تعامل انسان-کامپيوتر مبتنی بر عامل برای...

دانشگاه صنعتي اميركبير )پلي تکنيک تهران(

دانشکده مهندسي کامپيوتر و فناوري اطالعات

پايان نامه کارشناسي ارشد مهندسي کامپيوتر گرايشنرم افزار

تعامل انسان-کامپيوتر مبتنی بر عامل براینابينايان

نگارش:الهام عبدنيکويی پور

استاد راهنما:زادهآقاي دکتر احمد عبدالله

89اسفند ماه

بنام آنکه جان را فطرت آموخت

2

تقدیم بهمادرم برای تمام صبوری هایش

مینای زندگی ام برای تمام محبت هایش و پCCدرم ، باشCCد کCCه لبخنCCدی بCCر لبCCانش نشCCCانده باشCCCم از رضCCCایت بCCCرای آنچCCCه او

مشوقم بودو

با سپاس فراوان تقدیم به کسCCی کCCه پCCا بCCه پCCای من آمCCد، صCCبوری نمCCود ، محبتش را در هیچ لحظCCه ای دریغ نکرد و لبخندش همCCواره

دلگرمم نمود، مهدی.

3

تشکر و قدردانی با سپاس فراوان از استاد گرانقدرم جناب آقای دکتر عبداله زاده برای تمCCامی

هایی که در این پروژه مرا همراهی نمودند و همچنین کمال تشCCکر را بCCرایگام های پدرانه ایشCCانهر آنچه در این مدت از ایشان آموختم دارم که اگر دلسوزی

شد.نبود، طی این راه هرگز میسر نمی

حضCCCورتان مشCCCعلیام،های پیش روی زندگیبود برای افق

بار هزاران ممنون.

4

چکیده:-های کاربری بسیار حائز اهمیت میمندی کاربران در طراحی واسطرضایت

هCCای جسCCمیهای کاربری موجود، افCCرادی کCCه دارای نCCاتوانیباشد. اغلب واسط انCCد. کCCاربران نابینCCا آنچCCه مCCا از یCCک واسCCط کCCاربریهستند را در نظر نگرفتCCه

کنیم تا بتوانیم براحتی به مطلب مورد نظر خCCود دسCCت یCCابیم را دردریافت می اختیار ندارند. به عنوان نمونه یک کاربر عCCادی بCCا مشCCاهده یCCک صCCفحه وب در

توانCCد بCCهرنگ بودن برخی جمالت گشته و میها و پرنگاه اول متوجه تفاوت رنگ ای صفحه عبCCور کنCCد، امCCا کCCاربر نابینCCایی کCCه از یCCکسرعت از مطالب حاشیه

Screen)خوان صفحه Reader)ادر برای خواندن صفحات وب استفاده میCCد قCCنمای به دیدن این مشخصات ظاهری نبوده و مطالب تبلیغاتی و متفرقه یCCک صCCفحه

تواند وی را از پرداختن به مطلب اصلی دور نمایCCد. بCCه همین علت طCCراحیمی های کاربری هوشمندی که خودمختار، هدفمند و پویCCا بCCوده و منطبCCق بCCاواسط

عالیق کاربر باشد تا بتواند دستیابی این افراد را بCCه اطالعCات مCCورد نیCCاز آنCان توانCCد بسCCیار ارزشCCمند آنهCCا جلوگCCیری نمایCCد، میتسریع نموده و از اتالف زمان

باشد. در این پروژه با مراجعه به کاربران نابینCCا و اسCCتخراج مشخصCCات ابCCزار مورد استفاده آنها سیسCCتمی مبتCCنی بCCر عامCCل ارائCCه شCCده کCCه بCCا اسCCتفاده از

-آوری الگوهای رفتاری وی میبازخوردهای ضمنی و بدون دخالت کاربر به جمع پردازد. سپس پروفایلی از عالیق کاربر ایجاد نموده و بصورت خودمختار آن را

نماید تا بتواند نتایج حاصل از موتور جسCCتجوی گوگCCل را بCCه ترتیCCبی بCCهبروز می کاربر نمایش دهد که کاربر با صCCرف کمCCترین هزینCCه زمCCانی بCCه مقصCCود خCCود

دست یابد. ( ارائه یک رویکCCرد1بطور کلی دستاوردهای اصلی این تحقیق عبارتند از:

هCCایسCCازی جسCCتجو بCCا اسCCتفاده از قCCابلیتمبتنی بر عامل برای مسئله شخصCCی هCCای( ارائه چارچوبی جهت مقایسه سیستم2گرایی هوشمندی، یادگیری و هدف

های طراحی شCCده بCCرای( بررسی سیستم3طراحی شده در این زمینه تاکنون نابینایان.

کلمات کلیدی تعامCCل انسCCان-کCCامپیوتر، واسCCط کCCاربری هوشCCمند، عامCCل، پروفایCCل کCCاربر،

کاربران نابینا

5

فهرست عالئم اختصاريBDI Belief Desire IntentionBOW Bag Of WordBPM Business Process ModelBRF Belief Revision FunctionHCI Human Computer InteractionIE Internet ExplorerJAWS Job Accessible With SpeechMaSE MultiAgent System EngineeringMIT Massachusetts Institute of TechnologyMMHCI MutiModal Human Computer IneractionODP Open Directory ProjectPDA Personal digital assistantsSVM Support Vector MachineTF-IDF Term Frequency-Inverse Document FrequencyTTS Text To SpeechVSM Vector Space ModelW3C World Wide Web Consortium

6

فهرست مطالب1.......................................................................فصل اول: مقدمه

2..............................................................................مقدمه.1.12.............................................................ضرورت طرح مسئله.2.17......................................................تعریف پروژه و اهداف آن.3.18............................................................گام های انجام پروژه.4.19...............................................................دستاوردهای پروژه.5.19...................................................نگاه کلی بر ساختار پایاننامه.6.1

11...............................فصل دوم: دانش پیش زمینه و مفاهیم مورد نیاز12............................................................................مقدمه.1.22.2.HCI12...................................................................... چیست؟14...............................................................محاسبات فراگیر.3.2HCI......................................................15معماری سیستم های .4.2

UNIMODAL HCI.........................................................................15سیستم های .1.4.2MULTIMODAL HCI.....................................................................18سیستم های .2.4.2

23.............................. برای افراد معلولMULTIMODALسیستم های .5.2HCI..........................................24فاکتورهای قابلیت استفاده در .6.2HCI..................................................25شخصی سازی از دیدگاه .7.225.................................................سیستم های منطبق با کاربر.8.227...................................................................شخصی سازی.9.2

28.....................................................سیستم های توصیه کننده.10.230...................................................................پروفایل کاربر.11.2

1.11.2.VSM............................................................................................................31

33..............................................................................عامل.12.233...........................................................................................معماری عاملها.1.12.2

35.............................................................تعامل انسان-عامل.13.237.......................................................................نتیجه گیری.14.2

39....................................فصل سوم: لحاظ نمودن نابینایان در سیستم

7

40............................................................................مقدمه.1.340.............................................................................................تعریف مسئله.1.1.341.................................................................................ضرورت طرح مسئله.2.1.343..........................................................................نگاه کلی بر ساختار فصل.3.1.3

43............................................ابزارهای مورد استفاده نابینایان.2.344.................................................................................صفحات نمایش بریل.1.2.345...........................................................................................صفحه خوان ها.2.2.3

51..................................................................کارهای پیشین.3.359...................................................چگونگی تعیین نیازمندی ها.4.361.......................................................................نتیجه گیری.5.3

62........................................................فصل چهارم: کارهای پیشین63............................................................................مقدمه.1.465.....................................ارائه چارچوبی جهت مقایسه روش ها.2.466..........................................................بررسی کارهای قبلی.3.474.......................................................................نتیجه گیری.4.4

76.........................................................فصل پنجم: روش پیشنهادی77............................................................................مقدمه.1.580.....................................................ایجاد پروفایل اولیه کاربر.2.586........................................................طراحی واسط کاربری.3.591...................................................بروزرسانی پروفایل کاربر.4.594.....................................تحلیل عامل مورد استفاده در سیستم.5.5

94...............................................................................دالیل استفاده از عامل.1.5.594..............................................................................................ساختار عامل.2.5.5BDI.................................................................................................98معماری .3.5.5101...................................................................................نمودار کالس عامل.4.5.5102.............................................................................................مدل سیستم.5.5.5MASE..............................................................................104تحلیل سیستم با .6.5.5

106.....................................................................نتیجه گیری.6.5107..............................................فصل ششم: ارزیابی و نتیجه گیری

108...........................................................................مقدمه.1.6108..........................................................پارامترهای ارزیابی.2.6

8

112..................................................................نتایج آزمایش.3.6116.....................................................................نتیجه گیری.4.6117....................................................................کارهای آتی.5.6

118.............................................................................. مراجع127.....................................................واژه نامه فارسی به انگلیسی124.....................................................واژه نامه انگلیسی به فارسی

112................................................ پیوست اول: جزئیات پیاده سازی127..................................................شبیه سازی موتور جستجو.1.1113.................................شبیه سازی پیمانه تشخیص حالت چهره.2.1113..................................................سازینکاتی درزمینه پیاده.3.1123.....................................................................نتیجه گیری.4.1

9

فهرست جداول46.....................................................................های رایگان و مشخصات آنهاخوان- صفحه1جدول 70.................................................................................... - میزان اهمیت رفتار کاربران2جدول 112..........................................................................................- جدول امتیازدهی کاربر3جدول 136..................................................................................هابندی فایلای از خوشه- نمونه4جدول

10

هافهرست شکلJava map....................................................6- نتایج گوگل برای جستجوی عبارت 1-1شکل 13..................................................................................- صفحه کلید مجازی1-2شکل 15...........................................................................[6]- روند رشد محاسبات 2-2شکل 18.....................................- لباسهای مجهز به حسگر برای ساخت بازیهای ویدئویی3-2 شکل

23.....................................................- سیستم مبتنی بر اشاره برای افراد معلول4-2شکل 35................................................................................. عاملهاBDI- معماری 5-2شکل 45..................................................................................- صفحه نمایش بریل1-3 شکل

45........................................................................- صفحه نمایش حروف بریل2-3شکل 51...............................................- دسته بندی از کارهای انجام شده برای نابینایان3-3شکل 53......................................................................................... - صفحه گوگل4-3شکل 53............................................................. - صفحه گوگل روی صفحه المسهای5-3شکل 54........................................................ - واسط کاربری دنبال کننده حرکات سر6-3 شکل

60.......................................- نمونه ای از صفحه نمایش بریل همراه با صفحه کلید7-3شکل 64...........................................................................بندی پروفایل کاربر- دسته1-4شکل 70..............................................................- روند منطقی ساخت پروفایل کاربر2-4شکل 79...............................................................................- معماری کلی سیستم1-5شکل 82........................................................ ساخت پروفایل اولیه کاربرBPM- نمودار 2-5شکل 82.................................................................- نمودار فعالیت بردار عالیق کاربر3-5شکل 85.........................................- نمونه ای از پایگاه داده تعداد کلمات کلیدی هر فایل4-5شکل 86.....................................- نمونه ای از نمای کلی پایگاه داده وزن دهی به فایل ها5-5شکل 87......................................................................- صفحه اولیه جستجوی گوگل6-5شکل 88................................................................................- صفحه طراحی شده7-5شکل 89...................................................................................- صفحه نتایج گوگل8-5شکل 91..............................................................- نمودار ترتیب شخصیسازی جستجو9-5شکل 92............................................................................- الگوریتم مرتب سازی10-5شکل 95.........................................................................- معماری عامل پیشنهادی11-5شکل 99.................................................- شمای پایگاه داده مورد استفاده در سیستم12-5شکل 101..............................................................................- نمودار کالس عامل13-5شکل 103.........................................................................- مدل سیستم پیشنهادی14-5شکل 105.....................................................(goal diagram- نمودار اهداف سیستم )15-5شکل 106..................................................(Role Diagram- نمودار نقشهای سیستم )16-5شکل 113...........................................................................- نمودار رضایت کاربران1-6شکل 114.................................................... سیستم شخصی سازی شدهDCG- نمودار 2-6شکل 115..........................................- بررسی کیفیت خالصه صفحات در شخصی سازی3-6شکل

129.......................................................................- تعیین حالت چهره کاربر1-1شکل پTxt.................................................................132 به PDF-کد تبدیل فایلهای 2-1 پشکل

Txt...............................................................132- تبدیل سایر انواع فایلها به 3-1شکل پCygwin...................................................................134- نمونه ای از اجرای 4-1 پشکلrainBOW..............................................................135- نمونه ای از راهنمای 5-1 پشکل

136............................................................... با نمایش کلماتBOW- فرمت 6-1شکل پ

11

136...................................................................... با اندیسBOW- - فرمت 7-1شکل پ138.......................................................................ها- کد تغییر اندیس مولفه8-1شکل پ

12

مقدمه.1.1 در اين فصل نگاهي اجمالي بر محتواي پايان نامه و معرفي مسئله اي کCCه پايان نامه بر حل آن تمرکز دارد، خواهيم داشت. پس از پCCرداختن بCCه ضCCرورت

فصلاول:

مقدمه

- نابينايان برای عامل بر مبتنی کامپيوتر انسان تعامل

پCCروژه و اهCCداف آن خCCواهيم 1 چCCارچوبمسCCئله و موضCCوع پCCروژه، بCCه ارائCCه پرداخت. در ادامه به دستاوردهاي حاصل از انجام پروژه اشاره مي گCCردد و در

انتها، ساختار و محتواي فصول پايان نامه به طور مختصر ارائه خواهد شد.

ضرورت طرح مسئله.2.1 شCCود، از تلقی میHCIگCCردد هرآنچه مربوط به تعامل انسان و کامپیوتر می

-افزارهای مختلف که به نکات طراحی، ارزیابی و پیادهافزار گرفته تا نرمسخت تCCوانپردازنCCد. میهای کامپیوتری تعاملی برای استفاده انسان میسازی سیستم

گفت از زمان ظهور کامپیوتر مفهوم تعامل کامپیوتر و انسان نیز مطرح شCCده است زیرا یک کامپیوتر پیچیده اگر نتواند توسCCط انسCCان مCCورد اسCCتفاده قCCرار

ها نه تنهCCاگیرد سودی نخواهد داشت. تعامل بین کامپیوتر و انسان در طی سال هCای متعCCددی نCCیز در آن بوجCود آمCCدهاز لحاظ کیفی تغییر نمCCوده بلکCCه شCCاخه

های کاربری هوشCCمند بجCCایتوان به استفاده از واسطاست، به عنوان مثال می اشCCاره نمCCود، در راسCCتای این هوشCCمندی مفCCاهیمcommand/actionهCCای واسط

گردد.عامل نیز مطرح می هCCا تعامCCل انسCCان و کCCامپیوتر را از یCCکخصوصیت خودمختCCار بCCودن عامCCل

تبCدیل نمCوده اسCت. اگCر نیCاز باشCد کCاربر0 به یک حالت ضمنی0حالت صریح بصورت مستقیم و صریح با سیستم ارتباط برقرار کند باید بسیاری از کارها را خودش آغاز نماید و به بسیاری از رویدادها نظارت داشته باشCCد. اگCCر کCاربران

های الزم را ندیده باشCCند بایCCد این روش مسCCتقیم راای بوده و آموزشغیرحرفه تغییر داد تا آنها نیز بتوانند بصورت کارا از سیسCCتم اسCCتفاده نماینCCد. بCCا بوجCCود

هCا، این نCوع تعامCل کCاربران بCا سیسCتم تغیCیر یافتCه و یCک روشآمCدن عامCل هCCا راهی غCCیر از ارتبCCاطتCCوان گفت عامCCلغیرمسCCتقیم ایجCCاد شCCده اسCCت. نمی

هCای کCCاربرمستقیم برای کاربر هستند بلکه کار آنها بهبCCود بخشCCیدن بCCه توانCCایی هCCا بCCههCCای کCCاربری اسCCت، بعبCCارت دیگCCر عامCCلبرای ارتباط مستقیم با واسCCط

هCCا را بCCهشCCوند. مCCا عامCCلهCCای کCCاربری اسCCتفاده میدهنده در واسطعنوان کمک-های کاربری کمک میبینیم که در پس واسطای میعنوان افراد هوشمند و خبره

نمایند تا کاربران کارهای خود را به نحو بهتری انجام دهند. مهم است فراهم کردن سهولت اسCCتفاده، مطلCCوبHCIآنچه در طراحی

هایباشد. برای تحقق این اهداف واسطبودن و رضایت خاطر برای کاربران می هCای کCCاربری نقشتCCر گشCCتند. واسCCطروز به دنیای واقعی نزدیCCکبهکاربری روز

نماینCCد و بCCا وجCCود رشCCد روزای در نمایش اطالعات بCCه کCCاربران ایفCCا میعمده افزون حجم اطالعات در شبکه جهانی اینترنت، نمایش این اطالعات به کCCاربر

ای که رضایت خاطر وی را جلب نماید مسئله بسیار با اهمیCCتی اسCCت.به گونه-هایی مانند نابینایی باشند، طCCراحی واسCCطحال اگر این کاربران دارای معلولیت

1 Framework0 Explicit0 Implicit

2


بایست با در نظر گCCرفتن این نCCاتوانی صCCورت گCCیرد. متاسCCفانههای کاربری می انCCد کCCه تمCCامیاغلب صفحات موجود در اینترنت بCCا این فCCرض طCCراحی شCCده

هCCای کCCاربریکاربران از حواس پنجگانه برخوردارند و کمتر به طCCراحی واسCCط برای کاربران خاصی که تعدادشان کم هم نیست پرداخته شده است. هدف ما طراحی یک واسط کاربری هوشمند است که کاربر نیازی به دیCCدن آن نداشCCته و دراصل این واسط کاربری است که به مشاهده کاربر و الگوهای رفتاری وی

نماید. هایی را دریافت می0پرداخته و از کاربر بصورت ضمنی بازخورد سازی صCCفحات وب و بخصCCوص سيستمي براي شخصیاز اين منظر ارائه

های جستجو کCCه روزانCCه بCCه دفعCCات زیCCادی مCCورد اسCCتفاده بسCCیاری ازسیستم گیرند، برای کاربران نابینایی که معلولیت آنها مانع از اسCCتفادهکاربران قرار می

باشد.گردد بسيار مهم و حياتي ميراحت آنان از اینترنت و امکانات آن می های کاربری تنها با خیل عظیمی از تصCCاویر و ویCCدئوها وامروزه در واسط

-گونههای کاربری نیز بهها مواجه نیستیم بلکه حالت ظاهری این واسطانیمیشن های مختلف در ارتبCCاط بCCاشوند که حتی طرز قرار گرفتن مولفهای طراحی می باشCCد. اینجاسCCت کCه ضCرورت وجCودکننCCده معنCCا و مفهCومی مییکCCدیگر منتقCل

های موجود برایاستانداردهایی برای فراهم نمودن امکان استفاده از تکنولوژیشود.کاربران معلول مطرح می

ای ماننCCد اینCCترنت، بخصCCوصهدایت کاربران در محیط گسترده و پیچیCCده های بینCCایی باشCند از اهمیت بCاالیی برخCوردارزمانی که کاربران دارای معلولیت

های موجود در دسترسی به اینترنت، تمرکCزاست. متاسفانه بجای ارتقای روش کارهای انجام شده برای نابینایان مربCCوط بCCه تبCCدیل متCCون و صCCفحات وب بCCه

بوده است، درحالیکه شاید بتCوان بCا0 یا صفحات لمسی0گرصورت صوت، حس ای تغیCCیر داد کCCه اینکمی تحقیCCق چگCCونگی نمCCایش صCCفحات وب را بگونCCه

]کاربران با سرعت بیشتری به آنچه در اینترنت به دنبال آن هستند دست یابند افزارهای جانبی برای تسهیل کار این کCCاربران بCCا. ممکن است طراحی سخت[1

اینترنت قدم مهمی در فراهم نمودن امکCCان اسCتفاده از شCبکه اینCCترنت بCرای نابینایان برداشته باشCCد امCا نبایCCد این مسCئله را نادیCCده گCرفت کCه عمCدتا این

های باالیی همراه بCCوده و تهیCCه و اسCCتفاده از آنهCCاوسایل جانبی با صرف هزینه باشد. الاقل بنابر مطالعات و گفتگوهایی کCCهپذیر نمیبرای تمامی کاربران امکان

-با این افراد در ایCCران انجCCام دادیم مCCا را بCCه این نتیجCCه رسCCانید کCCه این سCCخت هCCای ندرت و آن هم در مکCCانها بهافزارها بخاطر دالیلی از جمله باال بودن قیمت

نگCCاریخاص و برای کاربردهای خاصCCی ماننCCد نابینایCCانی کCCه در دفCCاتر روزنامCCه باشCCند. شCCایدشCCوند و بقیCCه از آن محCCروم میمشغول بکار هسCCتند اسCCتفاده می

بسیاری از این افراد بخاطر معلولیتی کCCه دارنCCد بارهCCا تصCCمیم بCCه اسCCتفاده از امکانات اینترنت نموده باشند اما پس از صرف زمان زیادی پشCCت کCCامپیوتر و

0 Feedback0 Sensor0 Tactile

3


کاره رها کCCرده و دیگCCر هرگCCز بCCهعدم دستیابی به نتیجه مورد نظر، آن را نیمهاند.دنبال این کار نرفته میلیCCون نفCCر از جمعیتCC،314 [3] و [2]های بدست آمCCده از براساس داده

درصCCد مCCردم جهCCان،4دهند، یعنی دنیا را افرادی با مشکالت بینایی تشکیل می 87 درصCCد( نابینCCا هسCCتند، این در حالیسCCت کCCه 14 میلیون نفر از آنها )45که

کننCCد و از این میCCان جمعیتدرصد آنها در کشورهای در حال توسعه زنCCدگی می میلیون نفر است نیز به نوبه خCCود سCCهم بCCاالیی75.1ایران که در حال حاضر

در این مسئله دارد. هCCایهCCای دیجیتCCالی در مقابCCل روشبا وجود مزایای متعCCددی کCCه تکنولCCوژی

دهنCCد امCCا همچنCCانهای کاغذی در اختیار کاربران نابینا قرار میقدیمی مانند کتاب این کاربران در استفاده از اینترنت با مشکالتی مواجه هستند. حجم وسیعی از

ها را برای تفسCCیر اینخوان موجود در صفحات وب، کار صفحه0های بصریکنترل هCCای مCCورد اسCCتفاده این کCCاربرانخCCوان، صCCفحه[4]انCCد صفحات مشCCکل نمCCوده

مراتبی و از ابتدای یک صفحه خط به خط شCCروع بخوانCCدن آنبصورت سلسله هCCا و فCCرمت آنهCCا را منتقCCلنموده و اطالعات ظاهری صفحه و چیدمان مولفCCه

کنند.نمی سازی سیستم پیشنهادی تصCCمیم گرفCCتیم واسCCط کCCاربریبه منظور پیاده

گCCیرد یعCCنی صCCفحه جسCCتجویکه روزانه مراجعات فCCراوانی بCCه آن صCCورت می تCر کCاربران نابینCا از امکانCات این را انتخCاب نمCاییم تCا امکCان اسCتفاده سCهل0گوگل

موتور جستجو نیز داده شود. شاید برای شما نCCیز بارهCCا پیش آمCCده اسCCت کCCه نمایید و نتایجی که به شCما نمایش را در یک موتور جستجو وارد می0وجوییپرس

هCCایتواننCCد علتشود مرتبط با نیاز شما نیستند. مشCCکالت این چنیCCنی میداده می متعددی داشته باشند و منشا آنها این است که نتایج بدست آمده برای تمCCامی

شود. بCCه عنCCوانباشد و به عالیق و پیشینه کاربر توجهی نمیکاربران یکسان میIndianتواند نتایج مختلفی از جملCCه “”میIRمثال جستجوی عبارت “ railwayو ”

” و یا نام یک شرکت باشCCد و اگCCر سیسCCتم هوشCCمند بCCوده و بتوانCCد ازIranیا “-باشد میروی سوابق کاربر تشخیص دهد که احتماال کدام نتیجه مد نظر وی می

تر نتیجCCه مCCورد نظCCرسازی مجدد نتایج، کاربر را در دستیابی سریعتواند با مرتب یاری نماید. در اکثر موارد کاربران در خواندن نتایج موتورهای جستجو از یک یا

تر اینکه کاربران ما نابینا هستند و اگCCرکنند و نکته مهمدو صفحه اول تجاوز نمی تر و سیسCCتمبتوان از حجم کار این کاربران کاسته و دستیابی به نتایج را سریع

را خودکار نمود کمک شایانی به آنها خواهد شد. آنچه مسلم است اینسCCت کCCه توان برای کاربران معمولی نیز استفاده نمود، اما آنجا کهچنین سیستمی را می

کاربر بدون صرف پردازش سنگینی قادر اسCCت در یCCک نگCCاه اجمCCالی آنچCCه از هCCایخواهCCد را دریCCافت نمایCCد، دیگCCر اسCCتفاده از سیسCCتمواسCCط کCCاربری می

0 Visual0 Google

0 Query

4


هوشCCمند و پیچیCCده بCCه انCCدازه کCCاربرانی کCCه از لحCCاظ جسCCمی نCCاتوان هسCCتندرسد. ضروری به نظر نمی

به سمت اعمCCال اطالعCCات شخصCCی کCCاربران بCCرایHCIانداز آینده چشم گونCCهتCCوان اینباشCCد. میفهم بهتر و ایجاد تعامل کاراتر بین کCاربر و کCامپیوتر می

HCIمنظCCور ارتقCCا و بهبCCود ای بهها وسیلهسازی سیستمنتیجه گرفت که شخصی هایی که بتوانند کیفیت تعامل انسان بCCاشود و پرداختن به تکنولوژیمحسوب می

هCCایکامپیوتر را در شرایط امروزی که با حجم وسیعی از اطالعات با محدودیت زمانی ناکافی مواجه هستیم افزایش دهند بسیار ارزشمند خواهنCCد بCCود. بCCرای

این منظور نیاز به مدلسازی کاربران خواهیم داشت.توان از موارد زیر نتیجه گرفت:نیاز به مدلسازی کاربر را می

کلیدی کامال یکسCCانجو با یک کلمهوممکن است دو کاربر مختلف دو پرس را طرح نمایند اما در عین حال اهداف متفاوتی داشته باشند، به عنCCوان نمونCCه

جوهای زیر می توانند معانی متعددی داشته باشند:وپرسIR application

oInfrared applicationoInformation Retrieval

JaguaroAnimaloCaroApple software

JavaoProgramming languageoisland

بCCه عنCCوان مثCCال فCCرض کنیCCد دو کCCاربر مختلCCف داریم کCCه یکی از آنهCCا باشد. اگCCردانشجوی رشته علوم کامپیوتر و دیگری دانشجوی رشته جغرافیا می

را جستجو نمایند، نتایجی مشCCابه شCCکلJAVAهر کدام از آنها در گوگل عبارت بینید بخشی از نتایج مربCCوط بCCهکنند. همانطور که در شکل می را مشاهده می1

نویسCCیباشد و بخشCCی از نتCCایج مربCCوط بCCه زبCCان برنامCCه میJavaنقشه جزیره Java.تندCCد هسCCایج عالقمنCCی از این نتCCه بخشCCجویان بCCک از این دانشCCکه هر ی ،

بنابراین بدون در نظر گرفتن عالیق کاربر در پردازش اطالعات، سیستم قCCادر جوی مطرح شده از سCCوی کCCابر نخواهCCدوبه ارائه مطالب کامال مرتبط با پرس

بود.

5


Java map- نتایج گوگل برای جستجوی عبارت 1-1شکل

شCCود بCCا بازخوردهCCایی کCCهنوع بازخوردهایی که از کاربران نابینا گرفته می اند. در مورد کاربران نابینادهند با یکدیگر متفاوتکاربران معمولی به سیستم می

تواند معیCCار مناسCCبیکنند نمیزمانی که برای استفاده از صفحات وب صرف می برای تشخیص عالقه کاربر به موضوع آن صفحه خاص باشد زیCCرا علت صCCرف

توانCCد دالیCCل دیگCCری از جملCCه طCCراحی نامناسCCبزمان زیاد روی یک صفحه می صفحه و عدم درک کاربر از صفحه بوده باشCCد. این طCCراحی نامناسCCب اگرچCه

سCاز باشCد امCا این مشCکل زمCانی کCهتواند برای کاربران عادی نCیز مشCکلمی خوان که بصCCورت ترتیCCبی صCCفحه راکاربران نابینا تنها با استفاده از یک صفحه

-کند بروز بیشتری پیدا کCCرده و مCCوجب سCCردرگمی این کCCاربران میپیمایش می شده هستند کCه مالک خCوب و جCامعی0گذاریگردد. مثال دیگر صفحات عالمت

رونCد، کCاربران نابینCCا تمایCلبرای سنجش عالیCق کCاربران نابینCا بCCه شCمار نمی دهند زیرا حتی اگر اقدامچندانی به استفاده از این ویژگی مرورگرها نشان نمی

گCCذاری صCCفحات مCCورد عالقCCه خCCود نماینCCد بCCرای اسCCتفاده از لیسCCتبCCه عالمت0 Bookmark

6


گذاری شده به آنها ارائه خواهد داد دچCCارطوالنی که مرورگر از صفحات عالمتشوند.مشکل می

برای رفع اینگونه مشکالت، اسCCتفاده از پیمانCCه تشCCخیص حCCاالت صCCورت تواند به خوبی بیCCانگر احسCCاس درونی کCCاربرانهنگام ارائه نتایج به کاربران می

بوده و بدون نیاز به صرف زمCان و انCرژی خاصCی از سCوی کCاربران بصCCورتهای بعدی سیستم دخیل نماید.خودکار عالیق آنها را در استفاده

تعریف پروژه و اهداف آن.3.1 های دستیابی به صCCفحات وبسازی وب، فرآیند بهینه نمودن روششخصی

ها هنگCCامی کCCهاست بطوریکه منطبق با نیاز هر کاربر باشد و اهمیت این روش هایی مانند نابینCCایی باشCCند نCCیز بCCاالتر خواهCCدکاربران مورد بحث دارای معلولیت

افزاری بCCرای این دسCCته ازبود. هدف ما در این پروژه ارائه راهکاری کامال نرم تCCر از وب بخصCCوصتر و سCCریعکاربران است که آنها را در استفاده هرچه روان

یاری نمCCوده ترین صفحات یعنی موتور جستجوی گوگلکار با یکی از پر مخاطب را0هاخCCوانافزارهCCایی ماننCCد صCCفحهو همچنین مشکالت استفاده و یادگیری نرم

نداشCCته باشCCد. سCCعی نمCCودیم سیسCCتم را کCCامال خودکCCار طCCراحی نمCCاییم و هCCای وی در برخCCورد بCCابازخوردهای کاربر را نه تنها از روی دنبال نمودن حCCرکت

صفحات وب ثبت نمودیم بلکه توانستیم بCCا اسCCتفاده از تحلیCCل حCCاالت صCCورت شخص به عالیق او پی ببریم و میانگین زمان دستیابی بCCه نتCCایج مCCورد دلخCCواه کاربر را حین عملیات جستجو در وب کاهش دهیم. همچCCنین در نهCCایت واسCCط کاربری که روی موتور جستجوی گوگCCل طCCراحی نمCCودیم را بCCا اسCCتانداردهای

کاربری برای نابینایان و در نظر گرفتن محدودیت این افراد وهایطراحی واسطها منطبق ساختیم.خوانهای صفحهقابلیت

در این پروژه تمرکز ما روی هوشمندسازی واسط کاربری از طریCCق یCCک عامل یادگیرنده اسCCت کCCه این عامCCل بCCه مشCCاهده رفتCCار کCCاربر پرداختCCه و از

هCای یادگیرنCده خCویش الگCویی از رفتCCار و عالیCق کCاربر را درطریق الگوریتمنماید.پروفایل وی ثبت و بروز می

های انجام پروژهگام.4.1 براي حصول به اهداف پروژه گام هاي زير تعريف و پيموده شده که نتايج هر مرحله به عنوان پايه کليدي مرحله بعدي مورد استفاده قرار گرفته اسCCت.

مرحله گام هاي اصلي پروژه را شامل مي شCCوند و در رونCCد8بديهي است اين انجام پروژه، هرکدام از اين مراحل، زيرمراحل متعددي را در برمي گيرند. اين

مرحله عبارتند از:8 های تعاملی انسان-کامپیوتر: تعاریف، مشخصCCات،بررسی سیستم.1

انواع و کاربردها.

0 Screen reader

7


هCCای طCCراحی شCCده بCCرای نابینایCCان: تعCCاريف،بررسCCي سيسCCتم.2 مشخصات، مشکالت، انواع و کاربردها با در نظر گرفتن نیازمندی

این دسته از افراد. سCCازی: تعCCاريف، مشخصCCات، انCCواع وهاي شخصیبررسي سيستم.3

کاربردها. هCCاي جسCCتجو: الگCCوريتم،سازی سیستمي روش جديد شخصیارائه.4

ها.معماري سيستم و ويژگيپياده سازي روش ارائه شده..5هاي موجود.ي سيستم جديد با سيستممقايسه.6 تست و ارزيابي سيستم ارائه شده: این ارزیCCابی هماننCCد ارزیCCابی.7

-های کاربری با اسCCتفاده از کCCاربران واقعی انجCCام میسایر واسطشود.

نتيجه گيري و ارائه دستاوردها..8

دستاوردهای پروژه.5.1 هCCر پCCروژه در مقايسCCه بCCا ديگCCر تحقيقCCات انجCCام شCCده، داراي يکسCCري

گCCردد دسCCتاوردهاي زيCCرباشد. در اين پروژه ادعCCا ميدستاوردهاي خاص خود ميحاصل شده است:

هاارCتهئCCرای دسCارچوبی بCتم چCدی سیسCCرایبنCده بCCراحی شCای طCه نابینایان.

تمارائهCCه سیسCCی چارچوبی جهت مقایسCCای شخصCCتجویهCCازی جسCCس موجود.

کالتارائهCCل مشCCط وب: تحلیCCار در محیCCمشکالت نابینایان در حین ک نابینایان.

سازی جستجو.سازی روش جديد شخصی معماري و پیادهارائه.تسریع و تسهیل جستجو در وب برای کاربران نابیناسازی موتورهای جستجو. روشی برای شبیهارائهسازی پیمانه تشخیص حاالت صورت.ارائه روشی برای شبیه

نامه هر یک از دستاوردهایی که در باال بCCه آن اشCCاره نمCCودیم،در اين پایاندر فصول مرتبط تشریح شده است.

نامهنگاه کلی بر ساختار پایان.6.1 باشCCد. فصCCل اول بCCه معCCرفي پايان نامCCه، فصل مي7اين پايان نامه شامل

هاي پيموده شده به منظور رسيدن به اهداف پروژه و دستاوردهاي حاصCCلگام از پيمايش اين مسير در پروژه مي پردازد. فصل دوم، مباحث موجود در تعامل

دهد. فصل سومسازی را شرح ميهای شخصیانسان-کامپیوتر، عامل و سیستم ي مشکالت نابینایان در استفاده از اینترنت و شناختن ابCCزار مCCوردپس از ارائه

8


هاییاستفاده این کاربران برای کار با کامپیوتر به ارائه چارچوبی برای سیستم-پردازد. فصل چهارم، سیستماند میکه تا کنون با هدف این افراد طراحی شده

سازی موجود برای جسCCتجوی وب را مطCCرح کCCرده، و بCCه معCCرفيهای شخصی پردازد. درسازی جستجویی که ارائه شده ميهاي شخصیپارامترهایی از سيستم

سازی جستجو با تمرکزهای شخصیهای روشادامه این فصل مشکالت و ناکارایی های آنان اسCCت مطCCرحبر این موضوع که هدف نهایی ما کاربران نابینا و ناتوانی

سCCازیهCCای شخصCCیهCCاي روشگCCردد. فصCCل پنجم بCCا حCCل يکسCCري از چCCالشمی هCCایهای کاربران نابینا و ویCCژگیجستجو، روش جدیدی با درنظر گرفتن نیازمندی

دهCCد، سCCپس معمCCاري اين سيسCCتمابزارهای مورد استفاده این افراد ارائCCه مي سازی سیستم ارائه شده و ابزارهای مCCوردگردد. در فصل ششم پیادهارائه مي

هCCایشCCود. فصCCل هفتم بCCا اسCCتفاده از روشاستفاده در این روند شرح داده می-استاندارد مورد استفاده در این زمینه، به تست و ارزيابي روش پیشCCنهادی می

گیری کلی از این پروژه را خواهیم داشت.پردازد و در آخر نتیجه-ساختار پايان نامه بگونه اي است که هر فصل با مقدمه اي آغاز و با نتیجه

گیری پايCCان مي پCCذيرد. مقدمCCه هCCر فصCCل، هCCدف اصCCلي تCCدوين آن را روشCCن گCCیری خالصCCه اي از مطCCالب مطرح شCCده در آن و نتCCايجمي سCCازد و نتیجCCه

بدست آمده در آن فصل را شامل مي شود. معادل التین واژه هCCاي ترجمه شCCده ارائه شCCده، ضCCمنا در انتهCCا مجمCCوعه این0در هر صفحه به صورت زيرنگاشت

ها به صورت واژه نامه تدوين گرديده است. مراجCCع مCCورد اسCCتفاده در هCCرواژه.فصل نيز، به صورت جامع در بخش مراجع پايان نامه گردآوري شده است

0Footnote

9


10

مقدمه.1.2 ها نCCه تنهCCا از لحCCاظ کیفی تغیCCیرتعامل بین کامپیوتر و انسان در طی سال

های متعددی نیز در آن بوجCود آمCده اسCت، بCه عنCوان مثCالنموده بلکه شاخه-. میcommand/actionهCCای های کاربری هوشمند بجCCای واسCCطاستفاده از واسط

توان گفت از زمان ظهور کامپیوتر مفهوم تعامل کامپیوتر و انسان نیز مطCCرح شده است زیرا یک کامپیوتر پیچیده اگر نتوانCد توسCط انسCان مCCورد اسCCتفاده

قرار گیرد سودی نخواهد داشت. مهم است فراهم کردن سهولت استفاده، مطلCCوبHCIآنچه در طراحی

-باشد، برای تحقCCق این اهCCداف واسCCطبودن و رضایت خاطر برای کاربران می تر گشتند. پیشCCرفت در ابزارهCCایروز به دنیای واقعی نزدیکبههای کاربری روز

11

زمینه ودانش پیشمفاهیم مورد نیاز

فصلدوم:


های تایپ وجود داشتندنوشتاری مثال خوبی در این زمینه است، در ابتدا ماشین هCای لمسCCی کCه شCCما بCCا خCط خCودسپس صفحه کلید وارد شد و اکنCCون لCوح

نماینCCد و یCCاخط شما را تبدیل به متن میکنید و آنها دستبراحتی در آنها تایپ میاند.کنند، بوجود آمدهابزارهایی که گفتار شما را به متن تبدیل می

و معماری آنهCCا صCCحبتHCIهای در این فصل ابتدا در مورد انواع سیستم های کاربری هوشCCمندی کCCه براسCCاس نیCCازنموده و در ادامه برای شرح واسط

سCCازیهCCای شخصCCینمایند ابتدا به مقوله سیسCCتمکاربران بصورت پویا تغییر می نمCCاییم.هCCا را بCCازگو میپرداختCCه و پس از آن مسCCائل مطCCرح در این سیسCCتم

هوشCCمند در روش پیشCCنهادی، تعریCCفدرنهCCایت بCCه علت اسCCتفاده از عامCCلدهیم.های مربوطه را جهت معرفی شرح میاجمالی از عامل و معماری

2.2.HCIچیست؟ شCCود، از تلقی میHCIگردد هرآنچه مربوط به تعامل انسان و کامپیوتر می

-افزارهای مختلف که به نکات طراحی، ارزیابی و پیادهافزار گرفته تا نرمسختپردازد.های کامپیوتری تعاملی برای استفاده انسان میسازی سیستم-کاربری دراصCل واسCCطی بین کCامپیوتر و انسCان محسCCوب مییک واسط

فراتر از طراحی صCCرفا ظCCاهر صCCفحه رفتCCه و بCCه مطالعCCاتی درHCIشود اما هCCای ویCCژه بCCه کCCامپیوتر و تCCاثیرات بلندمCCدت اسCCتفاده اززمینCCه اعمCCال قCCابلیت

بCCا فراگCCیر شCCدن کCCامپیوتر درپردازد.های کامپیوتری بر روی انسان میسیستم تCCرتر، امنهایی برای تعامل سادهها به دنبال راهفرهنگ مردم، طراحان سیستم

گردند.و کاراتر می تCCوان بCCه سCCهافCCزار را در این زمینCCه میهای اخیر مرتبط بCCا سCCخت پیشرفت

:[5]دسته تقسیم نمود های پوشیدنی.دستگاهسیم.های بیدستگاههای مجازی.دستگاه

کلیدهای مجازی را نامتوان صفحهها میبه عنوان یک نمونه از این دستگاه کلیCCد مجCCازینماییCCد این صCCفحه مشCCاهده می1-2برد، همCCانطور کCCه در شCCکل

کنCCدشCCود، سCCپس دسCCتگاه سCCعی میتوسط اشعه قرمCCز روی سCCطح ایجCCاد می.[6]حرکات انگشتان کاربر را توسط یک حسگر حرکتی دنبال نماید

12


- صفحه کلید مجازی1-2شکل

در پزشکی دستان انسان بCرای انجCCام بسCیاری از کارهCا نCاتوان اسCت و-هCCای جCCراحی دیجیتCCالی راهتر و گاهی کوچکتری نیاز است. رباتابزارهای دقیق

هCCای اصCCلیحلی برای اینگونه مسائل هستند، یک ربات جراحی شCCامل مولفCCه یابی وها، یک سیستم موقعیتکنندهزیر است: یک بازو، حسگرهای بینایی، کنترل

AerospaceیCCک مرکCCز پCCردازش داده. دانشCCگاه InstrumentationگاهCCو دانش Karlsruhe کیCCآلمان( و مدرسه پزش( HarvardتایCCایی در راسCCکاره )اCCآمریک(

هCCای درمCCانیهای چنCCدعاملی بCCرای جCCراحیهای انسان-ماشین و تکنولوژیواسط. [6]اند انجام داده

0محاسبات فراگیر.3.2

( اسCCت کCCهUbicomp، محاسCCبات فراگCCیر )HCIآخرین تحقیقات در زمینCCه هCای . این محاسCCبات، کCه بیCCانگر روش[7]شCود موج سوم محاسبات نامیCده می

باشCCد بCCا حCCذف حضCCور ملمCCوسنامحدودی برای تعامCCل انسCCان و کCCامپیوتر می نماید طوری به جاسازی کCCامپیوتر در محیCCطکامپیوترها همراه بوده و سعی می

بپردازد که برای انسان قابل تشCCخیص نباشCCند. ایCCده اولیCCه محاسCCبات فراگCCیرMarkتوسCCط Weiserه متخصصCCامی کCCهنگ Computer Science Lab در Xerox

PARC ایده [8] مطرح گردید 1998 بود در سال .WeiserاCCاین بود که کامپیوتره را در هر نقطه از محیط پنهان نمCCاییم و افCCراد بتواننCCد در یCCک زمCCان بCCا تعCCداد

بیننCCد وزیادی از کامپیوترها ارتباط برقرار کنند، درحالیکه آنها کامپیوترها را نمی. [6]سیم با یکدیگر در ارتباطند این کامپیوترها بصورت بی

weiser:دنياي کامپيوتر را به سه دوره تقسيم نمود ها بايCCد بCCا يCCک کCCامپيوتر که انسانmainframeهاي دوره اول: دوره کامپيوتر

کردند، در این دوره به ازای تعداد زیادی از افراد تنها یک کامپیوتر وجCCودکار می0 Ubiquitous

13


داشت. محاسبات در اين دوره تنها در ايجاد زيرساخت سخت افزاري اينCCترنتمورد توجه قرار گرفته بود.

هاي شخصي کCه هCCر نفCCر بCا کCامپيوتر شخصCCيدوره دوم: دوره کامپيوتر کند و يک ارتباط يک بCه يCک بين کCامپيوتر و انسCان برقCCرار اسCCت.خود کار مي

هاي اطالعاتي توزيع شده و خصوصامحاسبات در اين دوره وارد حوزه سيستمهاي اشتراك فايل شد. سيستم

کCCه کامپيوترهCCای زيCCادي توسCCط يCCک نفCCر بCCهubicompدوره سCCوم: دوره سCCاخت بCCرايشوند. محاسبات در اين دوره تبديل به يCCك زيCCرخدمت گرفته مي

سازي منابع نامحدود اطالعاتي خواهد شد. يكپارچه خوبی نشان داده شCCده دوره محاسباتی به3 روند رشد این 2-2در شکل

است:

[6]- روند رشد محاسبات 2-2شکل

HCIهای معماری سیستم.4.2 کنCCدکاربری توسط تعداد و تنوع ورودی و خروجی کCCه تولیCCد میهر واسط

هCCاها و خروجیدهد این ورودی نشان میHCIشود. معماری یک سیستم تعریف می کنند. در ادامه در حد آشCCنایی بCCهچه چیزهایی هستند و چگونه با یکدیگر کار می

-پCCردازیم، بCCرای اطالعCCات بیشCCتر می میHCIهCای ها و انواع سیسCCتماین معماری.[5][5][6]توانید به منابع ذکر شده مراجعه نمایید

توان به دو دسته کلی زیر تقسیم نمود: را میHCIهای سیستمUnimodal HCIهای سیستم.1

.مبتنی بر دید.مبتنی بر صوت.مبتنی بر حسگر

14


MultiModal HCIهای سیستم.2

Unimodal HCIهای سیستم.1.4.2 نامیم. سیسCCتمی کCCه تنهCCا میmodalityهای منفرد مستقل را هریک از کانال

شCCود. همCCانطور کCCه گفتCCه شCCد نامیده میunimodal باشد modalityبراساس یک -ها به سه دسته تقسCیم می های مختلف، این سیستمmodalityبراساس طبیعت

پردازیم.ها میگردند که در ادامه همین بخش به توصیف هر یک از این دسته

های مبتنی بر دیدسیستم دهCCد. به خود اختصCCاص میHCIترین بخش را در این قسمت احتماال وسیع

گونه نCCامتوان اینهای تحقیقاتی اصلی مطرح در این بخش را میبرخی از زمینهبرد:.تحلیل صورت.دنبال نمودن حرکت اجزای بدن.تشخیص اشاره و حرکت.تشخیص نگاه

بیشترین تمرکز این ناحیه روی دنبال نمودن حرکات بدن و تشخیص ایمCCا رونCCد.و اشCCاره اسCCت کCCه بCCرای تعامCCل مسCCتقیم کCCامپیوتر و انسCCان بکCCار می

تشخیص نگاه یک نوع تعامCCل غCCیر مسCCتقیم اسCCت کCCه بیشCCتر بCCرای فهم بهCCتررود. توجهات و تمایالت کاربر بکار می

هاهای مبتنی بر دید از سایر روشبرخی محققان تالش نمودند که در روشخوانی یا دنبال نمودن حرکات لب نیز کمک بگیرند.مانند لب

های مبتنی بر صوتسیستم های تصویری متغیر نیستند امCCاهای صوتی به اندازه سیگنالبا اینکه سیگنال

آیند بسیار قابل اعتمادتر و مفیدترهای صوتی بدست میاطالعاتی که از سیگنالباشند و در برخی موارد منحصر بفردند. می

های تحقیقاتی این شاخه موارد زیر هستند:زمینه.تشخیص گفتار،دنCCیدن، خندیCCد تنفس، آه کشCCتشخیص حاالانسان از روی اصواتی مانن

گریه و غیره.

های مبتنی بر حسگرسیستم در این زمینه حداقل یک حسگر فCیزیکی بCCرای ایجCCاد تعامCCل بین کCاربر و

تواننCCد بسCیار سCCاده یCا خیلی پیچیCدهشود. این حسCگرها میماشین استفاده میباشند:

0تعامالت مبتنی بر قلم.0 Pen

15


0کلید و ماوسصفحه.Joysticks.کننده حرکت.حسگرهای دنبالای.حسگرهای المسه.حسگرهای فشاری.حسگرهای بویایی/چشایی

هCCا و مCCوارد تشCCخیص دسCCت خCCطحسگرهای مبتنی بر قلم بخصوص در موبایلروند. بکار می

ها قرار گیرنCCد و یCCا حCCتی بCCرایتوانند در لباسحسگرهای دنبال کننده حرکت می(.4ساخت دنیای مجازی استفاده شوند )شکل

شوند، همچنین درای و فشاری بیشتر در روباتیک استفاده میحسگرهای المسههای پزشکی نیز کاربرد دارند.جراحی

حسگرهای بویایی/چشایی به اندازه بقیه عمومیت ندارند.

های ویدئوییهای مجهز به حسگر برای ساخت بازی- لباس3-2 شکل

Multimodal HCIهای سیستم.2.4.2- بوجود آمد. امروزه سیستم1970ای از اوایل سال تکنولوژی چند رسانه

سCCازی و انتقCCال داده روی شCCبکه هسCCتند وای درگCCیر فشCCردههای چند رسCCانههای خود را باال ببرند.اینکه کیفیت سرویس

0 Mouse

16


-های هوشمند چندرسانهای از سیستم نمونهmultimodalهای کاربری واسط ای هستند که از چندین وسیله و کانال ارتبCCاطی ماننCCد صCCحبت کCCردن، دسCCت نوشته، اشاره، حرکت چشم، حرکات صCCورت و نظCCایر اینهCCا بCCرای تعامCCل بین

- بCCه عنCCوان تسCCهیلmultimodalنمایند. یک واسCCط کامپیوتر و انسان استفاده می رود و این کCCار را از طریCCق دو یCCاکننده تعامل بین کCCامپیوتر و انسCCان بکCCار می

دهد.تعداد بیشتری ورودی انجام می روند شامل بکار میmultimodalسازی تعامالت هایی که برای پیادهتکنولوژی

کCردن حCرکت چشCم، تشCخیص حCاالت صCورت و تحلیCلتشخیص صوت، دنبال سال30 حدود HCI به دنیای multimodalهای باشد. ورود سیستمحرکات لب می

در1980” اتفاق افتCCاد. این برنامCCه در سCCال Put-That-Thereپیش و با برنامه “MITاربران میCCتم کCCد، در این سیسCCراحی گردیCCان طCCورت همزمCCتند بصCCتوانس

ایتوسط صحبت نمودن و اشاره به یک صفحه گرافیکی بزرگ، اشکال سCCاده.[9]را مدیریت نمایند

-ها پیشرفت نموده و بCه عنCCوان ورودی حCرکت این سیستم1990در سال ای بCCههCCای المسCCهها را پردازش نموده و همچنین خروجیهای قلم و دست خط

روی کار آمدند. هCCای بخCCاطر پیشCCرفت در تکنولCCوژیmultimodalهCCای درحال حاضCCر واسCCط

هCای سCه بعCدی دسCCت، حCاالت صCورت وبینایی ماشین قادر به تشخیص حCالتباشند.حرکات بدن نیز می

-هایی که سیستم به ورودی ها به راهmodality، این MMHCIهای در سیستم کننCCد کCCه از انCCواعهCCای ارتبCCاطی اشCCاره میدهCCد یCCا بعبCCارتی کانCCالهCCا پاسCCخ می

اند که براسCCاس حCCواس پنجگانCCه انسCCان شCCاملارتباطات انسانی گرفته شده.[9]باشند بینایی، شنوایی، المسه، بویایی و چشایی می

-های قدیمی دارند، آنهCCا می مزایایی نسبت به واسطmultimodalهای واسط-تر بوده و کاربر پسندتر باشند. مسئله مهم دیگر در واسCCطتوانند بسیار طبیعی

توانایی آنها در فCCراهم نمCCودن افCCزونگی بCCرای پاسCCخ دادن بCCهmultimodalهای هCCایی طCCراحیافراد مختلف و در شرایط مختلف است. بCCرای نمونCCه سیسCCتم

دهند هم از طریق نوشتن و هم از طریCCق صCCحبت نمCCودناند که اجازه میشده از سیستم استفاده نمود تا در مواردی که به دلیل نویز باال امکCCان اسCCتفاده از

صحبت نیست بتوان از نوشتن استفاده کرد. شCCوند طCCراحی میmultimodalهای کاربری که امروزه واسط[10]براساس

هایی برای تشخیص صوت انسان، حرکت چشم، الگوهای حرکتی بCCدناز تکنیک هایکنند، به همین دلیل طراحی این واسطو سایر رفتارهای انسان استفاده می

هایی اسCCت کCCه در آنهCا تمرکCز کCCار بCCر رویگیری از روشکاربری نیازمند بهرهباشد.های کاربری میکاربران این واسط هCCای تشCCخیص حCCالت مبتCCنی بCCر اطالعCCاتدهد کCCه سیسCCتمنتایج نشان می

هCCای% خواهند داشت درحالیکه کCCارایی سیسCCتم70.9صوتی کارایی در حدود باشد و این در حقیقت به این علت اسCCت کCCهمی %85مبتنی بر حرکات چهره

17


دهنCCد.نواحی گونه و لب اطالعات مهمی را در مCCورد حCCالت شCCخص بCCه مCCا می هایی که از ترکیب اطالعات صوتی و تشخیص چهCCره اسCCتفادههمچنین سیستم

% خواهند داشت.89.1کنند کارایی می های صCCوتی-تصCCویریدر ارتباطات انسان-انسان تفسیر ترکیبی از سیگنال

در گذشCCته کCCه تنهCCا از یCCکHCIهای برخالف سیستم بسیار حائز اهمیت است. شCCد امCCروزهکلیCCد بCCرای تعامCCل انسCCان-کCCامپیوتر اسCCتفاده میماوس یا صCCفحه

اند که در آنها کCCاربر مجبCCور نیسCCت بصCCورت صCCریحهایی طراحی شدهسیستم هCCایهCCای خCCود را بCCرای کCCامپیوتر صCCادر کنCCد. اسCCتفاده از این سیسCCتمفرمCCان

multimodalیدنCCدرت بخشCCدارای مزایایی ازجمله: کاهش خطاهای احتمالی، ق های کاربری، راهنمایی هرچه بیشتر کاربران در مواجCCه بCCا سیسCCتم وبه واسط

باشCCند. در زمینCCههای جایگزینی برای تعامCCل بCCا کCCامپیوتر میپیش رو نهادن راهHCIک میCCای توان با استفاده از تکنیCCهmultimodalطCCواع مختلفی از واسCCای انCCه

کاربری را طراحی نمود. بایست به این نکته توجه کرد میmultimodalهای کاربری در طراحی واسط

شوند باید در آنهCCا بCCه وابسCCتگیها با محوریت کاربران انجام میکه چون طراحی شCCود بCCا الگوهCCای رفتCCاری، فCCرهنگی و اجتمCCاعیآنچه به کاربر نمایش داده می

کاربر توجه نمود. توان کارهای پیچیده راکنند می هایی که با نیاز کاربر انطباق پیدا میHCIدر

با سرعت و دقت بیشتری به انجام رسانید طوری کCCه در انتهCCای کCCار رضCCایت کاربر را نیز جلب نموده باشیم. در حال حاضر تحقیقات بر روی نسCل جدیCدی

شCوندریCCزی میهای هوشمند طCCرحهای کاربری است که برمبنای عاملاز واسط کاربری بتواند بصورت پویا با موقعیت فعلی و الگوهای رفتاری کCCاربرتا واسط

سازگار گردد. چنین تعامالتی قطعا تاثیر بسCCزایی در کCCارایی تعCCامالت انسCCان- کند. در نیز ایفا میMultimodal HCIکامپیوتر خواهد داشت و نقش مهمی را در

هCCای کCCاربری هوشCCمند رسCCیدن همزمCCان بCCه دو هCCدفواقCCع هCCدف از واسCCط افCCزایش مCCیزان تعامCCل بین انسCCان و ماشCCین و افCCزایش کCCارایی این تعامCCل

هCایباشد. کارهایی کCه در زمینCCه انطبCCاق واسCCطتر میتر و واقعیبصورت طبیعی-هCای توصCCیهگیرد درحال پیشرفت به سCCمت سCCاخت سیسCCتمکاربری انجام می

دهند که مCCورد عالقCCه کCCاربر هستند که اطالعاتی را به کاربر پیشنهاد می0کننده های مختلف را به تناسب هر یک از کاربران بCCرایتوان گفت سرویسبوده و می

دهCد، کCاربرنمایند. هربار که سیستم به کاربر پیشنهادی میسازی میآنها شخصی با قبول یا رد پیشنهاد داده شده از طCCرف سیسCCتم در عمCCل بCCازخوردی را بCCه

نمایCCد. از آنجCCا کCCه0گرداند تا سیستم بتواند دانش خCCود را بCCروزسیستم باز می آوریهCCای کCCاربری در حین تعامCCل بCCا کCCاربر بCCه مشCCاهده و جمCCعاین واسCCط

توان انتظار داشت کCCه عملکCCرد آنهCCا در حین اینپردازند میبازخوردهای وی می

0 Recommendation

0 Update

18


هCایی کCه بخوانیم نه سیسCتم0های یادگیرندهتعامل بهبود یافته و آنها را سیستماند. صرفا در گذشته با یک دانش اولیه آموزش یافته

Multimodalهای زیCCادی در زمینCCه با اینکه پیشرفت HCIاCCه امCCورت گرفتCCص -های موجود بسیار محدود بCCوده و هنCCوز چCCالش در سیستم0پذیریمیزان انطباق

های فراوانی برای مطالعه در این زمینه وجود دارد. نبوده و مزایCCایی همچCCونmultimodalهای تنها مزیت عمده واسط0کارایی

گCCیرد.کاهش میزان خطای کاربران و افزایش قابلیت اطمینان را نیز در بCCر می های کاربری نرخ خطای کCCاربرانمطالعات نشان داده با استفاده از این واسط

یابد.کاهش یافته و دقت انجام کارها افزایش می

کاربردها توان مCCوارد زیCCر را ذکCCر میmultimodalهای به عنوان چند نمونه از سیستم

نمود:های هوشمندویدئو کنفرانسهای هوشمندها/خانهادارههای هوشمندبازیتجارت الکترونیکیکمک نمودن به افراد معلول

MMHCIهای مطرح در چالش آوردهCCایی را بوجCCود میهای کاربری چالش در واسطmultimodalوجود ابعاد

ها شCCامل مCCوارد. این چالش[10]های کاربری قدیمی وجود نداشتند که در واسطشوند:زیر می

ها از منابع مختلف و گاهی ناهمگن.نیاز به پردازش ورودیوازیسازی کانالهماهنگی و یکپارچهCورت مCهای ارتباطی مختلف که بص

نمایند.عمل می تقسیم نمودن مجموعه اطالعات بمنظور نمایش کارایmultimodal..رویارویی با عدم قطعیت و خطاهای تشخیصطCCراحی واسCCتیطCCال وقCCوان مثCCه عنCCبکه )بCCده روی شCCع شCCای توزیCCه

گیرد(.های مختلف انجام میتشخیص حرکات یا صوت روی پردازنده-سCCازی واسCCطمتاسفانه ابزار مناسبی برای راهنمایی در طراحی و پیاده

یCCک چCCارچوب2003 در سCCال Bourguet وجCCود نCCدارد. multimodalهای کاربری هCCای و چگونگی تCCرکیب ورودیmultimodalهای تعامالت ساده برای شرح طراحی

.[11] های مختلف ارائه داده است modalityکاربر از های تشخیص مانند تشخیص صCوت و یCCا حCرکت مسCتعد خطCااغلب روش

هCای تشCخیصگCCذارد. بخصCCوص در سیسCCتمهستند و نویز روی نتایج آنها اثر می0 Learning

0 Adaptability0 Efficiency

19


کنند یکیزمینه و وجود چند شخص که صحبت میصوت وجود نویز و صدای پس شCCود، همچCCنین تغیCCیرات انCCدکی در کیفیتهCCای اساسCCی محسCCوب میاز چالش ای در کCCارایی سیسCCتم تشCCخیص صCCوتتواند منجر به تغییرات عمCCدهصوت می

توان از کCCاربر خواسCCت تCCا مجCCدد ورودی خCCود راگردد. در هنگام بروز خطا می دیگCری اسCCتفاده نمایCCد یCا اینکCCهmodality جاری از modalityوارد نماید یا بجای

-تواند به عنوان مثال اگر از طریق صحبت با سیستم ارتباط برقCCرار میحتی می اش را تعCCویض کنCCد. بCCانماید جمالت خود را تغییر داده و کلمات مورد استفاده

هCCا راmodalityهCCای تشCCخیص این حال تحقیقات بیشتری نیاز است تCCا سیسCCتم.[9]تر نماییم مقاوم

صCCورت گرفتCCه، در اغلبMMHCIهCCایی کCCه در رغم تمCCام پیشCCرفتعلی گیرند ها بصورت مجزا مورد پردازش قرار میmultimodal، modalityهای سیستم

شوند. با این های مختلف با یکدیگر ترکیب میmodalityو تنها در پایان کار نتایج کننCCده را بصCCورت افزونCCه و تکمیCCلmultimodalهCCای ارتبCCاطی حال بشر سCCیگنال

کنCCد و بCCرای اینکCCه بتCCوان یCCک تحلیCCل هماننCCد انسCCان روییکCCدیگر دریCCافت می شCCوند انجCCام داد،هCCای ورودی کCCه از حسCCگرهای مختلCCف دریCCافت میسCCیگنال هCCای ورودی بایCCدهCCا نبایCCد بصCCورت مسCCتقل بررسCCی شCCوند بلکCCه دادهسCCیگنال

.[12]بصورت بهم پیوسته پردازش گردند

هاmodalityترکیب :[9] ها را با یکدیگر ترکیب نمود modalityتوان به طرق مختلفی می

بصورت افزونهبصورت مکمل نCCامیم اگCCر حامCCل اطالعCCات یکسCCانی باشCCند کCCه را افزونه میmodalityدو

تCCوانبتوان برای باال بردن دقت از آنها استفاده نمود، یک مثCCال ملمCCوس را میتوسط صحبت و حرکات لب نشان داد.

باشند اگر هریک از آنهCCا تنهCCا حامCCل مکمل یکدیگر میmodalityگوییم دو می بخشی از پیام باشد و با ترکیب آنها بتوان به کل پیام دسترسی یCCافت. بCCه این

modalityتوانCCد و کارایی را باال برد زیرا کاربر می0پذیریترتیب می توان انعطافتر است انتخاب نماید.ی را که برای اطالعات داده شده مناسب

توانCCد ابهامCCاتی را از بین بCCبرد بCCه عنCCوان مثCCال ها میmodalityترکیب این کنCCد کCCه یکی دایCCره ووقتی که کاربر بCCه فضCCای مشCCترک دو شCCکل اشCCاره می

گوید "مربع". اگر سیستم تنهCCا براسCCاسدیگری مربع است و در همان حال می تواند متوجCCه شCCود کCCه منظCCور وی مربCCع اسCCت یCCااشاره کاربر عمل نماید نمی

دایره و اگر تنها مبتنی بCCر صCCوت باشCCد و در صCCفحه بیش از یCCک مربCCع وجCCود تواند تشCCخیص دهCCد منظCCور کCCاربر کCCدام مربCCع بCCودهداشته باشد، سیستم نمی

بCCا یکCCدیگر این ابهامCCات را برطCCرف خواهCCدmodalityاست ولی ترکیب این دو نمود.

0 Flexibility

20


برای افراد معلولmultimodalهای سیستم.5.2 کمCCک نمCCودن بCCه افCCرادmultimodalهCCای یکی از کاربردهای مفید سیسCCتم

هCCای کCCاربری دارنCCد کCCهمعلول است زیرا این افراد نیاز بCCه انCCواعی از واسCCط ها. در این سیستم[13]های مورد استفاده افراد معمولی است متفاوت با واسط توانند با کامپیوتر خود از طریق صوت و حرکت ارتباط برقCCرارافراد معلول می

دهد.ها را نمایش میای از این سیستم نمونه4-2کنند. شکل

- سیستم مبتنی بر اشاره برای افراد معلول4-2شکل

کنCCد: صCCحبت و حCCرکت و هCCر دو اسCCتفاده میmodalityاین سیسCCتم از دو modalityات بصورت همزمان فعال میCCر، مختصCCوقعیت سCCرکت و مCCند. حCCباش

کند و صحبت نمودن اطالعCات اضCCافینشانگر ماوس را در صفحه مشخص می modalityسCCازی بین این دو کند. همزمانرا در مورد فعالیت مورد نیاز فراهم می

-توسط محاسبه موقعیت نشانگر ماوس در ابتدای تشخیص صCCحبت انجCCام میشود.

HCIفاکتورهای قابلیت استفاده در .6.2:[6] باید به دو مسئله اصلی توجه نمود HCIدر طراحی

عملکرداستفادهقابلیت

هCایی کCCه بCCهعملکرد یک سیستم توسط مجموعCه عملیCCات و یCCا سCCرویسگردد. دهد تعیین میکاربران ارائه می

توانCCدقابلیت استفاده یک سیستم محدوده و میزانی است که سیسCCتم میبصورت کارا مورد استفاده قرار گرفته و پاسخگوی اهداف کاربران باشد.

بیشCCترین کCCارایی یCCک سیسCCتم زمCCانی اسCCت کCCه بین عملکCCرد و قCCابلیتاستفاده آن تعادلی برقرار باشد.

21


HCIرویسCCین و سCCورد طراحی است که باید توازنی را بین کاربر، ماشCCای مCCه هCCای ارائCCه شCCده بCCه حCCد مطلCCوبینیاز برقرار کند تا کارایی و کیفیت سCCرویس

برسند. HCIه در آنCCت کCCه علمی اسCCک زمینCCه یCCودیم کCCف نمCCه تعریCCرا اینگون

های محاسCCباتی تعCCاملی بCCرای اسCCتفادهسازی سیستمطراحی، ارزیابی و پیادهشود.انسان بررسی می]شCCود استفاده عامل نکته بسیار مهمی محسوب می قابلیتHCIدر طراحی

14]. راهممناسبCCاربر فCCرای کCCبودن برای استفاده: سیستم چه عملکردی را ب

کند؟ آیا این توابع مورد نیاز کاربر هسCCتند؟ یCCا اینکCCه بیش از حCCد نیCCازمیشوند؟بوده و موجب خستگی وی می

تفاده ازCCرای اسCCی بCCوزش خاصCCه آمCCاربران بCCا کCCادگیری: آیCCهولت یCCس هCا بCرای کCاربران بCا سCCطوح دانشسیستم نیCاز دارنCد؟ کCار بCا واسCCط

مختلف چگونه است؟ا هم درCCکارامدی: طراحان سیستم باید به کارامدی سیستم توجه کنند ت

جویی نمایند و هم در وقت کاربران.منابع سیستم صرفهسهولت بخاطر سپردنرضایت فردیقابلیت فهم

HCIشخصی سازی از دیدگاه .7.2 هCCای کCCامپیوتری کCCه کCCاربران بCCا آنهCCا تعامCCل دارنCCد درامCCروزه سیسCCتم

-های خود از اطالعات شخصی کاربران به وفور اسCCتفاده میمحاسبات و فعالیت دچار تغییر و تحCCوالت زیCCادی گشCCته اسCCت. اینHCIهمین علت معنای کنند، به

تواننداطالعات در مورد کاربر، که در چگونگی کارکرد سیستم دخیل هستند میبصورت صریح و یا بصورت ضمنی بدست آیند.

به سمت اعمCCال اطالعCCات شخصCCی کCCاربران بCCرایHCIانداز آینده چشم گونCCهتCCوان اینباشCCد. میفهم بهتر و ایجاد تعامل کاراتر بین کاربر و کCCامپیوتر می

HCIمنظCور ارتقCCا و بهبCCود ای بهها وسیلهسازی سیستمنتیجه گرفت که شخصی هایی که بتوانند کیفیت تعامل انسان بCCاشود و پرداختن به تکنولوژیمحسوب می

هCCایکامپیوتر را در شرایط امروزی که با حجم وسیعی از اطالعات با محدودیت.[15]زمانی ناکافی مواجه هستیم افزایش دهند بسیار ارزشمند خواهند بود

های منطبق با کاربرسیستم.8.2 را اینگونه تعریف نمود:0توان یک سیستم منطبق با کاربرمی

0 User-adaptive

22


سCCازدیک سیستم تعاملی که رفتار خود را با هریک از کاربران منطبCCق می های یادگیریو این کار را براساس فرآیند ساخت مدل کاربر و اعمال الگوریتم

. [16]دهد گیری انجام میو تصمیم تواند خود را با نیاز کاربرانش منطبق سازد دارای مزایایسیستمی که می

:[16]کنیم متعددی است که ما در اینجا به پنج مورد از آنها اشاره می انجام کارهای روزمره تکراری که کاربر هر روزه مجبور به انجام آنها بCCود و.1

شدند:گیری محسوب میکارهای وقت تواند ایمیل فCCرد را بCCاز نمCCوده وبه عنوان نمونه یک سیستم هوشمند می

بندی نماید. ها را برحسب میزان اهمیت آنها برای وی پوشهایمیل انطباق واسط کاربری:.2

توان منوهای هوشمند را نام برد کCCه در آنهCCا ابتCCدابه عنوان یک نمونه می گCCیرد و درصCCورتیک منوی مختصر در اختیCCار تمCCامی کCCاربران قCCرار می

استفاده کاربر از یCCک گزینCCه خCCاص در برنامCCه، گزینCCه مربCCوط بCCه آن در گCCیرد و اگCCر در طی یCCک دوره زمCCانی مجCCددا توسCCطلیست منو قرار می

گCCردد، بCCه این تCCرتیب کCCاربرکاربر استفاده نشود دوباره از منو حذف می برای پیدا کردن گزینه مورد نظر خود با یک منوی طوالنی روبرو نخواهCCد

- به بعد توسط مایکروسافت در سیسCCتم2000بود، این منوها از ویندوز ها قرار داده شده است.عامل

کلیCCدها را نCCام بCCرد. پCCارامتر تCCاخیرتCCوان صCCفحهبه عنوان نمونه دیگCCر می کند هر کلید بایCCد چCCهکلید، پارامتری است که مشخص میکلیدهای صفحه

مدت زمانی فشرده شود تا سیستم کار مرتبط با آن کلید را انجام دهد، برای برخی از کاربران این مدت زمان باید نسبتا طوالنی در نظر گرفتCCه شود زیرا برخی از کاربران برحسب عادت هرکلید را مدت زیادی فشCCار

دهند درحالیکه منظور آنها تکرار چندباره آن کلیCCد نیسCCت )ماننCCد کلیCCدمی حرکCCتی بCCه سCCمت چپ(. ازطCCرفی درخواسCCت تعCCیین چCCنین پCCارامتری

-رسCCد زیCCرا احتمCCاال نمیبصورت دستی از کاربر کار معقولی به نظCCر نمی تواند تصویر درسCCتی از چCرایی این مسCCئله و تعCیین حCد الزم را بدسCCت آورد حتی در مورد برخی کاربران این مCCدت زمCCان تCCاخیر ثCCابت نبCCوده و

هایی کCCه بCCه تحلیCCلنماید. بنابراین وجود الگوریتمبصورت روزانه تغییر می پردازنCCد و این پCارامتر را بصCCورت پویCا و خودکCاررفتار تایپی کاربران می

تواند کارساز باشد.کنند میتعیین میکمک به استفاده از سیستم:.3

بجای اینکه از کاربران بخCCواهیم بصCCورت دسCCتی سیسCCتم را بCCا نیازهCCای خود تطبیق دهند این کار را بصورت خودکار برای آنها انجام دهیم. چCCنین

Office پدیCCدار شCCدند. 1980هایی از سال سیستم assistanceهCCای از نمون استفاده شد. Microsoft officeدهنده بود که در های یاریاین سیستم

ای برای تعامل با دنیای واقعی:واسطه.4

23


توان به یک منشی هوشمند اشاره نمود که با مشاهدهبه عنوان نمونه می هCCای تلفCCنی وی و بCCا در اختیCCار داشCCتنحالت کCCاربر خCCود، کنCCترل تمCCاس

هCCا را بCCهدهCCد کCCه بCCرخی پیCCامسیستم تشخیص گفتار و غیره تشخیص میتاخیر انداخته و برخی را نادیده بگیرد.

کنترل مبتنی بر مکالمه:.5 هCCایی کCCه پیش رفCCتیم سیسCCتم2000سCCمت هرچCCه بCCه1990از سCCال

پرداختنCCدبرمبنای مکالمات طبیعی و انسانی به تعامل با کاربران خود می پدیدار گشCCتند و مطالعCCات در زمینCCه پCCردازش زبCCان طCCبیعی و پCCردازش

ها زمان و چگونگی ارائه اطالعCCات بCCهصوت آغاز گشت. در این سیستم کاربران، دریCCافت اطالعCات از کCCاربران و انجCCام کارهCCایی از این دسCCت

هCای مبتCCنی بCرپCذیری در سیسCتمرود. انطبCاقشCمار میمسئله مهمی بCه هCCایی کCCه اطالعCCاتی در مCCورد حCCرکت قطCCار یCCامکالمCCه ماننCCد سیسCCتم

دهنCCد بسCCیارهواپیماها را از طریق تلفن در اختیار کاربران خCCود قCCرار می ها استفادهحائز اهمیت است. کاربرانی که برای اولین بار از این سیستم

کنند مسلما به راهنمایی بیشتری نیاز دارند و بهتر است کCCه ابتCCدا هCCرمی مرحله را تایید نماید و سپس سیسCتم بCه مرحلCه بعCد رفتCCه و اطالعCات بیشتری را در اختیار کاربر قرار دهد تا مطمئن گردد کCCاربر اطالعCCات را بصورت کامل و درست دریافت نموده است. درحالیکCCه همین اطالعCCات

حCCلتCCرین راهتواند موجب اتالف وقت گردد. سادهبرای کاربران دیگر می کننداین است که بین کاربرانی که برای اولین بار از سیستم استفاده می

با سایر کاربران تمایز قائل شویم، برای مثCCال اگCCر این شCCماره تلفن در گذشته از امکانات سیستم اسCCتفاده نمCCوده آن را بCCه عنCCوان یCCک کCCاربر

هCCای سCCاده پاسCCخگوجدیCCد تلقی نخCCواهیم کCCرد. امCCا همیشCCه این روش هایی هستیم که بتوانند بصCCورت هوشCCمندترینخواهند بود و نیازمند روش

ها با مشاهده رفتار کاربر در مواجهاین کار را به انجام برساند. این روش تCCرهCCای مختلCCف و یCCا حCCتی انجCCام سCCریعبا سیستم و تاخیر ارسال فرمان

کارها و پرش از برخی مراحل به انطبCCاق سیسCCتم براسCCاس نیCCاز کCCاربرپردازند.می

سازیشخصی.9.2 .[16]نامنCCد می0سCCازیپذیری با نیاز کاربران را شخصCCییک دسته از انطباق

سازی انجام داد:بندی زیر را برای شخصیتوان دستهاز دیدگاه ما میسازی سطحیشخصی

oهای بصریزمینه، ویژگیفونت، پیشسازی عمقیشخصی

oسازی جستجوشخصی

0 Personalization

24


oدمدیریت فایلCل جدیCک فایCیره یCام ذخCه هنگCها )مانند اینک سCCازیسیستم تشخیص دهCCد مکCCان مناسCCب بCCرای ذخCCیره

(فایل کجاستoکنندههای توصیهسیستم

سCCازی،ای از علوم کامپیوتر است که به ذخCCیره شاخه 0بازیابی اطالعات هCا اعم از متCCنی،نگهداری و جستجوی اطالعات در میان حجم وسCCیعی از داده

. بCCا وجCCود حجم بCCاالی اطالعCCات[17]پCCردازد مCCدیا میصوتی، تصویری و یا مCCالتیجستجوی ساده، کارا و دقیق این اطالعات یک ضرورت خواهد بود.

سازی که به کاربران در یCCافتن اطالعCCاتهای شخصیتوان گفت سیستممی هCای تحلیCCل اطالعCاتنماینCد نیازمنCCد اسCتفاده از تکنیCCکمورد نیازشان کمک می

1990 از اواخر سال وجود دارند.باشند که در زمینه بازیابی اطالعاتمتنی می. [16] سازی” عمومیت یافتعبارت “شخصی

هCCای تعCCاملی متعCCددی پرداختCCه شCCده و بCCه این به بررسی سیستم[16]در تک کاربران و انطباق سیسCCتم بCCانتیجه رسیده که یادگیری الگوهای رفتاری تک

این الگوهCCای رفتCCاری کCCار بسCCیار ارزشCCمندی اسCCت. یCCک مثCCال آشCCنا سCCایتamazon.comد میCCایت بازدیCCاربران از سCCه کCCات قبلی کCCاس دفعCCباشد که براس

دهد.اند پیشنهاداتی را پیش روی آنها قرار میکردهباشند:سازی به دالیل زیر درحال رشد میهای شخصیامروزه سیستم

.تنوع کاربران و نیازهایشان با وجود رشد اسCCتفاده از کCCامپیوتر، راضCCی نگCCاه داشCCتن تمCCامی

سCCازی شCCده درهای شخصCCیکاربران کار مشکلی است و سیستمتوانند سودمند باشند.راستای این هدف می

های تعاملی.افزایش تعداد و پیچیدگی سیستم.افزایش محدوده اطالعاتی که کاربران با آنها مواجه هستند

اطالعاتی که امروزه کاربران با آنها مواجه هستند نسبت بCCه چنCCد گیری داشته و کمک به کاربران در مCCدیریتسال پیش رشد چشم

این حجم اطالعات و حذف اطالعات غیرضCCروری کCCارکرد آنهCCا رادهد. افزایش می

های توصیه کنندهسیستم.10.2 هایی که منطبق با نیاز کاربران عملامروزه یکی از پرکاربردترین سیستم

کننCCده هسCCتند کCCه کCCاربرد فCCراوانی در تجCCارتهCCای توصCCیهنماینCCد سیسCCتممی را نCCامAmazonتوان ها میالکترونیک دارند و به عنوان بهترین نمونه این سیستم

تواننCCد بصCCورت صCCریح از کCCاربر در مCCوردکننCCده میهای توصیهبرد. این سیستم محصCCول مCCورد نظCCر خCCود سCCواالتی را مطCCرح نماینCCد البتCCه این کCCار دارای مشکالتی است مانند اینکه در این حالت کCCاربر بایCCد دانش دقیقی از آنچCCه بCCه

0 Information Retrieval

25


-دنبال آن است داشته باشد و باید بتواند تمامی سCCواالتی کCCه سیسCCتم توصCCیه کند را بصورت دقیقی پاسخ دهد و در بCCرخیکننده در مورد محصول مطرح می

هCCا آنقCCدر پیچیCCده هسCCتند کCCه کCCاربر در پاسCCخ بCCه آنهCCا دچCCارمCCوارد این گزینCCه هCCایکننCCده بCCا وجCCود مسCCائل این چنیCCنی وجCCود توصCCیهگCCردد.سCCردرگمی می

هایکننده برنامههای توصیهمعموال سیستمرسد. هوشمندتر ضروری به نظر می کاربردی هوشمندی هستند که بCCه کCCاربر در تعCCیین صCCفحاتی کCCه ممکن اسCCت

هCCای الکCCترونیکی درنمایند، یا اینکه در فروشگاهمورد عالقه آنها باشد کمک می نماینCد و یCا هCر سCناریوییافتن محصوالت مCورد عالقCه کCاربر وی را یCاری می

مشابهی. آوری اطالعات در مCCوردبرای تطبیق سیستم با نیاز کاربران ناچار به جمع

تواننCCد بصCCورت ضCCمنی و یCCا بصCCورت صCCریحکاربران هستیم، این اطالعات میآوری شوند.جمع

کننده را به سه دسته کلی تقسیمهای توصیهتوان سیستماز یک دیدگاه می:[17]نمود

: 0های مبتنی بر محتواکنندهتوصیه.1 کنند که مشابه بCCا مشCCاهدات قبلیمواردی را به کاربر پیشنهاد می

کاربر باشد.:0های جمعیکنندهتوصیه.2

دهند که مشCCابه بCCا سCCایر کCCاربرانمواردی را به کاربر پیشنهاد میباشد.

های ترکیبی:کنندهتوصیه.3ترکیبی از دو مورد باال.

هCCایهایی در زمینه استفاده از عامل اظهار شده که اخیرا تالش[17]در منبع منظور ساخت خودکار پروفایل کاربر صورت گرفته که با نظارتافزاری بهنرم

هCCایامروزه نوع دیگری از سیستمدهند. بر رفتارهای کاربر این کار را انجام می اند که به عالیCق کCاربر در ارتبCاط بCا تمCامی صCفحاتکننده بوجود آمدهتوصیه

سCCازینماینCCد، یCCک راه پیCCادهوبی که در گذشته مشاهده نموده است توجCCه می د کCCه قادرنCCدباشCC می0هCCای چندعاملههCCایی اسCCتفاده از سیسCCتمچCCنین سیسCCتم

هCCایبصورت خودکار عملیاتی را انجام دهنCCد. بCCرای تحقCCق این هCCدف سیسCCتم کننده خCCود بCCه نمCCایش کCCاربر از طریCCقهای توصیهمبتنی بر عامل در الگوریتم

پردازند به این صورت که هر کاربر مرتبCCط بCCا یCCک عامCCلپروفایلی از کاربر می های تحت وب این افCCراد نظCCارتها به فعالیتافزاری خواهد بود که این عاملنرم کننده جمعی پرداختههای توصیهکنند. در این کار همچنین به بررسی سیستممی

ساده استفاده نموده و اشاره0شناختیشده است. در این پروژه از یک واژگان توان این دانش اولیه را ارتقا بخشید و هر عامCCل بCCرای خCCود دارایکرده که می

0 Content based0 Collaborative filtering

0 MultiAgent System0 Ontology

26


کننCCدهشناختی باشد اما چون هدف آنها تنها ایجاد یک سیستم توصCCیهیک واژگاناند. بوده به این مطلب نپرداخته

پروفایل کاربر.11.2 تCCرین مفهCCومایسازی کاربر و ایجاد پروفCCایلی از کCCاربر را پایCCهتوان مدلمی

سازی نتایج جستجو محسوب نمود. مطالعات در زمینه شخصی هCCای بازیCCابی فصلی به مدلسازی پروفایل کCCاربر در سیسCCتم[17]در کتاب

اطالعات اختصاص یافته است. این فصل با این دید شروع شده است که اگCCر تری برداریم باید بCCههای موفقهای جستجو گامبخواهیم به سمت بهبود سیستم

سازی جستجو براساس پروفایل کاربر روی آوریم. درحال حاضرسمت شخصی هCCایسازی جستجو در وب چالشساخت و بروزرسانی پروفایل کاربر و شخصی

های مدلسCCازیشوند. در ادامه این فصل به شرح الگوریتمجدیدی محسوب می کCCاربر پرداختCCه شCCده و در آخCCر0های کلیک نمودن کاربر براساس تحلیل داده

سCCازیهای فازی و ژنتیک برای بهبود نتایج جسCCتجو بCCه بهینCCههم براساس روشوجوها پرداخته است. پرس

-سازی سیسCCتمهای کاربر و مسائل مرتبط با آنها در شاخه شخصیپروفایل های بازیابی اطالعCCات بوجCCود آمدنCCد. پروفایCCل کCCاربر یCCک دانش ذخCCیره شCCده

سCCازیتCCوان بCCرای شخصCCیهCCا میباشد، از این پروفایCCلدرباره آن کاربر خاص می سCازیتوان از این پروفایCل در مCرتبکارهای جستجو استفاده نمود، همچنین می

نتایج جستجو براساس عالیق کاربر بهره برد. شCCوندهای صریح که توسط خود کCCاربر یCCا مCCدیر سیسCCتم ایجCCاد میپروفایل

باشند و تغییرات پویای عالیق کاربر رادقیق نبوده، به اندازه کافی منعطف نمی-های مختلفی برای ایجاد و نگهداری خودکار پروفایCCلکنند. تکنیکنیز منعکس نمی

هCCایی کCCههای کCCاربر بررسCCی شCCده و در دسCCت انجCCام اسCCت. بCCه این پروفایCCلگوییم. های ضمنی میشوند پروفایلبصورت خودکار ایجاد و بروزرسانی می

توان برای دستیابی به اطالعات کاربران از اطالعاتی که در موردگاهی می هر کاربر از قبل ذخیره شده اسCCت اسCCتفاده نمCCود. ماننCCد اینکCCه ممکن اسCCت

های دیگری از این سازمان بCCودهکاربر سیستم فعلی، در گذشته کاربر سیستم باشد و اطالعاتی از وی در سازمان وجود داشته باشد. به عنوان منبCCع دیگCCری

توان به اطالعات مرتبط با افCراد در اینCCترنت اشCCاره نمCCود،از این اطالعات می ها و صفحات شخصی کاربران که اطالعات خود را در آنهCCاصفحاتی مانند وبالگ

. [16]توانند منابع بسیار مفیدی باشند دهند میقرار می یک بخش مهم در هر سیستم بازیCCابی اطالعCCات، روش دریCCافت بCCازخورد

تCCوان قضCCاوت نمCCود کCCه آیCCا نتیجCCهباشد. با بررسی بازخورد کCCاربر میکاربر می باشCCد یCا خCیر ووجوی مطرح شده مینمایش داده شده به کاربر مرتبط با پرس

توان دقت جستجو را افزایشدر آینده با استفاده از یادگیری این بازخوردها میکنیم: دسته زیر تقسیم می3بندی بازخوردهای کاربر را به داد. در یک دسته

0 Click-through data

27


1.Explicit2.Pseudo (blind)3.Implicit

ای که بCCه وی نشCCانکند نتیجهدر روش اول کاربر بصورت صریح اعالم می دهCCد کCCاربران اغلبداده شده مرتبط است یا غیرمرتبط. مطالعCCات نشCCان می

تمایلی به استفاده از این روش ندارند. هCCای بCCاالتر نشCCان دادهکند تعدادی از نتایج که در رتبهروش دوم فرض می

اند مرتبط بوده و نیازی ندارند که کاربر آنها را بCCه عنCCوان مرتبCCط عالمتشدهبزند.

کنCCد بصCCورت خودکCCار براسCCاسدر آخر در روش سوم سیسCCتم سCCعی می تعامالت کاربر مرتبط یا غیرمرتبط بودن نتایج را استنباط نمایCCد. این اسCCتنباط

هایی از جمله زمان صرف شده روی هر صCCفحه، کلیCCکتواند براساس تخمینمی نمودن یا کلیک ننمCCودن کCCاربر روی هCCر صCCفحه، تعCCداد بازدیCCد از یCCک صCCفحه،

ذخیره نمودن صفحه و غیره صورت گیرد. سCازی کCه مبتCنی بCرهCای شخصCیهCای موجCود، تکنیCکدر بین تمامی روش

انCCد.باشند توجه بیشتری را معطوف خود نمCCودههای کلیک کاربر میتحلیل داده وجوهای مطرح شده بCCا صCCفحاتی کCCه کCCاربر% پرس82دهد تحقیقات نشان می. [17]کند مرتبط هستند روی آنها کلیک می

1.11.2.VSM های مورد استفاده در بازیابی اطالعات ذکر شده اسCCت انواع روش[18]در

کCCنیم و بCCرای اطالعCCاتنمودن نCCام آنهCCا در اینجCCا بسCCنده میکه ما تنها به عنوان هCای بازیCCابی اطالعCاتتوانید به این منبع مراجعCCه نماییCCد. انCCواع روشبیشتر می

عبارتند از: مدلVector-Space (VSM)

oامستندات و پرسCCدی آنهCCات کلیCCرداری از کلمCCورت بCCو را بصCCوج دهد و مCCیزان شCCباهت آنهCCا براسCCاس زاویCCه بین این دونمایش می

گردد.بردار تعیین می احتمالیمدل

oودنCCط بCCا نامرتبCCط یCCه مرتبCCبت بCCبراساس بازخوردهای قبلی نس مستندات بCCه بررسCCی احتمCCال مرتبCCط بCCودن مسCCتندات فعلی بCCا

کنCCد کلمCCات درپCCردازد و بCCرای این منظCCور فCCرض میوجCCو میپرسباشند.وجو از یکدیگر مستقل میپرس

مدل پردازش زبان طبیعیoهCCبیعی خالصCCان طCCردازش زبCCتفاده از پCCا اسCCرسبCCو وای از پCCوج

هCای مفهCومی بCا یکCدیگرشCود و در آخCر این مCدلمستند تهیCه میشوند.بصورت مستقیم مقایسه می

های مبتنی بر دانشروشoشناختیهای خبره یا استفاده از واژگانمانند سیستم

28


باشCCد کCCه میVSMهای بازنمایی اطالعات در بازیابی اطالعات یکی از روش-در آن برداری از کلمات کلیدی را داریم که به هر کدام یCCک وزن اختصCCاص می

دهی براساس توزیع آماری کلمات کلیدی در یک متنهای وزنیابد. این الگوریتم خاص هستند به نسبت توزیCCع آنهCCا در میCCان تمCCامی مسCCتندات. در بین تمCCامی

. برای مشCCاهده[19]تر است عمومیTF-IDFدهی های موجود برای این وزنروش مراجعCCه نماییCCد. امCCروزه[20]توانید به منبع دهی میهای وزنتمامی این الگوریتم

VSMکCCاربرد در تکنیCCه از بیشترین کCCد خوشCCات ماننCCابی اطالعCCای بازیCCدیهCC0بن -مستندات، تحلیل بازخوردهای کاربر در زمینCCه مرتبCCط بCCودن مطCCالب و بهینCCه

باشد.وجوها برخوردار میسازی پرس جوی کاربر بصورت بCCرداریو نمایش صفحات وب و پرسVSMایده اصلی

شود که هر چه شباهتچند بعدی است. در این مدل از این فرضیه استفاده می وجCCوی مطCCرح شCCده بیشCCتر باشCCد، کسCCینوس زاویCCه بینیCCک صCCفحه بCCا پCCرس

تر خواهد بود. در این مدل سCCه مسCCئلهبردارهای نماینده آنها به عدد یک نزدیکمهم وجو دارد:

ابعاد موجود در هر بردار را چگونه تعریف کنیم؟.1شود؟وجو و بردار چگونه انجام مینگاشت بین هر صفحه/پرس.2گیری شباهت چیست؟معیار اندازه.3

های مختلف به هر یک از این سه سوال منجر به ایجاد روش متفاوتیجواب:[21]ها بصورت زیر هستند حلها و راهترین جوابشود، رایج میVSMدر

توانند برای تعیین ابعاد کافی باشند.کلمات کلیدی می.1 گCCیری بCCردار بهترین تخمین برای انCCدازهTF-IDFدهی برمبنای وزن.2

کلمات است.دهی آنها.استفاده از شباهت کسینوسی دو بردار براساس وزن.3 نامه از این روش اسCCتفاده شCCدهسازی سیستم ارائه شده در این پایاندر پیاده

است که در فصل مربوط به تشریح روش پیشنهادی جزئیات بیشتری از روشنمایید.را مشاهده می

عامل.12.2 ها سCCروکار خCCواهيم داشCCت، داشCCتنبا توجه به آنکه در این پروژه با عامل

رسCCد. تعCCاريفتعريفی يکنواخت از عامل در طول گزارش ضروری به نظر می کند، بلکCCه رابطCCهيک ديگری را نقض نمیمتعددی برای عامل وجود دارد که هيچ

توان يک رابطه مکمل دانست. تعاريف موجود با يکديگر را می يک تعريف مختصر و در عين حال نسبتا کامل و در بردارنCCده خصوصCCيات

باشد:مورد نظر ما از عامل به شرح زير می

0 Clustering

29


افزار( کامپيوتری است کCCه خودکCCار بCCوده و دارایعامل يک سيستم )نرم. [22]باشد ريزی برای آينده میهای یادگیری، توانایی واکنش و برنامهقابليت

در یCCک عامCCل مطالعCCه نماییCCد. [23]توانید در های عامل با شیء را میتفاوت انتخاب نوع رفتار واکنشCCی و مقطCCع زمCCانی صCCحيح بCCرای واکنش بCCه محيCCط،

ريCCزی بCCرای آينCCده، اقCCدامی الزم بCCرایضروری است. از سوی ديگCCر، برنامCCه باشCCد. حCCال يCCک مسCCئله مهم، نحCCوه تCCرکيب اين دو رفتCCارپيشرفت و بهبود می

کليدی با يکديگر و دستيابی به يک حالت تعادل مناسب است که در آن، عامCCل-ضمن واکنش مناسب به تغييرات محيط، هدف يا اهداف خود را نيز دنبCCال می

نمايد.

هامعماری عامل.1.12.2 دانيم درها پيشنهاد شCCده اسCCت. میهای مختلفی برای ساخت عاملمعماری

ها از مواردی که دارای اهميت است بحث تکنيCCک مCCورد اسCCتفادهبررسی عامل-نمايی دانش را در بCCر میباشد که مسائلی نظير اکتساب دانش و بازدر آنها می

گيرد. انتخاب و طراحی معماری مناسب برای عامCCل بCCه پارامترهCCای مختلفی کند، اطالعCCات، محيطی که عامل در آن عمل میوابسته است. حوزه کاربردی

پCCذيریهای مورد انتظار از عامل، ميزان انعطافدر اختيار عامل، نيازها و ويژگيو تکنولوژی مورد استفاده، از جمله مهمترين اين پارامترها هستند.

هCCا مطCCرح شCCدهبطور کلی چهار نوع معماری بCCرای چهCCار گCCروه از عامCCلاست:

1.2. هCCای آنهCCا بCCرگCCيریهايی کCCه تصCCميمهای منطقی/نمادين: عاملعامل.3

مبنای استنتاج منطقی است. گCCيریهCCايی کCCه در آنهCCا فراينCCد تصCCميمهCCای واکنشCCی: عامCCلعامل.4

بصورت تابع نگاشتی از وضعيت به عمل است. گيری بر مبنCCای کCCار بCCرهايی که در آنها تصميم: عاملBDIهای عامل.5

-0هايی است که بيانگر باورها و تمCCايالت و قصدروی ساختار دادههای عامل است.

گCCيری در آنهCCا ازهايی که تصميمهای ترکيبی و چند اليه: عاملعامل.6-وگيرد که هر اليه کمافزاری مختلف صورت میهای نرمطريق اليه

هايی درباره محيCCط خCCود در سCCطوح مختلCCف انCCتزاعبيش استداللدارد.

های آتی با آن سروکار خCCواهيم را که در فصلBDIدر اينجا ما تنها معماری مراجعCCه[22]توانيCCد بCCه نماييم. بCCرای مطالعCCه بقيCCه مCCوارد میداشت معرفی می

نماييد.

0 Intention

30

باورها

brf

Generate Option

تمايالت

Filter

قصدها

Action


BDIمعماری شCCوند اولین طCCراحی میBDIهای مبتنی بر عاملی که بCCا معمCCاری سیستم

رسCCيدن بCCه هCCدف وBDIدر معمCCاری ارائCCه شCCدند. Georgeff و Raoبار توسط ها درباره مسائلگيری انسانانجام عمل از طرف عامل بر اساس نحوه تصميم

در اين معمCCاری،.CC [24،25،26]دهنCCد مختلف زندگی است که هCCر روزه انجCCام می ای اسCCت کCه باورهCا، تمCايالت و قصCCدگيری بر اساس ساختارهای دادهتصميم

کنند. عامل را بيان می این اجزاء وجود دارند )شکلBDIتوان گفت در یک عامل بطور خالصه می

2-5 )[24]:Beliefاش: دانش عامل درباره محیطDesireاهداف عامل :Intentionهای عامل برای رسیدن به اهدافش: طرح

BDI- معماری 5-2شکل

باشد: شامل هفت جزء میBDI با توجه به اين شکل، يک معماری

تعامل انسان-عامل.13.2 ها در رسیدن به قابلیت استفاده دردهیم که چگونه عاملدر ادامه شرح می

نمایند: کمک میHCIهای سیستم

31

ها عاملBDI- معماری 5-2شکل


رایCCتم بCCای سیسCCع و عملکردهCCرخی توابCCتفاده: بCCمناسب بودن برای اس هCCاباشد. عاملگروهی از افراد مناسب بوده و برای گروه دیگر مناسب نمی کننCCد و بCCه هCCرفرآیند را مدیریت نموده و روی نیازهای کاربران تمرکCCز می

باشد.دهند که مورد نیاز وی میکاربر آن چیزی را پیشنهاد میامCCه تمCCوزش بCCد و آمCCسهولت یادگیری: افراد سطوح دانش مختلفی دارن

هCCا در این زمینCCه بCCهآنها در یک سطح نخواهد بود. قCCابلیت انعطCCاف عامCCلکند.کاربران کمک می

انکارامدی: برخی واسطCCراهم آوردن میCCه0برهای کاربری با فCCرای گزینCCب - کند، بCCه کCCاربران کمCCکهایی که کاربر به تعداد بیشتری از آنها استفاده می

آورند و کCCاربر هCCرنمایند اما بسیاری از آنها نیز این امکان را فراهم نمیمی بار مجبور است برای انجام کار مورد نظر خود همان مسCCیر قبلی را طی

توانCCد بصCCورت خودمختCCارکرده و زمان زیادی صرف نماید. یCCک عامCCل می عملیات مCCورد نیCCاز کCCاربر را حCCدس زده و بCCه او پیشCCنهاد دهCCد، همچCCنین

-شCCد را میهای معمCCولی انجCCام میبسیاری از کارهای پیچیده که در واسطها سپرد.توان به عامل

تم وسهولت بخاطر سپردن: اینکه چقدر کاربران ما واسطCCاربری سیسCCک -چگونگی استفاده از آن را بخاطر بیاورند بسیار مهم است. یک عامCCل می

تواند کمک فراوانی در یادآوری کارهایی که کاربر باید انجام دهد و یا بیانآنچه فراموش کرده انجام دهد، داشته باشد.

د و میرضایت فردی: عاملCCادگیری دارنCCابلیت یCCا قCCدادهCCایت تعCCد رضCCتوانن زیادی از کاربران را جلب نمایند.

هCا تعامCCل انسCCان و کCCامپیوتر را از یCCکخصوصیت خودمختCCار بCCودن عامCCل حالت صریح به یک حالت ضCCمنی تبCCدیل نمCCوده اسCCت. اگCCر نیCCاز باشCCد کCCاربر بصورت مستقیم و صریح با سیستم ارتباط برقرار کند بایCCد بسCCیاری از کارهCCا را خCCودش آغCCاز نمایCCد و بCCه بسCCیاری از رویCCدادها نظCCارت داشCCته باشCCد. اگCCر

هCCای الزم را ندیCCده باشCCند بایCCد این روشای بوده و آمCCوزشکاربران غیر حرفه مستقیم را تغییر داد تا آنها نیز بتوانند بصورت کارا از سیستم استفاده نماینCCد.

ها، این نوع تعامCل کCاربران بCا سیسCتم تغیCیر یافتCه و یCکبا بوجود آمدن عامل ها راهی غیر از ارتباطتوان گفت عاملروش غیر مستقیم ایجاد شده است. نمی

هCCای کCCاربرمستقیم برای کاربر هستند بلکه کار آنها بهبود بخشCCیدن بCCه توانCCایی هCCا بCCه عنCCوانهای کاربری اسCCت. دراصCCل عامCCلبرای ارتباط مستقیم با واسط

شوند. های کاربری استفاده میدهنده در واسطکمک ای می بیCCنیم کCCه در پسها را بCCه عنCCوان افCCراد هوشCCمند و خCCبرهما عامل

نمایند تCCا کCCاربران کارهCCای خCCود را انجCCام دهنCCد، ازهای کاربری کمک میواسطتوان موارد زیر را نام برد:جمله این کارها می

0 Shortcut

32


ازCCورد نیCCاربران مCCامی کCCرای تمCCات بCCام اطالعCCفیلتر نمودن: مسلما تم توانCCد این اطالعCCات اضCCافی را حCCذفنیسCCتند و یCCک عامCCل هوشCCمند می

نماید.اربر میCCام مییادآوری: در کارهایی که کCCت انجCCوش میبایسCCداده و فرام-

کند.یزهای واسطه میزمانبندی: عاملCCان را نCCتوانند برای کاربران مدیریت زم

انجام دهند.لCCودن عامCCمند بCCا میپیشنهاد دادن: به علت هوشCCا آنهCCاسهCCد براسCCتوانن

تمCCایالت و عالیCCق کCCاربر بCCه او پیشCCنهادهایی را اعالم نماینCCد. البتCCه در دهند و تصCCمیم بCCا خCCود کCCاربرها صرفا پیشنهاد میبسیاری از مواقع عامل

است که این پیشنهاد را قبول یا رد نماید.

گیرینتیجه.14.2 امروزه به دليل گسترش تکنولCCوژي و لCCزوم ارتباطCCات پويCCا در سرتاسCCر دنيا، برقراري ارتباط بين انسCCان و کCCامپيوتر از مسCCائل بسCCيار کCCاربردي و پCCر

هCCاي اصCCلي در اين زمينCCه از دانش،شCCود. يکي از شCCاخهاهميت شCCناخته مي باشد. درسازی و در راستاي آن توجه به عالیق کاربر بصورت ضمنی ميشخصی

ها و کاربردهاي تعامCCل انسCCان و کCCامپیوتراين فصل ابتدا به تعريف، بيان تکنيک مشخص نموديم.HCIي سازی را در مقولهپرداختيم و جايگاه شخصی

هوشCCمند اینHCIدالیل گرایش بCCه سCCمت همانطور که گفته شد یکی از -است که کاربران تمایل زیادی به افزایش کیفیت انجام کارهای خود نشان می

دهند و این معیار تعریCCف کیفیت کCCار برحسCCب نCCوع کCCار مCCورد بحث متفCCاوت ، به عنوان مثال در این پروژه مCCا کیفیت ارائCCه کCCار را در یCافتن[10]خواهد بود

نمCاییم. همCCانطور کCهآمیز کاربر در مطلب مورد جستجویش تعریCف میموفقیت- است تا بتوانیم بCCه واسCCط نیز عنوان شده هنوز هم کارهای زیادی باقی[9]در

آلی دست یابیم. همچCCنین بCCا مطالعCCاتی ایدهmultimodalپذیر های کاربری تطبیق پCCذیر بCودن و بهبCCود سیسCCتم را در اسCCتفاده از صورت گرفتCCه امکCان[27]که در

تCCوانتحلیل حاالت صورت کاربران به عنوان بازخوردی در تعامل با سیستم می هCCاینتیجه گرفت. برهمین اساس و با توجه به این نکته که در ارزیابی سیستم

Multimodal HCIه رضایت کاربران فاکتور مهمی محسوب میCCه بCCا توجCCود بCCش سCCازی سیسCCتمی گرفCCتیم کCCهمعلولیت کاربران مCCورد نظCCر تصCCمیم بCCه پیCCاده

هوشمند بوده و به کاربران در انجCCام سCCریع کارهCCا بCCا صCCرف تالش کمCCتری از هCCایسوی کاربر کمک نماید. در نهایت جهت پروژه به علت عدم وجود سیستم

سازی جستجوی وب با تحلیل حاالتمخصوص برای نابینایان، به سمت شخصیصورت این دسته از کاربران به عنوان بازخورد ضمنی آنان پیش رفت.

33


مقدمه.1.3 در جامعCه امCروزی کCه بCه شCCدت وابسCته بCCه تکنولCوژی گردیCده اسCCت،

های جهCCانی،باشند در دسترسی به شبکهکاربرانی که دارای مشکالت بینایی می-های الکترونیکی، اطالعات و حتی بسیاری از سرگرمیتجارت الکترونیکی، دولت

اند. متاسفانه نه تنهCCا اسCCتفادهافزونی گشتههای کامپیوتری دچار مشکالت روز روز در حال افزایش است بلکه وابسCCتگی این تکنولCCوژی بCCهبهاز کامپیوتر روز

های بصری نیز رو به فزونی است و این خود مشکل جدیدی در مواجه باتوانایی حجم وسیعی از این ظواهر بصری برای کاربران نابینا ایجCCاد نمCCوده اسCCت. بCه

نویسی را مثال زد، در گذشته با وجCCودتوان برنامهعنوان یک نمونه ملموس می ( کCCاربرانcommand-lineنویسی که کامال مبتنی بر متن بCCوده )های برنامهمحیط

نویسCCیهCای برنامCCهنابینا مشکالتشان به مراتب کمتر از زمانی بCود کCه محیCCط های کاربری تنها بCCاهای کامال گرافیکی گشتند. امروزه در واسطتبدیل به محیط

ها مواجه نیستیم بلکه حالت ظCCاهریخیل عظیمی از تصاویر و ویدئو و انیمیشن شCCوند کCCه حCCتی طCCرز قCCرارای طCCراحی میگونCCههای کاربری نCCیز بCCهاین واسط

-کننCCده معنCCا و مفهCCومی میهای مختلف در ارتباط با یکدیگر منتقلگرفتن مولفه باشد و اینجاست که ضرورت وجود استانداردهایی برای فراهم نمCCودن امکCCان

شCCود. در اینهای موجود برای کCCاربران معلCCول مطCCرح میاستفاده از تکنولوژی هCCای ارائCCه شCCده بCCرای بهبCCودفصل با ارائه چارچوبی نگاه اجمالی بCCر سیسCCتم

دسترسCCی کCCاربران نابینCCا بCCه وب خCCواهیم داشCCت و سCCپس ابزارهCCای مCCورد-هCCای کCCاربری تحت وب معCCرفی میاستفاده این کاربران را با تمرکز بر واسط

کنیم. قبل از شروع فصل به تعریف مسئله و ضرورت پرداختن به این موضوعنماییم.اشاره می

تعریف مسئله.1.1.3 ای ماننCCد اینCCترنت، بخصCCوصهدایت کاربران در محیط گسترده و پیچیCCده

های بینCCایی باشCند از اهمیت بCاالیی برخCوردارزمانی که کاربران دارای معلولیت هCCای موجCCود در دسترسCCی بCCه اینCCترنت،جCCای ارتقCCای روشاست. متاسفانه بCCه

تمرکز کارهای انجام شده برای نابینایان مربوط به تبدیل متون و صفحات وب گر یا صفحات لمسی بوده است، درحالیکه شCCاید بتCCوانبه صورت صوت، حس

ای تغیCCیر داد کCCه اینگونCCهبا کمی تحقیق چگونگی نمCCایش صCCفحات وب را بCCه گردند دست یابندکاربران با سرعت بیشتری به آنچه در اینترنت به دنبال آن می

افزارهای جانبی برای تسهیل کار این کاربران با اینترنت. شاید طراحی سخت[1] قدم مهمی در فراهم نمودن امکان استفاده از شCCبکه اینCCترنت بCCرای نابینایCCان برداشته باشد اما نباید این مسئله را نادیده گرفت که عمدتا این وسایل جانبی

های باالیی همراه بCCوده و تهیCCه و اسCCتفاده از آنهCCا بCCرای تمCCامیبا صرف هزینه باشد. مطالعات و گفتگوهایی کCCه بCCا این افCCراد در ایCCرانپذیر نمیکاربران امکان

انجام دادیم ما را به این نتیجه رسانید که این سخت افزارهCCا بخCCاطر دالیلی از

35

لحاظ نمودن نابینایان درسیستم

فصلسوم:


هCCای خCCاص و بCCرای کاربردهCCایها بندرت و آن هم در مکCCانجمله باال بودن قیمت نگاری مشغول بکار هستند استفادهخاصی مانند نابینایانی که در دفاتر روزنامه

شCCوند و بقیCCه از آن محCCروم هسCCتند. شCCاید بسCCیاری از این افCCراد بخCCاطرمی معلولیتی که دارند بارها تصمیم به استفاده از امکانات اینCCترنت نمCCوده باشCCند اما پس از صرف زمان زیادی پشت کامپیوتر و عدم دسCCتیابی بCCه نتیجCCه مCCورد

اند.کاره رها کرده و دیگر هرگز به دنبال این کار نرفتهنظر آن را نیمه هCCای دسCCتیابیسازی دسترسی به اینترنت فرآیند بهینه نمودن روششخصی

به صفحات وب است بطوریکه منطبCCق بCCا نیCCاز هCCر کCCاربر باشCCد و اهمیت این هایی مانند نابینCCایی باشCCندها هنگامی که کاربران مورد بحث دارای معلولیتروش

افCCزارینیز باالتر خواهد بود. هدف ما در این پروژه ارائCCه راهکCCاری کCCامال نCCرم تCCرتر و سریعبرای این دسته از کاربران است که آنها را در استفاده هرچه روان

ترین صفحات یعCCنی موتCCور جسCCتجویاز وب بخصوص کار با یکی از پر مخاطب افزارهCCایی ماننCCدیاری نموده و همچنین مشکالت استفاده و یادگیری نرم گوگل ها را نداشته باشد. سعی نمودیم سیستم را کCCامال خودکCCار طCCراحیخوانصفحه

هCای وی درنماییم و بازخوردهای کاربر را نCCه تنهCا از روی دنبCCال نمCCودن حCرکت برخورد با صفحات وب ثبت نمودیم بلکه با اسCCتفاده از تحلیCCل حCCاالت صCCورت شخص به عالیق وی پی برده و توانستیم میانگین زمان دستیابی به نتایج مورد دلخواه کاربر را حین عملیات جستجو در وب کاهش دهیم. همچCCنین در نهCCایت واسCCط کCCاربری کCCه روی موتCCور جسCCتجوی گوگCCل طCCراحی نمCCودیم را بCCا استانداردهای طراحی واسط کاربری برای نابینایان و در نظر گرفتن محCCدویت

ها منطبق ساختیم.خوانهای صفحهاین افراد و قابلیت

ضرورت طرح مسئله.2.1.3 میلیCCون نفCCر از جمعیتCC،314 [3] و [2]های بدست آمCCده از براساس داده

دهند )حCCدود نفری دنیا را افرادی با مشکالت بینایی تشکیل می6892300000 درصد87 میلیون نفر از آنها نابینا هستند، این در حالیست که 45 درصد( که 4

کننCCد و از این میCان جمعیت ایCرانآنها در کشورهای در حال توسعه زنCدگی می میلیون نفر است نیز به نوبه خود سCCهم بCCاالیی در این75.1که در حال حاضر

مسئله دارد. هCCایهCCای دیجیتCCالی در مقابCCل روشبا وجود مزایای متعCCددی کCCه تکنولCCوژی

دهنCCد امCCا همچنCCانهای کاغذی در اختیار کاربران نابینا قرار میقدیمی مانند کتاب این کاربران در استفاده از اینترنت با مشکالتی مواجه هستند. حجم وسیعی از

ها را بCCرای تفسCCیر اینخوانهای بصری موجود در صفحات وب، کار صفحهکنترل هCCای مCCورد اسCCتفاده این کCCاربرانخCCوان، صCCفحه[4]انCCد صفحات مشCCکل نمCCوده

بصورت سلسله مراتبی و از ابتدای یک صفحه خط به خط شروع بخوانCCدن آن هCCا و فCCرمت آنهCCا را منتقCCلنموده و اطالعات ظاهری صفحه و چیدمان مولفCCه

کند.نمی پوشCCی در امروزه موتورهای جستجو تبدیل به یک ابزار غCCیر قابCCل چشCCم

شCوند. تعامCCل سCCاده و در عین حCال کCارا بCCا اینبازیابی اطالعات محسوب می

36


موتورهای جستجو برای تمامی افراد ضروری است، بخصCCوص بCCرای کCCاربران ها با مشCCکالت بیشCCتریخواننابینایی که در استفاده از اینترنت از طریق صفحه

- راهکارهایی برای سهولت کار افراد نابینا کCCه از صCCفحه[28]مواجه هستند. در کنند بCCا موتورهCCای جسCCتجو بیCCان گردیCCده اسCCت. مطالعCCاتها استفاده میخوان

دهد کاربران نابینا بطور متوسط دو برابCCر کCاربران بینCCا زمCCان صCCرفنشان می بررسی مرتبط بودن صفحه حاصل از جستجو و حدود سه برابCCر بیشCCتر زمCCان

][28]نماینCCد صرف رسیدن به مقصود خود از جستجو و بررسی صفحات وب می تCCوان نتیجCCه گCCرفت چCCه کCCاربران عCCادی و چCCه. براسCCاس این مطالعCCات می[29

های امتحان شده برای افزایشدهند در بین تمامی روشکاربران نابینا ترجیح می این تCCرتیبکارایی جستجوی وب، ترتیب نمایش نتCCایج جسCCتجو بهبCCود یابCCد. بCCه

کاربر مجبور به صرف زمان زیادی برای پCردازش لیسCت نتCایج نخواهCد بCود و همچCCنین اغلب کCCاربران بینCCایابCCد.سCCرعت دسCCتیابی بCCه اطالعCCات افCCزایش می

عالقمند به دریافت اطالعات جانبی نظیر زمان بارگذاری صفحه، تعداد کلمCCات های موجود در صفحه و اطالعاتی از این دست درموجود در صفحه، تعداد شکل

مورد نتایج جستجو بودند درحالیکه کاربران نابینا بیشتر تمایل به اعمال عالیCCقخود روی ترتیب نمایش نتایج جستجو داشتند.

شCCویم کCCه تعامCCل بCCاتر بCCه بررسCCی خCCود ادامCCه دهیم متوجCCه میاگر جزئی شCCان و عملکCCرد اینهCCای کCCاربریموتورهCCای جسCCتجو بخCCاطر پیچیCCدگی واسCCط

موتورها و نیز زمان مورد نیاز برای انجCCام یCCک کCCار سCCاده در آنهCCا، بCCه مCCراتب-تر است. باید توجه داشت که تنها رعایت استانداردهایی بCCرای دسCCترسمشکل باشCCد زیCCرا ممکن اسCCت یCCک سCCرویس نمCCودن صCCفحات وب کCCافی نمی0پCCذیر

پذیر باشد ولی برای گروه خاصCCی از کCCاربران ماننCCد نابینایCCان بCCه قCCدردسترس پذیری بCCه تنهCCایی و بCCدون قCCابلیت نباشد. بنابراین دسترس0کافی قابل استفاده

تواند عمال امکان دستیابی به اطالعات را تضCCمین نمایCCد. بCCه همیناستفاده نمی صفحات، کارهای متعددی مانند بررسی زمان0علت جدا از بررسی صحت نحو

های مهم در صفحات وب در این راستا صورت گرفته است.دستیابی به بخش از طرفی دیگر هنگCCام مشCCاهده نتCCایج بدسCCت آمCCده از جسCCتجوی موتCCور

هCCا،جستجویی مانند گوگل، کاربران معمCCولی از امکانCCاتی ماننCCد مشCCاهده رنCCگ تواننCCد درتصاویر و ظاهر صفحه برخوردارند که بCا اسCتفاده از آنهCا براحCتی می

یک نگاه اجمالی اطالعات یک صفحه را بررسی کننCCد و در صCCورتی کCCه بCCه آن ای ندارند و به موضوع مورد نظر آنها چندان مرتبط نیست به سCCرعت ازعالقه

آن عبور نمایند، اما برای کاربران نابینایی کCCه از داشCCتن این امکانCCات محCCروم برد و درنهایت کاربر بدون اینکه به نتیجCCهها زمان میهستند این کار گاهی ساعت

-. بنابراین وجCCود سیسCCتم[1]کند دلخواه خود رسیده باشد کارش را نیمه رها می-سازی خودکار جستجو که بتواند با در نظرگرفتن امکانCCات صCCفحههای شخصی

0 Accessible0 Usable0 Syntax

37


ها ترتیب و چگونگی نمایش نتایج جستجو را تغییر دهCد بCCرای این کCاربرانخوانرسد.ضروری به نظر می

فصلنگاه کلی بر ساختار .3.1.3 در ادامCCه این فصCCل ابتCCدا ابزارهCCای مCCورد اسCCتفاده نابینایCCان در کCCار بCCا

هCCا را بررسCCی نمCCوده، درخوان و صفحه0کامپیوتر از جمله صفحات نمایش بریل کارهای قبلی انجام شده در زمینه تسهیل و تسریع کار نابینایCCان در3.3بخش

3.4هCCای کCCاربری در شCCبکه اینCCترنت را شCCرح داده و در بخش مواجه با واسط های صورت گرفته با کاربران نابینای روزنامه ایCCران سCCپیدگزارشی از مصاحبه

ها یکشود و در آخر فصل نیز طبق سایر فصلو موسسه عصای سفید ارائه میبندی نهایی خواهیم داشت.جمع

ابزارهای مورد استفاده نابینایان.2.3 آن دسCCته از کCCاربران نابینCCایی کCCه در کارهCCای روزانCCه خCCود از کCCامپیوتر

برند، این ابزارهای کمکیکنند، از ابزارهای جانبی گوناگونی بهره میاستفاده می دهنCCد.های جایگزیی برای ورود و خCCروج اطالعCCات بCCه/از کCCامپیوتر ارائCCه میراه

های تشخیص گفتار، وسCCایل نمCCایشهای متفاوت، دستگاهکلیدها و ماوسصفحه ها از این دسCCته هسCCتند. اغلب کCCاربران نابینCCا کCCه ازخوانخطوط بریل و صفحه

کنند مشکل چندانی در استفاده از وسCCایل معمCCول ورودیکامپیوتر استفاده می کنند ندارند،کلیدهایی که کاربران عادی از آنها استفاده میمانند ماوس و صفحه تر چگونگی ارائه نتایج خروجی به کاربران است. متاسفانهبنابراین مسئله مهم

هCCای بCCاالیی را بCCرای کCCاربران خCCود در بردارنCCد و دراغلب این ابزارهCCا هزینCCه-مواردی مانند صفحات نمایش خطوط بریل که نسبت به بقیه ابزارها دسترس

باشCCند بCCه دلیCCل سCCرعت پCCایینتر میپذیرتر بوده و از لحاظ هزینه نیز به صرفه-نمایش خطوط توسط حروف بریل، ترجیح اغلب کاربران اسCCتفاده از صCCفحه

-ای از صفحات نمایش خطوط بریل و صCCفحهباشد. در ادامه با نمونهها میخوانشویم.ها بیشتر آشنا میخوان

صفحات نمایش بریل.1.2.3 کنیCCد مشاهده می1-3صفحات نمایشگر خطوط بریل مانند آنچه در شکل

برای نمایش محتوای یک صفحه بCCه کCCاربران نابینCCایییک وسیله ارتباطی قوی باشد که با خطوط بریل آشنا هستند. این صفحات مانند یک صفحه کلیCCد بCCهمی

های کنترلی بCCه عنCCوانشوند و برخی از آنها حتی دارای کلیدکامپیوتر متصل می-جایگزینی برای صفحه کلید بوده و به عنوان مثال هنگCCام کCCار نمCCودن بCCا نCCرم

، در صورت تمایل کاربر خط به خط آنچه در یک فایل متCCنی وجCCودWordافزار دهنCCد. در همین راسCCتادارد را در این صفحه با حروف بریل به کاربر نمایش می

0 Braille

38


های متعددی نیز در زمینه نمایش صفحات گرافیکی توسط نمایشCCگرهایپروژه.[31][30]بریل صورت گرفته است

ی صفحات نمایشگر خطوط بریل در این اسCCت کCه کCاربرانمزیت عمده تر با آنها ارتباط برقرار کننCCد و بCCرای انجCCام کارهCCای خCCود ازتوانند راحتنابینا می

-همان خطوط بریل که از قبل با آن آشنا بودند استفاده نمایند. با این حال علی هCCا دارنCCد دارای مشCCکالتیخCCوانهایی که این ابزارهCCا در برابCCر صCCفحهرغم مزیت

مانند سCCرعت انتقCCال مفCCاهیم و عCCدم امکCCان مCCدیریت کCCاربر بCCر روی تCCرتیب-هایی همراه با نرمخوانباشند. برای حل این مشکالت صفحهنمایش مطالب می

افزارهای تبدیل متن به گفتار بوجود آمدند که براحتی توسط کاربر قابل کنترل-باشند، در ادامه به شرح این دسته از ابزارهCCای کمکی نابینایCCان میو تنظیم می

پردازیم.

- صفحه نمایش بریل1-3 شکل

- صفحه نمایش حروف بریل2-3شکل

هاخوانصفحه.2.2.3 شود که آنچه را که کاربرافزارها اطالق میخوان به آن گروه از نرمصفحه

خواند، شایان ذکر اسCCتبیند را برای فرد نابینا میی نمایشگر میبینا روی صفحه قیمت محسCوبافزارهCای گCرانافزارها تجاری هستند و جزء نرمبیشتر این نرم

همراه بCCاWindow-eyes یا JAWSهایی مانند خوانشوند. امروزه با وجود صفحهمی LynxمرورگرهCCای موجCCود و یCCا اسCCتفاده از مرورگرهCای مبتCCنی بCCر متن ماننCCد

دسترسی نابینایان به اینCCترنت بCCهEmacSpeakهایی صوتی مانند همراه با برنامه تر گشته است. اکثر نابینایCCان بCرای اسCتفادههای گذشته بسیار راحتنسبت سال

دانیم تعامل. همانطور که می[32]کنند ها استفاده میخواناز محیط وب از صفحه گCCیرد و این مروگرهCCاانسان بCCا صCCفحات وب از طریCCق مرورگرهCCا صCCورت می

39


پردازنCCد. از صفحات به نمایش گرافیکی آنها میHTML یا XMLبراساس کدهای توانند پاسخگوی مناسب و جامعی برای کCCاربرانها زمانی میخواناین رو صفحه

نابینا باشند که طراحی صفحات وب بCCا دقت بCCاالیی انجCCام گرفتCCه باشCCد و کCCدHTMLهCCای این صفحات شامل اطالعات جانبی و تکمیلی مناسبی برای مولفCCه

-0هCCا، برچسبمختلف موجود در صفحه باشد، ماننCCد توضCCیحات تکمیلی مولفCCه ها، قرار دادن زیرنویس و متن جایگزین برای تصاویر و نمودارها و غCCیره.گذاری

وجCCود دارنCCد کCCهW3CپCCذیر نمCCودن صCCفحات وب ماننCCد استانداردهای دسCCترس پذیر نمودن صCCفحات وب بCCرای اسCCتفادههایی برای دسترسشامل دستورالعمل

. [33]باشند عموم می افزارهای کمکیها نرمخوانتوان گفت صفحهدر یک تعریف کوتاه و گویا می

شCCوند.هستند که توسط افراد نابینا برای تعامل با کامپیوتر موبایل اسCCتفاده می عامCCل هسCCتند کCCهای بین کCCاربر و سیسCCتمهCCا واسCCطهخCCوانبه بیان دیگر صفحه

خواننCCد.بصورت ترتیبی از باال تا پایین صفحه را خط به خط برای کاربر خود می ها انجام شده امCCروزه کCCاربران نابینCCا درخوانهایی که در زمینه صفحهبا پیشرفت

استفاده از این ابزارها امکانات جانبی فراوانی برای تسریع و تسهیل کار خCCود هCCای موجCCود درصCCفحه،در اختیار دارند از جمله امکان دستیابی به تمامی لینCCک

انCد و غCیره. بCه همین دلیCCلهCایی کCه قبال بازدیCد شCدهمشاهده لیستی از لینک انCCد، بCCا این حCCالترین ابCCزار بCCرای نابینایCCان گشCCتهها تبدیل به مقبولخوانصفحه

های مختلف این ابزارها و استفاده از آنها نیازمنCCد تالش فCراوانییادگیری قابلیت گCCیری از تمCCامی امکانCCات ایناست تا کاربران بتوانند تخصص الزم را در بهره

انCCدهای متعددی بCCه بCCازار آمCCدهخوانهای اخیر صفحهابزار بدست آورند. در سالتوان که از آن جمله می

JAWS (http://www.freedomscientific.com/) Windows Bridge (http://www.synthavoice.on.ca/) Window-eyes (http://www.gwmicro.com/)

از تمCCامیJAWS را نام برد که از بین آنها براساس گفته کاربران این ابزارهCCا، باشد.ها پرکاربردتر میخواناین صفحه

افزارها بهتر دیدیم که از نزدیCCک و بصCCورتبرای آشنایی بیشتر با این نرم عملی یکی از آنها را نصب نموده و از آن اسCCتفاده نمCCاییم، بنCCابراین بCCه دنبCCال

های رایگان در اینترنت گشتیم و بCا مCوارد زیCر برخCورد نمCودیم، درخوانصفحه هایی که بصورت رایگان از طریCCق اینCCترنت درخوانای از صفحه خالصه1جدول

کنید:گیرند را مشاهده میاختیار شما قرار می

های رایگان و مشخصات آنهاخوان- صفحه1جدول

خوانصفحهسیستم عاملقابل استفاده برایآدرس اینترنتی0 Label

40

http://www.gwmicro.com/

http://www.synthavoice.on.ca/

http://www.freedomscientific.com/


مستندا ت

متنیایمیل

اینترنت

لینوکس

Mac (Apple)

ویندوز

www.nvda-project.org+++--+NVDAwww.screenreader.net+++--+Thunder

www.apple.com/accessilbility/voiceover+++-+-VoiceOverhttp://live.gnome.org/Orca++++--Orcawww.firevox.clcworld.net--++++Firevox

www.webanywhere.cs.washington.edu--++++WebAnywherewww.satogo.com--+--+SATOGO

خCCوان اسCCت کCCه در مCCورددر این جCCدول هCCر سCCطر نمایCCانگر یCCک صCCفحه خوان بCCرپردازد. اول اینکه این صفحهخوان به بررسی سه موضوع میهرصفحه

شCود، نکتCCه دوم اینکCCه بCرای چCه کاربردهCاییعاملی نصCCب میروی چه سیستم افCCزارتوانید این نCCرمقابل استفاده است و در آخر آدرس سایت اینترنتی که می

ها مربوط بCCه زمCCان نگCCارشرا از آنجا دانلود نمایید قرار داده شده است )لینک دهنCCده این اسCCت کCCهها نشCCانعامل در سیستم"+"نامه هستند(. عالمت این پایان

باشCCد و عالمت "-" بCCهعامل قابل نصCCب میافزار مورد بحث در این سیستمنرم افCCزار مCCذکور اسCCت، همچCCنین اینعامCCل از نCCرممعنای عدم پشتیبانی سیسCCتم

-دهنده استفاده و عCCدم اسCCتفاده نCCرمهای بعدی به ترتیب نشانها در ستونعالمت-باشند. پس از آشنایی با این نCCرمافزار در اینترنت، ایمیل و مستندات متنی می

را بدسCCتJAWSافزار ای از نرمافزارها از طریق کاربران خود توانستیم نسخهافزار آشنایی بیشتری پیدا نماییم.آورده و با محیط این نرم

را اکCCثرWindow-eyes و JAWSخوان پر کCCاربرد افزارهای صفحهدر بین نرم شCCناختندکاربران ما که در حین انجام این پCCروژه بCCا آنCCان در ارتبCCاط بCCودیم می

افزار را اینجا شرح دهیم.بنابراین الزم دیدیم مختصری از این دو نرمWindow-eyesافزار نرم GW محصول شCCرکت [34] Microه اولینCCت کCCاس

کنCCد، منتشر شد و روی سیستم عامل ویندوز کCCار می1995نسخه آن در سال - می2010 و در سCCال 7.11افزار ارائه شCCده در ای که از این نرمآخرین نسخه

قابل نصب است.7 و Windows 2000, XP, Vistaخوان بر روی باشد. این صفحه و بCه طCورشCود بیتی ویندوز نصب می64 و 32این نرم افزار روی نسخه های

DecTalkخودکار نرم افزار Access یا مبدل متن به گفتCCارTTSبه عنوان را 32 پیش بیCCنیWindow-Eyes و هم در JAWSنصب می کند. از امکانCCاتی کCCه هم در

-ها با برخی از نرم افزارهایی اسCCت کCه بCهخوانشده، امکان تطبیق این صفحه خوبی توسط صفحه خوان پشتیبانی نمی شود، در چنین حالتی کاربر می تواند با تغییراتی نرم افزار صفحه خوان را بCCا نCCرم افزارهCCایی کCCه تحت پوشCCش آن نیستند، هماهنگ کند. انجام چCCنین کCاری نیCاز بCCه بهCره منCCدی از دانش برنامCه نویسی دارد و با توجه به اینکه بسیاری از کاربران کامپیوتر فاقد چنین دانشCCی هستند، بسیاری از اینگونه تغییرات روی اینترنت قرار گرفتCCه کCCه کCCاربران می توانند آنها را خریداری کرده و یا در بسیاری از موارد بطور رایگان دانلود کنند. به عنوان مثال فرض کنید شما به عنوان یک کاربر نابینا روزانCCه بCCا یCCک برنامCCه

41

http://www.satogo.com/

http://www.webanywhere.cs.washington.edu/

http://www.firevox.clcworld.net/

http://live.gnome.org/Orca

http://www.apple.com/accessilbility/voiceover

http://www.screenreader.net/

http://www.nvda-project.org/


خCCوان شCCما قCCادر بCCه خوانCCدنکنیCCد و صCCفحههای ویدئویی کCCار میویرایش فیلم باشد. راه حل چیست؟ اگر شCCماافزار نمیهای موجود در این نرممناسب گزینه

نویسی نCCیز داشCCته استفاده نمایید و توانایی برنامهJAWSخوانی مانند از صفحه توانید برای برنامه مورد نظر خود ماکرویی طCCراحی کنیCCد کCCهباشید براحتی می

برنامه باز شده و آخرین فیلم ویدئویی کCCه روز قبCCلxمثال هنگام فشردن کلید اید را برای شما باز نماید.مشغول کار بر روی آن بوده

JAWS FreedomخCCوان دیگCCری اسCCت کCCه محصCCول شCCرکت صCCفحه[35] Scientificار میCCدوز کCCل وینCCتم عامCCوده و روی سیسCCخه آن در بCCد، اولین نسCCکن

1995 طCCراحی گشCCت و در سCCال DOS برای کار بCCر روی محیCCط 1989سال آن نCCیز12 نسCCخه 2010نخستین نسخه را برای ویندوز عرضه کرد، در اکتCCبر

در حال حاضر این نرم افزار در جدیCCدترین نسCCخهبه بازار ارائه گردیده است. روی , Windows 2000بر Windows XP, Windows Vista و Windows 7قابل نصب

Windowsاست همچنین آخرین نسخه ای که بCCر روی 95, 98, MEبCCل نصCCقاب رایگان نبCCودهWindow-eyesافزار نیز مانند این نرم است. 6.02است، نسخه ی

بایست خریداری شود.و می ای را هم برای اسCCتفاده بCCهافزار، نسخه این نرمضمناً شرکت تولید کننده

zip یا flash برای نصب بر روی 0حملشکل قابل drive.تCCرده اسCCاین طراحی ک رم افزارها و حتی سخت افزارهای دیگری را نیز برای نJAWSشرکت عالوه بر نشCCانگرافCCزار حCCرکت دادن نماید. از قابلیتهای جالب این نCCرمنابینایان تولید می

تواند حتی بسیاری از کارها را که افرادماوس است. بدین ترتیب کاربر نابینا می دهند و با صفحه کلید قابCCل انجCCام نیسCCت را نCCیز انجCCامدیگر با ماوس انجام می

دهد. TTSافزارهایی بCCه نCCام خوان برای خواندن متن از نرمافزارهای صفحهنرم

افCCزارکنند که مبدل متن به گفتار اسCCت. در هنگCCام نصCCب هCCر نCCرماستفاده می هم به طور خودکار بر روی کCCامپیوتر کCاربر نصCCبTTSخوان، نرم افزار صفحه

FreedomشCCود. شCCرکت می ScientificرمCCراحی نCCزار در طCCافJAWS کCCاز ی TTS Nuance اسCCتفاده کCCرده اسCCت کCCه سCCاخت شCCرکت EloquenceمشCCهور بنCCام

(http://www.nuance.com/)رمCCCر نCCCه از دیگCCCابلیت را دارد کCCCت ولی این قCCCاس کCCار می کننCCد نCCیز اسCCتفادهSAPI5 یCCا SAPI4 که تحت اسCCتاندارد TTSافزارهای

کند. ها برای تفسیر و تبدیل متونخوانهای کاربردی مانند صفحهبا وجود برنامه

افزارهCCا بCCرایبه صوت بCCرای کCCاربران نابینCCا و امکانCCات متعCCددی کCCه این نCCرم هCCادهنCCد، اسCCتفاده از این برنامCCهخواندن یک صCCفحه پیش روی کCCاربر قCCرار می

راحت نبوده و اکتفا نمودن به گوش سپردن به محتوای یCCک صCCفحه بCCرای فهم بری اسCCت و از طCCرفی یCCادگیریآن و یافتن مطلب مورد نظر مسلما کار زمان

ها و تبحر یافتن در استفاده از تمامی امکانCCات آنهCCاچگونگی کارکرد این برنامه خCCوان تنهCCا بCCرای کنCCترل صCCفحهJAWSای نخواهد بود. به عنوان مثال کار ساده

0 Portable

42

http://www.nuance.com/


هCCا اطالعCCاتخوانبراین در صفحه کلید کنترلی است. عالوه400دارای بیش از تواند بیانگر مطالب جانبی مهمی در مورد صفحهمرتبط با فرمت صفحه که می

شود.باشد نیز نادیده گرفته می باشCCد.خوان موجCCود می پرطرفدارترین صفحهJAWSهمانطور که گفته شد

JAWSاربریافزاری است که برای نابینایان امکان استفاده از واسط نرمCCهای ک دهنCCدافزار را ماکروهایی تشCCکیل میکند. پایه اصلی این نرمبصری را فراهم می

-ای از یک سلسله عملیات بوده و توسط یک یا چند کلیCCد فعCCال میکه مجموعه شوند. برای نمونه ماکروی زیر به این معCنی اسCت کCه زمCان فشCرده شCدن

” را تلفظ نماید:Page Down" برنامه عبارت “Page Downکلید "

MacroBegin{

Page downSaystring(“page down”)

}MacroEnd

برای اینکه بتوانید نسبت به مشکالت نابینایان در مواجه با محیط وب دید کCCه در آن[36]آوری شCCده از کلی پیدا کنید الزم دیدیم براساس اطالعات جمCCع

- های خود را در مواجه با وب مانند خCCاطرات ثبت نمCCوده0 کاربر شکست100 اند، بیشترین دالیل ایجCCاد عCCدم مCCوفقیت نابینایCCان در حین کCCار در وب را ذکCCر

کنیم: خCCوانشCCد صCCفحهشCCکل ظCCاهری و فCCرمت خCCروجی صCCفحه بCCاعث می.1

ای به کاربر بازگرداند.بازخوردهای گیج کنندهخوان.های مختلف و صفحهوجود تناقض بین برنامه.2 هCCای موجCCود در آنهCCا،گذاری مولفCCهها و عدم برچسبطراحی ضعیف فرم.3

های مختلف به کاربر نبCCودهدرنتیجه قادر به تشخیص و شناساندن مولفهگشت.و در مواردی باعث اتالف وقت و سردرگمی کاربران می

تصاویری که برای آنها هیچ متن جایگزینی طCCراحی نشCCده بCCود، درنتیجCCه.4 توانسCCت بCCه کCCاربر اعالمخوان تنهCCا میدرصورت وجود یک تصویر صفحه

کند یک تصویر در صفحه وجود دارد و قادر به ارائCCه توضCCیحات بیشCCتری در مورد تصویر به کCCاربر نبCCود و این مسCCئله در صCCفحاتی کCCه حجمی از

های مورد نظر را برای انتقال به کاربران خود از طریCCق تصCCاویر درداده دهند نکته حائز اهمیتی است که درصورت عCCدم دقتاختیار آنها قرار می

-را بCCرای کCCاربران نابینCCا غیرقابCCل دسCCترس میطراحان این صCCفحه، آن نماید.

0 Frustration

43


کننCCده در صCCفحات کCCه بCCاز هم ناشCCی از طCCراحیهCCای گمCCراهوجود لینک.5 های غیر قابل دسترسCCی و رخباشند، وجود فایلنامناسب صفحات وب می

ها.خواندادن مشکالت ناگهانی و خطاهای زمان اجرا در صفحه

گCCذاریهای نامناسب و عدم برچسبها از جمله فرمعلل اصلی این شکست های مختلف را طراحان صفحات وب می توانند بسادگی و با توجه بیشترمولفه

برطرف نمایند، همچنین مشکالت تکنیکی مانند رخ دادن خطاهCCای ناگهCCانی در ها مدخوانافزارهای صفحهسازان و طراحان نرمبایست پیادهها را میخوانصفحه

نظر قرار دهند. درصCCد زمCCان30.4بینا اعالم کردنCCد کCCه حCCدود در این مطالعه کاربران نا های فراوانی کهنمایند. متاسفانه با وجود پیشرفتخود را صرف این مشکالت می

ها صورت گرفته است همچنان بسیاری از کاربران نابینا بCاخواندر زمینه صفحه دارنCCد وترس و عدم رضایت به سمت کامپیوتر و استفاده از اینترنت گام برمی

دهنCCد همچنCCان زمCCان زیCCادی را صCCرفای نشCCان میآنهایی که به این امر عالقه نماینCCد، این مسCCئله شCCامل کارهCCایانجام کار مورد نظر خود در محیCCط وب می

مانند جستجوی وب که ممکن است یک فرد در طی روز بارهCCا بCCه آنروزمره شود. در نتیجه ارائه تسهیالتی در راسCCتای کCCاهش این اتالفمراجعه کند نیز می

تواند بسیار ارزشمند باشد.وقت و افزایش رضایت کاربران در این زمینه میکارهای پیشین.3.3

هCCای طCCراحیدر ابتدای کار مطالعات خود را بCCر مبنCCای بررسCCی سیسCCتم شده برای نابینایان قرار دادیم که در آنها بهبود تعامل فرد نابینا با کامپیوتر مCCد

بنCCدی زیCCر را بCCراینظر قرار گرفته بود، برطبق این مطالعات توانستیم دسCCتهاند را ارائه دهیم:ریزی شدههای که تاکنون با هدف نابینایان طرحسیستم

44


- دسته بندی از کارهای انجام شده برای نابینایان3-3شکل

همانطورکه از شکل پیداست بخشی از کارها مربوط به سخت افزارهای-شوند و بخش دیگCCر نCCرمجانبی کمکی است که مخصوص نابینایان طراحی می

. صCCفحات نمایشCCگر خطCCوط بریCCل کCCه در بخش قبلی بCCه[14]افCCزاری هسCCتند افزارهCCای کمکی طCCراحی شCCده بCCرایای از سCCختتوضیح آنهCCا پرداخCCتیم نمونCCه

هCCای کCCامپیوتری برخCCورد هCCا در هCCدایت بCCازیJoystickنابینایان هستند، احتماال با ایCCد ابCCزار مشCCابهی نCCیز بCCرای نابینایCCان وجCCود دارد کCCه دارای امکانCCاتنمCCوده

گCCر عمCCلتواند مانند یCCک اشCCارهباشد و میبیشتری نسبت به نمونه عادی آن می کنCCدهCایی کCCه بCCه دسCCت کCاربر وارد مینموده و حتی از طریق لرزش یCCا حCCرکت

قابلیت کنترل روی صفحه مانیتور را به کاربر داده و بازخوردهای مناسب را بهوی باز گرداند.

های معمول خود بوده و تنهCCاتر از نمونهتر و سادهکلیدهایی که روانصفحه اند که کاربرای طراحی شدهگونهدارای تعدادی کلید کنترلی دستی هستند و به

بتواند با قرار دادن دست خود در یک حالت ثCCابت جCCای این کلیCCدها را براحCCتی افزارهای طراحی شده با هدف تسCهیل کCار افCCرادبیابد نیز نوع دیگری از سخت

کلیCCدها را در بخش بعCCدیای از این صCCفحهتوانید تصویر نمونهباشند، مینابینا می

45

...صوصخم یاهدیلک هحفصJoysticksیا هسمال شیامن تاحفصیرازفا تخسوجتسج دوبهبیربراک طساو رییغتدوجوم یاه شور رییغتیزاجم تاحفص رد دارفا هاگن ندومن لابند دننام هلاناکدنچ یاه متسیسیا هسمال یاهرگرورمیرتویپماک یاه یزاب یحارط دیدج متسیس یحارطربنایم یاهدیلک قیرط زا هقالع دروم تاحفص ندز تمالع یارب webmarkerهحفص رد دوجوم یکیفارگ یاهرادومن یراذگ بسچربدوجوم یاه شور طسبیرازفا مرننایانیبان یارب هدش یحارط یاه متسیس


افزارهCCای طCCراحی شCCده بCCرای نابینایCCان بCCه همین تعCCدادمالحظه نمایید. سCCخت تCCریشCCود و انCCواع پیچیCCدهای که ما در اینجا نCCام بCCردیم محCCدود نمینمونه اولیه هCCای متفCCاوت بCCدن ماننCCد نCCوکتوانند در قسCCمتگرهای مختلفی که میمانند حس

انگشتان کاربر متصل شده و هم به عنوان ورود اطالعات و هم به عنوان ارائه شوند نیز وجCCود دارد، ولی از آنجCCادهنده بازخورد خروجی به کاربر استفاده می

افزارهCCاکه موضوع مورد بحث ما در این پروژه طراحی و پرداختن به این سخت دهیم و بCCه بررسCCی خCCود در مCCوردباشCCد این بحث را بیش از این بسCCط نمینمی افزارهCCادهیم. این نCCرمافزارهCCای طCCراحی شCCده مختص نابینایCCان ادامCCه مینرم

شCCوند،بندی که ما ارائه دادیم بCCه سCCه بخش تقسCCیم میطبق مطالعات و دسته شCCوند ماننCCدهایی هستند که از پایه برای نابینایان طراحی میدسته اول سیستم

های کامپیوتری که براساس توانمندی و ذهنیت افCCرد نابینCCا طCCراحی شCCده.بازی پردازنCCد بCCه عنCCوان مثCCالهای موجود برای نابینایCCان میدسته دوم به بسط روش

-نمودارهای گرافیکی موجود درصفحات برای کاربران نابینCCا قابCCل خوانCCدن نمی هایی طراحی شده که براساس محتCCوای صCCفحه وباشد به همین دلیل سیستم

در نظر گرفتن پارامترهایی متن جایگزینی را برای این نمودار در صCCفحه قCCرار دهد تا کاربر بتواند اطالعات کافی از این نمودار بدست بیاورد. دسته سوم این

هCCای موجCCود بCCرای افCCرادافزارها آنهایی هستند که به تغییر و بهبود سیستمنرم ای کCCهگونCCهکاربری موتور جستجوی گوگل بهپردازند مانند ارتقای واسطبینا می

برای افراد نابینا نیز به سهولت قابل اسCCتفاده باشCCد، در ادامCCه تعCCدادی از این دهیم. توجCه داشCCته باشCCید کCه سیسCتم پیشCCنهادی مCCا درها را شرح میسیستم

هCCای موجCCود وگیرد و بCCه نCCوعی از دسCCته تغیCCیر روشافزارها قرار میگروه نرمشود.طراحی سیستم جدید محسوب می

توصیف نمودارهای گرافیکی موجود در صفحات روش پیشنهادی در این مقاله برای کاربرانی که دارای مشCCکالت بینCCایی

InternetشCCود و برمبنCCای هستند مفیCCد واقCCع می ExplorerفحهCCوان و صCCخ JAWS.طراحی شده است

[30]ای مرورگر المسه کاربری در صفحه نمایشگر خوددر این پروژه هرآنچه ما به عنوان واسط

ای بCCرایکنیم بصورت نقاط برجسته بر روی صفحات المسهمشاهده می ایآیCCد. بCCرای این کCCار از صCCفحات المسCCهکاربران نابینا به نمایش در می

موجود استفاده شده و هدف این کار چگونگی پردازش صفحات بصCCری و تشخیص نقاط ضروری برای نمایش بصورت نقاط برجسته در صCCفحه

صCCفحه گوگCCل و صCCفحه ترجمCCه5-3 و 4-3باشد. در شCCکل ای میالمسهکنید.ای را مشاهده میشده آن بصورت بریل در صفحه نمایش المسه

46


- صفحه گوگل4-3شکل

ای - صفحه گوگل روی صفحه المسه5-3شکل

[37]ای با قابلیت دنبال نمودن حرکات سر کاربری المسهواسط شCCود ونمایش به یک صفحه مجازی بCCزرگ نگاشCCت میدر این کار صفحه

توانCCد بCه شناسCCاییهای سر خود و جهت نگاهش میکاربر براساس حرکت نقاط مختلف صفحه بپردازد و سیسCCتم از طریCCق صCCفحات لمسCCی و یCCا

گرداند.صوت بازخوردهایی را به کاربر برمی

- واسط کاربری دنبال کننده حرکات سر6-3 شکل

47


[1]عالمت گذار صفحات وب طراحی شده است که صفحه را بCCهIE برای plug-inدر این پژوهش یک

کند و هر بار کاربر نشانگر ماوس را روی هر تقسیم می3 در 3ای صفحه دهد به او مکان نشانگر و موقعیت فیزیکی آنقسمت از صفحه قرار می

کنCCد. همچCCنین در اینرا در صفحه توسCCط یCCک سیسCCتم صCCوتی اعالم می یک صفحه برای بازدیدهایی0ی برای عالمت زدن0های میانبرسیستم کلید

تCCوانکه ممکن است در آینده اتفاق بیفتد نیز قرار داده شده است و می گذاری شده قبلی و بعدی نیز توسط کلیCCدهای میCCانبربه ده صفحه عالمت

هCCای موجCCود دردسCCت پیCCدا نمCCود. همچCCنین همین عملیCCات بCCرای لینCCکپذیر است.صفحات نیز امکان

[38]پذیری صفحات وب ها برای بهبود دسترسیکپارچه سازی فراداده-هCCا بCCرای بهبCCود دسCCترسهای مختلف ایجاد فرادادهدر این پژوهش روش

های متعددی کCCهپذیری صفحات وب بررسی گردیده و همچنین به پروژه پذیر نمودن صCفحات وب بCرای کCاربران نابینCا صCورتدر زمینه دسترس

سCCازیهCCا بCCا فCCراهمگرفته است اشاره شده است. هر یک از این پروژه سCCعی در هرچCه بهCتر نمایانCCدن محتCCوای صCCفحات وب بCCه0هاییفراداده

هCCا از یکCCدیگر مجCCزا بCCوده و طریقCCهکاربران نابینCCا را دارنCCد، این پCCروژه اگر بتوان تلفیقیذخیره، نمایش و کارکردشان با یکدیگر متفاوت است.

پذیری را نیز افCCزایشتوان قابلیت دسترسها را بکار برد میاز این پروژه سازی، ذخCCیره و بCCه اشCCتراکدر این مقاله زیرساختی برای یکپارچهداد.

-ترین و ملمCCوسها طراحی شده است. یکی از سادهگذاری این فراداده باشCCد.های جایگزین بCCرای تصCCاویر و نمودارهCCا میها متنترین این فراداده

شوند:ها خود به دو قسمت تقسیم میاین فرادادهoداخلیoخارجی

های داخلی تنها توسط مالک صفحه قابل تغیCCیر بCCوده و محتCCوایفراداده هCCای خCCارجی را هCCردهنCCد، درحالیکCCه فCCرادادهصفحات وب را نمایش می

-تواند تعریف نماید. به عنوان مثال افراد با عالیCCق و نیازمنCCدیشخصی می تواننCCد براحCتی بCCدون نیCCاز بCCه تغیCCیر محتCCوای اصCCلی یCCکهای مختلف می

صفحه وب تنها قسمت مورد نظر خود را مشCCاهده کننCCد. در این پCCروژه- از فراداده ارائه گردیده است تا افراد مختلف بتواننCCد فCCراداده0شمایی

های خود را در قالب این چCCارچوب کلی معCCرفی نماینCCد، همچCCنین بCCرای کاربردهای آتی نیز قابلیت بسط این شما مد نظر قراد داده شده است. البتCCه این پCCروژه بCCا مشCCکالتی نCCیز روبCCرو بCCوده اسCCت از جملCCه وجCCود

آوری شده. معنی بودن اطالعات جمعها و یا بیتضادهایی در این فراداده0 Short key

0 Mark0 Metadata

0 Schema

48


[31]ی های المسهتبدیل صفحات بصری به نمونه هCCای المسCCه در در این مقاله عنوان شCCده کCCه بCCه علت وجCCود محCCدودیت

بایسCCت تصCCاویر موجCCود در صCCفحات بCCهمقایسCCه بCCا حس بینCCایی، می سCCازی شCCوند تCCا توسCCط المسCCه قابCCل درکمشخصات اصلی خود ساده

های متعددی از جمله فرآینCCدهای مرتبCCط بCCاسازی روشباشند. این ساده شود کCCه البتCCهپردازش تصویر مانند تشخیص لبه در تصاویر را شامل می

ها دارای مشکالتی هستند که گاهی به مفهوم تصویر لطمهخود این روش گردند. کار انجام شCCدهنمایند و منجر به سردرگمی کاربر نابینا میوارد می

در این مقاله بCCر روی طCCراحی سیسCCتمی خودکCCار بCCرای تبCCدیل تصCCاویر باشCCد، بCCه اینای آن میصCCورت انسCCان در صCCفحات وب بCCه نCCوع المسCCه

معنی که با حذف خصوصیات غیر ضروری از صورت و حفظ مشخصات ایدهنده یCCک صCCورت بتواننCCد آن را روی یCCک صCCفحه المسCCهاصلی نشان

برجسته به کاربر نابینا طCCوری نمCCایش دهنCCد کCCه بCCرای وی قابCCل فهم وشناسایی باشد.

[39]بهبود استفاده از صفحه کلید هنگام کار با مرورگرهای وب در این پروژه به بررسی مشکالت کاربران معلولی که قادر بCCه اسCCتفاده دقیق از ماوس برای بیان نیاز خود و دسترسCCی بCCه مطCCالب مCCورد نظCCر

باشند پرداختCCه شCCده اسCCت. همچCCنین بCCهخود در استفاده از اینترنت نمی عنCCوان کلیCCدهای میCCانبرکلید بCCهمنظور استفاده بیشتر از کلیدهای صفحه

هCCای مختلCCف، سCCعی در تغیCCیر صCCفحات وببرای حCCرکت در بین مولفCCه است و به کاربران در یافتن مطالب مورد عالقه خCCود و دسCCتیابینموده نمایCCد. مرورگرهCCای وب خCCود دارایتCCر بCCه این مطCCالب کمCCک میسCCریع

Bookmarkامکانات فراوانی بCCرای کCاربران عCCادی هسCتند ماننCCد قCCابلیت کردن صفحات مورد عالقه برای بازدید مجدد این صفحات در آینده، امCCا

ای نخواهCCد بCCود.استفاده از این امکانات برای کاربران نابینCCا امCCر سCCاده ای کCCه عالقمنCCد بCCهفرض کنید یCCک کCCاربر نابینCCا بCCا مشCCاهده هCCر صCCفحه

باشد، آن را به لیست صCCفحات عالمتپیگیری آن صفحه در آینده نیز می زده خود در مرورگر اضCافه نمایCد. بعCد از مCدت نCه چنCدان طCCوالنی بCا لیست بلندی از صفحات عالمت زده شده مواجCه خواهCد بCCود کCه بCرای

این لیست طوالنی0دستیابی به صفحه مورد عالقه خود مجبور به پویش گیر و اغلب خارج از حوصله کاربرشود و مسلما این کار برای وی وقتمی باشد. درحالیکه یک کاربر بینا با چنین مشکلی مواجه نبCCوده و براحCCتیمی

با یک نگاه کلی به لیست صفحات قادر است صفحه مورد نظCCر خCCود را انتخاب نماید. کار جدید این مقاله اینست که در کنار هر صفحه وب یCCک

هCCای موجCCود در صCCفحه را بCCاگیرد که لیستی از لینکصفحه دیگر قرار می متن مختصری از توضیح مرتبط با آن لینک به ترتیب عالیق کاربر بCCه وی

دهد. به این ترتیب کاربر ناچار نیست برای یافتن مطلب موردنمایش می0 Scroll

49


نظر خود در یک صفحه طوالنی کل صفحه را تا پایین پCCویش نمایCCد و بCCا جویی نمایCCد.تواند میزان زیادی از وقت خود را صرفهاین روش کاربر می

برای بدست آوردن عالیق کاربر از زمانی که هCCر کCCاربر بCCرای مشCCاهده گCCیری اینیک صفحه صرف نمCCوده اسCCتفاده شCCده اسCCت. بCCرای انCCدازه

زمان فCCرض شCCده کCCاربر زمCCانی بصCCورت فعCCال در حCCال مشCCاهده یCCک صفحه است که روی این صفحه فعالیتی ماننCCد پCCویش صCCفحه یCCا کلیCCک انجام دهد. سپس کلمات کلیCدی هCر یCک از صCفحات اسCCتخراج شCCده و

هCCاشCCوند و در نهCCایت لینCCکدهی میبراسCCاس زمCCان مشCCاهده صCCفحه وزن سCCازی شCCده و در یCCک لیسCCت بCCه ویبراسCCاس این عالیCCق کCCاربر مCCرتب

شوند. برای استخراج کلمات کلیدی هر صفحه را بCه متننمایش داده میYahooتبدیل نموده و بCه Extraction serviceدیCات کلیCا کلمCتاده تCCفرس

صفحه را بدست بیاورند. [29]مقایسه رفتار کاربران بینا و نابینا در هنگام جستجو

گیری کابران بینا ومقاله عنوان شده به بررسی رفتار و چگونگی تصمیم دانیمافراد نابینا هنگام فرآیند جسCCتجو پرداختCCه اسCCت. همانگونCCه کCCه می

جستجو در اینترنت وسیله اصلی برای دستیابی به اطالعات مCCورد نظCCر هCCایهCCای جسCCتجو در سCCالعلت پیچیدگی و ناکارآمدی سیستمباشد، بهمی

های فCCراوانی بCCرای بهبCCود موتورهCCای جسCCتجو صCCورت گرفتCCهاخیر تالش هCCای تحقیقCCاتی متعCCددی نCCیز درصCCددها، پCCروژهاست. در کنار این فعالیت

نمایش بهینه این نتایج بCCه کCCاربران برآمدنCCد. در این مقالCCه راهکارهCCایی تCCرگیری سCCریعبرای نمایش بهتر نتایج جستجو پیشنهاد شده تا به تصمیم

تر آنها کمک نمایCد. همچCنین مطالعCاتی نCیز درکاربران و جستجوی راحت های بصری کاربران در چگCCونگی جسCCتجوی آنهCCا انجCCامزمینه تاثیر توانایی

هCا،راحCتی آیکCCونگرفته است. بCCه عنCCوان مثCCال کCاربران بینCCا قادرنCCد بCه جمالت و تصاویر اطراف هر نتیجه بدست آمده را دیده و پCCویش نماینCCد

هCCا اسCCتفاده کننCCد. براسCCاسخوانتوانند از صفحهاما کاربران نابینا تنها می گCCیری کCCاربر بCCرای بررسCCی یCCک عامل مهم که در تصCCمیم13این مقاله

توان اینگونه برشمرد:نتیجه جستجو دخیل هستند را میoنوع موضوع جستجوoشودمشخصاتی که در نتایج جستجو از هر صفحه بازگردانده میoیزان دقت وCCه، مCCر نتیجCCکیفیت مشخصات نمایش داده شده از ه

کافی بودن توضیحاتoترتیب نمایش مشخصات صفحات نتیجهoبندی و شکل ظاهری نمایش نتایجفرمتoدرک ارتباط بین نتایجoوجود تبلیغات مرتبط با نتایجoترتیب نمایش نتایج

50


oترسCCه )دسCCدگی،چگونگی طراحی صفحات وب نتیجCCذیری، پیچیCCپ کارایی، میزان تبلیغات و ...(

oواسط ( های صفحات وبHTML)... و تصاویر وoمیزان عالقه کاربر به موضوع مورد جستجوoهای کاربر)بصری، تجربه قبلی جستجو و ...(تواناییo)... تکنولوژی مورد استفاده کاربر )سرعت اتصال و

کاربر نابینا( خواسCCته شCCده6 کاربر بینا و 10 کاربر)16در این پروژه از هر کدام برای پاسخ به چند سوال به جستجو در وب بپردازند و به نتCCایج بدست آمده امتیازی مبنی بر ارتباط یCCا عCCدم ارتبCCاط نتیجCCه جسCCتجو بCCا موضوع مورد نظر خود بدهند. در این حین آزمایشCCاتی براسCCاس مCCیزان-زمان صرف شده کاربر برای دستیابی به نتیجه مCCورد نظCCر نCCیز انCCدازه

گیری شد تا بتوان متوسط تالش مورد نیاز بCCرای اتمCCام یCCک جسCCتجو را تخمین زد. نتایج نشان داد که چه کاربران معمولی و چCCه کCCاربران نابینCCا

های نتیجCCه نمCCایش داده شCCده را بCCه عنCCوانتقریبا با درصد مشابهی لینک اند. درمواردی که همراه باهای مرتبط و غیرمرتبط امتیازدهی نمودهلینک

شCCد کCاربرنتایج نمایش داده شده اطالعات بیشتری بCCه کCCاربر ارائCCه نمی زمان بیشتری را صرف بررسی نامرتبط بودن یCCا مرتبCCط بCCودن صCCفحه

آوری شCCد،نمود. برمبنای نظراتی کCCه در انتهCCای کCCار از کCCاربرن جمCCعمی مشخص گردید که اطالعات جانبی کCCه در مCCورد صCCفحه وب هCCر یCCک از

شCCود در تصCCمیمنتایج قبل از بارگذاری صفحه به کCCاربر نمCCایش داده می وی برای باز نمودن آن صفحه تاثیرگCCذار اسCCت، بCCه عنCCوان مثCCال اطالع کCCاربر از مCCیزان کلمCCات موجCCود در صCCفحه، تعCCداد تصCCاویر موجCCود در صفحه، زمان بارگذاری صفحه و غیره. اغلب کاربران نابینا تمایCCل دارنCCد

ها را بدانند درحالیکه کاربران عCCادی مایCCل بCCه دانسCCتن زمCCاناندازه فایل توان چنین استنباطباشند. میدانلود و تعداد کلمات موجود در صفحات می

کCCرد کCCه ارائCCه اطالعCCات جCCانبی در مCCورد صCCفحات، مCCانع از مشCCاهده گردد درحالیکCCه ممکن اسCCت این صCCفحات حCCاویبسیاری از صفحات می

اطالعات مCCورد نیCCاز کCCاربران باشCCند زیCCرا کCCاربران عمومCCا از مشCCاهدهورزند.صفحاتی که متون طوالنی داشته یا کیفیت پایین دارند امتناع می

هدف پروژه مطرح شده در این مقاله طراحی مجدد صCCفحه جسCCتجوی گوگل بود بطوریکه عالوه بر قابلیت استفاده کارا توسط کCCاربران نابینCCا برای افراد بینا نیز همان حالت آشنای صفحه گوگل را داشCCته و براحCCتی

هCCایی کCCه براسCCاس بازخوردهCCایقابل استفاده باشد. درنهایت بCCا بCCازبینی کCCاربران نابینCCا در اسCCتفاده از سیسCCتم صCCورت گCCرفت تغیCCیراتی ماننCCد

صفحه نتیجCCه و تغیCCیراتHTMLانتقال عبارت جستجو به ابتدای بدنه کد پCCذیردیگری از این دست انجام شد. تمرکCCز این مقالCCه بCCرروی دسCCترس

باشد و با کیفیت نتCCایج نمCCایش داده شCCدهکاربری گوگل مینمودن واسط پCذیر نمCودن نتCایج حاصCل از جسCتجو کCاری نCداردبCه کCاربر و دسCCترس

51


-پCCذیر نمCCودن نتCCایج جسCCتجو نCCیز میدرحالیکه تمرکز کار ما روی دسترسباشد.

-های کCCاربری بCCه دنبCCال سCCه چCCیز میدرهنگام جستجو کاربران در واسط گردند: یک فضا برای تایپ عبارت مورد جستجو، یک دکمه "جستجو" و یک لیست از نتایج جسCCتجو. گCCاهی این سCCه مولفCCه مهم بCCرای کCCاربران

ها با سیستم درخواننابینا واضح نیستند زیرا این کاربران از طریق صفحه باشCCند. تغیCCیرات مهمی کCCه در واسCCط کCCاربری گوگCCل در اینارتبCCاط می

پروژه انجام شد عبارتند از:oترهای سریعایجاد میانبرهایی برای دستیابیoاصوات مختلف برای اعالم هشدارoالقرار دادن مهمCCوان مثCCه عنCCترین اجزای صفحه در ابتدای آن، ب

کادر ورود عبارت جستجو و دکمه مربوط به آنoقرار دادن برچسب برای هر عنصر در صفحهo یینCCتعtab indexویتCCرتیب اولCCه تCCفحه بCCه در صCCر مولفCCرای هCCب

هCCا ازاهمیت آنهCCا، بCCه عنCCوان مثCCال در هنگCCام پCCرش از روی لینCCک هCCای ابتدا اصل نتایج خوانCCده شCCود و سCCپس لینCCکTabطریق کلید

مربوط به صفحات مشابه و غیرهoایج )میCCداد را مخفیاختصاص شماره به هر یک از نتCCوان این اعCCت

خCCوان قCCادر بCCهنمود تا در ظCCاهر صCCفحه پیCCدا نباشCCند امCCا صCCفحهخواندن آنها برای کمک به کاربر باشد(

oهای اصلی نتایجهای تبلیغاتی و جداسازی آنها از لینکتشخیص لینکoهای اضافی به عنوان مثال برای رفتن به فیلد واردقرار دادن لینک

نمودن عبارت جستجو، رفتن به صفحه نتایج و غیره

هاچگونگی تعیین نیازمندی.4.3 افزارهCCای مCCورد اسCCتفادهبطCCور حتم بهCCترین راه بCCرای آشCCنایی بCCا نCCرم

نابینایان و طرز کار این افراد با کامپیوتر، صحبت با همین افCCراد نابیناسCCت کCCه نماینCCد. در همین راسCCتا روزنامCCهدر کارهای روزانه خود از کامپیوتر استفاده می

ایران سپید و موسسه نابینایان عصای سفید را برگزیCCدیم. این روزنامCCه کCCه از منتشر شده است و تعدادی از افراد شاغل در آن نابینا هسCCتند بCCا1375سال

باشد. خط بریل نگارش شده و مخصوص نابینایان می خCCوانتCCرین صCCفحهبرطبق اطالعات بدست آمCCده از همین افCCراد عمCCومی

وارد ایCCران1380-1379 بCCوده کCCه از سCCال JAWSمورد استفاده در ایران نیز شده است.

-هCCا از دسCCتگاهخوانالبته برای انجام کارهای تخصصی عالوه بر این صفحه نگCCاری برجسCCته7-3شود، به عنوان نمونه در شCCکل های جانبی نیز استفاده می

نمایید.برند را مشاهده میکه این افراد برای ویرایش متون خود بکار می

52


- نمونه ای از صفحه نمایش بریل همراه با صفحه کلید7-3شکل

افزارهCCای جCCانبی، تهیCCه آنهCCا بCCرایهCCای بCCاالی این سCCختالبته به دلیل قیمتباشد.تمامی نابینایان مقدور نمی

خوان ویرایشCCگرهای نوشCCتاری و همچCCنینباید توجه داشت که این صفحهMediaکار با صفحات وب و Playerتیبانی از ها را پشتیبانی میCCا هیچ پشCCکند ام

( همچCCنین0، فتوشCCاپ0افزارهCCایی ماننCCد اتوکدکارهCCای گCCرافیکی نCCدارد )نCCرم PDFهCCای کند، فایلکارهایی مربوط به موسیقی و صدابرداری را نیز حمایت نمی

خCCوانی نCCداریم و تنهCCا شCCایددهد. بصورت فارسی عمال صفحهرانیز پوشش نمی سCCوارJAWSهایی تولید نمCCوده کCCه روی بتوان گفت شرکتی مانند پکتوس پکیج

-افزار، و حتی نه بصورت کامل، فارسی قرائت میشوند و براساس این نرممی کنند که البته خود اشکاالت متعددی دارد از جملCCه اینکCCه در بسCCیاری از مCCوارد

خواند یا اشCCتباهات رایجی چCCونقادر بخواندن کلمه نیست و حرف به حرف میخواندن َحسن بجای ُحسن!

براساس این اطالعات بر آن شCCدیم کCCه یCCک نیCCاز عمCCومی این افCCراد کCCه قیمت تسCCریع وافزارهای گرانباشد را بدون استفاده از سختجستجو در وب می

تسهیل نماییم.

گیرینتیجه.5.3 در این فصل به بررسCCی این مسCCئله پرداخCتیم کCه چCرا بCCه سCCمت چCنین

ای برای نابینایCCان حCCرکت نمCCودیم و اینکCCه بCCا این رونCCد چCCه مزایCCایی درپروژه0 AutoCAD

0 Photoshop

53


گCیرد. در راسCتای این هCدفاختیار کاربران نابینا که مد نظر ما هستند قرار می مطالعاتی در زمینه ابزارهCCای مCCورد اسCCتفاده افCCراد نابینCCا در کCCار بCCا کCCامپیوتر

منظور تسهیل کارهای کCCامپیوتری نابینایCCانهایی که بهصورت گرفت و سیستم های ارائه شCCده را براسCCاس یCCکانجام گرفته را شرح داده و توانستیم سیستم

های حضوری بCCابندی نماییم. درنهایت طی گزارشی که از مالقاتچارچوب دسته نابینایان مراکزی همچون روزنامه ایران سپید و موسسه عصای سفید داشتیم، بCه ضCرورت طCراحی واسCط کCاربری هوشCمندی کCه در اسCتفاده از اینCترنت بخصوص جستجوی صفحات وب بتواند بصورت هوشCCمند و خودکCCار در تسCCریع

کار کاربران کمک نماید پی بردیم.

54

مقدمه.1.4 های مختلفی برای بهبود ارائه نتایج جستجو به کاربران وجود دارد کهروش

در موارد زیر با یکدیگر تفاوت دارند:چگونگی بدست آوردن عالیق کاربر، بصورت صریح یا ضمنی..1شود.نوع اطالعاتی که برای تعیین عالیق کاربر استفاده می.2

55

فصلچهارم:

کارهای پیشین

فصلچهارم:


.0 یا سمت سرور0محل ذخیره شدن این اطالعات، سمت کاربر.3چگونگی استفاده از این عالیق کاربر برای بهبود نتایج بازیابی اطالعات..4

-دهCCد نیCCاز بCCه جمCCعسازی را ارائه میهای شخصیهر سیستمی که سرویس هCCایآوری و ذخCCیره اطالعCCات دربCCاره کCCاربران خCCود دارد، در مCCورد سیسCCتم

نماینCCد. اینجستجو این اطالعات به تعیین صفحات مورد عالقه کCCاربر کمCCک می تCCرین راه بCCرای سCCاخت چCCنینتوان پروفایل کاربر نامیCCد. سCCادهاطالعات را می

پروفایلی تعیین عالیCCق کCCاربر بصCCورت صCCریح اسCCت، ماننCCد اینکCCه از کCCاربران ای از خCCود ونCCام و پCCر نمCCودن یCCک فCCرم اطالعCCات اولیCCهبخواهیم از طریCCق ثبت

هCCایی کCCه بصCCورت صCCریحعالیقشان را در اختیار ما قرار دهند. مCCزیت پروفایCCل شوند این است که دارای کیفیت باالیی بوده و عموما اطالعCCات آنهCCاساخته می

هCCای ارائCCه دهنCCدهباشCCد از این رو انتخCCاب بسCCیاری از سیسCCتمبCCدون خطCCا می دهد کاربران تمایل زیادی درحال مطالعات نشان میاینسازی هستند. با شخصی

خصوص زمانی که اثCCراتصرف هزینه زمانی برای تعیین عالیق خود ندارند، به حCتی در مCواردی کCCه .[40]مثبت انجام چنین کاری نیز برای آنها واضح نباشCد

درستیشوند نیز همیشه با موفقیت و بهکاربران حاضر به انجام چنین کاری می دلیCCل تCCرس از. همچنین گاهی کCاربران بCه[41]باشند قادر به انجام این کار نمی

-شان از در اختیار قرار دادن اطالعات شخصی خود به سیستممحدوده شخصی کنند. مجموعه این مشکالت منجر بCCه ایجCCاد مشCCکل درهای اینترنتی اجتناب می

شCCود. عالوه بCCر این مسCCئله،آوری اطالعCCات کCCاربران بصCCورت صCCریح میجمCCع کنCCد کCCه نیازمنCCد بروزرسCCانیعالیق کاربر پویCCا بCCوده و در طی زمCCان تغیCCیر می

هCCایی بCCرایباشCCد. بنCCابر مCCوارد ذکCCر شCCده وجCCود روشمداوم پروفایل کاربر می رسCCدهای جستجو ضروری است. بنظCCر میسازی سیستمخودکار نمودن شخصی

آینCCد نسCCبت بCCههCCای کCCاربر بدسCCت میاطالعاتی کCCه بصCCورت ضCCمنی از فعCCالیت Whiteشوند دقت کمCCتری دارنCCد، امCCا آوری میاطالعاتی که بصورت صریح جمع

اثبات نمود که تفاوت آماری بین نتایج بدست آمده از بازخوردهای ضمنی[42]و صریح کاربر وجود ندارد.

شود وهای جستجو پروفایل کاربر سمت سرور ذخیره میدر اغلب سیستم دلیل آن نیز این است که غالبا موتورهای جستجو اگر به پروفایل عالیق کCCاربر

تری را به نسCCبت هCCر کCCاربر ارائCCهتوانند نتایج مرتبطدسترسی داشته باشند می تCCوانشود یا میهایی که پروفایل کاربر روی ماشین وی ذخیره میدهند. در روش

-اطالعات الزم را برای بازیابی اطالعات به سرور ارسال نمود یا اینکه شخصCCی های موجCCودسازی در ماشین کاربر صورت گیرد. در این فصل مروری بر روش

دهیم.سازی جستجو انجام میبرای شخصی سازی جستجو تاکنون کارهای متعCCددی صCCورت گرفتCCه ودر زمینه شخصی

در هریک از کارهای انجام شده رویکرد محققان نسبت بCCه این مسCCئله و آنچCCه سازی بCCر اسCCاس پروفCایلی ازاند متفاوت بوده است. این شخصیبدان پرداخته

هCایی بCوده و چگونCهشCود، اینکCCه این پروفایCل شCامل چCه دادهکاربر انجام می0 Client side0 Server side

56


هCایگCردد منجCر بCه ایجCCاد روشرسCCانی و اسCتفاده میدهی اولیCCه، بCروزمقدار بنCدی زیCر راتCوان دسCتهمتعددی در این زمینه گشته است. در یک دیCد کلی می

بندی کارهای انجام گرفته براساس پروفایل کاربر ارائه نمود:برای طبقه

بندی پروفایل کاربر- دسته1-4شکل

های انجCCام گرفتCCه،کنید براساس بررسیهمانطور که در شکل مشاهده می کلیCCدی اینبرای گویایی بیشتر مطCCالب و همCCاهنگی بCCا ادبیCCات موضCCوع کلمCCات

مبحث را بصورت التین در شکل قرار دادیم. توان ساخت این پروفایل را براساس محتCCوا وبراساس رویکرد دیگری می

شناختیهای مبتنی بر محتوا یک واژگانبندی نمود که پروفایلکلمات کلیدی دسته شCCناختی یCCا بCCه بیCCانی سCCاده گCCرافی از روابCCط بیندهنCCد. واژگCCانرا تشCCکیل می

مفCاهیم، شCCاخه مجCCزایی اسCCت کCه بCCه نوبCCه خCود کارهCای وسCCیعی در زمینCCهچگونگی ساخت آن انجام گرفته است.

-هCاي مختلCCف از شخصCCیهCاي متفCCاوتي، از ديCCدگاهبنCCديدر اين فصل دسته هCCايهCCا، سيسCCتمبنCCديسازی جستجو ديده شCCده اسCCت. پس از بيCCان اين دسCCته

سازی جستجو مورد بررسي قرار گرفته و جايگاه هCر يCCک درموجود در شخصیگردد.ها مشخص ميبندياين دسته

هاارائه چارچوبی جهت مقایسه روش.2.4 های ارائCCه شCCده در کارهCCای قبلی کCCه در جسCCتجویبرای مقایسه سیستم

روند چارچوبی پیشنهاد دادیم کCCه براسCCاس مهمCCترین خصوصCCیاتکار میوب به ها بتCCوان مقایسCCه جCCامعی انجCCام داد، شCCایان ذکCCرموجود در هر یک از سیستم

-ها پرداختCCههای موجود تنها به بررسی آن دسته ازسیستماست در بین سیستمکنند.ایم که بازخوردهای کاربر را بصورت ضمنی از وی دریافت میپارامترهایی که برای این ارزیابی در نظر گرفتیم عبارتند از:

.نوع پروفایل کاربر.چندکاناله بودن سیستمهای بروزرسانی پروفایل کاربر.زمانشود.نوع بازخوردهایی که از کاربر گرفته می

57

User profileFeedbackImplicitExplicitupdatingStaticDynamicWork onServer sideClient sideCreationCollaborativeContent based


.نوع الگوریتم یادگیری مورد استفاده.معماری سیستم0کارکرد سیستم بصورت جمعی و همکارانه.کند )سرور یا ماشین کاربر(.سمتی که سیستم در آن کار می.چگونگی مقداردهی اولیه پروفایل کاربر

خCوبیاین پارامترهCا از دیCد مCا و براسCCاس مطالعCات صCورت گرفتCCه بCه باشند، در مواردی که در کار ارائه شCCدههای مختلف مینمایانگر کارکرد سیستم

ای به یک پارامتر به عنوان نمونه معماری سیستم نشده بCCود، آن راهیچ اشاره ایم و در مCواردی کCه پCارامتر عنCوانبصورت "اشاره نشCده" مشCخص نمCوده

ای بCCرایشده در یک سیستم انجام نشCCده، بCCه عنCCوان مثCCال مقCCداردهی اولیCCه ایجاد پروفایل روش مذکور انجام نگرفته بود عبارت "موجCCود نیسCCت" را بکCCار

ایم. دو پارامتر همکاری و چندکانالCCه بCCودن را نCCیز بصCCورت دودویی مCCوردبرده معنCCای نداشCCتن یCCک خصوصCCیت وایم و عالمت ضCCربدر بCCهبررسCCی قCCرار داده

عالمت تیک به معنای داشتن خصوصیت مذکور است.

بررسی کارهای قبلی.3.4 سCCازی جسCCتجوهای شخصCCیدر شروع کار مطالعه جامعی بر روی سیستم

تCCرهCCای پیش تاکنون صورت گرفت و البته در مورد مراجCCع، سCCال2005از سال ها توانستیم افرادی که در این زمینCCهنیز در نظر گرفته شد. در حین این بررسی

پردازند را شناسCCایی نمCCوده و تحقیقCCات آنهCCا راای به فعالیت میبصورت حرفه هCCا و مجالت معتCCبر در این شCCاخهبررسی نماییم و از همین طریق به کنفCCرانس

سCCازی شCCده اسCCت،، که براساس سال مCCرتب1دست یافتیم. در جدول شماره تCCرین کارهCCای انجCCام گرفتCCه در این مبحث را کCCهسCCعی بCCر این بCCوده کCCه مهم

مرتبط با دید ما از مسئله هستند گCCردآوری نمCCاییم. هCCر سCCطر جCCدول توسCCط توانیCCدشماره مرجع آن مشخص شده است و با مراجعه به قسCCمت مراجCCع می

عنCCوان کامCCل مرجCCع را مشCCاهده نماییCCد، عالوه بCCر این در ادامCCه بCCه توضCCیحپردازیم.مختصری از هر یک از این کارها می

سازی نتCCایجهای متعددی برای شخصی به این بحث پرداخته که روش[43]در هCCای سCCرور وجCCود دارد کCCه خیلی قابCCلlogجستجو برای هر کCCاربر براسCCاس

سCCازیهای شخصCCیاعتماد نیستند از این رو اتخاذ بازخوردهای کاربر در سیستم شود. آنها پروفایلی از تاریخچه پویش صفحات وب کاربر درتر میهر روزه مهم

دهند و روزانه براساس رفتار سCCایر کCاربران و بازخوردهCCایاینترنت تشکیل مینمایند.کاربر این پروفایل را بروز می

شCCود کCCه ازای طCCراحی میسCCازی شCCده سیستم جستجوی شخصCCی[44]در کند. براسCCاس گزارشCCات موجCCودها برای یادگیری رفتار کاربر استفاده میعامل

% از کCاربران اینCترنت حCداقل یکبCار در روز در وب بCه56.3در این پCژوهش 0 Collaborative

58


رونCCد. سیسCCتم% این افراد به صفحه دوم نتایج می33پردازند و تنها جستجو می کنCCد و بCCرای هCCر کCCاربر یCCکارائه شده از بازخوردهای ضمنی کاربر استفاده می

عامل اختصاص داده شده، در این سیستم پروفایلی اولیه برای کCCاربران ایجCCاد نمایCCد مشCCابهشود و هربار که یک عامل برای اولین بار کار خCCود را آغCCاز مینمی

کننCCد. پروفایCCل کCCاربرهایی که شCCبیه بCCه این عامCCل هسCCتند عمCCل میسایر عامل امین لینCCک نتیجCCهiوجو و احتمال انتخCCاب شامل کلمات کلیدی هر عبارت پرس

توان گفت پروفایل کاربر ماتریسی است از کلمات کلیدی دراست، بنابراین می های نتیجه هستند و هر عضودهنده لینکهایی که نشانسطر این ماتریس و ستون

-این ماتریس احتمال پذیرش لینک نتیجه را با وجود آن کلمه کلیدی نمCCایش می لینک گوگCCل10 کلمه کلیدی و 10دهد. آزمایشاتی که این گروه انجام دادند با

و10 در 10بود مانند یک ماتریس (1)∑

j=1

m

p ( j∨Kj) = 1 باشد. الگCCوریتم یCCادگیری ام میKکلیدی کلمهKjها و تعداد لینکmکه در آن

AssociationانCCد که آنها استفاده نمCCوده rule دCCمانن Aprioriت آوردنCCرای بدسCCب {Burger} <= {Onions, Potatoes}:باشد. برای نمونه قانونعالیق کاربر می

های فروش یCCک سCوپرمارکت اسCCت کCه نشCCاناین قانون مربوط به داده زمینی را با هم خریداری کند، تمایل به خریCCددهد اگر یک مشتری پیاز و سیبمی

برگر نیز خواهد داشت. سازی نتایج جستجو استفاده شده اسCCت از یک عامل برای شخصی[45]در

-شود براساس واژگCCان. پروفایل کاربری که در این کار استفاده میSearchyبنام شود همچنین در اینشناختی و توسط عامل بصورت خودکار و ضمنی ایجاد می

شود بCCه این صCCورت کCCه کCCاربرانی کCCه دارایکار از روش همکاری استفاده می پروفایل مشابهی هستند روی یکدیگر تاثیرگذار خواهند بود. برای همین منظور

بایست به اشCCتراک بگCCذارد و بنCCابر اظهCCاراتهای کاربران را میسیستم پروفایل شود کمی از امنیت سیستم کاسCCته شCCود. ازخود این افراد همین کار باعث می

بریتک کارهای کاربران در صفحات وب کار زمانآنجا که مشاهده و بررسی تک زدن صفحات، ذخیرهاست آنها پیشنهاد دادند از بازخوردهای دیگری مانند عالمت

ای که در این سیستمشناختی پایهصفحات و یا پرینت آنها استفاده شود. واژگان یCCک برنامCCهSearchyباشد. سیستم میWordNetمورد استفاده قرار گرفته است

سمت کاربر است که در اولین گام خود برای تعیین عالیق کCCاربر و مسCCتنداتی کنCCد وپرسی صریح کCCاربر اسCCتفاده میرسند از نظرکه به نظر کاربر مرتبط می

دهد.مقداردهی اولیه پروفایل را بصورت ضمنی و خودکار انجام نمی بنCCدی کCCاربران براسCCاسو همکCCارانش بCCه خوشCCه Cayci [46]در مCCورد

های بدست آمده از صفحاتی کCCهlogپردازند، این عالیق از طریق عالیقشان می-آیند. روش پیشنهادی آنها مبنی بر خوشCCهکاربر روی آنها کلیک کرده بدست می

59


خCCواهیمشCCود و میبندی کاربران در مواردی که برنامه در سمت سرور اجرا می گیری بCCرای گCCروهی ازهای همکاری استفاده نماییم و بتوانیم از تصمیماز روش

کاربران همزمان استفاده نماییم کاربرد دارد. پردازد. جستجوی محلی بCCه می0سازی جستجوهای محلی به شخصی[47]در

پردازیم و نتایجی که مداین معناست که در مورد موضوع خاصی به جستجو می نظر ما هستند با مCCوقعیت جغرافیCCایی کCCه در آن قCCرار داریم ارتبCCاط مسCCتقیم-دارند. در این پژوهش عالیق کاربرانی که در یک ناحیCCه جغرافیCCایی زنCCدگی می

کنند تا حدودی مشترک در نظر گرفته شده است. هCCای و همکCCارانش یCCک سیسCCتم جسCCتجوی بCCرای فیلمCC،Arapakis [48]در

هCCایتCCرین فیلمویدئویی ارائه کردند که براساس رفتارهای قبلی کCCاربر مرتبCCط دادنCCد. سیسCCتم پیشCCنهادی ازویدئویی را در جستجوی وی به کCCاربر نمCCایش می

کنCCد کCCه این بازخوردهCCا شCCامل: سیسCCتمبازخوردهای ضمنی کاربر استفاده می نماید(، عبCCارت مCCورد جسCCتجو و عمل می0تشخیص عبارات صورت )که بالدرنگ

باشند. آنها با استفاده از این بازخوردها پروفایل کCCاربر راکلیک نمودن کاربر می SVM (Suupro Vectorنمایند، به این صورت که رفتارهای کاربر را به یک بروز می

Machine)ال میCCده ارسCCد که از قبل آموزش دیCCخیص دهنCCه تشCCرای اینکCCد بCCکنن گرفته از سوی کاربر آیا این فیلم ویدئویی مرتبCCط بCCابراساس این رفتار صورت

باشد یا خیر. همچنین در این سیستم پروفایل اولیه کاربر بصورتعالیق وی می-نام کاربر در سیستم و ارائه اطالعCCات اولیCCهضمنی ایجاد نشده و از طریق ثبت

در نهCCایت بCCا ارزیCCابی سیسCCتم گردد.ای بصورت صریح از سوی کاربر ایجاد می هCCای تحلیCCل صCCورت کCCاربر کCCارایی سیسCCتم رامشخص گردید استفاده از داده

سازی مربوط بCCه فیلCCد خاصCCیافزایش داده و بخصوص در مواقعی که شخصی باشد استفاده از تحلیل عبارات صورت بسیار ارزشمند و بهبوددهنده خواهدنمی

بود. هCCای بازیCCابیگیرد که اسCCتفاده از عامCCل در سیسCCتم چنین نتیجه می[49]در

نماید. در این کCCار یCCک سیسCCتمپذیرتر می، انعطاف0پذیرتراطالعات آنها را مقیاس شCCود کCCه شCCامل یCCک عامCCل بCCرایسCCازی پیشCCنهاد میچندعاملCCه بCCرای شخصCCی

کاربری، یک عامل برای بازیابی و یک عاملجستجو، یک عامل به عنوان واسط باشد. پروفایل کاربر مورد اسCCتفاده در سیسCCتمبرای فیلتر نمودن اطالعات می

VSMتفاده می میCCباشد. برای بروزرسانی این پروفایل از بازخوردهای کاربر اس- شود و بردارهای موجود در پروفایل کاربر به بردار آن دسته از مسCCتنداتی کCCه

شCCود. بCCه فرمCCول زیCCراند نزدیCCک میبازخوردهای مثبت از کاربر دریافت نمودهبرای این بروزرسانی دقت کنید:

0 Local0 Realtime

0 Scalable

60


(2)P = P + f * D ∂ * مجموعCCه بردارهCCای مسCCتنداتD بردار پروفایل کاربر است، Pکه در آن

∂دهنCCده بCCازخورد کCCاربر بCCوده و عددی است مثبت یا منفی که نشانfباشد، می-دهنده حساسیت پروفایل به بازخوردهای کCCاربر مینرخ یادگیری است که نشان

باشد. و همکارانش بCCا اسCCتفاده از یCCادگیری تاریخچCCه کلیCCک Chen [50]در مورد

پردازنCCد،سازی جستجو مینمودن کاربر به عنوان بازخورد ضمنی وی به شخصی وجCویی کCههای آمCاری تعCداد رخCداد کلمCات، پCرسهمچنین با استفاده از روش

دهنCCد. آنهCCاکاربر وارد نموده را نیز با افزایش تعداد کلمات کلیدی آن بسCCط می 0 بCCیزین0کننCCدهبنCCدیمنظور یادگیری الگوی رفتاری کCCاربر از ترکیCCبی از دسCCتهبه

انCCد. معمCCاری مCCورد اسCCتفاده در این روش یCCک اسCCتفاده نمCCودهSVMهمراه با تواند یک صفحه وب باشد، الیCCه دادهمعماری سه الیه است: الیه نمایش که می

گCCذاری شCCده، صCCفحات کلیCCک شCCده و نتCCایجبرای ذخیره نمودن صفحات عالمتبازگشتی از موتور جستجو و در آخر الیه تحلیل که هسته سیستم است.

عنوان نموده است کCCه سCCاخت پروفایCCل کCCاربر شCCامل سCCه[51]در مورد مرحله است:

های مناسبآوری دادهجمعمقداردهی اولیه پروفایلبروزرسانی پروفایل

های یکی از پرکاربردترین روشVSMتوان ادعا نمود براساس این مقاله می باشCCد و از طCCرفپCCذیر مینمایش پروفایل کاربر اسCCت زیCCرا از طCCرفی انعطCCاف

نماید.های یادگیری را به سهولت فراهم میدیگر امکان اعمال الگوریتم

- روند منطقی ساخت پروفایل کاربر2-4شکل

در این پCCژوهش همچCCنین بCCرای بروزرسCCانی پروفایCCل کCCاربر از الگCCوریتمRocchioهCCت کCCادگیری اسCCوریتم یCCوعی الگCCوریتم نCCوده، این الگCCتفاده نمCCاس

0 Classifier0 Bayesians

61


-کنCCد پروفایCCل کCCاربر را بCCروز میبراساس بازخوردهایی که از کاربر دریافت مینماید.

(3) Qnew = α × Qold + β × (1N ∑

di ЄDrd i) - µ( × 1

N ∑d j ЄDN

d j )

αباشCCند، به ترتیب پروفایل جدید و قCCدیمی کCCاربر میQold و Qnewکه در آن بCCه تCCرتیب بیCCانگر اینµ و βدهCCد و ضCCریب اهمیت پروفایCCل قبلی را نشCCان می

هستند که تاثیر مثبت بردار صفحات مرتبط با عالیق کاربر و تاثیر منفی بCCردار صفحات نامرتبط با عالیق کاربر چه میزان خواهد بود. تعیین مجموعه صفحات

گیرد. براساس بازخوردهای کاربر صورت می ،Dn و Drمرتبط و نامرتبط، اند:بندی نمودهآنها رفتار کاربر را براساس اهمیت به این صورت طبقه

- میزان اهمیت رفتار کاربران2جدول

رفتار کاربرمیزان اهمیت0ذخیره کردن مستنداتبسیار عالقمند

مستندات )در بازه0مرورعالقمندزمانی طوالنی(

کم و بیش موردعالقه

مرور مستندات )در بازهزمانی کوتاه(

نادیده گرفتن مستنداتعدم عالقه

دهنCCدهیابد کCCه نشCCان اختصاص می1 تا 0به هر یک از مستندات عددی بین که براساس زمانی که صرف هر یCCک از اینfeedback(di)بازخورد کاربر است،

گردد:مستندات شده بصورت زیر محاسبه میIf (di is a download document)

feedback(di) = 1;else If (di is a Ignore document)

feedback(di) = 0;else

∑j=1

Freq (di)

time(di , j)

وRocchioبنابراین برای بروزرسانی پروفایل کاربر با استفاده از الگوریتم بازخورد کاربر خواهیم داشت:

0 Documents0 Browse

62


(4)Ur(new) = α × Ur(old) + 1N R

∑di ЄDr

¿¿¿ - )1N N

∑d j ЄDN

¿¿¿)

هCCایشCCناختی، پروفایCCل پویCCای کCCاربر و الگCCوریتم از واژگCCان[52]در مCCورد همکCCاری اسCCتفاده شCCده اسCCت. براسCCاس ادعCCای نویسCCندگان این مقالCCه کCCار

اند بروزرسانی پروفایل کاربر بصCCورت خودکCCار و درجدیدی که آنها انجام داده شناختی.وجو براساس واژگانفواصل زمانی است و همچنین بسط عبارت پرس

باشCCد و از میVSMتوجه کنید که پروفایل کاربری که در این کار اسCCتفاده شCCده شود.وجو استفاده میمنظور بسط عبارت پرس تنها بهWordNetشناختی واژگان

پCCردازد و بCCه سCCاخت پروفایCCل کCCاربر براسCCاس عالیCCق وی می[53]در منبع برد. پروفایل استفاده بکار می0سپس این پروفایل را روی موتور جستجوی یاهو

آوری بوده و برنامه هر دوهفته یکبار اقCCدام بCCه جمCCعVSMنامه شده در این پایان نماید که کاربر دراین مدت در کامپیوتر خود ذخیره نمCCوده اسCCت تCCاهایی میفایل

براساس آنها پروفایل کاربر را بروز نماید. البته در این کار شرح داده شده که توان این زمان بروزرسانی پروفایCCل کCCاربر را براسCCاس تغیCCیر عالیCCق کCCاربرمی

تعریف کرد، به این ترتیب که اگر بعCCد از دو هفتCCه بCCردار عالیCCق کCCاربر تفCCاوت تCCر نمCCاییم وچندانی نداشتند بCCازه بروزرسCCانی بعCCدی پروفایCCل را کمی طCCوالنی

بالعکس. هCCایی کCCه از کلیCCک نمCCودن کCCاربر حین بCCا اسCCتفاده از داده[54]در مCCورد

- پیCCادهVSMآورد پروفایل کاربر را که بصورت مشاهده نتایج جستجو بدست می-نماید و از آن برای شخصCCی بروز میRocchioسازی شده است توسط الگوریتم

نماید.سازی جستجو استفاده می

هCCا مزایCCای زیCCر راشود کCCه اسCCتفاده از عامCCل خاطرنشان می[55]در مقاله برای کاربران در بر خواهد داشت:

ها.ها و وظایف کاربران و سپردن آنها به عاملکاهش برخی مسئولیتل میCCاربر عمCCرفهعامل مانند یک همکار برای کCCاعث صCCد و بCCویینمایCCج

گردد.زمان کاربر میکلCCاربران مشCCدر مواردی که محیط پیچیده است یا انجام کاری برای ک

گیرند.ها انجام آن را بر عهده میباشد عاملمی

های تحت به بحث در مورد استفاده از هوش مصنوعی در تکنولوژی[56]در توانند در انتخCCاب عملیCCات مناسCCب،ها میوب پرداخته شده و اشاره کرده عامل

گیری بدون دخCCالت کCCاربر مفیCCدبندی، دنبال نمودن اهداف خاص و تصمیمرتبه هCCای هوشCCمندواقع شوند. در این مقاله آمده است که اولین بار ایCCده سیسCCتم

مطرح شده و اولین برنامCCهMIT در دانشگاه 1950 در سال McCarthyتوسط Weizenbaum توسCCط 1966 در سCCال ELIZAهوشCCمند مبتCCنی بCCر عامCCل بنCCام

0 yahoo

63


بود که با تقلیCCد از مکالمCCات0طراحی گردیده است، این برنامه یک پنجره چت در یCCک مقالCCه در1992داد. در سCCال وجوهای کاربران پاسCCخ میانسان به پرس

بینی شده بود محاسبات مبتنی بر عامل گCCام مهم بعCCدیای انگلیسی پیشمجلهافزار خواهند شد. در توسعه نرم به این مسCئله پرداختCه شCده کCه آیCا از روی تحلیCل حCاالت[27]در مقاله

توان به مرتبط یا نامرتبط بودن مستندات نمایش داده شدهصورت کاربران می-به آنها با آنچه مد نظر این کاربران است )مانند آنچه در جسCCتجوی وب رخ می

دهCCد( پی بCCرد یCCا خCCیر؟ سCCپس بCCه بررسCCی کارهCCای متعCCددی کCCه در زمینCCهMultimodal HCIودهCCا نمCCه و ادعCCده پرداختCCام شCCتم انجCCاکنون هیچ سیسCCد تCCان

تعاملی از تحلیل حاالت صورت کاربر به عنوان یCCک بCCازخورد ضCCمنی اسCCتفاده انCCد کCCهنکرده است، همچنین براساس مطالعاتی که انجام شCCده نتیجCCه گرفتCCه

کننده اکثر حاالت رفتاری وی باشCCد. آنهCCاتواند منعکسحاالت صورت یک فرد می هCCای تشCCخیصبراساس همین گزارشCCات متوجCCه شCCدند کCCه اسCCتفاده از تکنیCCک

هCCای دنبCCال کننCCده حرکCCات چشCCمیحاالت صورت کاربر بسیار بیشتر از تکنیCCک-تواند نشCCانگیرد. زیرا حاالت صورت هر فرد میمورد استقبال کاربران قرار می

دهنده حالت ذهنی فرد بوده و از طرفی تشخیص حCCاالت صCCورت نیازمنCCد این ای بر روی سر کاربر وصل شوند تا بتوانند حرکCCاتهای ویژهنیست که دستگاه

چشم وی را بدقت دنبال نموده و مانع از حرکCات آزادانCCه فCCرد گردنCCد. شCCایان ذکر است کار عمده این پژوهش بررسی امکCCان اسCCتفاده از تشCCخیص حCCاالت

های تعCCاملی اسCCت وصورت کاربران به عنوان بازخورد ضمنی کاربر در محیط-طCCور خCCاص شخصCCیآنها به هیچ وجه به چگونگی اسCCتفاده از این حCCاالت و بCCه

سازی نپرداخته و حجم وسیعی از کارشCCان مربCCوط بCCه طCCراحی یCCک سیسCCتم تشخیص حاالت صورت گردیده است. درنهایت طی آزمایشات انجام شCCده بCCه

تواند به عنCCوان یکی ازاند که تحلیل حاالت صورت کاربران میاین نتیجه رسیده منابع بازخوردهای کCCاربر محسCCوب گCCردد، بCCا این حCCال در این زمینCCه همچنCCان

مشکالتی وجود دارد از جمله اینکه:وریCCود را طCCتن خCCای نشسCCوده و جCCکاربران به دوربین دقت ننم

جایحل این است بهاند. راهدادند که در دید دوربین نبودهتغییر می هCCایی بCCا دامنCCه دیCCد بCCاالاستفاده از یک دوربین معمCCولی از دوربین

استفاده نمود.تCCود داشCیز وجCCابی نCCونگی ارزیCCه چگCCهمچنین مشکالتی در زمین

مانند اینکه کاربران درحین آزمایش با یکدیگر صCCحبت و مشCCورت توانسCت روی نتیجCه نهCایی تاثیرگCذارنمودند کCه این مسCئله میمی

حل آن آشCCنایی بیشCCتر کCCاربران بCCا هCCدف آزمCCایش وباشد که راه چگونگی شرکت آنها در این آزمایش بCCود و اینکCCه الزم اسCCت چCCه

مواردی را بخوبی رعایت نمایند.

0 Chatterbox

64


اربرانافزاری که در حین ضبط فیلم از واکنشمشکالت نرمCهای ک نمود.ها را دچار مشکل میآمد نیز در مواردی نمونهپیش می

ورتو در آخر بحثCCالت صCCخیص حCCونگی تشCCادی روی چگCCای زیCCه کاربران و بهبود این پیمانه وجود دارد.

- کارهای انجام شده قبلی3جدول

سال

نوعپروفایل

چندکاناله

بروزرسانی بازخورد الگوریتم

یادگیریمعمار

یهمکاری

سم تکار

مقدارده ی اولیهپروفایل

[48] 09 اشارهنشده

ایجادquery جدید

facial expression / click-through

SVM

3-Layer, input Q, output result

S user registration

[51] 10 VSM دوره ایDownloaded and browsed documents/

time

Rocchio Algorithm

اشارهنشده C Relevant

documents

[53] 10 VSM هر دوهفته

Download and browsed history/

Bookmarked pages

Non اشارهنشده C Saved

documents

رو شجاری

10 VSM ایجادquery جدید

Downloaded documents/

facial expression/

click-through

Rocchio Algorithm

Agent based C Saved

Documents

نتیجه گیری.4.4 تCCوانهایی که در زمینه کارهای پیشین صورت گCCرفت میبا توجه به بررسی

گفت مزیت سیسCCتم پیشCنهادی اسCCتفاده از پیمانCCه تشCخیص حCالت صCورت و چندکاناله بودن سیستم به منظور رفاه بیشCCتر کCCاربران نابینCCا و لحCCاظ نمCCودن حCCالت صCCورت در بروزرسCCانی پروفایCCل و همچCCنین اسCCتفاده از یCCک عامCCل در سمت کاربر است که خودمختCCار بCCوده و بصCCورت خودکCCار بCCه مشCCاهده رفتCCار کCCاربر و بازخوردهCCای وی پرداختCCه و بCCه تحلیCCل و اعمCCال آنهCCا در پروفایCCل و

65


پCCردازد، همچCCنین در ایندرنهایت نمایش مجCCدد اطالعCCات صCCحیح بCCه کCCاربر می ای بر اسCCاس مسCCتندات ذخCCیره شCCده درسیستم برای هر کاربر پروفایل اولیه

هایی که بدون پروفایCCلگردد و مزیتی که نسبت به روشکامپیوتر کاربر ایجاد می ، افCCزایش دقت و سCCرعت[52][43][50][46][49][44]کننداولیCCه شCCروع بCCه کCCار می

باشCCد و البتCCه ایجCCاد این پروفایCCل اولیCCه بCCرخالفیCCادگیری عامCCل مربوطCCه می ها نیاز به دخالت مستقیم کاربر نداشته و الزامی به پر نمCCودنبسیاری از روش

باشCCد بلکCCه کCCامال بصCCورت نمی[48] [45]ای از اطالعات شخصی کاربرفرم اولیه گCCردد. شCCایان ذکCCر اسCCت سیسCCتمآوری میضمنی و خودکار این اطالعات جمع

های ارائه شده هیچ یک مخصوص کاربران نابینCا ارائCه نشCده و در این پCروژه، کاربری نهایی معلولیت این افراد و نیازهایشCCان نCCیز در نظCCردر طراحی واسطگرفته شده است.

66

مقدمه.1.5 های انجCCام شCCده در این و پروژهHCIای در زمینه انواع مطالعات گسترده

- نامیCCده میHCIزمینه نمودیم که درنهایت نتیجه نشان داد آنچه بصورت صریح شCCود کCCه بCCهافزارهای خاصی اطالق میشود در اکثر موارد به استفاده از سخت

نماینCCد، هCCدف مCCا در اینتسهیل و تسریع ارتبCCاط انسCان بCCا کCامپیوتر کمCCک می باشCCد. در ادامCCه بCCه اینافزارهCCای جCCانبی نمیپروژه طراحی یا استفاده از سخت

فکر افتادیم که، از آنجا که مرکز توجه ما کاربران نابینا هستند بطور خCCاص بCCه برای این کاربران بCCپردازیم. در این مرحلCCه نCCیز بCCا کنCCار گذاشCCتنHCIبررسی

افزارهای جانبی در ارتباط نابینایان با کامپیوتر، در مسCCیررویکرد طراحی سخت افCCزار مCCورد اسCCتفادهتCCرین نCCرمها بCCه عنCCوان عمCCومیخوانصفحهتحقیق خود با

نابینایان مواجه شدیم و پروژه را به این سمت پیش بردیم که بCCه شCCناخت این کننCCدافCCزار اسCCتفاده میاز طریق همین افراد نابینا کCCه از این نCCرمها خوانصفحه

بپردازیم، با چند تن از افراد نابینای متخصص در اسCCتفاده از کCCامپیوتر صCCحبت

67

فصلپنجم:

روش پیشنهادی


افزار را بیCCابیم. امCCا بCCانموده و توانستیم مشکالت و مزایای موجود در این نرم پیشروی در این شاخه متوجه شدیم کاری کCCه در زمینCCه مشCCکالت نابینایCCان بCCا

نمایCCد وتوان انجام داد ما را از اهداف اولیه پروژه خCCود دور می میهاخوانصفحه توان به عنوان یک کار مجزا به آن نگCاه کCرد. در نتیجCه تمرکCز خCود راحتی می

شCود و در این اطالق میHCIمعطوف نمودیم به آنچCه در علم کCامپیوتر بCه آن افCCزاری بCCهبین به کارهای تحقیقاتی متعددی برخورد نمودیم که با رویکرد نCCرم

اند. ختههای کاربری هوشمند پرداواسططراحی اولین گامی که در این پCCروژه برداشCCته شCCد، آشCCنایی بیشCCتر بCCا کCCاربران

است تCCا بتCCوانیمها، امکانات و مشکالت آنها بوده مورد نظر و بررسی نیازمندی سیستمی مناسب با نیازهای این گروه از افراد ارائه نماییم. بCCرای این منظCCور

ای بCCا خCCط بریCCل مخصCCوص افCCرادبا مراجعه به روزنامه ایران سپید )روزنامCCه نگCCاران نابینCCای این روزنامCCه توانسCCتیم بCCا اسCCاتیدنابینا( و مصاحبه بCCا روزنامCCه

نابینای کCCامپیوتر در موسسCCه عصCCای سCCفید آشCCنا شCCده و از نزدیCCک چگCCونگی شان را شاهد بوده و بCCااستفاده این افراد از کامپیوتر و انجام کارهای روزمره

افزارهCایی کCه این افCراد بCه عنCوان ابزارهCای کمکی در کCار بCا کCامپیوترنCرم هCCای پCCروژه وهای حضوری ایدهنمایند آشنا گردیم. طی این مصاحبهاستفاده می

ای دریCCافتشرح مسئله را با آنها در میان گذاشته و بازخوردهای قابل مالحظه-نمودیم که در ایجاد بستر مناسب برای ادامه ارتباط به منظور طراحی مناسب

سازی شده، بسیار ارزشمند است.تر و همچنین مرحله تست سیستم پیاده برای ادامه کار مقاالت متعددی در این زمینCCه مطالعCCه شCCد و از آنجCCا کCCه

کاربری خاصی را به منظور نمایش پویCCایی بCCرای طCCراحی ومی بایست واسط نمودیم، براساس مطالب بررسی شده تصCCمیم گرفCCتیمپیاده سازی انتخاب می

سCازی اینبه پویاسازی یک محیط جسCCتجو بCCپردازیم و ادامCCه کCار را بCCه پیCCاده مسCCئله اختصCCاص دادیم و البتCCه در این قسCCمت مطالعCCات خCCود را در زمینCCه

ای طراحی کCCردیم کCCه منطبCCق بCCاها بکار بسته و سیستم را به گونهخوانصفحههای این ابزار نابینایان باشد.توانایی

سCCازی موتورهCCایهای جستجو، به شخصCCیمنظور این پویاسازی سیستمبه جستجو پرداخته و تصمیم گرفتیم عالیق کاربر را بصCCورت پویCCا در ارائCCه نتCCایج

جستجو به وی دخیل نماییم. هCCای زیCCرهای جستجو بطور کلی نیازمند مولفهسازی سیستمبرای شخصی

هستیم:.ایجاد پروفایل اولیه از کاربر.بروزرسانی پروفایل کاربر

منظCورسCازی یCک موتCCور جسCتجو بCهضمنا برای انجام این کار بCه پیCCادهتست سیستم نیز نیازمند هستیم.

معمCCاری کلی سیسCCتم نمCCایش داده شCCده اسCCت، در این1-5در شCCکل در ادامه فصل بهباشد که های باال مرتبط با چند مولفه میشکل هر یک از بخش

ها همراه با جزئیات مورد نیاز ارائه خواهد شد.ترتیب شرح هر یک از این بخش

68


- معماری کلی سیستم1-5شکل

69


ایجاد پروفایل اولیه کاربر.2.5 سCCازی برمبنCCایهCای قبCCل شCCرح داده شCCد شخصCCیهمCCانطور کCCه در فصCCل

گCCیرد. برطبCCق دانشCCی کCCه از فصCCل دوم بدسCCتپروفایلی از کاربر صCCورت می های کCCاربر در فصCCل کارهCCای پیشCCین ارائCCهبندی که از پروفایلاید و طبقهآورده

باشد:شد، پروفایل ساخته شده در این پروژه دارای مشخصات زیر میضمنی

oکیلCCار تشCCامال خودکCCاین پروفایل بدون دخالت کاربر و بصورت ک شود و همانطور که در فصCCل کارهCCای پیشCCین مالحظCCه نمودیCCدمی

ها روشی برای ایجCCاد پروفایCCل کCCاربر بصCCورتبسیاری از سیستم اند و در اغلب موارد سیستم بCCدون هیچ دانشضمنی ارائه ننموده

نماید که این مسئله بCCه نوبCCه خCCودای از کاربر شروع بکار میاولیه های اولیCCه اسCCتفاده از سیسCCتم دارای دقت پCCایینی بCCوده ودر گام

گردد. همچنین در سایر مCCواردی کCCهموجب عدم رضایت کاربر می شCCود بصCCورت صCCریحاین پروفایCCل اولیCCه بCCرای کCCاربر سCCاخته می

های پرسشCCنامهاطالعات اولیه در مورد عالیق کاربر به شکل فرمگردد.نام اولیه از وی درخواست میهای ثبتو یا فرم

پویاییoپروفایل ساخته شده از کاربر ایستا نبوده و در طی زمان با تغییر

نماید.عالیق کاربر تغییر میتشکیل سمت کاربر

oاتسیستم ما بگونهCCای طراحی شده که برای حفظ امنیت اطالع کاربران در سمت کاربر، اطالعات مرتبط با هCCر کCCاربر را ذخCCیره

نماید.می

برای سCCاخت این پروفایCCل اولیCCه از مسCCتندات ذخCCیره شCCده در کCCامپیوتر کاربر استفاده نمودیم، زیرا با احتمال باالیی یک کاربر زمانی اقدام بCCه ذخCCیره

نماید که مطالب آن فایل مورد عالقه وی باشند. بCCرای سCCاخت اینیک فایل میهای زیر را طی نمودیم:پروفایل اولیه به ترتیب گام

یینCCور تعCCه منظCCاربر بCCامپیوتر کCCده از کCCیره شCCتندات ذخCCاستخراج مس عالیق وی.

های تبدیل انواع مختلف فایلPDF, HTML, WORD و غیره به نوع .TXTکه باشند آماده باشند. میtext baseهای بعدی که ها برای پردازشفایل

استفاده ازPDFBox libraryهای برای تبدیل فایلPDF به txt. استفاده ازApache Tika Libraryا برای تبدیل سایر انواع فایلCCه

.txtبه حذفStopWordهای ها از فایلtxt.

مانند‘a’, ‘an’, ‘by’, ‘from’, ‘www.’ انجامStemmingسازی متون.یابی لغات و خالصه و ریشه

70


مانند حذف‘ing’, ‘ation.’ ایCCآشنایی و استفاده از نرم افزارهtext mining دCCمانن KNIME

به منظور فهم بهتر مسئله.ها و اختصاص استخراج کلمات کلیدی از فایلTF-IDFوان وزن اینCCبه عن

کلمات. ذخیره کلمات کلیدی نهایی در پایگاه دادهSQL. ایجاد( BOW C)Bag of Wordها و نشان دادن هر فایل توسط از روی فایل

یک ماتریس اندیسی از کلمات موجود درفایل. استفاده ازRainBow, BOW toolkit. نصبlinux زیرا این library در محیط linux گردد. کامپایل می ل اینCCراوان در کامپایCCرفع مشکالت فlibraryایCCود راهنمCCو نب

.linuxمناسب در مورد خطاهای ایجاد شده در محیط تر ازها به منظور نتیجهبندی بردارهای کلمات کلیدی فایلخوشهCCیری بهCCگ

عالیق کاربر. آشنایی با الگوریتمPDDPبندی متون. برای خوشه.پیاده سازی الگوریتم

زیCCرBPMتمCCامی مCCراحلی کCCه در بCCاال بCCه آنهCCا اشCCاره شCCد را در نمCCودار هایی که برای انجام هر یک از مراحCCل0کنید، در این نمودار کتابخانهمشاهده می

استفاده شده نیز مشخص گردیده است.

tamrof txet ot trevnoc

yrotsih gnisworB/stnemucoD ecived s'resu

yrarbil akiT ehcapAyrarbil xoBFDP

drow potS evomeR gnimmetS

tsil drow potSyrarbil mmetS retroP

tamrof WOB etaerC

tikloot WOB /WOBniar

gniretsulC

gniretsulc PDDP/yrarbil retsulCinmO MSV/eliforp resU

FDI-FT etaluclaC

ساخت پروفایل اولیه کاربرBPM- نمودار 2-5شکل

سازی هر یک از این مراحل و مشکالتی که در حینجزئیات چگونگی پیادهاند.سازی با آنها برخورد نمودیم در فصل بعد شرح داده شدهپیاده

0 Library

71


توانید نمودار فعالیت نحوه ساخت بردار عالیCCق کCCاربر را می3-5در شکل مشاهده نمایید:

- نمودار فعالیت بردار عالیق کاربر3-5شکل

تری با مسئله آشنا شCCوید بCCه مثCCال زیCCر توجCCهبرای اینکه بصورت ملموسکنید:

,d1 فایCCل 3فCCرض کنیCCد d2 وd3 لCCد از مراحCCد. بعCCرا داری stemmingذفCCو ح stopwordرCCود در هCCدی موجCCها و استخراج کلمات کلیدی برداری از کلمات کلی

فایل خواهید داشت:d1 (abc, def)d2 (abc, hef)d3 (def, jeh)

شامل کلمات زیر خواهد بود:vector spaceبه این ترتیب (abc, def, hef, jeh)

باشند:ها بصورت زیر میگر هر یک از فایلو بردار نمایشd1 = [1, 1, 0, 0]d2 = [1, 0, 1, 0]d3 = [0, 1, 0, 1]

-انCCد و تنهCCا نشCCانالبته بردارهای باال بصورت دودویی در نظر گرفته شCCده دهنده این موضوع هستند که آن کلمه کلیدی در این فایل وجCCود دارد یCCا خCCیر،

باشCCد بCCه ایندار میایم بصCCورت وزننمایش برداری که ما از آن استفاده نموده صورت که در بردار هر فایل هر عدد مربوط به وزن آن کلمCCه خCCاص در بCCردار

. استفاده شده استTF-IDFدهی نیز از است، که برای این وزن کلمCCه مختلCCف داریم کCCه فضCCایnبرای فهم بهتر مسئله فرض کنید تعداد

تCCوان توسCCط بCCرداری بصCCورت را میdدهند. هر صفحه برداری ما را تشکیل میزیر تعریف نمود:

72


(1)X⃗=(x1 , x2 , x3 , …, xn)xکه i امتیاز عبارت i در صفحه dیریباشد. گام بعدی چگونگی اندازه میCCگ

xامتیاز i است، کلماتی که در dرایCCتند و بCCوجود ندارند دارای امتیاز صفر هس کنیم. امتیازدهی کلماتی که در این صفحه وجود دارند از روش زیر استفاده می

TFi,j تعداد رخداد کلمه ti را در صفحه dدهد. نشان میDFi گر تعداد صفحاتی است که کلمه بیانti.در آنها وجود دارد تعCدادfi,j و ni کلمCCه کلیCCدی موجCود در صCفحهki تعداد کل صفحات، Nاگر

به این صورت محاسبهTF-IDF [54] باشد، diدر صفحه kiرخداد کلمه کلیدی می شود:

(2)TFi,j =f i , j

∑k

f k , j

از آنجایی که کلمات کلیدی که در اکثر صفحات وجCCود دارنCCد در تشCCخیص را نCCیز درIDFiمرتبط یا نامرتبط بCCودن آن صCCفحه نقش کلیCCدی ندارنCCد معیCCار

محاسبات خود در نظر گرفته ایم. (3) IDFi =Log N

¿(4)Wi,j = TFi,j × IDFi

بین آنهCCاCos از زاویCCه TF-IDFدهی برای بررسCCی تشCCابه دو بCCردار بCCا وزن تCCر باشCCد بردار به عدد یک نزدیکCosکنیم، به این صورت که هر چه استفاده می

.[45] تشابه آنها بیشتر است

(5)Cos (

w⃗

c,

w⃗

u)= w⃗ c . w⃗ u||w⃗ c||×||w⃗ u||

=∑i=1

K

wi , c w i ,u

√∑i=1

K

w2i ,c √∑i=1

K

w2i ,u

باشد. تعداد کل کلمات کلیدی میkکه در آن ای از آنچCCه در این فصCCلبرای ملموس نمودن مطالب عنوان شده نمونCCه

به شرح آن پرداختیم در مورد ساخت پروفایل اولیه کاربر و اسCCتخراج کلمCCات توانیCCد در اشCCکال زیCCر مشCCاهده نماییCCد. در ایندهی به آنهCCا، را میکلیدی و وزن

ها به ترتیب ابتدا تعداد کلمات کلیدی موجود در هر فایل و وزنی که به هCرشکلکلمه اختصاص داده شده نشان داده شده است.

73


- نمونه ای از پایگاه داده تعداد کلمات کلیدی هر فایل4-5شکل

- نمونه ای از نمای کلی پایگاه داده وزن دهی به فایل ها5-5شکل

74


کاربریطراحی واسط.3.5-بایسCCت بCCه طCCراحی واسCCطای از کCCاربر میبعد از ساخت پروفایCCل اولیCCه

کاربری بپردازیم. همانطور کCCه قبال نCCیز اشCCاره شCCده تصCCمیم گرفCCتیم بخCCاطر عمومیت موتور جستجوی گوگل، از این موتور جسCCتجو بCCه عنCCوان مبنCCای کCCار

وجوی کاربران اسCCتفاده نمCCاییم. بCCه اینخود برای دریافت نتایج حاصل از پرس-هCCای پیچیCCده انCCدیسسازی الگوریتمسازی نیازی به پیادهترتیب در حین شخصی

-گذاری صفحات وب و تعیین میزان شباهت هر یک از صفحات با عبارت پCCرس وجوی کاربر نخواهد بCCود. زیCCرا از طCCرفی تعCCداد کCCل صCCفحات موجCCود در وب

گیری خواهد بCCود و از طCCرفبسیار زیاد است و پردازش هر یک از آنها کار وقت توانCCد پCCروژه مجCCزایی در زمینCCهسCCازی این بخش از پCCروژه خCCود میدیگر پیاده

تقویت موتورهای جستجو مطرح شود و در زمان مقرر برای انجام این پCCروژه تکمیل نشCCده و در نهCCایت نتCCایج بCCه دقت موتورجسCCتجوی دقیقی ماننCCد گوگCCل

وجCCوی وارد شCCده از سCCوی کCCاربر را بCCه موتCCورنخواهد بود. بنCCابراین مCCا پCCرس جستجوی گوگل داده و در نهایت نتایج بدسCCت آمCCده از این موتCCور جسCCتجو را

کCCنیم و بCCهسCCازی مینماییم و آنها را براسCCاس پروفایCCل کCCاربر مCCرتببررسی می وجCو را از کCاربرکاربری طCCراحی شCده یCک پCCرسدهیم. واسطکاربر نمایش می

دریافت نموده و در نهایت درصفحه نتایج، نتایج حاصل از جستجو را به بهCCترین حالت طوریکه کاربر برای یافتن نتایج مCCورد نظCCر خCCود کمCCترین تالش را بکCCار

شود. چگونگی اتصال به موتCCور جسCCتجوی گوگCCل وببرد به وی نمایش داده می حلی کCCه مCCا بCCرای رفCCع این مشCCکل ارائCCهمشCCکالت موجCCود در این راه و راه

توانید در فصل بعد مطالعه نمایید.نمودیم را می هCCاهمانطور که در فصCCل مربCCوط بCCه لحCCاظ نمCCودن نابینایCCان در سیسCCتم

های کCCاربری مربCCوط بCCه ایناشاره نمودیم استانداردهایی برای طراحی واسط کCCاربری خCCود لحCCاظافراد وجود دارد که این استانداردها را در طراحی واسCCط

توان به موارد زیر اشاره داشت:نمودیم. از جمله این استانداردهای میرایآنچه کاربر در حین جستجوی وب به دنبال آن میCCمت بCCگردد یک قس

باشد که با فشردن آن کارورود عبارت جستجو و یک دکمه “جستجو” می هCCا و این مسCCئلهخCCوانجستجو آغاز گردد. حال با توجه به خاصیت صفحه

که این ابزارها بصورت ترتیبی به خواندن هرآنچCCه در صCCفحه وجCCود دارد پردازند تصور کنید صفحه جستجویی که در مقابل یک کاربر نابینا قرارمی گیرد قبل از این دو مولفه مهم که هر کاربری بCCدنبال آن اسCCت دارایمی

توجCCه6-5های متعدد دیگری است، به صفحه اولیه گوگل درشکل مولفهکنید:

75


- صفحه اولیه جستجوی گوگل6-5شکل

اولیه ما بصورت زیر طراحی گردید:برهمین اساس صفحه

- صفحه طراحی شده7-5شکل

که در آن اولین اندیس صفحه مربوط به کادر ورود عبارت مCCورد جسCCتجوباشد.می

ایش داده میCCاربر نمCCه کCCه بCCایجی کCCاسدر صفحه نتCCاز هم براسCCود بCCش خوان که بCCه تCCرتیب شCCروع بخوانCCدنافزارهای صفحهطریقه کارکرد نرم

های تبلیغCاتی رابایست لینکنمایند میها و مطالب موجود در صفحه میلینک تCرین قسCمت صCفحه قCرار دهیم تCا مCانع ازحCذف نمCوده و یCا در پCایین

های موجCCود درسردرگمی کاربران گردد، همین قضیه در مورد سایر لینک

76


صفحه که در باالی صفحه نتایج جستجو قرار دارد نیز صCCادق اسCCت. بCCه دهCد توجCهای از صفحات نتCایج گوگCل را نمCایش می که نمونه8-5شکل نمایید:

- صفحه نتایج گوگل8-5شکل

بهتر آن است که صفحه را با نتایج شروع نمCCاییم، توجCCه کنیCCد کCCه بCCرای اینکه طراحی ظاهری صفحه با آنچه یک کاربر عادی حین کار با گوگل با

گCCذاریشCود تفCCاوتی نداشCته باشCCد تصCCمیم گرفCCتیم انCدیسآن مواجه می های مختلف موجود در صفحه را به تCCرتیب اهمیت آنهCCا در صCCفحهمولفه

تغییر دهیم، به این معنا که اگر در حالت عCCادی شCCما روی صCCفحه نتCCایج هCCای شروع به حرکت بین مولفCCهTabکلید و دکمه گوگل از طریق صفحه

مختلف نمایید از ابتدای صفحه و به ترتیب هر بخش و براساس آنچه در کنCCد وهCCا مینمایید شروع به حCCرکت بین مولفCCهظاهر صفحه مشاهده می

های صفحهشود که لینکخوان نیز هنگامی که به آن فرمان داده میصفحه گCCذاری شCCروعرا به ترتیب شروع بخواندن نماید براسCCاس همین انCCدیس

ها نموده و به این ترتیب زمان زیادی از کاربر اتالف نخواهدبخواندن لینک گذاری این صCCفحات را نCCیز براسCCاس اهمیتشد در نتیجه طریقه اندیس

آنها تغییر دادیم.

هلینکCCه کCCل همانگونCCهای نمایش داده شده به کاربر در صفحه نتایج گوگ توانCCدباشCCد و کCCاربر نابینCCا نمیدر شکل مالحظه نمودید دارای شماره نمی

ذهنیتی از این مسئله داشته باشد که بعد از اینکه تمامی نتایج موجود در یک صفحه را مورد مطالعه قرار داد حCال کCCدام نتیجCCه بCCا کCCدام شCCماره

کاربری خCCود این مسCCئلهباشد. ما در طراحی واسطلینک مد نظر وی می

77


را در نظCCر گرفCCتیم و بCCا قCCرار دادن شCCماره بCCرای هCCر یCCک از نتCCایج اینمشکل را برای این افراد حل نمودیم.

اربرهمانطور که مطلع هستید گوگل در پایین هر لینک نتیجهCCه کCCای که ب دهCد مختصCری از اطالعCات موجCود در آن لینCCک را همCراه بCانمایش می

هCCایی کCCه بCCه اینسایر اطالعات مانند صفحات مشابه این لینک و یا لینک دهد. حال تصور کنیCCد کCاربران نابینCCااند را نیز ارائه میلینک اشاره نموده

ها بCCه عنCCوان چشCCم خCود هنگCCام کCار بCCا اینخوانکه تنها با اتکا بر صفحه ها ناچارند حCCتیشوند بعد از خواندن هر یک از لینکصفحه نتایج روبرو می

های مرتبطاگر این لینک مورد عالقه آنها نبوده به خالصه این لینک و لینک را بارها فشار دهند تCCا ازTabبا آن گوش فرا دهند یا اینکه ناچارند دکمه

افتCCد کCCهاین اطالعات پرش نمایند و در حین چنین کاری بارها اتفCCاق می گCCردد و یCCا بCCه علت عCCدمشCCود و قطCCع میخوان یا دچار مشکل میصفحه

هماهنگی سرعت واکنش به نشانگر ماوس و سرعت خواندن اطالعCCات هCا کCاربر دچCCار سCCردرگمی نCCیزهCای سCریع بین لینCCکدر حین این جابجایی

همین علت تصمیم گرفCCتیم ابتCCدا تنهCCا لینCCک اصCCلی نتCCایج را بCCهبشود. به کCCاربران نمCCایش دهیم و درصCCورت درخواسCCت کCCاربر و بCCا قCCرار دادن کلیدهای میانبر درصورت درخواسCCت کCCاربر مطCCالب اضCCافی موجCCود در

مورد آن لینک خاص را به وی نمایش دهیم.

توانید نمCCودار تCCرتیب چگCCونگی نمCCایش صCCفحه نتCCایج بCCه می9-5در شکل کاربر را مشاهده نمایید:

78


سازی جستجو- نمودار ترتیب شخصی9-5شکل

بروزرسانی پروفایل کاربر.4.5 کامال مبتنی بCCرRocchioهای یادگیری الگوریتم از آنجا که در میان الگوریتم

Vector Space Model ل از [57] استCCادگیری عامCCاین الگوریتم را به منظور ی ، بازخوردهای کاربر استفاده نمودیم:

(6)Qnew = α × Qold + β × (1N ∑

di Є Drd i) - µ( × 1

N ∑d j Є DN

d j) αباشCCند، به ترتیب پروفایل جدید و قدیمی کCCاربر میQold و Qnew که در آن

بCCه تCCرتیب بیCCانگر اینµ و βدهCCد و ضCCریب اهمیت پروفایCCل قبلی را نشCCان می هستند که تاثیر مثبت بردار صفحات مرتبط با عالیق کاربر و تاثیر منفی بCCردار صفحات نامرتبط با عالیق کاربر چه میزان خواهد بود. تعیین مجموعه صفحات

گCCیرد. در براساس بازخوردهای کCCاربر صCCورت می ،Dn و Drمرتبط و نامرتبط، کد مجازی مرتب سازی نتایج جستجو آورده شده است. زیر

Input: User profile, PR = {d1, … dn}, search results for query q

79


Output: a set of search results with revised ranksdi = )t1, t2…. Tm( where m is the number of distinct terms in the Web page di and tk denotes each termFor each diЄR do For each tk Є di do Calculate TF)tk,di(×IDF)di( for each web page vector;

Sim)P, di( = P.d i

¿P∨.∨d i∨¿¿

EndArrange results according to Sim)P, di( , decreasing

- الگوریتم مرتب سازی10-5شکل

در حین جستجو و مشاهده نتایج توسط کاربر، عامل بصCCورت خودمختCCار پردازد تا پروفایل کاربر را بروزرسCCانی نمایCCد،به دریافت اطالعات از محیط می

این اطالعات شامل بازخوردهای کاربر نسبت به نتایج نمایش داده شده به وی هCCایباشد. بازخوردهایی که ما در کار خود لحاظ نمودیم دنبCCال نمCCودن کلیCCکمی

کاربر روی صفحات و همچنین تحلیل حالت صورت وی هنگام مشاهده صCCفحه تCوان نتیجCه گCرفت کلیCک کCردن کCاربر روی یCک می[54]مورد نظر است. بنابر

دهنده عالقه کاربر به موضوع آن صفحه است ولی عدم کلیکلینک خاص، نشان ها فرض نمود. زیراها را نباید الزاما به عنوان نامرتبط بودن لینکروی سایر لینک

-های مرتبط با موضوع را بCCاز نمیکاربر گاهی به علت عدم صبوری تمامی لینک کند و یا اگر به اندازه کافی در مورد مطلب مورد نظر خCCود اطالعCCات بدسCCت

پردازد. گاهی هم ممکن استآورده باشد به جستجو و مشاهده سایر منابع نمی کاربر یک لینک مرتبط را از آنجایی نادیCCده بگCCیرد کCCه خالصCCه داده شCCده از آن

همیندهد، بCCهلینک اطالعات مفید و کافی از کل محتوای آن صفحه را ارائه نمی اند تمیز قایل شد.هایی که باز نشدههای نامرتبط و لینکبایست بین لینکعلت می

هCای بCCاالی نتCCایجتوان قانون زیر را نتیجه گرفت که "اگر یک لینک که در ردهمی تCCوان نتیجCCه گCCرفت کCCه یCCک لینCCک نامرتبCCطجستجو جCCای دارد کلیCCک نشCCد، می

لینCCک نتیجCCه10است". بنCCابر این مطلب، در صCCفحه اول جسCCتجو کCCه شCCامل است اگر کاربر روی هریک از آنها کلیCCک نمCCود بCCردار آن صCCفحه را بCCه عنCCوان

هایگیریم و کلیک نشدن روی سایر لینکبردار مرتبط با عالیق کاربر در نظر می کنیم و بردار این صفحاتاین صفحه را به عنوان نامرتبط بودن صفحه تلقی می

دهیم. اما از صفحه دوم نتایج بهرا با ضریب منفی در پروفایل کاربر دخالت می گCCیریمبعد تنها اگر کاربر روی لینکی کلیک نمود آن صفحه را مرتبط در نظر می

ای هیچ کلیکی نشد آن صفحه را نادیده خواهیم گCCرفت. بعCCدو اگر روی صفحه پردازیم، به این صورت که هCCراز این مرحله به بررسی حالت صورت کاربر می

ای که کاربر باز نموده و در مرحله اول آن را به عنوان یک صفحه کCCامالصفحه کCCنیم، ممکن اسCCتتر بررسCCی میمرتبط در نظر گرفتیم را در این مرحله دقیق

بعد از مشاهده صفحه، کاربر متوجه عدم ارتباط آن با موضوع مورد نظر خCCود

80


گردد. برای این منظور با استفاده از تحلیل حالت صورت حین مشاهده کCCاربر نماییم )شاد، غمگین، هیجCCان حالت پایه را از صورت وی استخراج می7یکی از

و به هرکCCدام امتیCCازی اختصCCاص[48]زده، متعجب، نگران، معمولی، عصبانی( دهیم تا ضریب دخالت بردار این صفحه را در پروفایل کاربر تعیین نماید. بCCهمی

تواند نشان دهنده عدمعنوان نمونه حالت صورت عصبانی، نگران و غمگین می-ها امتیCCاز منفی میرضایت کاربر از نتیجه نمایش داده شده باشد و به این حالت

دهیم تا وزن کلمات کلیدی این صفحه از مجموعه بردارهای عالیق کاربر کسر گCCیریم تCCا بCCه کلمCCاتگردد و بالعکس برای حالت شاد ضریب باالیی در نظر می

کلیدی بدست آمده از این صفحه در بردار عالیق کاربری وزن باالتری تخصیصیابد.

بندی صCCفحات وب بصCCورت مسCCتقلبراساس مطالب عنوان شده، دسته وجو نیز دارای اهمیت باالیی است و بهتر اسCCت نادیCده گرفتCCه نشCده واز پرس سازی نهایی براساس عالیق کاربر، این مسئله نیز لحاظ گردد. درنتیجهدر مرتب

ترکیبی از نتایج بدسCCت آمCCده از عالیCCق کCCاربر و نتCCایج اصCCلی بدسCCت آمCCده از تCCوان امتیCCاز نهCایی هCربنCCابراین می موتور جستجو مورد استفاده قCCرار گCرفت.

صفحه را بصورت زیر تعیین نمود:(7)Score = w × Score1 + (1-w) × Score2

امتیاز صCCفحه بCCا در نظCCر Score1امتیاز نهایی هر صفحه، Scoreکه در آن رتبه صفحه در نتایج اصلی بدست آمCCده از موتCCورScore2سازی، گرفتن شخصی

-سCCازی در نتCCایج نهCCایی را نشCCان می میزان دخالت سیستم شخصیwجستجو و را صفر در نظر بگیریم به این معنی است که کاربرwدهند. به عنوان مثال اگر

خواهد مستقیم نتایج بدست آمده از موتور جسCCتجو را مشCCاهده کنCCد. تنظیممی توان بر عهده و دلخواه کاربر گذاشCCت یCCاسازی را میمقدار این سطح شخصی

تواند بصورت خودکCار بCه تنظیم آن بCپردازد، بCه این صCورت کCه درسیستم می ابتدای کار که عامCCل هنCCوز اطالعCCات دقیCCق و کCCاملی از عالیCCق کCCاربر بدسCCت

سازی در نمایش نتایج نهایی را کمCCتر درنیاورده، میزان دخالت سیستم شخصی-نظر گرفته و با گذشت زمان و افزایش یادگیری عامل، تاثیر سیسCCتم شخصCCی

سازی را افزایش دهیم.

تحلیل عامل مورد استفاده در سیستم.5.5 سCCازیدر این بخش سعی داریم به این مبحث بپردازیم کCCه چCCرا در پیCCاده

سیستم از مفهوم عامل استفاده نمودیم و در ادامه براساس همین مسئله بCCهتحلیل سیستم براساس معماری عامل خواهیم پرداخت.

دالیل استفاده از عامل.1.5.5 برای اثبات عامل بودن سیستم ارائه شده به این نکات تکیه کرده [18]در

که طول عمCCر سیسCCتم بCCاال بCCوده و سیسCCتم همیشCCه در حCCال کCCار اسCCت، بCCه

81


های دریافتی از همین محیCCط و بCCدونپردازد و براساس دادهمشاهده محیط می دهCCد عالوه بCCر این در فصCCل دوم بCCه دالیCCلدخالت کاربر عملیCCاتی را انجCCام می

های تعامل انسان-کامپیوتر نیز اشاره نمودیم.استفاده از عامل در سیستم الزم است قبل از آنکه از دیدگاه عامل به تحلیCCل سیسCCتم بCCپردازیم علت

نماییم را بیان کنیم، سیستم پیشCCنهادیاینکه سیستم خود را یک عامل تلقی میباشد:دارای خصوصیات کلی زیر می

اCCاربر و یCCتقیم کCCالت مسCCبرنامه نیازمند این مسئله است که بدون دخ حتی بدون اینکه نیاز داشته باشد منتظر درخواست فرمCCانی از سCCوی

های خود ادامه دهد.کاربر گردد به فعالیتاریCCبه مشاهده رفتار کاربر بپردازد و براساس استخراج الگوهای رفت

ایکاربر دانش اولیه خود را در مورد کاربر که با ایجCCاد پروفایCCل اولیCCه تCCوان گفت برنامCهاز کاربر بوجCود آمCده بCود ارتقCا دهCد، در نتیجCCه می

باشد.دارای نوعی الگوریتم یادگیری می-پیشبراساس همین خصوصیات برنامه و بCCا توجCCه آنچCCه در فصCCل دانش

زمینه در مورد خصوصیات یک عامل به آن اشاره شد سیسCCتم خCCود را مبتCCنی هCCایسازی نمودیم و معماری مCCورد اسCCتفاده و بخشCCی از تحلیCCلبر عامل پیاده

دهیم.مربوط به آن را در این بخش شرح میساختار عامل.2.5.5

باشد. همانطور می11-5عامل پيشنهادی ما دارای ساختاری مشابه شکل کنيد، اين عامل از بخشهای مختلفی همچونکه در اين شکل مشاهده می

.حسگرها. بخش ارزيابی محيط.پايگاه دانش.تابع سودمندیگيری.واحد تصميم.واحد عمیات.اثرگذار

هCCا را بصCCورت جCCزئیتشکيل شده اسCCت. در ادامCCه مCCا هCCر کCCدام از اين بخشرا بيان خواهيم کرد.توضيح خواهيم داد و وظايف آن

82

حسگرها

دانش پايگاه

گيری تصميم و ريزی برنامه

محيط ارزيابیمحيط

عمليات


حسگرهاحسگرها

-حسگرهای عامل وسیله ارتباطی عامل بCCا محیCCط اطCCراف محسCCوب می شCود، بCه عبCارت دیگCCر عامCل از طریCق این حسCگرها بCه مشCاهده محیCط و

اش کنCCترل رفتCCار کCCاربر وپCCردازد. عامCCل پیشCCنهادی مCCا وظیفCCهتغییرات آن می باشد برای این منظور بCCااستخراج عالیق وی از روی الگوهای رفتاری کاربر میپردازد:های کاربر میالعملاستفاده از دو روش به مشاهده محیط خود و عکس

صفحه0ها )از طریق مشاهده رخدادهایکلیک نمودن کاربر بر روی لینک -کلید و یا ماوس(

)حاالت صورت کاربر )از طریق پیمانه تشخیص حالت صورت

بخش ارزيابی محيط وظيفه تCCابع ارزيCCابی محيCCط بروزرسCCانی سCCاختارهای اطالعCCاتی و دانش-موجود در پايگاه دانش عامل با استفاده از اطالعات دريCCافتی از حسCCگرها می

باشد، با توجه به اينکه اطالعات ورودی از حسگرها مستقيما حاوی اطالعات و هCCايی بCCردانش ذخيره شده در پايگاه دانش نيست، لذا الزم اسCCت تCCا پCCردازش

روی آن انجام شود. این بخش با توجه بCCه آنچCCه بCه عنCCوان بCازخورد از محیCCط دهCCد و براسCCاس آنهCCا دانش عامCCل را درهCCایی انجCCام میکند پردازشدریافت می

نماید.باشد( بروز میمورد کاربر )که اینجا همان پروفایل کاربر می

پايگاه دانش پایگاه دانش عامل ما در این سیستم همه آن چCCیزی اسCCت کCCه عامCCل در

بریم.داند که از آن به عنوان پروفایل کاربر نام میمورد کاربر و عالیق وی می0 Event

83

- معماری عامل پیشنهادی11-5شکل


گيریواحد تصميم العمCCل راتCCرين عکسريCCزی عامCCل مناسCCبگCCيری و برنامCCهبخش تصCCميم

دهCCد. توضCCیحاتريCCزی انجCCام میشناسايی کرده و سپس بر اسCCاس آن برنامCCه توانید در بخش مدل سیستم مطالعCه نماییCCد.تکمیلی مربوط به این واحد را می

گCCیری را توسCCط شCCبه کCCد زیCCر بیCCانتوان چگونگی این تصمیمبطور مختصر مینمود:

Variables: Userprofile: old, new Personalized system score’s weight to every link: W//Algorithm for Score = w * score1 + )1-w( * score2//Score2 is google score//Score1 is our scoreIf )agentStatus == initialization( If ) GoogleRank)i( <= 3( then W = 0.2 Else W = 0.8

Else//Algorithm for define W parameter If )profileSimilarity)old, now( < Thredshold1( // user preferences are stable W = 0.9 If )profileSimilarity)old, now( < Thredshold2( // thredshold2 > Thredshold1 W = 0.8 If )profileSimilarity)old, now( < Thredshold3( // thredshold3 > Thredshold2 W = 0.7 If )profileSimilarity)old, now( < Thredshold4( // thredshold4 > Thredshold3 W = 0.6 If )profileSimilarity)old, now( < Thredshold5( // thredshold5 > Thredshold4 W = 0.5 Else // Top 3 results If ) GoogleRank)i( <= 3( then W = 0.2 Else W = 0.8

84


هCCای ذکCCر شCCدهخروجی این مرحله امتیازدهی نهایی است که براساس سیاست شCCوند تCCا سیسCCتم نتCCایجشود و این امتیازها بCCه بخش عملیCCات داده میاتخاذ می

نهایی را به کاربر نمایش دهد.واحد عمیات

کنCCد، درگCCيری را اجCCرا می توليد شده توسط بخش تصCCميمPlanاين بخش بنCCدی مجCCدد نتCCایجسازی شده در پروژه ما این اجرا به معCCنی رتبCCهعامل پياده

-باشد همچنین توجه داشCCته باشCCید میبدست آمده از موتور جستجوی گوگل می گيری را به همراه بخش عملیات عامل بخCCاطر دسCCتيابی بCCهتوان بخش تصميم

سرعت باالتر در زمان اجرا در يکديگر ادغام نمود.

Public static Action)double scores][({//Arrange according top scores double temp; String tempURl; for )int i=0; i<4; i++( for )int j=i; j<4; j++( if )scores]i[ < scores]j[({ temp = scores]i[; tempURl = res]i[; scores]i[ = scores]j[; res]i[ = res]j[; scores]j[ = temp; res]j[ = tempURl; } ShowURL)(;}

BDIمعماری .3.5.5 در فصل دوم معرفی گردیCCد، براسCCاس اجCCزاء مختلCCف یCCکBDIمعماری

تCCوان در این سیسCCتم این اجCCزاء را اینگونCCه در نظCCر میBDIعامل در معمCCاری گرفت:

(Beliefsعقاید ) باشد که شامل اطالعCCاتی در مCCورد کCCاربر ودانش عامل درباره محیط می

شوند.عالیق اوست که بصورت پروفایل کاربر در پایگاه داده ذخیره می کنید. همCCانطور کCCه از شمایی از پایگاه داده را مالحظه می12-5در شکل

شکل نیز پیداست جدول کلمات کلیدی هم به مستندات متصل است و هم بCCه های خروجی نتCCایج حاصCCل از جسCCتجو، علت این امCCر این اسCCت کCCه بCCرایلینک

اینکه بتوان بردار عالیق کاربر که حاصل از بردار مسCCتنداتی اسCCت کCCه ذخCCیره

85


بایسCCتنموده را با بردار نتایج بدست آمCCده از گوگCCل مقایسCCه نمCCود این دو میفضای برداری یکسانی داشته باشند.

*..0

*..0

stnemucoD

---

dieman_cod

drow_fo_rebmun_latot

tni :)001(rahcrav :

tni :

mret_tnemucoD

----

dieman_cod

mretycneuqerf

tni :)001(rahcrav :

)03(rahcrav :elbuod :

sdrowyeK

--

disdrowyek

tni :)03(rahcrav :

sLRU

---

dieman_lru

sdrow_fo_rebmun_latot

tni :)001(rahcrav :

tni :

rotcev_yrammus_lru

----

diemaNlru

mretthgiew

tni :)001(rahcrav :

)03(rahcrav :elbuod :

- شمای پایگاه داده مورد استفاده در سیستم12-5شکل

(Desiresها )خواسته های عامل همان اهداف عامل هستند که شامل مCCواردی همچCCونخواسته

باشد.جلب رضایت بيشتر کاربران و افزایش دقت سیستم می(Intentionsقصدها )

هایی برای رسیدن بCCه اهCCدافقصدهای عامل همانطور که گفته شد طرح ای ازتوان به نCCوعی زيرمجموعCCهباشد. در واقع مجموعه قصدها را میعامل می های عامل دانست که در واقع با توجه به وضعيت محيط و هدف عاملخواسته

اند و عامل قصد دسCCتيابی بCCه آنهCCا را دارد و لCCذاها انتخاب شدهاز بين خواسته کنCCد. در این سیسCCتم،ريCCزی میبرای دستيابی بCCه اين مجموعCCه قصCCدها برنامCCه

توانCCدباشCCد میبنCCدی مجCCدد نتCCایج جسCCتجو میعامل براساس هدف کلی که رتبه بندی را براساس پارامترهCای مختلفی ارائCه دهCد کCهانواع مختلفی از این رتبه

توانیCCدکند، میبندی نهایی را انتخاب میدر نهایت براساس تابع فیلتر بهترین رتبهروند این کار را با جزئیات بیشتر در بخش “مدل سیستم” مطالعه نمایید.

BRFتابع

86


رود، نCCيز انتظCCار میBDI در معمCCاری BRFاين تابع همانطور که از نام تابع وظيفه بروزرسانی باورهای عامل را بر عهده دارد و در اینجا براساس آنچه از

) پروفایل کاربر را بروز26 شکل user monitoringکند )بخش محیط دریافت مینماید.می

public class Updater { public static void ProfilePlus)String url_name( { int total_words = Preprocess.get_total_number_of_url_words)url_name(; Preprocess.insert_into_profile)url_name, total_words(; Preprocess.update_profile_frequency_map)url_name, 1(; Preprocess.build_profile_Keyword_matrix)(; } public static void ProfileMinus)String url_name( { int total_words = Preprocess.get_total_number_of_url_words)url_name(; Preprocess.insert_into_profile )url_name, total_words(; Preprocess.update_profile_frequency_map)url_name, -1(; Preprocess.build_profile_Keyword_matrix)(; }

}Generate Optionsتابع

Generateتابع Options وظيفه دارد تا DesireهCCهای عامل را توليد کند. کلي Desireتيابی هايی که توسط اين تابع ايجاد میCCوی در جهت دسCCگردند بايد به نح

-بندی برای لینکبه هدف عامل باشند. در این سیستم این تابع وظیفه دارد رتبهResultتوانیCCد بخش های نتایج جسCCتجو تولیCCد نمایCCد، می scoring کلCCرا26 از ش

مشاهده نمایید.تابع فيلتر

باشCCد کCCه وظيفCCه دارد تCCا ازهای عامل میتابع فيلتر يکی از مهمترين بخش هCا و قصCCدهايی را کCه دارایهCا و قصCCدهای فعلی عامCل، خواسCتهبين خواسته

سودمندی برای دستيابی به هدف عامل هسCCتند را انتخCCاب کCCرده و بCCه عنCCوان گردنCCد،قصدهای جاری عامل قرار دهد. قصدهايی که توسط اين تابع توليCCد می

-در مجموعه قصدهای جاری قرار گرفته و عامل برای دستيابی به آنهCCا برنامCCه ريCCزیدهد. قصدهای موجود ممکن است در حين اجرای برنامCCهريزی انجام می

انجCCام شCCده بCCرای دسCCتيابی بCCه آن و يCCا پس از دسCCتيابی بCCه آن از مجموعCCه بCCا فرآینCCد26قصCCدهای عامCCل حCCذف گردنCCد. بخش فیلCCتر نمCCودن در شCCکل

Decision making.مشخص شده است Actionsبخش

87


گردانداین بخش در واقع هر آنچه عامل به عنوان خروجی به محیط بر می بنCCدی خواهCCدکند در این سیستم خروجی نهایی عامل همان رتبCهرا مشخص می

هCCا توسCCط گوگCCلبندی لینکبود که براساس تصمیمات قبلی آنها را بر روی رتبهنماید. اعمال مینمودار کالس عامل.4.5.5

نمایش داده شده است، مشCCابه13-5 این عامل در شکل 0نمودار کالس مشاهده نمایید: تشخیص نفوذ توانید در سیستماین نمودار را می

>>esabatad etavirp<<

>>esabatad etavirP<<

>>sesu<<

>>sesu<<

>>sesu<<

>>tnega<<tnega dezilanosreP

>>esabatad<<eliforp resu

>>esabatad<<hcraes elgooG

>>ytilibapac<<gnizialitinI

>>ytilibapac<<gnirocs tluseR

>>ytilibapac<<ytiralimis kcehC

>>nalp<<noitazialitini fleS

>>nalp<<noitaluclac erocs

>>nalp<<noitaluclac ytiralimis

- نمودار کالس عامل13-5شکل

هایی کهplanهای عامل به همراه دقت کنید در این نمودار هریک از توانایی:روند نمایش داده شده استها بکار میبرای انجام این قابلیت

ه میCCا کCCه این معنCCت بCCه اسCCداردهی اولیCCابلیت مقCCل دارای قCCدعامCCتوان ای را بصورت ضمنی و خودکار از کاربر ایجاد نماید، بCCرایپروفایل اولیه

هCای مختلفی داشCته باشCد از جملCه اینکCهplanتوانCد انجCام این کCار می براساس مستندات ذخیره شده در کامپیوتر کاربر این کار را انجام دهد.

هCCا افCCزود و بCCه عنCCوان مثCCالplanتCCوان بCCه این توجه کنید که براحتی می عامل قادر باشد براساس اطالعاتی کCCه از تاریخچCCه مرورگرهCCای کCCاربر

ای از وی ایجاد نماید.آورد پروفایل اولیهبدست می

0 Class diagram

88


هCCت کCCه اسCCفحات نتیجCCه صCCازدهی بCCابلیت امتیCCل دارای قCCهمچنین عام دهد، روشی کCCه مCCا از آن های مختلفی این کار را انجام میplanبرمبنای

اسCCت و در نهCCایت تCCرکیب امتیCCازTF-IDFایم امتیCCازدهی استفاده نموده بدست آمده از این مرحله و امتیازدهی گوگCCل کCCه براسCCاس تصCCمیماتی

گردد.کند اعمال میکه عامل اتخاذ میباهتCCی شCCقابلیت دیگر عامل تشکیل برداری از صفحات نتیجه و بررس

تواند این کCCار را نCCیز بCCرباشد که میبین بردار عالیق کاربر و این بردار می های مختلفی ازجمله سCCنجش شCCباهت کسینوسCCی دو بCCردارplanمبنای

انجام دهد. مدل سیستم.5.5.5

نمایید: مشاهده می14-5( را در شکل BPMمدل سیستم )

resU hguorht-kcilc

atad

laicafnoisserpxe

>>noitcA<<

gnirotinoM resU

gnirocs tluser

gnikam noisiceD

eliforp resu

nalP

stluser elgooG yreuq resU

- مدل سیستم پیشنهادی14-5شکل

در این مدل در مرحله مشاهده رفتار کاربر براساس کلیک نمودن کCCاربر بر روی نتایج و تحلیل عبارات صورت کاربر پروفایل کاربر بCCروز خواهCCد شCCد و

سازی شCCده همCراه بCCا پایگCCاهبعد از این مرحله براساس موتورجستجوی شبیه کنCCد بCCه هCCر لینCCک خCCروجی امتیCCازیوجوهایی که کCCاربر وارد میای از پرسداده

( و در آخCر عامCCلScoreشCود )براساس مCCیزان عالقCه کCاربر تخصCCیص داده می گیرد چگونه این امتیاز تخصیص داده شده بCه هCر خود تصمیم میPlanبراساس

لینک را در خروجی نهایی اعمال نماید و در نهCCایت بCCا چCCه ترتیCCبی خCCروجی بCCه شCCود کCCهکاربر نمایش داده شود، این امتیازدهی نهایی بر این اساس انجام می

89


گیرد تCCا چCه حCد امتیCCاز محاسCCبه شCCده درعامل برای هر لینک نتیجه تصمیم می بندی اولیه موتور جستجوی گوگلمرحله قبل را دخیل نماید و تا چه حد به رده

هCCای نتیجCCهگیری عامل برای امتیازدهی نهCCایی بCCه لینCCکتوجه نماید. این تصمیمشود:براساس دو معیار تعیین می

لCCتجوی گوگCCور جسCCلی موتCCاین لینک خروجی چندمین لینک در خروجی اص های بCCاالییباشد، بعبارت دیگر مهم است که آیا گوگل این لینک را در ردهمی

خود قرار داده است یا خیر. براساس مطCالب عنCوان شCده در فصCل قبCل لینCCک5 یCCا 3های اولیه )به عنوان مثال دانیم که احتمال مرتبط بودن لینکمی

اولیه بازگردانده شده توسط موتور جستجو( بسیار بCCاال بCCوده بنCCابراین اثCCر بریم و اثربخشی امتیازدهی گوگلها را در امتیازدهی نهایی باالتر میاین لینک

تCCر تCCا اینهای پاییندهیم اما این مسئله برای لینکرا در مورد آنها افزایش میحد صادق نیست.

تCCوده اسCCیزان بCCه مCCاینکه میزان یادگیری عامل تا کنون از عالیق کاربر چ نیز بCCه نوبCCه خCCود حCCائز اهمیت اسCCت. در ابتCCدا کCCه هنCCوز عامCCل در ابتCCدای

تCCوان اثCCر امتیCCاز عامCCل را بCCه تCCرتیب نتCCایجباشد مییادگیری عالیق کاربر می کاهش داد و به تCCدریج بCCا افCCزایش یCCادگیری عامCCل و ثبCCات پروفایCCل کCCاربر امتیازدهی عامل را در امتیازدهی نهایی بیشتر اعمال نمود. توجه نماییCCد بCه

باشد از این نکتCCهمنظور بررسی اینکه سطح یادگیری عامل تا چه میزان می ایم که اگر عامل کاربر خCCود را بخCCوبی بشناسCCد احتمCاال بیناستفاده نموده

شCCوند تفCCاوت چنCCدانیدو پروفایل کاربر که در یک فاصله زمانی سCCاخته می شناسCCد و در هCCر روزوجود ندارد ولی اگر عامCCل کCCاربر خCCود را بخCCوبی نمی

آورد بCCه این معناسCCت کCCهاطالعات جدیدی در مورد عالیق کاربر بدسCCت می توان کامل به امتیازبندی عامل اکتفا نمود و باید امتیCCازدهی گوگCCلهنوز نمی

را نیز تا حدودی اعمال نمود.

MaSEتحلیل سیستم با .6.5.5 گیرد که با قرار میBDIهمانطور که گفته شد عامل پیشنهادی در معماری

کنCCد، سCCاخت وای از کاربر، هدف جلب رضCCایت کCCاربر را دنبCCال میدانش اولیه از آنجایی. گیردتحلیل و بروزرسانی پروفایل کاربر نیز توسط عامل صورت می

کCهMaSEسازی شده مبتنی بر عامل می باشد با استفاده از که سیستم پیاده و با[58]های مبتنی بر عامل است یک متدولوژی برای تحلیل و طراحی سیستم

AgentToolاستفاده از ابزار به تحلیل آن پرداخته و دو نمودار مهم کCCه بCCه[59] نمCودار15-5ایم. در شCکل کنند را در این قسCمت آوردهفهم سیستم کمک می کنید که در آن اهداف سیستم براساس تعریف سیستم واهداف را مشاهده می

ها مشخص گردیده و بصورت نمودار سلسه مراتبی نمایش داده شCCدهنیازمندیاست.

90


(goal diagram- نمودار اهداف سیستم )15-5شکل

بندی مجددهمانطور که در شکل مشخص است هدف اصلی سیستم رتبه باشد که برای دستیابی به این هدف بایCCدنتایج جستجو براساس عالیق کاربر می

ای ازسه زیرهدف را دنبال کند که بCCه تCCرتیب عبارتنCCد از ایجCCاد پروفایCCل اولیCCه کاربر، بروزرسانی پروفایل کاربر و محاسبه مCCیزان شCCباهت بین بCCردار عالیCCق کاربر و بردار صفحات نتایج. هCCر یCCک از این اهCCداف نCCیز بCCه نوبCCه خCCود شCCامل

ای از کاربر ابتدا بایCCد تمCCامیاهداف کوچکتری هستند. برای ایجاد پرفایل اولیه-های متنی تبدیل نمود و سCCپس پیشهای موجود در سیستم کاربر را به فایلفایل

یCCابی کلمCCات روی آنهCاهایی را شامل حذف کلمات غیرضروری و ریشهپردازش انجCCام داده و بعCCد بCCرداری از کلمCCات کلیCCدی عالیCCق کCCاربر ایجCCاد نمCCود. بCCرای

هCاهای کاربر را بر روی هریCCک از لینCCکبروزرسانی این پروفایل باید کلیک نمودن-دنبال نمود، همچنین تحلیل عبارات صورت کاربر نCCیز در این مرحلCCه انجCCام می

شود. هایی که عامل در این سیستم بر عهده گرفته همراه بCCادر شکل بعد نقش

های اهداف نیاز است انجام دهدکارهایی که برای رسیدن به هر یک از زیربخش دهنCCده یCCک نقش اسCCت ومشخص شده است. در این شکل هر مستطیل نشان

کنیCCد. کارهCCایاعداد آن، شماره اهدافی است کCCه در نمCCودار بCCاال مشCCاهده می دهند در نمCCودار توسCCط بیضCCی نمCCایشها انجام میاصلی که هر یک از این نقش

هCCای مبادلCCهها نیز نشCCان دهنCCده ارتبCCاط داخلی و پیCCامچینداده شده است، خطشده بین کارهای مختلف است.

91


(Role Diagramهای سیستم )- نمودار نقش16-5شکل

گیرینتیجه.6.5 هCای جسCCتجوسCازی سیسCCتمدر این فصل روش پیشCنهادی بCCرای شخصCی

برمبنای پروفایلی از عالیق کاربر ارائه شد. بیان شد که چگونCCه بCCا اسCCتفاده از توان این پروفایل را ایجاد نمCCود و براسCCاس بازخوردهCCاییک عامل هوشمند می

هCCای اینشود آن را بCCروز نگCCه داشCCت. از ویCCژگیضمنی که از کاربر دریافت می تCوان بCه اسCتفاده از یCکسCازد میسیستم که آن را از کارهای قبلی متمCایز می

پیمانه تشخیص حالت صورت و اعمال آن در پروفایل عالیق کاربر اشاره کCCرد، همچنین این سیستم با در نظر گرفتن این مسئله که کاربران مورد نظCCر نابینCCا

ها که برای مقCCداردهیهستند طراحی گردیده است و برخالف بسیاری از روش نامی کاربران دارند این کCCار را کCCامال بصCCورت خودکCCارهای ثبتاولیه نیاز به فرم

دهد. انجام می

92

93

فصلششم:

گیریارزیابی و نتیجه


مقدمه.1.6 گیری نهایی خواهیم پCCرداخت. بCCه منظCCوردر این فصل به ارزیابی و نتیجه

ارزیابی کارایی روش پیشنهادی، آزمایشاتی با محوریت کاربران انجام گCCرفت. سازی شده روی کامپیوتر کاربران نصب گردیده و بعد از سCCاختسیستم پیاده

پروفایل اولیه، با نظارت کاملی که صورت گCCرفت از آنهCCا خواسCCته شCCد بCCرای تسCCت از سیسCCتم اسCCتفاده نماینCCد. در ادامCCه فصCCل ابتCCدا پارامترهCCای مCCورد استفاده برای ارزیابی را معرفی نموده و سپس نتایج حاصل از تست سیسCCتم

گCCیری و پیشCCنهادات ممکندهیم، در آخCCر نCCیز نتیجCCهتوسط کاربران را ارائه مینمائیم.برای ادامه کار را مطرح می

پارامترهای ارزیابی.2.6 هCای تعCCاملی چارچوبی برای ارزیابی قابلیت استفاده سیسCCتم[64]در منبع

با کاربران بصورت زیر ارائه شده است: . معرفی هدف از تست و اینکه چگونه باید از برنامه استفاده نمود بCCرای1

کاربران، . تشویق کCCاربران بCCرای کCCار بCCا سیسCCتم و مطCCرح کCCردن سCCوال در این2

زمینه، . ثبت تعCCامالت مشCCاهده شCCده از کCCاربران بCCا سیسCCتم توسCCط یCCک فCCرد3

متخصص روی کاغذ، هایی از کاربران مبنی بر قابل فهم بCCودن سیسCCتم، قCCابلیت. طرح پرسش4

های موجود در برنامه،استفاده آیکون هCCای. ثبت رفتار کاربران در برابر سیستم توسCCط تصCCویربرداری یCCا روش5

مشابه،. دریافت پیشنهاد از کاربران و نظرات آنها،6

طراحی مجدد نرم افزار..5

- میHCIهCCای آمده است که برای ارزیCCابی سیسCCتم [14]همچنین در کتاب های زیر استفاده نمود: توان از روش

،پرسشنامه،مصاحبه.مشاهده عملکرد کاربر در برابر سیستم

که ما در سیستم خود بصورت حضوری به مصاحبه با کاربران پرداختیم و در نهایت حین مشاهده عملکرد آنان در مواجه با سیستم از آنان خواسCCتیم بCCه

هر لینک خروجی امتیازی اختصاص دهند. بایسCCت توجCCهشایان ذکر است در برابCCر کCCاربرانی کCCه معلCCول هسCCتند می

-تر از آنچه محقCCق احتمCCال میداشت که این کاربران ممکن است بسیار سریع

94


دهد خسته شوند. پس محقق باید حوصله بCCه خCCرج داده و کCCار را مرتبCCا قطCCع های مختلف تقسCCیم کنCCد، توضCCیح کCCافی بCCه این کCCاربراننماید و آن را به بخش

ارائه گردد و حتی در مواردی نیاز است قبل از تسCCت واقعی سیسCCتم در کنCCار آنها حضور داشCCته و چنCCد تسCCت آزمایشCCی برگCCزار نماینCCد. این کCCاربران بCCرای

برابCCر3 یCCا 2های کامپیوتری مسلما نیازمند زمان بیشتری هستند، شCCاید فعالیتافراد عادی.

منCCدیپCCردازیم در حیطCCه افCCزایش رضCCایتآنچه در این پروژه مCCا بCCه آن می کاربران از طریق تغییر نمایش و ترتیب ارائه نتایج حاصCCل از جسCCتجو بCCه آنهCCا

باشد. می های بازیابی اطالعات وجودهای متعددی برای سنجش کیفیت سیستمروش

-دارد. بسیاری از معیارهای مرتبط بودن هر نتیجه را بصCCورت دودیی تعCCیین می کنند، بعبارت دیگر یک صفحه یا بصCCورت کامCCل بCCا مطلب مCCورد نظCCر مرتبCCط

[51][44][21] نام دارند 0 و یادآوری0است یا اصال مرتبط نیست، این معیارها دقت دهد برای میزان مرتبط بCCودن هCCر دودویی نبوده و اجازه میDCG. معیار[68][52]

.[47][50][21]نتیجه عددی تعیین شود ای از آن باشCCد کCCه زیرمجموعCCهR مجموعه تمامی صفحات بوده وDاگر

Dای از نCCیز زیرمجموعCCهA هسCCتند و qوجCCوی شامل صفحات مرتبCCط بCCا پCCرس است، دقت راqوجوی باشد که شامل تمامی نتایج بازگردانده شده برای پرس

توان بصورت زیر تعریف نمود:می(8)Precision=¿ R ∩ A∨ ¿

¿ A∨¿¿¿

بعبارت دیگر این معیار دقت جستجو را از طریق تعداد صفحات مرتبط ازدهد.بین کل صفحات بازیابی شده نشان می

توان یادآوری را نیز بصورت زیر بیان کرد:با همین تعاریف می(9)Recall=¿R ∩ A∨ ¿

¿R∨¿¿¿

دهد چند درصد از صفحات بازیابی شده فعلی، جزء صCCفحاتکه نشان می باشند. معموال بین این دو معیار ارتباط غیرمسCCتقیمی وجCCود دارد بCCهمرتبط می

توان ازتر است. بنابراین میاین صورت که هرچه یادآوری باالتر باشد دقت پایین استفاده نمود.Precision/recallحاصل

نکته بسیار مهمی که بایCCد در اینجCCا بCCه آن اشCCاره کCنیم این اسCCت کCه دو هCCای بازیCCابیمعیار دقت و یادآوری کCCه بCCه عنCCوان معیارهCCای ارزیCCابی سیسCCتم

هCCایروند، معیارهCCای مناسCCبی بCCرای سCCنجش کیفیت سیسCCتماطالعات بکار میشوند به دو علت:سازی نتایج جستجو محسوب نمیمرتبهCCان مجموعCCه از میCCاول اینکه این معیارها به این مسئله اشاره دارند ک

صفحات بازگردانده شده به عنوان نتایج جستجو چه تعداد از آنها مرتبط با نیاز کاربر هستند و به محل قرار گرفتن این صفحات در لیسCCت نتCCایج

دهند که این نتCCایج مرتبCCط درکنند. به عنوان مثال اهمیتی نمیتوجهی نمی0 Precision

0 Recall

95


اند یا در صفحه اول، و این درستصفحه سوم نتایج جستجو ظاهر شده خواهیم ترتیب نمایشهمان چیزی است که ما به دنبال آن هستیم. ما می

تCCر بCCانتایج در موتورهای جستجو را به نوعی تغییر دهیم که نتایج مرتبCCط های اول لیست نتایج ظاهر شوند و کاربر بCCا صCCرفعالیق کاربر در ردیف

کمترین هزینه زمانی به نتایج مورد نظر خود دست یابد و دو معیار دقتتوانند صحت این مسئله را ارزیابی نمایند. و یادآوری نمی

رCCورت دودویی در نظCCه بصCCفحه نتیجCCر صCCار، هCCنجش این دو معیCCدر س شود به این معنا که یک صCCفحه یCCا مرتبCCط بCCا نیCCاز فعلی کCCاربرگرفته می

-ای در نظCCر گرفتCCه نمیهست یا نیست و برای این میزان ارتباط انCCدازه شود. حال آنکه ما در بررسی سیستم خCCود از سCCنجش دودویی مرتبCCط بودن نتایج فراتCCر رفتCCه و بCCه هCCر صCCفحه وب امتیCCازی مبCCنی بCCر مCCیزان

تCCری حاصCCل( تخصCCیص دادیم تCCا نتCCایج معقCول3 تCCا 0ارتباط )عددی بین دهنCCدهتنهCCایی نشCCانگCCردد بCCه همین علت اسCCتفاده از این دو معیCCار بCCه

امتیازبندی مورد استفاده نخواهند بود. تCCوان از آنبنا بر دالیل ذکر شده معیار مناسبی که بCCرای ارزیCCابی کCCار می

باشد. گفته شد که دقت و یادآوری براساس میAverage-Precisionاستفاده نمود پردازنCCد از این رو درکل لیست بازگردانده شده از سیسCCتم بCCه ارزیCCابی آن می

هCCای جسCCتجو نقش کلیCCدی خواهنCCدکننده و سیسCCتمهای توصیهارزیابی سیستم گردانند باید بCCههایی که لیست مرتبی از نتایج را باز میداشت اما برای سیستم

ترتیب لیست نیز دقت نمود، و میانگین دقت بر روی این مسCCئله کCCه صCCفحات های باالتر لیست قرار گیرند تاکید دارد و معیار مناسCCبی خواهCCدمرتبط در مکان

بود.

(10)Average−Precision=

∑r=1

N

P (r )∗rel (r )

R

r، P( r ) میزان ارتباط رتبه rel( r ) تعداد نتایج بازیابی شده، N رتبه، rکه یا باالتر از آن قرار دارندrدهنده تعداد صفحات مرتبط است که در مکان نشان

باشد. تعداد کل صفحات مرتبط میR و rبخش بر (11)P( r )=

¿ {relevant retrieved documents of rank r∨less }∨¿r¿

وجوها داشته باشیمای از پرساگر بخواهیم معیاری برای سنجش مجموعه استفاده نماییم :Mean Average Precisionمی توانیم از

(12)MAP = ∑q=1

Q

AveP (q)

Q

96


باشد.وجوها می تعداد پرسQکه درآن DCGهCCه رتبCCاالتری معیاری است که وزن بیشتری را به صفحاتی کCCای بCCه

شود:دهد و بصورت زیر تعریف میدارند اختصاص می

(13)DCG(i) = { G (1 ) if i=1

DCG (i−1 )+ G ( i )log (i)

otherwise

ام را نشانi میزان مرتبط بودن نتیجه G(i) رتبه نتیجه است و iکه در آن دهد.می

راDCGوجوهCای مختلCCف گCCیری بین پCرسبCه منظCور سCCهولت در میCانگینNormalized قرار گیرد، 1 تا 0نماییم تا بین نرمال می DCG (NDCG)دCCگفته ش .

DCGدهگیری بهره معیاری برای اندازهCCرتب شCCت مCCک لیسCCوری یک فایل در ی هCCابراساس موقعیت آن فایل در لیست است و از آنجا که طCCول تمCCامی لیسCCت

. حCال فCرض کنیCCدnDCGنمCاییم، ممکن اسCCت یکسCCان نباشCد آن را نرمCال می دهنCCدلیست نتیجه را براساس امتیاز میزان ارتباطی که کاربران به هر لینک می

IdealسCCازی نمCCاییم در این حCCالت مرتب DCG انCCا همCCو ی iDCGت میCCد، بدسCCآی nDCGشود: بصورت زیر محاسبه می

(14)nDCG(l) = DCG(l) / iDCG(l)

تر نزدیک1 به عدد nDCG طول لیست است. دقت کنید هر چه lکه در آن بندی باالتر بوده است. باشد کارایی الگوریتم رتبه

برای روشن شدن موضوع به مثال زیر توجه کنید، فرض کنید نتایج باشد. از میd5 و d1, d2, d3, d4وجو به ترتیب بازگردانده شده برای یک پرس

خواهیم به هر صفحه براساس میزان مرتبط بودن آن صفحه باکاربران می. موضوع مورد نظر خود، امتیاز دهند

- جدول امتیازدهی کاربر3جدول

نامرتبط

مرتبط

کامالمرتبط

صفحه

d1d2

d3d4

d5

97


(15)G(i) = {2if di is highly relevant1if di is relevan0 if di isirrelavn

G⃗=(2برای این مجموعه خواهد بود: Gainو بردار , 2, 4.096 ,4.096 ,5.527) .0.745 برابر خواهد بود با NDCG و 5.527 کل مجموعه نتایج DCGبنابراین

نتایج آزمایش .3.6 کاربر خواسCCتیم بCCه ارزیCCابی6های ذکر شده در باال از با استفاده از روش

ترتیبسیستم بپردازند و به نتایج دریافتی از گوگل و نتایج دریافتی از برنامه به ( و1(، تاحCدودی مرتبCط )2(، مرتبCCط )3 : کCامال مرتبCط )[65]زیCر امتیCCاز دهند

(. در بسیاری از موارد برای امتیازدهی میزان ارتباط صCCفحه ارائCCه0نامرتبط ) وجوی مطرح شده از سوی کاربران تنها به خالصCCه ارائCCه شCCده ازشده با پرس

اند ولی ما برای افزایش دقت ارزیابی از کاربران خواسCCتیمصفحه اکتفا نموده تنها پس از مشاهده کامل هCCر صCCفحه امتیCازی را مبCCنی بCر مCCیزان ارتبCCاط آن صفحه تخصیص دهند، با اینکه انجام این کار نسبت به کار قبلی زمان بیشCCتری

نمCCود امCCا بخCCاطرتCCر میرا از کاربران صرف کرده و انجام آزمایشات را طوالنیافزایش دقت ارزیابی از این روش امتیازدهی استفاده نمودیم.

کنید، با محاسبه مجموع امتیازاتی همانطور که در نمودار زیر مشاهده می انCCد رضCCایتهCCا اختصCCاص دادهکه کاربران به هCCر خCCروجی هCCر یCCک از سیسCCتم

% نسCCبت بCCه حCCالت اولیCCه25طCCور متوسCCط کاربران از سیستم ارائه شده به های انجام گرفته متوجه شدیم مواردی کCCه رضCCایتبهبود یافته است. با بررسی

تCCر اسCCت دالیلی ماننCCد ناکCCافیکاربران از سیستم نسبت به حCCالت اولیCCه پCCایین-بودن خالصه آن صفحه وب و دقیق نبودن بردار بدست آمده از آن صCCفحه می

باشد، همچنین در مواردی به علت آشنا نبودن کاربر با موضوع مCCورد جسCCتجو از آنجا که کاربر نتوانسته قضاوت درستی برای تحلیل نتایج داشته باشد ممکن

تCCوان از آنهCCا در نتCCایجاست موارد استثنایی نیز وجود داشته باشد کCCه البتCCه میپوشی نمود.نهایی چشم

98


noitcafsitas resu

0

5,0

1

5,1

2

5,2

3

5,3

1 2 3 4 5 6 7 8 9 01 11 21 31 41 51 61 71 81 91 02

ON kniL

serocs resU

tluser elgooGmetsys ruO

- نمودار رضایت کاربران1-6شکل

ای کCCه بایCCد بCCه آن اشCCاره نمCCود این اسCCت کCCه در این آزمCCایش ازنکتCCه جستجوی بدست آمده از موتCCور جسCCتجوی گوگCCل50کاربران خواسته شد به

بCCری اسCCت از آنهCCا خواسCCته شCCد تنهCCاامتیاز دهنCCد و از آنجCCا کCCه این کCCار زمCCان دهCCد بCCه آن صCCفحهبراساس خالصه صفحات که گوگCCل در اختیCCار آنهCCا قCCرارمی

سازی شده را در حالت اصلی و سیستم پیادهDCGامتیاز دهند. در نمودار زیر نمایید، همانطور که در شکل نیز مشخص است با اینکه در مواردیمشاهده می

سCCازی بCCوده اسCCتامتیاز کاربران به نتایج گوگل باالتر از نتایج سیستم شخصCCی-سازی شده رو به افزایش اسCCت و این نشCان سیستم شخصیDCGولی در کل

باشد:دهنده کارایی سیستم در حالت کلی می

1 2 3 4 5 6 7 8 9 01 11 21 31 41 51 61 71 81 91 020

5

01

51

02

52

03

53

04

54

05

elgooGdezilanosreP

ON kniL

GCD

سیستم شخصی سازی شدهDCG- نمودار 2-6شکل

99


سیستم با توجه به محاسCCباتی کCCه درAverage-Precisionشایان ذکر است باشد.% می92بخش قبل به آن اشلره شد

دانیCCد گوگCCل و سCCایر موتورهCCای جسCCتجو هنگCCام نمCCایشهمانطور کCCه می ای از آن صفحه0صفحات وب به عنوان نتیجه جستجو در زیر هر صفحه خالصه

دهCCد و بCCهدهند. این خالصه محتویCCات صCCفحه وب را شCCرح میرا نیز نمایش می تر تصمیم بگیرند که آیCCا اطالعCات این صCفحه بCراینماید راحتکاربران کمک می

-ای را فراهم نمیآنها مفید خواهد بود یا خیر. البته تمامی صفحات چنین خالصه:[66]آورد کنند، توجه کنید که این خالصه را گوگل به دو صورت بدست می

رادادهCCرارمستقیما از طریق فCCود قCفحات وب خCCراد در صCCه افCCایی کCه <.metaاند >داده

استفاده ازODP [67]. وجو بیشتر باشد طول خالصه نمCCایش داده شCCدههرچه تعداد کلمات پرس

از هر صفحه نیز بیشتر خواهد بود تا بتوانCCد اطالعCCات بیشCCتری را در مCCورد آن صCCفحه بCCه کCCاربر ارائCCه نمایCCد. مCCا از همین مسCCئله بCCه عنCCوان پایCCه یکی از

هCCای صCCفحات وب بCCرایآزمایشات خود استفاده کردیم تا نشCCان دهیم خالصCCهباشند.مشاهده کامل آن صفحات تا چه حد قابل استناد می

-توانید نتایج آزمایش انجام داده شده برای بررسی کافی بودن خالصCCهمی بندی صفحات را در نمودارهای نمایش داده شده از هر صفحه وب برای دسته

زیر مشاهده نمایید:

1 2 3 4 5 6 7 8 901 11 21 31 41 51 61 71 81 91 020

5

01

51

02

52

03

53

04

elgooGdezilanosreP tcratsbA

dezilanosreP lluF

ON kniL

GCD

- بررسی کیفیت خالصه صفحات در شخصی سازی3-6شکل

0 Snippet

100


توان چنین نتیجه گرفت کCCهکنید میهمانطور که در نمودار نیز مشاهده می گرداند، خالصه صفحات تادر برخی از صفحاتی که گوگل به عنوان نتیجه باز می

باشCCد ولی این مسCCئله در تمCCامیحدود زیادی نماینده مناسبی از کل صفحه می نتایج مصداق نداشته و خالصه صفحات در آنها نماینده مناسCCبی از کCCل صCCفحه

توان قانون کلی برای این مسئله در نظCCر گCCرفت ولی درنخواهد بود. البته نمی باشCCد و اینکCCهکل از آنجا که خالصه صفحات بسیار وابسCCته بCCه نCCوع صCCفحه می

های مناسبی بCCرای توصCCیف صCCفحه انتخCCابطراح صفحه ممکن است فراداده نکرده باشد بهتر است به بررسی کل صفحات بCCپردازیم. از طCCرفی همCCانطور

مربCCوط بCCهDCGکنیCCد اگرچCCه در بCCرخی مCCوارد کCه در شCCکل نCCیز مشCCاهده می باشCCد امCCا بCCابررسCCی خالصCCه صCCفحات بCCاالتر از بررسCCی کامCCل صCCفحات می

توان ادعا نمود کCCهآزمایشات بیشتری که انجام شد و نتایجی که بدست آمد می توانیدآورد. این ادعا را می باالتری را بدست میDCGدر کل بررسی تمام صفحه

کلDCGدانید در نمودار باال نیز مشاهده نمایید، در این نمودار همانگونه که می باشCCد و هCCا میDCG(i) خواهCد بCCود کCه تجمیCCع تمCامی DCG(n)سیستم درنهایت

نهCایی در سCتون آخCر کCه مربCوط بCهDCGدهCد همانطور که نمودار نشCان می باشد در سطحبررسی کل صفحات برای تشکیل بردار مربوط به آن صفحه می

باالتری نسبت به بقیه قرار گرفته است.

نتیجه گیری.4.6 در این پCCروژه براسCCاس مطالعCCات انجCCام گرفتCCه روی افCCراد نابینCCا و

های این افراد در استفاده از صCCفحات وب، بCCا اسCCتفاده از یCCک عامCCلمحدودیت آوری بازخوردهCCای ضCCمنی کCCاربر و تحلیCCل حCCالت چهCCره ویهوشمند بCCه جمCCع

پرداختCCه و توانسCCتیم بCCر مبنCCای پروفCCایلی از عالیCCق و سCCوابق کCCاربر، واسCCط ای تغییر دهیم که ترتیب ارائه نتایج بهگونهکاربری موتور جستجوی گوگل را به

هر کاربر براساس عالیق و نیازهای همان کاربر بوده و بدون اتالف وقت بتواندبه مطلب مورد نظر خود دست یابد.

برابر کاربران عادی برای انجام3 تا 2از آنجا که کاربران نابینا حدودا بین هایی بCCرای کCCاهشکنند بنابراین ارائه روشکاری مشابه در اینترنت را صرف می

این زمان و افزایش میل این کاربران برای کار با اینترنت بسCCیار حCCائز اهمیت قیمCCتی کCCه بCCرایافزارهای جCCانبی گCCرانها و سختاست. اگر از طراحی دستگاه

-شCCود بگCCذریم، طCCراحی نCCرمتسهیل کار کاربران نابینا با کCCامپیوتر طCCراحی می افزارهایی منطبق با نیاز این کاربران از اهمیت بخصوصی برخوردار است کCCه

توجه کمتری به آن شده است. مزیت سیسCCتم پیشCCنهادی اسCCتفاده از پیمانCCه تشCCخیص حCCالت صCCورت و چندکاناله بودن سیستم به منظور رفاه بیشCCتر کCCاربران نابینCCا و لحCCاظ نمCCودن حCCالت صCCورت در بروزرسCCانی پروفایCCل و همچCCنین اسCCتفاده از یCCک عامCCل در سمت کاربر است که خودمختCCار بCCوده و بصCCورت خودکCCار بCCه مشCCاهده رفتCCار کCCاربر و بازخوردهCCای وی پرداختCCه و بCCه تحلیCCل و اعمCCال آنهCCا در پروفایCCل و

101


پCCردازد. همچCCنین در ایندرنهایت نمایش مجCCدد اطالعCCات صCCحیح بCCه کCCاربر می ای بر اسCCاس مسCCتندات ذخCCیره شCCده درسیستم برای هر کاربر پروفایل اولیه

هایی که بدون پروفایCCلگردد و مزیتی که نسبت به روشکامپیوتر کاربر ایجاد می-کنند افزایش دقت و سرعت یادگیری عامل مربوطCCه میاولیه شروع به کار می

ها نیCCاز بCCه دخCCالتباشد. البته ایجاد این پروفایل اولیه برخالف بسیاری از روش ای از اطالعات شخصیمستقیم کاربر نداشته و الزامی به پر نمودن فرم اولیه

-آوری میباشد بلکه کامال بصورت ضمنی و خودکار این اطالعات جمCCعکاربر نمی کCCاربری نهCCاییگCCردد. شCCایان ذکCCر اسCCت در این پCCروژه، در طCCراحی واسCCط

کCCاربریمعلولیت این افCCراد و نیازهایشCCان نCCیز در نظCCر گرفتCCه شCCده و واسCCط هCای مCCوردخCCوانهCا و چگCCونگی کCCارکرد صCCفحهنهایی بCCا در نظCCر گCCرفتن قCCابلیت

استفاده این کاربر طراحی گردیده است.

کارهای آتی.5.6 تCCوان بصCCورت زیCCرتوانند انجCCام شCCوند را میکارهایی که در ادامه این پروژه می

لیست نمود:کCCی کلیCCا از بررسCاربر تنهCای کCلبه عنوان بازخوردهCCاربر و تحلیCای کCه

حاالت وی کCCه بهCCترین انCCواع بCCازخورد بCCرای کCCاربران معلCCول مCCا بودنCCد تCCوان تعCCداد این بازخوردهCCا راهای بیشCCتری میاستفاده نمودیم، با بررسی

افزایش داد تا دقت سیستم باالتر رود.هرغم تالشمتاسفانه علیCCتیم پیمانCرفت نتوانسCهای فراوانی که صورت گ

بالدرنCCگ واقعی را در سیسCCتم خCCود اسCCتفاده نمCCاییم، بCCه عنCCوان ادامCCه سازی شCCده را بCCا پیمانCCه واقعی جCCایگزینپروژه قصد داریم پیمانه شبیه

نماییم تا این بازخورد کاربران نیز بصCCورت خودکCCار از سیسCCتم دریCCافتشود.

متاسفانه زمان کافی برای تکمیل آزمایشات نداشته و نتوانستیم کارایی بندی استفادهبندی با حالتی که از خوشهسیستم را در حالت نبود خوشه

توانCCد مفیCCد واقCCعشود مقایسه نماییم، بررسCCی نتCCایج این آزمCCایش میمیشود.

ا داده وCCده را ارتقCCراحی شCCبسیار عالقمند هستیم که بتوانیم سیستم ط تکمیل نماییم تا کاربران نابینای داخCCل کشCCور بتواننCCد بصCCورت عملی در

کارهای روزمره خود از آن استفاده نمایند.

102

مراجع]1[ H.M. Kamel, “WebMark: A Rapid Internet Browsing Technique for Visually

Impaired Web Users,” Towards Accessible Search Systems, 2010, pp. 36–41.]2[ “WHO | Prevention of avoidable blindness and visual impairment.”

http://www.who.int/blindness/en/.]3[ “2010 World Population Data Sheet - Population Reference Bureau,”

http://www.prb.org/Publications/Datasheets/2010/2010wpds.aspx.]4[ N. Rajput, S. Agarwal, A. Kumar, and A.A. Nanavati, “An alternative information

web for visually impaired users in developing countries,” Proceedings of the 10th international ACM SIGACCESS conference on Computers and accessibility, 2008, pp. 289–290.

]5[ A. Jaimes and N. Sebe, “Multimodal human-computer interaction: A survey,” Computer Vision and Image Understanding, vol. 108, 2007, pp. 116–134.

]6[ F. Karray, M. Alemzadeh, J. Abou Saleh, and M. Nours Arab, “Human-Computer Interaction: overview on state of the art,” International journal on smart sensing and intelligent systems, vol. 1, 2008, pp. 138–159.

]7[ M.A. Goodrich and A.C. Schultz, “Human-robot interaction: A survey,” Foundations and Trends in Human-Computer Interaction, vol. 1, 2007, pp. 203–275.

]8[ “Mark Weiser,” http://sandbox.xerox.com/weiser/.]9[ B. Dumas, D. Lalanne, and S. Oviatt, “Multimodal interfaces: a survey of principles,

models and frameworks,” Human Machine Interaction, 2009, pp. 3–26.]10[ N. Sebe, “Multimodal interfaces: Challenges and perspectives,” Journal of Ambient

Intelligence and smart environments, vol. 1, 2009, pp. 23–30.]11[ M.L. Bourguet, “Designing and prototyping multimodal commands,” Human-

Computer Interaction INTERACT'03, 2003, pp. 717–720.]12[ J. Sánchez, “User-centered technologies for blind children,” Journal of Human

Technology, vol. 4, 2008, pp. 96-122.]13[ S. Argyropoulos, K. Moustakas, A.A. Karpov, O. Aran, D. Tzovaras, T. Tsakiris, G.

Varni, and B. Kwon, “Multimodal user interface for the communication of the disabled,” Journal on Multimodal User Interfaces, vol. 2, 2008, pp. 105–116.

]14[ C. Ghaoui, Encyclopedia of human computer interaction, IGI Global, 2006.]15[ C.M. Karat, C. Brodie, J. Karat, J. Vergo, and S.R. Alpert, “Personalizing the user

experience on ibm. com,” IBM Systems Journal, vol. 42, 2010, pp. 686–701.]16[ A. Jameson, “Adaptive interfaces and agents,” Human-Computer Interaction: Design

Issues, Solutions, and Applications, 2009, p. 105–131.]17[ R. Chbeir, Y. Badr, A. Abraham, and A.E. Hassanien, Emergent Web Intelligence:

Advanced Information Retrieval, Springer-Verlag New York Inc, 2010.]18[ B.J. Rhodes and P. Maes, “Just-in-time information retrieval agents,” IBM Systems

Journal, vol. 39, 2010, pp. 685–704.]19[ G. Salton and C. Buckley, “Term-weighting approaches in automatic text retrieval*

1,” Information processing & management, vol. 24, 1988, pp. 513–523.]20[ E. Greengrass, “Information retrieval: A survey,” Technical Report, University of

103

Maryland, 2000.]21[ S. Elbassuoni, “Adaptive personalization of web search,” Master Thesis, Saarland

university, 2007.]22[ G. Weiss, Multiagent systems: a modern approach to distributed artificial

intelligence, The MIT press, 2000. مقدمCCه ای بCCر هCCوشا. عبدالCCه زاده, ب. معصCCومی, م. آیت اللCCه زاده شCCیرازی, [23]

, تهCCران: انتشCCاراتمصنوعی توزیع شده )معرفی عامل و سیسCCتم هCCای چنCCد عاملCCه(.1384جلوه,

]24[ A.S. Rao and M.P. Georgeff, “Modeling rational agents within a BDI-architecture,” Readings in agents, 1997, pp. 317–328.

]25[ M. Bratman, Intention, plans, and practical reason, Harvard University Press Cambridge, MA, 1987.

]26[ M. Shajari and A.A. Ghorbani, “Application of Belief-Desire-Intention agents in intrusion detection and response,” Proceedings of Privacy, Security, Trust (PST04) Conference, 2004, pp. 181–191.

]27[ M. Hussein and T. Elsayed, “Studying facial expression as an implicit feedback in information retrieval systems,” 2008.

]28[ B. Leporini, P. Andronico, M. Buzzi, and C. Castillo, “Evaluating a modified Google user interface via screen reader,” Universal Access in the Information Society, vol. 7, 2008, pp. 155–175.

]29[ M.Y. Ivory, S. Yu, and K. Gronemyer, “Search result exploration: a preliminary study of blind and sighted users' decision making and performance,” CHI'04 extended abstracts on Human factors in computing systems, 2004, pp. 1453–1456.

]30[ M. Rotard, S. Kn\ödler, and T. Ertl, “A tactile web browser for the visually disabled,” Proceedings of the sixteenth ACM conference on Hypertext and hypermedia, 2005, pp. 15–22.

]31[ Z. Wang, X. Xu, and B. Li, “Bayesian tactile face,” Computer Vision and Pattern Recognition, 2008. CVPR 2008. IEEE Conference on, 2008, pp. 1–8.

]32[ F. Scientific, “JAWS for Windows,” Web: http://www. freedomscientific. com/fs_products/software_jawsinfo. asp.

]33[ I. Jacobs, J. Gunderson, E. Hansen, and I.J. Wc, “User agent accessibility guidelines 1.0,” 2000.

]34[ “WINDOW-EYES)tm( HOME PAGE,” http://www.synapseadaptive.com/gw/wineyes.htm.

]35[ “Freedom Scientific - Products for the Visually Impaired,” http://www.freedomscientific.com/.

]36[ J. Lazar, A. Allen, J. Kleinman, and C. Malarkey, “What frustrates screen reader users on the web: A study of 100 blind users,” International Journal of human-computer interaction, vol. 22, 2007, pp. 247–269.

]37[ S. Meers and K. Ward, “Head-tracking haptic computer interface for the blind,” Faculty of Informatics-Papers, 2010, p. 746–758.

]38[ S. Kawanaka, Y. Borodin, J.P. Bigham, D. Lunn, H. Takagi, and C. Asakawa, “Accessibility commons: a metadata infrastructure for web accessibility,” Proceedings of the 10th international ACM SIGACCESS conference on Computers and accessibility, 2008, pp. 153–160.

104

]39[ L. Spalteholz, K.F. Li, N. Livingston, and F. Hamidi, “Keysurf: a character controlled browser for people with physical disabilities,” Proceeding of the 17th international conference on World Wide Web, 2008, pp. 31–40.

]40[ D. Kelly and J. Teevan, “Implicit feedback for inferring user preference: a bibliography,” ACM SIGIR Forum, 2003, pp. 18–28.

]41[ P. Anick, “Using terminological feedback for web search refinement: a log-based study,” Proceedings of the 26th annual international ACM SIGIR conference on Research and development in informaion retrieval, 2003, pp. 88–95.

]42[ R. White, I. Ruthven, and J. Jose, “The use of implicit evidence for relevance feedback in web retrieval,” Advances in Information Retrieval, 2002, pp. 449–479.

]43[ K. Sugiyama, K. Hatano, and M. Yoshikawa, “Adaptive web search based on user profile constructed without any effort from users,” Proceedings of the 13th international conference on World Wide Web, 2004, pp. 675–684.

]44[ A. Birukov, E. Blanzieri, and P. Giorgini, “Implicit: An agent-based recommendation system for web search,” Proceedings of the fourth international joint conference on Autonomous agents and multiagent systems, 2005, pp. 618–624.

]45[ I. Marcialis and E. De Vita, “SEARCHY: An Agent to Personalize Search Results,” Internet and Web Applications and Services, 2008. ICIW'08. Third International Conference on, 2008, pp. 512–517.

]46[ A. Çaycı, S. S\ümengen, Ç. Turkay, S. Balcısoy, and Y. Saygın, “Temporal dynamics of user interests in web search queries,” International conference on advanced information networking and application workshop, 2009, pp. 762-767.

]47[ P. O'Brien, X. Luo, T. Abou-Assaleh, W. Gao, and S. Li, “Personalization of Content Ranking in the Context of Local Search,” Web Intelligence and Intelligent Agent Technologies, 2009. WI-IAT'09. IEEE/WIC/ACM International Joint Conferences on, 2009, pp. 532–539.

]48[ I. Arapakis, Y. Moshfeghi, H. Joho, R. Ren, D. Hannah, and J.M. Jose, “Integrating facial expressions into user profiling for the improvement of a multimodal recommender system,” Multimedia and Expo, 2009. ICME 2009. IEEE International Conference on, 2009, pp. 1440–1443.

]49[ Y. Li, “The Research on Multi-Agent Intelligent Information Retrieval System,” proceedings of the international symposium on intelligent information systems and applications, 2009, pp. 433-436.

]50[ C. Chen, K. Lin, H. Li, and S. Dongm, “Personalized search based on learning user click history,” the 9th international conference on Cognitive Informatics, 2010, pp. 490-495.

]51[ X. Qi, “Research on User Profiling Technology for Personalized Demands,” 2010 International Conference on Intelligent Computation Technology and Automation, 2010, pp. 198–201.

]52[ N. Mittal, R. Nayak, M.C. Govil, and K.C. Jain, “A Hybrid Approach of Personalized Web Information Retrieval,” International Conference on Web Intelligence and Intelligent Agent Technology, 2010, pp. 308-313.

]53[ V. Singh, “Interest based user profiles for personalization,” Master Thesis, Indian Institute of Technology, 2010.

]54[ T. Bounoy and A. Walairacht, “User preference retrieval using semantic categorization for web search,” Advanced Communication Technology (ICACT), 2010

105

The 12th International Conference on, 2010, pp. 1133–1138.]55[ S. Costantini, P. Dell’Acqua, L.M. Pereira, and F. Toni, “Learning and Evolving

Agents in User Monitoring and Training,” Atti del Congresso Nazionale AICA, 2010.]56[ M. Ali and M. Yusuf, “Use of intelligent agents in interactive web application,”

Journal o mathematics and technology, vol. 3, 2010, pp. 86–94.]57[ B. Baharudin, L.H. Lee, and K. Khan, “A Review of Machine Learning Algorithms

for Text-Documents Classification,” Journal of Advances in Information Technology, vol. 1, 2010, pp. 4-20.

]58[ S.A. DeLoach, M.F. Wood, and C.H. Sparkman, “Multiagent systems engineering,” International Journal of Software Engineering and Knowledge Engineering, vol. 11, 2001, pp. 231–258.

]59[ “AgentTool Homepage,” http://agenttool.cis.ksu.edu/.]60[ “Apache Tika,” http://tika.apache.org.]61[ “the 'BOW' Toolkit,” http://www.cs.cmu.edu/~mccallum/bow/.]62[ “Cygwin,” http://www.cygwin.com/.]63[ “omniClusterer,” http://www.tcllab.org/canasai/software/omniclusterer/.]64[ B. Shneiderman, Designing the user interface: strategies for effective human-

computer interaction, Addison-Wesley Longman Publishing Co., Inc. Boston, MA, USA, 1997.

]65[ J. Teevan, S.T. Dumais, and E. Horvitz, “Characterizing the value of personalizing search,” Proceedings of the 30th annual international ACM SIGIR conference on Research and development in information retrieval, 2007, pp. 757–758.

]66[ “Google Webmaster Central. Get data about crawling, indexing and search traffic. Increase traffic to your site.,” http://www.google.com/webmasters/.

]67[ “ODP - Open Directory Project,” http://www.dmoz.org/.]68[ O. Hoeber and C. Massie, “Automatic Topic Learning for Personalized Re-Ordering

of Web Search Results,” Advances in Intelligent Web Mastering-2, 2010, pp. 105–116.

106

واژه نامه فارسی به انگلیسیAutoCADاتوکد

Adaptabilityانطباق پذیریFlexibleانعطاف پذیر

FeedbackبازخوردOverrideبازنویسی

Information Retrievalبازیابی اطالعاتLabelبرچسب

OnlineبرخطUpdateبروز رسانی

BrailleبریلVisualبصری

RealtimeبالدرنگBayesiansبیزین

Queryپرس و جوChatterboxپنجره چت

Scrollپویش)Radio frequency identification)RFIDهای رادیوییتشخیص فرکانس

Recommendationتوصیه کنندهCollaborative filteringتوصیه کننده های جمعی

FrameworkچارچوبSensorحسگرsparceخلوتClusteringبندیخوشه

Click-through dataهای کلیک نمودندادهAccessibleدسترس پذیر

Classifierبندی کنندهدستهPrecisionدقت

EventرخدادFootnoteزیرنگاشت

Server sideسمت سرورClient sideسمت کاربر

MultiAgent Systemسیستم چندعاملهPersonalizationشخصی سازی

FrustrationشکستSchemaشما

ExplicitصریحTactileای(صفحات لمسی)المسه

Screen readerصفحه خوانImplicitضمنی

Markعالمت زدنBookmarkگذاری شدهعالمت

PhotoshopفتوشاپMetadataفرادادهUbiquitousفراگیر

Vector spaceفضای برداریFilteringفیلترینگ

107

Usableقابل استفادهPortableقابل حمل

IntentionقصدPenقلم

EfficiencyکاراییLibraryکتابخانه

Short keyکلید میانبرGoogleگوگلMouseماوس

Content basedمبتنی بر محتواLocalمحلیBrowseمرور

DocumentsمستنداتScalableمقیاس پذیر

User-adaptiveمنطبق با هر کاربرShortcutبرمیانSyntaxنحو

Class diagramنمودار کالسOntologyواژگان شناختی

CollaborativeهمکارانهRecallیادآوریLearningیادگیری

Machine Learningیادگیری ماشینYahooیاهو

نامه انگلیسی به فارسیواژهAccessibleدسترس پذیرAdaptabilityانطباق پذیریAutoCADاتوکدBayesiansبیزین

Bookmarkگذاری شدهعالمتBrailleبریلBrowseمرورChatterboxپنجره چتClass diagramنمودار کالس

Classifierبندی کنندهدستهClick-through dataهای کلیک نمودنداده

Client sideسمت کاربرClusteringبندیخوشه

CollaborativeهمکارانهCollaborative filteringتوصیه کننده های جمعیContent basedمبتنی بر محتواDocumentsمستنداتEfficiencyکاراییEventرخدادExplicitصریحFeedbackبازخورد

108

FilteringفیلترینگFlexibleانعطاف پذیرFootnoteزیرنگاشتFrameworkچارچوبFrustrationشکستGoogleگوگلImplicitضمنیInformation Retrievalبازیابی اطالعاتIntentionقصدLabelبرچسبLearningیادگیریLibraryکتابخانهLocalمحلیMachine Learningیادگیری ماشینMarkعالمت زدنMetadataفراداده

Mouseماوس

MultiAgent Systemسیستم چندعاملهOnlineبرخطOntologyواژگان شناختیOverrideبازنویسی

PenقلمPersonalizationشخصی سازیPhotoshopفتوشاپPortableقابل حملPrecisionدقتQueryپرس و جو

)Radio frequency identification)RFIDهای رادیوییتشخیص فرکانسRealtimeبالدرنگRecallیادآوریRecommendationتوصیه کنندهScalableمقیاس پذیر

SchemaشماScreen readerصفحه خوانScrollپویشSensorحسگرServer sideسمت سرور

Short keyکلید میانبر

109

ShortcutبرمیانsparceخلوتSyntaxنحو

Tactileای(صفحات لمسی)المسه

UbiquitousفراگیرUpdateبروز رسانیUsableقابل استفادهUser-adaptiveمنطبق با هر کاربرVector spaceفضای برداری

Visualبصریyahooیاهو

110


111


شبیه سازی موتور جستجو. 1.1 بایسCCت بCCه موتCCور جسCCتجوی گوگCCلبه منظور ارزیابی کار ارائه شCCده می

Googleگشتیم، برای کار با متصل می APIدفCCبه یک رمز عبور نیاز داشتیم، ه GoogleهCCتفاده روزانCCدودیت اسCCاز این رمز عبور کنترل بار سرور با ایجاد مح

باشد. متاسفانه موفق به دریافت اینوجو برای هر کاربر می پرس1000حداکثر رمز عبور از گوگل نگردیده و با پیام "عCCدم اجCCازه دسترسCCی از سCCرور شCCما"

سCCازی موتCCورمواجه شدیم، درنتیجه به عنوان بستر آزمایشگاهی خود به شبیه- پCCرس10 کCCاربر خواسCCتیم تCCا 10جستجوی گوگل پرداختیم. بCCرای این کCCار از

اند را در اختیار مCCا قCCراروجویی که اخیرا از آنها در سیستم خود استفاده کرده وجوها استفاده نمCCاییم. سCCپسدهند تا در نهایت برای ارزیابی نیز از همین پرس

ذخCCیره و موتCCورSQLوجCCو را در یCCک پایگCCاه داده نتیجCCه ابتCCدایی هCCر پCCرس20 سCCازی انجCCام شCCده صفحه ایجاد نمودیم و درنهCCایت شCCبیه2000جستجویی با

منطبق با موتور جستجویی بCCه قCCدرت و عمCCومیت گوگCCل اسCCت. بCCرای تسCCت

112

پیوستاول:

سازیجزئیات پیاده


0وجوها را وارد نماید بجCCای اتصCCال برخطسیستم هربار کاربر یکی از این پرس-به موتور جستجوی گوگل به پایگاه داده ایجاد شده متصل شده و نتCCایج شCCبیه

گردانیم.سازی شده براساس خروجی واقعی گوگل را برمی

سازی پیمانه تشخیص حالت چهرهشبیه.1.2 مسئله دیگCCری کCه در این آزمCایش بCا آن مواجCه بCودیم پیمانCه تشCخیص

هایی که با استادان متخصص در زمینه پردازشباشد، طی صحبتحالت چهره می تصویر داشتیم به این نتیجه رسیدیم که حتی درصورت در دسترس بودن چنین سیستمی، دارای نCCویز بCCاالیی بCCوده و اسCCتفاده از آن نیازمنCCد تحمیCCل شCCرایط خاصCCی بCCه کCCاربران از جملCCه زاویCCه و حCCالت قCCرار گCCرفتن کCCاربران در برابCCر دوربین، میزان نور اتاق، پیدا بودن کامل گردی صCCورت، مشCCکالت اسCCتفاده از

باشد. از آنجا که تمرکز کارلوازمی مانند عینک روی صورت کاربران و غیره می باشCCد، بCCا فCCرض اینکCCه یCCکهCCای پCCردازش تصCCویر نمیما بر روی بهبود سیسCCتم

سازیسیستم تشخیص حالت صورت دقیق و بالدرنگ در اختیار داریم، به شبیه این پیمانه پرداختیم. برای این کار از کاربران خواسته شد با مشاهده هر لینCCک خروجی، حالت خود را )شاد، غمگین، هیجCCان زده، متعجب، نگCCران، معمCCولی،

شCCود عالمتهای موجCCود در فCCرمی کCCه برایشCCان بCCاز میعصبانی( از بین گزینهبزنند.

- تعیین حالت چهره کاربر1-1شکل پ

سازینکاتی درزمینه پیاده.3.1 سازی این سیستم با مشکالت متعددی مواجه شدیم که الزمدرحین پیاده

منظور راهنمایی افرادی که به این زمینه عالقCCه داشCCته و تمایCCل بCCهدانیم بهمی کار در این شاخه را دارند این موارد را بطور مختصر و با ذکر منابع مورد نیCCاز

عنوان نماییم.

0 Online

113


های متنیتبدیل انواع مستندات به فایلApacheبرای این منظور از کتابخانه Tikaد ازاستفاده نمودیم که میCCتوانی

آن را دانلCCود نماییCCد. بCCرای کامپایCCل این کتابخانCCه نیCCاز بCCه برنامCCه[60]سCCایت Apache Mavenه مهمیCCید نکتCCاز همین سایت خواهید داشت. توجه داشته باش

که در استفاده از این برنامCCه وجCCود دارد و بصCCورت مسCCتقیم در جCCایی بCCه آن باشCCد کCCه بطCCوراشاره نشده بود تنظیم متغیرهای محیطی برای این برنامه می

مختصر آن را ذکر میکنیم: اینریCCفایل بapache-maven.bin.zipرمCCا نCCب را بCCای مناسCCافزارهunzip

نمایید. باید متغیر محلیM2_HOMEده درCCف شCCای تعریCCرا به لیست متغیره

راPause و Winkeyسیستم خود اضافه نمایید، برای این کCCار کلیCCدهای را انتخCCاب نماییCCد و بCCا فشCCردنAdvancedبا هم بفشارید و زیCCربخش

این متغیر را به لیست متغیرها با مقداریEnvironment Variablesدکمه باشد اضافه نمایید. میmavenکه نشان دهنده مسیر نصب

یرCCرای متغCCار را بCCهمین کM2% دار آنCCه ازای مقCCد و بCCام دهیCCانج M2_HOME%\bin.را قرار دهید

اگر نیاز دارید که مشخصاتJVMایCCسیستم خود را تغییر دهید و فض بیشتری را به عنCCوان فضCCای مجCCازی مCCورد اسCCتفاده آن قCCرار دهیCCد،

و یCCا –Xms256m تعریف نماییCCد و مقCCادیر –MAVEN_OPTمتغیری بنام Xmx512m.را به آن اختصاص دهید

هCCوید کCCمطمئن شJAVA_HOMEتمCCما در سیسCCای شCCزء متغیرهCCج باشد. میJDKتعریف شده و مقدار آن برابر با مکان نصب

درنهایت برای اطمینان از نصب صحیحmaven طCCدر یک محی command prompt:این دستور را وارد نمایید

Mvn --version هCCا کCCید از آنجCCته باشCCتوجه داشmavenهCCط بCCورت برخCCاز دارد بصCCنی

های مورد نیCCاز خCCود را دانلCCود نمایCCد متصل گردد و فایلapacheسایت کنیCCد بایCCد خاصCCی اسCCتفاده میproxyاگر هنگام اتصال بCCه اینCCترنت از

proxy را در فایل Maven/Conf/Setting.xmlفعال نمایید :<proxies> <proxy> <id>optional</id>

<active>true</active><protocol>http</protocol><username>Your Username</username> <password>Your Pass</password><host>Hostname </host> <port>Proxy No</port> <nonProxyHosts>localhost</nonProxyHosts>

114


</proxy>

</proxies>

بهcommand promptای از طریق محیط های کتابخانهدرآخر برای ایجاد فایلTikaمسیر mvn رفته و دستور 7.0 installهCCای را اجرا نمایید، از میان کتابخانCCه

نیCCاز داریم کCCه از دومی توسCCطtika-app و Tika-parsersموجود ما بCCه دو فایCCل ایم و ازهای متCCنی اسCCتفاده نمCCوده به فایلpdfهای برای تبدیل فایلPdfBoxتوابع

استفاده شده است. در شCCکل پtxtها به نوع اولی برای تبدیل سایر انواع فایل هCCای متCCنی را کCCه در آن از همین به فایلPDFهای کد مربوط به تبدیل فایل1-2

نمایید:کتابخانه استفاده شده را مشاهده می

org.apache.pdfbox.pdfparser.PDFParser parser; String parsedText; PDFTextStripper pdfStripper; PDDocument pdDoc; COSDocument cosDoc; PDDocumentInformation pdDocInfo;

private String pdftoText(String filename) {

System.out.println(“Parsing text from PDF file “ + ainbow ); File f = new File(filename);

if (!f.isFile()){ System.out.println(“File “ + ainbow + “ does not exist.”); return null; }

Try{ InputStream input = new FileInputStream(f); parser = new org.apache.pdfbox.pdfparser.PDFParser(input); } catch (Exception e){ System.out.println(“Unable to open PDF Parser.”); return null; }

Try{ parser.parse(); cosDoc = parser.getDocument(); pdfStripper = new PDFTextStripper(); pdDoc = new PDDocument(cosDoc); parsedText = pdfStripper.getText(pdDoc);

115


} catch (Exception e){ System.out.println(“An exception occurred in parsing the PDF Document.”); e.printStackTrace(); try { if (cosDoc != null) cosDoc.close(); if (pdDoc != null) pdDoc.close(); }catch (Exception e1){ e.printStackTrace(); } return null; } System.out.println(“Done.”); return parsedText; }

Txt به PDFهای -کد تبدیل فایل2-1 پشکل

باشد:ها به نوع متنی می نیز شامل کد تبدیل سایر نواع فایل3-1شکل پ

private static void parse(String resourceLocation, String name) throws IOException,SAXException } try { System.out.println(resourceLocation); File f = new File(resourceLocation); InputStream input = new FileInputStream(f); Metadata metadata = new Metadata(); BodyContentHandler handler = new BodyContentHandler(); org.apache.tika.parser.pdf.PDFParser(); AutoDetectParser parser = new AutoDetectParser(); String content = null; if (resourceLocation.contains(“.pdf”) == false) { parser.parse(input, handler, metadata); content = new Tika().parseToString(f); } else { Preprocess pcs = new Preprocess(); content = pcs.pdftoText(resourceLocation); } writeTexttoFile(content, “text_dataset\\textual_documents\\” + name + “.txt”); }

116


catch (Exception e){ e.printStackTrace(); }

}Txtها به - تبدیل سایر انواع فایل3-1شکل پ

117


هاStopwordحذف برای بررسی این مسئله که کلمه خوانده شده از فایل جCCزء کلمCCات غCCیر

باشد، در یک فایل جداگانه لیستی از این کلمCCات را ذخCCیره نمCCودیمضروری میکه شامل کلماتی مانند:

A, an, the, is , are, we, 1, 2, 3, …, all, after, almost, been, do باشد.و بسیاری کلمات مشابه دیگر می

StemmingPorterیCCابی لغCCات از کتابخانCCه بCCرای ریشCCه Stemmigه اینCCد بCCتفاده شCCاس

-ها بصورت متنی درآمدنCCد آنهCCا را خCCط بCCه خCCط میصورت که بعد از اینکه فایل دهیم و ریشCCه لغت پCCاس میPorterخوانیم سپس کلمه به کلمه آن را بCCه کالس

کنیم، کد این عملیات بصورت زیر خواهد بود:را دریافت میPorter porter=new Porter)token(;token=porter.getStem)(;

BOWایجاد بایست کلمCات کلیCCدی موجCودبندی بردار عالیق کاربر ابتدا میبرای خوشه

آوردیم این مCCدل در پCCردازش زبCCان طCCبیعی و در میBOWدر متون را بصCCورت BOWرود، برای این منظور از یCCک برنامCCه های بازیابی اطالعات بکار میسیستم

toolkit بنام rainbowنینCCام چCCاستفاده نمودیم که در بسیاری از موارد برای انج در[61]. این کتابخانCCه [53]شCCود افCCزاری اسCCتفاده میکارهCCایی از این بسCCته نCCرم

عامل لینوکس قابلسازی شده است و در سیستم پیادهC به زبان 1996سال اجرا بود، بنابراین نیاز داشتیم روی سیسCCتم خCCود لینCCوکس نصCCب نمCCاییم. راه

عامCCل سCCنگینی ماننCCدتوان بجای نصCCب سیسCCتمتری نیز وجود دارد که میساده افزارهCCایی اسCCت کCCه آنچCCه ازلینCCوکس از آن اسCCتفاده نمCCود و آن نصCCب نCCرم

نمایند، بCCه همین منظCCورسازی میلینوکس نیاز دارید برای شما در ویندوز شبیه . هنگام نصب این برنامه آنچه به آن نیاز داشتیم[62] استفاده نمودیم Cygwinاز

درCygwin بCCود. rainbow بCCرای کامپایCCل برنامCCه make و gdb و gccکامپایلرهCCای گیرد و حاال شما در این مسCCیر یCCک لینCCوکس داریCCد. ابتCCدا از:/ قرار میCپوشه

نCCامCygwinهمین مسیر فایل اجرایی که یک محیط متنی از لینCCوکس اسCCت و دارد اجرا نمایید، بعد از اجرای این فایل صفحه زیر را مشاهده خواهید کرد:

118


Cygwin- نمونه ای از اجرای 4-1 پشکل

را دانلود نمایید و بعد پوشه مربوط بCCه آنainbow از سایتی که گفته شد قرار دهید، این کار مانند این است که شما پوشهCygwin/usr/localرا در مسیر

/cd /usr/localعامل لینوکس قرار دادید. حاال از طریق دستور خود را در سیستم را قرار داده رفته و از طریق دستوراتی که در فایلBOWبه مسیری که پوشه

قرار دارد این کتابخانه را در سیستم خود نصب نمایید. BOWنصب وجCCود نداشCCت و ازrainbowمتاسفانه راهنمای جامعی بCCرای اسCCتفاده از

بود و لینوکسCCی کCCه روی سیسCCتم1996آنجا که این کتابخانه مربوط به سال بCCا مشCCکالت متعCCددی روبCCروBOWنصب شد بسیار جدیدتر بود در حین نصCCب

کنیم تا اگر شما حین کار خCCود بCCاگشتیم. مهمترین مشکالت را در اینجا ذکر میآنها مواجه شدید بتوانید براحتی آنها را رفع نمایید:

فایلvalues.hوکسCCکه در این برنامه استفاده شده بود مربوط به لین - جایگزین آن شده اسCCتfloat.hهای قدیمی بوده و درحال حاضر فایل

که از این فایل استفاده شCCده آن را بCCاBOWبنابراین هرجای کتابخانه جایگزین نمودیم.floatفایل

ابعCCه از تCCدر این کتابخانGetLineهCCود بCه خCت کCCده اسCCتفاده شCCاس )( نیزStdio.hهای های جدیدی فایلتعریف آن پرداخته حال آنکه در لینوکس

دارای تابعی با همین نCCام هسCCتند و این دو تعریCCف بCCا یکCCدیگر اشCCتباه BOWشCCوند در نتیجCCه نیCCاز داشCCتیم این تCCابع را در کتابخانCCه گرفتCCه می

تغییر نام دهیم. الCCوان مثCCه عنCCود بCCرده بCCیر کCCده تغیCCات رزرو شCCرخی کلمCCام بCCن

MAXDOUBLE را با DBL_MAX.جایگزین نمودیم در گذشته دستوراتgotoوکسCCای وجود داشت که برای اینکه در لینCCه

شد. بایست از “;” در انتهای آنها استفاده میجدید نیز کار نمایند میدر نهایت توانستیم این کتابخانه را در لینوکس خود نصب نمCCاییم و در مسCCیر /

usr/local/binه میCCق قرار گرفت، برای اجرای این برنامCCت از طریCCبایسCygwin shell به مسیر rainbowرفته و با دستور

Rainbow --help | more

119


راBOWصفحه به صفحه راهنمای مربوط به این کتابخانCCه و چگCCونگی سCCاخت مشاهده نمود.

ainbow- نمونه ای از راهنمای 5-1 پشکل

هCCایی کCCه در قسCCمتتوانیم با استفاده از این کتابخانه تمامی فایCCلحال می هCCای متCCنی نمCCودیم و سCCپس کلمCCات کلیCCدی آنهCCا راقبلی آنها را تبدیل به فایCCل

داده و مCCدلی را بصCCورتrainbowاسCCتخراج نمCCودیم را بCCه عنCCوان ورودی بCCه ها را برای مرحلCCه این فایلBOWاندیسی از آن بوجود آوریم و در نهایت فرمت

باشد ذخیره نماییم. بندی میبعدی که خوشه ای بنCCامانCCد در پوشCCههای متنی کCCه از پیش آمCCاده شCCدهفرض کنید تمامی فایل

Documentsل قرار گرفتهCCراند، ابتدا برای ایجاد مدلی از این فایCCتور زیCCا از دسCCه بوجCCود خواهCCدdocuments-tokenنماییم، بCCه این تCCرتیب ماتریسCCی از استفاده می

آمد:Rainbow -d model --index Documents/*

کنیم: ذخیره میDocuments.BOW آنها را در فایلی بنام BOWسپس فرمت Rainbow -d model --print-matrix = [format]

تواند شامل موارد زیر باشد:این فرمت میل0ماتریس نهایی خلوتCCه در این فایCCباشد یا تنها شامل کلماتی باشد ک

خاص وجود دارد. نمایش داده شود یا دودویی.10تعداد رخداد کلمات بصورت مبنای ها را در ماتریس نمایش دهیم یا اندیس مربوط بهکلمات موجود در فایل

آن کلمه را و یا ترکیبی از آنها را. ای از خCCروجی بدسCCت آمCCده از این مرحلCCه را نمونCCه6-1در شCCکل پ

کلیCCدی از هCCر کلمCCه7هCا تنهCا نمایید)البته به علت حجیم بCCودن فایCCلمشاهده میایم(:فایل را اینجا آورده

0 sparce

120


url/1/sbu.ac.ir.txt 1 shahid 5 beheshti 5 university 9 national 1 iran 2 nui 1 changed 1 url/2/www.iust.ac.ir.txt 2 university 4 iran 4 cultural 1 universities 1 located 1 tehran 2 research 2 url/3/www.sharif.ir.txt 3 university 6 iran 2 iranian 1 located 1 tehran 1 campus 1 square 1 url/4/www.ut.ac.ir.txt 4 university 4 iran 1 located 1 tehran 3 prestigious 1 ut 1 oldest 1

با نمایش کلماتBOW- فرمت 6-1شکل پ

از سمت چپ به ترتیب ابتدا نام فایل، سپس شماره فایCCل و بعCد کلمCCات کلیدی موجود در فایل با تعداد رخداد آنها مشخص شده است. همین مCCاتریس

گذاری شده نیز ذخیره نمود:توان بصورت اندیسرا میurl/1/sbu.ac.ir.txt 1 0 5 1 5 2 9 3 1 4 2 5 1 6 1url/2/www.iust.ac.ir.txt 2 2 4 4 4 7 1 10 1 11 1 17 2 46 2url/3/www.sharif.ir.txt 3 2 6 4 2 9 1 11 1 17 1 19 1 22 1url/4/www.ut.ac.ir.txt 4 2 4 4 1 11 1 17 3 85 1 104 1 105 1

با اندیسBOW- - فرمت 7-1شکل پ

بندیخوشه خواسCCتیم واردبنCCدی بردارهCCای عالیCCق کCCاربر از آنجCCا کCCه نمیبرای خوشCCه

omniClusterهCای این شCاخه شCCویم از کتابخانCه بندی و الگCوریتمجزئیات خوشهDaniel که توسط آقای [63]استفاده نمودیم BoleyددیCCای متعCCابقه کارهCCکه س کاوی دارند ارائه شده است. در این کتابخانه فایلیبندی و دادهدر زمینه خوشه

توان پارامترهای مورد استفاده را تعیین وجود دارد که در آن میPDDP.confبنام -نمود از جمله اینکه فرمت فایل ورودی چیست، تعیین مسیر فایل ورودی، وزن

هCCایی از بردارهCCایدهی مورد استفاده برای کلمات و غCCیره. در نهCCایت خوشCCه شود، بCCه عنCCوان مثCCال فCCرض کنیCCد بCCرای بررسCCیها را ایجاد میمربوط به فایل فایCCل یCCک4ایم و بCCرای هCCر یCCک از این فایل را بررسCCی نمCCوده4عالیق کاربر

باشد حCCاال این فایCCل میBOWایم که در فرمت بردار کلمات کلیدی تشکیل داده-دهنCCده خوشCCهدهیم و خروجی زیر را که نشان میPDDPرا به عنوان ورودی به

آوریم:های نهایی هستند بدست میهابندی فایلای از خوشه- نمونه4جدول

فایل4

فایل3

فایل2

فایل1

خوشهاه

0001C00110C11000C2

هایی است که متعلق بهدر نهایت بردار هر خوشه اجتماعی از بردار فایلآن خوشه هستند.

کاربریهای مختلف موجود در واسطگذاری مولفهاندیس

121


کاربری در نظر گرفتهای که برای طراحی این واسطاز جمله موارد اولیه های مختلف موجود در صفحه است تا براساسگذاری مولفهبودیم تغییر اندیس

کلید بتوان به آنها دست پیدا نمCCود،میزان اهمیت آنها از طریق کلیدهای صفحه های مختلف موجود در صفحه به مولفهTabبه عنوان مثال بتوان از طریق کلید

ها و نه براساس موقعیت قرار گرفتن آنها دربراساس میزان اهمیت آن مولفه بایسCCت ازهایی که در این پCCروژه میصفحه پرش نمود. از آنجا که اکثر کتابخانه

سCCازی شCCده بودنCCد مCCا زبCCان جCCاوا رانمودیم به زبان جاوا پیادهآنها استفاده می نویسCCی آشCCناییسازی خود انتخاب نمودیم. اگر بCCا این زبCCان برنامCCهبرای پیاده

تعریCCف شCCدهNETهای .دانید که در این زبان مانند آنچه در زبانداشته باشید می است پCارامتری بCرای تCرتیب شCماره انCدیس هCر مولفCه وجCود نCدارد و جCاوا شماره اندیس هر مولفه را براسCCاس مCCوقعیت فCCیزیکی آن مولفCCه در صCCفحه

نمایCCد و این دقیقCCا عکس آن چCCیزی اسCCت کCCه مCCا در پی آن بCCودیمتعCCیین می دهدبنابراین ناچار گشتیم تابعی از جاوا که این کار را بصورت خودکار انجام می

نماییم. برای این کار کالس زیر را بCCه سیسCCتم خCCود اضCCافه0دوباره بازنویسینمودیم:

class IndexedFocusTraversalPolicy extends FocusTraversalPolicy{

private ArrayList<Component> components = new ArrayList<Component>(); public void addIndexedComponent (Component component){ components.add(component);}

@Override public Component getComponentAfter (Container aContainer, Component aComponent({ int atIndex = components.indexOf(aComponent); int nextIndex = (atIndex + 1) % components.size(); return components.get(nextIndex);}

@Override public Component getComponentBefore (Container aContainer, Component aComponent( { int atIndex = components.indexOf(aComponent); int nextIndex = (atIndex + components.size() – 1) % components.size(); return components.get(nextIndex);}

@Override public Component getFirstComponent (Container aContainer({ return components.get(0(;}

@Override public Component getDefaultComponent (Container focusCycleRoot){

0 Override

122


return components.get(0); }

@Override public Component getLastComponent (Container focusCycleRoot){ return components.get(components.size()-1);}}

ها- کد تغییر اندیس مولفه8-1شکل پ

نماییم، به عنوان مثCCالخواهیم اضافه میها را به ترتیبی که میسپس مولفه هCCاینمCCاییم تCCا انCCدیسدر صفحه نتایج ابتدا لینCCک نتCCایج را بCCه صCCفحه اضCCافه می

های موجود در صفحه از طریقباالتری داشته باشند و حین حرکت بر روی لینکخوان قرائت شوند.ها زودتر توسط صفحهکلید، این لینکصفحه

نتیجه گیری.1.4 رود و آنسازی، مرحله مهمی درانجام کارهای تحقیقاتی به شمار میپیاده

آورد به طوریکه بتوان در انتهCCای کCCاررا برای محقق بصورت قابل لمس در می روش پیشنهادی را تست و ارزیابی نمود. عدم آشنایی بCCا ابزارهCCای مناسCCب و

-های کمکی دراین زمینه، از مCCوانعی مینویسی و حتی کتابخانهترفندهای برنامه تواند به شکسCCت کCCار یCCا نتCCایج نCCامعتبر منجCCر شCCود. در این فصCCلباشد که می

نامCCه معCCرفی شCCدند.سCCازی این پایCCانهCCا و نکCCات بکCCار رفتCCه در پیCCادهکتابخانCCه جویی قابCCل تCCوجهی در زمCCان و فعCالیتها باعث صرفهاستفاده از این کتابخانه

ها، خوانندههای جدیدتر این کتابخانهسازی گردید. برای دسترسی به نسخهپیادهتواند به مراجع یاد شده مراجعه نماید.می

123

Abstract:

User satisfaction is an important problem in user interface design. The most available user interfaces are not proper for disabled peoples. Blind users can not simply access information like usual peoples through user interfaces. As an example usual users with a glance can differ between several information on the user interface according the positions, colors, and styles of these information, but a blind person who uses screen reader cannot see these visual features. The advertising links and additional information make these users confused. Therefore designing intelligent user interface that are autonomous, goal directed, dynamic and user interest based seems essential. These intelligent UI can increase task’s speed and decrease waste times. In this thesis, several interviews with blind users have done and their needs, tools, problems and requirements during web access discovered. Finally according these requirements an intelligent personalized search system designed and implemented. This system without any user’s effort implicitly learns user’s interest and represents them in a user profile.

Mainly the project outcomes are: 1( analyses an agent based approach for search personalization 2( create a framework for comparing available systems in this field 3( survey systems designed for blind persons.

Keywords:

Human computer interaction, intelligent user interface, agent, user profile, blind persons.

Amirkabir University of Technology (Tehran Polytechnic)

Computer Engineering & Information Technology Department

Presented for the Master of Science degreeSoftware Engineering

Agent based human computer interaction for blind persons

By:Elham Abd Nikooie Pour

Supervisor:Dr. Ahmad Abdollahzadeh Barforoush

Februar 2011