ست ده وه تر رزان ھه به خۆیان کانی رمانه ده و داو ، وه پناسه و ئه ڕگای له که بتوانن ی وه ئه بۆ

ر بـه وتـه هک الھـه شـاری دادگـای لـه و گیـرا نـد ھوله کی خـه شـیمیایی کی چـه بازرگـانی ئـانرات ڤـان فـرانس تاوانبـار کـه وه ئـه دوای ت تایبـه بـه و سـاه نـد چه و ئـه دیاره دا ئــانرات ڤــان فــرانس تاوانبــار دادگــایی لــه و نــد ھوله وتــی ھاتوونــه شــت رده سه شــیمیایی زامــدارانی نی نجوومــه ئه ڤــدی وه جــار نــد چه ســانه وه لپرســینه و وه لکۆلینــه

ند چه و ئه دا نه نجوومه ئه و ئه کانی کاره ی میانه له ر ھه. داوه الھه یی وه ته نونه دادگای حویلی ته کانیان گه به و داوه تاوانباره و ئه ر سه له شاھیدیان و کردووه شداریان به بـرن، ده ر ده سـاته کاره و ئـه قوربانیـانی و ماـه بنه ڵ گـه لـه خۆیـان ردی ھاوده و شاره م ئه دنه دا شت رده سه شیمیابارانی سایادی له بجه ه ھه و ژاپۆن کانی ڤده وه ساکه

ردانی سـه ژاپـۆن ھیرۆشـیمای و ناکـازاکی و کوردسـتان باشـوری ی بجـه ه ھه کانی شـاره شـیمیابارانی ڵ گـه له ردی ھاوده بۆ شت رده سه شاری ڤدی وه ساکه ند چه وه ئه ھا روه ھه ناوی به قامک شه شت رده سه شاری له وان، ک یه ک وه کان یه قوربانی و کن یه کان ئازاره و رد ده که ن بده نیشان وه ئه بۆ نیا ته که توانیویانه ئستا تا و ن که ده شارانه و ئه

کراوه ناودر ھرۆشیما و میوانـداری زۆرتـر ش وه ئـه بکـرێ، نـاودر شـت رده سه نـاوی بـه قامک شـه ژاپـۆنیش له که بوو رار قه ھا روه ھه و سـته ده وه پکـه کـه ی وه ئـه بـۆ کـردووه دخـۆش میـوانی کانی ڤـده وه کـه بـووه شـار کی خه تی رپرسایه به به ست ھه

نی نجوومــه ئه ســانه کــه یــه وه ئه ســرنجه جگــای ی وه ئــه ، وه نــه بکه م کــه یه شــوه م بــه کانیــان ئازاره و بــن خوشــک شـیمیابارانی ی سـاه پـاره و پووڵ بوونی نه ت تایبه به و ئیمکانات بوونی نه ر به له شت رده سه شیمیایی زامدارانی

20 یـادی لـه ی وه ئـه بـۆ ن رنامـه به و پـالن دارشـتنی ریکی خـه شت رده سه دسۆزانی و شار الوانی و نج گه شت رده سه لــه پــووڵ و رن گــه ده دا شــار کانی قامه شــه بــه جــار نــد چه ڕابــردوو ســانی لــه باشــتر دا ســاته کاره م ئــه ی ســاه

م ئــه وه، نــه بکه پــ شــاری شــیمیابارانی ســاتی کاره یــادی کــه ی وه ئــه بــۆ گــرن ده ر وه شــار کاســبکارانی و دووکانــدار پـی بـه ، وه نـه بکه یـاده م ئـه باشتر رزشی وه چاالکی نیشاندانی و یام په و شعر ی وه خوندنه و ری ھونه چاالکی ندین چه دانی نیشان به و یدان مه بنه 20 یادی بۆ سایش لـه و شـت رده سه شـاری بنـه ئینگلسـتان و کسـتان ئۆزبه ، ڕانسـه فه ژاپـۆن، قاڵ، پورتـه لـه بـریتین که وتک ند چه کارانی کاراته له سته ده ند چه راره قه واڵ ھه و ئاگاداری

بـۆ ک یه ئاسـانی کـار و ک یـه تی یارمه ھـیچ کـه یانـدوه ڕایانگه ورمـ پارزگـای و ئـران ی کاراتـه یفدراسیۆن وه داخه به رک، به ک ونه بکه شت رده سه شاری کارانی کاراته ڵ گه بـۆ ن بـده تی یارمـه کـه کـردووه ری وروبـه ده و شـت رده سه شـاری کی خـه لـه ڕووی شـت رده سه شـیمیایی زامـدارانی نی نجوومـه ئه سایش م ئه دیسان بۆیه ر ھه ن، ناکه کان میوانه

م ئامـاژه ک روه ھـه ن، بکـه ڕێ بـه ھـاتووه ناویـان کـه ی وتـه پـنج م ئـه کارانی کاراتـه ی سـته ده ت تایبه به و کان میوانه بتوانین باش کی یه خوێ خانه ک وه سایش م ئه ی وه هئ کانی یـه چاالکی کـارو بردنی روه بـه بـۆ بوون نـه ر ده تی یارمـه کـات ھـیچ شـت هرد سه شـاری ئـی تیش تایبـه بـه و خـوارێ تـا وه ره سـه لـه ئیسـالمی کۆماری ستانی ده کاربه پداوه بـهوجار ئـه ، وه ناداتـه میـان وه ک خـه و ن بکـه سسـت ک خـه تی ھیممـه و ئیـراده نـاتوانن زانیویانه که وه ئه دوای ساک موو ھه شت، رده سه شاری شیمیابارانی به ت تایبه . وه خوندۆته یان ڕاستی له دوور وتاری رمانداری فه ری نونه یا و رماندار فه و دانیشتوون که سمه وڕه ڕێ ی وه پشه کانی فه سه له ھاتوون ملی الره وتــاوان ســزای بــه و راوهد دار لــه دیکتــاتۆر حوســنی ددام ســه عــراق پشــووی رۆکی ســه کــه وه کرتــه ده شــت رده سه شــیمیابارانی ی ســاه 20 یــادی دا کاتــک لــه ســاڵ م ئــه نکی الیـه عس بـه کـراوی گـۆر ڕژیمـی ر گـه ئه کـرێ، ده ر سـه لـه دانیان سداره له حوکمی روانی چاوه ددام سه ستی ده ھاو ی دیکه تاوانباری ند چه و یشتووه گه خۆی کانی وه کرده دوژمنـه دوو و ئـه نـوان ی سـاه 8 ری ورانکـه مـاڵ ری شـه لـه بـووه ر رامبـه به نکی الیـه ئرانیش که بچ بیر له شمان وه ئه ناب بوو، عراق و ئران نوان ی ساه 8 ری شهسـتنیپارا نـاوی بـه زۆریـان ربازی سـه گـای باره و بنکـه و کوردستان کشایه زۆر به ڕیان شه کوردان ژیانی و حاڵ و ماڵ کردنی کاول بۆ دووکیان ر ھه. دا کوردان ی یه کی ره سه

کـه دیکتـاتۆره دوو و ئـه ی سـاه ندین چه ئاواتی و کوردستان خاکی کشرایه دیکتاتۆر دوو ر ھه کانی یه ربازی سه پکدادانه و ڕ شه دا ئاکام له و کوردستان ھنایه کان سنووره و شـار وه داخـه بـه ، دیکتـاتۆره دوو و ئـه ری شـه ئامـانجی ببنـه کان رگه شـه و زگهربا سـه جیاتی له و دی ھاته بوو ناپام و بۆمب به کوردستان کردنی کوماڵ و کردن خاپۆر ژیـانی شـونی و مـاڵ لـه و کـرد برینـدار و ھید شـه زۆریان ککی خه و کورد لی گه دوژمنانی کی ره سه ئامانجی بوونه کوردستان تی ڕۆژھه و باشوور له کوردستان کانی گونده .کردن ماڵ ب و ئاواره خۆیان

پارزگـای لـه رده زه گونـدی ھیدانی شـه ھا روه ھـه و شـت رده سه کیلـۆمیتری نـد چه لـه رم ھه شـه ڕه گونـدی و شت رده سه دیفاعی ب کی خه شیمیابارانی ی ساه 20 یادی له با دیکـه کانی ناوچـه و بالیسان دۆی و بادینان و بجه ه ھه کی خه نگی ده پاڵ ینه بخه نگمان ده کوردستان ی دیکه کانی شونه و قز سه له شلر ی ناوچه کانی گونده و کرمانشان

م ده ر بـه بکشـرنه ئـرانیش خۆسـپنی سـتانی ده کاربه کـه بخـوازین ئـاوات و ین بکـه ئران و عراق کانی ڕژیمه له کوردستان ی وه کردنه دان ئاوه و وه کردنه بوو ره قه داوای ونه کیدادگایکی خه ی عاد ونه ونانه سته ده کاربه و ئه سزاکانی له ند په و رس ده ناوچه دیکتاتۆرانی موو ھه ی وه ئه بۆ یی، وه ته نران ی خۆسپبگرن ر وه ئ.

و

یی

م

65

لـه شـک به لـه ش یـه ڕژه و ئـه پـی بـه ر ھـه و کـردووه دیـاری د رسـه ده% ی شـوه بـه لی رده خـه گـازی بـه بـوون تـووش ی ڕـژه یـه گه به و ئـه دیاره ، زامدارانه و له ندک ھه

و داو کرینـی و رجی خـه و شـن به ب کان یـه تگوزاری خزمه لـه یه نی پ یان پناسه و ئه و کراوه نه تۆمار ناویان که ی سانه که و ئه م به گرن، ده ر وه ک که نکا یه تگوزاری خزمه و ئـه کیش یه سـته ده و یـه نی پـ یان پناسـه و گـه به کـه ن سـانه که و ئـه نیکیا سـته ده ن، سته ده دوو کان یه قوربانی وابوو که ، یانه که ماه بنه یان خۆیان ستۆی ئه له رمان ده نـاوی بـ بـه و زلوومی مـه بـه ر ھه شک به و بت نه دیار کان یه قوربانی درووستی ی ڕژه که ی وه ئه ھۆی بۆته ش وه ئه ، گرتووه ر وه تیان تایبه و سمی ڕه ی گه به که ن سانه که

کانی یه خۆشـی نه ری سـه چاره بـۆ تی تایبـه رمـانی ده و داو وتنی کـه نه ست ده راپتر خه ش وه له وه، بمننه و ژار ھـه کی خـه بـۆ دا بۆردوومانـه و لـه کـه دیکـه، خۆشـی نه ک کۆمـه و کشان ناسه ھه و الک سیپه کۆماری دیاره ، وره گه رفتکیگ و کشه بۆته ر، ورانکه ماڵ کی یه دیاری به بوو که ناوچه نگی ته ست ده

و داو تـۆن نـدین چه سـانه ، وه شـته رده سه شـیمیابارانی سـاتی کاره زامدارانی ناوی به ئران ئیسالمی نـه یده ده یا و گرن ڕایده خۆیان الی له و گرێ ده ر وه کان ردۆسته شه به رکخراوه له تی تایبه رمانی ده

و ئـه و شـت رده سه شـاری نرنه ده رمانه ده و له م که زۆر کی یه ڕژه کردن، ربز شون بۆ و ، دیکه شونی .فرۆشن ده پیان وه ئه دایان ریش گه وئه س که موو ھه به ن ناده ش رمانه ده به دا شیمیایی زامدارانی نی نجوومه ئه رپرسی به ن یه موزه عوسمان رز به کانی نووسراوه به چاوک ر گه ئه کۆمـاری رزی بـه پایه رپرسی به دوو زمان له و تی کردوویه ناوبراو که ک یه وه لکۆلینه پی به شنیبخ

لـه سـاته هو کار کانی ئـه ھید و برینـداره ی شـه ڕـژه. سـن که 8000 زیـاتر لـه الماره م پـه کانی ئه ھید و زامداره ی شه ڕژه وێ که که ر ده تی بۆمان ده بیستوویه وه ئرانه ئیسالمی دا لــه 67و 1366ســای لـه ســن و پارزگـاری ورمــ که 8024دا بـاس کــرد بـوو 1382الوژی ســای ینی مــانگی گـه نــوژی ھـه لـه کــه وه یه نجانی فسـه توو ڕه زمـان ئایــه

ی وتـی کۆمـاری ئیسـالمی وه ره تـی کاروبـاری ده زاره ھا وه روه کـات و ھـه ت دهشـ رده دانیشـتووانی شـاری سه س لـه کـه 10000ھید و بریندار بوونی شه به وتارکی خۆی دا ئاماژهش گانـه و به پـی ئـه ر بـه ھـه. کان کگرتووه یـه وه تـه ڕکخـراوی نه شتی دا بوو به رده ھیدانی شیمیابارانی سه برینداران و شه سی له که 4600کی یه و کات لیسته ر ئه ئران ھه

ــه ــی ک زاره وه ک ــه وه ره اروبــاری دهت ــالمی دابــوونی ب ــاری ئیس ــراوی نه ی کۆم ــه وه تــه ڕکخ ــه کان، قوربانی کگرتووه ی ــه کان خــه ی ــان و بنکــه ده کی م ــایی بــوون و پادگ نی و ئاسکی خـه تی بـه بن یارمه کرد که خرخوازان ده بوو و داوایان له وت که گاکانیان نه و باره بنکه ر و زیان به ره و زه الماره و په ر ئه به وت بوونه که ت نه کانی حکومه یه ربازی سه

تاویی بــه ی ھــه1366واوی دوای ســای تــه و بــه وه نــه ناده گــاز خنکنــدراوه بــه م شــاره م ئســتا بــۆ خۆیــان ھــیچ ئاوڕــک لــه ن، بــه بکــه ره ڤــه م ده نای ئــه زامــدار و بــ پــه . رامۆشیان سپاردوه فه

لـه یـه وره گه تراژیدیایـه و ین بیا نـه بجـه ه ھه شـاری بۆردوومـانی شـاھیدی ئمـه بـ نـگ ڕه ، بایـه کـرد یان سـاته کاره و ئـه یری سـه وه رۆشـه په بـه کات و ئه ر ھه ر گه ئه دیاره دا ی وه بوونـه بـو کـاتی لـه گـازه و ئـه بـوو، ل رده خـه گـازی گیـرا ر وه لـ کی کـه شـت رده سه شاری بۆردوومانی بۆ که ی گازه و ئه. ومابایه قه نه کوردستان باشوری ی بجه ه ھه

پــی بــه دیــاره منــت، ده ر ھــه کــان بووه گیرۆده ر ســه لــه ی راپــه خه یــه ری کاریگه و ئــه مــانیش زه رینی تپــه بــه و یــه ھه ران بــه گیانله و مــرۆڤ ر ســه لــه راپی خــه زۆر ری کاریگــه کـه شـون نـد چه شـت رده سه ی ناوچـه لـه ئسـتا دا ش بۆردوومانـه و ئـه ر سـه بـه ساڵ 20 رینی تپه دوای ، یه ھه زۆری ترسی مه ش ژینگه بۆ ل رده خه گازی یشکیپز ی وه لکۆلینه

گـازی ر بـه وتبوونـه که کـه ی کگانـه م ئـه پشتی ورو ده کانی یه وی زه که دایه کاتک له و ئه ن، نایه وکاڵ کشت کاری کی که به ئستاش تا ، گازه و ئه وژمی ته ر به وتبوونه که .ن که ده دابین ناوچه وکای کشت می رھه به باشترین سانه ل رده خهران تی حکومه ستانی ده کاربه ی وه پرسینه نه لدی ھۆی بۆته نه شت رده سه شیمیای زامدارانی له ئک به نائومسۆزانی له شکوو به شت، رده سه شاری د کی که ند چهسـۆز سـد نـد چه بـۆ و کان ھیده شه زاری مه ر سه چوونه ده ڕپوان به ش دوایه و که رووداوه شونی ھاتنه ده دا که بۆردوومانه سارۆژی له و بوردوومان دوای سای ند چه له خۆبردوو له و

گـوی یانـده گه ده شـاریان کی خـه و وان ئـه تی یـه زلوومه مه ھـاواری و کـرد ده نیازیـان و راز چوویـان سـت ده لـه ئـازیزانی ڵ گـه لـه ن بکـه می کـه به ست ھه وه ئه ب به ساتک ھاتنـه شـار کانی یـه قوربانی ماـه بنه و ک خـه لـه شـک به که لھات وای تا ھنا ده پک یان یادواره و ئه خۆیان بۆ روا ھه شار کی خه ساڵ ندین چه ، که شاره ستانی ده کاربهی 1380 سـای لـه توانیـان زۆر وتنکی کـه دوا وه دوای و سـته به مه م ئـه بـۆ ر ھـه ن، بکـه درووسـت شـت رده سه شـیمیابارانی بـه ت تایبه کی یه ڕکخراوه ب ده که ره باوه و ئه ر سه نـه نجوومه وئه ئه ، زراوه دامـه شـت رده سه شـاری شیمیایی زامدارانی نی نجوومه ئه وه 1380سای ر بگرن و ئستا له ت وه ستان حکومه ده کاربه له م کاره بۆ ئه تاوی دا ئیجازه ھه زامـداران ژیـانی بـاری یکردنـ باشـتر بـۆ وام رده بـه ، وه بوونیـه درووسـت کـاتی لـه و رن پـه ڕاده شت رده سه شیمیایی زامدارانی به دار ندی یوه په کانی کاره م که ئیمکاناتکی به بگرن ر وه بۆ یان سمی ڕه ی قه ره وه گه به و شاھید پی به کراوه نه تۆمار ناویان ئستا تا که ی سانه که و ئه ی وه ئه بۆ کردوون رخان ته کانیان کاره له شک به ن، ده ده وڵ ھه

64

شـت بۆمبـاران کـرا رده نی سه وزه ی پ سه ناوچه وه ن عراقه الیه ندین جار له چه ساته و کاره ر داگیرسا بوو، پش ئه شه" ئران و عراق"خون تینوی کوردان دیکتاتۆری به نیا بـه تـه بوو کـه نـه کـانی دیکـه ک ھرشـی جاره تاویی، وه ی ھـه1366ری سـای وتی پوشـپه الماری ڕۆژی حه م په به. قوربانی سی ل ببوونه ندین که ی چه جارهر بوو و ھهکوو ی خۆیـان، بـه کاری ئاسایی و ڕۆژانه به وه نه ست بکه ، ده ره ڤه م ده ند ڕۆژ دواتر دانیشتوانی شار و ئه رامۆشی بسپردرێ و یا چه فه به و ڕۆژه ک ئه یه ند قوربانی دانی چه

و وه تلنـه ده وه ئـازاره و ئـش بـه سـاته کاره و ئـه زامـدارانی دا، یـه کوژی کۆمه و ئـه ر سـه ساڵ به 20ئستاش دوای ژان بوو که قورس و به نده وه ئه یه دڕندانه الماره و په ئه .گرن ده نزڵ مه سوور گرده گۆرستانی له دیکه کانی یه قوربانی نیشت ته له و ن که ده کۆچ ت ئاخره ی نزگه مه و ره به س که ندین چه ساک موو ھه کوو بـه قوربـانی بوونـه نه سـک که نـد چه نیا تـه کـرا، بوردومـان شـت رده سه شـاری که ر پوشپه وتی حه ڕۆژی ڕگـای ک یـه نیا تـه شـت رده سه شـاری وه ئه ر به له وه داخه به. کرا اردووخو ھر ژه شارک و خنکندرا شارک گــازی و م ســه بــه بــوون گیــرۆده تووشــی زیــاتر ک خــه شــار، لــه ر ده چوونــه بــۆ بوو ھــه ماشــنی وچۆی ھــات نـوان لـه بـوو نـدی یوه په ڕگـای تاقـه کـرا، ده پـدا ھـاتووچۆی ی ڕگایـه م ئه وه ئه ر به له بوون، ل رده خه قامه شــه و ئــه و کان بۆمبــه لــه کک یــه ر بــه بــوو وت کــه ویش ئــه دا، پیرانشــار و بانــه و ھاباد مــه کانی شــاره ڕزگاریان ساخی به و بوون دا خۆیان کانی ماه له که ی سانه که و ئه بۆیه ر ھه ببوو، ھراوی ژه ش یه کی ره سه م بـه رچوونیـان ده کـاتی لـه ن، بکـه ڕزگـار تیـه ھامه نه و لـه خـۆ و ر ده هبچنـ شـار لـه ویست ھه یان ده و ببوو

نــد چه پــاش و بــوو ده وه لــه رده خه گــازی تووشــی بــه تووشــیان دا، کشــان ناســه ھه کــاتی لــه و دا ڕگایــه ش دیکـه سـانی که ببـوون، برینـدار و ھید شـه دا الماره پـه و ئـه کانی چرکـه م کـه یه لـه که ی سانه که و له جیا بۆیه ر ھه ، وه شاره ی دیکه کانی زامداره ڕیزی چوونه ده کاتژمرک

.ببوون زامداری تووشی و بوو مژی ھه شاریان ی دیکه کانی کۆنه و قام شه ھراوی ژه وای ھه و بۆن دا بوون رباز ده کاتی له که بوون ھه ی زۆربـه بۆیـه ر ھـه شـیمیایی، بۆمبی ک نه و ئاسایین بۆمبی نیا ته کان بومبه که وابوو پیان و بوو نه بۆردوومانه و ئه ر سه له واویان ته زانیاری شت رده سه شاری دانیشتووانی

کــاری و س کــه تی یارمــه و کــراو نبوردوومــا کانی کــه ره گه چووبوونــه ر، ده وه بننــه کان پیوه تــه خــانوه و ڕووخــاو ردووی پــه دارو ژــر لــه کان یــه قوربانی کــه وه ئــه بــۆ ک خــه ره بـه ره به ک خـه کان وه قینـه ته پـاش کک خولـه 40 لـه زیـاتر دوای بـوو، کان یـه قوربانی بـوونی زیاتر کانی ھۆکاره له کک یه ش وه ئه و دا ده کانیان زامداره و کان یه قوربانی

سـی فه نه نگه ته و وه ڕشانه تووشی دا کشان ناسه ھه کاتی له و بووه کردن ر ده بلۆق و بوون ستوور ئه و ورانخ تووشی شیان له و لدێ ئاوی چاویان و م ده که کرد ستیان ھه سـپی تـۆزی کان وه هقین ته نزیک کانی ئاوه و مان کانی ره نجه په ر به و کان داره بوو، زیاتر ک خه ی ناه و ھاوار و نین ئاسایی بۆمبی کان بۆمبه که زانیان کات و ئه ، بوون وزی حـه و شـار مامی حـه بـۆ چـوو ده کـه بـوو ش ئـاوه م ئـه ر ھـه بـوو، دوور کان بوردومانـه شـونی لـه میترـک نـد چه شـاریش ی وره گه ی رچاوه سه بوو، نیشت ر سه له ھراویان ژه

وه شـتنه خـۆ بـۆ ئاوانـه م له کیان که مردن له پاراستن خۆ بۆ بن نه زیاتر زامداری و تی هھام نه تووشی ی وه ئه بۆ ک خه شار، کانی ماه واوی ته ئاوی ی شره و کان وته مزگه ر بـه لـه ش حاتانـه م لـه جیـا بـوون، روونـی ده و پستی زامداری تووشی شار کانی مامه حه ئاوی و شار ی رچاوه سه ئاوی به ر ھه کیش خه له شک به دا ئاکام له و گرت ر وه کانی مـه که ژوره و دان لـه بوونیان درژ و ک یه نیشت ته له کان یه قوربانی کی یه ر سه به ی وه وتنه که و پسپۆر دوکتوری بوونی نه و شاره م له باش یکی خۆشخانه نه یبوون نه ی دیکـه کانی شاره ی خۆشخانه نه و ره به خۆیان کانی برینداره خۆیان بۆ کان یه انیقورب ی ماه بنه زۆری ی زۆربه دیاره بوون، گازه و به بوون گیرۆده تووشی زیاتر دا خۆشخانه نه

.گوزت ڕاده ئران و کوردستان قوربـانی لـه شـک بـه ی وه حاواندنـه شـونی تـه کراوه" ختی تـه وان پاـه ھـۆی" واتـه شـار رزشـی وه ھـۆی که بوردومانه دوای ڕۆژی که وه ته گراویانه ساته کاره و ئه شاھیدانی

نیا تـه کـه شـار، خۆبردووی له ستارانی ره په له س که ند چه ڵ گه له بووه ھه دوکتور ک یه نیا ته دا ھۆه و له و داناوه کان برینداره بۆ که ھۆه له ختیان ته ندین چه و کان یه . کردووه ڕێ به شیراز و تاران ورز، ته ورم، ھاباد، مه کانی شاره ی خۆشخانه نه بۆ کانیان رهزامدا زۆری ره ھه شی به و بووه دڕین بلۆق و لدان رزی ده رکیان ئه وسنـاونو دا خـۆی کـاتی لـه کان ھیده شـه و کان کراوه ڕێ به یا و کان یه قوربانی ناوی که بووه نه تی حکومه ئۆرگانکی ھیچ یا و س که ھیچ کات و ئه وه ئه ر به له وه داخه به

کانی یــه خۆشــی نه ری ســه چاره بــۆ ڕووداوه و ئــه زامــدارانی ، ســاته کاره و ئــه دوای زۆرجــار ، یــه نــی دیــار قوربــانی بوونــه کــه ی ســانه که و ئــه واوی تــه ی ڕــژه ئســتاش بکــات، وه"جانبـازان" نـو بـه ی بنکـه بـه یـان ندی یوه په ھاتوون تووشی ل رده خه گازی به بوونیان گیرۆده دوای که دیکه خۆشی نه زۆر و دا خواردن له ئیشتیایی ب و سی فه نه نگه ته

تۆمـار ناویـان دا خۆشـی کـاتی له و یه نی دا ست ده ر به له تیان تایبه کی یه گه به ھیچ وه ئه ر به له م به بکرێ، بۆ کارکیان وه رپرسانه به ن الیه له که ی وه ئه بۆ گرتووه .وه ته ناوه ریان سه وه ئازاره به یا و وتوون که دا جگا له ژاری ھه و تانی ره ده ب ر به له دا ئاکام له و وه ته دراوه نه ل ئاوڕیان کراوه نه

به دراوه وه"جانبازان" ی بنکه ن الیه له که که یه پناسه یا گه به گرن، ده ر وه ل کی که ساته کاره و ئه زامدارانی له شک به و دت ھاتن کار به بۆ که کی یه گه به تاقه

و

ی

63

تـا یان دیكـه لكی گـه خۆشـی نه و گرفـت و ئـازار و ئـش م بـه. وان ئـه وپـی كـوت كوشتنی ھۆی نابته ، كارھاتوه به شت رده سه شاری شیمیایی بۆمبارانی بۆ ی گازه جۆره و ئه

ڵ گـه له رۆژ شـیان برینانه و ئـه و پكـراون وه روونـه ده و عسـاب ئه و پسـت الك، سـیپه و سی چاو، كانی شه به له یان زۆربه شت رده سه شاری بریندارانی. كا ده تووش مردن كاتی لـه ھنـدك كـه یشـتوه گه ن نجومـه ئه بـه ش وه ئـه وای ھـه و راپـۆرت ھا روه ھـه. وه ڕتـه ناگه بۆیـان تـازه ئازیزانـه و ئـه ندروسـتیی ته و شسـاغی له و وه بته ده قووڵ زیاتر رۆژ

و ئـه ھیـوادارین كـه بـ ده دیـار داھـاتووش ی چـه وه ر سـه لـه بوونـه پـیس و ئه ریی كاریگه و ن ئالووده ر ھه ئستاش كان بۆردومانه ی ھه ره ر به ته وتونه كه كه شار كانی شونه .بن هن راست ونه ھه

چین؟ شیمیابارانه و ئه روونی ده ریی كاریگه كان، یه یی سته جه یه ریه كارتیكه له جگه

پكـانی ھـۆی بـه كـه ی پكـراوه برینداره و ئه. یه سارانه خه و ئه ترینی تایی ره سه له ، ن داده مرۆڤ روونی ده ر سه له خۆی ریی كاریگه زۆرترین ھا روه ھه و دان ناسه ھه گرفتی ژـر لـه نی مـه ته كـانی رۆژه ی زۆربـه ی خۆشـه نه و ئـه. بـ ده روونـی ده و عسـاب ئه خۆشـی نه تووشی بگومان ، شه ببه ش چووكه زۆر فریحكی ته و یران سه له شیمیایی گازی به

كـه خـۆی سـوكاری كه نزیكتـرین و ئـازیزترین سـاك موو ھـه بینـ ده كه و نامن دا دڵ له كجاری یه ریی سه چاره ھیوای دیاره كا ده ڕ تپه دا رمان واده ده و پزیشكی دری چاوه كانی نـده ناوه و ئۆرگـان وه مباره لـه وه داخـه بـه كـه بـ ده روونـی ده پزیشـكی و تی یـه كۆمه ری تیـده یارمه بـه پویسـتی مـرن، ده شیمیایین، كی چه بریندار و ئه ك وه وانیش ئه

بگـرن رچاو بـه لـه وه ئـه یـان. وه دیتۆته دا%25 روو سه بریندارانی به ك یه مانگانه رخانكردنی ته له خۆیان ركی ئه موو ھه و وه ته ھناوه نه ڵ ھه نگاوكیان ھه ھیچ لپرسراو كانی رگۆشـه جگه وتنی پكـه چـاو ڕوانی چاوه خۆشخانه نه له ب ده بكا، كانی منداه شی پشكه خۆی ویستی خۆشه سۆزو ی وه ئه جی به و یه شیمیایی كی چه پكراوی دایكك كهب .

2007ی نوامبری 22/ نگ ماپڕی گیاره: سرچاوە

دیار نیه ساته و کاره ی قوربانیانی ئه اش ڕژهشت دا، ئست رده ر بومبارانی شیمیایی سه سه ساڵ به 20رینی دوای تپه

ریمی که سووڵ ره مه حه: نووسینی و قام ر شـه سـه ی زائینـی دنـه1987ی جـۆنی 28 ر بـه رامبـه تاویی به ی ھـه1366ری سـای پوشـپه وتی حـه بی رگ جـه سـاتی کاره بـۆ شـت رده سه شـاری کی خه ساک موو ھه

و ســاڵ ، ئــه وه نــه که ده ســاته م کاره ھیدان و قوربانیــانی ئــه بی یــادی شــه ده ری و ئــه کی ھونــه یــه نــد چاالکی چه کانی شــار و بــه کۆنــهک سـانی سـت چوویـان بگـرن و وه ده ویستانی له خۆشه وێ ڕز له یان ھه ک دیسان ده و خه یه وره گه یه م تراژیدی مین سای ئه بیسته

ری وتی پوشـپه رۆی ڕۆژی حـه کـاتژمر چـواری دوا نیـوه.رن بـه روه ی خۆیـان بـه ی سـانه وه ریش یاد کردنـهھندک باشت پشوو و بگره گـازی و بومـب بـه و عراقـی کانی فرۆکـه ھرشـی ر بـه وتنـه که شت رده سه شاری له ت شیمه حه پ شونی چوار تاویی ھه ی1366سای یـش"پران کـه شـتی ده و رم ھه شـه ڕه" گونـدی شـت رده سه شـاری بۆردوومـانی ڵ گه له ھاوکات هدیار کران، بۆردوومان ستی خه به ل رده خهــاتر دا ســامناکه ســاته کاره و لــه. الماره پــه و ئــه ر بــه وتبوونــه که شــاره و ئــه" شــت رده سه" دانیشــتوانی لــه س کــه زار ھــه شــت ھه لــه زی

لـه ئـاوڕی س کـه ھـیچ دا تراژیدیایـه و ئـه ر سـه بـه سـاڵ 20 دوای ئستا بوون، بریندار و ھید شه کوردستان تی ڕۆژھه ی یه کوستانی بـۆ ، نووسـراوه ر پوشـپه شـتی ھه بـه دا ئرانـی کـانی ڕۆژمره لـه شـته رده سه شـاری بوردومـانی ڕۆژی کـه ر پوشـپه وتی حـه ڕۆژی ت نانـه ته و وه ته داوه نه شت رده سه شاری کی خه ھـیچ و کراوه نـه تۆمـار سـاته کاره و ئـه کانی برینـداره و ھید شه واوی ته ناوی مرۆش ئه تا ھه دیاره ، وه بگرته ک یه ئران ئیسالمی کۆماری کانی ڕۆژه له کک یه ڵ گه له ی وه ئه و سـی که بـ بـه سـت ھه زیـاتر کاتـک موو ھـه لـه شـت رده سه شـاری کی هخـ بۆیه ر ھه ناگیرێ، و ناگیراوه یانه قوربانی و ئه ماوی ج به کاری و س که له تک حورمه و ڕز .بکشن وه یه موباالتی ب م به زۆر ئازاری که وه ئه ھۆی بۆته ش وه ئه ر ھه و ن که ده وه پرسینه لنه نوان دوو ساڵ بوو، له 8ی س بوو، ماوه زار که ھه 25 شت نزیک به رده سه وانیدانیشتو کات و ئه ، وه ینه بده شت رده سه شاری ری به و مه له ساڵ 20 له ئاوڕک ر گه ئه

62

وروون؟ ره به گیروگرفتك جۆره چ ڵ گه له و ژین ده دا بارودۆخك چ له سانه و ئه موو ھه ڕینی تپه پاش رووداوه و ئه بریندارانی ئستا كـه نـانن ده وه شـیمیابارانه و ئـه كانی جامهن ره ده و ریی كاریگه ست ده به شیمیایی بریندارانی موو ھه

ر ســه لــه" ڵ رده خــه گــازی ریی كارتكــه ی راده و وان ئــه برینــداریی ی راده بــه نــدی پوه وه ئــه دیــارهــاو، پســت، ــه چ ــی ده و عســاب ئه و ده گ ــه ئه روون ــه ھه وه وان ــه. ی ــه جگ ــی ل ــه گیروگرفت ــانه كه و ئ س كانیان یــه روونــی ده و یی ســته جه ئــازاره و ئــش زۆربــوونی و رمــان ده واو ده ی كشــه بــه ت باره ســه كـاركردنی ھـزی و توانـا مبوونی كـه ھـۆی بـه كـه دارایـی و مـاددی ی كشه وان ئه ی كشه كیترین ره سه

شـیمیایی برینـداری. وه تـه بوونه نگـه ئاسـته م ئه تووشی رمانی ده تچووی ری سه چوونه و كان برینداره كـار پویسـته ی جـۆره و ئـه ناشـتوان ، یـه ھه روونیـی ده و یی سـته جه گرفتـی و كشه زۆر ی وه له جگهـــا. وه بتـــه ده ره گـــه ته و كۆســـپ تووشـــی وه كـــه الیه موو ھـــه لـــه و بكـــا یشـــتنی گه پانه ش وه لـــه جی

و شــیمیایی برینــدارانی موو ھــه ناســینی و كــردن تۆمــار بــۆ ندیــدار پوه و راولپرســ كانی ئۆرگانــه .دا پناوه م له ش دیكه كۆسپكی بۆته وان ئه دواداچوونی به و وه لپرسینه

؟ یه ندی زامه ره جی انهس كه و ئه بۆ ت وه ده كانی یه تی یارمه نده چه ؟ وه ته داوه بریندارانه و له ئاوڕیان نده چه رپرسان به

ن الیـه له كـه ش سـانه كه و ئـه. شـن ببه یانـه تی یارمـه و لـه یـه رژه و ئـه خـوار سانی كه و دن سه له 25 له پتر برینداری كه وه گرته ده سانه كه و ئه نیا ته قانوونی تیی یارمه جیـا. نـازان رپرسـیار به به دا سانه كه و ئه ر رامبه به له خۆی ندار پوه بونیادی و نیه مافكیان شنه چه ھیچ ناسراون نه یمیاییش گیانبازی ك وه وه كانه یه پزیشكی كۆمیسیونه

و ئـه بـۆ دیكـه كی یـه پشـگیری یـان تی مـهیار دـنن، پـك كان برینـداره موو ھـه ی% 4 سـانه كه و ئـه كـه گیـراوه رچاو بـه له% 25 روو سـه برینـدارانی بۆ ی یانه تی یارمه و له داوا سـانه كه و ئـه برینـداریی كانی نجامـه ره ده بـه دان نـه گرینگی و كان ده رسه ده دیاریكردنی ی شوه به ت باره سه تیمان زایه ناڕه ربینی ده له جیا ئمه. دانیه گۆڕێ له سانه كه . دابنرێ بۆ% 25 سنووری ی وه ئه ك نه بدرن، تی یارمه و بكرێ ل یان پشتگیری یان تی تایبه دۆخی پی به ریندارب سانی كه باشه وا كه ین كه ده

ر گـه ئه و نـابینرێ دا% 25یـا % 20 گیانبازكی نوان له وتۆ ئه كی یه جیاوازی شت رده سه شاری شیمیایی بریندارانی مافی له داكۆكی نی نجومه ئه تیوانینی پی به چونكه مووی ھـه لـه ش ببـه شـیان دیكه وی ئـه و ببێ پ ی یشتنانه پاگه و تی یارمه و ئه موو ھه كیان یه دا گیانبازی له جیاوازی% 5 به كه نیه یه راده و به ب ھه كیش یه جیاوازی

.نین سند په و جوان یانه قانونی مافه و تی یارمه و ئه بۆ چوارچوه و سنوور دیاریكردنی. ب شتانه و ئه

كا؟ ده برینداران دۆخی تی كفایه نده چه وت نوخۆی رمانیی ده ئیمكانانی برینـدارانی بـۆ گونجاومـان رمـانی ده تیكنۆلـوژیی و سـته ره كه ، پزیشـكی زانسـتی و مـاددی زۆرگرفتی ھۆی به و ڕدا شه كاتی له كه بم ب ده رمانی ده ئیمكاناتی به ت رباره سه

ر سـه چاره و بـوون شـیمیایی كی چـه برینـداری نیزامـی یره غـه و نیزامـی ھـزی زۆر كـه ی وه بـه رنجدان سـه به ڕو شـه ھـاتنی كۆتایی دوای م به. بوو نه دا ست رده به له شیمیایی برینـدارانی ریی سـه چاره بـۆ پویسـت زانسـتی بوو، نه ئورووپایی وتانی بۆ وانه ئه موو ھه ی وه ره ده ناردنه ئیمكانی و نواند ده خۆی ك یه پویستی ك وه انهبریندار و ئه كردنی بـواری لـه وتـان وتووترین پشـكه لـه كك یـه ئـران وتـی ئسـتا كـه كجۆر بـه. وه پانـه گۆڕه و ئـه نـو ھاتنـه زۆر پسـپۆری و پزیشـك و پـدا ی ره په دا ئران له شیمیایی س كـه زار ھه 100 له خۆیان كه شیمیایی بریندارانی و گیانبازان كانی كشه و گیروگرفت به یشتن پاگه بوایه نه وتنه پشكه و ئه ر گه ئه. یه شیمیایی بریندارانی ریی سه چارهو سـه ره كه و پسـپۆر پزیشـكی و كـراون دروست شیمیایی بریندارانی ریی سه چاره بۆ تی تایبه كی یه خۆشخانه نه ند چه دا یه ندی پوه و له ر ھه. بوو ده دژوار و م ئاسته زۆر ن، ده ده

. كراوه دابین بۆ مودرنیان و توو پشكه زۆر تكنۆلۆژیی

؟ ھاتوه ژان و ئازار تووشی شیان له شی به كام یان ربهزۆ شت رده سه شاری بریندارانی

61

. رانى ئرانى نابه خۆى په ربه ریکخراوى سه -14 . ندا ھۆه ی کۆمیته – چاک ندی ناوه -15 :کردن ندی یوه په بۆ

Tel:0641683358 بارى جه زانا ، مال جه ر ھانده 0642975034

Tel:0642361838 بار جه جات نه m.salar48@hotmail.com ، pmdkholland@yahoo.com ، qala1@hotmail.com

http://www.kurdistanreferandum.com ، www.chaknews.com 2008ی جۆنی 22

گرن رمه وه ل سیاسیی كی كه

سووپوور ره سامان: نووسینی بداغی لی عه: وه فارسییه له رگران وه

شــاری بوردومـانی عســاب ئه دژه سـیانور ،"خــردل" یكان گازه بـه عــراق ری ركه شـه ی فرۆكـه ش شــه تاوی ھـه ی 1366 ســالی ری پووشـپه ی7 ممه ك شــه یـه رۆژی ی20/4 كـاتژمر و ئــه دوای دوابـه. كـرد رۆژئـاوا ربایجــانی ئازه پارزگـای لـه یان شـاره و ئــه ری وروبـه ده كانی گونـده و شـت رده سه سـنووریی .بوون بریندار سیش كه رزا ھه شت ھه داو ست ده له گیانیان س كه دان سه كاتژمردا 8 ی ماوه له نیا ته و بوردومانه

ھا روه ھــه و رووداوه و بــه ت باره ســه. رچاون بــه و دیــار روا ھــه ســاڵ 21 ڕینی تپــه دوای رووداوه م ئــه كانی نجامـه رئه ده دواــاس ــردن ب ــه ك ــه و كشــه ل ــدارانی كانی گرفت ــیمیایی برین ــاری ش ــت رده سه ش ــووژ و ش ــان وت ــه له كم ــاك ڵ گ ــمان ك عوس. ھنــاوه پــك شــت رده سه شــیمیایی برینــدارانی لــه پشــتگیری نی نجومــه ئه حوقــووقیی ســكرتری و مافنــاس ن، ییــه هموز یی گلـه وه كانه رپرسـیاره به نـه الیه ن الیـه لـه رووداوه م ئـه برینـدارنی یشـتنی گه پانه لـه گرتن خنـه ره وـای رزیان به مـی وه ب نـه حـازر سـاك پاش و ركا ده یاندراو راگه رووداوه و ئه كردنی ئیدانه بۆ سك كه ی وه ئه: ده و رگیراوه وه یه له سه مه و له راپیش خه كی كه ت نانه ته كه كا ده وه ئه

: یه كه وتووژه قی ده ش وه ئه ، ناگرێ ڵ ھه ك یه وه روونكردنه و پاساو چ وه بداته رووداوه و ئه بریندارنی سالوی ر بـه لـه شـت رده سه شـاری شـیمیایی برینـدارانی دروستی و ورد ی ژماره ئایا. ڕی تپه وه عراقه كانی ھژه ن الیه له شت رده سه شاری شیمیایی بۆمبارانی له ساڵ 21 عوسمان كاك ؟ یه ھه دا ست ده

و ئـه ی ژمـاره و كان بوودومانـه كـاتی برینـداری كـه دێ پـك سـانه كه و لـه گـرووپ چـاوترین ر بـه: م كـه یه: گـرن ده جـ دا گـرووپ س له شت رده سه شاری شیمیایی بریندارانی . ندراوه یه گه س كه زار ھه شت ھه كانن، پوندیداره ئۆرگانه ی متمانه جی و پسپۆر پزیشكانی ئاماری پی به ش سانه كه

% 5 لـه سـانه و كه ئه گیانبازیی ی و راده ناسنی ك گیانباز ده وه سانه و كه و بنیاد ئه دان " گران ایپار" وباری وكار ھید شه بنیادی تری چه ژر له ن سانه كه و ئه رووپگ م دووھه . ده سه له 25 متر له یان كه گیانبازی ی یان رژه زۆربه كه وه گرته ده% 70تا ده رسـه ده و ئـه پـی بـه و دن سـه لـه 25 روو سـه گیانبـازی" ران گـه ایپـار" كاروبـاری و ھید شـه بنیـاتی ی وه لكدانـه پی بـه كـه ن یانـه شـیمیایی برینـداره و ئـه گرووپیش دوا

له متر كه گیانبازانی تانه خزمه و یشتن پاگه و ئه دیاره. یه ھه كانیان یه تی وه ده یدارهئ له زران دامه تی وییه وله ئه و گرن رده وه رمانی ده و ماددی تیی یارمه دیاریكراوه دیكـه وانی ئـه و دن سـه لـه 25روو سـه سـیان گیانبـازی كه 400 لـه متر كـه كـه سـن كه زار ھـه شـت ھه پترلـه شـت رده سه شـاری شـیمیایی برینـدارانی پیـه و بـه. وه ناگرته 25%

.كراون تۆمار% 25 خوار بریندارن به موویان ھه

60

ردەشت ندا، یادکی پ شکۆ بۆ قوربانیانى کیمیابارانی شاری سه ھۆه له نجام ئـه نـاوجوو لـه دامی سه رژمی ن الیه له 1987ی جۆنی 28 له تی کوردستان که شتی رۆژھه رده ساتی کیمیابارانکردنی شاری سه ی کاره ساه 21 یادی راگرتنی رز به بۆ . ن دەخه ڕک به رگ جه یاده و ئه بۆ شایسته راسیمکی مه ندا ھۆه له کوردی خراویریک ك کۆمه درا، :رزان به ناویاندا له چت، ده روه به ندی ھۆه و کوردی کی ته سایه که ند چه بوونی ئامادە به که راسیمه مه

ئـازاد، ژیـانی پـارتی ئـران، کوردسـتانی دیمـوکراتی حیزبـی" کوردسـتان تی ڕۆژھـه کانی پارتـه رانی هنونـ ئانرات، ڤان فرانس تاوانبار ی دۆسیه گشتی داواکاری مینکس . " کوردستان دیموکراتی حیزبی کوردستان، تکشانی زەحمه ی ه کۆمه

:بت ده یه شوه م به که راسیمه مه پرۆگرامی .ئامادەکار ی دەسته وتاری *

. که تاوانه دحای شایه ڕەحیمی لی رزعه به ن الیه له که روداوه ی وه گرانه* . که تاوانه ر سه له فلیمک پیشاندانی* :ن دەکه تدا شداری به ڕزانه به م ئه که کوردستان تی ڕۆژھه کانی کوردستانیه پارته بۆ پانک* ژاک په و ئران کوردستانی دیموکراتی حیزبی رای نونه ه، کۆمه له زایی موڕەته د حمه ئه کوردستان، دیموکراتی حیزبی سیاسی بی کته مه ندامی ئه ماشی شه فا مسته "

:س دره ئه و کات 2008ی جۆنی 22 ممه ک شه یه: ڕۆژ

ی دوانیوەڕۆ 1.30: کاتژمر خانی دی حمه ئه مای: شون

st.olofsstraat 21 ek delft 2613

. کوردستان کانی ساته کاره قوربانیانی گشت و ساته کاره و ئه ھیدانی شه پاکی گیانی بۆ فاداریتانه وه ی نیشانه بونتان ئاماده موان، ھه بۆ کشتییه بانگشه :کار ئاماده ی سته ده . دفت ی کوردی له ه کۆمه -1 . ندا ھۆه_ ی خوندکارانی کوردستان ه کۆمه -2 . بجه ه نفال و ھه ی ئهی خرخواز ه کۆمه -3 . ندا ھۆه_ ی ریفراندۆمی کوردستان وه بزووتنه -4 . حزب الشیوعی العراقی انسار پیشمرگه ملتقی -5 . رمیر زوته ی کوردی له ه کۆمه -6 . ئوترخت ی کوردی له ه کۆمه -7 . رکوک که پدانى شه ندی گه ناوه -8 نھاخ دهندی کولتوری کوردی له لبه مه -9 . نادی التجمع السقافی واجتماعی فی دیلفت -10 . دی خانی حمه ی ئه له کۆمه -11 رمیر شاری زۆته ی ڕۆشنبیری کوردی له له کۆمه -12 ندا ى ھؤله كؤميته –كانى كوردستان رگه ديرينه ى پيشمه له كؤمه -13

59

وه درایهخون حافدووزی له رھاد فه رز به ن الیه له که لیبراڵ حیزبی له کانادا مانی رله په ندامی ئه فرای ھدی دوکتوور خاتوو رز به یامی په

حافدووزی له رھاد فه رز به ن الیه له ئینگلیزی زمانی به وتارک وه خوندرایه قازی نادری شاعیر برای ن الیه له ک یه ھونراوه پارچه ھا روه ھه و ئـه ر سـه لـه دکـۆمنتی فیلمکـی دواتـر ، وه خوندرایـه وردسـتانیک نـامۆ رز بـه ن الیـه لـه شـت رده سه شـیمیابارانی سـاتی کاره ر سه له گشتی کی یه وه لکۆلینه شه به م ئه دوای کرابوو ئاماده وه کۆڕیاده م ئه ری به ڕوه به ی کۆمیته ن الیه له فیلمه م ئه که باسه شایانی کرا، بووان ئاماده شی پشکه ساته کاره

دا کۆڕیاده م له شدار به کانی یه سیاسی نه الیه تکرای ھا روه ھه ڤانکۆڤرو کوردی یره غه کوردو ھاووتیانی شداری به ڕوانته ده وه ڕیزه به کۆڕیاده و ئه ری به روه به ی کۆمیته .شت رده سه شیمیابارانی کۆڕیادی ری به ڕیوه به ی کۆمیته

2008ی جۆنی 29: ڕکوتی / ماپڕی کوردستان و کورد : سرچاوە

ر ی پووشپه7یادی منانی شت به رده منانی شاری سه

کیلۆمیتر ک یه درژایی به قاشی نه ی وه کشانه نه ده ده ست ده ر پووشپه ی7 منانی یادی به شت رده سه شاری منانی

وج بـه بریارکی له شت، رده سه شاری تاویی ھه ی1367 ری سای ی پووشپه7 شیمیایی بۆمبارانی ی بۆنه به نیازن به تیرۆژ الوانی تی وه ناده ڕکخراوی مندانی ی کۆمیته درــژای بــه وه کشــانه ســم ڕه کی یــه رک به ک کانیان ماــه بنه و منــاالن ھاوکــاری بــه دا رانـه داھنه

.ن به ده ڕوه به ڕ شه و منان و نگ بروزه زه و منان ناوی ژر له کیلۆمیتر ک یهــه ر ھــه ــه م ب ــه ر دوو ھــه ی پووشــپه7ســمی وره ۆژ پــش ڕێی ڕ3 وه بۆن ــای ســپی ب تکی خــه زار ئڵ گــه و ھاوکــات له وه کرتــه شــت دا بــو ده رده نــو دوکانــدار و کاســبکارانی شــاری سه لــه وه شــه ڕه

. وه کرنه ده رز به وه مندانه ن الیه له ئایانه و ئه ر ی پووشپه7ڕپوانی ڕۆژی ــه باســه شــایانی ــه ســمی وره ڕێ نیا تــه ک ــارانی ی وه یادکردن ــاری شــیمیایی بۆمب ــه شــت، رده سه ش و ئ توانراوه نـه ئسـتا تـا وه داخـه به ستن، ده ھه پی سم ڕه ی وه کشانه به منان که ب ده یه چاالکی

ڕکخـراوی ن الیـه له م به بگرن، ر وه تی حکوومه ستانی ده کاربه له یه چاالکی م ئه بۆ ی ئیجازه که .رگیراوه وه بۆ وه نه نجوومه ئه له بردنی روه به ی ئیجازه وه تیرۆژه :ب ده یه شوه م به سم وڕه ڕێ وی ڕژه

ک کیلۆمیتر درژای یه به وه سم کشانه کی ڕه یه رک به وه و ک سم کشانه پشانگای ڕه 1387ڕی ی پووشپه6وتی ڕکه ممه ی ڕۆژی پنج شه یانی و ئواره به -1 ک کیلۆمیتر درژای یه به وه سم کشانه کی ڕه یه رک به وه و ک سم کشانه ی کاری پشانگای ڕه درژه 1387ری ی پووشپه 7وتی ینی ڕکه ی ڕۆژی ھه ئواره -2 شت رده ھیدانی بۆمبارانی شیمیایی شاری سه زاری شه مه ، به وه ن مندانه الیه ، له ک کیلۆمیتره درژای یه به کان که کشراوه سمه ش کردنی ڕه گرتن و پشکه ھه -3 شت دا رده نو دانیشتوانی شاری سه شت له رده ھیدانی شیمیابارانی شاری سه شه نگی و ڕز گرتن له ک ب ده س خۆله -4 ھیدان زاری شه هر م سه وان له ری ئه ی منان و کاری ھونه یاننامه ی به وه خوندنه -5 دا سمه وره م ڕێ شدار له ر منانی به سه ت به ش کردنی خه پشکه -6

پارکی الله: شون ی دوانیوڕۆ3کاتژمر 1387ڕی ی پووشپه 7وتی ینی ڕکه ی ڕۆژی ھه و ئواره 1387ڕی ی پووشپه6وتی ڕکه ممه ی ڕۆژی پنج شه یانی و ئواره به: کات

2008ی جۆنی 26

ی

یڵ

و

58

ری خولقنـه تاونبـاری رانی بـه روه به لـه شـک به نییـه تـدا گومـانی. دات ده نیشـان وه ستانه ده کاربه ن الیه له کورد کی خه خستنی گوێ پشت ڕوونی ڕووداوه،به م ئه زامداری چـوونی پش ره بـه حـوکمی بـه ش دیکـه وانی ئـه و رگـرت وه خۆیـان شـیاوی حـوکمی عـراق ئـازادی ی پرۆسـه پاش دادگاکانی له نکوردستا کانی شاره کردنی شیمیایی تراژیدیای دا، سـامناکه تاوانـه م ئـه تـای ری وه بـره لـه ڤـی تی تیشـک. نابـت وانیان لـه باشـتر نووسـکی چاره بـت، ده ر مسۆگه تدا النی گه مافی و دموکراسی بوونی دابین که مژووو لـهرووداوه م ئـه کانی برینـداره بـۆ وه چاکبوونـه ئـاواتی و کـات ده کوردسـتان کی خـه تکرای ڵ گه له ردی ھاوده کان، یه قوربانی بۆ خۆی قوی ری سه که و داخ ربینی ده ورای .خوازت ده ئاوات به کراوه بیرنه

2008جۆنی ی 27: ڕکوتی / ماپڕی خاکلوە : سرچاوە

ڤانکۆڤری کانادا شت له رده چوونی سایادای شیمیابارانی شاری سه ڕوه به

ڤـانکۆڤری شـاری لـه کوردسـتان تی ڕۆژھـه ی"شـت رده سه" شـاری شـیمیابارانی یـادای راگرتنـی زیندوو بۆ کۆڕیادک 2008نی ی مانگی ژوئه28وتی ڕکه ممه شه ڕۆژی ی ئواره یره غـه تی سـایه که نـدین چه و ڤـانکۆڤر دانیشتووی کوردستانیانی وو،چ ڕیوه به کانادا .کرد یان کۆڕیاده م ئه شداری به کوردیش

ھیدانی شــــه پــــاکی گیــــانی بــــۆ نگی بــــده کک خولــــه بــــه که ســــمه وڕه ڕێ ســــتپکی ده ی ئـه تی وایه ته نه سروودی به و کوردستان ھیدانی شه موو ھه و شت رده سه شیمیابارانی

ن الیـه لـه ھیدان شـه یادی ری به ڕیوه به ی کۆمیته یامی په پاشان. پکرد ستی ده قیب ڕه ھیــوای کان میوانانــه خرھاتنی بــه وــرای کــه ، وه خوندرایــه شــکانی ئه لیل خــه رز بــه

موو ھــه لــه کــورد لی گــه ی وه بوونــه نزیــک لــک ھــۆی ببنــه یادانــه و ئــه کــه خواســت بـه یان ساتانه کاره و ئه که ی دوژمنانه و ئه ی وه بوونه رنگار به بۆ نکوردستا کانی شه به . ھناوه کورد لی گه ر سه

کـه کـرد، ش پشـکه وه بۆنـه م بـه یامیان پـه وه خـواره ی نانـه الیه و حیـزب و ئـه پاشان : له بریتی کانیان ناوه ریمی که ر نوه ئه رز به ن الیه له کانادا ڕۆژئاوای له کوردستان دموکراتی حیزبی یامی په :بوو حیزبانه و له بریتی که غدادی به شاھین رز به ن الیه له ڤانکۆڤر له کان یه کوردستانی حیزبه ی کۆمیته یامی په کوردستان نیشتمانی تی کیه یه

کوردستان دموکراتی پارتی ئران کوردستانی دموکراتی حیزبی کوردستان ئازادی پارتی

ھرامی به مید حه رز به ن الیه له ئران کوردستانی تکشانی حمه زه شۆرشگری ی ه کۆمه یامی هپ سوور کاوه رز به ن الیه له چاک ندی ناوه یامی په خان ییا سوڕه خاتوو رز به ن الیه له کۆلۆمبیا بریتیش له کورد ی ه کۆمه یامی په ورۆز نه رز به ن یهال له دی نه که کوردی الوانی یامی په نا په ت ریعه شه تابان رز به ن الیه له ئران کوردستانی باتی خه سازمانی یامی په ڤی تی کورد یامی په

57

زاران هھـ بـۆ تی یارمـه سـتی ده كردنـی درـژ بـه و وه كرتـه نه جیـا مژوویـی ژینۆسـایدی و سـات كاره لـه شـت رده سه شاری بارانی شیمیایی كان جیھانیه ركخراوه و كان كگرتووه یه .خشرت ببه كه خه م به ئارامی له شنك چه دا شاره م له شیمیایی وتووی ركه به قوربانیـانی بـه كـردن ودا سـه و سـات لـه جگه كورد ڕوانته ده وه خۆیه ی دوژمنكارانه تی سیاسه ی روانگه له كه ئیسالمی كۆماری رژیمی كه وه بنینه بیر وه پویسته دا نوه م له م ئـه سـتانی ده كاربه ت نانـه ته. وه تـه ھناوه نه ڵ ھـه شیمیایی كی چه وتووانی ركه به قازانجی به وتۆی ئه نگاوكی ھه ھیچ تایی ره سه تیی یارمه ك كۆمه له جگه ساته كاره م ئه

كـوردی ت نانـه ته و ركخراوانـه جـۆره م ئـه ن نـاده رگـه ، بـردوه تـان بـه شـیمیاییان كی چـه وتووانی ركـه به بـه نكـا خرخوازه ركخـراوه و وتـان تی یارمه ی وه له جگه رژیمه .ن بكه ردی ھاوده شت رده سه شاری كی خه ڵ گه له ساته كاره م ئه سایادی له ش دیكه كانی پارچه

٢٠٠٨ جوونی ی٢٧: ڕکوتی/ گیارەنگ ماپڕی: سرچاوە

بۆ کوردقران، وکی دیکه شت، ھه رده ی شاری سه 66ڕی ی پووشپه7ساتی کاره

شیدی ره حیم ره

وه پیانـه و کـات ده پـوه شـانازیان کـورد کـه تدایـه چـوونی وپش ره بـه و وتن رکه سـه لـه پـ رۆژانـی ی وه ئـه ڵ گـه له کوردسـتان، تی ینه مه ش به کی خه نزیکی دوورو مژووی

ژمارو ئـه دتـه سـات کاره تراژیـدیاو کـوو وه ی وه ئـه وـرای کـه کرێ ده دی به تدا واشی ساتی کاره له پ و ش ڕه رۆژانی ھاوکات رزه، ربه سه ن الیـه لـه کـه شـن چه فره بوونی بۆ شن گه به کات، ده قورسایی کوردستان ی میانه رده سه ژیانی و ئازادی له ش به ب کی خه رشانی سه به

ئاشـکرا بـه شـانه ڕه رۆژه م ئـه ومانی قه تی چۆنه. چت ده روه به وام رده به مان که وته درشتی وردو به ق رحه ده وه کوردستانه داگیرکارانی و زیـان زۆرتـرین تانکوردسـ کی خـه و خـاک کـه رن بـه روه به تک سیاسه گرینگه، بۆیان کوردستان رانی داگیرکه لمنن سه ده یه راستی و ئه کـورد یه وه ئه گرینگ نیه، خدار بایه زۆر کوستان له یان بت رمن گه له بت، ر وبه ئه یان ر به مه له کورد وایه که جا. وت رکه به ری ره زهکه زیانی و بت وران بکوژرێ،. وت کۆڵ به ماڵ و ئاواره ر، ده ربه ده و مالومـاف تـاوانی بـه نیا تـه خـۆی اکیخـ ر سـه له له گه م ئه. بکر

کانی گونـده ن، سـوتندراو کانی باغـه زو ره زراو مـه کـو، و، کـراوه کومـاڵ ی که نیشـتمانه زـدو ر، سه ته کراوه ھرشی دراوه، المار په خۆی، نووسی چاره ستی ده گرتنه و خوازیی سـاه 8 زیانبـاری و ئاکـام بـ ڕی شـه. بیسترێ نه و گوێ گاته نه خواردووی نگ په ھاواری و خوازی ئازادی نگی ده تاکوو درت ده ناپام و بۆب ر به کانی شاره کراوه، وران تـا بوو تانک ره ده وه، وته لکه وی عنه مه و مادی ری ره زه و زیان دۆالر ملیارد به بریندار، و کوشته میلیۆن ک یه له پتر که عراق و ئران ڕخوازی شه دیکتاتۆرو تی وه ده دوو کـه، ناوچه النی گـه باقی و کورد کردنی ند رمه ره زه ڵ گه له رک شه. نن یه بگه کوردستان کی خه به زۆر رکی ره زه و زیان دا، ستانه ره په کۆنه ڕه شه م ئه ستنی به له ت وه ده دوو تی ماوجودیـه و مـان له رگری به بۆ کورد کانی ڕۆه که ی قخوازانه حه چوپره تکۆشانه و ئه و نا داده تانکوردس دمۆکراتیکی_ میللی ی و بزوتنه باتی خه ر سه له شی ڕه ری سبه م رده بـه خسـته ده بارتری لـه تکی رفـه ده ش دۆخـه م ئـه دا راستی له وه، شارده ده کانی یه جیھانی نده ناوه و یاندن راگه چاوی له و، وه کرده ده نگ مره که برد، ده یان روه به خۆیان کوردسـتان تی رۆژھـه له شته رده سه شاری کردنی باران شیمیایی ساتی کاره زنانه دته ڕووداوه و له کک یه. ن بکه چۆ قه کورد ویستی ئازادی لی گه باشتر تاکوو رخوازان شه لـه شـت، ر سـه عسـی به تی وـه ده کـانی ھاوژه بۆمـب فرۆکـه. ئـاراوه ھاتـه زایینـی ی1987نی ی ژوئـه28ر بـه رانبـه تاوی، به ی ھـه1366 سای ری پووشپه ی7 وتی رکه که ر ھـه کانی فرۆکـه ن الیـه له ناجارک جار ر ھه کوردستان کانی شاره نده رچه ھه. کرد شیمیایان بۆردمانی داو شتان رده سه شاری الماری په دا، رۆیانه ره سه و ون قیزه کی یه وه کرده. بکرـت بیـر لـه حالـه مه کـه ری وروبه ده و شت رده سه باتگری خه شاری بای و ی سته جه ر سه خسته ھای وه زامکی ر پووشپه ی7 ساتی کاره الم به ھرش، ر به درانه ده ال دوو بـه ئرانـی سـتانی ده کاربه وه ئـه کـرد، زیـاد خۆیـان تاوانکـاری نـدی مـه وه ده ی کارنامـه بـه شـیان ڕه کی یـه ه په تـه جنایه م ئـه خولقاندنی به عس به رووخاوی رانی سه ر گه ئه ودای مــه و ئاســت و کشــت ھه ژوور وو ره بــه کان برینــداره و ھید شــه ی رــژه ی وه ئــه ھــۆی بوونــه دا، رووداوه م ئــه قوربانیــانی برینــدارو ئاســت لــه ســتی روه ده بــ و می رخــه مته که

ئیمکاناتی بوونی نه یی، سته ره که ب باره، سات کاره رووداوه م ئه ئارای ھاتنه له سانک پاش ئستاش که، ناوچه بوونی پت به ڕای ره سه. وه هبت تر رفراوان به که تاوانه سته جه کانی گرتووه زامھه و وماوان لقه و یگشتی به شت رده سه شاری کی خه بۆ بونی نه ر ده وم و خۆشخانه نه وتویی پاشکه رمان، ده واو ده بوونی م که مادی، و پزیشکی

56

و ئـه ری وه بیـره کـاتی سـال موو ھـه. دیـاره وه وزه سـه ر سـه شـتی رده سه ی که جوانه ناوچه ر سه به شیمیایی بۆمبی مژی و م ته ئستاش دا سامناکه بارانه شیمیا و ئه نجامی ئه له .دا ده ئازاریان شه ڕه ڕۆژه و ئه زاری ئا و ئش و وه بته ده تازه شت رده سه ی ناوچه برینی ڕۆژه و ھید شـه ی ماـه بنه وه، تـه دراوه نه لـ خریـان بـه ئـاوڕکی وه خرخـوازه ڕکخراوکـی ھـیچ ن الیـه لـه ئسـتاش تـا نـالنن، ده وه ئـازاره و به ساه 20 که شت رده سه کی خه

.وه بکرته بوو ره هق بۆ کانیان زیانه له شک به بناسرن، کیمیایی کی چه کوژی کۆمه به ب ڕۆژک که ژین، ده ڕوانیدا چاوه له ئستاش کان برینداره لـه دا نگانـه ته و خت سـه ڕۆژانـی لـه ی وانـه ئه داوه نـه تـه جینایه و بـه وایـان کی گرینگیـه ھـیچ کانیش کوردسـتانیه ڕکخـراوه و حیـزب وه داخـه به که یه وه ئه زنتر دته ش وه لهگشـتی بیـروڕای بـه تـه جینایه و ئـه ناساندنی بۆ داوه نه جیددیان وکی ھه م که النی وه، بردۆته بیر له یان ره تکۆشه دسۆزو که خه و ئه وه، حاواونه دا که خه و ئه شی باوه .یی وه ته نه نو .کوردستان تی ڕۆژھه باشوری له رده زه گوندی شاوری، دۆلی بادینان، ریوان مه و کرماشان بالیسان، بجه، ه ھه ھیدانی شه له سو کوردستان ھیدانی شه له سو

٢٠٠٨ ئۆکتۆبری ی٧: ڕکوتی/ گیارەنگ ماپڕی: سرچاوە

وه بانه ب ئازاری و رد ده ساڵ 21

زاده ساح وریا: ن

ر بـه وتـه كه وه عراقـه عسـی به رژیمـی نیكا ره ڕكه شـه ن فۆكه الیه شت له رده سه شاری) زایینی ی1987( ر به رامبه به تاوی ھه ی1366 سای ڕی پووشپه وتی حه وتی ركه له .بوون بریندار س كه 8تا 7و ھید س شه كه 120 ی دا نزیكه یه دڕندانه م ھرشه ئه ئاكامی له كان كه شیمیاییه بۆمبه الماری په

بـه نـدیی یوه په شـت رده سه شـاری بـارانی شـیمیایی الو ئـه مالو ئـه بـ بـه. ن ده نـه سـت ده له گیانیـان بریندارانـه و لـه ك یه ژماره نیه سایش كوردانیــان نیشــتمانی و زــد میشـه ھه كــورد دوژمنــانی نیــه شـاراوه ك روه ھــه ، یــه ھه وه كــورده لی گـه قكردنــی و ژینۆســاید مژوویــی ی پـۆژه و سـك كه نیا تـه بگومـان دا نـوه م لـه. كانیان ره دژبـه ھـزه بـه ر رانبه به یان كانیان، دڕنده ھزه چژانی تك و ملمالن پانی گۆڕه كردۆته

. یـه خاكه م ئـه كوردی تاكی مان ھه و كوردستان خاكی مان ھه دوژمنان، ی دوژمنكارانه وتی چه تی سیاسه قوربانیی بووبته كه خاكك نیا ته كـردن، ئینكـار و نكـۆی برینـی چـۆلكران، قـه و راگـوزان داخـی و بـرین ین، بكه سارژ نبری كام نازانین و شواوه ل رمان سه ڕاستی به

. بجه ه ھه و شت رده سه یان كوژی شه ره و نفال ئه داخی و برین و ئـه ت تایبـه به. بـوو عسـی به مـژی خـون تی سـه ده مان ھـه ، تـوهدی وه خۆیـه به دواییدا ی ده سه م له جیھان كه حاكمك كوژترین مرۆڤ و دیكتاتۆرترین كه نیه تدا گومانی شـاری شیمیایی بۆمبارانی. ن بجه ه ھه و شت رده سه شاری دوو یان كه نموونه كه داوه نجامی ئه دا خۆشی نی ده مه كی خه ت نانه ته و دراوس وتیی ر مبه ھه له كه ی تانه جینایهتـا 7 بوونی بریندار و س كه 120 م كه النی كوژرانی. دا ده ئازار شاره م ئه لكراوی م سته كی خه دی ئستاش كه داخكه ی كه سته داروده و حسن دام سه ن الیه له شت رده سه . تیه مرۆڤایه واو مانا دژ به ته به ساتكی كاره روودانی ی و نیشانه ره رسوڕھنه سه ژماركی شت دا ئه رده سه و كاتی ئه سیی زار كه بیست ھه تی شیمه حه س له زار كه ھه 8

م ئـه كی خـه حالـك دا دژ بـه شت له رده سه شاری شیمیایی بۆمبارنی. نگنن سه ده ھه كورتی شت به رده سه شاری شیمیایی بۆمبارانی وه ییه وه ته نونه مافی ی روانگه دا له لره ی23 ی مـادده پـی بـه. یـه غه ده كان قه یـه گشـتی ر شـونه سه كردنه ھرشی وه یه یاسایی بواری و له بوون نیزامی یری غه م شاره ئه دانیشتوانی واوی ته نجام درا كه ئه شاره سـای" پروتكـل الحـاقی" ی30 ی مـادده ت لـه نانـه و ته كـراوه غه ده قه بۆتووندی ، زۆر به وه بانه ب ازاركیئ ھۆی بته ده كه ی كانه و چه ئه الھه ی1907 می چواره یمانی په

. وه ته تر دووپاتكراوه لباوانه یه له سه م مه ئه 1977 كردوه نـه ئیمزاشـیان ت نانـه ته كـه وتانـك كان، كگرتووه یـه وه تـه نه ی1966 یسـامبرید ی5 ی بیارنامـه ند كـه ر چه ، ھه ئیمزا كردوه ی یه یماننامه م په عراق ئه تی وه ده .بوو ده نه كی واتایه وه عسه به رژیمی ن الیه له یاسایه م ئه م به. وه ڕته گه ده

وه ته نه ی روانگه له كه بین وه ئه خوازیاری پویسته ئمه بۆیه. جیھانه نیكا وره گه نگییه جه تاوانه و له كك یه شت رده سه شاری بارانی شیمیایی ساتی كاره

نو

55

مان که له گه ھیدانی شه گشت و شت رده سه شیمیابارانی ھیدانی شه یادی بت پیرۆز و رز به شیمیایی بریندارانی زووتری رچی ھه تی المه سه و ساغی ئاواتی به

2008ی جۆنی 26شت رده تاوی سه ی ھه1387ری هی پووشپ6دداد سیروان حه

٣٠٠٨ی جوونی ٢٦: ڕکوتی / ماپڕی گیارەنگ : سرچاوە

شت رده کیمیابارانی شاری سه

دی حمه ئه زیز عه: نووسینی

وشـت رده سه ی کـه خنجیالنه و جـوان شـاره ر سـه بـه سـال بیسـت دا تاوی ھـه 1367ی تیـری 7ر بـه رانبـه ی کـوردی به 2707ڕی ی پوشـپه7 ڕۆژی لـه وپش مـه لـه سـاڵ بیست ی، حاشـارگه و وه کۆبونـه ندی وناوه میوانداری کۆی مه شت رده سه دھاتی تکای به و شت رده سه شاری ب ده ڕ تپه دا ری وروبه ده ندگوندکی چه

ت ینـه مه ش بـه کـوردی لی گـه ڕزگاریخوازی ی وه جووالنه ھزی به انیپشتیو و تی یارمه ی رچاوه سه و کورد رانی تکۆشه ئازادی ڕگای ڕبوارانی شۆڕشــگانی موو ھــه کردوه، نـه ودیودا ئــه دیـوو م ئــه رانی تکۆشـه ینی بــه لــه جیاوازیـان کاتــک ھـیچ شــی که ناوچه و شـت رده سه کی خــه. بـووه

.پاراستویانن دا نگانه ته یکات له و کردون تیان یارمه جیاوازی وب خۆشویستوه ک یه کو وه کوردیان پـاکی داونـی له وتوی که ھه ی ڕۆله زاران ھه به ر روه په نیشتمان دایککی کوو وه ، یه ونه ب کی جوانیه و سروشت نی خاوه شت رده سه ی ناوچه ی کــه وه ته نه ڕزگـاری گــای باره بـه ش پشــکه کوردسـتاندا کـوردو ڕزگــاری پنـاوی لــه رزی بـه پایه ھیدی شـه دان ســه بـه کــردوه رده روه پـه خۆیـدا . کردوه نـابینی شـونک شـت، رده سه ی ناوچـه واوی تـه لـه دا ڕاسـتی لـه بیـر وه دتـه مانـت قاڕه و زن مـه ھیـدکی شه وه یه بکه بیر ره تکۆشه ناوچه و ئه دوندکی چیاو گوندو ر ھه له

شـیمیاباران و رگه پشـمه کانی ڕۆلـه خـونی بـه ڕێ بگـه شارسـتاندا واوی تـه وری ده بـه و سـوور گرده تـا بگره کان نه که ر سه له ر ھه شت رده سه ب ڕژا نه ل مانکی قاڕه خونی بـه هکـ یـی، میراوه الل جـه ھید شـه بـه ناسـراو عوسـمان مـال ئیعـدامی 47، 46 کانی سـاه لـه چـه که ال مه و چاوشین حمان ڕه و ئاواره مامۆستا بارانی تیره له ر ھه نگاوه، ڕه کیمیابـاران کـران، بـاران گوللـه یانـه زه به بـ شـار ڕاسـتی نـاوه لـه پادگـان نـاو لـه و کان نـه که ر سـه لـه تی پاشایه ی په چه ڕژیمی و ئاخوندی ترۆریستی ڕژیمی ستی ده میشـه ھه کـورد شۆڕشـگانی گرتنـی ش بـاوه لـه بـۆ شت رده سه ی ناوچه کی خه شی باوه بیر، وه دینته یشتو گه نه ئاکام به و یشتو پگه تازه مامی نه دان سه گیانی رنی وه ھه

له. بووه ئاوا کی ھیچ داگیرکراو کوردستانی شی به سک رده سه یا م رده سه که نییه کوردی حیزبته حه نه یـه ناوچه و لـه خـۆی یی ئاواره ژیانی له مانو تی یارمـه لـه وه سـاب .بووب نه ند مه ھره به که خه و ئه دلسۆزی

رگی بـه بـه کـه کـردوه، رده روه پـه دا خـۆی شـی باوه لـه وای شۆڕشـگی شـت رده سه ی ناوچـه شـت، رده سه بـه بـدرێ کوردسـتان ئازادی ری نگه سه نازناوی که گرێ ده ھه ق ھه به کانی وته سـکه ده وه توانایانـه موو ھـه بـه کوردسـتانن ی دیکـه کانی شـه به ری تیـده یارمه شـت رده سه ی ناوچـه ئستاش وه، کرده زیندو زنیان مه وای پشه ڕبازی رگه پشمه پیرۆزی

.پارزن ده مان که له گه ی کـوردی2707ڕی ی پوشـپه7 ڕۆژی لـه بـوو وه ئـه بـژێ، ره روه نیشـتمانپه کـه خه و بـه ی دوژمنانـه ڕقـی تـا ڕا گـه ده ھانـه به لـه فاشیست عسی به ڕژیمی که بوو نه خۆڕا له کوژی کۆمـه کی چـه بـه و شت رده سه شاری ر سه کرده ی دڕندانه ھرشکی و ڕشت ی که ناوچه و شت رده سه کی خه به خۆی ی مژینه له ڕقی خونژ عسی به مان که له گه وژمنید

رگکی مـه ی گیـرۆده زارانی ھـه بـه وه، وتـه لکه نـدامی ئه م کـه و نداربری زارانیش ھه به و ھید شه ر وروبه ده دھاتی شارو کی خه س که دان سه به کرد، بۆمباران شاری کیمیایی بـن، ده نـدامی ئه م کـه و ل له شـه ی گیـرۆده و نـالنن ده وه ئـازاره س ده بـه یـا بـن، ده ھید شه ئیمکاناتی ب ھۆی به یا کان برینداره زال الیه ئستاش سال 20 پاش که واکرد، و داوه ی درـژه زۆر و زوـم بـه داوه، نـه ھیدان شـه ی ماـه بنه له خری به ئاوڕکی و داوه نه کانی برینداره کردنی ر سه چاره وی ھه ک نه ئیسالمی کۆماری ترۆریستی ڕژیمی

.گرتوه ر وه ل بلیغی ته کی که خۆی ی که گالوه ڕژیمه قازانجی به نیا ته زنه دته ڕوداوه و له

ی

یی

54

وانـدا نـاو لـه تـازه د ممـه محه نـه م بـه بـابی الی بـۆ بچـت ویسـتی نیشتیمان خوارێ ھاتنه كهشانۆ له كان كچه بوو یدا په كه ھۆه ناو له نگك ده نگه ده بوو واو ته نمایش بـه كـه زانـین ده ھیدان شـه برسـتانی قه نـه ببه ك یـه دیه ھه ویسـت یانھه ده شـت رده سه كی خـه رۆژه و ئـه بـوو، زیـاد دا رۆژه و لـه ڕ، پووشـپه ی7 ھیدانی شـه بـه ھیدك شـه و بوو نه .گرن رده وه لمان وه كراوه شی باوه

رگیراوه وه" تیرۆژ" الوانی ناحكومی ركخراوی وبالگی له چیرۆكه م ئه: تبینی

2009ی جۆنی 29: ڕکوتی / ماپڕی گیارەنگ : سرچاوە

شت رده ی شیمیابارانی سه ک ساه یه و یادی بیست له دداد حه سیروان

زن مه زدانی یه ناوی به شــتی رده سه ی که ربنده ســه میشــه ھه شــاره لــه کوردســتان کی خــه کــووژی ڵ کۆمــه بــه تراژــدیای ڕبوونی تپــه ســای مین که ویه بیســت مســاڵ ئه

. ویسته خۆشه. ڕێ پـه تده ی پـه چه و شـی ره ی زمـه دوه ستی ده به مان که شاره بتاوانی کی خه قکردنی و ژینوساید ر سه به یه ده دوو له زیاتر مساڵ ئه

. کانمانه رگۆشـه جگه رۆـه و ش گـه چـاو ی فرشـته و زـین بـاڵ ی پولـه په یـان ده و مان که شـاره خنکـانی گـاز به زامی و ئش له پ رۆژانی و ئــه. وه ھاتــه وپیر ره بـه مان دیکــه ڕکی پووشــپه وتی هحـ و ڕی تپــه دا نامرۆیانــه سـاته کاره م ئــه ر ســه بـه نــوێ ی ره بــه درژایـی بــه سـانک دایکـی رۆکی بـه کـه ی سـاته و ئـه. شـته رده سه ی که ربنده سـه شـاره شـیمیابارانی ری ترسـنه و تاریـک رۆژانکـی ی وه ره بیرھنـه وه که ی رۆژانه

.ئاودا ربندی سه و ئازادی داری ل گه کانی رۆه ئای و ش گه خونی به و رنی نیشتمانی دـوکی سـتی ده نی، ھریمـه ئه کی یه وه شـه و تکراو پـه شتکی قینی و رق ر به وتینه که ر وبه مه له ساڵ ک ویه بیست ئازادیخواز،ئمه و ست ھه به کی خه و ردۆست شه به نی کۆمه

کانمانیان خنجیالنــه رگۆشــه یشتوو،جگه گه نه ئــاوات بــه الوی چــاک کــوڕه و ش ره چــاو ی ۆــه،کیژ دایه پیــره و بــاب پســاندین،پیره لــ ی ناســه ھه و گوشــی قوڕگمــانی ر ترســنهیانـه به بک چرکـه لـه زیـان میشـه ھه بــۆ دا سـاتوســتان وه نه ش وه کردین،بـه برینـداریان و زامـدار زاران ھــه به و ھید شـه دان سـه.بـردن مانیان نـه گــۆڕی و ره بـه و سـتاندین ل

.مان ونه مان نوان ی ملمالنه پانی گۆڕه کرده شادیان و ئاوات و خۆشی له پ شارکی و خنکاندیان شیمیایی گازی به بوو م که وته ری وه زینده رچی ھه و کو و در داروبه گریسه نه وه کرده و ئه ت به ھنا،ھه شتی رده سه کی خه ر سه به ناوچوو له ددامی سه که یه زنه دته ساته کاره و ئه ی ساه ک ویه بیست ڕی گه ساوه مساڵ ئه ڕی پووشپه وتی حه

و خۆقانـد کوردسـتانیان کانی گونـده و شـار بـاقی و بجـه ه ھه ی کـه زنه دته سـاته کاره شـت، رده سه ساتی کاره دوای به ر ھه و بوو نه مان که له گه ر سه بۆ ستدرژی ده ئاخرین .کانیان ه په چه زۆ ئاره و ئاوات قوربانی کرده ی روه دان سه به و گرت می که بتاوانه وه ته نه له برینداری و ھید شه ارانز ھه به دووباره دۆسـتی مرۆڤ چـاوی بوو، تاڵ به ونکی خه و خاو یای خه م به ن بگه خۆیان ی درینه ئاواتی به توانن ده کووژیانه کۆمه وه کرده شنه چه م به زانی ده وایان م که له گه دوژمنانی مـژووی منـیش داھـاتوو ی ره بـه و وه نـه بیـنم، ده کان ددامه سـه و ددام سه بوونی زه و مان نه خۆم چاوی به من مۆ ئه ر گه ئه بۆیه ر ر،ھه به خه وه ئاشتیخوازان ویژدانی و یه کراوه . وه گنه ده کانیان رۆه بۆ ڕخواز شه زلھزانی رشۆڕی سه و مان نه و وه نه ده کتب به کتب و داستان به داستان رمانمان، ھه و تی مانه قارهــه ــه ســایادی ل ــه و ردۆســت شه به کانی خــه ڕوانین چــاوه دا پئشــه رۆژه م ئ ــه خواز ئاشــتی نی کۆڕوکۆم ــه ری رانســه سه ل ــه م ئ ــه به جیھان ــان و ھاوشــاریان ت تایب ھاووتیانم 4:30 عات سـه لـه بـا. ن بکـه سـاڕژ شـیمیایی زامـدارانی زامـی بـ سـاتکیش نـد چه بـۆ و ن بکـه شـاد ھیدانمان شـه روحـی ڕ پووشپه وتی حه وی کردنه یاد به و بن ماندا گه له

یــادی ھین نــه و کردبــت شــتمان رده سه شـیمیابارانی ینــدوویز میشــه ھه ھیدانی شــه یـادی نگی بــده ک یــه قیقه ده بــه مسـایش ئه ڕی پووشــپه وتی حــه رۆژی ڕۆی دوانیــوه ی دقیقـه .بچ یاد له ئازیزانمان

و

53

نووسـرابوو لـی كـه لبـوو، زك كاغـه ی كـه دیوه ی ئاونه ر سه له بوو نه ما له س كه م به بابی یال بچته راست ویستی ، ما وه رایه گه رۆژان له زووتر ژینوس رۆژه و ئه

گـوت ده خـۆی بـه و ئه بدا ست ده له ل ھه ویست یده نه تازه ژینوس. وه رینه گه ده زوو ئمه بخۆ ت كه خواردنه تۆ ئه خۆشخانه نه بردمانه بوو خراپ تندروستی بابت گیان ژینووس پ ئیزنم كات یه وانه له خۆشـخانه نه بـ ئـۆرژانس لـه بـابی بـ ده كـه یزانـی ده خۆشخانه نه یشته گه كه بوو دا فكرانه و له ر ھه وه مه بكه بوو ره قه م كه ماه بنه به ت باره سه م النیكه رابوردوو كه دات نه . بابی شی باوه یانده گه خۆی و كرد سوی چوو الیان بۆ وه ببینته بابی دا چوكه شه كه م له توانی ناخۆشی به بوو بالغ ره قه زۆر م میشه ھه ك وه نیه ھیچ گیان ژینوس) دایه ده نه لی ھه كۆخه كه دا كاتك له: (د ممه محه

. بووه شیمیای زامداری یانگوت ده ك خه برستان قه برده ده رمكیان ته ما وه ھاتمه ده كه كاتك ورۆ ئه بابه: ژینوس متوانی نه م به بچم منیش ویستیان زانم ده خۆم كچی به: د ممه محه

؟ واندویانه خه لره بۆچی دایه: ژینوس ئره ھنایانه بۆیه بوو نه جگا پیاوان دیوی له: خدیجه ب ھه كیان یه خۆشخانه نه ھا وه ب ده ن ده لده رگ مه ڵ گه له نجه په و ست ده شیمیایی زامداری زاران ھه كه دا شارك له ی به: ژینوس .كرد ده ی قسانه و ئه كه ژینوسه وه ئه سورمابوو ریان سه ژینوس بابی و دایك خوارد؟ نانت گیان ژینوس: جیج خه

نانم چوو، بیرم له. ن بكه بان نیشتمان به من كرێ ده ر گه ئه دیكه شتكی. كردوون درووست بۆ كشه زۆرم ئستا تاكوو كه ورنبمب وێ مھه ده بم، شتك مویست ده: ژینوس .خۆیین ده وه كه یه به ما وه راینه گه كاتك خواردوه نه

نی نجومـه ئه ڵ گـه له وتـی تی عاده سـه خـانمی گـرم ده تـدا ری ده منـیش ڕ، پووشـپه ی7 سـمی ورهر بـۆ بنـین پـك دا قوتابخانـه لـه نمـایش گرووپكی وێ مانھه ده بابه راستی .بم كه گرووپه رشتی رپه سه من كه راره قه كات، ده نگی ھاوئاھه شیمیایی زامدارانی

. خوارێ ھاته ده نیشتیمان نا، ژینوس، بابی و دایك كانی كومه له كه بوو خۆشی فرمسكی وه ئه زامـدارانی نی نجومـه ئه ڵ گـه له كـه ی نگیانـه ماھه ھه و ئـه ڵ گـه له چـوو ده روه بـه باشـی بـه سـاڵ كۆتـایی كانی وه كردنـه تـاقی بـوونی واو تـه بـه نمـایش گرووپـی كانی راھنانه . بچ روه به بووان شدار به م رده به له ڕ پووشپه ی7 رۆژی له نمایش وابوو بریار كرابوو شیمیایی*** كه سـمه روره ری بـه روه به كـه رابردبوو كه سمه روره له كاتژمرك بوون پوه به شداربووان به له زۆرك وی زه ر سه وته كه ده نه دابایه ھه رزیت ده ك خه له بوو پر كه ھۆه .شانوو ر سه بنه هك كرد كچان نمایشی گرووپی له داوایھـا وه كان كچـه دا كه ھۆه ر سه به بوو زال نگی بده بن خۆیان شاری ھاوتیانی بۆ شیاو ركی نونه ویست یانھه ده جاره م ئه كه بوون كه كالسه ی سانه كه و ئه ر ھه مانه ئه به ژیـان م ئـه بـوو وین ئـه م ھـه رۆژانـه و ئـه كـه ب تاكوو و بكات باس كان رازه تاكوو شانۆ ر سه ھاتۆته شت رده سه ڕی شپهپوو ی7 تگوت ده كه گرا ده خۆیان وری ده وه سته ھه به .كرد ده ژیانیان نیا ته كه رووداوه غانی قه بوونه كه وان ئه و بوو ھه

ھـیچ یشـتم گه ئـاواتم بـه وتـی كـرد جیج خه له رووی وه شه گه رووخساركی به د ممه محه خوارێ بنته نیداكا كۆمه ر سه به خۆشی فرمسكی د ممه محه كه دا ده نه ی ھه كۆخه .بۆت ب ده باش مكی ھاوده توان ده نیشتمان كه زانم ده ناوێ خوا له م دیكه شتكی . دیوه نه وم ئه یه شوه م به ئستا تاكوو گرێ ده ور ده چۆن مان كه كچه كه بزانم به م به راسته به: جیج خه نـا م بـه ، وه دیتـه نه وانم ئه تازه بوو، ناكاو له وه راینه گه ده كار له ھاوركانم ل گه له بووم ریك خه ،66 ڕی پووشپه ی7 بوو، دا كاتانه و له راست بم، من بله: د ممه محه

دوای لـه بـوو دواوه بـه قورسـی ژیـانكی تـۆ بـۆ مـن بـوونی زامـدار جیج خـه ببیـنم، وان ئـه تـوانم ده سـاڵ بیسـت دوای لـه ورۆ ئـه كه ده پم تكش یه ھه یرم سه بارودۆخكی . وی ده خۆشیشم و ویستووه خۆش تۆم میشه ھه ، ببوری لم وێ مھه ده تۆ ڵ گه له نك مه ته رابردنی

ھات نـه لوه نگی ده د ممه محه تازه م به. ببینین كه نمایشه به ی یانكه ده كه چیه قسانه و ئه كۆڕه: گوت پی نیه ی كه ره ھاوسه بارودۆخی له ئاگاداری تگوت ده كه جیج خه مـه ئه. وـی ده خۆشیشـم و وێ ده خـۆش تـۆم منـیش گـوتی و كرد ش باوه له وخساریر وه رگرتۆته وه ل جیھانیان تگوت ده كرد ی كه ره ھاوسه گیانی ب رووخساری له چاوی جیج خه .كرد لده چاو نیایی ته به شتی رده سه شیمیایی واوی ته نا نمایشی كۆتایی سكانسی كه بوو جیج خه

52

منـانی ئـوه ن بكـه ریك خـه مك كـه داخراوتـان مشـكی كـه بووه نـه كاتتـان كـه یره سه الوه به زۆرم بیزارن بوون كورد له بۆچی دن ھه بیستن ده یان ب ده كوردی كی یه وشه سـاته كاره م ئـه كـه ی وه ئـه ڵ گـه له یـه ئوه ی ناسـنامه لـه شك به بجه ه ھه بۆمبارانی یان ڕ پووشپه ی7 وێ ھه انت نه چ وێ ھه بتان چ كوردستان شونكی ر ھه یان شت رده سه .ن بكه باس ت باره سه كی كه به كی یه رسته ناتوانن داوه رووی ئوه شاری له ر ھه ری چـاوه بـن شـت رده سه كانی كشـراوه جـر زه ماـه بنه ری نونـه كامكتـان ر ھـه ئوه كه نیم وه ئه ری چاوه پدا ی درژه ووب ده زۆرتر نگی ده تۆنی كه كاتكدا له: تی عاده سه و بـزانن وه ئـه ن تمـه حه نیـه دوور یشـتنیان وراگه سـت ده و نـین مـومكین یر غه روانیانه چاوه م ئه كه ند رچه ھه ن بكه رگری به خۆتان خوراوی مافی له و ن بكه ھاوار نیم وه ئه

ن، تبگه م ئـه ئسـتایه كـه ئسـتاش و پشـوازیان ھاتـه رگ مـه شـوه خراپتـرین بـه كـه بوو نـه كیان تایـه خه ھـیچ وان ئـه كـرد ده خۆیـان ژیـانی ریكی خه ئوه ك وه 1366 سای كی خه

جیھـان تری شـونكی ر ھـه لـه سـاته كاره م ئـه ن بكـه بـروا وه بنـه ده زینـدوو و مـرن ده جـار د سـه رگ مه به یشتن گه تا كه جیاوازیه م به م به یه ھه ی درژه رگه مه له پشوازیه .كرد ده درووست ل ھۆلۆكاستكیان و كرد ده نه نكۆلیان ك یه شوه ر ھه به دا كردنی پرۆتستۆ له و نیشتن ده دانه نگ بده دابا رووی

رگ مـه بـه یشـتنه گه تـاكوو بـن ر گـه ئه م بـه ، نیه كشه زووتر مك كه ئمه ئستا مرین ده ئمه مووی ھه ی ده تۆش باشه ، مری ده زووی به ن ده پت ، یه ھه پرسیاركم یـان زامـدار منـدای لـه وێ مانھـه ده ئمـه كـه ئسـتا ، یـه ھه ی وره گـه مكی ننه ھه جه خۆیدا له م به كهبچو كی یه واژه ژانه م ئه ن ده چ جاره و ئه ه گه له ژانت رۆژێ موو ھه تان لۆمـه نـ ده م مافـه و ئـه بینیبـت كـدا ئاگاداریه لـه وی ئـه یـه وانه له كه پبدات كمان یه رسته و ئه پیه وتن بۆ و شتك ڕ پووشپه ی7 به ت باره سه بپرسین شیمیایی ھید شه . وه ببنه ئاگادار ئوه تاكوو وه بته دووباره تر ڕكی پووشپه ی7 ب ده ر گه مه م بكه .خواست ئیزنی و بۆوه رز به وه كالسه ریزی ئاخرین له ستك ده كردبوو داگیر ی كه كالسه نگی بده ؟ ب شوا: تی عاده سه بـه ئیـزن مـژوو ھت مـه گـوتین پـی دا رگ مـه كـاتی لـه بوو ھید شه ماو نه توانای ر وبه مه له ساڵ دوو بوو شیمیایی زامداری بابم: " وتی گیرابوو انیزم كه كاتكدا له شوا . وه كرده مه بكه ك یه راده تا بابم ی كه وته كه ومچا ر به بنمه توانم ده ك رگایه م كه م كه ساڵ دوو دوای له به وه بكاته دووباره زومك ھا وه بدات خۆی . وه بكاته دووباره زومك ھا وه بدات خۆی به ئیزن مژوو ھین نه كتر یه ھاوكاری به كه ھیوادارم شیوا دخۆشم: تی عاده سه

كه باسـه مرۆ ئـه بـووه واو تـه كـه مان كه رسـه ده بـ ده واو تـه ریكـه خه خونـدن سـای نـا كچـی دی هممـ محه خانمی بیات ده ئه مامۆستای بوو كۆتایی نگی زه ، رۆژه و ئه رۆی دوانیوه .ین بكه قسه چی به ت باره سه ئستا ، خۆشه پتان كه شتك ر ھه به ت باره سه ئازاده ڕ پووشپه ی7: ژینوس .ین كه نه قسه خۆمان به ت باره سه بۆچی ین بكه ر سه له ی قسه وێ بمانھه كه بوو نه تر تكی بابه ؟ چی: دی ممه محه . زانیاریمان زۆرتر ب وێ مانھه ڕ كرا ئستاش ده پووشپه ی7ر سه باس له نیا ته تی عاده سه خانمی ری ده كاتی له مرۆ ئه: چرۆـم مـرۆڤ ، مـن ده نـ ڕ بـاس داده پووشپه ی7 ت به باره دت سه شیمی رسی ویش ده ئه وه رس وتنه ده باتی له تك داون، مشكی دووباره تی عاده سه خانمی وایه كه: دی ممه محه . وهڕ دا پووشپه ی7 بن چتان به خۆشی ریكی كانتان بخونن، خه رسه بروات ده وه ئیحساساته الی به ناب دخۆش ب میشه و ھه وێ پش بكه وێ یھه ر ده گه ئه . ئمه ی ناسنامه له شكه ڕ به پووشپه ی 7 ده تی عاده سه م خانمی یدا، به شه دت؟ من كی كه چ به مرۆ ئه من ی ناسنامه ، ناسنامه: دی ممه محه .دا پنه ئیزنی كاندا كچه نوان له نگك ده ی رزه له كه بدات كانی قسه به درژه یویست ده دی ممه محه

لـه نیـه ئیزنتـان م بـه ب نـه كی واتایه یه وانه له وه نه كه ده كالس با ژیانی له بیر خۆتان وی قه به یان خۆتان خۆشی له بیر نیا ته كه ئوه بۆ ڕ پووشپه ی7 یان ناسنامه . رێ چۆده كالس له و ستا ھه ی كه كورسیه ر سه له بوو واشی نگی ده ، كه نگه ده به پنن بسه دا ئمه ر سه به خۆتان فكری كالسدا

.دانیشتبوو وه خالكه بریبۆ چاوی كه كاتكدا له شوا كه قوتابخانه ھۆی ی وه ژووره ھاتنه كانی پیلكانه الی له دانیشت الی له ژینوس . ب ھه ن نجومه ئه ڵ گه له نھاوكاریما و بنین پك مایش نه گرووپكی چیه رات شیوا: ژینوس كرد ده نه وه ژینوسه ن الیه له پشنیاركی ھا وه روانی چاوه كرد ژینوس له چاوی وه سورمانه ر سه به شوا كرد ش باوه له ژینوسی وه یه دخۆشی به

51

نه نینك پكه نه ك یه ئیشاره نه ستاون راوه وێ له ر یكه په ك وه كردووه بتامیان ش كوڕانه م ئه ماته برۆین زوو با هر وه ب ده نگ دره نالی نووی ده نده چه تۆ كچ: یدا شه

ن كه ده بزار مرۆڤ سوك . لكه چاو رمنترن شه زۆر زۆر كان كوڕه م به رمنن شه كچ ن ده ، ی ده كوڕن: ژینوس "كان كوڕه سو" دن ھه كان كوڕه الی بۆ ستی ده ژینوس . جولن ده ئمه بۆ ست ده ریكه خه كه خه موو ھه م ئه ناو له كچه م ئه شته نده چه: كان كوڕه وه دایه ومیان ست ده ی ئیشاره به ھنن نه م كه كه ی وه ئه بۆ كانیش كوڕه

وی ده خۆش زۆری مھران ، كوڕه م ئه یدا شه رێ ئه: ژینوس . وه كه رێ وه وه مه بده مه ئه ومی تاكوو ماون نه كوڕ نا ده بۆ: یدا شه .دن دوایاندا به میشه ھه ك وه كوڕكانیش و ون كه ده پش كان كچه .ن ده ده دیواری له وازك بانگه ریكن خه نج گه ند چه قوتابخانه رگای له

وه وتنه ركه ده بكارانه و ئه دیسان: ژینوس ڕ پووشپه ی7 بۆ كردووه تیان بابه ناردنی داوای یه شیمیایی زامدارانی نی نجومه ئه ئی نه داوه رووی چ بزانم ی داده ، تیرۆژه دیسانیش كردوه بتامیان به: یدا شه

.بكارتر وان له وان ئه رێ گه لیان ره وه نرم، ده بۆ بابمیان كانی كۆخه نگی ده له ك یه دی سی نرم ده بۆیان به: ژینوس كۆتایی نكی زه تاكوو وه بته ده جیا لك دیسان مان رگاكه كان كچه بای ون كه ده پش وه كان كوڕه

؟ وه یه ناده ومان بۆچی تۆ یدا، شه. بای: ژینوس بم مھرانیش ڵ گه له دب بۆ یه ھه دۆستم من كه زانی ده بۆخۆت ئاخر: یدا شه

ب ت ھه ب ده تۆش تی یه ھه كه تدانیه گومانی نیه ی دیكه دۆستی تۆ له جیا ش ئاره بۆ شته: ژینوس ؟ وایه تۆ دۆستی بۆ: یدا شه

. یه ھه یوان كه به واوم ته بوای من: ژینوس *** نی نجومـه ئه كـه وازك بانگـه بـه دان رنج سـه به شت رده سه شیمیایی بۆمبارانی سارۆژی ڵ گه له بین ده ھاوكات دا نزیك كی داھاتوویه له ئاگادارن ك روه ھه: تی عاده سه خانمی

كـه ی وه بـه رنجدان سـه بـه و ن بكـه اریـانھاوك كه كردوه ند رمه ھونه و ھۆگر ھاوتیانی واوی ته له داوای وه كردۆته بوی كاندا قوتابخانه و شار واوی ته له شیمیایی زامدارانی روانم چاوه یه ھه شیمیاییمان ھیدی شه دوو ھا روه ھه و شیمیایین زامداری ئوه ی ماه بنه ندامانی ئه له س كه 7 دا كالسه م له

. ب ھه شیاوتان و شایان كی چاالكیه یل لـه م كـه پده ست ده وه كالسه ی وه پشه ریزی له ر ھه كه یه راده چ تا ناسینمان ی راده ھا روه ھه و ئمه یشتنی تگه و رك ده ین بكه قسه ر پووشپه ی7 به ت باره سه مرۆ ئه رن وه ؟ ب تۆ . وه رئه ھه شت، رده سه ییشیمیا بۆمبارانی ڵ گه له ھاوكاته ڕ پووشپه ی7 كه زانم ده نیا ته نیه وتۆم ئه كی زانیاریه من راستی به: یل له كشا تت حمه زه: كاندا كچه نو له نگك ده

. وه كردۆته نه ل بیرم ئستا تاكوو ساڵ كۆتایی كانی وه كردنه تاقی و كان كتبه زۆری به دان رنج سه به: ئاسیه بـوونی زامـدار و س كـه دان سـه بـوونی ھید شـه ھۆی بـه بـوو كـه رگـرت وه كان كوژه كۆمـه كـه چه لـه كی كـه ئمـه دژی لـه حوسـن دام سـه ڕ، شه ساڵ شت ھه درژایی به: بری سه .س كه زاران ھه ؟ ب تۆ نیشتیمان: عادتی سه

ژینوسم من بم جار ند چه مامۆستا: نیشتیمان ـن ده الت، لـه خـه بایه بـ ئـاوا كه نازانی ت كه نوه واتای كه زانم ده م به گۆریوه ت كه نوه كه نیه وه به كارم من نووسیوه نیشتیمانی منه به كه ی ره فته ده و ئه: عادتی سه یان تان ناسنامه تان،خۆ له ك یه قسه كات بۆچی بوویین، باش منداكی مان كه خاكه بۆ ئمه رچاوتان به بننه وای ئستا. ته میلله ك یه دایكی نیشتیمان، خاك، ن، ته وه

50

.نیشتمان

.بیگزاده مھدی: نووسینی بدوال پوور بدو عه عه: رگرانی وه

یه قوتابخانه كاتی سته ھه درانگه گیان نیشتیمان م خـه له خۆیشـی كـاتی لـه ب ده كه دێ دا چاوان به وم خه باوكم ی كۆخانه و ئه ر به له ر گه مه بۆ ، ژینوسه من وین ن كه مه بانگم نوه م به پگوتی جارم ند چه ئاخ: نیشتمان

.ستم ھه. كـات ادهد وچاوی دم به ئاوك". مساوه ھه چۆن رووخسارم ی وه. " ئاونه پش چته ده وه ستانه ھه نیوه به را ی كه وه خه ج ر سه له ژینوس

" كویه له م كه نویه شاواره دایه" بكه ری به له وه ھاتیه ر گه ئه ن ده ده پی گیرت مكوت نه گه مه: دایك

الی لــه نیــه دیــار م كــه جوانكاریه ســندوقی دیكــه شــتكی ، وه مــه ده ومیــان چــۆن زانــم ده بۆخــۆم مــن ب نــه كارانــه م بــه كــارت تــۆ: ژینــوس .بوو نكا كتبه . كه یه نی تمه زار ھه ده به پویستم ب ده واو ته ریكه خه م كه پۆله كه ب بابم به نیا ته ناخۆم ھیچ دایه گـرێ ده ری وه باوكـت كـه ووـهپ چـه كه و لـه جیـا ئمـه بگـره پـوه سـت ده مك كـه بوو نـه پویست كه شتكیشت گرت، رنه وه من له نت تمه زار ھه ده پرێ ر گه مه دایكم،: دایك

نیه ترمان داھاتكی بـۆ ترتان شـتكی مۆبایلـه م لـه جیا ئوه بۆ! ناتوان ئمه بابی بۆ م به ن كه ده كار شاردا له شیمیایی زامداری ی مرۆڤه موو ھه م ئه بایه نه منداتان م بكه چ من جا: ژینوس !!كیوم؟

بابت كه زانی ده خۆشت بۆ به مه ویژدان ب كت چ دوایش بكات كار ناتوانیوی نه بۆمان ویستووه شترت ، كیوی بۆمان ویستوه كۆمپیوتیوی بۆمان ویستووه مۆبایلت ، كك ، شـتا، ھه مـانگ گـۆڕێ ده تـۆش ئـی گـۆڕا ی كـه مۆده كـه ر هھـ لیباسـیش و وش كـه كیـوی بـۆ مومان ھـه وێ ده دیم وی دی نازانم وێ ده م ماھواره وێ ده تیڤیم خۆم دیوی بۆ گوتت !نا متر كه م به گری رده وه زیاتر ، ته رۆژانه رجی خه كه زاریش ھه د وه نه

. كریوه بۆ ماشنی بابی جیرانمان كچی ی ئاتوسایه و ئه ر ھه ن ناكه بۆ كه چھایان بابیان بكه كی خه كچی له چاو: ژینوس ؟ ی ده نگی گیاره ؟ ی ده ی كامه: ایكد

و ناز بـه نـوكی شـاخ بـۆ یـان ڕ شـه بـۆ بچـین وێ مانھـه ده نـا ده بـۆ بات خـه شـۆرش ، كانی فرمسك، نگ، گیاره نیشتیمان، كوردیانه نوه موو ھه م له بووم ماندوو ئاخ: ژینوس .دانابان باكالستان

.ن كه ده ر به له نۆره به كانیان واره شه و مانتۆ كه بكه دیكه كانی كچه له چاوكیش م النیكه ؟ بینی ده خۆت ھاوركانی تۆ ئه: دایك ". وێ كه ده نگ دره وه بیدیه ھا رێ گه لی كچ" بیسترێ ده وه كه دیوه سوچی له الواز و ڕ له نگكی ده

. یه ھه مان"تقویتی" كالسی وه مهد نگ دره رۆیشتم من ، بابه ستت ده قوربانی: ژینوس وه دایه می وه دا لده نگی زه دایم كه ی كه مۆبایله دا پوه خۆی دوای له ی كه ركه ده كه ر ھه ! توانی مده نه واته وه دایه ده نه ومم ر گه ئه یوان كه سو ـ ب ده نگ دره دیسان نگه دره ئاخر سو،: یوان كه

؟ ه گه له كت راستی ھاتم، وه ئه: ژینوس مھران: یوان كه

. یه توڕه لی یدا شه ب پی و مھران كاك به نه یه بگه من سوی: ژینوس بوو ڕوان چاوه یدا شه میشه ھه ك وه رك ده ر به یشته گه كه

ی

49

شت دا رده ساتی کیمیابارانی سه ی کاره ساه 22یادی له سـاتی کاره ھیدانی شـه یـادی راگرتنـی زینـدوو و گـرتن ریـز بـۆ کۆریـادکی چـاک، راویرکخـ نـۆروژی ،لقـی 2009ی جـۆنی 26ینی ی رۆژی ھـه ی ئـواره8تـا 4 ت سـاعه له

پـک نوروژ وتی ختی پایته ئۆسلۆی شاری له ر نته سه ت فروسه ی کتبخانه کانی سالۆنه له کک یه له شت، رده سه شاری کیمیابارانی .ھنا ک یـه وته کردنـی ش پشـکه بـه بـوو ش کـه پرۆگرامه ری بـه روه به کـه نـۆروژ، لـه چاک رکخراوی رپرسی به فیق ره کاک رز به تا ره سه .یاند راگه ی که کۆریاده کانی رنامه به :کرد ش پشكه تیان بابه و وتار رزانه به م ئه پاشان نـدی دار بـه و دیکـۆمنتی پوه ی کاتژمرکدا ورای پشاندانی فیلم و ونـه ماوه و لهناوبرا. ت کرابوو عوه ده م کۆریاده ندا را بۆ ئه وتی ھوله له حیمی که لی ره کاک عه -1

.دیتبوونی وه نزیکه دا له که کاتی بۆمبارانه بۆ خۆی له ی کرد که ساته رگه و مه شت، باسی ئه رده کیمیابارانی شاری سهی بـۆ قسـه... نفال و کوژی و ئـه سمی ناسینی کۆمـه ره به ت به باره یان سه که کانی حیزبه ه و ھه ت به باره سه ئوستانی ئۆسلۆ، پی نۆروژ له رپرسی رکخراوی چه جگری به -2 .شداران کرد به .ش کرد پشكه شت کردوه رده ساتی سه چیمان بۆ زیاتر ناساندنی کاره که وه ت به باره دی باسکی سه حمه خشان ئه خاتوو په -3ی قوربانیـانی ماـه می خـۆی بـۆ بنه شی خـه شعرک باوبه ی پارچه وه خوندنه لی کورد، به کانی گه تیه ھامه نه ت به باره نا ورای باسکی کورت سه ر سولتانپه نوه کاک ئه -4

.یاند شت راگه رده ساتی سه کاره خـۆی، ک وه سـامناکه سـاته کاره م ئـه کـه ی وه ئـه ھـۆی تـه بونه خۆیـدا کـاتی لـه که کرد ارانهھۆک و له شک به به ی ئاماژه دا کی خوله 20باسکی می له کاک ھاشم رۆسته -5 . وه دایه نه نگی ده پویست ک وه کوردستانیشدا خۆی ناو له کوو به دا، وه ره ده دونیای له ر ھه ک نه خـای نـد چه بـه ی ئامـاژه کوردسـتان، کی خـه باتی خـه ر سـه لـه ریان کاریگـه و رابـردوو ی یه ده دوو م ئه یروداوکان به ئاماژه ورای ناوبراو دا کانی قسه ی دیکه شکی به له

ھا روه ھـه. ونھـاتو مانـدا که له گه ر سـه بـه ی کوژیانـه کۆمه و ئـه ی وه بوونـه دووباره م رده بـه لـه ھز بـه سـتکی ربه به بتـه ده کردنیـان چـاو ره وابـوو پی ناوبراو که کرد گرینگ .داناپؤشت عراق عسی به حیزبی تی حکومه ی ته جنایه م ئه پاساوک ھچ که کرد وه ئه به ی ئاماژه ناوبراو

.ی کردبوو ری ئاماده یوان پشده کاک که ش کرا که ک پشکه دا شانۆیه یه م برگه له -6 وه نزیکـه لـه ی کرد که زنانه دته نه و دیمه شت ببوو، باسی ئه رده سه دا له که کاتی شیمابارانه بۆ خۆشی له ، که ساته م کاره ھیدی ئه ی شه ماه ک بنه مینی وه کاک نادر ئه -7 .چاوی خۆی دیتبوونی به شــاری نزیــک رمی ھه شــه ره گونــدی لکی خــه یقــادر مــام ھــاتی ر ســه به وه ئیحساســه بــه زۆر نــابراو. کــرد ی کــه کۆریاده شــداری به بی ده ئــه تکی بابــه بــه قــادر، لی عــه کــاک -8 .دابوو ست ده له ی که ماه بنه ندامانی ئه واوی ته به نزیک دا بارانه کیمیا و له که قادرک مام. قینه راسه چیرۆککی کردبۆ شتی رده سه

بتـوانی مـرۆڤ تـا ویسـت ده تی جورئـه بـه زۆر دکـی کـه بینـدران، ده شـت رده سه بـارانیکیمیا کانی برینـداره ی ونـه لـه زۆر کی یـه ژماره پشـانگادا شـی به لـه که باسه شایانی .بکات سامناکه ته جنایه و ئه واری ئاسه ماشای ته ریادهکۆ م ئه بردنی روه به بۆ کرد یان چاک رکخراوی سوپاسی بوو س که د سه ی نزیکه یان ژماره که که کۆریاده بوانی ئاماده دا کۆتایی له

2009ی جۆنی 26: ڕکوتی / ماپڕی گیارەنگ : سرچاوە

ک

48

کردنـی داگیر بـه سـتیکرد ده و گـرت، وسـتی ھه ئـران کانی شـه ڕه ھه و ترسـی مه ر مبـه ھه له کـه بـوو وت م کـه یه بوو، ئران ھاوس و ، شیعه کی یه زۆرینه نی خاوه که عراقــکی به ــه زۆر ش ــران خاکی ل ــه. ئ ــی ئامانج ــیڤیلیه و نیزام ــه کانی س ــدی، ب موو ھــه به و توون ھرشـــی و خۆمپـــاره قـــورس، کی چــه الماری پـــه ر بـــه دایــه ت،و موو ھـــه لـــه کان ســته ره که

ڕ شـه تا ره سـه داگیرکـرد، ئرانـی خـاکی له رچاو به شکی به زۆرکورت کی ماویه له. ئاسمانی لـه عـراق کـانی ھزه کـه والوه بـه زایینـی، ی 1982 سـای لـه م بـه بوو، ئران خاکی له

ــان کــرد، یان کشــه پاشه کــان داگیرکراوه ناوچــه ــران، ده وه ی ــاو کشــرایه که ڕه شــه رن خــاکی ن ئـران لـه و نیشـتیمانخوازی، لـه رگـرتن وه ک کـه به عراق، له ن، الیه دووک ر ھه. عراق کارھنانی بـه لـه و ڕ، شـه ئـاگری ناو خسته سیان که زاران ھه به رایی ئیسالمگه ناوی ژر له دۆر ملیـارد زاران ھه به. پاراست نه خۆیان ، مرۆڤکوژانه وشکی ڕه ھیچ و کک، چه جۆره ھیچ ، رانسـه فه ، ڕوسـیه لـه ک چـه کینـی بۆ یان دیکه کانی سامانه و ت روه سه و وت نه داھاتی له

کـه ی رزانـه قه و ئـه نووکـه ھه. ھنـا کار به مریکا وئه ئیتالیا میسر، چین، ڕۆژئاوا، ئامانی بـه کـردن یـدا په سـت ده بۆ ویاندا ھه ن الیه دووک ر ھه ڕه شه م ئه ی ماوه له. وه ته دراوه نه بۆ واوی ته به گرتبوو، ریان وه کان ییه وه ته نونه بانکه یان یمان پهھاو وتانی له .پدرا کانیان سنووره تاوانی ب کی خه ت تایبه به ر، رامبه به ین الیه قکردنی تی رفه ده گشتی بیروڕای چاوی ر به له و دوورودرژه، ماوه م له و شیمیایی، کی چه نیگان جــه مــۆدنی کی یه ســتگه ده و نگی، جــه ی فۆکــه و شــتی که تانــگ، ک وه توو، پشــکه کی چــه کینــی ســتیاندایه ده ش، که ڕه شــه بــوونی واو تــه دوای و پــش، ســانی لــه ی شـه ڕه ھه م بـه ـدا، ھه ری سه کراو نه ر سه وچاره کۆن کی یه کشه ئاکامی له ڕ شه ڕاسته. بوو ستیان به مه ربوتر به زیاترو رچی ھه دنیکاولکر و کوشتن نیا ته که نا، وه پکه ڕی شـه یسـانی ھه ت تایبـه به دوایـی، یکان ئاکامـه بوو ھـه کی ره سـه ڕۆـی بـوو، پکـرد سـتی ده زایینـی، 1979 سـای دوای لـه کـه ناوچه، موو ھه بۆ ئیسالمی شۆڕشی ناردنی .وعراق ئران نوان له خوناوی

کوردسـتانی لـه ت تایبـه به خـۆی، یارانی نـه دژی لـه م ھـه بی سـه وعه شـیمیایی ھـراوی، ژه کی چـه ربو بـه ی یه شـوه به ڕه شـه م له عراق: کوژ کۆمه کی چه له رگرتن وه ک که ئـران، کـانی ھزه. کارھنا به ت ڕۆژھه کان کوردنشینه ناوچه ت تایبه به تاوان، ب کی خه دژی له م ھه و باشوور، لـه و بـوو، ستپکرد ده وعراق ئران ڕی شه یسانی ھه له ر به کان، کورده دژی له سازماندراویان ڕکی شه پشووتر

.بوون وام رده به ری سه له ڕیش شه دوای و ڕ، شه ی ماوه کـانی ھزه ن الیـه لـه جـاران نـد چه نه درژخایه ڕه شـه م ئـه ی مـاوه لـه کـه بـوو شارانه ه کۆمه و له کک یه شت رده سه

ــراق ــه وه ع ــزی الماری پــه ر ب ــی زه ھ ــمانی مین ــراق وئاس ــه ع ــه. وت ک ــه ل ــای ی پووشــپه 7 وتی ڕک ی 1366ڕی ســه تاوی، به ھــه ــه رامب ــونی 28 ر ب ــانگی ی ــاری سه ی 1987ی م ــی، ش ــه شــت که رده زایین ــه وت ــیمایی ب ــارانی ش ر بۆمب

سـیش زاران که ن، و ھـه سـت بـده ده س گیـانی خـۆی لـه دان که سه که وه ھۆی ئه ئاکامدا بوو به له . کانی عراق فرۆکهلـه کـه کی کوردسـتانهردشت شار سه. رماوه یان ھه سته ر جه سه له م ھرشه کانی ئه ئازاره نووکه ھه بریندار بن، که

. مایلی سنووری نوان ئران وعراقدایه 20 ، وله ربایجانی ڕۆژئاوادایه ی ئازه پارزگه ی ڕـژه ، کـه و شـاره نـدی ئـه ر ناوه سه کی شیمیایی به ھری چه کانی عراق ڕژاندنی بارانی ژه ر فۆکه وبه مه ساڵ له22

ومنـدانی ژنـان ت تایبـه به تـاوان، بـ سـی که زاران ھه و کوشت، سیان که دان سه بوو، ده س زارکه ھه 40000ی نزیکه ئاشـکرا و مـاون نھنی بـه روا ھـه زۆریـان شـکی به نووکـه ھه کـه داوه شـار حه خۆیـدا سـینگی نـاو له تراژدیکی ساتی کاره زۆر عراق و ئران ڕی شه. بریندارکرد یان شاره و ئه .کرت ده لوه باسی مدیاکاندا له ن گمه ده به که یه وانه له کک یه شت رده سه ، کراون نه

2009ی جۆنی 26: ڕکوتی / نگ سرچاوە ماپڕی گیاره

47

دا کوردسـتان باشـوری یلولی ئـه شۆڕشـی لـه. بـو وه جونـه نـدی ناوه دا 46،47 ی وه جونه له. بو ڕزگاری ڕی شه کانی ناوچه له کک یه کۆماردا می رده سه له شت رده سه ی ناوچه زایردا، لجـه ئه ی که شـومه رارداده قـه دوای لـه کوردسـتان باشـوری نـوی شۆڕشـی ی وه دانـه ھه ر سـه له. بوو شۆڕس بۆ تی یارمه ی وه کۆکردنه ندی به مه و شۆڕش ی بھه جه پشتی .بوو وێ له کوردستان باشوری ی وه جوونه تی کردایه ر سه بوو تازه شۆڕشی ندی ناوه پـ ی ناوچـه که ی کاته و ئه تا شۆڕش تی رکردایه سه و وه هجوون ندی ناوه به بو دیسان ئران له تی پاشایه ڕژیمی ڕوخانی دوای له کورد لی گه شۆڕشی له شت رده سه ی ناوچه .بوو شت رده سه ی ناوچه له ر ھه پارزرا ده و لـه یسـالمیئ کۆمـاری ستی ره په کۆنه ڕژیمی م ھه و عس به تکاری جینایه ڕژیمی م ھه. بوو نه خۆڕایی به گرتبو ھه ریان وروبه ده و شت رده سه له کورد لی گه دوژمنانی ی ڕقه و ئه

وی ئـه و کانی ره کوتکـه ر سـه ھـزه لـه زۆر کی یه ژماره ی مۆگه به کردبو ی یه خنجیالنه شاره و ند به مه و ئه ککیان یه بۆیه. ڕان گه ده ھانه به له کوردستان ی رزه به ر سه ناوچه .بژێ ھاتووه نه گیران له ره نگه سه و شۆڕشگره نده به مه و به خۆی ی کینه و ڕق ھری زه تا وتبو که ھه بۆ ی ھانه به شیان دیکه وکـرد ئاسـوده خـۆی قینی پله دی و باراند دا ری وروبه ده و شت رده سه ی که جوانه شاره ر سه به کیمیایی الفاوی خونخۆر عسی به ڕژیمی 1987ی جۆنی 28 ڕۆژی بۆیه ر ھه .کرد داخدار ژیانیان ی اوهم مو ھه بۆ کوردی خزانی زاران ھه تـا کـه ین بـده کان ھیده شـه بـه ن بـه و بین شدار به دا کان قوربانییه کاری و س که و خزم ی ژاره په م غه له سای مو ھه ک وه تی خۆیه جگای دا ڕۆژه و ئه ری وه بیره و یاد له

.بوا فۆ به ڕژاویان ق حه نا به خونی ین نایه و ین ناده دا ھه کان نگه نگاوڕه ڕه دوژمنه مو ھه ستی ده له مان که وته بونی ڕزگار شاد کان رزه ربه سه ھیده شه ڕووحی وت ی وه ره ده له کوردستان دیموکاتی حیزبی ری به ڕوه به ی کومیته

2009ی جۆنی 22: ڕکوتی / ماپڕی حدک میدیا : سرچاوە

1987شت رده سه

تالبولعیلم باقی: وسینینو

ی 20وتی تا ڕکـه ھـه سـتپکرد کـه ی زایینـی، ده 1980ی سـپتامبری 22وتی ڕکـه نیان لـه ڕکی خوناوی و درژخایه ی زایینی ئران و عراق شه 2009ی مانگی یونی 26 ڕه م شـه کو ئـه بوو، بـه ن نـه کداری دوو الیه اری چهی نوان دوو ھزی نه ڕ له نیا شه ته ڕه م شه ئه. ی زایینی، خایاند 1988ئاگۆستی

.بوو وه شونه ر دووک وتی به کی ب تاوانی وماورانی قورس ھه کوژرانی خه ک الیـه لـه ئـران سـتانی ده کاربه. رین بـه قامگیری ناسـه و کشه دانی رھه سه ھۆی به بوو زایینی،ی 1979سای ڕینی ئران له ڕاپه و یاران نــه دیکــه کی الیــه لــه و کــرد، ده دنیــا ی دیکــه کانی شــه به و ناوچــه موو ھــه لــه یان شــه ڕه ھه سیاســی ئیســالمی ی وه بوکردنــه بــه .کرد ده رکووت سه بوون، ڕین ڕاپه وتنی رکه سه دوای له خۆیان کانی مافه خوازیاری که نوخۆ، گرانی خنه ڕه

واوی تــه تی ســه ده کــه خلخــالی صــادق ن الیــه له ڕین ڕاپــه وتنی رکه ســه دوای کــورت کی یــه ماوه یاســیس گرانی خنــه ڕه له زۆر کی کۆمــه بـۆ کـرد، ڕینیان ڕاپـه شـا دژی لـه ک خـه. دران سـداره له بوو، پدرا ینی خومه تو ئایه وکات ئه ئیسالمی کۆماری ری ڕبه ن الیه له

ت تایبــه بــه موســمانان، موو ھــه ی شــه بانگه کــی، ره ده کانی ترســیه مه ی وه کردنــه وره گــه بــه ویانــدا ھه ئــران تدارانی ســه ده م بــه ،دیمۆکراســی کردنــی ر به ســته ده و ئــازادی یرانی قـه تووشـی کـه ناوچه موو ھـه دۆخـه م ئـه. کانیان وتـه تدارانی سـه ده دژی لـه ڕین بۆڕاپـه کـرد ده ئیسالمیان ی دیکه وتانی و یت، کووه سعودی، بستانی ره عه عراق، له

لـه ئیسـالمی کۆماری کـه واتوونده شـوھه که و ئـه ڵ گـه له بـوو ھاوکـات سیاسـی یارانی نـه رکووتی سـه. ناوچـه موو ھه بۆ وره گه ی کشه خوقانی ھۆی به بوو و کرد، قامگیری ناسه .بووی خوقاند دا ناوچه موو ھه

46

رز ڕاگیرا والتی سویس به شت له رده یادی شیمیایی بارانی شاری سه

تکشـانی کوردسـتان، حمه ی زه ـه چـاک، کۆمه –چـاودری کوردۆسـاید ک له ریه ی سویسی ھه نزیک شاری ئاراو، کۆمیته ان لهی کورد ه ی کۆمه بنکه له 27/6 ممه کشه یه ڕۆژیــازمانی خــه ــوکراتی کوردســتان، س ــی دم ــۆ حیزب ــکۆ ب ــادکی پــ ش ــران ی ــتانی ئ باتی کوردس

ـــارانی شـــاری سه ی کاره بیستوســـ ســـاه کانی ناوچـــهرم و ھه شـــه شـــت و ڕه رده ســـاتی کیمیاب فرۆکــــه ن الیــــه لــــه و دا 1987ی جــــۆنی 28رواری بــــه لــــه ری، ســــازکرا، کــــه وروبــــه ده .رویدا وه روخاوه عسی به رژمی کانی شنه رگوه مه رزگـاری ڕگـای ھیدانی شه م رجه سه گیانی بۆ ستان وه کک خوله ند چه به که راسیمه مه تا ره سه

وتـاری پاشـان پکـرد، سـتی ده تی تایبـه بـه سـاته کاره و ئـه ھیدانی شـه و گشتی به کوردستان ، وه خوندرایــه وه ناســیحه ھیــوا ن الیــه لــه که راســیمه مه ری رکخــه نی الیــه رچوار ھــه شــی ھاوبه و بــه کی یــه نراوه ھۆ کۆرــک تی یارمــه بــه و ی که خۆشــه نگــه ده بــه عوســمان فــازڵ کــاک دواتــر ره وزی فــه مامۆســتا ئینجــا. بــوو بوان ئامــاده رنجی ســه ی جگــه کــه کــرد، ش پشــکه وه یــه بۆنه

ئیبـراھیم . حمـان ره کـاک پاشان. وه خونده که ساته کاره ر سه له ی وه لکۆینه تکی بابه رمزیی بــه کــه کیمیابارانه ر ســه له دۆکیــۆمنتی فیلمکــی پاشــان. کــرد ش پشــکه ســاته رگه مه و ئــه ر ســه له کیشــی یه ھۆنراوه و وه گرایــه ی که ســاته کاره کــاتی ری وه یــاده نــدک ھه. زاده

ورم کاوه کاک ودا ئه دوای به کرد، ش پشکه وتارکی ئاراو له کوردان لتوری که ی ه کۆمه ری نونه د مه مه ڤاڵ ھه دواتر نمایشکرا، پرؤژیکتۆر .کرد بووان ئاماده شی پشکه ژنی ستھه ھه کی یه وه الوانه شی که زوه نگه ده به و دا وتارکی تت ھه رۆژ وانی وسیاست ند رمه ھونه . وه انهخوندر نه ماوه می که ر به له ناردبوو، خۆیان یامی په کوردستانیش ئیسالمی کگرتوی یه گۆڕان، ی وه بزوتنه کوردستان، دیموکراتی پارتی له ک یه ر ھه رانی نونه چـوار ر ھـه کـوردانی لـه رچاویش بـه رکی ماوه جـه. چوو روه بـه کیمیابارانـدا ھیدانی شه تی تایبه کی پیشانگایه نو له و رز به ی کوردانه گیانکی به که راسیمه مه باسه نی شایه .بوون که رییه وه یاده ی ئاماده پارچه

مســایش ئه. کردبــوو ســازیان ناوبراوانــه نــه الیه و ئــه مان ھــه کــه وه، کرتــه ده یــادی دا ســاته کاره و ئــه مــژووی لــه جــاره م دووه بــۆ مــه ئه سویســدا وتــی لــه بــین کریــت ده . وه کرایه یاده و ئه دا وته م له نیا ته وروپادا ئه وتانی ری رتاسه سه له

کوردستان دموکراتی حیزبی کوردستان تکشانی حمه زه ی ه کۆمه

ئران کوردستانی باتی خه سازمانی چاک – کوردۆساید چاودری

شت رده ی یادی کیمیا بارانی سه ساه 22

ڕژیمـی کانی ره ڕکه شـه فۆکـه ی دڕندانـه ھیرشـی ر بـه وتـه که ری وربـه ده گونـدی نـد چه و شـت رده سه ی کـه خنجیالنه شـاره ر وبـه مه لـه سـاڵ 22 و بــوون برینــدار س کــه زاران ھــه دا، ســت ده لــه گیانیــان س کــه دان ســه دا یــه دڕندانه تــه جینایه و لــه. کــرا بــاران یــاکیم و عــاق عســی به .من ده دا وانیان ڕه له یان تییه مرۆڤایه دژی وه کرده و ئه وانیی ڕه واری ئاسه نیان مه ته دڕژایی تا زارانیش ھه

و گۆشـه مو ھـه لـه. بـووه ش ناوچـه ی دیکـه النی گـه ت نانـه ته و کـورد لی گـه ئـازادیخوازانی ندی به مه همیش ھه ری وروبه ده و شت رده سه شاری ی ناوچـه. داوه یـه ناوچه و ئـه کانی رزه بـه ر سـه چیا وه پای وه کردنه ئاماده خۆ و وه سانه حه بۆ کورد ی رگه پیشمه ڕا کوردستان کانی ناره که و سیاسـی کـادری ی ڕـژه زۆرترین بن توانین ده دانیشتوانی، ی ژماره ی گوره به ب ڵ گه له ئستاشی تا و کورده لی گه ڕزگاری ڕگای مانی قاره لک گه ندی به مه شت رده سه

. یه ھه دا کوردستان تی ڕۆژھه له کورد لی گه ڕزگاریی ڕگای رانی تکۆشه ڕیزی نو له ی رگه پشمه

یو

و

45

كراو بیر نه ساتكی له رگه شت، مه رده کیمیا باران كردنی سه

دی حمه ئه مادح

المار و ر پـه بـه وتـه شـت كه رده عسی عـراق دا، شـاری سه كوردی كۆماری ئیسالمی و به ڕی نوان دوو رژیمی دژه ی شه رمه گه تاوی، له ی ھه1366ڕی سای ی پووشپه7 ژیرۆزاران ھـه قوربـانی و به س بوونـه كـه 1000 دا، زیاتر له م كیمیا بارانه ئاكامی ئه له. كیمیاباران كرا وه عسه ن رژیمی روخاوی به الیه له .ش بریندار بوون سی دیكه كه ئیسـالمیدا كۆمـاری و عس بـه رژیمی دوو وای ناڕه ڕی شه و ملمالن ئاكامی دا له1366سای شت له رده ساتی كیمیاباران كردنی سه رگه مه

دوو كانی ڕئامزه شــه ته سیاسـه قوربــانی بـووه جـۆره م بــه و كه ڕه شـه پـانی گۆڕه بــووه دا كاتـه و لــه شـت رده سه دیكـه كی واتایــه بـه. خۆقـا بـۆ پانـك گۆڕه ك وه شـت رده سه شـاری كاتـه و ئـه كـه ین بكـه بیـر لـه ش وه ئه ناب ھاوكات. ئیسالمی كۆماری و عس به كوردی دژه رژیمیوان ملمالنژیمه دوو ر ھه كات و ئه. بوو كرا دیاری ستدارانه به مه زۆر ئیسالمی كۆماری و عس به نتونـدی به میشه ھه ك وه جیا به كه ر

مـژوودا لـه ش مـه ئه. بـ كوردسـتان یان كه ڕه شـه یـدانی مه كـه بـوو گرنـگ بۆیان بۆیه كرد، ده كوردستان تی رۆژھه له م ھه و باشوور له م ھه كوردیان ی وه بزووتنه ركوتی سه .قوربانی بۆته كورد ر ھه دا نوانه و له و خۆیان ڕی شه یدانی مه كردۆته كوردستانیان كدتر یه ڵ گه له وه كشه و ڕ شه ته وتوونه كه كه ی رانه داگیركه و ئه میشه ھه كه لماوه سه نگی پـاش جـه چونكـه. وه تی و ژینۆسـایده تـاوان دژی مرڤایـهی خانـه چتـه تی ده وـه پـی یاسـای نوده دا بـه1366 سـای لـه شـت رده سه شـاری كردنی كیمیاباران ساتی كاره

ییانـه زه و بـ به كی دڕندانـه یه شـوه ساڵ بـه 62چی دوای كه. كرا غه ده كی كیمیایی قه چه رگرتن له ك وه پی پرۆتۆكۆلی ژنف كه دا به1925سای م، له كه جیھانی یه ی خانـه چتـه ده 1948ی سـای پـی بیارنامـه شـت بـه رده ش كیمیابـاران كردنـی شـاری سه مـه له جگـه. كار ھنـرا شـت بـه رده تـاوانی سهكی بـ دژی خه كه م چه ربو ئه و به

.بدرن سزا نوخۆییدا یان یی وه ته نونه كی دادگایه له ش كه تاوانه رانی خۆقنه و ران نجامده ئه ب ده و وه سووره ژینۆسایدی ی وه پاتبوونـه دوو لـه رگـا كـه گـۆڕێ ھاتـه نه وتۆ ئـه وسـتكی ھه و بـوون و نگ بده كه ناوچه و جیھان وتانی شت، رده سه شاری كردنی كیمیاباران ساتی كاره به ر رانبه به كی خـه دژی رفراوانتردا بـه ئاسـتكی لـه كـراوه غـه ده قه كـه چه م ئـه دواتر ساك عس به رژیمی كه ی وه ئه ھۆی بووه ش نگیه بده م ئه ر ھه و بگرێ تراژیدیایانه جۆره م ئهه ھه تاوانی ب كار به بجه نبھ. گـۆڕێ، ھاتۆته هن شت رده سه شاری كردنی كیمیاباران ی دۆسیه ییدا وه ته نونه و نوخۆیی كی دادگایه ھیچ له ڕێ، په تده دا ساته رگه مه و ئه ر سه به ساڵ ندین چه كه ئستا تا .ندرن بگه خۆیان سزای به یه نامرۆڤانه وه كرده م ئه رانی خۆقنه ی وه ئه تا

ھـۆی بـه كـه ی وانـه ئه زۆرن و مـاوه وه شـته رده سه شـاری ر سـه به ڕ پووشپه ی7 كردنی كیمیاباران ری كاریگه ڕێ، په تده دا ساته رگه مه و ئه ر سه به ساڵ ندین چه كه ش ئستاكه .نان ده وه ئازاره و ئش ست ده به ئستاش و ندامبوون ئه م كه وه كیمیابارانه و ئه داندییـه پوه م لـه یـه وه كرده م ئـه رانی خۆقنـه ئسـتاش تـا و بـوون نگ بده ساته رگه مه و به ر رانبه به ر وروبه ده و كه ناوچه وتانی دروسته كه بین وه ته ماوه كۆتاییدا له ردا روه نیشـتمانپه كـوردكی موو ھـه دـی له كورد خونمژانی ستی ده قوربانی بوونه ڕ پووشپه ی7 رۆژی كه ی مرۆڤانه و ئه یادی میشه ھه بۆ م به گیشتوون، نه خۆیان سزای به .ناكرێ بیر له دا كورد مژووی له تاه ساته رگه مه و ئه و من ده وه كرایه شت رده سه شیمیایی بۆردمانی ی ساه بیست یادی دا ت تایبه سمكی روڕه له وه كرایه شت رده سه شیمیایی بۆردمانی ی ساه بیست یادی دا ت تایبه سمكی روڕه له . وه كرایه وه عسه به رژیمی ن الیه له شت رده سه شاری ییشیمیا بۆردمانی ی ساه بیست یادی سیاسی ری فته ده ی بنكه له دا ت تایبه سمكی روڕه له

2010ی جۆنی 28: ڕکوتی / ری کوردستان و کورد ماپه: رچاوه سه

44

.ربگرن وه خۆیان وای ره سزای تا نرن یه بگه دادگا به تاوانبارانی و بکرت ر سه له ی وه لکۆینه كی چـه ھنـانی كار بـه,"10.6بـۆ 31.5"ندا مباالی ئۆگه شاری كه تی له وه ی دادگای تاوانی نوده كۆنگره له,ڕۆین ده م تاوانه ی ئه ساه 23 یادی و ره به كاتكدا له خۆشبختانه واوی تــه لــه كیمیــاوی كی چـه كردنی غــه ده هق بــۆ زانــین، ده تی مرۆڤایـه بــۆ وره گــه نگاوكی ھــه بـه ش مــه ئه ندكرا، ســه په نگ جــه تـاوانی ك وه كان ناوخۆییــه ملمالن لــه كیمیـاوی

.) دا ئاینده له ھتد.....و كان سویسنانه, كان -رده زه و كان په وگۆپته كان سانانه وه شخ, كان شته رده سه و كان بجه ه ھه( ی وه بونه نه دوباره بۆ زنه مه نگاوكی ھه جیھاندا، بـه بـۆ یـه وره گه سـاته کاره م بـه گرنگـی پویسـت کـو وه کـه بـین، رده ده كوردسـتانمان تی خۆرھـه كانی سیاسـییه ڕكخـراوه و پـارت لـه ندک ھه له خۆمان یی گله وه لره ر ھه

دۆزه م ئـه ئاسـت لـه وان ئـه نگی بده تیداراس له. ن ناده تی وه نوده کی دادگایه یان غدا به له کان تاوانه بای دادگای به ی که دۆسییه یاندنی گه و تاوانباران یاندنی دادگاگه تی ڕۆژھـه لـه كوژییـه كۆمه قوربانیـانی واو تـه و رم ھـه شـه ڕه گونـدی و شـت رده سه شـاری كی خه و ئمه رانی نیگه ی مایه, یه وره گه ساته كاره م به دانیان نه گرنگی و گرنگه

لـه, وه ینـه بكه تاوانـه و ئـه وای یـادكی, شـت رده سه شـاری قوربانیـانی سـاتی كاره ی وه یادكردنـه و ره بـه سـانه كگرتووانـه یه نمووما ھـه با ین كه لده داواتان بۆیه, كوردستان .بت شتدا رده سه شاری شانازی له پ مژووی و ری تكۆشه و قوربانیانی ی ژماره و كه تاوانه یی وره گه ئاستی تی تایبــه به کان، مرۆڤدۆســته و ئرانــی و کــوردی نــه الیه موو ھــه لــه ســتاوین، ھه راســیمه مه م ئــه ســازدانی بــه و ھــاتوه ناومــان وه خواره لــه کــه ی هنانــ الیه و ئــه ئمــه رزان بــه

: که داواکارین، جیھانی پارزی ژینگه و مرۆڤدۆست کانی رکخراوه . یه وره گه کوژییه و کۆمه رانی ئه نجامده بۆ سزادانی تاوانکاران و ئه. تی وه کی نوده دادگایه هنن یه بگه یه وره گه سات و تاوانه م کاره ی ئه دۆسیه -1ی پاشـماوهسـت ده تـا ئسـتاش به شـت، کـه رده شـاری سه لـه وه ساته و کاره وتوانی ئه رکه رکردنی برینداران و به سه چاره ت به کی تایبه یه خۆشخانه ی نه وه ودان بۆ کردنه ھه -2

.نانن ده وه و تاوانه کانی ئه برین و ئازاره شت، رده ی شاری سه رگه نو جه له ساته و کاره ری ئه وه و مۆنۆمنتک بۆ یاده خانه دروستکردنی مۆزه -3 .ھیدان بت یی و رزی شه وره شایانی گه که . دا تداچوونه کوژییه و کۆمه سوکاریان له که ی که مانه خزان و بنه س و و که ئه) مای(ی گیانی و دارایی وه بووکردنه ره قه -4 .بۆیان باش رانکی گوزه و شایسته ژیانکی دابینکردنی و که ساته کاره بریندارانی و سوکار که بۆ موچه ی وه برینه -5

و ئـازادی شـکی که لـه تی تایبـه بـه ری وروبـه ده و شـت رده سه ی ناوچـه و گشـتی بـه کوردسـتان موو ھـه کـه ، وه ینـه بکه سـاته کاره م ئـه یادی وشکدا ڕه له تر ساکی ھیوادارین بـه ئایـدۆلۆژیاوه و نـگ ره و بۆچـون بیـرو جیـاوازی بـه موومان ھه تر کانی شونه و رده زه و رم ھه شه ره و شت رده سه ساتی کاره یادی با ده. گرتبت راری قه ئارامدا و ئاشتی کـه ئامـانج، ک یـه بـۆ مانـدا که وه ته نه و ل گـه نوسـی چاره پنـاو لـه و بنـین ال وه کانمان ناکۆکییـه و جیـاوازی ی وه ئـه بۆ رک ھانده ببته تا ، وه کۆبکاته تیی برایه و بایی ته

.ین که ده شاد دستانکورر ھیدانی شه رۆحی ش مه به نھا ته تبکۆشین، ، کوردستانه و کورد رفرازی سه و ئازادی .کوردستان ھیدانی شه واوی ته و شت رده سه ھیدانی شه بۆ رزی ربه سه و مری نه

.ری وروبه ده و شت رده سه ساتی کاره رانی نجامده ئه بۆ رشۆڕی سه و مردن : له ک یه ر ھه سویسی ی کۆمیته کوردستان دیموکراتی حزبی کوردستان تکشانی حمه زه ی ه کۆمه ئران کوردستانی باتی خه نیسازما

چاک – کوردۆساید چاودری 2010ی جۆنی 27

2010ی جۆنی 27ی ساله 23یادی له م وتاره ئه: تبینی ... وه خونرایه دا

ھاوپشتی سایتی: رچاوه سه

43

وه بایی کۆبکاته ته موومان به شت ھه رده ساتی سه ھیدانی کاره با یادی شه و ئـش لـه شـاره م ئـه كانی برینـداره ھشـتا, غـدا به تاوانبارانی بۆ دۆزك بۆته نه شت رده سه ساتی رگه مه ھشتا, وه ینه هك ده تاوانه و ئه ی ساه 23 یادی ئمه كاتكدا له

وه ته دۆزراونه نه كان ونبوه ھشتا, كراوه نه بۆ پویستیان ری سه چاره و ژن ده ئازاردا ویست خۆشه بووانی ئاماده كان كوردستانییه وهڕكخرا و پارت رانی نونه شت رده سه شاری قوربانیانی كاری و س كهـــه ک وه ـــادارین موومان ھ ـــاڵ پـــش ئســـتا 23 ئاگ ـــه, س ـــه ل ـــه 1987ی جـــۆنی 28رواری ب فۆككی ر خـه سـه ھـری قینـی خۆیـان به ژه ئـواره ر لـه سـه 4,30كـاتژمری , عس كانی بـه ره رگھنه مهریـدا وروبه رم و ده ھـه شـه مان و گوندی ڕه شتی قاره رده ی شاری سهر روه ر و كورد په روه ھید په شه

م زار ھـاووتی سـڤیلی ئـه زياتر له ھه شـت ھـه, یان م تاوانه به, ر رگھنه ی مه فۆكه 4, باراند ی وه ئـه. نامرۆڤانـه تاوانـه و ئـه قوربـانی تـه بونه ھاووتی 1000 ر لهتاكو ئستا زیات, چۆکرد قه وه چه بنه ندین خزانیان له چه, ھید و برینداركرد یان شه ر و شاره ڤه ده و شـار و کوردسـتان شـکی به ر ھـه لـه جـا بکـوژن، کـورد کـه وه الیانـه به کوردسـتان رانی داگیرکـه و دوژمنـان کـه ، یـه وه ئه بـت ده ئاشـکرا بۆمـان زۆرتـر و زیـاتر وه تاوانه م له

. نییه وان ئه بۆ رقکی فه و جیاوازی رۆژئاوا، یان بت ت ڕۆژھه باکور، یان بت باشور له جا مانن، که له گه موو ھه دوژمنی وان ئه بت، اندام که نیشتمانه گوندکی و ئـش لـه شـاره م ئـه كانی برینـداره ھشـتا, غـدا به تاوانبارانی بۆ دۆزك بۆته نه شت رده سه ساتی رگه مه ھشتا, وه ینه كه ده تاوانه و ئه ی ساه 23 یادی ئمه كاتكدا له

تی خۆرھـه لـه ت تایبـه بـه كان سیاسـییه نـه الیه و كـوردی نـدی وه ڕه ن الیـه له ھشتا, وه ته دۆزراونه نه كان ونبوه ھشتا, كراوه نه بۆ پویستیان ری سه چاره و ژن ده ئازاردابـ و س بكـه شـیندا لـه و وه نـه كه ده كانیان قوربانییـه یـادی نھا ته به كان شتییه رده سه ھشتا نادرت، یه وره گه ساته رگه مه م به گرنگی وه هیاندن ڕاگه زگاكانی ده و كوردستان . ھاوڕن وئــه وتوانی رکــه به ی پاشــماوه و برینــداران ری ســه چاره پویســت کــو وه ی وه لــه جگــه کوردســتان، ی شــه به و ئــه قــی ده و دڕنــده رکی داگیرکــه ک وه ئــرانیش ئیســالمی رژمــی یـه ناوچه و ئـه و گشـتی بـه کوردسـتان تی رۆژھـه له مان که له گه ی وه وسانه چه و ره ڤه ده م ئه کانی ڕۆه کردنی ھید شه و زیندانیکردن و گرتن به رۆژانه ، کردوه نه ی ساته کاره ک یــه راده تــا ک خــه ، تییــه مرۆڤایه و مــرۆڤ بــه دژ رژمـه م ئــه رکوتی ســه و ئــازار ر بــه له جۆرــک بــه ، وه کاتـه ده ھید شــه تــر ھــای جاره ری روبــهو ده و شــت رده سه تی، تایبـه به

. وه ته چووه بیر شتی رده سه ساتی کاره کانی ئازاره سـازمانی و کوردسـتان تکشـانی حمه زه ی ـه کۆمه و دیمـوکرات حزبـی ک وه کوردسـتان تی ھـهڕۆژ تـری حزبکـی نـد چه و كوردۆسـاید چـاودری لـه ئمـه سـاکه نـد چه ی ماوه ین كـه ده ك الیه موو ھه له داوا, دا تاوانه م ئه ی ساه 23 یادی له, وه ینه بکه شت رده سه قوربانیانی له یادک سانه, ومانداوه ھه و داوه رییه یاداوه م به گرنگیمان بات خهــادكی داھــاتوو بۆســانی کــه, ــه و لــه تر ندانه شــکۆمه و وره گــه ی ــه و لــه و و تاوان ــاداوه یی وره گــه شــایانی کــه, وه بكرتــه مان قوربانیان ــه ری ی ڕۆژی, بــت كه ســاته كاره و ئ

و شــاره م ئــه كی خــه كانی داواكارییــه ڵ گــه له ھاوپشــتی و كیمیــاوی كوژی مــهكۆ كی چــه كارھنانی بــه و مان كــه له گه دوژمنــانی ڕســواكردنی بــۆ ڕۆژــك بكرتــه كــه رییه یاداوه . كان تاوانه بای دادگای له تاوانه و ئه ی دۆسیه ی وه كردنه بۆ ستۆكردن په پاه بــه ر ســه ی) رده زه( گونــدی کــه ، وه ینــه بکه ددام ســه رژمــی کیمیابــارانی بــه ر ھــه تــریش ھیدی شــه نی ســه ره گونــدکی کیمیابــارانی یــادی دا یــه بۆنه م لــه ر ھــه تی خۆیــه ی جگــه

یان کـرد جوانـه م گونده ددامی دیکتاتۆر کیمیابارانی ئه کانی سه شنه رگوه مه دا فرۆکه1367ڕی سای ی پۆشپه31 ڕۆژی انی به ره به له ، کرماشانه پارزگای کرندی شارستانی .بوون بریندار سیش که 1146ھید و شه که ی سیڤیلی گوندهک خه س له که 275نجامدا ئه و له

تـاوانی ردوو ھـه, نـاونرا نگ جـه تاوانی به دیاریكرا ند ھۆه وتی له ئانرات ڤان فرانس رگ مه بازرگانی تاوانباری دادگای له ك وه شت ره سه شاری كییاباراكردنی تاوانی .مشاره ئه كی خه به ر رامبه به یه دیكه تاوانكی ییه وه ته نونه تاوانه م ئه رانی بکه دانی نه سزا, گرت ده خۆ له تی ایهمرۆڤ به دژ وتاوانی نگ جه یی وه ته نونه تی رایـه روبه به بـۆ و عراقییـه تخباراتیئیسـ راپـۆرتکی ، وه بوبکرتـه مجاره کـه یه بـۆ کـه ،)درـت ده بووان ئامـاده نیشـانی که نامه گه به دا لره( المانه ی یه نامه گه به م ئه

رژمـی ن الیـه لـه ری وروبـه ده و شـت رده سه شـاری لـدانی لـه بـاس و نھنییـه و تی تایبـه زۆر کـه راپۆرته ، وه ته رزکراوه به دا 1987ی ئابی 2 له ئراقی ئیستخباراتی گشتی شت رده سه یسی که تی وه نوده کی دادگایه یان غدا به له کان تاوانه بای دادگای له یه نامه گه به م به کرت ده. کات ده کان زیانه بۆ ئاماژه ھا روه کات،ھه ده وه عراقه

42

لیقی ینی خه وان شۆرش و دکتۆر حوسه ڕزان شاخه بۆ به شت کۆڕك به رده ی کیمیابارانی شاری سه ساه 23یادی له وه کۆبکاته بایی ته به موومان ھه شت رده سه ساتی کاره ھیدانی شه یادی با

وان شـۆرش و دکتـۆر ڕز شـاخه ردوو بـه شـتدا بانگھشـتی ھـه رده ر کیمیابـارانی شـاری سه سـه سـاڵ به 23ڕبوونی تپـه ی بۆنه به دانمارك له چاك ندی ناوه/کوردۆساید چاودری . ساته کارهو ی ئه رباره ستنی کۆڕك ده لیقی کرد بۆ به ینی خه حوسه

نھــۆمی لــه وه نزیــك شــاری کۆپنھاگنــه کانی کولتورھوســی ڤــالبیو لــه ھۆــه کك لــه یــه لــه کــه کۆڕه ـــه پنجـــه ـــاده م ب ـــه بوونی ھه ئام ـــدك ل ـــه ن ـــوردانی ڕۆژھ ـــه ک ـــاتژمری ت و باشـــور ل ی 13:30ک .چوو ڕوه به موز تهی 4وتی ڕکه ممه کشه ڕۆی ڕۆژی یه پاشنیوه

ــه تا هر ســه ــه قیقه ده ب ــۆ ســتان وه ك ی ــانی ب ــدو وای تــه و شــت رده سه شــاری ھیدانی شــه پــاکی گی گون بـه تیکـرد ده شـۆرش وان شـاخه ڕزلگرتنـه و ئـه دوای دوابـه. سـتیپکرد ده کوردوسـتان تـری کانی شاره .خۆی ی که ته بابه شکردنی پشکه ئسـتاش و یـه ھه ڕامیاریـدا شـی به و کان تیه یه کۆمه زانسـته لـه کالیریۆسی به که شۆڕش، وان شاخه نـــه الیه ر ســـه خسته تیشـــکی کان وه تـــه نه مـــافی و رجینۆســـاید سه لـــه کتبکـــه رکردنـــی ده ریکی خـــه

شــاری به نھا تــه کیمیابارانــه م ئــه ،دا1987 ســای یرانی حــوزه مــانگی لــه وه شــۆنییه عســی به تی حوکومــه ن الیــه له کیمیابارانــه و ئــه کانی سیاســییه و ربازیی ســه و شۆڤۆنیســتی نوان له 5000 ری وروبه ده به ی کونییه کۆمه ساته کاره و ئه قوربانیانی می رجه سه وه ته گرتووه یشی وروبه ده گوندوالدکانی کو به ستاوه وه نه وه سته رده سه

.مند خه برینداردا کوشتارو بـه کو بـه ژمردراوه نـه جینۆسـاید کـاری به کیمیاییه ھرشه م ئه که دا، وه به ی ئاماژه کردو ساته کاره و ئه یاسایی مندنی خه له باسی وان شاخه کاکه یدا که باسه ی درژه له

ــدا و نئــرا نگی جــه کاتی لــه شــۆڤنییه ھرشــه م ئــه کــه ، یــه وه ئه شــی که ھۆکاره. دراوه م ــه قه لــه تی مرۆڤایــه دژی تــاوان ھــیچ شــدا وه ئه ڵ گــه لــه و چــووه ڕوه بــه عراقیكنتراق تی حوکومه ی وکاته ئه و ئه نیازی که وتووه که ستنه ده وا دۆکومبسه ع نك به مه چ به لمکیمیابـارانی و نفال ئـه ڵ گـه له راورد بـه بـه مه ئه ،.کردووه ی کاره م ئه ست ی کـه جیاوازییه نجامدراون ئه زی گه ڕه پاکتاوی ستی به مه به وانه ئه که ن، که ده وه به ئاماژه مووشی ھه و وه ته دۆزراونه دۆکیومنت دان سه بگره و یان ده که باشوردا، کوردوستانی

. یه ھه ری وھه جه . وه ڕوته سیایسی ھۆکاری ندك ھه ھۆی به لکوژی گه و کوژی کۆمه تی بابه له کرد عراقی بای دادگای خۆالدانی له باسی وان شاخه کاك کانیدا قسه ی درژه لهــاژه و خــۆی ی کــه ته بابه دایــه ســتی ده لیقی خــه ینی حوســه دکتــۆر ڕز بــه شــاخوان کــاک دوای لــه ــه کۆمه فی، لســه فه تکی بابــه م ئــه ی کــه ته بابه کــه کرد، وه بــه ی ئام وتی ی بـه دکتـۆر. مـرۆڤ مـافی واتـه مـاف تی بابه ر سه بخاته باش تیشککی توانی وه زیندووه ی نمونه ك کۆمه ی ڕگه له و ساده زمانکی به زۆر دکتۆر. مافناسییه مانکاتدا ھه له

بـه رك ده و بت ھـه مـافی نـاتوان مرۆڤ چۆن که ، وه کرده ڕوونی ستۆ ره ئه و سۆقرات ی نمونه وه کانه یۆنانییه کۆنه فه یلوسه فه ی ڕوانگه له ، ساده و جوان فی لسه فه شوازکی رکی ڕزگارکـه کـو وه لـی ڕوانبوون چـاوه و ھـزه و لـه وه پاڕانـه خـالیق، ناو بـه نادیـاری ھزکی بوونی. بت ب زھه مه و جادو ی گیرۆده مرۆڤه و ئه ر گه ئه بکات خۆی کانی مافه .کانی مافه به ستکردن ھه چجای کات نه خۆی ونیبو به ست ھه که کات، ده مرۆڤ له وا گلۆبی دا پرســیاروگفتوگۆیه و ئــه ی میانــه لــه. بووان ئامــاده بــۆ وه کرایــه گفتوگــۆ و پرســیار رگــای ده دواتــر کــه نرا، ڕاگــه کی خولــه 10 کی پشــوویه پزه بــه و چــ باســه و ئــه دوای لــه

.وروژاند تیادا پزیان به و جوان تی بابه و کرد ندتر مه وه ده یان که کۆڕه تر ی نده هو ئه کانیان الته موداخه پرسیارو به بووان ئاماده

چاك/کوردۆساید چآودری

2010موزی ی ته4

41

ریم وه پکوره ژیانی له کردووی یادم جار یان ده به ڕشتووی بۆ فرمسکم کۆڵ به دیوی پوه ونم خه دان سه مووسیوی ڕام دا ونم خه له کردووی گوندم و باخ و ز ڕه سنی په بردووی م لووتکه چیاو و م چه ناوی چیوه بات بۆ شعرم چنیوه بۆت گوم خشانه په دیوه نه ت قه شادیت رچی گه

دادڕیوه م خه یه بۆشینت وپ کت ساتی بۆکاره

ب رگ جه شیمیابارانی

شین رمه گه گاوه بۆتم شین کردووه خم به سۆرانیم شواوت بۆیادی ئستاش لدراوت شمیا بای وتووان حه و مانگ دان سه دوای له

وان شه ڕۆژو زاران ھه دوای ژن ھه ده گیانم برینت ورووژن ده مشکم یادت وه ژانه به وت رکه سه ن مه ته وه توانه ھه ب ردی ده به رجوانی ھه تۆالم بووم پیر خۆم کوردستانی گشت شتی ھه به

وه بتبینمه ھیوادارم وه سمه بحه کۆشتا له

2010ی جۆنی 28: ڕکوتی / نگ سرچاوە ماپڕی گیاره

40

نگ بـده كانـدا قوربانیه م رده بـه لـه قام شـه و رگـا سـوور گرده داونـی گۆڕستانی تا ھه شار ی رچاوه سه وتی مزگه الی ی كه مردووشۆره له. كرد ده رق و چین له پ سانی وره گه

قـامكی بـه گۆڕسـتان ر سـه تا ھـه و ن كـه ده كان ھیده شـه تی ھاوڕیـه شـار كانی نـه ژه فه ده. دشـكاو و كت شه كان ھیده شه خاكسپاردنی به شدارانی به و زۆرن كان رمه ته. راكشاون .نن یه گه ده سروشت گوی به كان بتاوانه سۆزی و نگ ده كانیان سته ده

بـه و گرتووه ھـه خـۆی ری سـه سـاته كاره و ئه ژانی له و كا ده شار خنكانی ھاواری رووی گه به پ شار ی رچاوه سه. ڕاوه گه ھه رد زه تی روومه و ئاۆسكاوه وزی سه بسكی شاری دا، ده شـار دانیشـتوانی ھـانی كورتمـاوه و ناچاری كۆچی. ن یه بگه شكن سنوور وی كه و چیاو و دۆڵ به ه كۆمه به كۆچه و ئه وای ھه ی وه ئه بۆ ب، ده ڕ تپه شاردا دی قهشـار كانی بانـه و قام شـه ر سـه ڕاوی گه ردھه زه پوتۆزی ته. بن شت رده سه ری به وره ده كانی ناوچه و گوند وداونی سته ده تواناكان ی وه ۆكردنهك و نوێ له ر سه ی وه ستانه ھه بۆ كه لـه و ودا شـه تـاریكی و رۆژ رونـاكی لـه كو بـه كـا، ده كـدا یه ماه بنه شـی باوه بـه ر سـه بـار و جـار كـه ، نییه شاراوه نھنییه و ئه ئیدی رگ مه. لدێ رگی مه بۆنی و ھراویه ژه

پانتـایی لـه. وره گـه ترسـی و ڕاوكـه ده سـتۆی په پاه ژـر خاتـه ده مـرۆڤ تی فـه قه و رزین لـه خاتـه ده ژیـان شـاراوه رگی مه ترسی و سام. یه ئاماده شاردا قامی شه و كۆن لـه ش كه سـاته كاره وای ھـه. بـن ده ون كانمـدا ریه وه بیره تارمـایی لـه ھواشـی بـه و بـن ده دایك لـه كـانم لوه ر سـه لـه چـدا، یپنـاو لـه و بـۆچی پرسـیاری و ڕم گه ده شاردا كانی گورگـه مـژووی سـتۆی په اهپ ژـر لـه نگی بـده بـه كـه ، وایـه كـورد نووسـی چاره. پنـادرێ گرینگـی دا ناوچـه كانی گشـتییه نـه یه راگه له و كرێ ده كپ مدا رده سه نگی بده .بسوتندرێ ل شی كه ژینگه و سروشت و بستندرێ ل گیانی مدا رده سه كاتیۆشـا بـه ڕا زه دووپـه كانی رزاییـه به لـه ، كردبۆوه نه راست پشتی ر خنكنه گازی قورسی و گران باری ژر له ھشتا و بوو وه وتنه رپكه سه وه ریكی خه شت رده سه كاتكدا له

. گرتبـوو ی ره پـه زۆر بـدیفاع كی خـه لـه لـدان و كان شـاره ڕی شـه بۆیـه ر ھـه بـوو، خۆیـدا كۆتـایی كانی سـاه لـه غـدا به و ماران جـه كـانی دیكتاتۆره ڕی شـه. كرا ئاورباران .بوو دا رھه ژر له وام رده به و وتبوو ركه به شری پشكی دا ڕه شه و له شت رده سه

رسـه ستۆخستنه په پاه تاكتیكی ك وه سیفیلیان كی خه كوشتنی و برد ده كك چه موو ھه بۆ نایان په یان دڕندانه ویستی و ست ھه ترخونكردنی بۆ غدا به و تاران كانی گورگه كۆیلـه بـه مـرۆڤ دا وتانـه و لـه. نییـه نرخـی كان مرۆڤـه گیـانی راسـتنیپا ، ره بیـارده و مـاڵ نی خـاوه ر داگیركـه و ئاواره خۆی مرۆڤ كه نیشتمانكدا له. ھنا ده كار ده ك یه و ئـه كانی برینـداره بـۆ تادا ره سـه قۆنـاخی لـه ربۆیـه ھه. كـرێ ده پناسه رۆژئاوا پیالنی به مرۆڤ مافی و درێ ده دار له كان چاوه م رده به له روناك رۆژی به ئازادی و كرێ ده

ڕ پووشـپه ی٧ كـانی ھیده شـه كـاروانی. بـ زوملكـراوه كـه خه و ئـه شـیاوی كـه كرا، نـه ش پشكه راگواستن و رمانی ده تكی خزمه دیكه كانی قوربانییه ت نانه ته و ساته كاره .ستن ده كان مرۆڤه گیانی ھشتا ھاتوه كار ده كه چه و ئه واری شونه چوونكه ، رگاوه به ھشتا لـه زۆرداری ی قـه رمـانی پـاش ھیـوادارم. كراوه نـه باسـی پویسـت ك وه ھشـتا جیھانـدا و ناوچـه و كوردسـتان لـه كـه ، كوژه كۆمـه كی چـه زیندووی كی ربانیهقو ، شت رده سه

و ئـه تی خۆیـه جگـای بن، نـه نـامۆ رابـردوو ڵ گـه لـه داھاتوو كانی وه نه ی وه ئه بۆ. بكرێ جیددی كاری ساته كاره و ئه كانی ئازاره و زیان ی وه بووكردنه ره قه پناوی له تاران، .بكرێ دۆكومنت به لوێ ده ی نده وه ئه ساته كاره

٢٠١٠ جۆنی ی٢٨: ڕکوتی/ نگ گیاره ماپڕی سرچاوە

.شت رده ی شیمیابارانی شاری سه له یادی بیست و س ساه

دداد حه حوسن حاجی

م که شته ھه به م، که شته هرد سه م، که ھۆشاره

بووی وینم ئه النکی تۆ ئه بووی ژینم خۆشی و تاسه تۆ و ئازادی ڕی ری نگه سه تۆ بووی برینم توانی ھه تۆ ریم ده ربه ده سانی له

39

میتـری یـان ده لـه زۆرجـار رابـردوودا سـانی لـه. دێ بـۆنی و شـیمیاییه بۆمبارانـه و ئه گوت ھاوكاركم به كه ڕیبوو، په تنه كك خوله ند چه ھشتا. رزبۆوه به شار تی روومهــووی كان ناپامــه و بۆمــب شــونی ــه ن،ب ــۆنكی رگیز ھــه م ب . وتبوو كــه نه رلوت بــه مان وجۆره لــه ب كـه كـرد، ده سـتم ھه ی وه ئـه ڵ گـه لـه. كبوون یـه بـه ڵ تكـه ھاوار و نگی بده و ستا وه شار ی جوه لـه رووداوه و ئـه كـانی ئازاره له دنیابوون بۆ م به ، یه ھه ردی زه و یل مه نگكی ره ل رده خه گازیكـــه وه رچاوه ســـه كی ڕه گـــه و شـــار كی ره ســـه قامی شـــه و ره بـــه وه كـــاره نیشـــونیزیكتـــر تـــا. وتم ڕ بۆمبــارانی لــه ئاگــاداربوون پـاش زۆر ككی خــه و بــۆوه ده رزتر بـه مــاورانی ھــاواری وه بوومـه ده

تی چۆنیـه ر سـه هلـ زانیـاری ك یـه ر سـه لـه. ر بـه گرته ده شاریان ی وه ره ده رگای و رچكه شیمایی و شـار لـدرانی پـاش لـه س كـه ھنـدك بۆیه بوو، م كه شیمایی كی چه به ر رامبه به رگریكردن به

وه لـه كه ساته كاره. وه بگوازنه خۆیان ی بنه و بارگه كۆڵ به دا ده ویان ھه كانیان ماه ورانبوونی دوای بـه وداڵ عـه مرمنـداكی ك وه. یـدی ده خـۆی چـاوی بـه كـات و ئـه مـرۆڤ كـه بـوو، تر وره گه

كانی قامه شـه لـه ن دگمه به و م كه ككی خه م به كرد، كانم بۆمبه شونی ردانی سه كاندا رووداوه كـرد، ھـاوارم. پچرابوون نگدا نگاوره ره كی یه اجمهج له كه بوون، كانیان نونه راگواستنی ریكی خه كه بینین، پیرژنكم و پیاوك پیره رچاوه سه كی ڕه گه له. بینران ده شار

شـونی بـه چـاوم كاتـك چـووم، رمانـداری فه الی و ره بـه و گـرت خۆمم ی رگه. رمانداری فه الی گوتی و كرد كی یه وسته ھه كه پیاوه پیره. داوه ی دیكه كوی له لره بجگه كی چـه برینـداری دان سـه وه بوومـه نیزیـك لیـان كه لبوو، زۆری تكی شیمه حه رمانداری فه نیزیك له. ھنابوو نه دیاری به زۆریان كی ورانیه ت رواه به وت، كه ده كان بۆمبه ر ترسـنه زۆر رووداوه و ئـه كانی ییهتا ره سـه نیشـانه. ونـدرابوون خه شـار رزشـی وه بـه ت تایبـه سـاۆنی لـه و ئـازاد وای ھـه له رگا و جگا بوونی نه ر به له كه بوون شیمایی

.بوون ده زیاتر كان قوربانییه ی رژه و كرد ده خۆی كاری ل رده خه گازی ھدی ھدی م به بوون، نه جـار و دیكـه بانـدی ھنـدی و چولكه ی وه جریه نیا ته و بوون چوڵ كان قامه شه. ر به گرته م وه ماه رگای ژیان له رامان و كان برینداره وری ده له زۆر سووڕخواردنك پاش بوكـردن ھۆی به بوو كه یكرد، ھه توندی كی بایه گژه كاندا بۆمبه لدانی كاتی له م به بوو، وام رده به ر ھه ل رده خه گازی بۆنی. كاندم چه رایانده ماشنك نگی ده بار وكان منداـه و تاسـابوون كان سـاه وره گه. وه بوومـه نزیـك وه ماـه لـه ورده ورده و ڕیم تپـه شـاردا گۆڕسـتانی نیشت ته به. ارش ئاسمانی ر سه له كه گازه خرای خستنی دوور و

ڕای ره سـه منـیش. ببـوو ردن مـه ی وتـهئا خۆیدا تی واوییه ته له ژیان م به ب، ماك ر ھه میوانی بوو ھه بۆی مردن ی وه ئه ڵ گه له. یشتن گه تنده كان ره و گه می خه له ھشتا مـرۆڤ كـه ، ژیانـه تی سـوننه وه ئـه. وه مـه بكه شونانه و ئه ردانی سه دیكه جاركی یانی به كه بووم دا وه ئه می خه له ھشتا كان، بۆمبه شونی دیتنی و دیدار ترسیداربوونی مه و ره بـه ر فه سـه وی خه سووكه له سووردا گرده شی باوه له شار گشتی به و ك ڕه گه. تناگات ن ھه ك وه كان ترسییه مه و ژیان و رگ مه مانای قویی چته ده متر كه دا نه مه ته و له

بـه و ڵ رده خـه گـازی الماری په و ھرش ر به وته كه وه نه ھریمه ئه رانی نونه ن الیه له پشتر كاتك ند چه كه ی، نده به مه و ئه ر سه به كشا بای تاریكی. بوون گۆڕستاندا .پكرا كراو غه ده قه كی چهــاریكی لــه ــه ھــاواری ودا شــه ت ــاتر كان زام ــا كه ســاته كاره یی وره گــه و بیســتران ده زی ــه راده ت ــۆ كی ی ــۆوه روون ك خــه ب ــه كانی ســتره ئه. بب ــه ته ر ســه ل ئاســمان ســینگی ی خت ی مایــه ببتــه كــه ، وه بداتــه پرســیارانه و ئــه ومــی بــوو كــ دا وه شــه و لــه. ئــارادابوون لــه م بــوه پرســیاری ســترانه ئه و ئــه ی وه تروســكانه ی رــژه بــه كــه ، وه وشــانه دره ده

پوكانی ھـه. ره سـه چاره نی خـاوه زامـدار زاران ھـه زامـی بـۆ دا، ختـه وه وسـاته له ئیراده ھزو كام. ستدابوو ده له ندامانیان ئه ی زۆربه كه ی مانه بنه و ئه دی ی وه ئارامكردنه. بخــات پشــتگوی ئاســانی بــه نــدك به مه ت نانــه ته و مــرۆڤ كــه ، نییــه ســانا و م كــه ھنــده كۆســتكی ماــه بنه دان ســه ھیــوای گــوی ژاكــانی و س كــه دان ســه ژیــانی گــویكـه ، ژانـه بـه بركـی زه وسـتدا، ھه ن خـاوه دروشم به تی مرۆڤایه م رده به له ك، یه وه ته نه كانی ساداچووه به و منداڵ و نژ ت تایبه به و كان بتاوانه مرۆفه پوزاندنی ھه .ژن ھه ده ك یه وه ته نه و نیشتمان جار زۆركانی قوربانییـه می خه له كان داره لقی. وه كاته شۆڕده رنراوی پرچی ، ھاویندا بای كزه م ده به گۆڕستان دارستانی. كا ده شن باوه شار ی كه ماندوه ده ھاوین رمی نه كی بایه كزه. رۆشـن په بـه شـار سـووتانی زگ بـۆ و ژاون شـه گۆڕسـتاندا لـه كـان كۆچكردوه وتووی خـه روحـی. ژـنن راده خۆیـان و شه بای رمه نه ڵ گه له و ستاون وه پشت ر سه له دا مجاره ئه

، وه بتـه بوده ت تایبـه وازی بانگـه و ھـاوار ودا شه ی رگه جه له. نییه وه شه و ئه دارانی رده ده رمانی ده ك یه ر سه له كان وته مزگه بانگی و ژاندووه ھه مای زۆر ڵ كۆمه به شینی پـ وه شـه ری بـه نگه ته لـه كانیی دانیشـتوه ژیـانی شـارو. بشۆن شیان له و رگ به و جل پویسته شیمایی گازی واری شونه ی وه مكردنه كه بۆ كه دا، ده شار دانیشتوانیی ھانی كه تی رومه كان ھیده شه ی رژه زۆربوونی وای ھه یانییدا به كانی ساته چركه م كه یه له. ڕون ده ماوی خه رۆژكی و فرمسك له پ كی یانیه به ئامزی وه ره به دا كه ژانه له

رییو

ی

38

بـۆ خۆیـان شـار كانی فرۆشـه میوه. كـا ده سـته ره كه ھـاواری سـتا وه و وه سـتاونه ھه سـرانه عه چـاخواردنی ر سـه له كركاران. وه بنه شۆڕده ر سبه ریكه خه ھدی ھدی و یه ئواره ن كـه ده خۆیـان ی شـونگه ری وروبـه ده ئاوڕشـنی فرۆشانه وزه سه و میوه و له ك یه ژماره. داناوه تیان تایبه رخی چه و داشقه شار كی ره سه قامی شه له و ن كه ده ئاماده بازاڕ ئواره

پـاركی و ره بـه سـته ده سـته ده شار كانی كه ڕه گه مندانی تاودا ۆرهخ تیشكی ژر له و داخراون كان قوتابخانه رگای ده كه یه ماوه. ن كه ده ساف بازاڕ ئواره ھاواری بۆ نگیان ده و ، وه بنه ده شۆڕ شار بـه وـای شـار پـاركی ری وروبـه ده لـه ممنـدان و منـداڵ لـه شـك به. ن بكـه ڕ تپـه خۆشـی بـه تـی الوه و مندانـه رۆژگـاری دا رایه ھه له پ و نگ رته به شونه و له تاكو ر سـه خسـتۆته رگایـان ده و ن كه ده بانگ ك یه وری ده له وه كۆبوونه بۆ ك خه شار كانی وته مزگه. ن مندانه یاری لی په و ل كه كردانی به و فرۆشتن ریكی خه كات بردنیر سه دری چـاوه و كانیان جیرانـه ڵ گـه لـه كردن قسـه و دوان ریكی خه كانیان ماه گایر رده به له شار كانی كه ڕه گه ژنانی. ن بكه خۆیان ی سرانه عه نوژی ڕداران باوه ی وه ئه بۆ پشت

ئـاوی ی خـوڕه و پیاوانـه لـه شـك به ی وه كۆبوونـه شونی دا ئواره له شار رچاوی سه. ن كه ده كانیان منداه شـاردا كی ره سـه قامی شـه نیشـت ته ی جۆگـه دوو به كه كش، راده خۆی الی بۆ ربواران سرنجی رچاوه سه ھاباد مـه ن كـه ده ھـاوار رز بـه نگـی ده بـه كـه دێ، ماشـنك ن خـاوه ند چه نگی ده شار كاڕژی له. كشن ده بــۆ نوشــتوو كۆنجكــدا لــه و كــا ده پیاســه شــار قامی شــه ر ســه لــه بــاقی ال مــه ترس، نــه الی مــه. واریی ســه

و ئـه ، مـه حه. شـاراوه سـاتكی كاره خـۆراكی ببتـه ی وه لـه ر بـه هبخ كا، ده وه چاكبوونه و دوعا خوازیارانی دوكانـدار ن خـاوه لـه سك كه ند چه ڵ گه له شار ی رچاوه سه نیشت ته له ناسرابوو، قه به به ی پیاوه پیرهــاوه و ــه پی ــه گه ریكی خــه كاندا ســاداچووه ب ــی. ھاویشــتنه گوچــان و جنو ڕه شــه و م ــه ژن اچوو،ســاد ب گازنـده و ھـاوار دا ی كـه چووه سـت ده لـه كـوڕه یـادی لـه و كـا ده ھـاتوچۆ شـار پـاركی وری ده له بدای عه كـۆن لـه ئسـتا كـرد، ده جۆیی كاری دوتانچك له مك رده سه كه ی پیاوه و ئه ریفی، شه د حمه ئه. كا ده بینـدگۆی بـه بتوشـی مینـه شـار قامی شـه ی راسـته لـه و شار پادگانی م رده به له.... الم زه تا وه ئه الم زه الم، زه كا، ده ھاوار رز به نگی ده به و ڕێ گه ده شاردا كانی قامه شه و و ڕش فـه راجكردنی ھـه یامی پـه و كـا ھاوارده رز بـه نگـی ده به باسی عه ی ممه محه فرۆشان میوه قامی شه له. وه كاته بوده رمانداریی فه ناو به كانی یامه په و كا ده ھاوار ستی ده .ن یه گه ده ربواران و ران بیسه گوی به ڕه به وهبـو درـژ شـار ڕی رووبه كراو مۆمیای یتكی مه ك وه سپی، كه نه كه. ماوه ر ھه ھشتا كان دیكتاتۆره ڕی شه تی ھامه نه ری سبه م به ژیاندان، خۆشی مای سه له شار كانی ڕه گه دژی كی چـه بـه وری چـوارده ر ھـه كـه نـاوێ، پادگـانی قورسـی ی چـاره شـار. خـواردوه مۆیـان رـژیم ی تۆپخانـه و قورس كی چه ندكی ناوه ند چه رمه ته و ئه پشتی ر سه له و

تروپـك ر سـه له كان لییه گه دژی و ل گه یارانی نه مۆخواردنی داخی له ورسو گرده. كا ده قورسایی شار پیلی و شان ر سه به ركوت سه ری سبه ك وه و ندكراوه لبه ته و ئاسمانیكانیـان چاوه كانگـای مـژه لـه زۆر ڕۆ نـزه كانی كـه ڕه گه و برایمه شـوه. بزاره یاران نه له كانی رقنه و رد به گاشه ختی سه به پ و ڕاوه گه ھه سوور نوچاوانی كی، رزاییه به و بـووی وشـكه گیـای و گـژ و نھنـی و سـت ھه لـه پـه ئـواره بـای ی گفه. خاراوه یان سته جه كاندا ناپامه و بۆمب بارانی ژر له دوتانچكیش و ھیدان شه گۆڕستانی و قیوه ته

و بـۆن و ژیـان جموجـۆی له په ئواره. بن ده شار ری وروبه ده كانی شیوه و دۆڵ ی ڕیوه په شكیان به و وه سووڕنه ده شاردا ئاسمانی به ماڵ شه بای كانی باه ر سه له ڕ پووشپه . داگرتووه شاری نی وزه سه ی رامه به كۆشـكی. دا ده نمكا ریـه بیروه كۆشـكی رگـای ده لـه یام خـه ی نجـه په شـتندا ھه قه ئاره نای پـه لـه و نگـه ته دـم یـه ئواره و ئـه تۆزگرتـوودا، و ساماڵ ئاسمانی واری ده ژر له بیـر، كـه وه كانی شـارم دتـه قامه ر شـه نشـاھی بـۆ سـه شـی شاھه ڕته كانی ئه دا ھـاتنی تانكـه 1356زی رماه سـه14 لـه. ژیـان ئـازاری و ژان له په مرمنداك كانی ریه وه بیره

. بـوو تیدا پاشـایه نیزامـی رووخانـدنی پنـاوی لـه م بـه كۆسـت، و م خه یامی په و ڵ دوكه و وتباڕ بۆنی له بوو پ ز رماوه سه 14ی ئواره. ك ی خه ویزه وتبوونه كه كورانه ی كۆمـه بـه كـۆچی و عـاق و ئـران كـانی ھزه ن الیه له شار كرانی تۆپباران و بۆمباران و شۆڕش وتنی ركه سه قۆناخی و شت رده سه له نشاھی شاھه شی رته ئه سلیمبوونی ته

كۆشــكی تی تایبـه ی خانـه لـه موویان ھـه شـار ی وه ره ده و شـار نــو لـه رـژیم كـانی ھزه و رگه پشـمه ڕی شـه. چـاو ر بـه وه ھاتــه خرایـی بـه جـار نـد چه بـۆ شـارم یدانیشـتوانبـن، بریتـی كانی یاریـه لی لوپـه كه كـه منـداك،. زانـ ده رپرس به به خۆی نیشتمان و خاك و وه ته نه نووسی چاره به ر رامبه به كه ، وه كۆبوونه مرمنداكدا كانی ریه وه بیره ڕ؟ شه و ورانی له ب دوور به كانیی رییه وه بیره الری ته و كۆشك كرێ ده ر گه مه ب، كان نگه تفه جۆری و ر فه نه دژی كانی مینه و خۆمپاره گولله و نارنجۆك و ك فیشه له وامبوونی رده بـه ڕوانی چـاوه. پكـا شـاریان ڕاسـتی نوه و وه شـۆڕكرده خۆیان كانیان بۆمبه لدانی بۆ عاقی كانی ره ڕكه شه فۆكه كه بوو، دا یانه خه و جوه و ئه ی رگه جه له

رزای به وه ره به نگ ردره زه و سپی كی دوكه و بوو تركپ بۆمبانه و ئه نگی ده. بوو زۆر جیاوازیان رابردوو وانی ئه ڵ گه له كان بۆمبه ی وه قینه ته م به بووین، بۆمباران

ی

ۆور

ن

37

و خـاپوور حای و ماڵ به ، ئاواره ڕیانیھاو به سوندم.... ستم ده یته ده ست ده و ڕن ڕاپه گزنگدا ڕتای زه م که یه ڵ گه له ر ھه پویسته.. م که خاکه به دسۆز ھاوھۆزه ی ئه

و خت خۆبـه وایانی پشـه بـه سـوند ک الیـه لـه شـه به ر ھـه تی میللـه به کراوم، پارچه پارچه خاکی به سوند. کفن و گۆڕ ب ھیدانی شه شی گه و ئاڵ خونی به سووتنراو، ...پژابت نه و ڕژابت نه تدا ی ته میلله م ئه تاککی خونی نییه تیاندا که وتان، هشک ئه بن و رد به گا و چیا و شاخ به سوند فیداکار، گیان اگـوزانڕ و نفال ئه و شان وه کیمیای ند چه ی کوردستانه و ئه به... کوردستان خۆی ی که بنده ر سه شرانه النه ر سه وه ڕته بگه ردانه رگه سه ھۆزه م ئه ھیواوه و به ر ھه بی ده .چت ده ڕۆ کاندا تاوانه زوقمستانی ستوورایی ئه و قوویی به ی ڕشه و گ ڕه یتر ھنده بدرت، و درابت نجام ئه ئتدا تاوانی و کاوکاری و .....ن هد پمان و گوم دته لدا گه و خاک پناو له خشی به گیانیان ی سیمبوالنه و وایانه پشه و ئه زولی نگی ده م رده ھه بنونن پۆیین دکی سه ک وه وست ھه ک یه و بن خۆڕاگر کاندا تۆفانه م رده به له پویسته و کگرتووبن یه و ن که مه کانتان دووژمنه به ر باوه رگیز ھه بـه پـ می که باسـه و یه شـوه و ئـه ک وه نووسـینکی ر سـه ڕایکشـامه کـه رم سـه له بـوو ر کاریگـه ھنـد ، وه خونـده شـتکم کان نـه رمه ئه کوژی شه ڕه و ھۆلۆکۆست ر سه له ڕۆژک*

.من ھاوخه موو ھه ر ھه دیده م سته تانی میله چونکه. م که پزتر

..... سویسرا 2010ی جۆنی 27ڕکوتی / ماپڕی گیارەنگ : سرچاوە

رتگ زامی ھه'' شت رده سه''م كه شاره ی كه یه و ئواره ئه

شخانی زز عه

و ئـه كوردسـتاندا ر سـه بـه زاڵ كـانی دزه تـه وه ده سیاسـیی مـژی و م ته قورسی باری ژر له و ناسراوه نه كه ساته كاره یی وره گه به ھشتا كه ، یه شارانه و له كك یه شت رده سه بـه و كـرێ ده زامـدار شـت رده سه شاری ،)زایینی 1987نی ژوئه 28( تاویدا ھه1366ڕی سای پووشپه7 له. ركراوه سه به پووش ساته كاره .درێ ده المار په شیمایی كی چه

ڕ پووشپه ی7 كانی قوربانییه به شه پشكه

تای ره سـه لـه و وه دایكیانه مندادانی له كه ی وانه ئه بن؟ چی كۆچ و ورانی ڕ، شه ھاوار، بی تۆ م به ژیان، ڕانیش گه و ڕانه گه ژیان لـه كـه ڕوانـن، ده سـاتانه كاره و لـه وردتـر بیریـان و چـاو دایكبوونیـان لـه پـاش ، ئاشـنایه ڕ شـه ری ماورانكـه نگـی ده به گویان وه ژیانه مرۆڤـدا رگی بـه لـه زۆرجـار كان مرۆڤه. تین مرۆڤایه كانی وزه سه م رده ھه چیرۆكه و ژیان كانی نھنیه له كك خه ه كۆمه قكردنی و ڵ كۆمه به مردنی. ن ده رووده ریان وروبه ده بـه یشـتن گه بـۆ و تن سـه ده و خـون تینـوی وان ئـه. دێ یـان لوره وه دانیه ئاوه و ژیان ی لوتكه و چیاو پشت له دیكه كانی مرۆڤه خونی رژاندنی بۆ كه ی، گورگانه و ئه بنه ده

نیا تـه ئاوازیـان بـدون، نگـك ده و رزمان ھـه بـه و یـه وه ئاگرنانه و ورانیـی بـۆ كان گورگـه مرۆڤـه ی لـوره. یـه ھه نی مه سووته و قوربانی به ویستیانپ كانیان گوه ئامانجه .دا ده چوكردن قه و كوشتن مانای شـی ره رتی كـه لـه. ڕـژێ داده پـالن كان مرۆڤـه چۆكردنی قـه بـۆ نگـدا نگاوڕه ره دروشـمی ژـر لـه و جیـاواز نـاوی بـه دڕنـده گـورگكی وه ره ی رجاره ھـه و خوا سووڕده وی زه تۆپی ، بجـه ه ھه ی كه خوشـكه سته ده و" شـت رده سه" م كه شـاره گاتـه ده تا ھـه وه ژاپۆنـه ھیرۆشـیمای له كۆلۆنیالیزم، تی سیاسه ی كمه چه ژر التینی مریكای ئه گاته ده تا ھه فریقاوه ئه ر سـه لـه مـردن سـیمای و رگ مـه بـای كو بـه یبینی، نـه كانمـان چاوه كـه ، نییـه مـزه ره و ئـه مـردن دا سـاتانه كاره و له. رن تاسنه و رگب جه رووداوی دان سه نی خاوه موویان ھه مـردن كـه ن، رۆژانـه و ئـه. كـا ده وه كۆبوونـه و دیـدار بـانگی گۆڕستان و دێ بۆنی ردن مه كه ن، ھه رۆژانك. كا ده پیاسه كاندا ماه ی چوارچوه له ت نانه ته و كۆن و قام شه خـۆی ئازاریـان و ژان تی مـه ژه ھه لـه ئاسـمان كـه ی، سـاتانه كاره و لـه پـن تی مرۆڤایـه مـژووی. نووسـین لفوبی ئـه بته ده مرۆڤیش و ژیان ی قوتابخانه ی شه ڕه خته ته بته ده . كش ده ھه ری سه تا ھه ئاخی بوونیدا ئاسۆی له و پازن ده ھه

36

فنـیک تی زاوایـه و بـووکنی رگی بـه یا وه ھۆنینه پ سپی پرچی ڕوانی چاوه وقی شه ی بووکانه و نه تازه و ئه پناو له سووتاون نه ی رگانه جه و ئه قرچاون، نه ھه که ی سینانه ....وت مان ده و وت مان ده... بوو یان حوجله وی شه

..... من ی که ورانه له... من ی که وته له... سوکار که ردانی رگه سه و م خه له ئاگا ب ھاوھۆزه لـهمکاران سـته و تاوانکـار لـه تۆه... گرتوه تابلۆی موواندا ھه ی هسین و دڵ له ت ھاده شه شقی عه... کردوه باریان کان خۆشییه گشت... که یه وه ئه...بیم پت ماوه ی وه ئه

ره کــه چه و کــه ھیوایه مـه ئه.... مووان ھــه ی ڕۆژانــه باسـی بۆتــه قبــووکردن کتر یـه و کیزی یــه و ری روه نیشــتمانپه ربـازی و مووان ھــه زمــانی ر سـه ویــردی بۆتــه ران، داگیرکـه ....کا ده

لـه س کـه نیـه بـوام... مباره غـه و شکسـت ھنـد دـم... س بـه سـه به... ت کـه ھۆزه تی ھامـه نه ئاسـتی لـه ڕ که گوێ مساردی خه ی ئه بات ده ق شه وا دم... سهپر مه لم ئیتر ...بت ھه ئمه ی ونه پشـت ، وه بگنـه کی یـه بـۆ ک یـه دانیشتندا و باس گشت له...ن بکه لوه باسیان دووییزین به با... و... کانمان یرانه حه و یت به و الوک و داستان کانمان، قامبژه ئیتر با ده ... وه یگنه وه پشت به ...... نده ڕاگه په و وران خانه و کاول ماڵ ئاوا ئمه ک وه یه ھه س که که بزانن با ..... وه مرۆڤدۆسته دوونیای چاوی به رچاو به به باپرانیاندا و باو ر سه به گاوه ساتکی رگه مه چ زامان ستی ده به ڕۆژگار که وه بکرنه ئاگادار جوانان و الوان با

!!!! لبگره گوم... م ناکه په و پشت..... که ئازیزه بـاو رگ جـه و سـووتاو سـک ی داپیـره!!! ڕادـرن گوێ بن و بچریکنن زار به پ.... وه بگینه تری کانی وه نه بۆ وانیش ئه با ده و وه بگه مووانی ھه بۆ بۆ یم ده ی مه ئه ی مـه ئه ئایـا!!! لبت گوتان.. مینه زه م ئه ر سه مرۆڤدۆستی ویژدانی ن خاوه کی خه موو ھه ی ئه... لبت گوتان... رتداچوو سه سی که ندین چه ن خاوه ی که مرده پیره ی وه ؟ داوه ڕووی توخوا باپیرانتاندا و باو کاتی له یان دا ئوه کاتی له کرت ده و کراوه ئمه له و ووهھات دا ئمه ر سه به کـه... دواتـر ی وه نـه کانی منداـه بـۆ وانیش ئه و وه بگنه خۆیانی کانی منداه بۆ وانیش ئه با.. بن پیان... وه بگنه کانتان منداه بۆ مانه ئه موو ھه ر ھه.. توخوا سا ده ."کوردسان و کورد" ن ده پی که کراوه مینه زه م ئه ر سه کی یه وه ته نه و خاکک له ئاوا دیـواری و ئـه خواتو ده... تکردوویت کاری کانم باسه دیاره بۆ؟ بوویت نگ بده بۆ ب پم... خوازان ڕاست ی ڕگه وایانی پشه و پیران ردی بگه و پاک توو... م که ھۆزه ھاو ... ڕادره بۆ گوم و ستم ده بده ست ده و بوخنه نگیه بده .ڕۆم ده پدا یه ڕگه دوا مه ئه و ترسییه مه پ و ستراون به کان ڕگه گشت مه رگیز ھه ... گرتوه جوانی شینی سامای ری به چکن وری ھه و تاریکه و ش ڕه ئسته ئاسمان رچی گه ...دت و دت ر ھه بشک ھیوایین و ما ته به مووان ھه ی ڕۆژه و ئه

و ئازادی بۆ گۆرانی ئمه... منین ده ر ھه و ین ره و ین ھه ئمه ، تۆقت ده دوژمن ئمه زوی نگی ده به ، وه نه ده نگده ده کانمان نگه ده کانمان نگاوه ھه کانمان، بیروبۆچوونه ...چین ده ویستی خۆشه بۆ و کسانی یه و خۆیی ربه سه و ستی ربه سه کتر یــه و ژیـان و تکۆشـان ی ڕگـه چـرای و سـومبول ینـه بکه ندیدا فمه ره شــه ڕـی لـه چـوون ی وانـه ئه موو ھـه بـا... جــۆش ھاتۆتـه تـدا تـوت غیره و بـزواوه سـتت ھه زانـم ده

...قبووکردن ئومـد و ھیـوا پـ خـۆری مـن... داپۆشـیبت ی قه سـایه چکـن شـی ڕه وری ھـه کـه ی ئاسـمانه و ئه ناو له... ھیوایه له پ کپارچه یه یانمگ ز ئه... م فاکه وه به ھاوھۆزه مجا ئه کگرتن یـه بـۆ دووژمنانمـان، به کردن نه ڕ وهبا بۆ ن که لده ھاوارمان و ڕۆشنه ھیدانمان شه خونی به ڕاڵ گه سوور ئاسۆی... وه ونته ڕه ده چکن وری ھه و موژ و م ته... بینم ده ...بووکردن قه کتر یه و وستی ھه ک یه و ستی ده ک یه و م لـه کان انهخۆشـخو وه کـه ی قاسـپه... ن ده ده بـاڵ ی قه شـه لـه کانمان بنـده و ش رکه سـه چیا و ره به و ن ده لده ھز و توانا ڕی شاپه کان فه رزه به ۆ ھه و باز و ھن شه بینم ده رچوو سـه به و، خـه سـیه به ئیتر ن ده و ن ده پده نومان ڕۆژکی ی موژده و ن که ده ردارمان به خه نگیان ده به ردانه به گاشه و ئه ر سه له دۆڵ و ئه بۆ دۆڵ م له ل، که و ئه بۆ ل که .ن که وتن رکه سه و ھیوا له پ ڕۆژکی ،نوێ به نوی ڕۆژکی خرھاتنی به ، ن که تاریکی له ماوایی و، شه ..دت دوادا به ڕووناکی ڕۆژکی وک شه موو ھه ، وتراوه که بیستوه ت نه ی ئه

35

... بمانگـات چشـت خـوێ بـه کـه سک که نیا ته... سکم که ودای عه... خۆمانه ی که شاره ئستامان تی غوربه... شار و ئه بۆ شار و له دێ و ئه بۆ دێ م له س بکه و ریب غه ...بت ناخۆشیش رچی گه بدات پ واکم ھه... بت وه ھانامه به خوایی خر یان ئاسـمانیش... یـه مینه زه م ئـه ر سـه خـاکی خونـاویترین م کـه خاکه ئیمـۆ.... تـاوان دوای تـاوان... سـات کاره دوای سـات کاره... کراون خون اللی شه ...کان گونده... کان شاره .......کات ده بزوو ھاوھۆزانم خونی به و پۆشیوه سووری رگی به بۆنخۆشــه گــازه بــۆنی و م که ســووتنراوه گونــده و شــار ی دووکــه و رۆک بــه کان مــه خه.... یت کــه لده چــیم یاریپرســ و واڵ ھــه... کــان ڕووداوه لــه ئاگــا بــ ھــۆزه ھــاو ی ئــه

ڕژاوه داده دۆی و کا ده وازی داده ی که رخۆله به و وه دۆۆزیه داری دوو دارا" ی وه گووتنه!!...ب کته مه مامۆستای نگی ده چی؟... م باسکه بۆ چیت.... گرتوه روومی گه کان نده کوشه ...دا خاپووره خوندنگا و له نابیسرین و نابیسترین ئیتر ک زیره ن سه حه کانی گۆرانیه یانییانی به ی وه وتنه و" ی سـته جه لـه داپۆشـه... بـوو ژیـان ئیکسـیری ک وه کی یـه جاموولکه ر ھـه که وت، مزگه وشی حه ناو ی که رده بگه و پاک کانیه مجا ئه.... نگ بده و مات و وایه حوجره رکی دهکان، فه الو مه تاوانی بب قوه و رش پـه ماندوویاندا و ت که شه ی سته جه ر سه به پیرۆز ی وشه کتبـ ، ت بلـه یـدا که زنه مه گـا باره لـه پیـرۆز ی وشـه نی خـاوه ی وه ئـه بـو رز ...نگ ده بته میمکـه... نایـه س کـه ی ورتـه پۆشـیانه بـا ترسـناک کی نگیـه ده بـ... داپۆشیوه کۆکانی سه ر سه بوو وه سارده ی سته جه... دت ی جمه جاران ک وه ر ھه وران گه ماه ر به به

نگ بـده و ساردوسـ و یانـدا که ماه دیـواری بـه وه تـه داوه پایـان جارانیان ی پیشه ک وه... کۆشیان ناو ی که ڕسراوه خوریه کفه و شله ته و خۆیان به ر خاوه یا و گویزار ...کانتان لیفکه و شاڵ بۆ وه رنه وه تر ڕۆژی دوو برگرن سه!! بن پیان ی وه ئه ک وه... کانه سته جه گشت له ترووکاویان نه چاوی ت؟ که له گه تی ینه دردومه له ئاگا ب ی وه چی توخوا بی پم م که باس بۆ چیت ؟؟ ک و ک له پرست ده

...!!!ی که بلوره و شاخی شه ڕه وای ھه.... وه پکاته جی نییه سیش که و وه ڕنه ناگه ئیتر و چون چوون مووی ھه ر ھۆمه مام کانی بالۆره و یت به و توک به و خۆش قسه مۆیـان بۆیـه نـین ویـژدان بـ زامـانی ک وه... سـتن ھه ن خـاوه...نین فا وه بی ل مگه و بلور... نن خایهدرژ دووری وکی خه ڕۆچووی موو ھه ر ھه وریا ده به ت وه ده و ل مگه ....وریدا ده به داوه ن؟ نایه و ھاتن نه وه ھانامانه به ئاسمانیش کانی فریشته تا وه ئه بـه ر ھـه کفـن بـی خۆمـان سـتی ده به پیرمـان و نج گـه و کـاڵ و کـوڕ و وه منداه به دایک و وه وداشه به له کۆرپه ندین چه دا ره ورووبه ده م له ر ھه... روا په ب ھاوھۆزی ی ئه ...گک؟ چ ناپرسیت بۆ ئاخر... نا گ ژر له وه خونینیانه رگی به ....س به و بت بوو وه شاردنه بۆ ر ھه ر گه مه نیا ته و نیا ته که گک به

بۆمـان و خکـه دؤزه... م کـه بـاس بـۆ چیتـرت.... چـی و چـی..... ت شـکایه بۆ له زن مه زدانی یه م رده به بۆ وه گواستنه سووری تارای بووه بووکنیان وی شه ڵ وه ئه سپی کراسی ....نین ده چال له روا ھه ھیتریش و ترش ندینی چه... داخراوه

کـردوه خـاپوور گونـدی و شـار نـدین چه ک پاشـایه گـومایی و زۆر و زوـم ر بـه له ر ھـه زن، مـه زدانی یـه کـه کـراوه وه لـه باس.. .قورئاندا و ئینجیل و ورات ته له ن ده خۆ ...زامانیدا ر سه به ؟ رزه له دته ن که ده لمانی مان زه پاشایانی ی مه سته موو ھه م ئه بۆ زدانیه یه گای باره م ئه ی که ی ئه لـ چـیم وای ھـه ئیتـر ی بـه... ن کـه ده لیـوه باسـت جۆرـک به که یه ر ھه م تناگه... کویی له تۆ... گرانی و وره گه ناوکی چ ھید شه ئای... ھیده شه تاوان ب ن ده خۆ !!چی.... پرسیت ده

ک الیـه ر ھـه بـۆ... تۆقی ـده ھه ممانـدا رده به له کـارک ک وه گریـه و ھـاوار و ڕۆڕۆ و ی وه ی وه و داخ و ئاخ!! چی بم نازانم... کانمان زامه دیتنی و بیستن له دوور ھاوھۆزه ... بوو ڕۆ دایکه و ڕۆ ڕۆه و ڕۆ باوکه شواوکدا کۆنه ر ھه ر سه له و کدا یه کاوله خانه ر ھه له بوون، چاوانماندا و م رده به له چووین، ده

..یت یرکه سه ساده وا... قته حه تۆش... ناگرم قت ناحه... ت که له گه کانی مه خه له ئاگا ب ھاوھۆزی کاکی ...ناسی ده خۆمان و ئاغاکانمان ر ھه نیا ته و نیا ته.... بین وه کتره یه می خه به که کردووین نه فریان و ئه مردوون، نه که ی زوانه ئاره و ئه پناو له ئمه مانگووت ده و کرد ده ھاوارمان رزا به پ... قایمه چاومان رد، به ردین به کتر، یه ئاست له قه ڕه دمان که ئای

34

ن ده ڕی توانا و ھز لده کان شاپه فه رزه ۆ به ھن و باز و ھه بینم شه ده

مارف ال مه مزی ڕه وزی فه

.سویس وتی له شت رده سه شاری شیمیابارانی ی که وره گه تاوانه یادای بۆ مارف ال هم مزی ڕه وزی فه رز به وتاری مگان ماته و ڕزان به

.شت رده شه ی که مانه قاره شاره وماوانی لقه و زامداران و ھیدان شه گشت ک ته له میه ھاوخه و پزانینه بوونتان ئاماده و م که لده رمتان گه خرھاتنکی به کی پشه لـه کـه.... و قـاڕن و نفال ئـه و بجـه ه ھه و شـت رده سه سانی کاره" ن ده کانیاندا باسه له که یه ڕزانه به و له ندێ ھه له کم ییه گله ز ئه

."تاوان" بین بت ده" و قه زه کی یه ه ھه مه ئه زانم واده خۆیدا .رموون بفه قبووڵ لمی هو فراوانه دکی و سینگ به ھیوادارم

مـرۆڤ کـه درابـت نجام ئـه وه کییـه ره ده توانـای بـه ھزکـی ن الیـه لـه و بت نه تدا ڕۆکی مرۆڤ یه وانه له که ن ڕووداوانه و ئه" سات کاره" و رک فه نه مه شــه رچــوونی ده ھــ لــه... و..و..فر بــه و شــاخ ســی ره ھه و الفــاو و رزه لــه بوومه ک وه ری، رامبــه به وســانه سته ده خــۆی بــۆ خــۆی رووشـون سه بـ و کوشـتن ھـۆی بۆتـه و سـاوه ھه پی مرۆڤ که ی کارانه و ئه م به. نداز بئه زۆری زیانکی و وت فه ببته که. ھتد..... سیاسـی( ره رامبـه به ر سـه خسـتنه فشـار ک وه موویان ھـه ر ھه که.....و...و...تیرۆر و شان وه کیمیایی و نفال ئه و کوژی شه ڕه ک وه تاوان ب مرۆڤی ندین چه و ندین چه کردنی ." تاوان" وترت ده تی، کیه ره گه ستت ده ھه پی ی وه ئه که دیاریکراو ستکی به مه بۆ) ربازی سه یاخود بت گـوتنی لـه ر ھـه بـت ده و بـت ده مـرۆڤ کـه ترسـناکن، کی یـه زاراوه و وشـه ھنـد مانـدا، که ته میلله ئاسـتی لـه کاریانھناوه به دوژمنانمان که ی تاوانانه موو ھه و ئه م ده بۆیه

.کاریانبھنن به کاندا وره گه ڕاستیه :ڕزان به و چـی و چـوه ست ده له گیان ند چه و که ڕووداوه تی چۆنیه له باس ن،ی که ده وی یه په مووان ھه و وه بته ده دووباره وام رده به که باسک و شریت ی وه لدانه ک وه وت نامه ز ئه بـه ق رحه ده که کانیتر تاوانه گشت و تاوانه و له باس ک تراجیدییایه خشانه په ک وه)... ساڵ 23( تیه ینه مه و ئازار له پ ساه موو ھه م ئه دوای وت مه ده که به... چی .م بکه ستن ده ھه یان ھاساون پی دوژمنانمان که داڕژراو کی یه رنامه به ر سه له مان که وه ته نه و خاک بـ مسـاردی خه تـری کـوردکی وه ی کـه له گه و خـاک بـه دسـۆز و کان موواره ھـه نـا تاوانـه سـتی ده لـه ڕزگاربوو تازه سکی که نوان له که گفتووگۆیه و قه ته مه ده م باسه م ئه .روا په وپشــت... م کـه خونه ھـاو... م کـه ھۆزه ھـاو ی ئـه.... گتیــدا ی ڕییـه که گـوێ و نگی بـده موو ھـه م ئـه نـاو لــه.... دا تاوانانـه و و ورانکاریـه و کاولکـاری موو ھـه م ئـه ناو لـه ؟ ماوه نه کوێ و ماوه ک.. ؟ پرسه مه حام له... پرسه مه لم چیتر توخوا... م ناکه په

؟ رھاتوه سه به چیان کان منداه و که چکۆله خوندنگا ئاخۆ ؟ لھاتوه چییان یان که حوجره م رده به ی که ڕونه کانیاوه و قکانی فه و مامۆستا حاجی توخوا ئا ماون؟ ی که شیله ته و گویزار میمکه دت؟ ی جمه ر ھه وران گه رماه به کۆی سه چی؟ رھاتووه سه به چی شوان شاخی شه ڕه ؟ ماوه وانخ نیکته ری ھۆمه مام ب پم

؟....؟....؟...؟ ھاتوه ر سه به ل چیان ل کوڕگه ؟.نیت و تدا که ردانه رگه سه ھۆزه دوای به.... نیت ئاواره... و ژمورده په... نیت زامدار دڵ سووتاو سینه من ک وه ر ھه تۆش خۆ بۆ... پرسه مه لم خوا تووبی سا... ترین ماڵ ورانـه س کـه موو ھـه لـه ئیمـۆ ئمـه... نیـت وـ و شـت کانـدا، تانه ره ده ب و چاڵ ڕه و ڕووت و خاوس پ سوکاره که و ژن و زاڕۆه سۆراخی و واڵ ھه دوای به

....دادت تارمایی ریکه خه شوت لده ی ونه م دیده و له بیناییم... ناچت سانیتر که ھی له و نین ئاسایی کانمان برینه زامارترین،... رترین ده ربه ده و س بکه ن وه دواوامانـه بـه ر ھـه تـاوان شـی ڕه سـتی ده و زامـان وش لـه و وانابینن ڕه پ شمان وه ئه رینه سه ر به و ر ڕاخه وی زه و بالیف ئاسمان و مان خانه بۆته سارا و شت ده و کو

.......

و

33

تا ھــه رز عـه ئینسـان یری غـه و ئینسـان یی زه بـه بـ و قــی ده جیـاوازیی بینـین ده ین کـه ده کانی ئاکامـه لـه چـاو و فکــرین ده ئینسـان ی وه کـرده ده کـه م بـه. بکـا قـ وه کـه یه

کـان به و کوشـت کان، کردنـه کـاول و سووتان کان، کردنه وران کان، رشتنه خون کان، تییه تانچیه کان، قییه ده کۆی له ئینسان شی به که ن بده رگام بۆیه ر ھه. ئاسمانه .دابنم دیکه رانی به گیانله باقی ووی ره سه له وی زه گۆی ر سه کانی کارییه خراپه گشتی به و

زامــک، کــه وه نــه بکه ســاته چرکه و لــه بیــر. چــوه ڕوه بــه ئینســان دژی بــه و ئینســان ســتی ده به کــه وه نینــهب بیــر وه ک یــه وه کرده نی دیمــه وه کــه یه بــه یــه وه ئه کــاتی ئســتا تاڵ بـه پالنی کا ده ل داوایان و وه ته کردوونه کۆ ری به ڕیوه به و رمانده فه و ند پوه و ست ده ک کۆمه ره سه له ئینسانی ناوی که رک وه بوونه یان ، خونرژک دیکتاتۆڕک،

جوانی بـه کـه گازه ریی کاریگـه ی راده م ھـه کـه دایـه وه لـه داوایـه و بیـار و ئـه گرینگیـی. وه نـه که تاقییـان شـونک لـه و دابـژن ژاراوییانـه گازی لـه پـ بۆمبـه و ئـه کردنی و شـار و رۆن ده تیـژ ون، کـه ده دیـار وه ئاسـمان لـه ر رکه شـه ی فرۆکـه نـد چه ک یـه ماوه دوای. زانـ ده نخۆیـا دژی بـه زاـم کـه وه کرتـه تاقی کسانک ر سه له م ھه و وێ رکه ده

و بینـا و مـاڵ ه کۆمه ررا سه له. خوارێ ڕنه گه داده دیاریکراو ی نوخته و ره به و ن که ده ی پچه و خوار ، وه بنه ده نیزیک ست به مه ج شونی له ورده ورده دن، ج گوندان تـ داوه ی خواروپچـه مـار ک وه رووبارـک رزگیـدا به به و شاخ به پشتی شار. وتوون که ڵ ھه دا وز رسه سه گردکی ریزه داونی له که ون که ده دیار وه قامک شه ند چه و بازار ر سـه لـه ماشن لۆق و تاق. فرۆشتنن و کین و ودا سه ریکی خه ک خه و یه کراوه بازار و ووکاند. چاو ر به دته ئاسایی شتک موو ھه دا شار نو له. خوش ده خوار و ره به وو مـاڵ وامی رده بـه کـاری بـه ژنـان. ن مـه گه و یـاری ریکی خـه مووی ھـه و منـداڵ لـه پـن کـۆن و کووچـه کان قوتابخانـه عتییلیی تـه ھـۆی بـه. دان چـۆ و ھات له کان قامه شه

ریی وه کـوره. وه کاتـه ده م کـه ھـاوینی تـاوی سـووره رمیی گـه لـه رم نـه کی بایـه ی کـزه و سـاوه ئاسمان. ن که ده براکانیان و کوڕ و مرد ی وه ھاتنه ڕی چاوه و ریکن خه هو منداه پلـه بـۆمبی. کـراوه سـادر پیشـتر سـتوور ده. واوه تـه کـار م بـه وه ره سه هل. ناکرێ پ ست ھه زۆر کان ھاوژه بۆمب فرۆکه ھاتنی بۆیه ر ھه و بیوه ک خه له ئاگای رۆژانه درانـه فـرێ ره سـه لـه بۆمبیان ناوی که ئاسنین ی وره گه زۆر ی گۆزه ند چه بینا ر ھه و فشاره ی دوگمه ر سه له قامکی وان فرۆکه. واسراوه ھه وه فرۆکه رزگی به به ژاراوی گازی و وه وونـه که ده دوور فرۆکـه چرکه، ند چه نیا ته پاش. وه بنه رده به بۆمب و درێ ده فشار دوگمه. ناکا ل دووی و س وان فرۆکه. فشاره ی دوگمه داگرتنی کاتی ئستا. وه خواره موو ھـه ئیتـر و وه ئـه. ھـیچ ئیتـر و وه ئـه. وه بتـه ده رز بـه نائاسـایی سـتی خه نگی ره سپی کی دووکه الو و پیر و منداڵ و ژن نیو له بازاڕ، نو له شار، ر سه له وه خواره له

س فـه نه ر ھـه. کـرا ده ش بـه بـ بینـایی لـه و وت کـه ده وـک بوو چاو ر ھه. سترا به ده و وت که ده قرخه وه بوو روو گه ر ھه. را گه ده ڵ ھه سوور و سووتا ده بوو پست ر ھه. شتک بـۆوه ده رز بـه بوو ئاه ر ھه. کرا ده ناسه ھه ب دا ش باوه له منداڵ بوو دایک ر ھه و رد ھه ر سه وته که ده بوو منداڵ ر ھه. خنکندرا ده و ما ده تیس قه دا سینگ ییقوو له بوو ...ھیچ ئیتر و وه ئه. ڕا گه ده ھه شین و سوور بوو کورد رۆه ی سته جه ر ھه و و خشرا به ده بوو گیان ر ھه. وه مایه ده روودا گه له بوو ھاوار ر ھه و سـاتی کاره وه ئـه. کـرا ده گیـان بـ و درا رده وه خـۆڵ و خاک لـه ئینسـان سـلی نه مـرۆڤ، سـتی ده کـراوی دروسـت ی سه ره که به و ر شه به سلی نه بیاری به که بوو رۆژه و ئه وه ئه

شـت رده سه. بوو ھـه پـی پویسـتی خـۆی وعی نـه ھـاو نـابوودیی بـۆ ر شـه به سـلی نه کـه بـوو گـازه و ئـه ی وه کردنه تاقی م که یه وه ئه. وبو شت رده سه کی خه کردنی باران شیمیا .بوون یه وه تاقیکردنه و ئه قوربانیانی م که یه شتیش رده سه کی خه و ژاره و ئه تاقیگای م که یه

لتانه چاوم تانه گه ده دم

و لتانه ئاگای مشکم زابتانه عه عزووبی مه ویژدانم

کان خنکنراوه گاز به لشواوه ناز شتییه رده سه ی ئه و رگ مه شانۆی کۆی سه م که یه به بوو شارتان

.کرد ساز ر سه له بانتان س فه نه مای سه خۆشتان بۆ خۆش وتان خه, ون بخه ده

. یه ڕوه به ژیان چونکه

. وه خوندرایه ئوستالیا ئادالیدی شاری له شت رده سه شاری کردنی شیمیاباران کۆڕیادی له 2010ی جۆالی 4 رۆژی ته بابه م هئ: تبینی

32

ورد و تـوور و یر ته خۆراکی و کا ده ژیان بۆ ئاسانی کار ن، داده ج له نوی ی سه ره که و دا ده فێ کۆن شتی کا، ده ساز شتک موو ھه ھیچ هخا،ل ده کار وه مشکی ک الیه له. پۆکـه ته وه کاتـه ده ختایی تـه و کـا ده خت تـه اییرز بـه کـا، ده وـران دانی ئـاوه بـێ، ده ر به له گیان رزقی ی سووڕه ھه ومشکه به ر ھه دیکه کی الیه له. کا ده دابین دریشت و ی لووتکـه رزترین بـه تا ھه بگره را ریاکان ده قوویی قووترین له و خۆی سلی نه ندیی وه رژه به ت خزمه یخاته ده وییه زه رتۆپی سه ی خیره زه رچی ھه جارک ، ئینسانه و ئه ر ھه

مرۆڤـی نـاوی ی ره وه بوونه و ئه مان ھه م به. دن کاریان به خۆی سلی نه ریی وه خته به و خۆشی بۆ و کا ده داگیر کانیش ستره ئه و مانگ وانیش له رتر سه ت نانه ته و کان شاخه. گـرێ رده وه ک که خۆی سلی نه بردنی نو له بۆ وونگرت ری وه سروشت له بۆخۆی که سانه ره که و ئه مان ھه له ، دیکه وی ئه دژی ستی به مه بۆ واو ته و وانه پچه به راست ره سه له .خۆی ڕی وپه ئه گاته ده ستی ده کانی دروستکراوه له رگرتن وه ک که بۆ ئینسان توانای دا تانه حاله و ئه ردووکی ھه له یه وه ئه راکش رنج سه

و لـه تـوان ده چـۆن ئینسـان کـه وه بۆتـه نه روون ئسـتاش تا ھه. ناسراوه نه داوه شار حه خۆی وه دیکه کی یهال له ی که ییه درنده و ک الیه له ئینسان یی زه به به پشتی له که رازک زۆر. زنـ بـه ده سـنوورک موو ھـه ریـدا ورانکه مـاڵ و یی زه بـه بـ و قی دره لـه واشـه جـاری و پـش چتـه ده خشـی خۆبه و یی ئـاوه دڵ وجی ئـه تا ھـه پویسته که دا جگایه

، یـه زه به بـه و ر تیـده یارمه و نده خشـه به دا کاتـک لـه یـانی. یه ھه جیاوزی لک واو ته سروشتی دوو و خالق ئه دوو و بیات ته دوو وایه جاری پیاو چ ژن چ سک که ، یره سه نگـه ره. گـرێ ده رچاه سـه وه چیـه لـه گییـه دووگانه و ئـه کـه وه بۆتـه نه روون جـارێ و ئینسـانه سروشـتی وه ئـه. قه ره دڵ و ر نه ک یه ر سه وه ماڵ و ر که داگیر دا کات مان ھه له بـا ئسـتا. بـوو راسـت وه ئـه م به ویستب، خۆش مندای دا، ده کانی ئینسانه ی سته ده سته ده کوشتنی ستووری ده که ین حوسه دام سه ک وه خونرژکی که چاو ر به بته یر سه

:ئینسان کانی ندییه تمه تایبه ی دیکه شکی به ر سه بچینه رھـه دا ده روو دا ت وـه ده دوو یـان ن الیـه دوو س، که دوو نوان له - ستک به مه ر ھه به جا - ڕ شه کاتک واته. راسته شتکی وه ئه. ناکرێ ش دابه وا ھه دا ڕ شه له ن ده ندییــه تمه تایبه و سروشــت دا ش لــره. رگــرێ وه ک کــه ر رامبــه به نی الیــه داھنــانی چۆک بــه بــۆ خــۆی تواناکــانی و ئیمکانــات موو ھــه لــه زانــ ده خــۆی قی حــه بــه ی نــه الیه

بۆیـه ر ھـه و رێ بـه بـردن نـو لـه کی یه سـه ره هک موو ھـه بـۆ سـت ده نـادا نک الیه به رگا ھود ئه ته و زه به و ئینساف وایه جاری. ن خه رده ده خۆ روونی به ئینسان کانی جیاوازه نــاب س ده قــه مه فی ده ھــه بــه شــتن یه گه بــۆ وایــه پیــان نانــه الیه و س کــه جــۆره و ئــه. وه داتــه ده لــک که له ســه مه کانی ئینســانییه نــه الیه موو ھــه دا نیزامــی بیــاڕی کاتی لــه رانی بـه ڕوه به ر سـه له قامـک بتـوانین نگـه ره ین، بکـه بـاس دا روو رووبـه ڕی شـه لـه نانـه الیه جـۆره و ئـه ی نموونـه وێ بمانـه ر گـه ئه. ربگیرێ وه ک که س ده ناموقه ی سه ره که له

: کـه یـه وه ئه ئـازادی رـی باتکارانی خـه دروشـمی. تکۆشـانن و بات خـه ریکی خـه ستی ربه سه و ئازادی به یشتن بۆگه که دابنین ست ده بن النی گه کانی ئازادیخوازانه وه بزووتنه دیکــه کی الیـه له. ری بـه دا کانت ئامانجـه بـه یشــتن گه پنـاو لـه س ده ناموقـه ی سـیله وه بــۆ نا پـه تـه حمه زه زۆر م بـه بمـری، دا رانــه وه ته خه به ژیـانی پنـاو لـه ھاسـانه زۆر

ئـامرازکی و سـه ره که ر ھـه له دانـاون خـۆی پش لـه کـه ی فانـه ده ھه و بـه یشـتن گه بـۆ نک الیـه که مانایه و به وه ئه. کا ده وجیه هت سیله وه ف ده ھه ده که یه ھه وا بۆچوونی و س کـه و ئـه نـو لـه. ناسـرێ نه نبـرد نو لـه ی سـیله وه لـه رگـرتن وه ک کـه بـۆ سـنوورک کـه ن ده ده روو کاتانـه و ئـه راسـت ئینسـانییش تراژـدیی. گرێ رده وه ک که مومکین دا خۆیـان ی وه مانـه پناو لـه کـه بینـرن ده کان ره المارده پـه و ر داگیرکـه تـه وه ده و ھـز ن بـه ده ئـاوا ی سـیله وه لـه سـنوور ب رگرتنی وه ک که بۆ نا په زیاتر که دا نانه الیه .ن ناده نیشان خۆیان له ک دوودییه ھیچ سیش ده ناموقه ی سیله وه له رگرتن وه ک که له و ن به ده ناشایست کارکی ر ھه بۆ ست ده پاسـاو وه بـه نگـه ره دره غـه و ئـه چونکـه. بـا ده ری رامبـه به نی الیـه دژی بـه ترسـی مه پ ی سیله وه بۆ ست ده ڕ شه نکی الیه که نیه وه ئه ر ھه خۆی وعی ھاونه له ر شه به دری غه

دژی و دزـو ره ھـه نی الیـه م بـه. گـرن رده وه ک کـه مـومکین ی سـیله وه رترین کاریگـه له کتر یه داھنانی چۆک به بۆ ف ره ته دوو واته. ناکرێ ش دابه وا ھه ڕدا شه له که بدرێ ش وه لـه. کـرن ده قـ جیـاوازی بـ و ون کـه ده المار پـه ر بـه وه وه پانـه به کک خـه ـه کۆمه کـه ن ده ده نیشـان خـۆ کاتانـه و ئـه وانـه کرده جۆره و ئه ی ییانه زه به ب و ئینسانی سـاتی کاره. وه وتـه بکه لـ قوربـانی ی ژمـاره زیـاترین دا مـومکین کـاتی مترین کـه لـه و بچـ ڕیوه بـه نائاسـایی زۆر ی سه ره که به که الماره په که یه وه ئه رگبتر جه و ناخۆشتر رگیـراوه وه ک کـه کـردن قـ ی سیله وه ترسیترین پمه له و دراوه بۆ بیاری ترین ییانه زه به ب که ته رییه شه به مژووی ی رووداوانه و له شت رده سه کی خه کردنی نبارا شیمیا

نـه الیه و ئـه وه ئـه. وێ کـه ده دیـار وه ئینسـان ئینسـافیی بـ و یی زه بـه بـ و قـی دره ی لووتکه که دایه لره. براوه نو له پ کی خه ه کۆمه دیفاعترین ب و شترین به ب و .کرد باسم پیشتر که ره شه به سروشتی ی ناسراوه نه مـژه لـه. نـازانم راسـت بـه وه ئـه نمـ. حشـیانه وه یـان یوانی، حـه یـان ئینسـانی، یره غـه ی وه کرده گوترێ ده تیژی توندو له پ و حمانه بره ی وه کرده به جار زۆر یره سه پم زۆر وه ئـه. نیـه سـتی ده دا نوانـدن حمی به لـه ئینسـان ک وه و ئینسـان ت قـه بـه ئاسـمانی باـدارکی ھـیچ یـان ی نگـه جه ئـاوی، کـوی، رکی به گیانله ھیچ که وه بۆته روون رگـای نیا تـه چونکـه قایه به رازی ک الیه له وه ئه م به. خواردنکی مه جه پارووی بیکاته و بدا خۆی له الوزاتر کیر به گیانله الماری په ھز به کی یه دڕنده که وێ که ده ھه ر سه به دیکه ری هب گیانله ک یه وه ره جار ک یه به ناخوازێ یان ناتوان ک یه دڕنده ت قه ش دیکه کی الیه له. یه دیکه یوانی حه خواردنی یوانه حه و ئه ی وه مانه

31

كاربـه،"6 - 10بـۆ 5 - 31"نـدا مباالی ئۆگه شـاری كـه تی له وـه ی دادگـای تـاوانی نوده كۆنگره ، پارسـاڵ لـه وه ینه كه ده م تاوانه ی ئه ساه 24 یادی كاتكدا له خۆشبختانه میــاویكی كی چــه كردنی غــه ده قه بــۆ زانــین ده تی مرۆڤایــه بــۆ زن مــه نگاۆكی ھــه به ش مــه ئه ندكرا، ســه په نگ جــه تــاوانی ك وه كان ناوخۆییــه ملمالن لــه كیمیــاوی كی چــه ھنــانی

كــان، رده زه و كان پــه گۆپته و كان ســانانه وه شــخ كان، شــته رده سه و كان بجــه ه ھه( ی وه بونــه نه دوبــاره بــۆ زنــه مه نگاوكی ھــه ، تایــه ھه تا ھــه بــۆ بكردنی بنــه و جیھانــدا له .( بت پیرۆز تی مرڤایه له وتنه ركه سه م ئه( ، ھتد.....و كان سویسنانه

تاوانـه ی دیكـه كانی سـاته كاره و یـه وره گه سـاته كاره م بـه دانتان نـه گرنگـی و گرنگـه دۆزه م ئـه ئاست له ئوه نگی بده كوردستان تی خۆرھه كانی سیاسییه راوهڕكخ و پارتقوربانیـانی واو تـه و رم ھـه شـه ڕه گونـدی و شـت رده سه شـاری كی خـه و مـهئ رانی نگـه ی مایـه ، ھـاتووه كوردسـتان تی رۆژھـه لـه مان كـه له گه ر سـه به كه كان ییه وه ته نونه ی ژمـاره و كان تاوانـه یی وره گـه ئاسـتی لـه ك ،گرنگییه ین بده دۆسیانه و به گرنگی كگرتووانه یه موومان ھه با ین كه لده داواتان بۆیه ، كوردستان تی ڕۆژھه له كوژییه كۆمه

. بت شتدا رده سه شاری شانازی له پ مژووی و ری تكۆشه و و قوربانیانیان كوردۆساید چاودری

2011ی جۆنی 28

کانی تاوانـه کانی پرسـه ر سـه له خـۆی کـانی کاره کان، دیموکراتییـه ره پوه و نسیپ پره به ندبوون پابه به ، خۆیه ربه سه یستی و نه سوود سیڤیلی ڕکخراوکی کوردۆساید چاودری 2002 ی ژانوییـه ی6 ل. بـات ده ڕوه بـه کـرن ده و کـراون کوردستان مرۆڤی مافی به ر رامبه به ی پشلکارییانه و ئه موو ھه و تی مرۆڤایه به دژ تاوانی و نگ جه و ژینۆساید جینۆسـایدی و ئنفالـــــكردن ب دژ ھبـج ناوەنـدی(نـاوی ژـر ل پشـتر ھی، کـۆمیتی و لـق کوردسـتان پارچکـانی ھمـوو و ئوروپا وتانی زۆربی ل ، دامزراوە . دات نجامه ئه چاالكی دان سه سانه ، ستووه به ی كۆنگره س ئستا تا رگرت، وه ی ناوه م ئه 2009ی ی فورییه24 رواری به له دەکرد، کاری) چاك -كــورد گلی

)دا کان شیمیاباران کراوه نازلشواوه ییهشت رده یادی سه له(کان خنکاوه ناسه ھه

کاردۆ یاس ھه

و فر بـه کلـووی ی نـده وه ئه. دایـه ی کـه که خه شـنیی چه فره لـه و ی کـه خاکه ربویی بـه لـه ی، که سروشـته جـۆریی مـه ھه لـه کانی، نه دیمه نگیی ره نگاو ره له وی زه تۆپی جوانیی

. دگیـرن ھـاوینی تـاوی سـووره و چـارده مـانگی و و شه تاریکیی ندازه ئه مان ھه به خشن، به جوانی رو ھه ی شریخه و باران ی تکه ی جریـوه ئـاواش ر ھـه خشـن، به ده سـۆکنایی کانیـاو ی خـوڕه و رووبـار ی ھـاژه و زریـان ی کـزه و ماڵ شـه ی شـنه کـه یـه راده و به ر ھه

ترانی قـه وی شـه تاریکـه لـه چـۆن ن کـه یر سه. راکشن رنج سه سپ ئه ی حیله و رخ به ی باڕه و مانگا ی ھۆڕه و مار ی خشه و بانده وبـن ده ڵ تکـه رن، گـه ده ک یـه ر سـه وه چـۆن بـاران ی دۆپـه ن کـه ماشـا ته. ن کـه ده بک چاو و نونن ده خۆ ستران ئه سوپای دا

ھـدی شـونک له کان رووباره. ن خه ده ڕێ وه رووبار و ن که ده زیاد ، وه بنه ده کۆ ک یه شوه چ به جۆبارانه و ئه. ن که ده ساز جۆبار وران ھـه لـه ری سـه شـاخ ی لووتکـه شـونک له ن بده رنج سه. ریا ده شی باوه خزننه ده خۆ و بن ده رگا وژم ته به ک جگایه له و

گیان نگی ره نگاو ره دنیای له چاوک. داکشاوه ریاکان ده قوویی تا ھه وی زه نزمیی ک جگایه له و داوه. تی خۆیـه نـدیی تمه تایبه و ناسنامه نی خاوه ی شته ر ھه و وێ که ده دیار وه خۆی تی بیعه ته به ی شه به ر ھه چۆن که ن بکه ران به له

. نیه مانای وانه ئه ب و جوانه وه وانه ئه مووی ھه به سروشت نیا تـه به ئینسـان. شـه تابۆکه نی الیـه رنجراکشـترین سه راسـتییدا له و ھنـاوه پـک ی نگـه نگاوره ره سروشـته و ئه تابۆی له شک به ره سه له ئینسانی ناوی ی ره به له گیان و ئه

. یره سـه زۆر رکی وه بوونـه ئینسـان. کا ده سکاریشیان ده نیاز پی به و خۆشی یلی مه به زۆرجار و گرێ رده وه سروشت کانی جوانییه له چژ دیکه رانی به له گیان موو ھه قای بارته ره وه بوونه و ئه. ره سازکه ال ھه و ر پیسکه و ر تکده ش نده وه ئه ، ره خۆشکه دنیا و ر رازنه سروشت و ست ره په جوانی ی نده وه ئه ره وه بوونه و ئه

30

.تن سه ده ر سه له ئران له ن، ده ده یان نجه شكه ئه و زیندان نه خه یان ده

یی خامنـه و ینی خومـه نـاوی مانكاتدا، ھه له و تۆماركردوه ھاوكارانی و دام سه ناوی به شتیان رده سه شاری شیمیایی بومبارانی رووداوی میژوو، و كوردستان كی خه نی كۆمهزگـای ده و دام و ببـن الوه ربـه كه رـی لـه قـودس رگـای ناو به دا، ده ویان ھه ر، شه پدانی درژه به كات و ئه و تن سه ده ر سه له مۆ ئه كه ش جیناتكارانه و ئه موو ھه و

.ن ناكه بیر له جیناته م ئه ریكی شه كوو وه زرنن، دامه دا كه اوچهن ری تاسه ر سه له ئیسالمی ستی ره په كۆنه رژیمی ك یه دا، رژیمه و ئه رووخانی رۆژی ێ سبه له گۆمان بكی خـه شـیمیایی بومبـارانی ، یه سـتانه ره په كۆنه ره شـه م ئـه كانی تاوانـه ی ره الپـه زاران ھـه لـه ك شـاری دیفـاعی بـ رژیمـی مۆ ئـه رانی ربه ن الیه له تیمساحیانه فرمسكی لرشتنی ھه م به. بوون سموم مه و بریندار یان و كرد خت به گیانیان و قوربانی بوونه ومانهز مه كه ب ده شت رده سه

تكی ركـه به كـوو وه ی ڕه شـه م ئـه ر، شـه سـتپكردنی ده ڵ گه له ینی خومه چون كه وه بباته ك خه بیر له راستیه م ئه ناتوان ، ساته كاره م ئه كانی قوربانیه بۆ ئیسالنی كۆماریموو ھـه كردنـی وت زه بـۆ ئـران، شۆڕشـی تكشـكاندنی بـۆ ئیسـالمی كۆمـاری. وه ئیسـالمیه تی حكومـه كردنـی قامگیر سـه ت خزمـه یـه ھنا سـووڕاوانه ھه و لبـرد نـاوی ئاسمانی

١٣٥٧ شۆڕشـی لـه كـه ی روانیانـه چاوه و داخوازی و ئه موو ھه پچانی وه تیكه بۆ و خۆی یارانی نه موو ھه و كان كۆمۆنیسته كوشتاری بۆ ، شۆڕشه م ئه كانی دیموكراتیكه وته سكه دهوان ئـه وای ره شۆڕشـی جـۆره م بـه وسـت ندهیا نه كـه كك خـه تی موقامـه كاندا، سـاه م كـه یه له ر ھه توانیان ڕ شه پدانی ی درژه به وان ئه. چوو وه ڕه شه م ئه پر به كرا، ده

.تكشكاند بت، خۆین تانی خه و بكرێ تان بـۆ نـرین ده درود و وریـه گه تـه جینایه م ئـه ھاوكـارانی و ران بـه ریوه ه به و ران بریارده له ین كه ده ت فره نه شتدا رده سه شاری شیمیانی بومبارانی مرۆڤی ساتی كاره ساھاتی له .دا ست ده له ئازیزیان گیانی دا ساته كاره م ئه ریانی جه له كه ی دیفاعانه ب ئینسانه م هئ

2011ی جۆنی /28ه کۆمه –حیزبی كۆمۆنیستی ئران

شت رده ی تاوانی بۆردومانكردنی شاری سه ساه 24یادی له شت رده سه شاری قوربانیانی كاری و س كه نگه جه وانیتا ئیتر ناوخۆیی ملمالنی له كیمیاوی كی چه ھنانی كار به كوردستان ری ماوه جه

كان كوردستانییه ڕكخراوه و پارت ر لـه سـه 4،30عسی فاشـی، كـاتژمری كانی به ره رگھنه مه فۆكه 1987ی جۆنی 28رواری به ساڵ پش ئستا، له24 ئاگادارین موومان ھه

یان، م تاوانـه ر ، بـه رگھنـه ی مه فۆكـه 4ریان بارانـد ، وروبـه رم و ده ھه شه مان و گوندی ڕه شتی قاره رده ری شاری سه روه كی كورد په ر خه سه به ھری قینی خۆیان ژه ئوارهھـاووتی 1000 ، تـاكو ئسـتا زیـاتر لـه وه پـاككرده هو چـه بنه ندین خزانیان لـه ھید و برینداركرد ، چه یان شه ر و شاره ڤه م ده زار ھاووتی سڤیلی ئه زیاتر له ھه شت ھه

. یه نامرۆڤانه و تاوانه قوربانی ئه ته بونه مـام شـت رده سـه شـاری مخۆرانی خـه رگـای له و غدا به تاوانبارانی بۆ دۆزك بۆته نه شت رده سه ساتی رگه مه ھشتا ، وه ینه كه ده تاوانه و ئه ی ساه 24یادی كاتكدا ئمه له ، كراوه نـه بـۆ پویسـتیان ری سـه چاره و ژـن ده ئـازاردا و ئـش لـه شـاره م ئـه كانی برینـداره ھشـتا بـۆدرا، جـدی وی ھـه مان كه ركخراوه شانازی جی ندامی ئه حیمی ره لی عه

م بـه گرنگـی وه یاندنـه ڕاگه زگاكـانی ده و كوردسـتان تی خۆرھـه لـه ت تایبـه بـه كان ییهسیاسـ نـه الیه و كـوردی نـدی وه ڕه ن الیـه لـه ھشـتا ، وه تـه دۆزراونه نه كـان ونبوه ھشتا سن بكه ھاوڕیان شیندا له و وه نه كه ده كانیان قوربانییه یادی نھا ته به كان شتییه رده سه ھشتا نادرت، یه وره گه ساته رگه مه

شـت رده سه قوربانیـانی لـه یادمـان سـانه ، وه ڕابـردوه سـای 8 لـه و داوه رییـه یاداوه م بـه گرنگیمان بووینه كوردی زگای ده م كه هی كه كوردۆساید چاودری ركخراوی له ئمه كارھنانی بـه و مان كـه له گه دوژمنـانی اكردنیڕسو بۆ ڕۆژك بكرته كه رییه یاداوه ڕۆژی مساڵ ئه ین، كه ده ك الیه موو ھه له داوا دا، تاوانه م ئه ی ساه 24 یادی له ، وه كردۆته

. شاره م ئه كی خه كانی داواكارییه ڵ گه له ھاوپشتی و كیمیاوی كوژی كۆمه كی چه وتـاوانی نگ جـه یی وه تـه نونه تـاوانی ردوو نگ،ھه جه تاوانی به دیاریكرا ئانرات ڤان فرانس رگ مه بازرگانی تاوانباری دادگای له ك وه شت ره سه شاری كیمیاباراكردنی تاوانی

. مشاره ئه كی خه به ر رامبه به یه دیكه تاوانكی ییه وه ته نونه تاوانه م ئه تاوانبارانی دنی نه سزا و دۆسیه ی وه كردنه ،نه گرت ده خۆ له تی مرۆڤایه به دژ

29

ر بریندارانى کیمیایى سه رى خۆبارین له کاریگه

کیمیـایى قوربانیـانى دۆخـى ش مـه ئه و کـردووه ئـران و کوردسـتان تى رۆژھـه و باشـوور لـه رووى وه بـه ره عه وتـانى لـه کـه کان خۆبارینـه لىپۆ شـه دواییـدا ى سـانه م له

ژینگـه پاراسـتنى گشـتى رى بـه ڕوه به زاده باس عـه ن سـه حه. کـات ده ژیانیـان له شه ڕه ھه رگ مه و بن ده سى فه نه نگه ته و بک ناسه ھه توشى برینداران و وه ترسییه مه خستۆته رۆژ چـوار و چـت رده ده ستاندارد ئاستى له وا ھه پاکى رۆژ) 40(و واى پارزگاى ورم خۆبارانه رۆژ ھه) 100( ى نزیکه ساکدا له گشتى به«: ت ده ورم، پارزگاى له .«یه ھه ترسى مه کان توژه و چین گشت بۆ

2011ی جۆنی 28: ڕکوتی / ماپڕی رۆژ پرس : وە سرچا

شت دا رده ساتی بۆمبارانی شیمیایی شاری سه كانی كاره یادی قوربانیه له

وشـت رده سه شـاری مانیئاسـ لـه عـراق، عسـی به رژیمـی ھـاوژی بومب ی یاره ته ند چه تاوی، ھهی 1366ری سای ی مانگی پوشپه7ی رۆژی ئواره ر له ر، سه به مه ساڵ له 24 شـیمیایی كی چـه بـه ریان وروبـه ده و شـاره م ئـه دا، تكارانـه جینایه كی یه وه كرده له و وتن ركه ده ریدا ورروبه ده دیھاتی كی خــه نی كۆمــه دــی ر ســه خسـته قورســی مكی خــه كــه خولقــا زین تـه ده ســاتكی كاره جــۆره م بــه. كــرد بومبـاران .جیھان ئران مرۆڤدۆستانی موو هھ و كوردستان

گیانیــان ری وروبــه ده و شــت رده سه شــاری كی خــه لــه زۆر كی یــه ژماره دا، مژوییــه تاوانــه م ئــه رودانــی ریانی جــه لــه بــه تــا تــه جینایه م ئــه واری ئاســه كــه جۆریــك بــه بــوون ســموم مه ژاراوی گــازی بــه زۆریــش كی یــه ژماره كــرد، خت بــه .داھاتووشیان ی وه نه ژیانی ر سه له خستۆته ترسی مه و ات ده ده ازاریانئ مۆش ئه

بـه نی ده مـه كی خـه دژی لـه كـه كوژ كۆمـه سـیالحی جۆری كارھنانی به رووی له شت رده سه شاری شیمیانی بومبارانی دژ وه عسـه به رژیمـی ن الیـه لـه دا ك سـه رته به ئاسـتكی لـه شـیمیایی سیالحی پشتر سانی .عراقدا و ئران ی ستانه ره په كۆنه ری شه له بوو رخان رچه وه خاكی بت، كارئـاوا ئاسـتكی لـه م بـه ھنـابوو، كـار بـه وه كردنـه تـاقی سـتی به مه بـه ی سـیالحه م ئـه جاروبـار عـراق رژیمی ریشدا، شه كانی ره به له. ھاتبوو كار به رگه پشمه ھزی به جیھـانی ری شـه لـه. ھـات ده كار به سیالحه م ئه عراقدا و ئران ی ستانه ره په كۆنه ری شه له شوه م به كه بوو جار م كه یه وه ئه شارك، دیفاع ب كی خه دژی له و یندار به .ھات كارده به نوێ له ر سه ا،كاند ته وه ده نوان ری شه له سیالحه م ئه كه بوو جار م كه یه وه ئه ، مالوه به م كه یه

شــاری شــیمیایی بومبــارانی ئاكــامی لــه. خولقانــد بجــه له ھه شــاری لــه ســامناكتری و رتر وه گــه ك كــه تكی ،جینایه ســاته كاره و ئــه دوای مانــگ نــد چه عــراق عســی به رژیمــی .بوون بریندار و سموم مه سیش، كه زار ھه ٧ له زیارتر و ستدا ده له گیانیان ئینسان ٥٠٠٠ ی نزیكه دا، بجه له ھه لـه چاویـان خۆیـان سیاسـی و ئـابووری نـدی وه رژه به پـی بـه ڕ، شـه تاوانبـارانی بـه دابویـان و ھنـابوو م رھـه به شـیمیائیان سیالحی كه ی وانه ئه كان، مپریالیسته ئه ته وه ده

لبجـه ھه شـاری لـه سـاتردا كاره پـ و رینتر بـه ئاستكی له ته جینایه م ئه كه دا، دام سه رژیمی به یان وه ئه تی رفه ده جۆره م به و پۆشی شت رده سه شاری بومبارانی تی جینایه م بـه. كردبـوو ند سـه په انشـیمیائی سـیالحی كارھنـاتی بـه و ھنـان م رھـه به بـوونی غـه ده قه ی، نامـه وتن ركـه زاینیـدا، ی1925 سـای لـه تانه وه ده م ئه. وه كاته دووپات .پاراست ده نه ستیان ده سیالحه من ئه فرۆشتنی و مھنان رھه به له وه شه حاله كـوتن ھـه پـدا و ریاكارانـه كی نمایـه زلووم مـه لـه جگـه بـ، ده ڕ تپـه شـت رده سه شـاری شـیمیای بومبـارانی رودوای لـه كـه سـاك چـوار و بیست ی ماوه له ئیسالمی كۆماری

سـاته كاره م ئـه كانی قوربانیـه بـۆ كـاركی ب، نـه دا ره شـه و لـه خـۆی كانی تـه جینایه بـۆ كـردن پاكانـه بـۆ وـدان ھه لـه جگـه و ره شـه م ئـه كردنـی پـروز و ساه ٨ ری شه به .نالنن ده كانی واره ئاسه و كانی ئازاره ست ده به مۆش ئه به تا رووداوه م ئه سموم مه و بریندار كانی قوبانیه. كردۆه نه ، نـه گرینـگ وه الیـه به كـه شـتك نیا ته م به دن، كاری به نده پروپاگه ستی به مه به و بات ده روه به ت تایبه سمی ره روه وه رۆژه م ئه ی بۆنه به ساك موو ھه رژیمه م ئه

پویسـته م به ، وه مژوه زبدانی ناو دراونه فرێ ، ساته كاره م ئه خۆلقاندنی وخۆی راسته رانی به روه به و ران بریارده مۆ ئه رچی هگ ئه. یه ساته كاره م ئه گانی بازمانده ژیانی و گرن ده ته جینایه م ئه كانی قوربانیه كانی هرۆل شت، رده سه شاری له ر ھه ئیستاش، ر ھه كه ی وانه ئه ، تكارانه جینایه م ئه ستانی ده ھاو كه ین كه نه بیر له راستیه و ئه

یی

نه

28

مافى قوربانیانى کیمیایى رگرى له نى به نجومه ئه لـه)رمى فـه تى مۆه زاینی ی)2002( ر به رامبه به تاوی ی ھه)1381( ساى له ، داوه م ه قه له خۆى ناحکومى رکخراوکى ک وه که کیمیایى قوربانیانى له رگرى به نى نجومه ئه

OPCW) کان تییـه وه نوده کۆژییه کۆمه کـه چه چـاودرى نـدامى ئه ک وه ، کـه رکخراوه نـدامانى ئه تکۆشـانى و وڵ ھـه بـه دواتـر سـاڵ دوو و رگرتـووه وه ئیسـالمى کۆمارى ى الھـه نـاحکومى رکخـراوى لـه ی زاینـی)2008( ر بـه رامبـه تاوی به ی ھـه1387( سـاى لـه ھا روه ھـه. وه تـه کراوه کانى هچاالکییـ بـۆ رگـا جیھانیـدا یـدانى مه لـه و رگیراوه وه

(IPD) نـدامى هئ تـه بووه زاینـی ی)2009( ر به رامبه تاوی به ی ھه)1388( ساى له ھا روه ھه ، پدراوه ر زرنه دامه ى سته ده ک وه ندامى ئه دوو مافى (CWCC) ندا ھۆله تیخزمـه و کراوه قۆرخ وه که نه نجومه ئه ی ماه بنه دوو ن الیه له که رکخراوه که خنه ره ر به وتۆته که شت رده سه کانى توژه و چین ن الیه له رکخراوه م ئه. جیھانى رکخراوى

واحـد ریمى کـه( ى ماـه بنه نـاوى بـه که نه نجومه ئه ناوى ، نییه باشتر ئایا«: کرـت ده) واحد سیروان( ى راستهئا پرسیاره و ئه ھا روه ھه ، کردووه نه کیمیاباران قوربانیانی به کـات ده مادییات ى شهک له باس بووه شدار به وه ره ده و ناوخۆ له کیمیایى قوربانیانى رى نونه ک وه که کاتدا مان ھه له داد حه سیروان بکرت؟ ناو به) م قده ئه زیزپوور عه و کک یه پرسیارکى مى وه له داد حه سیروان» .بت شدار به دا که نه نجومه ئه له سکه که ر ھه مافى ن، نجومه ئه ندامى ئه ببته که یه کراوه سک که موو ھه بۆ رگا«: ت ده و عسـى به رژمـى رانى سـه دادگـاى بـۆ کمان یه تنامه شـکایه ئمـه وه داخـه به«: ـت ده ھـات ر سـه لبه چـى کـرد تـانعراق دادگـاى ى وانه ره که ى یسه وکه ئه ئایا که ھاوتیان له

نجام ئـه بـ کانمان وـه ھـه و بوو نـه ئمه ھاوکارى و ندى زامه ره ى ئاماده دا کاته و له ت زاره وه م به لکردین، ئرانى ى وه ره ده تى زاره وه ی ئیدیه ته داواى دادگا و نارد عراق وه مایه

وه کانى یادکردنه چاالکییه

ى رۆژه م ئـه خـۆى کانى نگـه نگاڕه ره چاالکیـه بـه خـۆى ک خـه و وه تـه کراوه یـاده م ئـه شـت رده سه لـه ساک موو ھه وتوون که) تر چه( ى رۆژنامه ست ده کان زانیارییه و ئه پى به

واتـا ، کـراوه قـۆرخ وه تیـه وه ده کـانى رکخراوه ن الیـه لـه رۆژه م ئـه ى وه یادکردنـه و کردووه ل گه کانى چاالکییه له رگرى ت وه ده دوایى ى سانه م له م به ، کردووه واتادار ى)شــارۆنیۆز( بــه وه یادکردنــه کانى رنامــه به ى بـاره لــه یىکیمیــا قوربانیــانى مـافى لــه رگرى بــه نى نجومــه ئه رپرســى به داد حـه ســیروان. داوه ســت ده له خــۆى ى کـه تییه یه کۆمه لـه«: ـت ھا ده روه ھـه. خرت رکـده وه م بۆنـه شـت بـه رده یام نـوورى سه زانکـۆى ئـازاد و پـه سیمینارى جۆراوجۆر لـه) تاوى ى ھه/1390ر پووشپه 15ـ 5(رۆژانى : یاندووه راگه

شــار رى نته ســه لــه رۆژ مان ھــه ڕۆى نیــوه پــاش و چت ده روه بــه جۆراوجــۆر ى رنامــه به) ئیســالمى ئیشــادى و نگ رھــه فه ى ئیــداره( لــه کــه کیمیابارانه ســاۆژى) ر ى پووشــپه7( بـه کتـب ى پشـانگه ک وه تریش ى مهرنا به«: ت ده ھا روه ھه. »کرت ده کیمیاباران قوربانیانى زارى مه ردانى سه دواتر و چت ده ڕوه به نمایشى ى نازه جه شریح ته راسیمى مه

کراوه پشنیاز وه بۆنه م به وه مناالنه ن الیه له شیعر و کشان ونه پشبکى و تر کیلۆمه ک یه درژى

دۆخى بریندارانى کیمیاباران

گیــان ســک که نــد چه ســاک موو ھــه و نــانن ده وه کانیانــه برینه م ده بــه ھشــتا ، کــه کیمیابارانه برینــدارانى شــتدا، رده سه کیمیابــارانى ر ســه به ســاڵ) 24( ڕبوونى تپــه پــاش سـاه)24( و ئـه ى ماوه له و بووه س که) 4000( شت رده سه کیمیابارانى بریندارانى ى ژماره که وه داخه به«: ت ده) چاک/ کوردۆساید( ندامى ئه حمود مه لى عه. ن ده ده ست ده له

برینــدارانى کــه حاکدایــه لــه وه ئــه«: ــت ده ھا روه ھــه. « داوه ســت ده له گیانیــان ـــ ریدا ســه چاره بــ لــه ـــ وه کانیانــه برینه ئــازارى و ئــش م ده بــه یندارانــهبر و ئــه ى زۆربــه شـت رده سه شـارى کیمیـایى کانى برینـداره بـه گـوێ ئیسـالمى کۆمـارى شـت رده سه شـارى لـه ر ھـه م بـه کرن، ده وانه ره تاران بۆ رى سه چاره ستى به مه به بجه ه ھه کیمیابارانى

و بـووه ناکارا تى واوه ته به کلینیک» یاندووه راگه ى)ئمرۆز تاران( ى رۆژنامه به کیمیابارن قوربانیانى مافى له رگرى به نى نجومه ئه ری به روه به پوور زیز عه ساح. »نادات و سـپردراوه پزیشـکى علـوم زانکۆى به کلینیکه م ئه» که کردووه وه له باسى کانیدا قسه ى درژه له پوور زیز عه ساح. « یه تاقیگه و رمانخانه ده پزیشک، ب کلینیک ئستا نـین پرسـیار به دا دۆخـه م ئـه ر رانبـه به له ئمـه» کـه یاندووه گهرای پزیشکى علوم زانکۆى ری به روه به زاده ال مه ت نوسره وه یه مباره له. « وه پناداته روونمان مکى وه زانکۆش .«بکرت وه وباره له کار ندک ھه وایه بیار م به بکرت، بۆ دواداچوونى به وه پارزگاره ن الیه له پویسته

27

رت په التی کوردستان دا تده ی رۆژھهشت رده ر کیمیابارانی شاری سه سه سال به 24مرۆ ئه التی کوردسـتان دا شـتی رۆژھـه رده سـات وکیمیابـارانی شـاری سه ر کاره سه سال به 24 مرۆ ئه

ک له قوربانی یه ببنه زار که ھه 8 ی زیاتر له وه ھۆی ئه بووه و بۆردومانه ئه. رت په تدهسـت ده س ژیانیـان له کـه110دا و ھرشه نجامی ئه ئه له. عسی روخاوو کانی رژمی به نه تاوه

س کــه 1000 مرۆ زیــاتر لــه ئــه گشــتیش تــا به ســیش برینــداربوون و به زاران که ھــه دا و بــهــانی تــه بونه ــوونى ڕاى ره ســه م بــه. کــه بارانه کیمیــا قورب نیا ،تــه قوربانییــه مو ھــه و ئــه ب

ــــک ــــۆ دکتور ــــداره رکردنى ســــه چاره ب ــــه کان برین ــــر و بوو ھ ــــداره دوات ــــه ڕه کان برین ی وان و ئـه کـه بـوو ئاشـکرا دواتـر. کران تاران و ورز ،ته ورم مھاباد، کانى شاره ى خۆشخانه نه .. بووه ڵ رده خه گازى ھاتووه کار به دا که کیمیابارانه له ش گازه

که تى رووداوه چۆنیه گونـدکى و شـت رده سه شـاری کانى باغـه ره قه که ڕه گه له ک ڕه گه چوار تاوى ھه ى)1366رى ى پووشپه/7( ر به رامبه به) 1987یی جۆن 28(ڕۆی رۆژی دوانیوه) 16:30(کاتژمر

م ئـه وایزانـى، ک خـه تا هر سـه. عـراق عسـى به رژمـى کیمیـایی بۆمبـارانى ھرشـى ر بـه وتنـه که »پران کـه شـتی ده« ى ناوچه ھا روه ھه « رم ھه شه ڕه« ناوى به که شاره نزیک ، کـه بۆمبارانه شـونى یانـده گه خۆیـان و چـوون، وه کانـه برینداره ھاناى بـه وه رۆشـه په بـه کـه که خه بۆیه ر ھه ھاتوون، کار به رابردوودا له که ن بۆمبانه و ئه مان ھه بۆمبانه

شـار رزشـیی وه سـاۆنى شـت، رده سه شـارى کیمیـایى بۆمبـارانى دواى رۆژک. که کیمیابارانه قوربانی ببنه شت رده سه ارىش کى خه له زیاتر کى یه ژماره که وایکرد ش مه ئه ر ھه رکردنى سـه چاره بـۆ دکتورـک نیا تـه برینـدار زاران ھـه بـوونى ڕاى ره سـه م بـه. کان برینـداره و کـوژراو رمى ته شونى به کرا بوو، ناسرا »ختی ته وان پاه ھۆى« ناوى به که

لــه کــه ش گــازه و ئــه کــه بــوو ئاشــکرا دواتــر و گــوزرن ڕاده تــاران و ورز تــه ، ورمــ مھابــاد، کانى شــاره ى خۆشــخانه نه بــۆ کان برینــداره دواتــر و بوو ھــه بــوونى کان برینــداره بـه کان برینـداراره و کـوژران ئامـارى م بـه ، نییـه روون قوربانیـان ئامـارى نـده رچه ھه کان ینـدارهبر و قوربانی ئامارى. ه)ڵ رده خه گازى( ناوى ھاتووه کار به دا که کیمیابارانه

مـافى رگـرى لـه نى بـه نجومه ى ئه ری کۆمیته به روه ن به یه عوسمان مۆزه وه مباره له. ست داوه ده دا گیانیان له که کاتى ھرشه س له که) 110( ، که کراوه نده زه س مه که) زار ھه8( ن الیــه لــه ســانه که و لــه س کــه )400(و تۆمــارکراوه و قوربانیانــه س لــه کــه) 1400(نــاوى ، کــه کیمیابارانه قوربــانى بوونــه س زار کــه ھــه) :»)8ــت قوربانیــانى کیمیــایى ده

.«گرن رده وه موچه وه ته حکومه

یه ئاماده و تاوانه پشت ئه تک له چ زھنییه ــه م رده ھــه کان ته ســه ده و ت وــه ده النــىملم ــه ک وه وه ته شــکاونه گا کۆمــه رى ره زه ب ــه ى نمون ــه و شــت رده سه ، بجــه ه ھه کانى تاوان ــه ته و نفاڵ ئ ــه ،…ســپى ڕى شــه ت نان ل تیانـه مرۆڤایه تاوانـه و ئـه بـۆ رگـا تک زھنییـه چ وى ئـه ى باره له ناسى، کۆمه ىبوار له ر ماسته نا په ت ریعه شه کر بوبه ئه. کانن تداره سه ده ملمالنی و ئه کانى رھاویشته ده کو بــه ، نییــه کان کیمیاییــه نییــه مه قه ته و ک چــه قوربــانى م کــه یه قۆنــاغى لـه م رده ھــه تى مرۆڤایــه«: ــت ده شــت رده سه شــارۆنیۆزى رى ماپــه وتنکى چاوپکــه لــه وه کاتـه ده

. « وه کـرده کوژى کۆمـه و شـت رده سه و نفال ئـه ، بجـه ه ھه کانى تاوانـه بـۆ رگـا عس بـه ئایـدۆلۆژی وانـه له ، یـه مرۆڤانه دژه و ترسـیدار مه و ھمى وه کانى دۆلۆژییهئای قوربانىــژه لــه ھا روه ھــه ــت ده کانیدا قســه ى در :»نى لــه ک یــه وه ته نه ر ھــهگه خــۆى شــوــه ده یــا ک یــه وه ته نه ھــیچ و یــه ھه خــۆى تى تایبــه کى یــه پک وــت تى شــه بانگه ناتوان .«بکات بینین وره خۆگه

26

و مانـادار کی ندیـه پوه لـه کـه کـرد سـف وه ژینۆساید کوو وه شتی رده سه و بچه له حه کیمیابارانی ساتی کاره ، کۆڕه م ئه بووانی شدار به و یوانانم ھنانی خر به وای خانی، ی چوارچـوه لـه تراژیدیایـه و سـات کاره م لـه ک یه ناسـهپ کردنـی ش پشکه به ی ئاماژه دا، کانی وته ی درژه له ناوبراو. گریدراون وه که یه به دا، ک یه پۆژه ی چوارچوه له

وتـارکی دا، سـیمیناره م ئـه ی درـژه لـه. زانی کورد ندانی بیرمه و ڕۆشنبیران رکی ئه به زانستی لۆجیکی کردنی چاو ڕه و زانستی، نگاندنی سه ھه و کرد عریفی مه کانی نیزامه مامۆسـتا. کـرا ش پشـکه ئـاگری بـه ناسـراو سووی ڕه ھادی ن الیه له و شخانی زیز عه ی نوسراوه... گرت ھه زامی" شت رده سه" م كه ارهش كه ی یه ئواره و ئه عینوانی ژر له بـه زۆر کـه کـرد ش پشـکه ی پیـره ی داره و بجـه ه ھه ژرعینـوانی لـه شـعری کۆپله دو خانی، بی ده ئه گۆڤاری رانی به ڕوه به له و خانی نیستیتۆ ئه ندامی ئه کشا له مه الل جه نـدامی ئه ءیسـازاده عیسـا زمـانی لـه کـه بـوو وتارانـه م له کک یه مرۆڤ ماڤی و ژنڤ کۆنوانسیۆنی ی ڕوانگه له شت رده سه ساتی کاره نگاندنی سه ھه. لکرا پشوازی رمی گه بـه مۆسـیقای پارچـه دوو خـانی نیسـتیتۆی ئه مـوزیکی گرووپـی رپرسـی به وانـدڵ ڕه ئیبـاھیم دا، کۆڕه م ئه ی درژه هل. وه خوندرایه مرۆڤ مافی ری ماجسته و خانی نیستیتۆی ئه

کورمـانج، نیسـتوا به ھه کـرد، ش پشـکه سـترانکی میالنـی کـاووس کورمـانج نـدی رمه ھونه دا رژه ده له و کرد ش که پشه بجه ه ھه و شت رده سه کیمیابارانی ی باره له سۆزی بوونی ھـه وـای ، زاده حـاجی الل جـه دا، سـیمیناره م ئه ی درژه له.ژاند ھه ی کۆڕه م ئه ستک، به ھه ی وه خوندنه به که بوو شاعیران له تر ککی یه تی نیعمه زیز عه مامۆستا و کـرد مـژاره م ئـه نگاندنی سـه ھه و کـردن بیر شوازی له گۆڕانکاری پکھنانی پویستی له اسیب دا، کورد لی گه ناو له کان کوژیه کۆمه و کان ساته کاره نوان له ندی پوه خـاتوو دا درـژه لـه .بکردرـت که له سـه مه یری سه زانستی متۆدی پی به و سایکۆلۆژیک، و ،یاسایی فی لسه فه کی یه چوارچوه له و مۆدن شوازکی به پویسته که گووتی کـۆڕه م بـه تینیـان و گـوڕ لـه پـ و ئیحساسـی کی زایـه فه شـعری دوو کردنـی ش پشـکه به خانی ندامانی ئه له و ستوان به ھه دوو نیژاد ئیماه شلر خاتوو و ند ستاوه گوه

لـه شـیمیایی کی چـه ناسـی روون ده واری شـونه لـه بـاس کـه خۆی ی نامه پایان ر سه له لدوان به و بوو سیمیناره م ئه شداربووانی به له تر ککی یه ملکاری ختیار به. خشی به بوون، دپرس یی، توڕه و کرد کانیان گرفته و یی ماه بنه ی کشه و گرفت له باسی ، وه ڕوانگه ندین چه له کات، ده کوژ کۆمه کی چه قوربانیانی روونی ده و سته جه ر سه متـۆدی پـی بـه که زانی شت رده سه له کیمیایی کی چه قوربانیانی کانی ندیه تمه تایبه له کانی، یتیه کۆمه ندییه پوه له گرفت بوونی ھه و ، سته جه زعی وه له بوون ازیی ناڕه

ھا روه ھـه و ورووژانـد شـداربووانی به سـتی ھه ، ساته کاره م ئه ر سه له یب ده ئه قکی ده ی وه خوندنه به زاده یگ به ژیان دا، سیمیناره م ئه ی درژه له.ھناون ستی ده به دیمانه بـاس بـه شـت رده سه کیمیایی قوربانیانی له کردن داکۆکی نی نجوومه ئه یاسایی ی کۆمیته رپرسی به ن یه موزه عوسمان دا دوایی له. کرد ش پشکه شعرکی کۆپله ند ئاژه حاتم و ری سـه چاره بـۆ جیـددی کی یـه ئیراده بوونی نه ساته، کاره م ئه قوربانیانی بۆ پویست تگوزاری خزمه بوونی نه له یی گله ھا وه ر ھه و قوربانیان، ی ژهڕ ، ساته کاره م له کردن دوادا بـه لـه ی نـده ناوه م ئـه ڕۆـی و رچاو بـه خسـته نی مـهنجو ئه چاالکی کانی، وته له شک به له ناوبراو. زانی یه له سه مه م ئه ساری خه و گرفت به قوربانیان کردنی رمان ده

م ئـه کوتـایی لـه. لکـرا باشـی کی پشـوازیه کـه کـرد ش پشکه ی رمانه فه سترانی ، زاده ن سه حه بدو عه دا که کۆڕه ی درژه له.نرخاند رز به وت ی وه ره ده و خۆ ناو له چوون ژمـری کـات لـه ڕاسـیمه مه م ئـه و یانـد ڕاگه شـنه چه م لـه راسیمی مه کردنی ش پشکه و بردنی ڕوه به بۆ خانی نیستیتۆی ئه پشوازی و یی مادهئا ر ئاریانفه ژار ھه ، ڕاسیمه مه

.پھات کۆتایی ئوارهی 8:30

2011ی جۆالی 2: ڕکوتی

25

بگـان لو بشـك خـوارەوە ل, ژمـاردن دـت جنـگ تـاوانی ب سـڤیل خكـی پالمـاردانی اتھاوكـ, جنـگ تـاوانی خـۆی بۆ كیمیاوی چكی ھنانی بكار ئوەی ورای \.** ببینن

ھاتنوەی نشیسی پردەشت شاری كس ی دادگای لراقی تاوانی باھۆی عب م بیر كوە كردنی سكتاوان نیی ,كب نجامـدانی جوگرافیـای سـنووری ھـۆی بئ وەیكك, تاوان ر لـران خـاكی سـنجـام ئو, دراوە ئئ ت دادگـایبـوو تـایب ب كـان نـاو تـاوانك خۆیین كـان تـاوانتییم ، دەووە بھـۆی كیسـك ھـاتن

. دراون ئنجام ئران گالنی ب برامبر ئران عراق شڕی درژەی ل تاوان زنجیرەیك ل بشك كیس ئو پشوە

ویستكان ؟چی پردەشتییردەشت و ست بۆ سبكر

ئو زۆرەكـانی ھۆكـارە دیاریكردنی ڕابردوو حقیقتكانی خوندنوەی بســـــرماندا یك دوای ل یك كارەســـــاتانی و تـــــاوان تراژیـــــدیاو

بـۆ ئاسـتیا لم, ویـژدان خاوەند نوسكی مژوو ھموو ئركی ھاتوون لكـۆینوەی خـۆی وەك نكتـاوا ن, نكـراوە ھـیچ سردەشت تاوانی

ــــی ــــی و مژووی ــــایی و سیاس ــــر ل یاس ــــراوە س ــــاری ن, ك وردی ئام . كراوە ھاووتیان زیانی زەرەرو و قوربانیان

و سردەشــت شــاری كیمیابــارانكردنی یــاداوەریی ســانی زینــدوڕاگرتنی یـاداوەری پیـكرە و مۆزەخـان, قوربانیـان بۆ مۆنمنت كردنی دروست

,دەبـ ككـان گشــتی یادگــای پاراسـتنی ھــۆی نركــی قوربانییمــوو ئھ كالی ,ش كموی ھۆشـــیاری ئعـــنبارەت دەكـــات درووســـت ومســـ

ل داھـاتوو ل بربسـتك ببـت ئوەی بۆ, ڕابردوو بپشلكاریكان . بونوەی دوبارە بردەم و یگشـت ب كوردسـتان بۆ ھنا پاسداریان الینانی ئو ھموو ئركی شـڕی برەی ل بشـك ببـت سردەشـت شـاری وا زەمینیكـی كردنـی دروسـت ل ڕۆیـان بھـۆی تایبتی ب كاتتیتی ئو فرماندەكانی و كوردستان نیشتمانی یكتی : ئران – عراق

*ی بتی نامرۆكی تایبكان و ینك سنالی بوردن داوای دیكل كی لردەشت شاری خن سبك . شــاری و پایتخــت ل تـایبتی ب كوردســتان باشـووری ل تــایبتی شـونی كــردنوەی و یـادەك یــادكردنوەی و مۆنمـت درووســتكردنی ب بكـرنوە معــنوی قرەبـووی*

بجھ وە شاری ناوی بردەشتس. .جگی دو مئ دانیشتوانی بۆ مادی ھاوكارییكی وەك بكرتوە قدزێ – سردەشت سنووری مرزی*

2011ی جۆنی 28: ڕکوتی / نگ ماپڕی گیاره: سرچاوە

چوو ڕوه نیستیتۆی خانی به ئه شت له رده ساتی کیمیا بارانی سه سیمیناری کاره دی خـانی حمـه ری ئه نیستیتۆی کلتووری و ھونـه ن ئه الیه لهشت رده ساتی کیمیابارانی سه سیمیناری کاره 1390ڕی ی پووشپه10ڵ گه ر له رامبه به 2011ی جۆالی 2 وتی ڕیکه له نیستیتۆی ئه کانی وه لکۆینه ری نته سه رپرسی به ر ئاریانفه ژار ھه پکرد، ستی ده ڕۆ نیوه پاش 4:30کات ژمری له دا که ڕاسیمه م مه له. چوو ڕوه شاری ورم به له

24

کى بپـى نووسـراو: ھمـین سـایادی تـاوانكدا دەنوسـن 23دا ل خۆیان بیاننامی ل تاوان ئم قوربانیانی ژمارەی ب سبارەت ئنفال سنتری ڕكخراوی ھرچیشــھید و برینــدارى پشــکش ب نتوە یکگرتووەکــان کــردووە، بم ئامــارە ) 4500(، نــاوى )1987(فرمــى حکــومتى ئــران ل ئامــارى کیمیابــارانکدا ل ســاى

.کوردستان رۆژھتى ى)سردەشت( شارى کیمیابارانکردنى لیادى)ئنفال سنترى( بیاننامى -دەکنھاووتى ) 8000(ناڕەسمیکان باس ل شھید و برینداربوونى ئاگوسـتی ی4 ل ك, دەكـرتوە بـو یكمجار بۆ ك بگانامیك پی ب: (( دەكات سردەشت شاری كیمیاوی لدانی بۆ ئاماژە شوەی بم ئراقیی ھواگری ھرچیرتــی ڕۆژھت دەرچــووەو ل الین عمیــدی ڕوكــن بڕــوەبرەكیوە واژۆ كــراوە و بــۆ بڕــوەبرایتی ھواگــری ك,ل ســكرتاریتی ســرۆكایتی كۆمــاری ئــراق 1987

: دەكات زیانكانی ب ئاماژە شوەی بم, سردەشت شاری لدانی ب تایبت دۆكۆمنتك سی الپڕەی 11خای ,ی ڕۆژھت نر دراوە 5ھواگری گشتی شوعبی ل كھاتووە دۆكۆمینت م كریئ ڕژتی امتایب ل مژینی بۆ داناوە شارەكوەی بـۆ كیمیـاوی مادەی ھمكـردنری ككـاریگ ـدانل ككیمیـاویی ,و ئاكـامی لئ ـدانل

:بوو شوەی بم زیانكانی ئنجامی ك, كرا سردەشت شاری ل دوژمن ھزەكانی گردبوونوەی ئاراستی ك كیمیاوییی .ی شاری سردەشتكس ل خك 155 كوژرانی -ا .كس ل خكی شاری سردەشت 4600بریندار بوونی -ب . سردەشت شاری جوندالی ھزەكانی فرماندەی ناویاندا ل پاسداران سوپای و بسیج ھزەكانی ل كس 900بریندار بوونی -ج

تاوانی كیمیابارانكردنی شاری سردەشت وەك تاوانی جنگ

بسـر ھـۆی نـابت كـات بـوونی تـپڕ ك, ژمـاردن دـت نتوەییكـان نـو مزن تاوان ل یكك ب نشین سڤیل ناوچی پالماردانی و جنگ یاساكانی پشلكردنی . ناكات قوتار كردن دادگایی ل تاوانكار و كۆنبوونی و چوون

دانپنـانی وەك كـرد پشكشـمان نـامیی بـگ ئو پـی ب بشـك, دەناسـرت یھـانیج ئاستی ل جنگ تاوانی وەك ەوە 1949 سای ل نشین سڤیل ناوچی بۆمبارانی . ئنجامداوە سردەشت شاری سڤیلی خكی ب دژ مزنیان تاوان ئو ئراق پشووی دەستدارانی خودیردەشت شاری كیمیابارانكردنی لچی سرپزن سق مدەرھ ی بوتنامككف ڕر. كراوە جنمی دووھران ڕژراق و ئئ ل بجردەشت و ھس ر لرامبب كـی بخ

. كردووە پشل جنگیان یاسای نپاراستووەو سڤیل خكی پالماری ل دەستیان كردووەو پیادە دارستانیان شریعتی سڤیل وەك دەوتیـدا نـو یاسـای ل و ھی جیھانیـان سروشـتی, )))).ھڕەشـ(( عـدوان تـاوانی, جنگ تاوانی, مرۆڤایتی ب دژ تاوانی, جینۆساید تاوانی(( تاوانان ئم

ی12 برواری ل ك جنـف ڕككوتنـامی. سـر دەكوـت ئخالقـی برپرسـی جیھـانی ئاسـتی ل مرۆڤـایتی, دەناسـرن مرۆیـی دەوتـی نو یاسای گورەی پشلكاری . دیاریكراوە تدا پشلكاریانی ئو بندەكانی, شڕ نییكانیقوربا پاراستنی بۆ دەرچووە دا 1949 ئاگوستی ئسـتا ئوەی سـرباری, ناسـنراوە جنـگ تـاوانی وەك تاوانـدا ئركانكـانی ل سـڤیل خكـی پالمـاردانی و نتوەییكاندا نو ملمالن ل كیمیاوی گازی ھنانی بكار پرۆتۆكـۆی ئاشـكرای پشـلی, سردەشـت شـری خكـی ب برامـبر كیمیـاوی گازی ھنانی بكار. كرت سیرە جنگ نیتاوا وەك ناوخۆییشدا ملمالنی ل ھنانی بكار . كیمیاوی چكی ھنانی بكار قدەغكردنی ب سبارەت, جنف ی1925 سایئانرات ڤان فرانس دادگایی ل تی لندا وی ھۆردەشـت شـاری كیمیابـارانكردنی دۆسـیگونـدی و س ـی ڕەشـرمراغـی ھردەشـت شـاری قـك سكو بـوو یی لدۆسـیان

تاوانی ب....))* , شنۆ,زەردە, ئالوت, سردەشت)) ((زوە, گۆپتپ,ھبج(( تاوانان ئم پای ل دەشت, ناسین ھات جنگ تاوانی ب و پدرا زۆری گرنگی كـردۆتوە بومـان بـگیی لو. كوـت دەردە تاوانان لو بشداریكردنیان سر ل ورد پشكنینی ئوەی پاش نبكر دادگایی دیكش خكی.... , ھاندان, بشداری

,ر لوە دەزگای زمانی سگرییواوە ھنراوە ئلمس ك *** : .پالماری خكی سڤیل دراوە -1 . ل پالمارەك گازی كیمیاوی بكار ھاتووە -2 .ھاووتی كوژراوەو بریندار بوون 4755تزیك ,وە تاوانك مزن بو -3 .نراوە پدا دانی بردەستدای ل ك پكراوە باوەڕ نام بگ ئو پی ب ھواگرییوە دەزگای الین ل داوەو ئنجامی بعس حیزبی تاوان ئم -4

23

شـاری كیمیابـارانكردنی بـارەی ل" ھوە نـاو كوتـۆت نوسـینكیدا ل لوێ لـرەو ھرچنـدە"كردووە بارەیوە لم وردی توژینوەیكی ك ھلترمان یۆست ھۆندی سـربازگی و ئاوارەكـان گوندنشـین پناگـای و داـدە بـووە بـوو, برەبـوو نزیكـی و سـنوور سـر نشـینی كـورد شارۆچكیكی ك سردەشت(( دەت ھۆكارەكی و دەشتسر

كیمیــاویكش ھیرشــ پــش ڕۆژــك چنــد كرابـوو بۆردەمــان فــۆك ب جــار گلــ سردەشــت پشـتر, دەھنــا بكاریــان برە پشــتی نــاوچیكی وەك ك, ئــران ھزەكـانی ل بر, ینــك پشــمرگكانی یــارمتی ب ئرانییكــان یكمجـار, برەدا ھكــانی ل پاشــان و مامنــدە چیــای نزیـك ل شــڕەوە كوتبــوون عــراق و ئــران ھزەكـانی,

ــراق ھرشــكی نن و بگــرن عم, بیانشــكی وەك بمح معید حســ ,كی كشــداربوویــوو ینــك ب ــتوە) دا 2002 ســای چــاوپكوتنكی( شــڕاندا لو ب دەیگ ك . شـارۆچككیدا پالمـاری كیمیـاوی ب عـراق بـووك كـاتدا لم ئا, كرد ناوچكیان تواوی كۆنترۆی و كردەوە ھرشیان جاركیتر و كۆكردەوە خۆیان عراق ھزەكانی

لتحاڵ گشای ردەشتدا لوە سندەگ ۆك ككانیف ـراقنـدین عكیمیاییـان بـۆمبی چ بیسـت مـاوەی بـۆ پاشـان و خـوارەوە خسـتووەت دەقـیق دا ئاسـمانی بكنـاوچ دوو لم)) .112 ل -ئـاون كۆمپانیـای-تۆفیـق سـاح حم مـحمد وەرگانـی ھلترمـان، یۆسـت-ژەھـراوی كـاركی - ونـبن چـاو ل ئاسـۆدا ل ئوەی پـش, سوڕاونتوەدییوەی داشایزیاتر ئ وە لڕاسـتیی و نـزیك ب ـگوەی بینكـۆل ر لی بـۆ, كـردووە سـكیۆسـت چـون رمـانھیلت .ڕی بـوونی كشـی شــران ھاوبتـی-ئكی ل لـرەو ڕاشـكاوان شـاردۆتوە نیـان, كۆبونوەكـان و كـۆڕ ل شـارەك خكی!!. دەزانت شارەك سر بۆ كیمیاوییی ھرش ئو سرچاوەی ب قدزێ مامندەی ناوچی زاران ھـه بیـری لـه تـاران رژیمـی رپرسـانی به و ئـران نـه كـه ، كردنـه ئاماژه جگـای(( پشـمرگ-ئـران ھاوكاری سر خستۆت شارەكیان كیمیابارانكردنی ئۆبای لوێ

وكان قوربانییــه لــه ئاوڕیــان جــۆر ھــیچ بــه الماره پــه و ئــه بــۆ بــوون ھۆكارــك كــه كوردســتان، ریباشــوو كــانی كورده رپرســه به نــه و ڕدان پووشــپه ی٧ ســاتی كاره برینــداری دەگیـن لـرەوە)) شـخانی زیز عـه: ئـا -شـیمیایی بـۆمبی بـه شـت رده سه شـاری بۆمبارانكرانی ساتی كاره یادی ی ساه 22-. وه ته داوه نه ره ژانھنه رووداوه و ئه كانی ئازاردیتوه و لبـوردنكردن داوای بكرت داوا خۆیتی جی بۆی, ئران پشمرگو ھاوبشكانی شڕە دیكی قوربانییكی سردەشتیش شاری, ئوەی ئویش سرەداوك كردنوەی ،كرد ئرانیان ھنانی بشداری الینانی و پارت ئو ئركی, سردەشت كیسی ب دان گرنگی كردنوەو قرەبوو

. ھنا خك ئو بۆ مرگساتیان ھكانیان تاكتیك ب انیئو

ژمارەی قوربانیان

زەرەرو و قوربانیـان بـۆ زانسـتیش ئامـاركی وە, نیـی بردەسـتدا ل سردەشـت شـاری ارانكردنـی كیمیـاب برینـدارانی و شـھیدان ژمـارەی سـر ل ورد ئامـاركی ئستا تاكو قوربـانی بـوون سردەشـت شـاری كیمیابـارانكردنی ل ئوانی. وەربگرترـت لـ ككـی و بـت بردەسـتدا ل پكـراو بـاوەڕ سـرچاوەیكی وەك تاكو, نكراوە زیانكانی ئركـی بم,گـران ئمـان ئامـاركردنی بـۆی...)) , ڕژـم ھزەكـانی, ڕبـواران, دەوروبر گونـدەكانی خكـی, شـارەك خكـی(( دەكـرن دابش تیمكـدا چند بسر

كانردەشتییری گوندەكانی و شار ناو قوربانیانی وردی ئاماری سن دەوروبو. بكی ئرچاوانئامـاژە سـ ن قوربانیـان بدەدەنـی جۆرمـان جـۆراو ژمـارەی, دەك ,مـن ك دەكــات دیــاری شــوەی بم قوربانیــان ژمــارەی نبز جمــاڵ امامۆســت. خۆشویســت خــونرانی دەســت بر دەخم ســرجمی ئاگاداریــانم و خونــدومتوە ئوانی لــرەدا

كسـیش یریـدار 5000كس كـوژران و 122رژمی عراق ب بۆمبای ژەھراوی بۆردومانی شاری سردەشتی كوردستانی ژر دەسـتی ئرانـی كـرد و 1987ی جۆنی 28 رۆژی(( بوون

ئسـتاو پاشـڕۆژی نتوەی كـورد ل بر ئـاگری 1989سـتۆكھۆلم ,جمـال نبز). 45 ل 2010ەزگـای ئـاراس چاپی پنجم د -مارف عومر گوڵ -جینۆسایدی گلی كورد( 8دا 1988,كس 66مـانگی یكم , كس 30سـرەتا((بم بۆست ھیلترمان بم شوەی ژمارەی شھیدانی شاری سردەشت دیاریدەكات .)).94جنگی عیراق و ئراندا ل

یۆست ھلترمان، -كاركی ژەھراوی -كس شھید بوون111گیشت 2002كس كۆی گشتی تاكو 7 سای دواتر 13,كس بم سردەشـتییكان بـۆ خۆیـان بم شـوەی ئامـاژە ب كـۆی زیـان مرۆییكـانی شـارەكیان لو )) . 112ل ,كۆمپانیـای ئـاون -وەرگانی محمد حم ساح تۆفیـق

ئه وه له كاتكدایـه كـه زۆربـه ی زامـداره كـان ناویـان لـه . كه س له و شاره دا شه ھید و بریندار بوونه 8025به پی ئاماره كان زیاتر له (( پالمارە كیمیاویی دەكن .)شوان سردەشتی -.ریزی لیستی بریندار وكۆژراون تۆمار نه كراوه

الماری پـه ر بـه وتـه كه) كوردسـتان تی رۆژھـه( شـت رده سه شـاری زایینـی ١٩٨٧نی ژوئـه ٢٨ ر بـه بـهرام تاوی به ھه 1366ڕی پووشپه7ڕۆی كاتژمر چوار و نیوی پاش نیوه)) نـداربری سـیش كه زار ھـه پـنج لـه زیـاتر و قوربـانی بوونه شار دانیشتوانی و بتاوان كی خه له س كه دان سه دا یه مرۆڤانه نا الماره په و ئه ئاكامی له. كراو غه ده قه كی چه )شخانی زیز عه: ئا-شیمیایی بۆمبی به شت رده سه شاری بۆمبارانكرانی ساتی كاره یادی ی ساه 22 - بوون

22

ڕو مانگــاو و مــرۆڤ شــار نــاو لمــوو و بــزن مــك و ئــاژەڵ جــۆرە ھوەرلوە پكپــ وتبــوون بــوویی مــردارەوە و مردوویــی بنــی بــۆ بــۆنی, كشــارە گ ی ھــاوینوارەكھ

.كردبوو درووست كاول و چۆڵ شارە لو اكیانترسن دیمنكی برام و بۆن و ترم و چۆی و ورانیی, داگرتبوو سردەشتی شــارو ئـاوارەی دیـكش ئوی, برینـدار شـاریش دانیشــتووانی چـارەكی نزیكـی, وـران نـیمچ شـار, كوتبــوون مردوویـی ب لـدانك شـون ل ھاووتیـان ل زۆر ژمـارەیكی . بوون بر دەورو الدكان شارۆچكووە و ئـاژەڵ و مردووەكـان مرۆڤلنزیـك مردارەوەبووەكـان رەپ ـك بمانگ ر لكان سـقاموتـن شـك و كسـبـوو كیـان نوە ھتشـاری كیمیابـارانكردنی تـاوانی, گـر

ڕیشـ تـا و ژیـان ئاوارەییـدا ل خـككی مانـگ 13 نزیـك تـا كیمیابـارانك دوای. دەگـرین حكایتكـانی بـۆ گـوێ و دەكین پ ھستی گورەترە لوە زۆر سردەشت ترسـی ئو, باپیریـان بـاو زـدی سـر بـۆ بـوو ھـاتنوە ل ترسـیان, دەژیـان نوـدا مرگكـی ڕاوكـی د ل نگیشت كۆتا ب ئران – عراق كۆنپرستانی نگریسی . دۆزەخستان ب كرد شاركی چاندی بعس .دەردەھنرا گیرفانیان دراوی و ز دەپشكنراو گیرفانكانیان و دەردەھنران گۆڕ ل یانناشتنیش و مردن دوای تنانت, نھنران كیمیابارانك مردووەكانی ل واز

كسـی 11 تنھـا ھزاری دەیـان شـاركی تـاوانك ل مانـگ یك دوای, بشـۆن خـۆ گرماوەكی ل ئوەی بۆ, نھت ج ب شار كرا ناچار وسوش محمود شار حمامچیگـۆڕی , كسـی ك ل شـار مـابونوە ناشـتیانیان 11ئو , مردوویـان بـۆ شـار ھنـایوە 67سـرەتا ....)). ,مردو شۆر, حمامچی((بوون ل ئ ەوانیش بریتی,تدا مابووەوە

. شار بۆ ھاتبوون بوون دەوروبر الدكان خكی بشكیان كیمیابارانك قوربانیانی, ھكندكسیان 67 داواكـاری ب, چارەسـر بـۆ مھبـاد بۆ چووە ئوەی پاش(( گایوە خۆی ڕۆژەی ئو حكایتی ئانرات ڤان فرانس دادگایی ل وائا سردەشت شاری خكی كریمی حسن بـووە ۆیخـ ڕۆژی و مانـگ نـاو ل ك, سكی ناو منداكی و ژن نوان ل, بووە پ سكی خزانكی, دەدات دەست ل بینایی دووشكردن ب بم, دووشیكردووە پزیشك

,ی بمكرد داوای پزیشك: خۆی وتكیان لرم یبژھ ـوان لی نرەكی و ھاوسـكچـی, سـكی نـاو منـداردووكییـانم دوایـی كھ دا دەسـت ل .زانـی لو خـۆم خ و نزیـك گفتوگـۆی خكـدا لگڵ كم شـرم بـۆی, دەرەوە دەرەچـت دەمموە ل شتك دەكم قس ئستاش ك وتی ئو. كیمیاوی چكی ب ھی قوربانیمان 9 براكم

)محمد محموود علی: كۆكردنوەی و نووسین-) مرگ بارزرگانی( ئانرات ڤان پرتووكی( بكم ڕاستوخۆ

بۆ سردەشت ھبژردرا؟

ڕەخنگـرانو چـاوی ب پویسـت, سـرھدانی زەمیـنی خۆشـكردنی ل برپرسن سیاسییكانی الین خودی بكیان,گورە تاوانی كۆمك ل بریتی كورد نوی مژوویكی برییبــو خۆیانربو ســ وەیــان ڕاســتگۆیانینكۆر لســیــن لیوەی بــۆ بكئ

یـــنكان بگڕاســـتیی ,یشـــتن لگ وە بكانیشـــڕاستیی یـــنوەی بگواقعـــی نووســـین ل ھر نیـی ئوە بـۆ بـردووڕا پشـكنینی, ڕابـردوو ژیاندنوەی. تاوانكان و كارەساتـــی و بـــژین ڕابـــردوودا چـــین لدەرن ,ـــكـــۆ ب ـــان بـــۆ نبـــردرینوە ئوەی ب ھم بــزانین حاكــانوە شــاید زمــانی ل بــا. بكیــن ڕزگــار درۆ ل مــژوو و مرگســات عـراق بـۆچی, بوو؟ چی ساتیا چرك لو و سردەشت شاری كیمیابارانكردنی ھۆكاری بـا, ؟؟ زەمنـدا و كـات لو خـۆی نیشـانی كـردە سـڤیلكی خك و سردەشت شاری دواتـر رۆژـك و سـاته كاره و ئـه روودانـی پـاش له:(( وتراوە چی بارەیوە لم بزانینــه ــو ل كی خــه ن ــاردا ــۆوه ش ــه ، بوب ــه ك ــتانی ی ره ب ــتان باشــووری( كوردس ــه) كوردس ل

یــه وه كۆبوونه و لــه عــراق رژیمــی و ووهكــرد یان وه كۆبوونــه شــت رده سه شــاری شــونكی و ئاگـادار سـانی كه كـه كـرا، ده وه ئـه باسـی وكات ئه ، دیكه كی واتایه به. بوون ئاگادار

لـه كـام ھـیچ كـه ، باسـه شـایانی. وه كردۆتـه ئاگـادار وه كۆبوونـه كـاتی و شـون لـه عاقیـان رپرسـانی به سـیخوڕ ك وه كوردسـتانی، ی ره به ی وه كۆبوونه له شدار به ت نانه ته بـه زۆر خۆیانـدا رمی فـه یانـدنی راگه لـه ت نانـه ته و وه كردۆتـه نه واـه ھه و ئـه ناڕاسـتی و دروسـتی له باسیان كوردستان باشووری كانی سیاسییه ركخراوه و حیزب رپرسی به بانگی ناو ب لكۆری بم))شخانی زیز عه: ئا- شیمیایی بۆمبی به شت رده سه شاری بۆمبارانكرانی ساتی كاره یادی ی ساه 22 -.ن كه ده ساته كاره و ئه باسی می كه

یی

ننق

رههو

21

.کرد شداران به به ش پشکه ،"کان کوژییه کۆمه که چه ھنانی کار به دژی له کان ییه وه ته نونه روشونه" ژرناوی له باسکی کوردستان دموکراتی پاشان و یه ھه وه کانه کووژییه کۆمه که چه کارھنانی به کردنی غه ده قه به ندییان پوه که کرد تیانه وه نوده یاسا نشوورو مه و له باسی دا کانی قسه له دهنزا سه حه دوکتور .کراون سویب ته ییدا وه ته نونه ئاستی له جیاجیاکاندا قۆناغه له داو ندییه پوه م له ی یماننامانه په و پرۆتۆکۆل و ئه ر سه رژایه په

وڵ ھـه کـرێ ده کـه وابـوو پـی دا ندییـه پوه م لـه و کرد شت ده سه بارانی شیمیایی ساتی کاره کردنی یی وه ته نونه به تی چۆنیه له باسی دا کانی قسه کۆتایی شی به له ناوبراو .بکرێ ح تره مه و یاساییه رووی له دا یی وه ته ونهن ئاستی له و بکرێ ر سه له کاری یسه که م ئه بدرێ

سـاته کاره م ئـه داوه وڵ ھـه میان کـه کـه کان سیاسـییه نـه الیه لـه گـرتن خنـه ره بـه کوردۆسـاید، رکخـراوی رپرسـی به حموود، مـه لی عـه رز بـه سمیناره م ئه ی دیکه کۆڕگکی بناسندرێ،

.کرد دا ند ھۆله وتی کی دادگایه له ساته کاره م ئه ی نده روه په کردنی ح تره مه له باسی م ئـه: وتـی شـداربوون، به تـدا ش سـاته کاره م ئـه قوربـانیی و شـاھید نـدین چه و چووه روه بـه نـد ھۆله وتـی لـه خـۆی کـاتی که دا دادگایه م ئه ڵ گه له ندی پوه له رزیان به

.ب ھه دا ساته کاره م ئه ناساندنی هل باشی ریی کاریگه توانی دادگایهدادگـای کـاری دا وڵ ھـه زۆری ئیسـالمی کۆمـاری: وتـی کـردو نـاوبراودا دادگـای له ئیسالمی کۆماری رژیمی کانی پیالنگییه له باسی دا کانی قسه شکی به له حموود مه لی عه پـاڵ نـه بخه که تاوانه ویست یانھه ده جۆرک به و وه دادگاکه نو کرده ده یان دزه ئیسالمی کۆماری سفارشی به که کرد شاھیدانه و له باسی نموونه بۆ. رێ به الردا به ند ھۆله .کان کوردییه ھزه .دانا بووان ئاماده ر سه له تی تایبه واری شونه که وه گایه ی که ساته کاره قوربانیانی له کک یه چیرۆکی کوردۆساید رکخراوی رپرسی به دا سمیناره م له ر ھه

سـاتی کاره لـه باسـی وه ناسـانه کۆمه ی روانگـه لـه کـه بـوو،" کوردسـتان" ی رۆژنامـه رانی نووسـه ی سـته ده نـدامی ئه ، زاده عرف مـه ربـوار رز بـه ، سمیناره م ئه کۆڕگری دوایین .ھاتبوو ر سه به ساتکی کاره ھا وه که کرد کوردستان گای کۆمه ری وبه مه له ساڵ 25 بارودۆخی له یباس یدا که باسه له رزیان به. کرد شت ده سه بارانی شیمیایی .خراون پشتگوێ تی واوه ته به وه ئیسالمییه کۆماری رژیمی ن الیه له که کرد ی ساته کاره و ئه وتوانی لکه زیان بارودۆخی له باسی و لـه ھا روه ھـه و بـدرێ سـاته کاره و ئـه وتوانی لکه زیان ژیانی به گرینگی بکرێ زیاتر ی وه ئه بۆ کردن باس ی راسپارده پشنیارو ند چه دا ی که باسه کۆتایی له زاده عرف مه .وربگیردرێ ک که کان ره داپۆسنه رژیمه ریسواکردنی زیاتر رچی ھه ستی به مه به یسه که که سـاته کاره قوربانیـانی لـه شـک به ی ونـه پشـانگای دانی سـه بـۆ که سـمیناره شـداربووان به دواتـر دراو نیشـان دکـۆمنتی فیلمکـی رتـهکو دا سمیناره م ئه کۆتایی شی به له .کرد حیزبیان کانی ساۆنه له کک یه ردانی سه

2012ی جۆنی 27: ڕکوتی / ماپڕی کوردستان و کورد : سرچاوە

نییكی دیكی شڕی ھاوبشی كورد ل گڵ ئرانشاری سردەشتیش قوربا

د ممه محه حموود مه لی عه

دوای) بـت تـاوان ئو یـادكردنوەی دـوانی ڕابـردوو سـای 7 وەك نیتـوانی نخۆشییوە ھۆی ب ئمساڵ داخوە ب ك ڕەحیمی علی مام ب پشكش بابت ئم ( ,ناند دەیان خۆشاردنوەوە و ئازار دەم ب دەڤرە ئو بریندارەكانی ھشتا, وەسانان شخ گوندی كیمیابارانكردنی ل ڕۆژ 22

ھبـجی ھـاتنی مـژدەی سردەشـت, ئراقوە جنگییكانی فۆك الین ل كیمیابارانكردن شاوی بر كوت كوردستان دیكی شاركیی بمو گوك ھل كیمیابارانكردنی شار دەروازەی, دا الی نوە الیعسب ر خستپشت س .

چاوەكانیــان, دەكــرد ڕیــان پــكوە و دەگــرت دەســتیان دە دە شــارەكیان كیمیابــارانكردنی دوای دەگــنوە و دەــن شــارە ئو برینــدارەكان مـردو شـاری بـووە بـوو, نـددەینا كالوەكـانییوە و برینـدار و ترم دیـار ب كسی ب ب گازباراندا ناو ل شار, سندرابووەوە ل بینایی . خۆرەكان

نو

20

ره رەنگبجالی دا لباسکردنیان م بن. کـه ـ ده ، ھـاتوه شـت رده سه شـاری و کـورد ر سه به ی زنه دته و مژوویی رووداوه و ئه وامی رده به ی وه یادکردنه به گرینگیدان و ڕ هپووشپ ی 7 یادی ی باره له داد حه سیروان

و سردەشت ناوچی ب تتایب و بکینوە بچووکی کاتیدا بازنی ل ئم ک نبووە سا ھشت شڕی دەورانی بۆمبارانکی تنیا سردەشت پووشپڕی ی7 کارەساتی. دراوە ئنجـام سـینوەیان و کـورد گلـی قکردنـی بۆ تنیا ک دای گلکمان ژینۆسایدی تاوانی درژەی ل نامرۆیان دەستدرژی ئم بکوو ب، سردەشت خکیوایم کئ دیایک تراژموو بۆ دەکا دروست پرسلی ھکورد گ ک موان دەبوە ھکیی بوبدەن بۆ ھ.

جیھـانی ب بـۆ و بـ دا پرسـه و ئـه کردنـی جیھـانی بـه ی ئاراسـته بـه بـ ده دا پنـاوه و لـه کان وـه ھه ده شت رده سه بارانی شیمیایی تووانی رکه به له رگری به نی نجوومه ئه سردەشـت شـمیایی ئنجـومنی وەک ئـم ھـبت بـدا، بـۆ پویستی ھوی و کاب بۆ کاری خۆی توانای پ ب دەب کوردک ھر سردەشت ژینۆسایدی کارەساتی کردنی و ipb و opcw وەک نونتوەیکـان ئنجـومن و سـازمان رـگی ل و داوە ھومـان گیشـتنی بـۆ و دەدەیـن ھوڵ کردنـی جیھـانی ب بـۆ بردەوام سـاک چنـد

cwccوە و کۆڕ لکاندا کۆبوونوەیتونکاری ن ین ده بۆ ویستیپم. کک وەک بیرەخن موو لـه بنه له جیا ئورووپا، دانیشتویی کوردەکانی ھحیمـی ره لی عـه ی ما . داوه نه سته به مه و ئه بۆ ئمی یارمتی و کۆمک تاکک و الینک ھیچ ئستا تا

2012ی جۆنی 27: ڕکوتی / ماپڕی کوردستان و کورد : سرچاوە

شت رده ساتی شیمیایی بارانی شاری سه ی کاره ساه 25ی ری سیاسیی حیزبی دموکراتی کوردستان یاده فته ی ده بنکه له زیندوو راگیرا

. وه کرده شتی رده سه بارانی شیمییایی ی ساه 25 یادی کوردستان دموکراتی حیزبی سمینارک، ھنانی پک به ر پووشپه ی7 وتی رکه ممه، چوارشه مۆ ئه رۆی پشنیوه لـه رچاو بـه کی یـه ژماره شـداریی به بـه کـه دا سـمیناره م ئه تای ره سه له

چوو، روه بـه حیـزب سیاسیی ری فته ده ی بنکه له دموکرات رانی تکۆشه ھیدانی شــه ری وه بیــره یــادو لــه رزگــرتن بــۆ نگــی ده بــ ســاتک دوای

ی قسـه حیزب سیاسیی ری فته ده دامین ئه وریا، قادر رز به کوردستان، بیـر وه وـای دا کانی قسـه تای ره سـه لـه رزیان بـه. کـرد شداران به بۆ

عسـی به رژیمی ن الیه له ساته کاره م ئه روودانی تی چۆنیه ی وه ھنانه و عس بــه تی ســه ده ردوو ھــه نــوان ڕی شــه بــه ی ئامــاژه وه، عراقییــه کوردستان کی خه ر سه به ئاوریان ال ردوو ھه هک کرد ئیسالمی کۆماری

.باراند ده دا شـک به کوردسـتان کی خـه نـد رچه ھه: وتـی دا ندییـه پوه م لـه ناوبراو

ــه ــه بوون ن ــوان ڕی شــه ل ــه ن ــه وه ده دوو و ئ ــاوه و ت ــه نی خ ی وه بزووتن کـرد ده چوو قـه کوردیـان ال ردوو ھـه م بـه بوون، خۆیان ی مافخوازانه

.کرد دا کوردستان شی به ردوو ھه له له بجه ه ھه و شت رده سه بارانی شیمیایی ساتی کاره به ی ئاماژه دا ندییه پوه م له و، ی وه کردنــه دووپــات و سـاته کاره م ئــه قوربانیـانی یــادی رزراگرتنی بــه وـای وه حیزبــه سیاسـیی ری فتــه ده لــه تی رایـه نونه بــه وریـا، قــادر دا، کانی قســه کۆتـایی شــی به لـه

. وه بھینه یی کراوه به دا کان ییه وه ته نونه ه کۆمه کۆڕو له و رابگرین زیندوو یاده و ئه که مانه زیفه وه ئمه: وتی کانیان ماه بنه ڵ گه له ردی ھاوده حیزبی ندیی ناوه ی کۆمیته ندامی ئه و مافناس ، نزاده سه حه ئاسۆ دوکتور دا، شت رده سه ارانیب شیمیایی ی ساه25 یادی راگرتنی زیندوو سمیناری ی دیکه شکی به له

19

شت،له رده تووانی شیمیایی بارانی سه رکه به رگری له نی به نجومه رپرسی ئه به دوێ ده که ساته ی کاره وه ی یادکردنه باره

بداغی لی عه: وتووژ

دراوه نـه و شـاره تووانی شیمیایی بارانی ئـه رکه به رگری له نی به نجوومه ئه شت به رده ی سایادی شیمیایی باران کرانی سه وه ئیزنی یادکردنه ساه 4 له زیاتر: داد حه سیروانــپه7رۆژی ــای ی پووش ــاری 1366ڕی س ــه له شــت رده سه ش ــیرژی ن الی عســی به م به دا کوژییه کۆمه ھرشه و ئه ئاکامی له و شیمیایی کی چه ر به وته که وه عراقه

.بوون بریندار سیش که زار ھه 8 له زیاتر و کوژران س که دان سه ی تماغـه قه ھشتا شت رده سه شاری برینی م به ، ڕیوه تپه ساته کاره و له ساڵ25 زنـه، دته رووداوه و ئـه مـاوی ژیانـدا لـه قوربانیانی و ووانوت رکه به ، ستوه به نه

زگـا ده و ت وـه ده و نـانن ده رووداوه و ئـه کانی برینـه و ئازار ست ده به ئستاش پداویســـتیی و داوا و وه تـــه داوه کـــه خه و لـــه ئاوڕیـــان مترین کـــه کان ییـــه حکومه . وه ته ماوه م وه ب روا ھه که خه و ئه کیی ژیانه و کی ره سه

تیشـکی کورکاناـدا ڤزیۆنی لـه ته کی یـه رنامه به ، 7 ره الپـه ڵ گـه له وتـووژ لـه شـت رده سه بـارانی شـیمیایی تووانی رکـه به لـه رگری به نی نجوومه ئه رپرسی به داد، حه سیروانـ ده و زیندوویـه روا ھه یان سته جه ر سه له یان که شاره کردنی باران شیمیایی برینی که ی که خه ه کۆمه و ئه کانی پداویستییه و کشه و تی ینه مه له شک به ر سه خستۆته

و ئـه سـایادی خۆ ربه سه ی وهش به تا ن ناده نه نجوومه ئه و به وه ئه ئیزنی ساه 4 ی ماوه شت رده سه شاری کانی ئیدارییه و تی منیه ئه نده ناوه که ن یه گه راده یدا وتوژه و له که .چ ده ڕوه به سنوورداردا و ت تایبه ی چوارجیوه له تی وه ده ندیداری پوه ئیداراتی ن الیه له دوایی ی سانه و ئه ی تانه موناسیبه و بۆنه و ئه و وه بکاته مژووییه رووداوه

چاالکانـانی و شـھیدان بنمـای ل کۆمـک وە ٦٧ سـای ل ھر ـ ده داد حـه سـیروان دا، پشـوو سـانی لـه زنـه هدت رووداوه و ئه ی وه یادکردنه تیی چۆنیه ی باره له برینـدارانی مـافی ل برگـری ئنجـومنی ٨١ سـای ل کاتی ئو تا راگرتووە، برز پووشپڕیان ی٧ یادی کۆبوونوە و کۆڕ و ھبست و شیعر شوی گرتنی ب ھونریھـونری چاالکانـانی و خـک کـۆمنی بشـداریی ب سـایادەکان شـیاو و جـوان شـوەیکی ب سـاڵ ھر نـه نجوومه ئه و ئـه زرانی دامه دوای. ھات پک سردەشت شیمیایی دەچـن بڕـوە حکـومی زۆرتـر یادەکـان و نـادرێ نئنجوم ب یادکردنوە مۆتی سردەشت برپرسانی الین ل بداخوە ک سا چوار نزیک ئوە بم دەچوو، بڕوە ودەبــا بڕــوە یــادەک شــھیدان گلکــۆی ســر ل تــاجگووین دانــانی و ســرچاوە میــدانی ل پشــانگایک کــردنوەی ب تنیــا ئنجــومن ســایش ئم. نــاحوکمی تــا شـار سـتانی ده کاربه سـتی ده لـه کـه یاده بردنی ڕوه بـه ئیبتکاری گشتی به م به کراون، انگھشتب قدزێ و گرمیان حبج، کانی شاره له تیش سایه که و س که ک کۆمه . دایه

ل ک ئوانن شـکیان به بشـن، دوو دەناسـرن شـیمیایی قوربـانی وەک کسـانی ئو کـه ـ ده رووداوه و ئه وتووانی رکه به به قوربانیان ی ژماره ی باره له دداد حه سیروانکسـیان یـارمتی 400ش کمتـر ل سـه که 1380و کسـ و لـه 1380یـان هژمار ک کـراوه تومـار ناویـان سـمی ره ب وه تـه وه ده الیـه له و جانبازان و شھیدان بنیاتی الین

بـۆ دەرمانیـان و پزشکی پداویستیی دەبی و شیمیایین برینداری سردەشت خکی ل کس 8000بم ب بوای ئم وەک ئنجومن زیاتر ل . مادی و پزیشکی وەردەگرن .دابن چاوەدری ژر ل ھمیشیی بشوەی دەب زیاترە، برینکانیان ک کس د سه چند ل زیاتر لوانشدا و بکرێ وئــه قوربانیــانی ی ماــه بنه و برینــداران و وتووان رکــه به پداویســتیی و رفــتگ و یکشــه باره له ش رده ســه بــارانی شــیمیایی تووانی رکــه به لــه رگری بــه نی نجوومــه ئه رپرســی به

سردەشـت. دەرمـانییوەی و پزیشـکی بـواری ل زۆرتـر سردەشـت شـاری شـیمیایی بۆمبـارانی وتووی رکـه به خکـی کشـی کـه ی وه ئـه ر سـه خسته تیشکی ئستادا له رووداوهبـۆ دەبـ بـۆی ی، بکـه دەرمـان شـیمیایی برینـدارەکانی دەردی بتـوانی ک نـی پسـپۆڕی و شـارەزا پزشـکی و نیـی شیمیایی بریندارانی بۆ تیتایب کی یه خۆشخانه نه و ند ناوه و ئاوەدانی بواری ل ەشتسرد که ده ھا روه ھه ناوبراو. پوکن تاقت و سخت زۆر ئوەش و راگوزرن تاران یا ورم برەو نخۆشکان ریی سه چاره و کردن رمان ده

ک دیک گرفتی زۆر و بکن دابین شیمیایی چکی برکوتوانی بۆ خاون ژینگیکی نیانتوانیوە برپرسان پویست شوەی ب و ھی زۆری کشی وه پاگیشتنه

18

.ل یادی ساۆژی شیمیایی بارانی سردەشت زوەیی برایم

ب خـۆی لمژینكـانی ئامانج ب گیشتن بۆ دەرفتك ھر ل گل ئم. دیتوە خۆیوە ب جرگبی زۆر كارەساتی و ھستانوە و شكان و نشو و ھوراز كورد مژووی .ب بھرەمند خۆی یكانی نتوەیی و سرووشتی ماف ل تكۆشاوە و میدان ھاتۆت زەمانی و مكانی ھلومرجی گورەی زاڵ فرمانەوایـانی بم بكـا پشـل نتویك و تـاك ھـیچ مـافی ك نیویسـتوە و نكردوە كس خاكی ل تماعی قت كورد چند ھرر ببری كوردستان، سوەی لكی ئگاینتق رر لۆژیك و مبركوت نگزەبرووزە ریگای بگرنوەی و وكوشتار وسم توانیان ئلگ كردۆت

.خۆیان كاری برنامیریانی لڕی جش رستانپی و كونوان كاولكارانران نراق و ئك دا، عشـو بل خـاك ر لی دوو ھكشـت( بوباشـوور رۆژھ (ب

و زەرەر زۆرتـــرین كوردەكـــان پارچـــان لو ھركـــام ل و ژمرـــ دوو ئو ســـركووتكارەكانی ھـــزە تراتنـــی میـــدانی ب كـــرا ئنقســـت ل ك بكیـن عـراقوە رژمـی شـڕكرەكانی فـۆك الین ل1366ی پووشـپڕی 7 ل سردەشـت شـاری شیمیایی بۆمبارانی ب ئاماژە دەتوانین ك بركوتوە تلفاتیانكووژییدان دا، كۆمس سك كی لم خشارە ئ ب ھید دیفاعزاران شبرینداری وھ وە لوتك.

خـون و خبـات ل پاوپ مژووی درژایی ب ك كوردە قدەری دەلی بم كوردە، سوندخواردووی دوژمنانی شیمیایی چكی دەستی قوربانی یكم سردەشت چند ھرــۆندان و ــداكاری و ك ــاریخوازان، جــوونوەی وەرخســتنی و فی ــوازانكیح ھــاواری رزگ ــوی وب بخــواتوە پنــگ قخ ــروڕای گ ــایبت ب و گشــتیی بی ــازادیخوازان ت وئ

.نگا ومرۆڤایتی مرۆڤ مافكانی ل داكۆكیكار كۆڕوكۆمی ھـۆی ب ئـران خـودی بم دەدا، لك پنجیان و دەست دا، نمان و مان شركی ل و بوون یكتر قستسری دوژمنی دەی چند درژایی ب عراق و ئران ئگرچی نیویســـت نتنیــا یدا پوەنــدی لو ھر و ندا نیشــان خــۆ ل وای دژكردەوەیكــی ســاتكوە كــارە قــوویی ئاســت ل كــوردە، شــارە ئم ســر ل تبینــی كۆملــك

.نگیاند ج ب خۆی ئركی پویست وەك شارە ئم شیمیایی ۆمبیب بركوتووەكانی برامبر ل بگرە بكرتوە دا،بو جیھانی و ناوچیی ئاستكی ل رەھندەكانیل یس زۆر بۆ وانن كو والیپرسیارە ئ تگۆڕێ ب راق بۆ كم عكی خۆی شیمیایی بۆمبی ئامانجی یردەشت شاری ئاراستس م كرد،لدا و م دەببلـ ك كنـدھ

.كاریگربوون دا ی كۆمكووژی كردەوەی لو جۆغرافیایی و مژوویی وەك فاكتر باشــووری رادەیكـیش تـا و كوردسـتان رۆژھتــی راپرینكـانی و جـوونوە زۆربی ل یوە مژوویـی و جۆغرافیــایی ھـكوتی گـورەی ب دەورووبرەكی و سردەشـت دەكـرێ ك بـووە كـورد دوژمنانی دژی ب بربرەكانی شانی ركخستنی و زماندانسا و خۆراگری و برخۆدان مكوی ھمیش و گراوە باشی و پۆزوتیڤ رۆلی دا، كوردستان سـالكانی چكـداری جـوونوەی گـۆڕەمر، خلیلـی مال راپرینـی كوردسـتان، كۆمـاری دامزرانـی ،)منگوڕ ھمزاغای دانی پنا(نھری عوبیدی شخ شۆرشی ب ئاماژە .بكین كوردستان باشووری شكانیشۆر و جوونوە وەھا ھر و1346 - 67 وبربرەكــانی و دیفــاعی بــواری ل چنــد تــا ك بگــرین نادیــدە دا ئیســالمی كۆمــاری كــاری ســر ھــاتن پــاش ل شــارە ئم ونخشــی رۆل نــاكری دا، رابیــتی لو ھر

ــتنی ــدك پاراس ــاوچی ھن ــازادكراوی ن ــتان ئ ــش دا كوردس ــووە قدەم پ ــووبری وزەربی ب ــاردەران ل گورچ ــاندوە پالم ــی ل و وەش ــكش الیك ــك دی ــك لو بش ل خل .كردوە یان بشداری یوە پرسۆنلی و تدارووكاتی بواری ل دا كوردستان باشووری جوونوەكانی و شۆرش ل لواب بۆیان ك جۆرك ب دا ئستا و پشوو رژیمكانی

.بكا وفرمسك خون شلی وشارەك سری بكات ھرش شیمیایی چكی ب ك كرد وادار عراقی درەندەی رژیمی ك بوون فاكتران كۆمل ئم دا، یكتـر وشـینی وفرمسـك وشـایی شـادی ل پـكوە تـا ھانـدەرك ئیـرادەو بكین تال یادە دا،ئم شیمیایی چكی دەستی قوربانی شاری یكم سالرۆژی یادی ل دەبا

رەچـاوكردنی و بخۆبـوون وبـروا ھیـوا تـۆوی یكـان وحیزبـی وگرووپـی تـاكی وبرژەوەنـدیی وئـاوات حز نگرتنی ھند ب و وەالنان ب و بین تریك ھاودەردی و خمخۆررژەوەندییكان گشتی بوەیییتون ینبازی بكگۆری رو خۆمان ن ك بك و وتاری یستی، یوركی ھوەیی پیرۆزی ئتمان ن دا ونیشـتمان خـاك ئاسـت ل ب جـ .رانگرین دا، چاوەروانی ل خلككمان زیاتر لوە و بگینین

2012ی جۆنی 26: ڕکوتی / ماپری گیارەنگ : سرچاوە

ڵ

و

17

وحیــزب ھر. نکــراوە مــۆر کوردســتان داگیرکرانــی دژی ل کــوردان نتوەیــی گربســتکی جــاران ل جارــک لــ. وەھــاتو لــ کــوردانی پیشــی وەک براکــوژی و نوخــۆ و کوردسـتان. شـنگان دیمنکـان و دەنگ و جستن یک ل برینکان دەزان کسیش ھر. دەکا دیاری خدەی و خو و خبات خۆی سۆزی و برنام گۆڕی ل رکخراوک

ھتـا قـو بـرین ئو. دران کـورد ھیکلـی ل بـوون ژاراوی خنجرکـی ئاکامکـانی و چاـدران شـڕی. نـاکرنوە جیـا لـک مافکـانی چوارچـوەی و رەنووسچا کورد، .بختیین ب ئو دڕندەی برای دەست ئلجزاییریش و لۆزان پیمانی. ھدەداتوە ھر و تیراوەی. نبووە ساڕژ ئستاش و خانی. بوون رگا یک ربواری و پشنگ ئڕدەن و رەواندز بابان، میری کوردان، رۆژھتی سمکۆی و قازی قارەمان، بردە شخی درسیم، شخی مزینان،ش شخی کـاوەیس. دەیاننانـد کوردسـتان بـۆ و بـوون نتوە یک ھۆزانڤـانی شـامی و مولوی بـکس، و نـای ھژار، و تـاھیر بابـا فقـ، و مال جگرخـون، و ھمن حاجی، مسـتورەی بگ، زەکـی شـڕەفخان،. دەچـی وگۆرانییـان سـتران کوردسـتان و کورد لۆ و بوون ھاوخم شاکیرۆ و کوردستانی ئسغری شخۆ، موحممد تۆفیق، تاھیر ئاغا،

ب بـوو کوردسـتان سـوی ل کوردان دەستی پیری مردی پیرە. ھنگوتوە ردستانیانکو داگیرکری شتق ب و نووسیوە کوردیان مژووی و دیرۆک موکریانی گیو و ئڕدەالن .بردا خۆی ل نورۆزی ئاگری نیشتمان و ئاخ بۆ ھر ئاکانیش زەکی. مامیارە و نورۆز مریدی

کـورد. دەیچـژین ئـم ژان و ئـمین ژیلمـۆ. دەسـوتن مـانخۆ چـاوی و چـ ھر ئاگرەکش گی و دەکرێ وەخ کوردەواری کۆمی نو ل خبات ئاگری کی سووتمنی و شـوانکارە سـا سـدان. زامـدارین و کـون کـون جسـتی یک گیانکی ئم!!! نانووسرێ ئم نوچاوانی ل ئافرینیش و بارەق دەب؛ کاول کوردستان دەسوت زگی

ھورامـان، سیاچمانی و ھۆرە نازانم. نابین یکگرتوو و ھدەپڕین ئوان زوڕنای و دەھۆڵ ب. دەکین شڕ ریکت دژی ئوان بالۆرەی و فیتو ب. داگیکرانین سپانی ھولر، دەشتی حیرانی و الوک کـام بـۆ نیشـتمان؛ دیـکی ویسـووتا جرگ دایکـانی یـان سـتن دای و بھـ دای الواندنوەی و سۆز قامیشلی، الیی الی و ئامد لۆری لۆری سابخ، سوارۆی و گلۆ

دم قی خمـی و داخ بم ھی؛ بخـۆی تـایبت سـردەمی و ئـش برینـک ھمـوو گرچـی. ھـژم و بـژم نسکۆ و کارەسات کام برین،بۆ کام بۆ کوردستان، بشی کـۆمڵ ب رەوی ھبج، و ئنفال قامیشلی، و سن شی بخون نورۆزی ئامود، سینمای سووتانی چرا، چوار سدارەی درسیم، دادانی بچۆم خۆ و دان قانگ دم، .ناکرتوە تۆیان نب کورد سربخۆیی و کوردستان گشت رزگاری ب سردەشت شارەکم شیمیابارانی و

وـردی و رـز جـی کوردسـتان و کورد رزگاری ری تری نیشھیدا و فرزاد قاسم، لیال و شیرین علی، مال دوغان، مزوم ھاڕون، و عگید ئارام، و ئاوارە چۆن وەک .دەکن برخۆدان بردەوامی و تۆ داوای و دەکولنوە دا خۆیان رۆژی ل برینکان ھرواش زارانن؛ سر

و شـار ب رق بجیـاش و پـکوە اگیـرکرد سـ. سـربار بـۆت تـورکیش داگیـرکری ئمـۆ. کـرا شـیمیاباران و سـووتا دا داگیـرکر دوو نـوان شـڕی سـۆنگی ل سردەشت ھمـوو بـۆ گـوێ. کوردسـتان مزنی شۆڕشی النکی مبندە ئم دەزانم ئوەندە. دژوارە و ئاستم دانوەی وم یان. وم ب و پسک بۆ؟؟؟. دەڕژن سردەشت دەڤری ئو کمـن. بـووە عراقیش و ئران سری سرا دژبرەکانی ھزە خانخوی جاریش زۆر و ایئاو کوردیکان رکخراوە و ھز بۆ باوەشی و ئامز رادەگرێ، خۆش دەنگکیپشـمرگی ناوزەنـگ؛ خـی و تـوژەڵ الیی الی ھر. نبووبن سردەشت دەڤری سربرزەکانی کوە و چیا داونی و دەست دا چاو ئنگوست و تنگان رۆژی ل ھزانیــردە دونــی ــۆ ســرکۆماری ک ــات پــگی. ئم ــوردایتی و خب ــردۆت دەڤری و سردەشــت ک ــوو گوــک ک ــۆنی و دەھــا لــی داــک و دڕک ھم ــازی پیســی ب خردەل گ

نمزھیدەکانی و دەیشش ن ژیان ئاوی بدەشۆر ردەم زیندووی خدری ودەبنس.

2010ی جۆنی 3: ڕکوتی / ماپری گیارەنگ : سرچاوە

16

و هژینگــ كوردســتان، لــه یان كراوه بوونــه ره قه بركــی زه دا ته سیاســه و ئــه ئاكــامی لــه. كوردســتان كشــایه عاقیــان و ئــران ڕی شــه وه وریایــه بــه تــاران رژیمــی رپرســانی بهیسـی كه بیركردنی لـه. تـاران رژیمـی و باشـوور كانی كوردییـه پارتـه نـوان بازرگـانی كـای كرایـه ت رۆژھـه كوردانی ی وه بزوتنه دا ته سیاسه و ئه ی درژه له. دا ی كه كه خه . وه ڕته گه ده كان ندییه پوه شی ره مژووی پۆشكردنی رده په بۆ عس، به رژیمی رانی سه كانی تاوانه ی بازنه له فایله و ئه رھاویشتنی ده و شت رده سه

2013ی جوونی 28: ڕکوتی / ماپڕی گیارەنگ : سرچاوە

بۆ شارەکم سردەشت مامندی سعید

ئاسـتم زۆر رۆدەچـم، دا بناخی و دەبموە ورد رچیھ. وەستیای مژی و پڕپڕە مژوو. ھدەدەموە دیرۆک رووپکانی. دەکم مژوو سیری دەگڕموە، دوای بۆ

.بگم ئاوات ب خۆم بدی وەک. دەکــرێ دابش شــڕی و خــر دەکــات، خــراپ و چــاک ل بــاس. ھی زۆری نشــوی و ھوراز پشــمرگایتی و خبــات وەک مــژووش .پدەکات سبی و ئمۆ و دەخات پشتگوی نب؛ دا خۆی برژەوەندی ل شتک حیزبن حیزب و قکردن،ئنفـال مـرۆڤ و کۆمکوژی. دەن وەال یاغکانیش و ھدەگرێ خۆی ھبژاردەی دەدا؛ بژینگ و کو ل کارەساتکان و تاوان و رفانـدن مـرۆڤ خـۆزا، و سروشـت کردنـی ژەھـراوی رووبـار، کـانی کردنـی وشـک منـداڵ، و خـاک و گـوڵ سـووتاندنی بکۆمڵ، گۆڕی و قان پشـکوتووی کـۆمی لالین قدەخکـراو چکـی بکارھنـانی پلوەر، و مل شواندنی کردن،ھالن کلبچ و بین زمان بستن،چاو

شـکردنانیداب و وئـازار کارەسـات ئم. دەکـات مبـادای رۆژی راسـپاردەی نـاگرو چـاو لبر دا خـۆی لکـاتی دیـک بابتی زۆر و قوتابی و مامۆستا بندکردنی بشری، .ھی دەنگیان و رەنگ بکمی زۆر ھربۆی. دابنرن دا چوارچوەی لم دەکرێ باون؛ کورد بای و ببژن نـاتۆر، و نـاو ئـاوەژوو، و پچوان درۆ، و بوختان. دەکرێ بۆ خۆی راستینی پوانی شت کم ئم وتی ل. داگیرکراوین و دراو گمارۆ بوارکوە گشت ل کورد ئمیــداگوتن، پــخــۆڕایی، دەرکردنــی نــاو ھی بکی کرمایزۆک، ســخــۆڕا نبــوون ل اســی، مامۆســتای بموکنــد دمزەنگینــی و بــوون دەو ل کــاو،جمگرنــوو، و ن

حمی و شـا رەزا سـددام، وـنی لدـی قـین و نخـۆش کسـانی ھربـۆی. ھی زۆریـان زۆریـان بـاوی و بـازاڕ پرسـتی بگان و گرتن بکم خۆ داپۆسین، و ھرەس نسـیبیان و بش نداری و دەربدەری زام، و شـیمیایی دپاککانیش، و ساکار مرۆڤ و سردەکوێ سردەمک بۆ بختیان ترازوی سوری؛ ئسدی و تورکان ئتای کوڕی،دەب.

ئاسـاییش پـارزەری داگیرکریش ھزی و دەکرێ ناودر تیرۆریست و شۆڕش دژی تکدەر، ب کورد الیگری و پشمرگ لرە. پچوانن ئاۆز پوانکان و ھسنگاندن خـۆی و داگیرکـراوە و دابش خـۆی مڕ ل وتکی. نیـی دا کردن دابش و سنووربزاندن ھیساندن، لشڕ دەورکی ھیچ کورد مرۆڤی. دەب پشکی ئسحاب و چاک وی بناستورکی، پ وە و سوریایی رانی،ئراقی؛ عشـدەکچـی ھک شـبـر لتـی و خرەکو بش ئتـانھیچـی دا و ێ پـنـاب .ن لمسـتڕ و کدا شـوڕ و شـ

بــۆ داگیـرکر ھـزی ھنــانی و نگـرتن یک بـۆ کــردن، دوژمـن ئاشـی ل ئــاو بـۆ سـنوورەکان، پاراســتنی و دموکاسـی بـۆ کومــونیزم، و ئیسـالم بـۆ. زەویــی گـۆی سـوارچاکی .دەسوتن وتی و گل خوازی جیاوازی بتاوانی نتوی ئوانش سرەڕای. ناکا تای کس کوردستان

خـونی و خبـات قوربانیـانی رووداوەکـان، و کارەسـات ناوی کردنی ریز. ناین دەحیساب دەنکیش یک و ست تسبیحی و چۆرت ب زۆرن ھندە ئاوازەکان و ئازار و برین وبدەســت وا گل کـورد ئـمی. بدەرە رادە ل ژمارەیــان کوردسـتان و کـورد کردنـی زنجیــر و کـۆت ب سـبارەت دەرچووەکـان پیمــان و بیـار نیشـتمانی، یخوازیرزگـار

وتـی چـوار ب بسـتنوەی و کـورد یلکـدابان. نـین کـوردان نووسـراوی ھاوبشـی پکـی و رـک پیمـانکی یـان مـژوو خـاوەنی بـ لگڵ ئستاشـی کراوین، بستزمان پـ شـونک گیشـتۆت زۆرداری ئم کـاریگری مخـابن و داخ ھزار. کـردووە قوڕبسـری و نھـامتی فـرە تووشـی کوردی سوری و عراق ئران، تورکی، رەگزپرستی

.دەگۆڕتوە نیار رەقسی و سما ب کوردی رەسنی گۆڤندی و شایی جۆر دەیان. خۆشترە پ خۆمای ھی ل داگیرکرانی موسیقای و گۆرانی کورد تاکی جار شڕی خواردن، فریو و چونسر کو دەربدەری، و ماورانی راونان، و رەوکردن نداری، و برسییتی پشمرگ، و شاخ پاشکش، و سرکوتن خۆڕاگری، و خبات

ک

ووی

15

فیلمـی تاژیکتـرین دنیـا وا ئـه فـیلم بکرتـه و ئـه ژیـانی رھاتی سـه به ر گـه ئه گومان ب گوتی، و وه ھاتۆته بۆ موویانی ھه رمی ته دوایه و کران ده ئران شارکی ڕی به کام ر ھه .بین ده خۆی چاوی به ده سه .کرا والنپوور مه قادر به پشکش وه شیده ڕه ر عومه فازڵ ن الیه له کوردستان رمی ھه کانی ناحکومییه رکخراوه دیاریی دا کۆڕیاده و ئه کۆتایی شی به له

قوربانیـانی ئسـتاش سـاڵ 27 دوای کـه ئیسـالمی کۆمـاری بۆ رمه شه گوتی که كۆڕیاده له شه به و له کوردستان رمی ھه کانی ناحکومییه رکخراوه رۆکی سه شید، ڕه ر عومه فازڵ . وه نادرته رووداوه و ئه وتووانی رکه به و برینداران له ئاوڕ و ندراون دانه ھید شه به سامناکه ته جینایه و ئه

نــدی فه ئه د ممــه محمه و ر عفــه جه رن نــده ھه ، زاده کیم حــه یــدوون ره فه ن الیــه له دا ڕۆژه و ئــه ســفی وه لــه شــعرک کۆپلــه نــد چه دا کــه هکۆڕیاد کۆتــایی شــی به لــه باســه شــایانی . وه خوندرانه

2014ی ژوئنی 28: ڕکوتی / ماپڕی کوردستان و کورد : سرچاوە

. ڕكی سووتاودا پووشپه بیركراو له شاركی له

شخانی عزیز

الماری پـه ر بـه وتـه كه) كوردسـتان تی رۆژھـه( شـت رده سه شـاری زایینـی، ١٩٨٧ نی ژوئـه ٢٨ بـه ر رامبـه به تاوی ھـه ١٣٦٦ ڕی پووشـپه.٧ ڕۆی نیـوه پـاش نیوی و چوار كاتژمر

شـار دانیشـتوانی و بتـاوان كی هخـ لـه س كـه دان سـه دا یـه نامرۆڤانه الماره پـه و ئـه ئاكامی له. كراو غه ده قه كی چه شـتیان رده سه عـاق كانی ئاسـمانییه ھـزه. بـوون بریندار سیش كه زار ھه پنج له زیاتر و وه كووژایه ژیانیان چرای ڕی شـه نـده رچه ھه. نادیـاره مۆش ئـه تا ھـه بۆمبارانه و ئه كی ره سه ھۆكاری م به كرد، بۆمباران شیمیایی كی چه به بۆ شیمیایی ھرشی م به بوو، نه نامۆ كی یه دیارده عراقدا و ئران ی ساه شت ھه ڕی شه له سیڤیل ی ناوچه و رشا لـه سـاته كاره و ئـه روودانـی پاش رۆژك. كرابۆوه نه تاقی ردا دژبه وتی له شیمیایی كی چه به سیڤیل كی خه ر سه شـت رده سه شـاری شـونكی لـه) كوردسـتان باشـووری( كوردستانی ی ره به كه ، بوبۆوه یك نگۆیه ده شاردا كی خه نو بوو، ھـه وه ئـه نگـۆی ده. بـووه ئاگـادار یه وه كۆبوونه و له عراق رژیمی و كردووه یان وه كۆبوونه) پووری ی خواردنگه( شـایانی. وه كردۆتـه ئاگـادار كـه وه كۆبوونه كـاتی و شـون لـه عاقیـان رپرسـانی به سـیخوڕ ك وه انی،كوردسـت ی ره بـه ی وه كۆبوونـه له شدار به ت نانه ته و ئاگادار سانی كه كه

یـادی ، وه لـه بجگـه. وه خسـتۆته نه درۆ بـه یـان پشتاسـت یان باسـه و ئـه مۆ ئـه تا ھـه كوردسـتان باشـووری كانی سیاسـییه ركخراوه و حیزب رپرسی به له كام ھیچ كه ، باسه .كرێ لده باسی می كه به زۆر كوردستاندا باشووری رمی فه یاندنی راگه له ڕ پووشپه ی٧ ساتی كاره و شت رده سهو دادگـا راونـهد غـدا به كانی بازرگانـه كان، یلیـه فه نفال، ئـه ، بجـه ه ھه یل، دوجـه رووداوی ر سه له عراق پشووی رژیمی ستانی ده كاربه باقی و حوسن ددام سه كاتكدا له ، وه كردۆتـه نه بوو ره قه ی ساته كاره و ئه كانی قوربانییه نیا ته نه ئران ئیسالمی كۆماری. بیركراوه له شت رده سه كانی قوربانییه فایلی و یس كه م به دراون، دار له شكیان بهی ٧ سـاتی كاره می خـه تـاران رژیمـی رپرسـانی به. وه نتـه ده ره گـه ته و كۆسـپ دا تاـه یـاده و ئـه رفراونی بـه ی وه یادكردنـه و رین به ی وه كۆبوونه پكھنانی م رده به له كو به

.دایپۆش مانه زه تۆزی واودا ته نگی بده له و بێ نه كان سنووره ساته كاره و ئه یادی كه ن، ده ده وڵ ھه سیاسی ئامانجی به وان ئه. نیه ڕیان پووشپه، یـه نامرۆڤانه الماره پـه و ئـه بـۆ بـوون ھۆكارـك كـات، و ئـه كـانی رووداوه ی وه گانـه ی گـوره بـه كـه غـدا، به و ولر ھـه لـه كوردسـتان باشـووری كانی كورده پارته پرسیر به

لـه رزگـرتن و وه یادكردنـه بۆ ولر ھه و غدا به له م به ن، كه ده كوردبوون و یی وه هت نه ی شه بانگه ت رواه به وان ئه كاتكدا له. وه ته داوه نه ره ژانھنه رووداوه و له ئاوڕیان تـه دوه لـه رزیـان زیـاتر كان كوردییـه پارتـه كـه ن، ده ده پشـانی باشـوور ڕینی راپـه دوای ی سـاه ٢٠ كـانی رووداوه. كردوه نـه كاركیـان ھـیچ ساته كاره و ئه كانی قوربانییه

سـپای ڵ گـه لـه بوونیان تكـه و تـاران رژیمـی ڵ گـه لـه وان ئـه ھاوكاری جۆری). سلمانی و ولر ھه له ینی خومه رگی مه یادی ونه بۆ( گرتوه كانیان ره رابه و كان سته هرد سه لشـكری سـتی ده ر سـه لـه كـه بـوون، سـاتانه كاره و ئـه كی ره سـه ری كتـهفا عـاق، و ئران ڕی شه كۆتایی سانی له حوسن ددام سه تی سه ده و عس به لشكری دژبه پاسداڕان .كران ده ج جبه ر داگیركه

14

شت هرد رزڕاگرتنی یادی قوربانیانی بۆمبارانی شیمیایی شاری سه ولر بۆ به ھه سمک له چوونی ریوڕه ڕوه به شـاری شـیمیایی بۆمبـارانی قوربانیـانی ریـی وه بیره یـادو چوو، ڕوه بـه ولردا ھـه شـاری له کوردستان دموکاتی حیزبی تکی یئه ھه شداریی به به که تدا تایبه سمکی ڕیوڕه له .ڕاگیرا رز به شت رده سه ریی خهسپشـــ ده بـــه ڕ پووشـــپه ی7 ، ممه شـــه ڕۆژی کـــه دا ســـمه ڕوڕه و لـــه

ڕکخـراوه ریی ڕوبـه به ھاوکـاریی بـه و ژنۆسـاید ب کوردستانی ڕکخراوی م ئـه چوارچرای ساۆنی له ولرو ھه له کوردستان رمی ھه کانی ناحکومییه

ـــاره ـــه دا ش ـــای چـــوو، ڕوه ب ـــه و ـــه و بیســـت ی وه بیرھنان ـــاه وت ح ی س نــــه الیه لــــه سبــــا شــــت رده سه شــــاری شــــیمیایی بۆمبــــارانی ســــاتی کاره

و ئــه مــاوی ژیانــدا لــه وتووانی رکــه به وشــی ڕه و ڕووداوه و ئــه کانی حقوقییــه .کرا تاژیدییه

ـــه ـــه ســـپکی ده ل ـــه لی عـــه دا ســـمه ڕوڕه و ئ ڕکخـــراوی پرســـی به حموود، مــ کوردســتانی ــاید ب ــه ر ســه له ژنۆس ــه ده کۆڕیاده تیی چۆنی ــردو ی قســه ک ک

.کرد بووان ئاماده پشکشی ی که باسه ، زاده ن سه حه ئاسۆ دوکتور پاشان بـه کـردو شـت رده سه شـاری شـیمیایی بۆمبـارانی ڕووداوی بـۆ ی وه خوندنـه کان قانونییـه و حقـوقی ره پـوه رچاوگرتنی به له به دا ی که باسه تای ره سه له زاده ن سه حه ئاسۆ دوکتور گیـانی ی وه بـه ن کـه ده رکـدار ئه کان کـداره چه نـه الیه ردا شـه کـاتی لـه قانوونـه دوو و ئـه کـه کـرد وه ئـه باسـی الھه قانوونی و ڤژن جیھانیی قانوونی دوو ر سه خستنه تیشک .ر به بگرنه کتر یه ر مبه ھه له ئینسانی ڕوشونی و بپارزن کدار ناچه و سڤیل سانی که نی ده مـه ھاووتیـانی گیـانی قانوونـه و ئـه پی بـه ی وه ئـه ر سـه خسـته تیشـکی دا ژنڤ قانوونی ڵ گه له ندی پوه له ردستانکو دموکراتی حیزبی ندیی ناوه ی کومیته ندامی ئه وه بـاره و لـه و نییـه ک خـه ژید لـه شـیمیایییان بـۆمبی ک وه کوژی کۆمه کی چه کارھنانی به مافی قانوونه و ئه چاوکردنی ڕه وای ڕ شه کانی نه الیه و پارزراوه ردا شه کاتی له

. گیراوه ل ڕیان ھاووتییـانی نـاب کـه کـرد ی وه ئـه باسـی ژنـڤ جیھـانیی قـانوونی و چوارچوه پی به کان کوژه کۆمه چۆله و ک چه پۆلنکردنی به یدا که باسه ی درژه له زاده ن سه حه دوکتور گـازه کارھنانی بـه کـه بـوو شـت رده سه شـاری شـیمیایی بۆمبـارانی دوای سـاڵ نـد چه کـه گـوتی یدا که باسـه ی درـژه لـه و وێ بکـه ر بـه ڕیان شـه ی پیشـکه ردا شه کاتی له سڤیل

.کران غه ده قه گیراو ل ڕیان وه کانه کداره چه نه الیه و تان وه ده ن الیه له کان شیمیاییه گـوتی سـووریه و عـاق ، تورکیـه ئـران، کوردسـتان، ر سـه بـه حـاکم کانی ییـه نده ناوه ته وه ده تی سیاسه به ئاماژه به کانیدا سهق کۆتایی شی به له زاده ن سه حه ئاسۆ دوکتور

یان قانوونـه و ئـه کانـدا کورده ڵ گـه له نیکا ره ربـه به و ڕ شـه لـه جـار نـدین چه م بـه ، کـردوه ئیمـزا کوژیان کۆمـه کی جـه ھنانی کارنـه به ی وتننامـه ڕكکه وتانه و ئه رچی گه ئه ولــه ک یــه نموونه نــد چه بــه ی ئامــاژه پاشــان کــۆڕگر. ھنــاوه کار بــه دراوســیان وتــانی و خۆیــان وتــی کــانی کورده دژی بــه یان شــیمیایی کوژی کۆمــه کی چــه و کــردوه پشــل .کرد سووریه و تورکیه ن الیه له تانه حاه و ئـه نکی دیمـه نـد چه چوو، ڕوه بـه شـت رده سه شـاری شـیمیایی الماری پـه ماوی ژیاندا له کی وتوویه رکه به و تحاڵ شایه ند چه شداریی به به که دا کۆڕیاده و ئه می هدووھ شی به له . کرا باس شداران به بۆ ساته کاره ڕـز مۆدا ئـه دنیـای لـه گـوتی سـامناکه تـه جینایه و ئه ژیانداماوی له تووانی رکه به وشی ڕه له گرتن خنه هڕ به ڕووداوه و ئه وتووانی رکه به له کک یه زیزپور، عه ساح حاجی . گیراوه نه رچاو به له شت رده سه شاری برینداری کی خه بۆ ماف مترین که م به گیردرێ، ده کانیش ه ئاژه له شـیمیایی بۆمبـارانی بجـه ه ھه شـاری درابـان، سـزا تـه جینایه و ئـه رانی بکـه و کـرا ده میـدیایی شـت رده سه شـاری شیمیایی رانیبۆمبا ڕووداوی خۆیدا کاتی له ر گه ئه گوتی و ئه .بگرن داھاتوودا له ی وه دووپاتبوونه له ڕێ وه به و بنیش ڕووداوه و ئه ر سه له رامۆشی فه تۆزی ھن نه که الیه موو ھه رکی ئه وه ئه ئستاشدا له کراو، ده نه ی قسـه ، داوه سـت ده لـه دا ڕووداوه و لـه ی که ماه بنه ندامانی ئه موو ھه و ناسراوه کوردستان تی ڕۆژھه ری خاوه ر عومه به که والنپوورم مه قادر دا کۆڕیاده و ئه ی دیکه شکی به له

ی که ماه بنه ندامانی ئه چۆن که وه گایه شداران به بۆ والنپووری مه قادر رھاتی سه به ژنۆساید ب ستانیکورد ڕکخراوی رپرسی به حموود، مه لی عه ودا ئه دوای به کردو،

13

بۆچــوونی بپــی گرتــووەو لخــۆ ئرانــی وتــی کیمیــایی چکــی برکوتــوانی ژمــارەی زۆرتــرین ئســتادا ل رۆژئــاوا، ئازەربایجــانی باشــووری ل سردەشــت ســنووریی شــاری چک ئو برکوتــوانی لســر نســل بــۆ نســل کیمیابــاران ئو ئاســوارەکانی بیوکیمیــایی؛ پســپۆڕانی .دەمنتوە ئاسوارەکانی و دەبت کاریگرییسای ئـران و عراقـدا ب چکـی کیمیـایی 8 شڕی ل کوردستان ئوستانی گوندەکانی و شار ل ژمارەیک

، 66ی رەشـمی سـای 26 ھرشی کرای سر، ک دەکـرێ ئامـاژە ب سـ جـار کیمیابـارانی شـاری نۆدشـ و زەردە، گونـدەکانی ی گونـدی1367ی پووشـپڕی سـای 31ی ھتاوی و 67س و سزدەی خاکلوەی سای

.بکین کرماشان ئوستانی و غرب کرندی داھۆ، ناوچی ل دیرە و سرمیلــک ــای ب نزی ــانی تک ــوردی ھاووتیی ــانی ئو ک ــوومتی لالین ک ناوچ ــدا بعســی حک ــنوە مس حوس و دەوتــی لپرســراوانی کمترخمیــی و پزیشــکی ئیمکانــاتیی نبــوونی ل ســر، کــرای کیمیــایی ھرشــی .ناڕازین ناوچیی

2014ی ژوئنی 28: ڕکوتی / ماپڕی کوردپا : سرچاوە

شت رده مین ساۆژی بۆمبارانی شیمیایی شاری سه وته و حه سمی بیست چوونی ڕوڕه ڕوه به

.ڕاگیرا رز به ساته کاره و ئه قوربانیانی ریی وه بیره یادو شاره و له سمک ڕوڕه چوونی ڕوه به به دا شت رده سه شاری شیمیایی بۆمبارانی ساۆژی مین وته حه و بیست له شــاری یشــیمیای برینــدارانی مــافی لــه رگری بــه نی نجومــه ئه ریی سپشــخه ده بــه کــه دا ســمه ڕوڕه و لــه دا ش ھاوبـه یامکی پـه لـه نـه الیه دوو و ئـه چـوو، ڕوه بـه شاره و ئه شۆڕای ھاوکاریی به و شت رده سه

شـت رده سه شـاری و بکـرێ تۆمـار ناویـان شـت رده سه شـاری شیمیایی وتووانی رکه به موو ھه کرد داوایان دابـین وتووان رکـه به بـۆ باشتر نیژیا کارئاسانیی و پزیشکی ئیمکاناتی و بناسرێ ئاشتی شاری ک وه

.بکرێ ڕکخـراوی سـکرتری یامی پـه و شـت رده سه کی خـه بـۆ ھیرۆشـیما داری شـاره یامی پـه دا سـمه روڕه و له و شــت رده سه شــاری ری نونــه کردنی قســه و وه خوندرایــه شــیمیایی کی چــه مھنان رھــه به ھشــتنی نه

ی وه خونـده و موزیـک بگـه نـد چه کردنـی پشـکش شـارو وڕایشـ نـدامکی ئه جلیس، مه له پیرانشار .بوون سمه ڕوڕه و ئه ی دیکه شکی به ند چه ھمی فه فریشته ن الیه له کاری شوه کی پیشانگایه ی وه کردنه شعرو شـیمیایی بۆمبـارانی کانی ربوه بـه نـده ھه ڕه بـه ئامـاژه بـه شـت رده سه شیمیایی بریندارانی مافی له رگری به نی نجومه ئه بژی وته واحیدی، حیم ڕه دا سمه ڕوره و ئه ی درژه له .بن ش ببه کانیان مافه تاییترین ره سه له و ئیمکانات مترین که له شاره و ئه کی خه ساڵ 27ب دوای بۆ ده ی ورووژاند که و پرسیاره ئه 66 سای ڕی پووشپه له شاره و ئه کوردسـتان رمی ھـه و شـت رده سه نـوان لـه کلـ بازرگـانیی سـنووری ، وه بکرتـه جیـا پیرانشـار لـه جلیس مـه لـه خۆی ری نونه بوونی ھه بۆ شت رده سه شاری که کرد داوای و ئه

ن الیـه له ی کـه نه به و ول قـه سـاه 20 لـه زیـاتر کـه یاییشـیم برینـدارانی پسـپۆڕیی کلینیکـی و بکـرێ دابین شاره و ئه بریندارانی بۆ زیاتر رمانیی ده ئیمکاناتی و وه بکرته . وه بکرته دا شاره و له ، دراوه وه ستانه ده کاربه و شـاره و ئـه رانیبـا شـیمیایی ھیدانی شـه زاری مـه ر سـه چوونـه ف ده بـه ک خـه پـۆل پـۆل دا شـاره و ئـه ی رچاوه سـه یـدانی مه لـه که سمه ڕوڕه ھاتنی کۆتایی دوای باسه شایانی .پھات کۆتایی مۆسیقی کردنی پشکش و شعر وی خوندنه به که سمه روڕه

2014ی ژوئنی 28: ڕکوتی / ماپڕی کوردستان و کورد : سرچاوە

ی

و

12

یامی شارەداری ھیرۆشیما بۆ خكی سردەشت ببۆنی ساۆژی بۆمبارانی شیمیایی ئم شارەپ ئم قوربانیــانی بــۆ خــۆی ھــاوخمیی سردەشــت، شــاری شــیمیایی بۆمبــارانی ســاۆژی مین وتــه حه و بیســت ببــۆنی پیامكــدا ل ھیرۆشــیما شــارەداری ماتســویی، كــازومی

تیوە جینایدەرب. بۆمبـــارانی بھـــۆی پووشـــپڕدا ی7ســـاڵ لموبر ل ڕۆژی 27 ك دەزانـــم من ئـــه: ھـــاتوە یـــامداپ لم

شــارە ئم خكــی زۆربی ئســتاش تنــانت داو دەســت ل گیانیــان كس زۆر سردەشــت، شــاری شــیمیایی ب دەبـن ئاسـایی خكـی ك بـووە ھروا ھمیشـ و دەنـانن تاوە ڕووداوە ئم دەرئنجامكانی بدەست .شڕەكان قوربانیی كـــۆم ئم کـــه تی نوســـیویه ژاپـــۆن ھیرۆشـــیمای ل ھاوشـــوە ڕووداوی ھنـــانوەی وەببیـــر ب ماتســـوویی دەرئنجامكـانی و نخۆشـی ھۆی بـه شوە بھمان و كوتن شیمیاییكان گازە بر ك ئوەش شاری خكی

ڕووداوە ئم پـــاش ســـاڵ 25تـــا 15 لوان نـــدكھ تنـــانت دەچـــژن، ئـــازار كوشـــندانوە گـــازە ئم تواوی ب ژیانیـان بنـین، نـاوی" دووھم ھیرۆشـیمای" وەك دەكـرێ ك سردەشـت شـاری شـیمیایی بریندارانی ك دنیام من ئه. دەكوێ وەدەر ل بركوتنیان نیشانكانی .بووە ئازار و فرمسك ب تكڵ ڕووخاوەوسردەشـت، شـاری ئاشـتیخوازی ئـازاو خكـی بـۆ ڕاسـتقین شـادی جیھانـداو سرتاسـری ل ھمیشـیی ئاشـتیی ھیـوای وـای پیامكیدا كۆتایی ل ھیرۆشیما شارەداری .كردووە شت رده سه شاری شیمیایی بۆمبارانی ت تایبه به ڕ، شه قوربانیانی ڕووحی شادی بۆ دوعای

2014ی ژوئنی 28: وتی ڕک/ ماپڕی کوردستان و کورد : سرچاوە

سا بدەست گازی خردەلوە دەنان 27شاری سردەشت

ساڵ بسـر کیمیابـاران کردنـی شـاری سردەشـتدا، برکوتـوانی ئو 27سرەڕای تپربوونی : سا بدەست گازی خردەلوە دەنانئاژانسی کوردپا 27 سردەشت شاری

.اتیی پزیشکی و دەواو دەرمانوە دەناننچک لو شارە، بدەست ب ئیمکانســاڵ بســر 27ی پووشــپڕ، 7بپــی راپــۆرتی ئاژانســی ھواــدەریی کوردپــا، ئمــۆ شــمم رکوتــی

زیاتر ل ت، کڕدەبپردەشتدا توە 110کیمیاباران کردنی شاری سکیمیـایی و بۆردمـانھـۆی ئس بک .بوون کمئندامی تووشی کسیس ھزار 8گیانیان لدەست داوەو نزیکی

ب تـــایبت کلینککـــی تـــاق ســـر، کـــرای کیمیـــایی ھرشـــی بـــوو شـــار یکمـــین ک سردەشـــت، شـــاری نخۆشـخانی لقـی وەگڕکوتنی و دەکات کار نیوەچی ب ھنووک و تدای کیمیایی چکی برکوتوانی

.بۆتوە برەوڕوو کش چندین لگڵ ئیستا ھتا ساسانــونری ــدووە ئیســالمی مجلیســی ل سردەشــت ن ــان و بھداشــت وەزیــری: رایگیان جبجــی بینیــی دەرم

.کارەساتبارە سردەشت خکی دەرمانیی بارودۆخی لئیستادا ک گوتووشیتی، داوەو ناوچکی پداویستییکانی و داوا کردنیتی کلینکی تاقتایب وتوانی برککی بکیمیایی چ ی ەنیو بدەکات کار چ

شــاری ل کیمیــایی چکــی برینــدارانی و برکوتــوان دەرمــانیی و جســتیی دۆخــی نالبــاریی ســرەڕای کــردۆتوە؛ بــوی یوە خــزری رەســووڵ زاری ل مھــر ھواــدەرییو تورـز و تـاران ل روو چارەسـری بـۆ برینـداران ل شـکب و ناکرـت دابـین ھاووتییـان زۆربی بـۆ رادەبدەرەوە ل گرانیـی بھـۆی دەواودەرمـانی تچووی سردەشت،

ن ورمدەک.

11

.ھاوكات ری شه دوو یدانی مه ببووه كوردستان دا واقع له كه ستپكردبوو ده رگه پیشمه ل گه له كوردستان له رفراوانتریش به ركی شه ھاوكات

! جیھانی نگی بده وه ئیالمـه لـه و گـات ده خوی ی لوتكه به شت رده سه له كاره م ئه كه الت رۆژھه كوردستانی كردنی شیمایی ل گه له ھاوكات نگبوونك بده م، بكه پی ی ئاژماژه لره وی مه ده ی وه ئه .بوو شیمایی كی چه دواترینیان كه درا ده لیی ك چه ھا جوره به كوردستان نیكا شاروشاروچكه و گوند ورمی تا تی ولـه نیوده لگای كۆمـه كـه وایكـرد ش پالپشـتیه م ئـه ر ھـه و بكـات ر مسـوگه خـوی بـو تی لـه نیوده كی پالپشـتیه توانیبـووی دام سـه تی حكومـه جیھـان بـوونی قوتبی دو نی مه زه له كییـه بریارنامه شـیمایی كی چـه كاربردنی بـه بـه ر رامبه به تی وله نیوده ئاسایشی نی نجومه ئه 1365 سالی رچی گه ئه بیت، نه ی وه كاردانه كوردستان كردنی شیمایی به ر رامبه به ئران، كانی ھیزه لدانی بیانوی به كرد ئاواله دامی سه ستی ده تر ی نده وه ئه ش مه ئه و وه شایه لوه ھه كه بریاره مریكا ئه ڤیتوی ھوی به الم به حكومكردنی مه بۆ كرد سند په

كردنـی شـیمیایی بـه ر رامبـه به كوو بـه بـوون نگ بـده كـاره م بـه ر رامبـه به ك نـه ئیسـالمیش جیھانی ت نانه ته و تی وله نیوده لگای كۆمه بۆیه ر ھه بكات، ریژ شیمایی كوردستان .كرد و یره په تیان سیاسیه مان ھه ش بجه له ھه دواتری

!كوردى نگی بده

كوردسـتان ی وه پاككردنه بۆ ت حكومه ری شه و رگه پشمه و ئیسالمی كۆماری ری شه بوو، ھه ی دریژه كوردستان له تر ركی شه عیراق، و ئران ری شه لگیرسانی ھه ل گه له ھاوكات

ك وه عیـراق خویـان پاراسـتنی بـۆ كان كوردیـه حیزبـه وایكرد ش مه ئه كوردستان، ر سه بۆ ینی خومه جیھادی فتوای ركردنی ده ل گه له بوو ھاوكات كه بوونك نارازی موو ھه هل .لبژیرن ھه نگی بده كوردستان له دام سه كانی ته جینایه به ر رامبه به و بینن كار به جیبھه پشتی شـیمایكردنی بینریـت، ده 60 ی یـه ده لـه تـر كانی چكه شـارو و شـار و شـت رده سه شـیمایی بۆمبـارانكردنی بـه ر رامبه به دیار كی نگیه بده الت رۆژھه كانی حیزبه سیاسی ئارشیوی له

شـیمیایی پرسـی بیـت ك چییـه ر ھه ی كه ھوكاره بكریت، تی وله نیوده ته جینایه م ئه كه ی وه ئه ھوی اشبیتهن و حكومكردنی مه و لویستگرتن ھه و زایی ناره ی جیگه نابیته كوردستان ھیـزه پرسـی نابیتـه الت رۆژھـه لـه كوردسـتان، ی شـه به و ئـه كانی حیزبـه ڤـی رۆژه بـه بیـت ده باشـور كوردسـتانی كردنـی شـیمیایی كـه ی جـوره و به الت رۆژھه كوردستانی كردنی .بیت نه كوردستان كردنی شیمیایی ئاگاداری س كه زور ئیستاش نگه ره و ئیران له كوردی لگای كۆمه و كوردستان كانی سیاسیه

! نگی بیده دوای نگی بیده

وتووانی زیانلیكـه و شـت رده سه یسـی كه و كه شـاره شـیمیایكردنی سـالیادی بـه ر رامبـه به كه یه وره گه اللبوونه و ئه یه ھه ی دریژه ئیستاش تا كه تر كوشنده و وداتر دریژمه نگی بیده بخریتـه ردسـتانكو التی رۆژھـه ی دیكـه كانی شوینه و شت رده سه شیمیایكردنی یسی كه ی وه ئه بۆ بوو باش تیكی رفه ده ی كه ته حكومه رووخانی دوای دام سه دادگایگردنی. بینریت ده كوردسـتانی كردنـی شـیمیایی پرسی كه درا نه ولیك ھه وه بونه روو و ره به ئیران تی دژایه ل گه له دواتر كه چاك ریكخراوی و سیك كه ند چه الی قه ته و ول ھه له جگه الم به روو

كردنـی شـیمایی بـه ر رامبـه به زایی نـاره ی یاننامـه به م كـه یه كـه بگـوتری نیـه خـراپ ش وه ئـه بكریـت، ل گـه له ی له مامه یسیك كه ك وه عیراق كانی تاوانه دادگای له الت رۆژھه .نا موویان ھه ویش ئه كه وه كریته ده بالو وه كانه كوردیه حیزبه ن الیه له 2003 سالی دوای له شت رده سه شاری

:كوتا

تـا كـه تـر كانی شـوینه لـه جگـه شـت رده سه شـاری لـه نیا تـه شـیماییه ی وتـه ركه به زار ھـه 8 زیـاتر لـه جوریـك پشـت گویخسـتنی سال بـه 27 دوای پرسه م ئه راموشكردنی فه

. ن ئیمـه نیشـتمانی سـاتی كاره لـه كـه شـیك به كـه ین بكـه اموشر فـه كانمان سـاته كاره ئیمـه كـه یـه وره گه موباالتی بی ش وه ئه ل گه له ، وه تلینه ده وه كانیانه ئازاره به ئیستاش . ی وه مھینانه رھه به به حكومه مه بكات راموش فه كانی ساته كاره لكیك خه لیت ده كه ری گه راست وه ش یه قسه م ئه نگه ره

2014ی ژوئنی 27: ڕکوتی / ماپڕی کوردستان و کورد : سرچاوە

10

و سـس مه دۆـی كانی بانده و، ڕان گه ھه سپی سپی و وت كه لدان له دیان رچاوێ سه كانی ماسیه كرا، باران كیمیا شت ره سه شاری كاتك مۆ، ئه له ر به ساڵ27 .رین وه ھه سووتاو ڕیان په شار ری وروبه ده . وه نایه ریان سه جوانی به و مردن و سووتان و سته جه ر سه وته كه یان وره گه وره گه برینی ی واره قه رست په جوان و جوان وكوڕی كچ زۆر دا كاته و له و خـۆش قسـه و شـیرین فز لـه بـاوكی و دایك زۆر بوو، دیار پوه ر ھه یانی به ئاسۆی جوانی ی شوه. نابووو نه تك خۆی جوانی یانی به خۆری ی رده زه ئستا كه دا كاته و له

و نـان ده وه زامانه و به زۆریان ئستاش كه سووتان و داگیرسا سۆبه ك وه روونیان ده و دڵ و، ژھراوی كی چه ر به وتنه كه مان كه شاره لدۆستی گه رو روه مانپهنیشت و دیده دونیا .وتوون كه ج ر سه له رمورو به و م مه به یان مه گه دا وكاته له كه شان نوباوه و النكه ناو ی كۆرپه زۆر یمیایی،ك كی چه رمی گه گی ر به وتنه كه جۆره م به ئا ئازیزمان دایكانی كه دا كاته و له و،بـوو كـز لویـان ر سه ی رده زه ئاست له خۆر ی رده زه و ڕۆیشت ده ك ڕه گه به ك ره گه نینیان پكه قاقای و داگرتبوون تی روومه گشت نین پكه كردو ده دایكیان ندی ردنبه گه

لـه كـه كـرد بـاری لویـان ر سه ردەی زه میشه ھه بۆ و خنكان باروت بۆنی به بوو، چ كه مل جوانیان ئاست له ساماڵ ئاسمانی ، و ما راده یان پغه و گغه ئاست له مرۆڤ .بردن بۆ یان سوجده پاكیان ر به وله گریان شانیان ر سه ی الئیكه مه تاویان

. داخست شار كی خه بۆ نیقیان نجه مه. وتووو كه ی نازه جه له بوون پ ك خه مای و قام شه و كۆالن و كوچه زۆر كرا، باران كیمیا شت رده سه شاری كه بـۆ و پكھنـا میان غـه كـۆری ، سـت به یان غـهقو جـۆر دان سـه بـه شین، گۆمه و رد زه نده كه و برایم شخ كانی نوگۆمه كانی ڕسپیه په ماسیه دا، ناخۆشه خته وه و كات و له بـه ونیش ئـه و نـارد شار بۆ ن خۆشیا ره سه و پرسه یامی په دا رز وسپی ك فره و چۆغه یدان مه و ھۆمل و رخان ته ۆی ھه به و گریان یان كه شاره كی خه ی كۆمه به رگی مه

و ره بـه كـات ده ر تـه ھه چـاو تـا و، نووسـی شـاردا كانی مه شـه تـابلۆی و نـده به مه و ئـه كانی رده به خته ته له یان اوانهت و ئه تی چۆنیه مژو بۆ چاویان فرمسكی و جوان دنووی و وجـوان منـداڵ و ژن عـامی و ت وقـه كوردسـتان داگیركرانـی و ت زلوومیـه مه یامی پـه و ت شـكایه و ڕین تپـه ئاسـمانان ی قـه به ته وت حه ر ھه له و بوون رز به شین ئاسمانی .رد به خوا بۆ واریان كورده پیری

.2014ژوون 28: ڕکوتی/ گیارەنگ ماپڕی: سرچاوە

! نگی بیده شت به رده سه

دزاده مه محه خالید

باینجـانی كانی گونـده 1362 ریوان، سالی و مه نیوان بانه ی ناوچهندین چه 1362ر زبه ره ی27پیرانشار، ی جاده 1362 ری پوشپه ی18ریوان، مه شاری له ساوجی 1361 سالیــاه ــدیكی چه 1365 شــت، ســالی رده سه شــی ره و شیوه ب ــد گون ــیالم، ی ناوچــه ن ی21شــت، رده سه شــاری 1366 ری پوشــپه ی7ئ كانی گونـده 1366 ، سـالی بجه له ھه شاری 1366 ی مه شه ره ی26شت، رده سه سنوری كی یه ند ناوچه چه 1366 فرانباری به شـاری لـه و دزلـی چـی لعی ، قـه نژمـار، نیـی كانی گونده 1367 شت،سالی رده و سه بانه كانی ناوچه ش له ره و گله ن سه بلهزن مـه گونـدی 1362 گـوالنی ی28، نودشـه نـد رۆژ دواتـر شـاری و چه پـاوه كاللـی ورۆز گوندی نه می یه ده رۆژی. ریوان مه

ــاوای ــه كانی ناوچــه 1365 رمانانی خــه ، مــانگی بانــه كی یــه نــد ناوچه ردان چه جــوزه ی24 شــت، رۆژی رده سه ئ و رب گیالنغ ....ھاو زه رپیلی سهو عیـراق ئیـران ری شـه شت سـالی ھه ی ماوه له التن كه رۆژھه كوردستانی كی یه ند ناوچه نیا چه ته وه ره سه ی و ناوچانه ئهو دواتـر پكـرد سـتی ده وه الته رۆژھه كوردستانی عیراق له تی حكومه شیمیایی م بومبارانی كه باشور، یه كوردستانی كانی ت زۆر پیش ناوچه نانه و ته وتن كیمیایی كه كی ر چه به . وه گرته باشوریشی كوردستانی یاییشیم ئران بۆ باشور بومبارانی كانی ھیزه ی وه ناوه ھاتنه به ئـران تی حكومـه بـوو، سـاله شـت ھه ری شـه ملمالنیـی پـانی گوره عیـراق، ل گـه لـه بـوونی ھاوسنور حوكمی به الت رۆژھه ی كه كوردییه پاریزگا چوار ر ھه تاوی ھه ی60 ی یه ده

ش ره شه و له جگه كوردستان، بۆ ھینابووه الوه ربه كه ریگای له قودس گرتنی بۆ یگوت ده خوی ك وه و ئیسالمی شۆرشی ی وه ره ده ناردنه و وه نگاربوونه ره به بۆ كانی ھیزه ی زۆربه

9

ک و بـوو دیـار پـوە سـووتانی وەک بلـۆقی ھنگم بن و بوون ھگرا سوور الکلککانم و زگ پستی لکرد چاوم ک ئاون بر چووم و ھکرد نۆسکمفا چرا ببینم ورە بـابم. ندەکـرد دەنگـی بم دای وچۆھـاتو ل ھر بابشم دیتم. پدادنان تڕم دەسرەی و شتنوە دەم سارد ئاوی ب تنھا و دەترسام. دەکرد ژانی زۆر لدەدا دەستم

. دەخوم ئمـن نیـی پویسـت ھیچـت بـاب: گـووتم و الی چـووم. ھی ئازاری ئویش دەمزانی بم دەیناند ژان و نخۆشی لبر کمتر ھبوو، بھزی کسایتکی و جگـایکم سـر چـووم و دانـا پنـجرەکم سـر ل و ژۆر بـردە چرافانۆسـکم بـابم داوای لسـر. دانـ منـی الی ل لرە و مکووژنوە فانۆسک ھرچرا نا،: گووتی بـوو خو نـازانم براستی لکوت خوم کورت ماوەیکی. بکموە باشی ب چاوکانم نمدەتوانی ئوجارە لندەکوت، خوم چاوانم ژانی بر ل چی خوی بم بخوم،

چیی؟ ئوە باب: گووتم و ژوور چووم. نب باش وەزعی دەب ک زانیم. دەیناند و دەکرد ھاواری بابم. ھاتم وەخبر بابم نای نا دەنگی ب ک بھۆشی یا وەزعـی بـابم: وتمگـو و ھسـتاند خو ل کـاکم و خـوارێ چـووم ماـدا پلیکـانی ب کوتان دەست ب بۆی. نارەحتم زۆر سووتاوە گیانم ھموو! دش زۆر چاوم: گووتی .کوە فریای نیی باش ھیچ لوێ و شـیراز شاری ل نخۆشخانیک بۆ بوو کرا بڕی دوای و تورز نخۆشخان بۆ سرەتا. ندیتوە حوتوویک چند و مانگ دوو تا بابم ئیتر بوو شوە ئو ھر زامئو قت ھـبت. مردبـووم ئمنیش نبای ئو وردی چاوەدری و نبای الم ل کماڵ گرئ: دەیگووت دەکردو باسی خۆی بۆ جار زۆر دیارە دابوو، چاوەدری لژر

.کرد دوایی کۆچی و نایوە سری ئازارانوە و زام بو ھر و نبوونوە ساڕژ برینانی ولـدەدا، را سردەشـت شـاری پادگـانی ل شـیمیایی کـردنوەی ئاگـادار نگـیزە پشـتر رٶژ چنـد بـۆی ھر شـیمیاباران، بنیـازی عـراق ک دەیزانی ئیسالمی کۆماری رژمی سـرگردان خـک ئو ک دەکـرد باسـیان چووبـوون کسان ئو ھموو بم نمدی بۆخۆم من. نکردبوو خک بوونی بریندار و لدان کاتی بۆ ئامادەکارکی ھیچ بم .دەبوون زیاتر دەھات تا بریندارەکان ژمارە بۆیش ھر. پیاگیشتنک ھیچ بب زامدار، خکی ل ببوو پ سردەشت شاری وەرزشی ساۆنی و بوونکانت و یاد گیان، بابر بیرەورەیدەم ھ م لیادی و زیندوون دا دتۆ ب بـووی داخدار زۆر ک ل کانی کـورد زٶسـتبـدی ھتی) حیسـامی خالیـد( ھتـایبو بـاز ب .مندای دەورانی دەمبنوە و دەبخشن پ ئارامیم بوون، رووحت بالونی ک" جودایی نای" موکریانی ھمن ۆنراوەکانیھ. دەموە کوموو بۆ سوپاس و شاد ڕووحت گیان بابکانت ھنینوو ڕ مووانیشدا ناو لی ھویستی و بوون کورد وانم شـانازی. نیشـتیمان خۆشدەک کی کچـی کروەروەک نیشـتمانپ . سردەشـت شـیمیابارانی شـھیدانی بتـایبتی شـارەکم، تـاوانی ب شـھیدانی ھمـوو بـۆ دەنـرم سـو کارەسـاتدا پـ تراژیدیا ئو لبیرەوەری کات ھاو ھم و بووم تۆ

.داگیرکرەکان و سرەڕۆ ڕژیم ب نمان و مردن. زیندوو ھردەم یادتان و شاد رووحتان

.2014ژوون 28: ڕکوتی/ ارەنگگی ماپڕی: سرچاوە

.م كه زامداره بۆ شاره

یی كوه مه د حمه ئه

بـاڕووتی تـۆزو پو تـه لـه كـرد پـ شاریان باراندو، دا شت رده سه شاری ر سه به بكیان زه غه كان، زمه دوه ئستا، رله به ساڵ ، شار كی خه له زۆریان لك گه و، می سه لـه گشـتی بـه یان وره گـه زامكـی و خنكانـدن و برینـدار ش النكـه ر سـه منـدای و پیـر و نج گـه و جـوان لـه ، وه چووكـه و وره گه به

ــدابت، گه لــه ئستاشــی كــه كــرد بار تازیــه و شــپۆش ره شــاریان تــاوان بــ داو، ی مرۆڤایــه گای كۆمــه شــارو كی خــه ی ســته جه كانی گرتوه ھـه زام و، كان قوربانیـه ی وـدچ و، دیـاره وه یه كه كه خه روخساری و شار سروشتی به و بوون نه ساڕیژ كانی برینه و زام و، وه گنـه ده دونیـا موو ھـه و كوردسـتان كی خـه گشـت بـۆ رگبه جـه و وره گـه سـتاته كاره و ئه خواسی و باس جۆر دان سه به كیال براوشـه سه لـه كان سـتینیه له فه كـامپی و ژاپۆن ناكازاكی و ھیرۆشیما كانی شاره نیكیمیابارا كانی خه كانی تیه حه ناره و ئش .دنن یاندا سته جه و رووح به م خه مچووركی ، وه سووتاویانه ی سته جه و شوه و ئازار و به و وه دنه بیر تر، زۆری و بالیسان دۆی و بجه ه ھه و

8

. ساڵ لموبری سردەشت 27ی پووشپر و 7بۆنی سوی

پوور حسن شلر

دەنگـی پـ ل ک دەخونـدەوە م)حمدۆک( ئیـنجممد کتبـی و دانیشـتبووم حسـارەکمان ب ڕوو مـا پنـجرە سر ل 1366ی پوشپڕی سای 7ی رۆژ نیوەڕۆی پاش ھات، فرۆککان

و سـر ب دەسـتم و مـاموە خۆم جگای ل بۆی ھر ببوو، درەنگ دەربازکردن خۆ و ھتن بۆ تازە. ھــات بھــز تقینوەیکــی دەنگــی دەمدا لو ھر قدەر و قزا دەســت دای خــۆم و گــرت گــوم ل گرەککمـان ئسـحابی نـاو دارتـووەکی ھبـی سـرم ک بوو، نزیک زۆر تقینوەک دەنگی خۆمان، مای پش ل ھر تقینوەک دەمزانی دا ئوەی لگڵ. ببوو ون دا سپی دوککی و تۆز لو ک بـوو ژنـان قیـژەی دەنگـی ل گـوم. بوو کم ورانی پشوو جارانی کوە ک بوو سیر ال زۆرم کس برم کـ بـۆ ھـاوار و بـکم چـی نمـدەزانی بـووم، نیگران. دەکرد ھاواریان کۆنکمان بریبوو ماڵ لنیا. نک تکار رەکان داخستنی کردم کنجوەی بۆ بوو پشگیری ئپ پ ھـاتنی لو ت ن بــۆ ڕا لوــش حســارێ ھتــم ڕاوەســتان بــ و بپل. بگــرم انژوورکــ بــۆ تــۆز ش بــۆنکی. کــ وھــدەھات دەدی خکــم ھر بــوو داگــرت گڕەکــی و کــۆن نــاخ

مـاوەیک. دەکـرد انیـانبۆمبک شونی سردانی ترس بب بۆی ھر. شیمیای نیدەزانی خک. نتقیوەتوە لوێ بۆمبک و پاراستووە گڕەکی ئسحابک: دەیانگووت ل. کوت وەگڕ بناسـنوە، شـیمیایی ئاگـاداری زەنگـی دەنگی خکک ئوەی بۆ دایاندەنا بوو ڕٶژ چند ک شیمیایی ب تایبت مترسی ئاگاداری زەنگی جار ئو پچوو .بھن ج شار گیانیان پاراستنی بۆ خک باش وا ک ڕایانگیاند مزگوتکان بینگۆی لو ھر بکی پـ ڕوحممـان خـوای: دەیگـووت دەکـردو نـزای و دوعـا ھگڕابـوو زەرد ڕەنگـی دایکم ھاتنوە، منداکان و ئامۆژنم و دایکم ڕاوەستابووم، حسارێ ل ھر

شـاری و مـا سـاتکیش بۆ عراق و ئران نوان شڕی سای 8 ئو ھموو ل بابم. کوتوە وەژوور بابم کاتدا ئگر: دەیگـووت ھمیشـ ھبـوو ئجل ب بـوای ک بـوو کسـان لو یکک ئو. بوو نھشت بج دەشتیسر

گرووی ل تـۆزم دەکم ھسـت: گـووتی و کرد ساردی ئاوی داوای ھاتوە ک ھر ڕۆژە ئو. نامرم نھاتب ئجلمم و دایناسـتوونــد ھ ،وەکــانی دەبـڕابـوون ویشــک لگرابــوو، ڕەنگــی و ھ ھــیچ: دەیگــووت ھر حـاش بو گــیو ــمی دخۆشــی نی ــووت و دەدایوە ئ ــن و دەیگ ر: دەک ھســــوژراوە ک ــوزکی پــانتۆکی و کوا. ک ــپیان ت س .دەتکاند بۆ سرشانیان خۆی جمدانکی ب ھر ئامۆژنم و دایکم ھنا بۆ ئاوم چووم من تا. بوو کوت لسرش بوانچکیدە کاکم پڕی سرەیت وە بر و بوو گرت دمیئاگاتـان: دەیگـووت ھ خۆتـان ل ڕۆی بـڕ پت ب

شـــار نــاو ل دەرەوە چــوون ل بیــر ئوەی بــ ھموومــان ئــم. مکن دەرەوە ھــاتووچۆی زۆر و گــرن دەمتــانوە شـاریان دەمودەست ھر وھبو دەروەیان چوون وەسیل کسانی ئو. دانیشتین بۆی خوارەوە تبقی ل بکینوە

شت جو ھ ر گوندەکانی لدەوروب جبوون نیشت. : دەیگــووت ھر و دەچــوو و دەھــات ئــاۆز و پرۆش ب و نــیگران دایکــم و دەچــوو بــوون تاریــک برەو ڕۆژ وردە وردە .نبوو ھواکی ھیچ و ما نھاتبۆوە ئو بوو جالل کاک مبستی کوی، ل نازان کس بـابم گڵ ل مـن بم خوتـن، و خـوارد نانیـان خـوارێ ل ھر و سـرێ نھاتنوە سکا و دایکم بیرم ل شبای لقبرێ توە سبوو، باس ھیچ خواردنیش نان دوای تا. مامکـانی جـاران وەک بـابم نواگـرتن، گـوێ ھل

چــاوم کــرد ھسـتم ک بــوو، ســی بی بی باسـی و دەنــگ دوای دەزانــم ئونـدە بــوو چنـد کــاتژمر ازانمنــ. دەکـۆخی وردەش وردە و کــرد ســاردی ئـاوی داوای جــار چنـدین بم باشتر ئوەی بۆ. ھکردبوون گسۆزمان چرای بۆی ھر ببوون، قتع تقینوەک لگڵ ھاوکات ئاو و برق. بنھنگکانم بتایبتی دەخورا، جستم و دەکروزنوە

7

.سن که ھزار ھشت له زیاتر الماره په م ئه کانی زامداره و ھید شه ی ڕژه که وێ که ده ر ده بۆمان تی بیستوویه وه ئرانه ئیسالمی کۆماری رزی به پایه رپرسی به دوو و سـن که ٨٠٢٤ بـوو کـرد بـاس دا ١٣٨٢ سـای الوژی گـه مـانگی ینی ھـه نـوژی لـه کـه وه یه نجانی فسـه ڕه توو ئایـه زمـان لـه سـاته کاره و ئـه کانی برینـداره و ھید شه ی ڕژه

ھا روه ھــه و کـات ده شـت رده سه ریشـا دانیشـتووانی لـه س کـه ھزار دە بـوونی برینـدار و ھید شـه بـه ئامـاژه دا خـۆی وتـارکی لـه دا ٦٧ و ١٣٦٦ سـای لـه ورمـ پارزگـاری ڕکخـراوی بـه بـوو دا شـتی رده سه شـیمیابارانی ھیدانی شـه و برینـداران لـه سـی که ٤٦٠٠ کی یه لیسـته کـات و ئـه ر ھه ئران ئیسالمی کۆماری وتی ی وه ره ده کاروباری تی زاره وه کی خـه کان یـه قوربانی کان، کگرتووه یـه وه تـه نه ڕکخـراوی بـه دابـوونی ئیسالمی کۆماری ی وه ره ده کاروباری تی زاره هو که ش گانه به و ئه پی به ر ھه. کان کگرتووه یه وه ته نه لـه داوایـان و بـوو وت کـه نه انگاکانیـ باره و بنکـه بـه زیـان و ر ره زه و الماره پـه و ئـه ر بـه بوونـه وت کـه نه ت حکومه کانی یه ربازی سه بنکه و پادگان و بوون ئاسایی و نی ده مه

بـه و وه نـه ناده خنکنـدراوه گـاز بـه شـاره م لـه ئاوڕـک ھـیچ خۆیـان بـۆ ئسـتا م بـه ن، بکـه ره ڤـه ده م ئـه نای په ب و زامدار کی خه به تی یارمه بن که کرد ده خرخوازان . سپاردوه رامۆشیان فه به تاویی ھه ی١٣٦٦ سای دوای واوی تهــران تی حکومــه ســتانی ده کاربه ی وه پرســینه نه لــھــۆی بۆتــه نه شــت رده سه شــیمیای زامــدارانی لــه ئ

لـه خۆبردوو لـه و دسـۆز سـکی که نـد چه کوو بـه شـت، رده سه شـاری دسـۆزانی لـه شک به نائومدی ش دوایـه و کـه رووداوه یشـون ھاتنـه ده دا که بۆردوومانه سارۆژی له و بوردوومان دوای سای ند چه ن بکـه می کـه به ست ھه وه ئه ب به ساتک ند چه بۆ و کان ھیده شه زاری مه ر سه چوونه ده ڕپوان به کی خـه و وان ئـه تی یـه زلوومه مه ھـاواری و کـرد ده نیازیان و راز چوویان ست ده له ئازیزانی ڵ گه له

و ئـه خۆیـان بـۆ روا ھـه شـار کی خـه سـاڵ نـدین چه ، که شـاره تانیسـ ده کاربه گوی یانده گه ده شاریان ھاتنـه شـار کانی یـه قوربانی ماه بنه و ک خه له شک به که لھات وای تا ھنا ده پک یان یادواره

بـۆ ر ھـه ن، بکـه درووسـت شت رده سه شیمیابارانی به ت تایبه کی یه ڕکخراوه ب ده که ره باوه و ئه ر سه وه ١٣٨٠ ســای لــه ئســتا و بگــرن ر وه ت حکومــه ســتان ده کاربه لــه کــاره م ئــه بــۆ ئیجــازه دا تاوی ھــه ی ١٣٨٠ ســای لــه توانیــان زۆر وتنکی کــه دوا وه دوای و ســته به مه م ئــه لـه و رن پـه ڕاده شـت رده سه شـیمیایی زامدارانی به دار ندی یوه په کانی کاره م که ئیمکاناتکی به نه نجوومه ئه و ئه ، زراوه دامه شت رده سه شاری شیمیایی زامدارانی نی نجوومه ئه

ناویـان ئسـتا تـا کـه ی سانه که و ئه ی وه ئه بۆ کردووە رخان ته کانیان کاره له شک به ن، ده ده وڵ ھه زامداران ژیانی باری کردنی باشتر بۆ وام رده به ، وه بوونیه درووست کاتی سـت ده وه تر رزان ھـه بـه خۆیـان کانی رمانـه ده و داو ، وه پناسـه و ئـه ڕگـای لـه کـه بتـوانن ی وه ئه بۆ بگرن ر وه بۆ یان سمی ڕه ی قه ره وه گه به و شاھید پی به کراوه نه تۆمار . وه بدرته کانیان زامه و ئازار له شک به بووی ره قه و ن بخه

بن نـه نگ ده ب دا یه کوژی کۆمه و ئه ئاست له چیدی که بیین کوردستان تی ڕۆژھه ت تایبه به و کوردستان کانی یه سیاسی ڕکخراوه و ھز موو ھه به دا لره تی خۆیه جگای کی خـه و نابـت خـۆش لتـان دا سـامناکه تـه ایهن جه م ئـه ئاسـت لـه نوقانـدتان چـاو و نگـی ده بـ لـه مـژوو سـتن، به نه دا تراژیدیایه و ئه ئاست له خۆیان گوی و چاو و

خۆیـان کانی ره الپـه یه له سه مه م ئه ئاست له نوقاندنتان چاو و نگی ده ب ر سه له ران نووسه و پسپۆران و ن ناکه بووڵ قه ل جتان ب ی گه به و لیل ده دیکه چی کوردستان، .بین شت رده سه شاری ھاوپشتی و م ھاوخه موومان ھه نگ کده یه به دا ساته کاره م ئه ی ساه ٢٧ له با نووسن، ده شی ڕه به ئوه ر سه له و نـاوچکی و سردەشـت سـپی ئنفـالی ب ئـران سدارەی کۆماری ئوە کرد، شیمیاباران سردەشتی عراق بعسی حکوومتی ئگر ک دنموە وەبیر ئوە دا کۆتایی له

وسردەشــت الوانــی ھســتی دیــک ھۆشــبرەکانی مــاددە شیشــو کردنــی درووســت و کــردنوە بــو ب خریــک و کــردووە نھــامتی و چارەڕەشــی تووشــی شــارەی ئو الوانــی مـاددە درووسـتکرانی و برـوەبران و یک دەسـتی بـدەن دەسـت الیک ھمـوو پویسـت الوان، ھیبتـی گراندنوەی بۆ و بگژداچوونوە بۆ. دەکات خوشدار کوردستان

.نکرێ وران و خاپوور دا سپی ئنفالی ناوی ژر ل دیک شارەکانی و سردەشت دیک جارکی ئوەی بۆ بگینن، خۆیان سزای ب ھۆشبرەکان

شت رده سه ری پوشپه ی7 ساتی کاره ھیدانی شه و کوردستان خۆراگری کی خه له سو . سامناکه ته نایه جه و ئه رانی خوقنه بۆ ت فره نه رگ مه و خوازین ده ئاوات به شت رده سه شیمیایی زامدارانی بۆ وه بوونه باش و ندرووستی ته

2014ژوون 29: ڕکوتی / ماپڕی گیارەنگ : سرچاوە

6

. دیار نیه ساته و کاره ی قوربانیانی ئه شت دا، ئستاش ڕژه رده ر بومبارانی شیمیایی سه سه ساڵ به ٢٧رینی دوای تپه

ریمی که سووڵ ره مه حه: نووسینی

و قام ر شـه سـه زائینـی دنـهی 1987ـ 06ـ 18 ر بـه رامبـه تاویی به ی ھـه1366سـای ری پوشـپه وتی حـه بی رگ جـه سـاتی کاره بـۆ شـت رده سه شـاری کی خـه سـاک موو ھـه

ســاته م کاره ھیدان و قوربانیـانی ئـه بی یـادی شــه ده ری و ئـه کی ھونــه یـه نـد چاالکی چه کانی شـار و بــه کۆنـه . وه نه که ده

لـه ت شـیمه حه پـ شـونی چـوار تاویی ھـه ی1366ری سای وتی پوشپه رۆی ڕۆژی حه کاتژمر چواری دوا نیوه بۆردوومـان سـتی خه بـه ل رده خـه گـازی و بۆمـب بـه و عراقی کانی فرۆکه ھرشی ر به وتنه که شت رده سه شاریــران، ــاره ک ــات دی ــه ھاوک ــه ل ــانی ڵ گ ــاری بۆردووم ــدی شــت رده سه ش ــه شــتی ده و رم ھه شــه ڕه" گون ــش"پران ک ی

دانیشــتوانی لــه س کــه زار ھــه شــت ھــه لــه زیــاتر دا ســامناکه ســاته کاره و لــه. الماره پــه و ئــه ر بــه وتبوونــه که بـه سـاڵ ٢٧ دوای ئسـتا بـوون، برینـدار و ھید شـه کوردستان تی ڕۆژھه ی یه کوستانی شاره و ئه" شت رده سه" وتی حـه ڕۆژی ت نانـه ته و وه تـه داوه نه شـت رده سه شـاری کی خـه لـه ئـاوڕی س که ھیچ دا تراژیدیایه و ئه ر سه

ک یـه ئـران ئیسـالمی کۆمـاری کـانی ڕۆژه لـه کک یـه ڵ گـه لـه ی وه ئـه بـۆ ، ناسراوه ر پوشپه شتی ھه به دا ئرانی کانی ڕۆژمره له شته رده سه شاری ردومانیبو ڕۆژی که ر پوشپه یانـه قوربانی و ئـه ماوی ج به کاری و س که له تک حورمه و ڕز ھیچ و کراوه نه تۆمار ساته کاره و ئه کانی برینداره و ھید شه واوی ته ناوی مرۆش ئه تا ھه دیاره ، وه بگرته زۆر ئـازاری کـه وه ئـه ھـۆی بۆتـه ش وه ئـه ر ھـه و ن که ده وه پرسینه لنه و سی که ب به ست ھه زیاتر کاتک موو ھه له شت رده سه شاری کی خه بۆیه ر ھه ناگیرێ، و نگیراوه

.بکشن وه یه موباالتی ب م به دوو نـوان لـه بـوو، سـاڵ ٨ ی مـاوه بـوو، س کـه زار ھـه ٢٥ بـه نزیـک شـت رده سه دانیشـتووانی کـات و ئـه ، وه ینـه بده شـت رده سه شـاری ری بـه و مه له سـاڵ ٢٧ لـه ئاوڕـک ر گه ئه

ی ناوچـه وه عراقـه ن الیـه لـه جـار ندین چه ساته کاره و ئه پش بوو، داگیرسا ر شه" عراق و ئران" کوردان تینوی خون به دیکتاتۆرینی وزه سه پ سی که ندین چه ی جاره ر ھه و بوو کرا بۆمباران شت رده سه م بـه. قوربـانی ببوونـه لـ ری پوشـپه وتی حـه ڕۆژی الماری پـه

و بسـپردرێ رامۆشی فه به ڕۆژه و ئه ک یه نیقوربا ند چه دانی به نیا ته که بوو نه دیکه کانی جاره ھرشی ک وه تاویی، ھه ی١٣٦٦ سای یه دڕندانه الماره په و ئه کوو به خۆیان، ی ڕۆژانه و ئاسایی کاری به وه نه بکه ست ده ، ره ڤه ده م ئه و شار دانیشتوانی دواتر ڕۆژ ند چه یا وه ئـازاره و ئـش بـه سـاته کاره و ئـه زامـدارانی دا، یـه کوژی کۆمه و ئـه ر سـه به ساڵ ٢٧ دوای ئستاش که بوو ژان به و قورس نده وه ئه گۆرسـتانی لـه دیکـه کانی یـه قوربانی نیشـت ته لـه و ن کـه ده کـۆچ ت ئـاخره ی نزگـه مه و ره بـه س کـه نـدین چه سـاک موو ھه و وه تلنه ده

.گرن ده نزڵ مه سوور گرده و کـان کراوه ڕێ بـه یـا و کان یـه قوربانی نـاوی کـه بووه نـه تی حکومـه ئۆرگـانکی ھـیچ یـا و س کـه ھیچ کات و ئه وه ئه ر به له وه داخه به و ئـه دوای زۆرجـار ، یـه نی دیـار قوربـانی بوونه که ی سانه که و ئه واوی ته ی ڕژه ئستاش بکات، ناونووس دا خۆی کاتی له کان ھیده شه کـه دیکـه خۆشـی نه زۆر و دا خـواردن له ئیشتیایی ب و سی فه نه نگه ته کانی یه خۆشی نه ری سه چاره ۆب ڕووداوه و ئه زامدارانی ، ساته کاره ن الیـه لـه کـه ی وه ئـه بـۆ گرتـووه وه"جانبـازان" نـو بـه ی بنکـه به یان ندی یوه په ھاتوون تووشی ل رده خه گازی به بوونیان گیرۆده دوای ناویـان دا خۆشـی کـاتی لـه و یـه نی دا سـت ده ر به له تیان تایبه کی یه گه به ھیچ وه ئه ر به له م به بکرێ، ۆب کارکیان وه رپرسانه به

ریان سـه وه ئـازاره بـه یـا و وتوون کـه دا جگـا له ژاری ھه و تانی ره ده ب ر به له دا ئاکام له و وه ته دراوه نه ل ئاوڕیان کراوه نه تۆمار .وه هت ناوه

ر وه کان ردۆسـته شه بـه رکخـراوه لـه تی تایبـه رمـانی ده و داو تـۆن نـدین چه سانه ، وه شته رده سه شیمیابارانی ساتی کاره زامدارانی ناوی به ئران ئیسالمی کۆماری بداخوە ن نـاده ش رمانـه ده بـه و ئـه و شـت رده سه شـاری نرنـه ده رمانه ده و له م که زۆر کی یه ڕژه کردن، بزر شون بۆ و ، دیکه شونی نه یده ده یا و گرن ڕایده خۆیان الی له و گرێ ده .فرۆشن ده پیان وه ئه دایان ریش گه ئه و س که موو ھه به زمان له و تی کردوویه ناوبراو که ک یه وه لکۆلینه پی به بخشنین دا شیمیایی زامدارانی نی نجوومه ئه رپرسی به ن یه موزه عوسمان رز به کانی نووسراوه به چاوک ر گه ئه

5

حوتی پووشپڕ زامک ب روحی برینداری شارکوە

گی د شربه حمه ئه: نووسینی چ شارک شک دەبن

ھیندەی سردەشت

ی ئازاری راژاندبدەنگی بیشکب ب

ەکانی بکرۆژێ ھندەی سردەشت لو

تۆراب بزەکانی ل

ھناس سوار

پشوو خنکاو،

برین و زام ب ی پستج

سردەشتی من

سانک بۆت تزوویکی تزیو

بقورگی نشتمانم

، مکی دەنخو بۆت

ھناسیکی سووتاو

ل نو شادەمارو سی یکانی

...کوردستانم

4

١١٢ ................................................. زاده الل حاجی جه ...............................................................تی ی تایبه گولله -61 ١١٨ ...................................ریوان نستانی مه.......... وه مانه که وه ته وی دوژمنانی نه ته به یه وره شت، تاوانکی گه رده کیمیاباران کردنی سه -62 ١١٩ ........................................حیمی لی ره عه ........................ند ی ھوله شاری الھه دادگای کردنی تاوانبار فرانس ڤان ئانرات له -63 ١٢٣ ...................................................حداد حسن حاجی . .......................................شتی شیمیالدراو رده بۆ سه شین رمه گه -64 ١٢٥ ............................... چاك –چاودری كوردۆساید ...............شت رده ی تاوانی بۆردومانكردنی شاری سه و یادی بیست و دووساه ره به -65 ١٢٦............ ..................................................................شت رده ن سایادی شیمیابارانی سهمی سمی یادی بیسته ڕوڕه: شت رده سه -66 ١٢٧ ......................................دی ممه ڵ محه ھیوا گه : نوسینی ........................................................ڕوانه چاوانی شار چاوه -67 ١٢٨ ..................................................نپوور سه شاھۆ حه........................ مژوو بب به شت رده ھین شیمیابارانکردنی سه با نه -68 ١٢٩...................................... ......زارەعی ئارس .....................دەب گازی خردەل، ژیانی چند وەرزی تر تان و ژەھراوی بکا؟ -70 ١٣٠. ...........................................................................نگاندنی الین ھونری و قانوونییكانی شیمیابارانی سردەشت سه ھه -71 ١٣١ .......................................................................شاری سردەشت بكرت سمبولی ئاشتی: قوربانییانی كیمیابارانی سردەشت -72 ١٣٢................ .........................................................................................................................م كه شاره بۆ -73 ١٣٢ ...........................ازحقوق مصدومین شیمیایی سردشت به مناسبت بیست و سومین سالگرد فاجعه بمباران شیمیایی سردشتپیام انجمن دفاع -74 ١٣٣ .......................................................صالح نیكبخت.............................................................. نظیر جنایتی كم -75 ١٣٤ ..................................................... زینب محمودزاده.............................................................. ای دیرین گمشده -76 ١٣٦..................... ....................................ان مزینعثم............................ دالیلی چند بر محكومیت بمباران شیمیایی سردشت -77 ١٤٠........ .....................................دداد سیروان حه...................... شت رده شاری سه 1366ڕی ی پووشپه 7ھیدی شیمیابارانی شه113 -78 ١٤١............... .............. قشی حمان نه کردنی ره ئاماده................................................ شت رده کانی شیمیایی سه ونه شک له به -79 ١٤٣ .............................................نستانیموکریان ...................................................وه منته وزی ده سه ر به م شاره ھه ئه -8081- الی عی............................................................................. الی١٤٤........ ......................................کامران شاف

3

٤٩ ...........................................................................................شت دا رده ساتی کیمیابارانی سه ی کاره ساه 22یادی له -29 ٥٠ ................................... بدوال پوور بدو عه عه: رگرانی وه .بیگزاده مھدی ..................................................نیشتمان -30 ٥٤ .............................................دداد سیروان حه...................................شت رده ی شیمیابارانی سه ک ساه و یه یادی بیست له -31 ٥٥ .............................................. دی حمه زیز ئه عه .....................................................شت رده کیمیابارانی شاری سه - 32 ٥٦ ......................................... وریا ساح زاده: ن .................................................... وه بانه ب و ئازاری رد ساڵ ده 21 -33 ٥٧ .......................................شیدی حیم ره ره....... ......بۆ کوردقران، وکی دیکه شت، ھه رده ی شاری سه 66ڕی ی پووشپه7ساتی کاره -34 ٥٨ ..........................................................................ڤانکۆڤری کانادا شت له رده چوونی سایادای شیمیابارانی شاری سه ڕوه به -35 ٥٩ .............................................................................................ڕ ی پووشپه7نی یادی منا شت به رده منانی شاری سه -36 ٦٠ ..........................................................................ردەشت نیانى کیمیابارانی شاری سهندا، یادکی پ شکۆ بۆ قوربا ھۆه له -37 ٦١ .......................بداغی لی عه: وه فارسییه رگران له سووپوور ،وه سامان ره: نووسینی.........................گرن رمه وه ل سیاسیی كی كه -38 ٦٣ ..................................ریمی سووڵ که ره مه حه ........................شت دا، رده ر بومبارانی شیمیایی سه سه ساڵ به 20رینی دوای تپه -39 ٦٧ ....................................ن پوور سه ماڵ حه که......... .................................... وه ت سارژ نابته قه که برینکی بیست ساه -40 ٧٣ .................................... شوانه خوشكی...................شت رده سه له شیمیایی كی چه برینداری یكچك ری وه مردن دا، بیره ڵ گه ژیان ده -41٧٥....... .........................زیزی وان عه شاخه........ .........................................شت رده ی شاری سه که ساته مژووییه له یادی کاره -42 ٧٦ .......................................ریمی سووڵ که ڕه مه حه: وه پداچوونه ......................................شت رده ی شیمیایی شاری سه ره نگهکۆ -43 ٧٧ ....................................................... ماشی فا شه مسته ..........................شت رده مان سه که جوانه بیست ساڵ ئازاری ناوچه -44 ٧٨ ..........................................................قشی حمان نه ره .................................. تی زین و دژی مرۆڤایه ساتکی دته کاره -45 ٧٩ ..........................................................حمانی یوب ڕه ئه .....................................کی شیمیایی کراوی کوردم ن کۆرپهم -46 ٨٦ ........................................................ ریاجی ق به فایه ........................................................م ناسی یاره ئاوا ته -47٨٧ ..............................................حافدوزی سوھراب له .............................نگن كان بۆ بده ساتا، ناسۆڕه رهی كا له بیست ساه -48 ٩٣. ............................................. وه شته هرد مین سایادی بۆمبارانی شیمیایی شاری سه بیسته ی بۆنه حیزب به سیاسیی ری فته ده یامی په -49 ٩٤ ...........................شت رده سه شاری شیمیایی بۆمبارانی ری گه مین ساوه ه20 ی بۆنه ئران به كوردستانی دیموكراتی ژنانی تیی كیه یه یامی په -50 ٩٥ ................................................... دداد سیروان حه........... .................................نزانیش بمکوژ ر ناحه منم گه ده ر ھه -51 ٩٦ .................................................. می ن حاته سه حه..... ...................................................رد و ئازار بیست ساڵ ده -52 ٩٧ ..............................................دیان ممه محه.وریا ز ....................................شت رده دری مژوویی له شاری خنكاوی سه غه -53 ١٠٠ .............................................. ریمی سووڵ که ڕه مه حه............. شت رده تاوی شاری سه ی ھه1366ری سای ی پووشپه7ساتی کاره -54 ١٠٥ ........................................... د حوسنی حمه ید ئه سه....... .......................................................شت رده م سه كه شاره -55 ١٠٦ ..............................................ریمی سووڵ که ڕه مه حه......................................... .....................مژوو دا مرۆ له ئه -56 ١٠٨......... ....................................................... وه شت كرایه رده سه شیمیایی یبۆردمان ی بیست ساه ت دا یادی تایبه سمكی روڕه له -57 ١٠٨.......... ...................شت رده مین ساۆژی بومبارانی شیمیایی شاری سه ی بیسته بۆنه ستیی کوردستان، به ربه تی پارتی سه رکردایه یامی سه په -58 ١٠٩ .....................................................نیزیز شخا عه ....................................................شت رده خنكاندنی شاری سه -59 ١١١ ...........................................پوور ن سه سووڵ حه ره مه حه! .................................................................. م که بۆ شاره -60

2

پست ٥................................................ گی د شربه حمه ئه ...............................وەحوتی پووشپڕ زامک ب روحی برینداری شارک -1 ٦...... ریمی سووڵ که ره مه حه.... دیار نیه ساته و کاره ی قوربانیانی ئه شت دا، ئستاش ڕژه رده ر بومبارانی شیمیایی سه سه ساڵ به ٢٧رینی دوای تپه -2 ٨ ......................................پوور شلر حسن..................................ساڵ لموبری سردەشت 27ی پووشپر و 7بۆنی سوی -3 ٩ .....................................................یی كوه د مه حمه ئه............................................................م كه زامداره بۆ شاره -4 ١٠. ..................................................... دزاده مه خالید محه....................................................... ! نگی بیده شت به رده سه -5 ١٢................................................... ساۆژی بۆمبارانی شیمیایی ئم شارەپیامی شارەداری ھیرۆشیما بۆ خكی سردەشت ببۆنی -6 ١٢........................................................................................ سا بدەست گازی خردەلوە دەنان 27شاری سردەشت -7 ١٣............................................................. شت رده سه شاری شیمیایی بۆمبارانی ساۆژی مین وته حه و بیست سمی هڕوڕ چوونی ڕوه به -8 ١٤................... .......................شت رده سه شاری شیمیایی بۆمبارانی قوربانیانی یادی رزڕاگرتنی به بۆ ولر ھه له سمک ریوڕه چوونی ڕوه به -9

١٥........................ شخانی عزیز...................................................................................................... سووتاودا ڕكی پووشپه له بیركراو له شاركی -10١٦.......................................... ..............سعید مامندی..................... ...............................بۆ شارەکم سردەشت -10 ١٨ ......................................................... برایم زوەیی. .............................. ل یادی ساۆژی شیمیایی بارانی سردەشت -11 ............................دوێ ده که ساته ی کاره وه ی یادکردنه باره شت،له رده تووانی شیمیایی بارانی سه رکه به رگری له نی به نجومه رپرسی ئه به -12

١٩ .....................................................................................................................................................لی بداغی عه: وتووژ ٢٠ .............شت زیندوو راگیرا رده ساتی شیمیایی بارانی شاری سه ی کاره ساه 25ی ری سیاسیی حیزبی دموکراتی کوردستان یاده فته ی ده بنکه له -13 ٢١ ..........................د ممه حموود محه لی مه عه ...................وبشی كورد ل گڵ ئرانشاری سردەشتیش قوربانییكی دیكی شڕی ھا - 14 ٢٥ .....................................................................چوو ڕوه نیستیتۆی خانی به ئه شت له رده ساتی کیمیا بارانی سه سیمیناری کاره -15 ٢٧ .........................................................رت په التی کوردستان دا تده شتی رۆژھه رده ر کیمیابارانی شاری سه سه سال به 24مرۆ ئه -16 ٢٩ ................................... ه کۆمه... .............................شت دا رده ساتی بۆمبارانی شیمیایی شاری سه كانی كاره یادی قوربانیه له -17 ٣٠ ...........................چاودری كوردۆساید ........................................شت رده ی تاوانی بۆردومانكردنی شاری سه ساه 24یادی له -18 ٣١ ..................................یاس کاردۆ ھه...........) ........دا کان ن کراوهشیمیابارا نازلشواوه شتییه رده یادی سه له(کان خنکاوه ناسه ھه -19 ٣٤ ...................... ال مارف مزی مه وزی ڕه فه .........................ن ده ڕی توانا و ھز لده کان شاپه فه رزه ۆ به ھن و باز و ھه بینم شه ده -20 ٣٧ ................................. زیز شخانی عه......... ..................................گرت زامی ھه'' شت رده سه''م كه شاره ی كه یه و ئواره ئه -21٤٠ .............................دداد حاجی حوسن حه ......................................شت رده ی شیمیابارانی شاری سه له یادی بیست و س ساه -22 ٤٢..... ..........................لیقی ینی خه وان شۆرش و دکتۆر حوسه شاخهڕزان بۆ به شت کۆڕك به رده ی کیمیابارانی شاری سه ساه 23یادی له -23 ٤٣ ...........................................................................وه بایی کۆبکاته ته موومان به شت ھه رده ساتی سه ھیدانی کاره با یادی شه -24 ٤٥ ..................................دی حمه مادیح ئه......................................كراو بیر نه ساتكی له رگه شت، مه رده کیمیا باران كردنی سه -25 ٤٦ ................................................................................رز ڕاگیرا والتی سویس به شت له رده یادی شیمیایی بارانی شاری سه -26 ٤٦....... ................ی وت وه ره ده ری حیزبی دیموکاتی کوردستان له به ڕوه ی به کومیته.. .............شت رده ی یادی کیمیا بارانی سه ساه 22 -27 ٤٧........ ............................................................باقی تالبولعیلم ............................................. 1987شت رده سه -28

1

بۆشارەکم سردەشت

سای شیمیا بارانی سردەشت ٢٧ناملکی تایبت ب بۆنی

رەحمان نقشی: کۆکردنوە و ئامادەکردنی