རྫོ� ང་ཁའི� ་སྐད་ཡི� ག་ལས་བརྟེ� ན་ཏེ� ་ ལམ་སྲོ� ལ་དང་ས� མས་ཀྱི� ་གནས་ལུགས་(རང་བཞི� ན) ཧ་

ག� ་ཐང།THE ROLE OF DZONGKHA LANGUAGE IN

UNDERSTANDING THE CULTURE AND THE NATURE

OF THE THOUGHT

རྒྱབ་ཁུངས། Background

1 .འགྲོ� ་བ་མི ་ག་ར་ཅོ� ག་འཐད། All Human Beings are same.

2. དུས་རབས་ ༢༡ པ། 21st Century.3. ད་ར� ས་ཀྱི ་གནས་སྟངས། Present scenario.4. རྫོ� ང་ཁའ ་སྐད་ཡི ག Dzongkha Language.

བསམ༌པ།THE THOUGHT

ཨེ� ་པཱལ་མིང� ན་པའམི་བསམི་པ། FORMATION OF AN APPLE THOUGHT

མི ག་ག ་དབང་པ� །Physical Eye

CONDITIONརྐྱེ� ན།

ཨེ� ་པཱལ་སྲི ད་པ། Existence of Apple

མི ག་ན ་རྟེ� ན་གྱི ་བྱ་བ་བྱ� ད་པ།Eye functions as support

གཟུགས་ན ་དམི གས་པའ ་བྱ་བ་བྱ� ད་པ།Form functions as visualised object

ཨེ� ་པཱལ་གཟུགས།Apple form

CON

DITIONརྐྱེ� ན།

རྣམི་པར་ཤེ� ས་པ།Consciousness

CA

US

E

རྒྱུ།

ཡི ད་ལ་བྱ� ད་པ་ན ་བསམི་པའ ་བྱ་བ་བྱ� ད་པ།Mental attention functions as ideation

གསལ་བ།Appearance

CONDIT

ION

རྐྱེ� ན།

སྣང་བ་ན ་མིང� ན་པའ ་བྱ་བ་བྱ� ད་པ།Appearance functions as visual manifestation

ནམི་མིཁའ་ན ་མི ་སྒྲི བ་པའ ་བྱ་བ་བྱ� ད་པ།Space functions as absence of an obscuring impediment

མི ་འགགས་པ།No obscuring་impediment

CONDITIO

N

རྐྱེ� ན།

Equality wisdom

Discernment wisdom

Mirror-like wisdom

Accomplishing wisdom

Dharmadhatu wisdom

ཕྱི ་ནང་འབྱུང་ཁམིས་ཀྱི ་འབྲེ� ལ་བ། Relation of outer and inner elements.

འཕྲོ� ་མིཐུད། Continued

1. ས་ཁམིས། Earth element.

2. ཆུ་ཁམིས། ཆུའ ་ཁམིས་འད ་ རྒྱུ་ཞི ང་བརྟེན་མི� ད་ ཡིང་བའ ་རང་བཞི ན་འབདཝ་ལས་ སའ ་ཁམིས་ལས་ཡིང་ཚོ6 ར་ཤུགས་ཅོན་དང་ ཧ་ག� ་བ་ལཱ་ཁག་ཅོ ག་ཨེ ན།Water is more mysterious than Earth because it is moving, unstable and lighter.

3 .མི� ་ཁམིས། མི� འ ་ཁམིས་འད ་ ཡིང་ཞི ང་མིགྱི� གས་པ་ ར� ག་མི ་ནུས་པ་ཅོ ག་ཨེ ནམི་ལས་ ཆུའ ་ཁམིས་ལས་ཡིང་ཚོ6 ར་ཤུགས་ཅོན་དང་ ཧ་ག� ་བ་ལཱ་ཁག་ཅོ ག་ཨེ ན།Fire is more mysterious than Water because it is lighter, faster and less touchable.

4. རླུང་ཁམིས། རླུང་ག ་ཁམིས་འད ་ ཡིང་ཞི ང་མིཐ� ང་ན ་མི� དཔ་ཅོ ག་འབདཝ་ལས་མི� འ ་ཁམིས་ལས་ཡིང་ རླུང་ཁམིས་འད ་ཚོ6 ར་ཤུགས་ཅོན་དང་ ཧ་ག� ་བ་ལཱ་ཁག་ཅོ ག་ཨེ ན། Air is more mysterious than Fire because it is still lighter and more invisible.

5. ནམི་མིཁའ། ནམི་མིཁའ ་ཁམིས་འད ་ ནམི་ཡིང་མི ་གསལ་བ་མི ན་པ། སྟ� ང་པ་སྟ� ང་རྐྱེང་ཡིང་མི� ན་པ། ང� ས་བཟུང་མི� ད་པ་དང་ ཡིངས་ཤེ ང་རྒྱ་ཆེ� ་བའ ་རང་བཞི ན་ཅོ ག་འབདཝ་ལས་ ནམི་ཁའ ་འད ་ཁམིས་གཞིན་ཚུ་ལས་ ཚོ6 ར་ཤུགས་ཅོན་དང་ ཧ་ག� ་བ་ལཱ་ཁག་ཡི� དཔ་ཨེ ན། Space is the most mysterious of all because it is never dull, never empty, most invisible and most open.

འཕྲོ� ་མིཐུད། Continued

རྣམ་པར་ཤེ� ས་པའི� ་ཁམས། རྣམི་པར་ཤེ� ས་པའ ་ཁམིས་ རྣམི་པར་ཤེ� ས་པའ ་ཁམིས་འད ་ མི ་མིཐ� ང་ཞི ང་ བསམི་ཡུལ་ལས་འདས་པའ ་རང་བཞི ན་ཅོ ག་འབདཝ་ལས་ ཁམིས་ག་ར་ག ་གྲོས་ལས་ གནམི་མི� ད་ས་མི� ད་ ཚོ6 ར་ཤུགས་ཅོན་དང་ ཧ་ག� ་ཚུགས་པར་ལཱ་ཁག་ཅོ ག་ཨེ ན། རྣམི་པར་ཤེ� ས་པ་འད ་མི� ད་པ་ཅོ ན་ ཁམིས་གཞིན་ཚུ་འ� ང་མི ་སྲི ད། Mind element is the most mysterious of all because it is invisible,

it is beyond explanation and beyond thought or conception.

Mind pervades all other elements. If there is no mind, there could

be no other elements..

འཕྲོ� ་མིཐུད། Continued

1 . ས་ཡི� མི་གྱི ་ནུས་ཤུགས་ཀྱི ས་ ག་ད� མི་ཅོ ག་ར་དཀྲུགས་རུང་ ས་ཡི� མི་གྱི ་འཇི གས་པ་ག ས་ནམི་མིཁའ ་ཁམིས་ལུ་གན� ད་མི ་ཚུགས།The earth quake cannot harm the mysterious sky, no matter how much it's powerful shaking overturn and destroy.

2. རྒྱ་མིཚོ6 ་རྦ་རླབས་འཁྲུགས་ཏེ� ་ གན� ད་པ་ག་ད� མི་ཅོ ག་ར་བསྐྱེ� ལ་རུང་ ད� འ ་འཇི གས་པ་ག ས་ནམི་མིཁའ ་ཁམིས་ལུ་གན� ད་མི ་ཚུགས། The ocean cannot harm the mysterious sky, no matter how much it's turbulent waves flood and destroy.

3. མི� ་ག ས་ག་ད� མི་ཅོ ག་ར་ བསྲི� གས་ཏེ� ་གན� དཔ་བསྐྱེ� ལ་རུང་ མི� འ ་འཇི གས་པ་ག ས་ནམི་མིཁའ ་ཁམིས་ལུ་གན� ད་མི ་ཚུགས། The fire cannot harm the mysterious sky no matter how much it's angry flames burn and destroy.

4. ཆེར་རླུང་དྲག་པ� ་ག ས་ གན� ད་པ་ག་ད� མི་ཅོ ག་ར་བསྐྱེ� ལ་རུང་ ད� འ ་འཇི གས་པ་ག ས་ནམི་མིཁའ ་ཁམིས་ལུ་གན� ད་མི ་ཚུགས། The hurricane cannot harm the mysterious sky no matter how much it's violent wind blow and destroy.

ACCORDING TO SCIENCE

BODY གཟུགས།

MOLECULES འདུས་རྡུལ།

ATOMS རྡུལ་ཕྲོན།SUBATOMIC PARTICLES ཉེ� ་བའ ་རྡུལ་ཕྲོན།

LIGHT WAVES འ� ད་རླབས།ENERGY (Inner Air) ནུས་ཤུགས། ༼ནང་དབུགས།༽

SUBTLE LEVEL གནས་ཚོད་ཕྲོ་མི� །(no substances རྒྱུ་རྫོས་མི� ད་པ།)

PARTICLES ཕྲོ་རྡུལ།

ATOMS རྡུལ་ཕྲོན།

MOLECULES འདུས་རྡུལ།

BODY CELLS ཁམིས་ཕྲོན།

BRAIN ཀླདཔ།

CONSCIOUSNESS རྣམི་པར་ཤེ� ས་པ།BODY CELLS ཁམིས་

ཕྲོན།

Science say- matter is everything and all is made up of matter. ཚོན་ར ག་དང་འཁྲི ལ་བ་ཅོ ན་ ཆེ� ས་ཐམིས་ཅོད་དང� ས་རྫོས་ལས་གྲུབ་གྲུབ་ཨེ ན།

NEURON ཀླད༌རྩ།

ACCORDING TO QUANTUM PHYSIC. Quantum Physics དང་འཁྲི ལཝ་ད།

• རྣམི་པར་ཤེ� ས་པ་འད ་ འགྲོ� ་བ་ས� མིས་ཅོན་ག་ར་ག ་ཀུན་གཞི ་ཨེ ནམི་སྦེ� ་སངས་རྒྱས་དང་ quantum physics གཉེ སཔ་ཆེ་ར་ག ས་ཆེ་བཞིགཔ་ཨེ ན།Consciousness is the ground of all being said by Buddha and as well said by quantum physics now.

• རྡུལ་ཕྲོན་འད ་ བརྒྱ་ཆེ་ ༩༩.༩༩༩༩༩༩༩༩༩༩༩༩ % ནམི་མིཁའ་ཨེ ན།Atoms = is 99.999999999999% empty space.

• ད་ར� ས་ཚུན་ཚོ6 ད་ རྡུལ་ཕྲོན་འད ་ བག� ་བཤེའ་རྐྱེབ་མི་ཚུགས་པའ ་ཕྱི� ་མི་ར ལ་པ� ་བཟུམི་སྦེ� ་ཆེ་བཞིག་ནུགTill recently atom was considered as last indivisible particle as a building block.

• འཕྲོལ་ཁམིས་ཅོ ག་ག ་ཞི བ་འཚོ6 ལ་དང་འཁྲི ལ་བ་ཅོ ན་ རྡུལ་ཕྲོན་འད ་ བག� ་བཤེའ་རྐྱེབ་ཚུགས་མི ་ཅོ ག་ཨེ ནམི་སྦེ� ་བཤེད་ནུགRecent finding says that atom is now divisible and is empty.

• གནས་སྟངས་ག་ར་ནུས་པ་ལས་བརྟེ� ན་ཏེ� ་འབྱུངམི་ཨེ ན།All matter seem to originate and exist by force.

འཕྲོ� ་མིཐུད། Continued• Quantum Physics ག ་ལྟ་བ་བཤེད་མི ་ max planck ག ས་འབད་བ་ཅོ ན་ ས� མིས་

འད ་གནས་སྟངས་ག་ར་ག ་གཙོ6 ་བ� ་དང་ང� ་བ� ་བཟུམི་ཅོ ག་ཨེ ནམི་སྦེ� ་བཤེད་ནུགMax Planck, founder of Quantum physics said that the mind is the matrix of all matter.

• Quantum Physics དང་འཁྲི ལ་བ་ཅོ ན་ རྡུལ་ཕྲོན་འད ་དང� ས་པ� ་ཅོ ག་མི� ན། རྡུལ་ཕྲོན་འད ་ བག� ་བཤེའ་རྐྱེབ་མི་ཚུགསཔ་མི� ན། ཡིང་ན་ དང� ས་གཟུགས་ང� ་མི་ཅོ ག་མི� ན་པར་ ག་ཅོ ་བྱུང་རུང་བྱུང་སྲི ད་པའ ་འབྱུང་གནས་ཅོ ག་ཨེ ན།Quantum physics says that atoms are not things. It says that the objects are possibilities and not actual or real concrete structure or in-divisible solidity.

• འབྱུང་ཁམིས་འད ་ དང� ས་གཟུགས་ཅོན་ ཡིང་ན་ རྫོས་ལུ་ག་ད� ་སྦེ� ་འགྱུརཝ་སྨོ� ?How the possibilities becomes the actuality or matter or solid?

• འབྱུང་བ་འད ་ དང� ས་གཟུགས་ཅོན་ལུ་འགྱུར་ན ་འད ་ རྩ ས་ཀྱི ་ར ག་པ་ག ས་ཡིང་ཁྱབ་མི ་ཚུགསཔ་ཨེ ན།No mathematics works for possibility to become actuality.

• འབྱུང་བ་དང་འབྱུང་བ་ག ས་ དང� ས་གཟུགས་ལུ་རྩ་ལས་འགྱུར་མི་ཚུགསཔ་ཨེ ན།Possibility of possibility never becomes actuality.

འཕྲོ� ་མིཐུད། Continued• རྫོས་མི� ན་པའ ་འབྱུང་ཁམིས་འད ་ག ས་ རྫོས་དང་གཅོ ག་ཁར་ག་ད� ་སྦེ� ་འབྲེ� ལ་བ་འཐབ་སྨོ� ?

How non-materials interact with material?

• རྣམི་པར་ཤེ� ས་པ་ཟེ� ར་མི ་ག་ཅོ ་སྨོ� ། What is consciousness? • ཧ་ག� ་ན ། ཤེ� ས་ན །Being aware, knowing.

• དང� ས་རྫོས་ཚུ་བྱུང་སྲི ད་པའ ་རང་བཞི ན་ཅོ ག་ཨེ ན་རུང་ རྣམི་པར་ཤེ� ས་པ་ག ས་བཟུང་བའ ་ཡུལ་དུ་འགྱུརཝ་ལས་ དང� ས་གཟུགས་ལུ་འགྱུརཝ་ཨེ ན།Matter is the possibilities of consciousness to choose and become actual.

• ང་བཅོས་འཛམི་གླི ང་ནང་སྡོ� དཔ་སྨོ� ་ འཛམི་གླི ང་ང་བཅོས་ཀྱི ་རྣམི་པར་ཤེ� ས་པ་ནང་ཡི� དཔ་སྨོ� ། Do we live in the world or world exist in our consciousness?

• རྣམི་པར་ཤེ� ས་པ་འད ་ བཟེང་ངན་གྱི ་རྣམི་གཞིག་བྱུང་སྲི ད་པའ ་ཞི ང་ས་བཟུམི་ཅོ ག་ཨེ ན་པས།Consciousness is the field of infinite potential possibilities.

རྟེ� ན་འབྲེ� ལ་བཅུ་གཉེ ས། མྱང་འདས་ལམི།

འཁ� ར་བའ ་ལམི། མི་ར ག

IGNORANCE འདུ་བྱ� ད།KARMIC FORMATION རྣམི་པར་ཤེ� ས་པ།

CO

NCIO

USN

ESS མི ང་དང་གཟུགས།N

AM

E &

FOR

M

སྐྱེ�་མིཆེ�ད་དྲུག6 SEN

SE FAC

ULTIES

ར�ག་པ།CONTACT

ཚོ6ར་བ། SENSATIONསྲི�ད་པ།CRAVIN

G

ལ�ན་པ།

GRASP

ING

སྲི ད་པ།

EX

ISTE

NC

E

སྐྱེ� ་རྒ་ན་འ

ཆེ །BIR

TH, O

LD,

SICK

& D

EATH

སྡུག་བསྔལ།SUFFERIN

G

12 Interdependent Origin

ར ག་པ།འདུ་བྱ� ད་མི� ད།

རྣམི་པར་ཤེ� ས་པ་མི� ད།

མི ང་དང་གཟུགས་མི� ད།

སྐྱེ� ་མིཆེ� ད་མི� ད།

ར� ག་པ་མི� ད།ཚོ6 ར་བ་མི� ད།

སྲི� ད་པ་མི� ད།

ལ� ན་པ་མི� ད།

སྲི ད་པ་མི� ད།

སྐྱེ� ་བ་མི� ད།

སྡུག་བསྔལ་མི� ད།འཁ� ར་བ་མི� ད།

མྱང་འདས།སངས་རྒྱས།

མིཇུག་ད� ན། Conclusion

• བསམི་པ་ཟེ� ར་མི ་འད ་ག་ཅོ ་སྨོ� །• རྒྱུ་དང་རྐྱེ� ན་མི� ད་པའ ་དང� ས་པ� ་ འཛམི་གླི ང་ནང་མི� ད།• འད ་བཟུམི་སྦེ� ་ ས� མིས་ཡིང་རྒྱུ་དང་རྐྱེ� ན་ལས་བརྟེ� ན་ཏེ� ་གྲུབ་ནུག• རྒྱུ་དང་རྐྱེ� ན་མི� ད་པའ ་ཤེ� ས་པ་ལུ་མིཁྱ� ན་པ། ར ག་པ། སངས་རྒྱས་ཀྱི ་ཐུགས། མྱང་

འདས་ ཟེ� ར་ཡིང་གསུངས་ནུག• འད ་འབད་ན ་འད ་ག ས་ རྒྱུ་དང་རྐྱེ� ན་ལ� གས་ཤེ� མི་བཟེ� ་སྟ� ་ མིན� ་བསམི་དང་ལཱ་

ལ� གས་ཤེ� མི་འབད་དག� པ་འད ་ གནམི་མི� ད་ས་མི� ད་གལ་ཆེ� ཝ་ཨེ ན་པས།

རྒྱབ་རྟེ� ན། References

• Magic Dance ཞི ང་གཤེ� གས་ སྐྱེབས་རྗེ� ་ གདུང་སྲིས་འཕྲོ ན་ལས་ན� ར་བུ་ར ན་པ� ་ཆེ� །Magic Dance- Late His Holiness Dungsey Thinley Norbu Rinpoche.

• གྲུ་གཟེ ངས་ད� ད་དཔ� ན་གྱི ་རལ་གྲོ །The Treatise of the Ship Captain’s Sword

• Quantum Physics (ཡི� ངས་འབྲེ� ལ་ཐ� གonline): o

ཌོ� ག་ཊར་ དྷི ་པག་ཅོ� བ་ར། Dr. Deepak Chopra

oཌོ� ག་ཊར་ ཨེ་མི ཏེ ་གཱོ� ་ས� ་མི ། Dr. Amit Goswami

oཌོ� ག་ཊར་ མི ་ཅོ ་བ� ་ཀ་ཀུ། Dr. Machio Kaku

བཀྲི ས་བད� ་ལ� གས།