هاي گياهي تحقيقات بيماريفصلنامه 1392 پاييز، سومسال اول، شماره

57-64 صص

ي گوجه فرن و طوقه گي در شهرستان مرودشت، استان شناسايي قارچ هاي بيماري زاي ريشه، ايرانفارس

2 فريبا رئوفي،2 سارا حيدري،1*عباس شرزه اي

3/9/92: تاريخ پذيرش14/6/92: تاريخ دريافت

چكيدهو ريشه گوجه فرنگي در شهرسـتان مرودشـت طـي دو فصـل زراعـي از88-89به منظور تعيين عوامل پوسيدگي طوقه

و.ق حومه شهر مرودشت نمونه برداري به عمل آمدمزارع گوجه فرنگي مناط و پوسـيده ريشـه قطعاتي از بين بافت هاي سـالمو غير اسيدي عصاره سيب زميني آگار كشت گرديد از كشـت. طوقه بعد از ضد عفوني سطحي، روي محيط هاي غذايي اسيدي

به80نمونه ها بي. گونه جدا گرديد17جدايه متعلق ،Pythium aphanidermatumماري زايي، گونه هاي بر اساس آزمون هايRhizoctonia solani،Fusarium oxysporum ،Phoma betae،Macrophomina phaseolina وPhytophthora nicotiana

به P. nicotianaو%26با R. solaniدر اين ميان، قارچ. توانستند روي ريشه پوسيدگي ايجاد كنند ترتيـب با دو درصد فراوانيكم بيش و .Mو R. solaniدر آزمون اثبات بيماري زايي روي ريشه گوجـه فرنگـي، قـارچ. ترين پراكندگي را نشان دادند ترين

phaseolina قارچ اين اولين گزارش از وجود. شديدترين بيماري زايي را نشان دادندM. phaseolina روي ريشه گوجه فرنگيو .مي باشد استان فارس از P. nicotianaاز ايران

و طوقـه، گوجـه فرنگـي، پوسـيدگي:واژه هاي كليدي oxysporum Fusarium ،Rhizoctonia solani ،Phoma ريشـه

betae ،aphanidermatum Pythium ،nicotiana Phythophthora ،phaseolina Macrophomina.

بي دانشگاه آزاد اسالمي-1 .ماري شناسي گياهي، مرودشت، ايرانواحد مرودشت، گروه كارشناسي ارشد بيماري شناسي گياهي، دانشگاه شيراز، شيراز، ايران-2 sharzeiabbas@gmail.com:نويسنده مسئول مقاله*

ه و گونه هاي تريكودرما بر بررسي توانايي آنتاگونيستي قارچ .اي اندوفيت ريشه . .

:مقدمهبا ) Lycopersicum esculentum Mill(مناطق مهم كشت گوجه فرنگي شهرستان مرودشت در استان فارس يكي از

مي 4000سطح كشتي به وسعت هـا، از جملـه همه سـاله بخشـي از محصـول بـه دليـل آسـيب ناشـي از بيمـاري. باشد هكتارمي بيماري و ريشه نابود فر. شود هاي قارچي طوقه نگي كه اولين بـار در بين اين بيماري هاي قارچي، پژمردگي فوزاريومي گوجه

در 1895در سال و از عوامل مهم محدود كننده كشت آن است32از انگلستان گزارش شده، Jones(كشور جهان شيوع دارد

et al., 1991(.و مهم پژمردگي گوجه فرنگـي قـارچ Fusarium oxysporum f.sp lycopersici Synder & Hansenعامل اصليدي). Walker, 1981( است و طوقه در گوجه فرنگي توسـطشكل F. oxysporum f.sp radicis-lycopersiciگر پوسيدگي ريشه

، F. acuminatum،F. moniliforme، اما گونه هاي زياد ديگري نيـز از جملـه)Jarvis and Shoemaker, 1978(ايجاد مي شودF. equiseti ،F. solani ،F. avenaceum ،F. lateritium،F. semitectum و F. culmorum و يـا بـه عنـوان عـاملين پژمردگـي

و طوقه گوجه فرنگـي از سراسـر جهـان گـزارش شـده انـد ,Booth, 1971; Cucuzza et al., 1992; Kappor( پوسيدگي ريشه

1988; Vawdrey and Peterson, 1988; Wolcan and Lori, 1993 .( بهـداد در ايـران بـراي نخسـتين بـار )پژمردگـي ) 1982پژمردگي فوزاريومي گوجه فرنگي از استان هرمزگان نيز گزارش. يومي گوجه فرنگي را از استان اصفهان گزارش كرده استفوزار

و عامل بيماري قارچ بيمـاري مـذكور از اسـتان ). Fasihiani, 1985( معرفي شـده اسـت F. oxysporum f.sp lycopersiciشدهو شهرري بعضي از مزارع گوجه فرنگي در ورامين قبل از آنكه بتوان. نيز گزارش شده استتهران در مزارع گوجه فرنگي ورامينميانگين درصد آلودگي در مزارع گوجه فرنگي در ورامين در خـالل سـال هـاي. محصولي برداشت نمود كامال از بين مي رفتند

F. solaniو F. oxysporumه هاي گون). Etebarian, 1989( درصد برآورد گرديده است4/27خورشيدي حدود 1367تا 1362و ). Ommati and Ershad, 2004(نيز به عنوان قارچ هاي بيماري زاي گوجه فرنگي از استان سمنان گـزارش شـده انـد ويـاني

.F. oxysporum ،F. solani ،F)2008( همكاران equiseti ،F. acuminatum وF. proliferatum را عاملين بيماري زاي گوجـهو سـتايش مهـر. در استان آذربايجان شرقي معرفي كردندفرنگي .Fو F. oxysporum f.sp lycopersiciنيـز) 2009( صدروي

solani را عوامل بيماري زاي گوجه فرنگي از استان خراسان شمالي گزارش كردند.,.Jones et al)بيماري پوسيدگي ريشـه ريزوكتونيـايي گوجـه فرنگـي نيـز انتشـار جهـاني دارد عامـل آن قـارچ . (1993

Rhizoctonia solani Kuhn و به عنوان يك عامل محدود كننده كشت گوجه فرنگي به حساب مي آيـد در. است ايـن بيمـاريو خسـارت بيمـاري قابـل توجـه 1362سال و بهشهر مشاهده شده خورشيدي در مزارع گوجه فرنگي مناطق قائم شهر، ساري

هاي جدايه. درصد محصول از اين بيماري آسيب ديده اند30در بعضي مزارع فوق تا ). Rahimian, 1989( گزارش گرديده است نيز توسط R. solani گروه آناستوموزي سه ). Rahimian, 1989(معرفي شدند (AG-4) گوجه فرنگي از گروه آناستوموزي چهار

و ارشاد ايي ريشه از استان خراسان شـمالي نيـز توسـط پوسيدگي ريزوكتوني). 2004(از استان سمنان گزارش شده است امتيو ستايش مهر ). 2009(گزارش شده است صدروي

و پس از رويش در اثر در سبزيجات در سراسر جهان از لحاظ اقتصادي داراي اهميت .Pythium sppمرگ گياهچه پيشو پوسـيدگي سـاقه گوجـه كه باعث ايجاد بيماري Pythiumگونه هايي از . (Whipps and Lumsdan, 1991)است در گياهچـه

P. debaryanumو P. aphanidermatum ،P. myriotylum ،P. arrhenomanes ،P. ultimumفرنگـي مـي شـوند عبارتنـد از )Jones et al., معموال بيشتر از ساير گونه ها با بيماري گياهچه، به ويژه در دماهاي P. aphanidermatumدر اين ميان ). 1991

كه. تا باال همراه استمتوسط سبب پوسيدگي ميـوه نيـز مـي شـوند P. ultimumو P. aphanidermatum گزارش شده است

)Jones et al., از ميوه هاي گوجه فرنگي آلوده استان سمنان P. ultimumو P. aphanidermatumدر ايران گونه هاي ). 1991

و ارشادتوسط ).2004( گزارش شده اند امتيايجاد مي شود، بيماري خـاص دماهـاي بـاال Macrophomina phaseolinaزغالي گوجه فرنگي كه به وسيله پوسيدگي

و معتـدل گـرم. شناخته شده است) درجه سانتي گراد يا باالتر32حدود( اين پاتوژن يك گونه پلي فاژ در منـاطق گرمسـيري,.Jones et al(است فرنگي در تمام مناطق جهان كه رطوبـت نسـبي بـاال، رطوبـت پوسيدگي فيتوفتورايي ريشه گوجه ). 1991

����� ���� �� �����/������/�������� /����� ���

و هواي گرم براي آلودگي ميـوه در آنهـا مسـاعد اسـت، بيمـاري مهمـي اسـت و آب Phytophthoraهـاي گونـه. فراوان خاك

parasitica ،P. capsici وP. drechsleri اين بيماري را ايجاد مـي كننـد)Jones et al., .Pو P. cryptogeaدر ايـران ). 1991

nicotiana و ارشادتوسط ).2004(از استان سمنان گزارش شده است امتيو طوقـه گوجـه فرنگـي در شهرسـتان مرودشـت در تحقيق حاضر تالش شده است عوامل قارچي مولد پوسيدگي ريشه

و غالب ترين آن ها در سطح منطقه شناسايي گردد، تا به اين وسيله بتوان راهكاره اي مناسبي در جهت مبارزه بـا بررسي گرددو كيفي محصول گوجه فرنگي و به دنبال آن توسعه كمي .اتخاذ نمود اين بيماري

و روش :ها موادها قارچ جداسازيو نمونه جمع آوري

ضمن بازديد از مزارع گوجه فرنگي شهرستان مرودشت، گياهاني با عاليم پوسيدگي ريشه 1388-89در دو فصل زراعيو و به آزمايشگاه منتقل گرديدو طوقه ،رامجـرد،مناطق نمونه برداري شـامل حومـه شـهر مرودشـت. يا بوته ميري جمع آوري

و كامفيروز بود، نقش رستم .سيدانو پس از ضدعفوني با اتـانول و طوقه جدا و آلوده ريشه درصـد، روي محـيط عصـاره75قطعاتي از حد فاصل بافت سالم

و،)corn meal agar, CMA(عصـاره ذرت آگـار،)potato dextrose agar, PDA(سـيب زمينـي آگـار حـاوي CMA آب آگـارو و در انكوباتور در دماي PCNBپيمارسين، آمپي سيلين، ريفامپين از. درجه سانتي گراد قرار گرفتنـد25كشت گرديده پـس

و كشـت آنهـا در محـيط دو روز محيط كشت ها بررسي شدند تا در صورت مشاهده اندام هاي قارچي نس بت به خـالص سـازيدرجه سـانتي گـراد27دماي روز در پنج سه تا مدتبه جدا شده قارچ هاي. كشت هاي اختصاصي جهت شناسايي اقدام گردد

. شدند نگهداري

هاچشناسايي قارو سـپس سازي شـد خالص ريسه نوك ابتدا روي محيط آب آگار دو درصد با روش يافته، رشد هاي قارچ سـطح رويه

بلـو، بـا اسـتفاده از كليـدهاي مربـوط شناسـائي ها پس از رنگ آميزي با الكتوفنـول قارچ. كشت گرديدند PDAغذائي محيطهـاي شناسايي گونه،)Parmeter, 1970( پارميترذكر شده توسط مشخصات با توجه به شناسايي گونه هاي ريزوكتونيا. گرديدند

ا و همكـارانو ) Booth, 1971( بوثز كليدهاي ارائه شده توسط فوزاريوم با استفاده ,.Nelson et al( نلسـون ، شناسـايي)1983بر مبنـاي شناسايي گونه هاي فيتوفتورا،)Vander Plaats-Niternk., 1981( نيترنك-واندرپالتز كليد بر مبناي هاي پيتيوم گونه

.صورت گرفت) Sutton, 1980( سوتنبر مبناي كليد ارائه شده توسطو شناسايي ساير گونه هاي قارچي) 1992( ارشادكليد

اثبات بيماري زايي مايه زني مستقيم ريشه-الف

ي قارچي انتخاب.شد انجام كخ اصول از پيروي با ها گونه بيماري زايي توان ارزيابي به اين منظور نماينده اي از هر گونهو موفاتبا استفاده از روش اين آزمايش.و مورد ارزيابي قرار گرفت شد) Coramarc and Moffatt, 1961( كرمارك ابتـدا. انجام

و پس از شستشو، يـك شـبانه روز 500تا 400هفته اي گوجه فرنگي، با وزن تقريبي13گياهان گرم ريشه از خاك خارج شدهو بدون خراش انتخـ. در هواي آزاد خشك شدند و در محلـول هيپوكلريـت سـديم بـه سپس براي هر جدايه، دو ريشه سالم اب

و به اتاق كشـت منتقـل گرديدنـد20تا15مدت و سپس با آب مقطر سترون شستشو پـس از خشـك. دقيقه قرار داده شدهشدن سطح ريشه ها، در قطورترين ناحيه آن توسط چوب پنبه سوراخ كن سترون حفره هايي به عمق چهار ميلـي متـر ايجـاد

ز. گرديد و در ايـن حفـره قرارگرفـت10ني از حاشيه كشت براي مايه گيـاه.روزه قارچ روي محيط كشت آب آگار استفاده شدو با استفاده از محيط كشت آب آگار فاقد قارچ تيمار شد پس از اين مرحله، قطعه خارج شده از ريشـه. شاهد نيز با همين روش

و روي محل زخم با پارافيلم دوباره شد در جاي خود قرار گرفت هـا به منظور تامين رطوبت مورد نياز بيمـارگر، ريشـه. پوشانده

ه و گونه هاي تريكودرما بر بررسي توانايي آنتاگونيستي قارچ .اي اندوفيت ريشه . .

و مشخصات هر جدايه روي آن نوشته شد روز در محل مايـه10بعد از گذشت. درون كيسه پالستيك هاي جداگانه قرار گرفتو تغييررنـگ، ميـزان پوسـيدگي ريشـه در و در صورت مشاهده عالئم پوسيدگي داخـل بافـت، بـا زني شده، برش عرضي ايجاد

و همكارانمقياس شد) Butner et al., 2004( بوتنر .اندازه گيري

مايه زني با آلوده سازي خاك-بشد14به اين منظور، از گياهان هـاي مايه زني گلدان ها توسط بذور جو آلوده به جدايـه. هفته اي گوجه فرنگي استفاده

ساعت در آب خيسانده، سپس در شيشـه هـاي مـك24ح، ابتدا بذور به مدت جهت تهيه مايه تلقي.قارچي مورد نظر انجام شدو دو مرتبه متوالي به فاصله سپس جدايه هاي قارچي مورد نظر روي بذر جو بـه مـدت. ساعت سترون شدند24كارتني ريخته

ج). Sneh et al., 1991( درجه سانتي گراد رشد داده شدند25-27 روز در دماي 21 و در عمق دو سـانتي متـري بذرهاي آلودهگياهـان مايـه زنـي. جهت مايه زني گياهان شاهد از بذور جو تلقيح نشده اسـتفاده شـد. خاك كنار ريشه خراشيده قرار گرفتند

ها، با مقياس شدت آلودگي پنج هفته بعد از مايه زني ريشه. درجه سانتي گراد نگهداري شدند25-30شده در گلخانه در دماي و همك شد (Buttner et al., 2004) ارانبوتنر .اندازه گيري

مايه زني گياهچه ها به روش غوطه وري-جو مايـه زنـي گياهچـه هـا بـه4در اين روش از گياهچه هاي برگي كشت داده شده در بستر ورميكوليت استفاده گرديد

مي10غوطه وري كامل گياهچه در سوسپانسيون زئوسپور به غلظت روش و عليـزاده،(لي ليتر انجام گرفـت زئوسپور در رضـائي1998(.

و بحث :نتايجع هاي گوجه فرنگي كه نمونه تحقيق اين در و ريشه بودند،داراي بـر. گرفتنـد مـورد مطالعـه قـرار اليم پوسيدگي طوقه

ايـن. نمونه قارچي به دست آمده، هفده گونه قارچي از ريشه اين گياهان جداسـازي شـدند80اساس آزمون هاي انجام شده از از قارچ ، Fusarium oxysporum ،F. equesti،F. solani ،F. semitectum ،F. acuminatum،Rhizoctonia solani:ها عبارتنـد

Pythium aphanidermatum ،Macrophomina phaseolina ،Phytophthora nicotiana،Phoma betae ،.Alternaria sp. ،Mucor sp.،Geotricum sp.وCladosporium sp..

و طوقـه. بيشترين فراواني را داشت R. solaniدر بين قارچ هاي بدست آمده اين قارچ به عنوان يك پاتوژن عمده ريشهپوسيدگي ناشي از آن در غالب نقاط كشت گوجه فرنگي گزارش گرديـده ). Jones et al., 1991(صيفي جات محسوب مي گردد

.)1شكل( است.M، گونه R. solaniبعد از phaseolina اين گونه همانند گونه قبـل تقريبـا.در بين جدايه ها بيشترين فراواني را داشت

بـه عنـوان عامـل بيمـاري پوسـيدگي زغـالي در اكثـر محصـوالت قارچ مذكور. در تمام نقاط شهرستان مرودشت پراكنده است,.Gacitua et al(كشاورزي گزارش شده است اين اولين گزارش از وجود قارچ مذكور روي ريشه گوجه فرنگـي از ايـران ). 2009

.)2شكل( مي باشد

����� ���� �� �����/������/�������� /����� ���

����:�� �� � ���� ���� ���� � ��� �� ��� ������ �!��"Rhizoctonia solani

���#:"�� �� � ���� ���� ���� � ��� �$�%& ������ �!�� Macrophomina phaseolina

.Pزايي نشان داد كـه كليـه جدايـه هـاي نتايج حاصل از آزمايش هاي بيماري aphanidermatum ،P. nicotiana وR.

solani د و قادرند خسارت زيادي را در محصول به بار آورندر شرايط رطوبتي معمول بيماريدر اين پژوهش .)1جدول( زا بودهو خسـارت هـاي ناشـي از ايـن قـارچ هـا در دنيـا وجـود دارد هايي از بيماري گزارش Jones et al., 1991, Whipps and(زايي

Lumsden, 1991 .( اين اولين گزارش ازP. nicotiana گوجه فرنگي از استان فارس مي باشد روي ريشه.هاي آزمايشگاهي، گونه هاي مختلف قارچ فوزاريوم از تمامي بوته هاي آلوده نمونه برداري شده از منطقه جـدا در بررسي

.Fگونهف،در بين جدايه هاي مختل. گرديد oxysporum و بعد از آن، جدايه هـاي بيشترين توانايي را در ايجاد پوسيدگي داشتF. solani و هم از گياهان داراي سيستم ريشه اي پوسيده بيشترين فراوانـي،هم از گياهان بيمار داراي سيستم ريشه اي سالمو از گياهـان داراي سيسـتم ريشـه اي بـه ظـاهر سـالم. را داشتند ساير گونه هاي فوزاريوم در ريشه ايجاد پوسـيدگي ننمـوده

فاقـد قـدرت .Alternaria spو.Mucor sp. ،Geotricum sp. ،Cladosporium spدقارچ هـاي ديگـر ماننـ. جداسازي گرديدنديا بيماري و .)1جدول( اندكي روي ريشه داشتند فعاليت زايي بوده

ه و گونه هاي تريكودرما بر بررسي توانايي آنتاگونيستي قارچ .اي اندوفيت ريشه . .

��&'�(�) *����� +,-./ *�� 0��1 2� 3456 7869: 2'�� 2;�� <=>�� ها اثر بر ريشه فاقد خراش اثر بر ريشه خراش دار قارچ

++Rhizoctonia solani ++Pythium aphanidermatum ++Macrophomina phaseolina +-F. semitectum ++Fusarium oxyporum ++Phoma betae --F. acuminatum ++Phytophthora nicotiana +-F. equesti +-F. solani

: آلو:-توانايي ايجاد آلودگي،+ دگيعدم ايجاد

گل دهي غالبا قـارچ .F هـاي نمونه برداري در مراحل مختلف رشد گوجه فرنگي نشان مي دهد كه در مراحل گياهچه تا

solani،F. equesti ،F. semitectum ،R. solani وP. aphanidermatum هـاي حـال آنكـه گونـه. انـد قابـل جداسـازي M.

phaseolina ،P. nicotiana وF. oxysporum ايـن نتـايج مشـخص.ا از اوايل مرحله ميوه دهي قابل جداسازي مـي باشـند غالبو آنهـا را بـراي،كند كه برخي از قارچ ها در مراحل اوليه رشد مي به دليل حساسيت بيشتر گياهان، بوتـه هـا را ضـعيف نمـوده

و. حمله بعدي ساير بيمارگرها مستعد مي سازند .R هـاي قـارچ خسـارت ناشـي از گزارش هاي مختلفي مبني بر بيماري زايـي

solani وM. phaseolina وجـود دارد)Jones et al., 1991, 1993; Ommati and Ershad, 2004; Rahimian, 1989 .( نتـايجو خسارت جدي M. phaseolinaو R. solaniحاصل از آزمايش هاي بيماري زايي نشان داد كه گونه هاي قادر به ايجاد بيماري

و بنابراين بايد شيوه هاي مناسبي براي جلوگيري از گسترش آن ها در اين محصول مهـم اقتصـادي در گوجه فرن گي مي باشند.در نظر گرفتها جداسازي روند و نيز نتايجدر مختلف رشد در مراحل قارچ هـاي از تعيين فراواني نسـبي قـارچ حاصل مناطق مختلف

عنش)2جدول(هجدا شد و ريشـه گياهـان گوجـه فرنگـي در شهرسـتان ان مي دهد كه مهم ترين وامل ايجاد بيماري در طوقهو و گسترش اين دو در گياه M. phaseolinaمرودشت گونه هاي مختلف قارچ ريزوكتونيا و يكي از عوامل مهم شروع مي باشند

و اعمال تنش هاي رطوبتي در مراحل رشدي حساس گياه مي باشد ا. عدم آبياري صحيح ين نكته ضـروري بـه نظـر با توجه بهو مناسبي در جهت اجراي سيستم هاي آبياري صحيح مانند آبيـاري تحـت فشـار در مـزارع گوجـه مي رسد شيوه هاي اصولي

. گيري شود فرنگي اتخاذ گردد تا از گسترش خسارت اين بيمارگر پيشباشـدچ هاي بيمارگر گوجه فرنگـي مـي در مقايسه با ساير قار R. solaniاين آزمايش نشان دهنده قدرت تهاجمي بيشتر

و همكارانكه اين نتايج با نتايج ذكر شده توسط ,.Gugel et al( گاگل آن ها نشان دادنـد كـه در آزمـون. دارد مطابقت) 1987.بيشتر از ساير بيمارگرهاي موجود در خاك اطراف ريشه است R. solani اثبات بيماري زايي قدرت تهاجم

����� ���� �� �����/������/�������� /����� ���

��&' (�9:7869: 2'�� 21�@ � 2;�� )� �&��&' *�) *����� *�� 26�� )� A� 9� 7456 76�� نام قارچ فراواني نسبي جدايه هاي مورد بررسي

21Rhizoctonia solani15Macrophomina phaseolina12Pythium aphanidermatum9Fusarium oxysporum7F. solani5F. semitectum3Phoma betae3F. equesti2F. acuminatum و يا گندرو مانند2 Alternariaقارچ هاي ناشناخته

1Phytophthora nicotiana

سپاسگزاريمـورخ 160واحد مرودشت، در قالب طرح تحقيقـاتي بـا مجـوز شـماره حمايت مالي دانشگاه آزاد اسالمي نويسندگان از

.سپاسگزاري مي كنند20/3/89

Reference:1.Behdad E. 1982. Diseases of Field Crops in Iran. Neshat Press, Isfahan, Iran. 424 p. 2.Booth C. 1971. The genus Fusarium. CMI, Kew, Surrey, England, 237p. 3.Buttner GP, Fahler B, Marlander B. 2004. Greenhouse and field techniques for testing

sugarbeet for resistance to Rhizoctonia root and crown rot. Plant Breeding 123:158-166.

4.Cormarc MW, Moffatt JE. 1961. Factors influencing storage decay of sugar beet by Phoma and other fungi. Phytopathology 51:3-5.

5. Cucuzza JD, Watterson, JC, Bernhardt EA. 1992. Foot rot of tomato caused by Fusarium solani in California. Plant Disease 76:101.

6.Ershad D. 1992. Phytophthora species in Iran. Plant Pests and Diseases Reasearch Institute, Tehran, Iran, 217p.

7.Ershad D. 1995. Fungi of Iran. Iranian ministry of agriculture. Tehran, Iran, 874p. 8.Etebarian HR. 1989. Study on Fusarium wilt disease of tomato and its chemical control

in Varamin area. Iranian Journal of Agricultural Science 32: 1-13. 9.Fasihiani A. 1985. Occurrence of Fusarium wilt of tomato in Hormozgan province.

Iranian Journal of Plant Pathology 21: 29-32. 10. Gugel, R. K., S. M. Yitbarek, P. R. Verma, R. A. A. Morrall and Sadasiviah, R. S..

1987. Etiology of the Rhizoctonia root rot complex of canola in the Peace River region of Alberta. Can. J. Plant Pathol. 9: 119-128..

11. Gacitua S, Valienta CF, Diaz KP, Hernandez JC, Uribe MM, Sanfuentes EV. 2009. Identification and biological characterization of isolates with activity inhibitive against Macrophomina phaseolina (Tass) Goid. Chilean Journal of Agricultural Research. 69: 526-533.

12. Jones JB, Stall RE, Zitter TA. 1991. Compendium of tomato diseases. APS Press, St. Paul, Minnesota, USA, 73p.

13. Jarvis WR, Shoemaker RA. 1978. Taxonomic status of Fusarium oxysporum causing foot and root rot of tomato. Phytopathology 68:1679-1680.

ه و گونه هاي تريكودرما بر بررسي توانايي آنتاگونيستي قارچ .اي اندوفيت ريشه . .

14. Nelson PE, Toussoun TA, Marasas WFO. 1983. Fusarium species: an illustrated manual for identification. Pennsylvania State University, University Park and London.193 pp.

15. Ommati F, Ershad J. 2004. Identification of fungal agents of tomato wilting from nurseries and field of Semnan province. Proceedings of 16th Iranian Plant Protection Congress, University of Tabriz, Iran. p249.

16. Karimi A, Noaparast F. 1985. Occurrence of new diseases in tomato fields of Bushehr and southern shores. Iranian Journal of Plant Pathology 5:35.

17. Kappor IJ. 1988. Fungi involved in tomato wilt syndrome in Delhi, Maharashtra and Tamil Nadu. Indian Phytopathology 41:208-213.

18. Parmeter JR. 1970. Rhizoctonia solani, Biology and Pathology. University of California Press. Berkeley, California, USA. 255 p.

19. Rahimian H. 1989. Anastomosis groups of Rhizoctonia solani causing soil rot of tomato fruit in Mazandaran. Iranian Journal of Plant Pathology 24: 9-11.

20. Rezaee, S., and Alizade, A. 1998. S oybean roo and stem rot caused by Phytophthora sojae in Lorestan province. Iranian Journal of Plant Pathology 34: 122-145.

21. Rivera MC, Wright ER, Lopez MV, Garda D, Barrague MY. 2004. Promotion of growth and control of damping off (Rhizoctonia solani) of greenhouse tomatoes amended with vermicompost. International Journal of Experimental Botany 53: 229-235.

22. Sadravi M, Setayesh Mehr F. 2009. Fungal diseases of tomato in North Khorasan province and the reaction of four commercial cultivars to their pathogens. Iranian Journal of Plant Pathology 44: 355-361.

23. Sneh B, Burpee LL, Ogoshi A. 1991. Identification of Rhizoctonia species. The American Phytopathological Society Press, St.Paul Minnesota. 133 pp.

24. Sutton BC. 1980. The Coelomycetes, Fungi Imperfecti with Pycnida, Acervuli and Stromata. C.M.I., Kew, Surrey, England. 696 p.

25. Vander Plaats-Niterink AJ. 1981. Monograph of the Genus Pythium. Studies in Mycology, No. 21. Centraalbureau Voor Schinmelcultures. Netherlands. 242p.

26. Vawdrey LL, Peterson RA. 1988. Fusarium solani in cause of foot rot of tomatoes in central Queensland. Australasian Plant Pathology. 17:24-25.

27. Viani A, Alizadeh A, Babadoust M, Peighami E. 2008. Investigation on Fusarium diseases of tomatoes in East Azerbaijan. Journal of Agricultural Science and Natural Resources 14: 192.

28. Walker JC.1981. Fusarium wilt of tomato. Monograph no. 6. APS Press. 56 p. 29. Whipps JM, Lumsden DR. 1991. Biological control of Pythium species. Biocontrol

Science and Technology 1:75-90. 30. Wolcan SM, Lori GA. 1993. Tomato foot rot caused by Fusarium solani. Review of

Plant Pathology 72: 2193.