ГАРЫН АВЛАГА -...

УЛААНБААТАР ХОТ 2016 он

/Албан ажлын хэрэгцээнд зориулав/

ХУУЛЬ ЗӨРЧСӨНХҮҮХЭДТЭЙ АЖИЛЛАХ

ГАРЫН АВЛАГА

Эмхэтгэж бэлтгэсэн: С.Цагаан-ээж, Боловсрол судлалын магистр Гэр бүл, хүүхэд хамгааллын хэлтсийн Ахлах мэргэжилтэн

Боловсруулж, хянасан: С.Байгалмаа, Гэр бүл судлалын магистр Гэр бүл, хүүхэд хамгааллын хэлтсийн дарга

Хэвлэлийн дизайнер Т.Хүчитбаатар

Хэвлэлийн хуудас: 5.25 /хх/

Хэвлэлийн хэмжээ: А5

“СЭЛЭНГЭПРЕСС” ХХК-д эхийг бэлтгэж хэвлэв.

АГУУЛГА

Өмнөх үг

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ ХҮҮХДИЙН ҮЙЛДСЭН ЭРХ ЗҮЙН ЗӨРЧИЛ• Эрх зүйн зөрчлийн тухай ерөнхий ойлголт• “Хууль зөрчсөн хүүхэд” нэр томъёоны тодорхойлолт• Насанд хүрээгүй хүмүүсээс үйлдсэн гэмт хэргийн өнөөгийн

нөхцөл байдал• Хууль зөрчсөн хүүхдийн эрхийн хамгаалал• Хууль зөрчсөн хүүхдийг судалсан чанарын судалгаа

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГХҮҮХДИЙГ ХУУЛЬ ЗӨРЧИХӨӨС УРЬДЧИЛАН СЭРГИЙЛЭХ, ХУУЛЬ ЗӨРЧСӨН ХҮҮХДИЙГ НИЙГЭМШҮҮЛЭХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ• Хууль зөрчсөн хүүхдэд үзүүлэх үйлчилгээний ерөнхий

зураглал, үе шат• Хүүхдийг хууль зөрчихөөс урьдчилан сэргийлэх нь• Хууль зөрчсөн хүүхдийг нийгэмшүүлэх үйлчилгээ

ЗӨВЛӨМЖ• Хууль зөрчсөн хүүхдийг сургалтад хамруулахад анхаарах

зүйлс

ХАВСРАЛТ• Хууль зүйн туслалцаа үзүүлэх, хамтран ажиллах гэрээ• Маягтууд

Монгол улс хүүхдийн эрхийн талаарх олон улсын эрх зүйн олон баримт бичигт нэгдэн орсон орон бөгөөд олон улсын өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлэх хүчин чармайлт жилээс жилд сайжирч хүүхдийн эрх, түүний дотор хууль зөрчсөн хүүхдийн эрхийг хамгаалах асуудлыг зохицуулсан дотоодын хууль тогтоомжуудаа шинэчлэн сайжруулж байна.

Монгол улсын нийт хүн амын тал орчим хувь (45%) нь амьдарч байгаа нийслэл Улаанбаатар хотын хүн ам, нийгэм эдийн засаг өдрөөс өдөрт өргөжин тэлэхийн хэрээр эрүүгийн болон хэв журмын нөхцөл байдал хүндэрч байна. Түүний дотор насанд хүрээгүй хүний үйлдсэн гэмт хэрэг болон түүнд холбогдож буй хүүхдийн тоо буурахгүй, хэргийн өнгө хүндэрч байгааг салбарын тоон мэдээнүүд харуулж байна.

Нийслэлд насанд хүрээгүй хүмүүсээс үйлдсэн гэмт хэрэг 2013 онд 550, 2014 он 597, 2015 онд 682 гарч 3 жилийн дотор 132-оор нэмэгдсэн бол хэргийн өнгө анхаарал татсан хэвээр байна. Тухайлбал зөвхөн 2015 онд тэдний үйлдсэн 3 хэрэг тутмын 1 нь буюу 36,9% (253) нь бусдын бие махбодид гэмтэл учруулах, дээрэмдэх, булаах, танхайрах, хүчиндэх, хүнийг санаатай алах зэрэг хүний бие махбод, эрх чөлөөнд халдсан гэмт хэрэг эзэлсэн байна. Энэ нь хүүхдийн хүмүүнлэг зан чанар муудаж байгаагийн илрэл бөгөөд гэр бүлийн хүчирхийлэл болон хүүхдийн эрхийн зөрчил цаашид буурахгүй байхын үндэс болох аюулын дохио гэж үзэж болно.

Тиймээс хууль зөрчсөн хүүхэд, тэдний эцэг эх, гэр бүлийн гишүүдтэй ажиллах нийгмийн ажлыг үйлчилгээг дэлгэрүүлэх, хөгжүүлэх хэрэгцээ шаардлага бий болоод байна.

Энэ чухал цаг үед НҮБ-ын Хүүхдийн сан бусад орнуудад амжилттай хэрэгжсэн Ө

МН

ӨХ

ҮГ

ӨМНӨХ ҮГ

67

ХҮҮХДИЙН ҮЙЛДСЭН ЭРХ ЗҮЙН ЗӨРЧИЛ

ЭРХ ЗҮЙН ЗӨРЧЛИЙН ТУХАЙ ЕРӨНХИЙ ОЙЛГОЛТ1

Аливаа зөрчлийг эрх зүйн болон эрх зүйн бус зөрчил гэж ангилдаг. Эрх зүйн хэм хэмжээний эсрэг чиглэсэн, нийгэмд хор аюултай, хууль зүйн хариуцлага хүлээлгэхээр хууль тогтоомжид заасан эрх зүйн чадвар, чадамжтай этгээдийн зан үйл буюу үйлдэл, эс үйлдэхүйг эрх зүйн зөрчил гэнэ.

Эрх зүйн зөрчил: Нийгмийн хор аюулын шинжээр нь эрх зүйн зөрчлийг гэмт хэрэг ба эрх зүйн бусад зөрчил (захиргааны, иргэний, сахилгын) гэж ангилдаг.

Эрх зүйн зөрчил

Эрх зүйн бусад зөрчил

Захиргааны

Иргэний

СахилгынГэмт хэрэг

ГЭМТ ХЭРЭГ БА ЗӨРЧЛИЙН ЯЛГААТАЙ ТАЛ

Гэмт хэрэг гэдэг бол нийгмийн хор аюулын хэмжээгээрээ зөрчлөөс ялгаатай нь нийгэмд учруулж буй хор хохирол ихтэй байдаг, тэгвэл зөрчил гэдэг нь гэмт хэргийн шинжийг хэлбэрийн төдий агуулсан, учруулах хор хохирол нь бага байна. Мөн гэмт хэрэг гэж юуг ойлгох, гэмт хэргийн талаар Монгол улсын Эрүүгийн хуулинд зааж өгсөн байдаг бол зөрчил гэж юуг хэлэх, зөрчлийн талаар Монгол улсын Захиргааны хариуцлагын тухай хуулинд заасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл дээрх 2 хуулиудаар зохицуулж байна гэсэн үг юм.

1 “Хүүхдийн эрх, Хүүхэд хамгаалал” Монгол Улсын Хууль Зүй, Дотоод хэргийн яам, Монгол Улсын Их Сургууль, Хууль Зүйн Сургууль, Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Хүүхдийн Сан, Улаанбаатар, 2011 он, х 291.

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ“Хүүхдийн эрхийн хууль зүйн хороо” нэртэй хөтөлбөрийг 2005 оноос Монгол улсад хэрэгжүүлэн амжилттай нутагшуулсантай холбоотой хууль зөрчсөн хүүхдэд нийгмийн хамгааллын суурь үйлчилгээ болон нийгмийн ажлын үйлчилгээний төрөл хэлбэр нэмэгдэж, талууд хамтран ажилладаг сайн туршлагууд бий болсоор байна.

Тус газар нь 2010 оноос хүүхэд хууль зөрчиж байгаагийн учир шалтгааныг судлах, тэдгээр хүүхдийг нийгэмшүүлэх, дахин гэмт хэрэгт холбогдохоос сэргийлэх зорилгоор хувь хүн, Иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хамтран судалгаа хийж, сургалтын хөтөлбөр гаргаж, нийгэм-сэтгэл зүйн нөхөн сэргээх үйлчилгээнүүдийг Иргэний нийгмийн байгууллагаар гэрээлэн гүйцэтгүүлсэн.

Эдгээр ажлуудыг эмхэтгэн гарын авлага болгон гаргаж байгаа бөгөөд эмхэтгэлд орсон ажлууд нь хамтран ажилласан хүн бүрийн чин сэтгэл, хичээнгүй ажиллагааны дүнд үр дүнгээ өгч, хамрагдсан хүүхэд бүрт сэтгэл зүй, зан төрхийн их хэмжээний эерэг өөрчлөлтийг үзүүлсэн үр дүнтэй хэрэгжсэн болно.

Эмхэтгэлд зөвхөн тус газраас санаачлан хэрэгжүүлсэн ажлууд орсон бөгөөд хууль зөрчсөн хүүхэдтэй ажиллах сайн туршлага манай оронд үүнээс ч олон байгааг дурьдах нь зүйтэй.

Гарын авлагыг хүүхэд, гэр бүл, залуучуудтай ажилладаг дүүрэг, хороодын болон Иргэний нийгмийн байгууллагын мэргэжилтнүүд ажилдаа хэрэглэх боломжтой.

НИЙСЛЭЛИЙН ХҮҮХЭД, ГЭР БҮЛИЙН ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР

ХУУЛЬ ЗӨРЧСӨН ХҮҮХЭДТЭЙ АЖИЛЛАХ ГАРЫН АВЛАГА

89

Тиймээс нийгмийн харилцааг бүхэлд нь хуулиар зохицуулж байдаг, энэ хуулиар тогтоосон хэм хэмжээг зөрчсөн буюу гэмт хэрэг, зөрчил үйлдсэн тохиолдолд хуулийн дагуу хариуцлага хүлээлгэдэг байна.

ГЭМТ ХЭРЭГ Гэмт хэрэг2: Монгол Улсын Эрүүгийн хуульд “Эрүүгийн хуульд эрүүгийн

хариуцлага хүлээлгэхээр заасан, нийгэмд аюултай үйлдэл, эс үйлдэхүйг гэмт хэрэг гэнэ” хэмээн тодорхойлжээ. Гэмт хэрэг нь хүний идэвхтэй (үйлдэл) буюу идэвхгүй (эс үйлдэл) зан үйлээр дамжин илэрдэг.

- Үйлдэл хийх гэдэг нь хүний идэвхитэй байдал, үйл хөдлөлөөр илэрхийлэгдэнэ.

Жишээ нь: Чимэг Галтын аягатай цайнд нойрны эм хийж, уулган унтуулж, түрийвчтэй мөнгийг нь хулгайлжээ.

- Эс үйлдэл нь тухайн хүн тодорхой нөхцөлд өөрийн хийх ёстой байсан буюу гүйцэтгэх үүрэгтэй байсан үйлдлийг хийгээгүйгээс нийгэмд аюултай хор уршиг бий болгоно.

Жишээ нь: манаач Даш ажлын байрандаа унтсаны улмаас хүний машины дугуйг хулгайд алджээ.

Монгол Улсын Үндсэн хуульд иргэн хүний эдлэх үндсэн эрх, эрх чөлөөг болон ёсчлон биелүүлэх үндсэн үүргийг тодорхойлсон ба “Хүн эрх, эрх чөлөөгөө эдлэхдээ үндэсний аюулгүй байдал, бусад хүний эрх, эрх чөлөөг хохироож, нийгмийн хэв журмыг гажуудуулж болохгүй” хэмээн заасан байдаг. Тиймээс ч иргэн хүн өөрийн эрхийг эдлэхээс гадна үүргээ биелүүлж амьдрах ёстой бөгөөд иргэний үндсэн үүргийн нэг нь хуулийг дээдлэн хүндэтгэж, сахин биелүүлэх явдал юм. Гэтэл зарим хүн нийгэмд биеэ зөв авч явж, хуулийг сахин биелүүлээгүйгээс гэмт хэрэг үйлдэж, ял шийтгэл хүлээдэг. Гэмт хэргийн нийгэмд аюултай байх шинж нь хүний амь бие, эрүүл мэнд, эрх чөлөө, эд хөрөнгө, төр, нийгмийн эрх ашигт хор аюул учруулж буйгаар илэрхийлэгдэнэ.

Гэм буруутай байх нь гэмт хэргийн үндсэн шинжийн нэг юм. Гэмт хэрэг үйлдэж гэм буруутай

нь шүүхээр тогтоогдох хүртэл хэнийг ч гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцдоггүй. Монгол Улсын Үндсэн хуульд “... Гэм буруутай нь хуулийн дагуу шүүхээр нотлогдох хүртэл хэнийг ч гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцож үл болно. Гэм буруутны ял зэмлэлийг түүний гэр бүлийн гишүүд, төрөл саданд халдаан хэрэглэхийг хориглоно” хэмээн заасан байдаг.

Гэм буруу нь санаатай болон болгоомжгүй гэсэн хоёр хэлбэртэй байдаг. Гэмт хэрэг үйлдэж байгаа хүн өөрийн үйлдэл, эс үйлдлийн улмаас

бусдад учирч болох хор аюулыг урьдчилан мэдсэн боловч:

2 http://www.court.bu.gov.mn/index.php/2010-04-25-02-08-48

Уг хор аюулыг учруулахыг хүсч гэмт хэрэг үйлдсэн бол шууд санаатай үйлдсэн гэж;

Уг хор аюулыг хүсээгүй боловч түүнд зориуд хүргэсэн бол шууд бус санаатай үйлдсэн гэж тус тус үзнэ.

Гэмт хэрэг болгоомжгүй үйлдэх нь бусдад хор аюул учруулахыг мэдсэн боловч учруулахгүй байж чадна гэж хөнгөмсгөөр найдсан, эсвэл хор аюул учрах боломжтойг урьдчилан мэдэх ёстой, мэдэх боломжтой байсан боловч мэдэлгүй хайхрамжгүй хандсанаас болсон байдаг.

ЭРХ ЗҮЙН БУСАД ЗӨРЧИЛЭрх зүйн бусад зөрчлийн хувьд насанд хүрээгүй хүн Захиргааны зөрчил

гаргадаг байна. Иргэний болон Сахилгын зөрчлүүд насанд хүрээгүй хүний зүгээс гаргахгүй, учир нь эдгээр хуулиар зохицуулагдсан харилцаанд насан хүрээгүй хүн оролцдоггүй гэж үздэг байна.

Захиргааны зөрчилМонгол Улсын нутаг дэвсгэрт бүх нийтээр буюу тухайн нутаг дэвсгэрт дагаж

мөрдүүлэхээр тогтоосон захигааны журмыг санаатай буюу болгоомжгүйгээр зөрчсөн үйлдэл, эс үйлдэхүйг захиргааны зөрчил гэнэ.

Эдгээр зөрчлийг гаргасан хүүхдэд түүний наснаас хамаарч хуулийн хариуцлага ногдуулдаг. Иргэний эрх зүйн чадамж3: 7 хүртлэх насны хүүхдийг иргэний эрх зүйн бүрэн чадамжгүй гэж үзнэ.

Энэ тохиолдолд хүүхэд биш хүүхдийн эцэг эх, эсхүл асран хамгаалагчид хариуцлага хүлээлгэнэ.

7-14 насны хүүхдийг иргэний эрх зүйн зарим чадамжтай гэж үзэж үйлдсэн зөрчлийн шинж, учруулсан хохирлоос хамаарч хариуцлага хүлээлгэнэ.

14-18 насны хүүхдийг иргэний эрх зүйн бүрэн бус чадамжтай гэж үзэж үйлдсэн хэрэг, зөрчлийн шинж, учруулсан хохирлоос хамаарч хариуцлага хүлээлгэнэ.

Зөрчилд цагдаагийн ажилтан эсхүл захиргааны ажилтан, гэмт хэрэгт шүүхийн шүүгч хариуцлага ногдуулах эсэхийг шийдвэрлэдэг байна.

Эдгээр бүх хүүхдийн ард талд хууль ёсны төлөөлөгч буюу эцэг эх, эцэг эх байхгүйд нь асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчид байж хүүхдийн эрх үүргийг хэрэгжүүлэхэд зохих ёсоор оролцдог.

3 Гарын авлагын 27 дугаар хуудас, хүснэгт 2-т дэлгэрүүлэнгүй тайлбарласан.


1011

“ХУУЛЬ ЗӨРЧСӨН ХҮҮХЭД” НЭР ТОМЪЁОНЫ ТОДОРХОЙЛОЛТ

Монгол Улсын Их Хурлаас 2016 оны 02 дугаар сарын 05-ны өдөр батлагдсан ”Хүүхэд хамгааллын тухай” Монгол Улсын хуулийн:

- 4 дүгээр зүйлийн 4.1.3 дахь хэсэгт зааснаар “Хүүхдийн эрхийн хууль зүйн хороо” гэж гэмт хэрэг, зөрчил үйлдсэн гэж сэжиглэгдэн, мөрдөн шалгагдаж байгаа, эсхүл гэмт хэргийн гэрч, хохирогч болсон, гэмт хэрэг үйлдэж ял шийтгүүлж, албадлагын арга хэмжээ авагдсан, зөрчил үйлдэж шийтгэгдсэн хүүхдэд үйлчилгээ үзүүлэх мэргэжлийн байгууллагын төлөөлөл бүхий орон нутгийн нэгжийг ойлгоно.

- 4 дүгээр зүйлийн 4.1.4 дэх хэсэгт зааснаар “Хуульзөрчсөн хүүхэд” гэж гэмт хэрэг, зөрчил үйлдсэн гэж сэжиглэгдэн, мөрдөн шалгагдаж байгаа, эсхүл зөрчил үйлдэж шийтгэгдсэн, гэмт хэрэг үйлдэж ял шийтгүүлж, албадлагын арга хэмжээ авагдсан, сургалт хүмүүжлийн тусгай байгууллагаас суллагдсан хүүхдийг ойлгоно.

- 4 дүгээр зүйлийн 4.1.5 дахь хэсэгт зааснаар “Хамтарсан баг” гэж гэр бүлийн болон бусад орчинд үйлдэгдсэн хүүхдийн эсрэг гэмт хэрэг, зөрчил,эрсдэлт нөхцөлд байгаа хүүхдэд хариу үйлчилгээ үзүүлэх анхан шатны нэгжийг ойлгоно.

НАСАНД ХҮРЭЭГҮЙ ХҮМҮҮСЭЭС ҮЙЛДЭЖ БАЙГАА ГЭМТ ХЭРГИЙН ӨНӨӨГИЙН НӨХЦӨЛ БАЙДАЛ

Манай улсын нийгэм, эдийн засгийн байдлаас үүдэн бий болсон ажилгүйдэл, ядуурал, гэмт хэргийн өсөлт зэрэг нь эцэг эх, асран хамгаалагчдаас үр хүүхэддээ тавих хайр халамж, анхаарал дутсантай, эсхүл хэт ихэссэнтэй холбоотой байна. Хүүхэд сургууль завсардах, хараа хяналтгүй тэнэх, элдэв сөрөг нөлөөнд автах, гэмт хэрэг үйлдэх явдал сүүлийн жилүүдэд буурахгүй байна.

Насанд хүрээгүй хүмүүсээс үйлдэж байгаа гэмт хэрэг жил бүр нэмэгдэж, зарим төрлийн гэмт хэрэг зохион байгуулалтын хэлбэртэй, бүлэглэж, онц хэрцгийгээр үйлдэгдэх болсон байна.

Хүүхэд ууж согтуурах, биеэ үнэлэх, хүүхдийг хүчирхийлэх явдал гарч байгаа нь олны сэтгэлийг түгшээсэн ноцтой асуудлын нэг болж байна.

Цагдаагийн ерөнхий газраас гаргасан эрүүгийн тоо бүртгэлийн мэдээгээр гэмт хэрэгт холбогдсон насанд хүрээгүй хүмүүсийн тоо сүүлийн 10 жилд 2 дахин нэмэгдсэн бөгөөд жил бүр дунджаар 8-10 хувиар өссөн байна.

Насанд хүрээгүй хүний үйлдсэн гэмт хэрэг, 2007-2013 онСүүлийн 2007-2011 онд 5297 гэмт хэрэгт 8052 хүүхэд холбогдон шалгагдсан

нь өмнөх 5 жилтэй харьцуулахад гэмт хэрэг 900-гаар буюу 14.5 хувиар буурч, гэмт хэрэгт холбогдсон хүүхдийн тоо 1734-өөр буюу 27.4 хувиар өссөн байна.

График 1. Насанд хүрээгүй хүний үйлдсэн гэмт хэрэг, холбогдогч /5 жилээр/

2007 он 2008 он 2009 он 2010 он 2011 он

125 12371 96

144

402 381 369 328424

14-16 нас

16-18 нас

2007 он 2008 он 2009 он 2010 он 2011 он

469374 352

202274

550 507440 424

568

хэрэг

холбогдогч

График 2. Насны байдал

2007 он 2008 он 2009 он 2010 он 2011 он

125 12371 96

144

402 381 369 328424

14-16 нас

16-18 нас

2007 он 2008 он 2009 он 2010 он 2011 он

469374 352

202274

550 507440 424

568

хэрэг

холбогдогч

Нийслэлд 2013 онд 550 гэмт хэрэгт 597 хүүхэд холбогдож, гэмт хэргийн улмаас 892 хүүхэд хохирч, 18 хүүхэд нас барсан бол 416 хүүхэд гэмтэж, түүний дотор эмэгтэй (35%), 8-13 насны хүүхэд (33,4%) хохирох нь нэмэгдсэн байна. Нас барсан хүүхэд өмнөх онтой харьцуулахад 4-өөр буюу 18,2% буурч, эмэгтэй болон 7 хүртэлх насны хүүхэд нас барсан тоо нийт хүүхдүүдийн ихэнх хувийг эзэлж, өмнөх оноос өссөн байна.

Насанд хүрээгүй хүмүүсээс үйлдсэн гэмт хэрэг, 2014 он:Улсын хэмжээнд насанд хүрээгүй хүмүүсээс 2014 онд нийт 1144 гэмт хэрэг

үйлдэгдсэн нь өмнөх оноос 85 хэргээр буюу 8,0 хувиар өссөн байна. Дээрх гэмт хэргийн 622 буюу 54.4 хувь нь нийслэлд үйлдэгдсэн ба өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 85 хэргээр буюу 14,2 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна.

Насанд хүрээгүй хүмүүсээс үйлдсэн гэмт хэргийг хэргийн өнгөөр авч үзвэл: • бусдын эд хөрөнгийг хулгайлах гэмт хэрэг 387 буюу 56,7 хувь, • бусдын бие махбодид гэмтэл учруулах гэмт хэрэг 125 буюу 18,3 хувь, • дээрэмдэх гэмт хэрэг 58 буюу 8,5 хувь, • танхайрах гэмт хэрэг 43 буюу 6,3 хувь, • бусдын эд хөрөнгийг булаах гэмт хэрэг 16 буюу 2,3 хувь, • бусдын эд хөрөнгийг залилан мэхлэх гэмт хэрэг 14 буюу 2,0 хувь, • хүчиндэх гэмт хэрэг 9 буюу 1,3 хувь, • хүнийг санаатай алах гэмт хэрэг 2 буюу 0,2 хувь,• бусад гэмт хэрэг 13 буюу 1,9 хувийг тус тус эзлэж байна.


1213

График 2. Насанд хүрээгүй хүмүүсээс үйлдсэн гэмт хэргийн өнгө

бусдын эд хөрөнгийг хулгайлах гэмт хэрэг 387бусдын бие махбодид гэмтэл учруулах гэмт хэрэг 125дээрэмдэх гэмт хэрэг 58танхайрах гэмт хэрэг 43бусдын эд хөрөнгийг булаах гэмт хэрэг 16бусдын эд хөрөнгийг залилан мэхлэх гэмт хэрэг 14хүчиндэх гэмт хэрэг 9хүнийг санаатай алах гэмт хэрэг 2бусад гэмт хэрэг 13

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

бусдын эд хөрөнгийг хулгайлах гэмт хэрэг

бусдын бие махбодид

гэмтэл учруулах гэмт

хэрэг

дээрэмдэх гэмт хэрэг

танхайрах гэмт хэрэг

бусдын эд хөрөнгийг

булаах гэмт хэрэг

бусдын эд хөрөнгийг залилан

мэхлэх гэмт хэрэг

хүчиндэх гэмт хэрэг

хүнийг санаатай алах

гэмт хэрэг

бусад гэмт хэрэг

Íàñàíä õ¿ðýýã¿é õ¿ì¿¿ñýýñ ¿éëäñýí ãýìò õýðãèéí ºíãº

Нийт хэргийн дийлэнх буюу 56,7 хувийг бусдын эд хөрөнгийг хулгайлах гэмт хэрэг болон18,3 хувийг бусдын бие махбодид гэмтэл учруулах гэмт хэрэг эзэлж байна.

2015 онд4 775 хүүхэд гэмт хэрэгт холбогдсон нь өмнөх оноос 153-аар буюу 24,6 хувиар өссөн байна.

Тэдгээрийг насны ангиллаар авч үзвэл: 14-15 насны 217 хүүхэд (28.0 хувь),16-17 насны 558 хүүхэд (72.0 хувь) тус тус байна.

Боловсролын хувьд авч үзвэл суурь боловсролтой хүүхэд 386 буюу 49.8 хувийг тус тус эзлэж байна.

Бүлэг гэмт хэрэгт 275 хүүхэд оролцсон нь өмнөх оны мөн үеэс 62 буюу 29,1 хувиар өссөн.

Харин согтуугаар үйлдсэн гэмт хэрэг 36 гарсан нь өмнөх оны мөн үеэс 17 хэргээр буюу 32.0 хувиар буурсан сайн үзүүлэлт гарсан байна.

Эдгээр үзүүлэлт 2016 оны эхний хагас жилд дараах тоон дүнг харуулсан байна. Үүнд:

Улсын хэмжээнд насанд хүрээгүй хүмүүсээс 2016 оны эхний 6 сарын байдлаар нийт 474 гэмт хэрэг үйлдэгдсэн нь өмнөх оны мөн үеэс 77 хэргээр буюу 14,0 хувиар буурсан.

Үүнээс 299 буюу 63.0 хувь нь нийслэлд үйлдэгдсэн ба өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 9 хэргээр буюу 2,9 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байна.

Дээрх 299 гэмт хэрэгт 313 хүүхэд холбогдсон нь өмнөх оны мөн үеэс 30 буюу 8.7 хувиар буурч, 14-15 насны 72 хүүхэд буюу 23.0 хувь, 16-17 насны 241 хүүхэд буюу 68.4 хувийг, эмэгтэй хүүхэд 35 буюу 11.1 хувийг, боловсролын хувьд авч үзвэл: боловсролгүй 15 буюу 4.7 хувь, бага боловсролтой 77 буюу 24.6 хувь, суурь боловсролтой хүүхэд 145 буюу 46.3 хувь, бүрэн дунд боловсролтой 72 буюу 23.0 хувь, тусгай мэргэжлийн дунд боловсролтой 4 буюу 1.8 хувийг тус тус эзлэж байна.

Хүүхэд согтуугаар үйлдсэн гэмт хэрэг 8 гарсан нь өмнөх оны мөн үеэс 13

4 Улаанбаатар хотын цагдаагийн газрын гэр бүлийн хүчирхийлэл, хүүхдийн эсрэг гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх хэлтэс, 2015 он, 2016 оны эхний хагас жилийн салбарын статистик дүн мэдээ.

хэргээр буюу 61.9 хувиар, бүлэглэн гүйцэтгэсэн гэмт хэрэгт 86 хүүхэд оролцсон нь өмнөх оны мөн үеэс 39 буюу 31.2 хувиар тус тус буурсан байна.

Эдгээр тоон мэдээ нь хүүхдийн гаргасан хуулийн зөрчил 2016 оны эхний хагас жилд буурсан эерэг үзүүлэлтийг харуулж байна.

Хэргийн өнгөөр авч үзвэл: Бусдын эд хөрөнгийг хулгайлах гэмт хэрэг 155 буюу 51,8 хувь, Бусдын бие махбодид гэмтэл учруулах гэмт хэрэг 66 буюу 22.0 хувь, дээрэмдэх гэмт хэрэг 27 буюу 9,0 хувь, танхайрах гэмт хэрэг 14 буюу 4,6 хувь, бусдын эд хөрөнгийг залилан мэхлэх гэмт хэрэг 13 буюу 4,3 хувь, бусдын эд хөрөнгийг булаах гэмт хэрэг 10 буюу 3,3 хувь, хүчиндэх гэмт хэрэг 7 буюу 2,3 хувь, бусад гэмт хэрэг 5 буюу 1.6 хувийг тус тус эзлэж байна.

Гэмт хэргийг хэргийн ангиллаар нь авч үзвэл: Хөнгөн гэмт хэрэг 137 буюу 45,8 хувийг, хүндэвтэр гэмт хэрэг 128 буюу 42,8 хувийг, хүнд гэмт хэрэг 33 буюу 11,0 хувийг, онц хүнд гэмт хэрэг 1 буюу 0,3 хувийг тус тус эзэлсэн.

Хэрэг үйлдэгдсэн газраар нь авч үзвэл: Дээрх гэмт хэргийн 91 буюу 30.4 хувь нь гэр орон сууцанд, 83 буюу 27,7 хувь нь гудамж талбайд, 61 буюу 20,4 хувь нь олон нийтийн газар гарсан.

Гэмт хэрэг үйлдэж байгаа гаригийн хувьд: Гарсан хэргийн 54 буюу 18.0 хувь нь даваа гарагт, 50 буюу 16.7 хувь нь баасан гарагт, 49 буюу 16.3 хувь нь пүрэв гарагт үйлдэгдсэн байна.

Гэмт хэрэг үйлдэж байгаа хугацааны хувьд: 06-14 цагийн хооронд 59 буюу 19.7 хувь, 14-19 цагийн хооронд 97 буюу 32.4 хувь, 22-06 цагийн хооронд 97 буюу 32.4 хувь нь тус тус үйлдэгдсэн.

ХУУЛЬ ЗӨРЧСӨН ХҮҮХДИЙН ЭРХИЙН ХАМГААЛАЛ

Хууль, дэг журмыг зөрчиж нийгэмд хор аюул учрах үйлдлийг таслан зогсоох, урьдчилан сэргийлэх, ард иргэдийг хамгаалах хууль журам сахиулах үүргийг цагдаагийн байгууллага хүлээдэг. Харин иргэн бүр хуулиа дээдлэн хүндэтгэж сахин биелүүлэх үүрэгтэй. Мөн өөрсдийгөө хамгаалж нийгмийн амар тайван аюулгүй байдлыг хангахын тулд цагдаагийн байгууллагын үйл ажиллагааг дэмжин туслах хамтран ажиллах нь гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг үр дүнд хүргэх чухал ач холбогдолтойг ойлгох шаардлагатай.

Захиргааны хариуцлагын болон Эрүүгийн хуульд заасан хариуцлага хүлээх насанд хамаарах хүүхдүүд захиргааны зөрчил гаргасан болон гэмт хэрэгт сэжиглэгдсэн, яллагдсан, шүүгдсэн тохиолдолд эдгээр хуулийн дагуу хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны оролцогч болдог.

Тухайлбал Захиргааны хариуцлагын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлд зааснаар зөрчил гаргасан 16 наснаас дээш насны хүүхдэд захиргааны шийтгэл, гэмт хэрэг үйлдсэн 14 наснаас дээш насны хүүхдүүдэд Эрүүгийн хуулийн 37 дугаар зүйлийн дагуу эрүүгийн ял, эрүүгийн хариуцлагын бусад төрлийг хүлээлгэхээр заасан зохицлуулалтай.

Хууль зөрчсөн хүүхдүүдэд үзүүлэх хамгааллын үйлчилгээний гол онцлог нь


1415

хамгаалал үзүүлэх орчин буюу хүүхэд бүрт шаардлагатай тохиолдолд хангалттай үйлчилгээг үзүүлэх боломжоор хомс, хөндлөнгөөс бодит мэдээллийг авах боломж хязгаарлагадмал байдаг5. Одоо мөрдөгдөж буй процессийн хуулиудад хүүхдийн эрх ашгийг хамгаалахад оролцох үүрэг бүхий этгээдүүд нийгмийн ажилтан, хүүхдийн байгууллагын төлөөлөгч г.м бусад/-ийн оролцоо бараг байхгүй. Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хүүхэд өөрийн эрх ашгаа хамгаалах, үзэл бодлоо илэрхийлэх, оролцох боломж хүүхдийн эрх зүйн чадамжаас хамаарч хязгаарлалтай байхаар зохицуулсан бөгөөд шүүхийн практик процесст хүүхэд оролцох тохиолдол бараг байхгүй байна. Ихэнхдээ төлөөллөөр дамжин хэрэгждэг онцлогтой. Ийм хаалттай хязгаарлагдмал орчинд байгаа хүүхдүүдийн дээд эрх ашгийг хангах, хамгаалах, өөрийгөө бүрэн илэрхийлэх буюу үзэл бодлоо илэрхийлэх боломжоор хангах, шүүн таслах ажиллагаанд үүсч болох эрсдлээс хамгаалахад хүүхэд хамгааллын эрх зүйн зохицуулалт чиглэх шаардлагатай юм6.

НҮБ-ын хүүхдийн эрхийн конвенц дахь хууль зөрчсөн хүүхдийн эрх ашгийг хамгаалсан зүйл, заалт

37 дугаар зүйлОролцогч улсууд:

(а) хүүхдэд эрүү шүүлт тулгах, хэрцгий, хүнлэг бусаар, нэр төрийг нь доромжлон харьцах буюу шийтгэхгүй байх, 18 насанд хүрээгүй хүүхдийн үйлдсэн гэмт хэрэгт цаазаар авах буюу суллах боломжгүйгээр бүх насаар нь хорих ял оногдуулахгүй байх;

(b) хүүхдийн эрх чөлөөг хууль бусаар буюу дур мэдэн хязгаарлаж болохгүй. Хүүхдийг баривчлах, саатуулах, хорих арга хэмжээг хамгийн богино тохиромжтой хугацаанд эцсийн арга хэмжээ болгон хэрэглэх;

(c) эрх чөлөөгөө хасуулсан хүүхэд бүрд насных нь хүмүүсийн хэрэгцээ шаардлагыг харгалзан нэр төрийг нь хүндэтгэн, хүнлэг хандана. Дээд ашиг сонирхолд нь харшилна гэж үзээгүй бол эрх чөлөөгөө хасуулсан хүүхэд бүрийг насанд хүрэгчдээс тусгаарлах, онцгой нөхцөл байдлаас бусад тохиолдолд гэр бүлтэйгээ харилцаатай байх, уулзах боломжоор хангах;

(d) эрх чөлөөгөө хасуулсан хүүхэд бүр эрх зүйн болон бусад зохих туслалцааг даруй авах, түүнчлэн эрх чөлөөгөө хасуулсан нь хуулийн үндэслэлтэй эсэхийг шүүх буюу эрх бүхий хараат бус, аль нэг талын эрх ашигт үйлчлэхгүй байгууллагаар тогтоолгох, шуурхай шийдвэрлүүлэх эрхтэй.

40 дүгээр зүйл1. Оролцогч улсууд эрүүгийн хууль зөрчсөн хэмээн сэжиглэгдсэн, яллагдсан,

гэм буруутай нь тогтоогдсон хүүхдийн нэр төр, үнэ цэнэ, хүний эрх, бусдын үндсэн эрх чөлөөг хүндэтгэх үзлийг бататгах, нийгмийн амьдралд буцаан

5 Шүүн таслах ажиллагаа нь хуулиар ихэнхдээ хаалттай буюу тодорхой оролцогчдоор хязгаарлагдсан байдаг байна.

6 Эрч хүчтэй хүүхдүүд” ТББ-ын Тэргүүн С.Цэмбэлмаагийн сургалтын материал, 2015 он

оруулах шаардлага, насны онцлогийг харгалзан, нийгэмд бүтээлч үүрэг гүйцэтгэх эрхийг хүндэтгэн хандана.

2. Энэ зорилгоор олон улсын баримт бичгийн холбогдох заалтыг анхааралдаа авч, оролцогч улсууд дараахь зүйлийг хангана:(а) хүүхдийг хэрэг үйлдэгдэх үед үндэсний хууль буюу олон улсын эрх

зүйгээр хориглоогүй байсан үйлдэл, эс үйлдэлд холбон хууль зөрчсөн хэмээн сэрдэх, яллах, буруутгахгүй байх;

(b) эрүүгийн хууль зөрчсөн хэмээн сэрдэгдсэн буюу яллагдагчаар татагдсан хүүхэд бүрийг дараахь наад захын баталгаагаар хангана:

I/ гэм буруутай нь хуулийн дагуу нотлогдох хүртэл гэм буруугүйд тооцох;II/ ямар хэрэгт яллагдагчаар татаж байгааг өөрт нь шууд бөгөөд

шуурхай мэдэгдэх, зохих тохиолдолд эцэг эх, түүний хууль ёсны асран хамгаалагчаар нь дамжуулан мэдэгдэж, өмгөөлөгч, эрх зүйн болон бусад шаардлагатай туслалцаа үзүүлэх;

III/ эрх зүйн болон бусад туслалцаа үзүүлж, хүүхдийн дээд ашиг сонирхолд харшлахгүй бол нас, нөхцөл байдал, эцэг эх, хууль ёсны асран хамгаалагчдын хүсэл зоригийг харгалзан нэг талын эрх ашигт үйлчлэхгүй, хараат бус, эрх бүхий байгууллага, шүүхээр асуудлыг шударга шүүлгэх;

IV/ мэдүүлэг өгөх, гэм буруугаа хүлээхийг албадахгүй байх; эсрэг мэдүүлэг өгөх гэрчийг байцаах, байцаалгах, эрх тэгш нөхцөлд хүүхдийн өмнөөс гэрчийг байцаах, гэрчийг байлцуулах;

V/ эрүүгийн хууль зөрчсөн хэмээн гаргасан шийдвэр, түүний дагуу авсан арга хэмжээг нэг талын эрх ашигт үйлчлэхгүй, хараат бус, эрх бүхий дээд шатны байгууллагаар хянуулах;

VI/ байцаан шийтгэх ажиллагааны хэлийг ойлгохгүй буюу уг хэлээр ярьж чадахгүй бол орчуулагчийн туслалцаа үнэ төлбөргүй үзүүлэх;

VII/ хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны бүх шатанд хүүхдийн хувийн байдлыг бүрэн хүндэтгэх.

3. Оролцогч улсууд эрүүгийн хууль зөрчсөн хэмээн сэжиглэгдсэн, яллагдсан буюу гэм буруутай нь тогтоогдсон хүүхдэд хамаарах хууль, журам, тусгай байгууллага, алба байгуулахад тус дөхөм үзүүлбэл зохино:(а) эрүүгийн хууль зөрчих чадвартайд тооцох насны доод хязгаарыг тогтоох;(b) шаардлагатай бөгөөд зохистой тохиолдолд эдгээр хүүхдийн хүний эрх,

эрх зүйн баталгааг бүрэн хүндэтгэж хэрэг хянан шийдвэрлэх албан ёсны тогтолцооноос гадуур харьцах.

4. Хүүхдийн аж байдал, үйлдсэн хэргийн байдалд тохируулан хандах үүднээс асрамжлах, хянан харгалзах, зөвлөгөө өгөх, туршилтын хугацаа тогтоох, асран хүмүүжүүлэх газар, боловсрол, мэргэжлийн сургалтын хөтөлбөр хэрэгжүүлэх, чиглүүлэх тухай захирамж гаргах, түр асрамжид шилжүүлэх зэргээр бусад олон хувилбарын арга хэмжээ авах нь чухал.Эдгээр заалтыг хэрэгжүүлэх талаар НҮБ-ын Хүүхдийн хороо удаа дараа

Монгол улсад зөвлөсөн байдаг.


1617

Үндэсний хууль, тогтоомж дахь хууль зөрчсөн хүүхдийн эрх ашгийг хамгаалсан зүйл, заалт

Хууль нь нийгмийн харилцааг зохицуулах хэрэгсэл болж байдаг. Учир нь нийгмийн харилцаа олон талтай болохын хирээр олон салбар эрх зүйгээр зохицуулахыг шаарддаг. Хүмүүс нь хийж буй ямар үйлдэл түүнд тохиолдож болох асуудлууд маргаантай зүйлийг ямар хуулиар хэрхэн шийдвэрлэж болохыг сайн мэдэж байх нь чухал ач холбогдолтой.

Хууль зөрчсөн хүүхэдтэй холбогдох эрх зүйн зохицуулалт хүүхдийн бусад хамгаалалтай харьцуулахад байгаа мэт харагдаж байгаа боловч, хүүхдийн эрхэд суурилсан, хүүхдийн онцлог байдлыг харгалзан үзсэн тусгайлсан зохицуулалт ихэнхэд нь байхгүй байна.

Гэмт хэрэгт холбогдсон хүүхдэд холбогдох үндэсний хууль, эрх зүйн нэлээд актууд байна. Үүний заримаас дурдвал:

Эрүүгийн хууль Эрүүгийн байцаан шийтгэх хууль Төлбөрийн чадварүй яллагдагчид үзүүлэх хууль зүйн туслалцааны тухай

хууль Сэжигтэн яллагдагчийг баривчлах, цагдан хорих тухай хууль Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хууль Шүүхийн шинжилгээний тухай хууль Хорих, баривчлах ял эдлүүлэх байрны дотоод журам Баривчлах ялыг бүсчлэн эдлүүлэх хуваарь Хорих ял нь шүүхийн шийтгэх тогтоолоор хойшлогдсон ялтны засрал

хүмүүжилд хяналт тавих журам Дамжин өнгөрөх ангид мөрдөх дэглэм, харуул хамгаалалтын журам Тогтоол гүйцэтгэх газрын харьяа нэгдсэн эмнэлэгт мөрдөх дэглэм,харуул

хамгаалалтын журам Сахилгын байр, тусгаарлах тасалгааны нөхцөл журам Албадан эмчлэх эмнэлгийн хамгаалалтын журам

Эрүүгийн хууль, Эрүүгийн байцаан шийтгэх хууль нь гэмт хэрэгт холбогдсон бүх хүүхдүүдэд нийтлэг хамааралтай үйлчилдэг. Үүнд:

Эрүүгийн хуулийн 17 дугаар зүйлд гэмт хэргийг нийгмийн аюулын шинж чанар, хэр хэмжээ, оногдуулж болох ялын хүнд хөнгөнийг харгалазн хөнгөн, хүндэвтэр, хүнд, онц хүнд гэмт хэрэг гэж ангилдаг.

Эрүүгийн хуулийн 46 дугаар зүйлд: торгох, тодорхой ажил албан тушаал эрхлэх, үйл ажиллагаа явуулах эрхийг хасах, эд хөрөнгө хураах, албадан ажил хийлгэх, баривчлах, хорих, цаазаар авах гэсэн 7 төрлийн ялыг гэмт хэрэг үйлдэж шүүхээр гэм буруу нь тогтоогдсон этгээдэд оногдуулахаар хуульчилсан байна. Эрүүгийн хуулийн 53-4-т: 18 насанд хүрэхийн өмнө гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдэд цаазаар авах ял оногдуулж болохгүй гэж заасан.

Хүүхдэд оногдуулж буй эрүүгийн хариуцлагын төрлүүд

Торгох /540,000 - 54,000,000 төгрөг / Тодорхой албан тушаал эрхлэх үйл ажиллагаа явуулах эрхийг хасах /1 -

5 жил/ Эд хөрөнгө хураах Албадан ажил хийлгэх /100 - 500 цаг / Баривчлах, 16 наснаас дээш /1 - 6 сар/ Хорих 1-15 жил, Эрүүгийн хуулийн Тусгай ангид заасан тохиолдолд 25

жил хүртэл

Шүүн таслах албан ёсны үйл ажиллагаанаас хүүхдийг хөндийрүүлэх нь

Хөндийрүүлэх гэдэгт хүүхдийг шүүх эрх мэдлийн тогтолцооноос холдуулж зөрчлийг нь шийдвэрлэх өөр бусад арга хэмжээнд хамруулахыг ойлгоно. Аль болох хэрэг шийдвэрлэлтийн эхэн үед цагдаа, прокурор, эсхүл шүүхээс шийдэж болно.

Тухайлбал: Анхааруулах, эсхүл сануулах Хүмүүжлийн агуулгатай гэрээ байгуулах, ихэнхдээ цагийн хуваарь заах

зэрэг нөхцөлтэй байх Нөхөн сэргээх хууль зүйн тогтолцоонд шилжүүлэх (эвлэрүүлэх, гэр бүл,

хамт олны зөвлөгөөнд хамруулах г.м) Хөндийрүүлэхтэй холбогдсон хөтөлбөрт хамруулах (тухайлбал, амьдрах

ухааны хөтөлбөрүүд)

Шүүхийн өмнөх шатанд хорих, саатуулахаас бусад альтернатив (хяналтанд авах) арга хэмжээний жишээ:

Эцэг, эх, асран хамгаалагч буюу бусад насанд хүрэгчдийн хяналтанд өгөх

Зөвлөх, олон нийтийн харгалзан дэмжигчийг томилох Гэрийн нөхцөлд эрчимтэй хянах (цагийн хуваарь тогтоох, гэрээс гадагш

гарахыг, мөн зөвшөөрөлгүйгээр уулзах, утсаар ярихыг хязгаарлах) Өдөр буюу орой илтгэх төвүүд (тодорхой үйл ажиллагаа, арга хэмжээ

зохион байгуулдаг бөгөөд тогтмол байршуулдаггүй хөтөлбөрүүдийн хувьд)

Хорихтой холбоогүй арга хэмжээний жишээ (хүмүүжүүлэх, төлөвшүүлэн нийгэмшүүлэх):

Нийтэд ач тустай ажил, үйлчилгээ Зөвлөгөө /эмчилгээнд хамрагдах захирамж/ Хяналтанд өгөх /тухайлбал, хүүхдийн тусгай ажилтан, нийгмийн


1819

ажилтны хяналтанд тодорхой хугацаагаар хүлээлгэн өгөх/ Эвлэрүүлэх/хохирлыг барагдуулах, гэм хорыг арилгах/ Торгууль оногдуулахНөхөн сэргээх зарчим нь гэмт хэрэг үйлдэгчийг шийтгэхээс илүүтэйгээр гэмт

хэргийн улмаас учирсан гэм хорыг арилгахад чиглэгддэг. Энэ нь хохирогч болон зөрчил үйлдэгч, түүнчлэн шаардлагатай нөхцөлд гэмт

хэрэг, зөрчилд хохирсон аливаа хувь этгээд, орон нутгийн хүмүүс цугларч, зохион байгуулагчийн тусламжтайгаар зөрчлийг хэрхэн шийдвэрлэх талаар хамтран шийдвэр гаргах үйл явц юм. Хөндийрүүлэх явцад түгээмэл хэрэглэгддэг төдийгүй, зохих арга хэмжээг сонгоход мөн хэрэглэх боломжтой.

Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажилд хувь хүний оролцоо хууль эрхзүйн орчинд:

“Монгол улсын Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх тухай хууль” 1997 оны 12-р сарын 5-ны өдөр батлагдсан. /3 бүлэг, 23 зүйлтэй/

6 дугаар зүйл: Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлын төрөл. 6.1. Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажил дор дурдсан төрөлтэй

байна.6.1.1. Ерөнхий арга хэмжээ6.1.2. Тусгай арга хэмжээ6.1.3. Нэг бүрчилсэн арга хэмжээ6.2. Гэмт хэргийн шалтгаан нөхцөлийг арилгахад чиглэсэн эдийн

засаг, улс төр, эрх зүй, ёс суртахуун, хүмүүжлийн болон зохион байгуулалтын шинж чанартай нийтлэг арга хэмжээг гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ерөнхий арга хэмжээ гэнэ.

6.3. Тодорхой төрлийн гэмт хэргийн шалтгаан нөхцөлийг арилгахад чиглэсэн арга хэмжээг гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх тусгай арга хэмжээ гэнэ.

6.4. Тодорхой этгээд гэмт хэрэг үйлдэхээс болон давтан гэмт хэрэг үйлдэхээс урьдчилан сэргийлэхэд чиглэсэн арга хэмжээг гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх нэг бүрчилсэн арга хэмжээ гэнэ.

9 дүгээр зүйл: Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх талаарх аж ахуйн нэгж, байгууллагын нийтлэг үүрэг:

9.1. Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллага, хуулийн этгээд гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх талаар дараах нийтлэг үүрэг хүлээнэ.

9.1.1. Байгууллагынхаа дотоодод болон үйл ажиллагаа явуулж байгаа хүрээндээ гэмт хэрэг гарч байгаа шалтгаан нөхцөлийг арилгах талаар тодорхой арга хэмжээ авах

9.1.2. Ажилтанууддаа гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор

холбогдох хууль тогтоомжийг мэдээлэх, сурталчилах.9.2. Гэмт хэргийн шалтгаан нөхцлийг арилгах талаар шүүхийн энгийн

магадлал, прокурорын болон бусад энгийн албан тушаалтны мэдэгдэл, зөвлөмжийг хүлээж авсан байгууллага, аж ахуйн нэгж түүний дагуу тодорхой арга хэмжээ авч, хариуг хугацаанд нь өгч байх үүрэгтэй.

10 дугаар зүйл: Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх талаарх иргэдийн эрх, үүрэг:

10.1. Иргэн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх талаар дараах үүрэг хүлээнэ.

10.1.1 Бусдын нэр, төр, алдар хүнд, эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хохироохгүй, нийгмийн хэв журмыг гажуудуулахгүй байх.

10.1.2. Оршин суугаа нутаг дэвсгэртээ нийгмийн хэв журам сахиулах талаар нутгийн захиргааны байгууллага, гэмт хэрэгтэй тэмцэх, хэв журам сахиулах байгууллагаас хэрэгжүүлж байгаа зохион байгуулалттай арга хэмжээнд оролцох.

10.1.3. Гэмт хэргийн талаар олж мэдсэн зүйлээ холбогдох байгууллагад мэдээлэх.

10.2. Иргэн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх талаар дор дурьдсан эрх эдэлнэ.

10.2.1. Нийгмийн хэв журам сахихыг бусдаас шаардах.10.2.2. Гэмт хэргийн шалтгаан нөхцөлийг арилгуулахаар холбогдох

байгууллага, албан тушаалтанд шаардлага тавих.10.2.3. Архидан согтуурч, нийгмийн хэв журмын зөрчил гаргаж байгаа

этгээдийг эрүүлжүүлэх байргүй газар амь нас, эрүүл мэндэд нь хохирол учруулахгүйгээр эрүүлжүүлэх, үйлдлийг нь таслан зогсоох арга хэмжээ авах.

10.2.4. Гэмт халдлагаас эд хөрөнгө, өөрийн буюу бусдын амь нас, эрүүл мэндийг хуулийн хүрээнд хамгаалах.

Хүүхэд хамгааллын тухай хууль7

Төрийн болон Иргэний нийгмийн үр дүнтэй хамтын ажиллагааны дүнд Монгол Улсын Засгийн газрын (Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайд8-ын) санаачилгаар Хүүхэд хамгааллын тухай шинэ хууль батлагдсан. Энэ хуульд Хууль зөрчсөн хүүхэд гэж хэнийг хэлэхийг нэр томъёоны хэсэгт зааж өгсөнөөс гадна энэ асуудлыг эрхлэх алба, түүний чиг үүргийг заасан зэрэг дэвшилтүүд гарсан. Тухайлбал:

7 Хүүхэд хамгааллын тухай Монгол улсын хууль, 2016 оны 02 дугаар сарын 058 Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамны 2012-2016 оны нэр


2021

15 дугаар зүйл. Хүүхдийн эрхийн хууль зүйн хороо, хүүхэд хамгааллын хамтарсан багийн ажил үйлчилгээ:

15.1. Аймаг, дүүргийн Засаг дарга орон нутгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралтай зөвшилцөн хүүхдийн эрхийн хууль зүйн хороог байгуулах бөгөөд хороо нь дараахь үйл ажиллагаа явуулна:

15.1.1. гэмт хэрэг үйлдэж шүүхээс ял шийтгүүлсэн, хүмүүжлийн чанартай арга хэмжээ авагдсан хүүхдийг шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагаас хүлээн авах, шүүхээс хүүхдэд даалгасан үүргийг биелүүлэхэд зөвлөгөө өгөх, дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэх;

15.1.2. сургалт, хүмүүжлийн тусгай байгууллагад хүмүүжиж байгаад суллагдсан хүүхдийг нийгэмд хэвийн амьдрахад нь дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэх;

15.1.3. гэмт хэрэг, зөрчилд холбогдон шалгагдаж байгаа хүүхдийг эрүүгийн хэрэг шалган шийдвэрлэх ажиллагааны сөрөг нөлөөллөөс хөндийрүүлэх зорилгоор хууль сахиулах байгууллагатай хамтран ажиллах, хүүхдэд батлан даагч томилуулахаар санал гаргах;

15.1.4. хууль зөрчсөн хүүхдийг зөв зохистой хүмүүжил олгох сургалт, хөтөлбөрт хамруулах;

15.1.5. эцэг, эх, гэр бүлийн гишүүд, үе тэнгийхэн, сургууль, хамт олонд нь зөвлөгөө өгөх, тогтмол хугацаанд уулзалт, ярилцлага зохион байгуулж, үр дүнг тооцох;

15.1.6. хорт зуршлаас ангижрах эмчилгээнд хамруулах, зөвлөгөө өгөх, ажил, сургууль, мэргэжил олгох сургалтад хамруулах;

15.1.7. Гэрч, хохирогчийг хамгаалах тухай хуулийн үйлчлэлд хамаарахгүй хүүхдэд туслалцаа үзүүлэх, зөвлөгөө өгөх, тэдний эрх ашгийг хамгаалах;

15.2. Хүүхдийн эрхийн хууль зүйн хорооны ажлын албаны үүргийг орон нутгийн хүүхэд, гэр бүлийн асуудал эрхэлсэн байгууллага хэрэгжүүлнэ.

15.3. Хүүхдийн эрхийн хууль зүйн хорооны бүрэлдэхүүн, зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны журмыг хууль зүйн болон хүүхэд, гэр бүлийн хөгжлийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн хамтран батална.

ХУУЛЬ ЗӨРЧСӨН ХҮҮХДИЙГ СУДАЛСАН ЧАНАРЫН СУДАЛГАА

Насанд хүрээгүй хүмүүс гэмт хэрэг үйлдэх, гэмт хэрэгт холбогдох шалтгаан нөхцлийг статистик тоон мэдээнд дүн шинжилгээ хийх, гэмт хэрэг үйлдсэн хүүхдүүд, эцэг эх, сурган хүмүүжүүлэгчид, мэргэжлийн хуульчдын дунд анкетийн болон ярилцлагын аргаар судалж байна.

АНУ-ын криминологич Хеввит, Л.Е.Дженкинс нар Мичиган муж улсын шоронд ял эдэлж буй 500 ялтнуудын дунд социологийн судалгаа явуулах замаар эцэг, эхийн хараа хяналтаас гарсан, байнгын хэрүүл маргаан, зөрчилтэй, эрүүл бус уур амьсгалтай гэр бүлд өсөж хүмүүжсэн хүүхдүүд гэр бүлээсээ дайжин явж хүмүүжлийн болон ёс суртахууны доголдолд орж, гэмт хэргийн замд ордог болохыг тогтоосон байна.

Ийм байдлыг Японы криминологич Кан Уэда нэгэн адил өөрийн судалгааны дүгнэлтээр тогтоожээ.

Профессор Н.Жанцан насанд хүрээгүй хүмүүсийн гэмт явдлыг дагнан судлаад гэмт хэрэг үйлдсэн насанд хүрээгүй хүмүүсийн 54.6 хувь нь гэр бүлийн гишүүдийн доторх нийгэмд харш буруу зан үйл, хүүхдийг хууль бус ашиг хонжоо олох арга хэрэгсэл, гар хөл болгох зэрэг гэр бүлийн сөрөг нөлөөнөөс болж гэмт хэрэг үйлддэг болохыг тогтоосон байна.

Криминологийн шинжлэх ухаанд насанд хүрээгүйчүүдийн гэмт явдлын шалтгааныг нийтлэг, тусгай гэж хуваан авч үздэг байна.

Нийтлэг шалтгаанд нийгэм, эдийн засгийн шалтгаан, тусгай шалтгаанд шашин, ёс зүйн буруу нөлөө, гэр бүлийн хүмүүжил, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг зохион байгуулахад хөрөнгө мөнгө бага зарцуулдаг байдал зэргийг дурдаж болох юм.

Насанд хүрээгүйчүүдийн гэмт хэрэг үйлдэх болсон шалтгаан нь маш олон зүйлээс хамаардаг. Тухайлбал: Эцэг эхийн хайр халамж дутах, амьдралын түвшин доогуур байх, нийгмийн ядуурал, ажилгүйдэл, гуйланчлал, тэнүүчлэл, бусад хүмүүсийн муу нөлөө, гэр бүлийн хүчирхийлэл, насанд хүрсэн хүмүүсээс хүүхдийг гэмт хэрэг үйлдэх, гуйлга гуйхыг шаардан дарамтлах, сониуч гэнэн зан, согтуурал, мансуурал, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн сөрөг нөлөөлөл, бусдын нөлөөнд амархан автдаг байдал, багш нар, эцэг эхчүүдийн таагүй харьцаа, сургууль завсардалт, атаман байхыг хүсэх гэм мэт олон зүйлийг дурьдаж болно.

Тус газар нь 2013 онд “АРИУСАХУЙН ЕРТӨНЦ” сэтгэл зүйн төв, сэтгэл заслын эмнэлгээр9 “Өнөөгийн нийгэмд насанд хүрээгүй хүн гэмт хэрэг үйлдээд байгаа шалтгаан нөхцөл”-ийг судлах чанарын судалгааг НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн санхүүжилтээр захиалан гүйцэтгүүлсэн.

Судалгаанд 2013 онд ял хойшилсон 40, тэдний эцэг эх 40 хүнийг хамруулан анкет болон фокус ярилцлагын аргаар судалгаа авч, нэгтгэн дүгнэж, зөвлөмж гаргасан.

9 Төвийн судлаач: Д.Эрдэнэбаатар, АУ-ны докторант, Туслах судлаач: Э.Адъяасүрэн, Сэтгэлзүйч


2223

Судалгааны зарим дүнгээс танилцуулбал:Насанд хүрээгүй хүний зүгээс үйлдсэн гэмт хэргийг төрлөөр нь авч үзэхэд 40

хүүхдийн 47% нь дээрэм, 20% нь танхай, 17% нь хулгайн хэрэг тус тус үйлдсэн байна. Хэргийн 70% нь бүлэглэн үйлдсэн дээрэм, танхайн хэрэг байсан байна.

17%

47%

20%

7% 3% 3% 3%

Зураг 16. Та ямар хэрэгт холбогдсон бэ?

Хулгай

Дээрэм

Танхай

27%

70%

3%

Зураг 17. Хэрэг үйлдэхэд хэнтэй байсан бэ?

Ганцаараа

Бүлэглэн

32%

37%7%

2% 3%

5% 8%3%

3%

Зураг 23. Та өөрийгөө яагаад энэ хэрэгт холбогдсон гэж бодож байна?

Өрийн мэдэлгүй Үгүй гэж хэлж чадаагүй Санаандгүй Ар гэрийн хараа хяналт сул Учраа олохгүй дагалдан маягаар Мэдэхгүй Дарвиж хийсэн Саваагүй зангаасаа болоод Хариулаагүй

Хэрэгт холбогдсон шалтгаан нь “үгүй гэж хэлж чадаагүй” гэсэн хариулт 37%, “өөрийн мэдэлгүй” гэж хариулсан хариулт 32%-ийг эзэлж байгаа нь хүүхдүүд насанд хүрэгчдэд болон үеийнхэндээ уруу татагдаг, сэтгэлийн хөөрлөөр хийдэг нь харагдаж байсан. Хүүхдүүдийн 14-доош насныхан ихэвчлэн хулгай хийх хэрэг хийсэн бол 15-18 насныхан нь танхай, дээрмийг ихэвчлэн бүлэглэн үйлдсэн байв.

17%

47%

20%

7% 3% 3% 3%

Зураг 16. Та ямар хэрэгт холбогдсон бэ?

Хулгай

Дээрэм

Танхай

27%

70%

3%

Зураг 17. Хэрэг үйлдэхэд хэнтэй байсан бэ?

Ганцаараа

Бүлэглэн

32%

37%7%

2% 3%

5% 8%3%

3%

Зураг 23. Та өөрийгөө яагаад энэ хэрэгт холбогдсон гэж бодож байна?

Өрийн мэдэлгүй Үгүй гэж хэлж чадаагүй Санаандгүй Ар гэрийн хараа хяналт сул Учраа олохгүй дагалдан маягаар Мэдэхгүй Дарвиж хийсэн Саваагүй зангаасаа болоод Хариулаагүй

Эдгээр хүүхдийн 58 % нь ээж, 17% нь аав, асран хамгаалагчдын 73% нь эмэгтэй, 27% нь эрэгтэй байсан байна. Эндээс хүүхдүүдийн асран хамгаалагч нь ихэвчлэн өрх толгойлсон эмэгтэй байх ба анхраал халамжийг мөн л ээжүүд илүү тавьж, эрэгтэйчүүд, аавуудын үүрэг, оролцоо маш сул болсныг харж болно.

17%

58%

5%

5%10% 5%

Зураг 1. Хүүхдийн хэн нь болох

Аав

Ээж

Эмээ

27%

73%

Зураг 2. Асран хамгаалагчдын хүйсийн байдал

Эрэгтэй

Эмэгтэй

Хүүхдийг гэмт хэрэг үйлдэхэд хүргэсэн шалтгаан нөхцлийг судлах явдал энэхүү судалгааны гол зорилго байсан юм.

Анкетийн болон фокус бүлгийн ярилцлагаас дүгнэн үзэхэд: Эцэг эхийн хайр халамж дутагдсан Гэр бүлийн салалт Гэр бүлийн хүчирхийлэл Хүүхдийн сургууль завсардалт Гэр бүлийн ядуурал, ажилгүйдэл Найз нөхдийн сөрөг нөлөө зэрэг асуудлууд хүүхдийг хууль зөрчих,

гэмт хэрэгт холбогдох, хохирохын суурь шалтгаан болж байдаг хэмээн судлагдсан юм.

Гэмт хэрэгт өртснөөр хүүхдэд учирч буй хор нөлөөг мөн судалсан.Хүүхэд гэмт хэрэгт холбогдсоноор тэд:

Эзэнгүй хэрэгт тохогдох /зодох, гүтгэх, үг хэлээр доромжлох/ Гадуурхагдах /бүхий л орчинд/ Зодуулах /гэр бүлдээ, мөрдөн байцаалтын явцад/ Өөртөө итгэх итгэлгүй болох /өөрийн үнэлэмж буурах/ Сэтгэлийн хямралд орох Айдас түгшүүрт автах Хохирогч талаас дарамтанд орох зэрэг хор хохирол амссан гэж

хариулсан байна.

СУДАЛГААНЫ ДҮГНЭЛТСудалгааны дүнд “Хүүхэд гэмт хэрэг үйлдэх болсон шалтгаан нөхцөл”-ийг доорх байдлаар тодорхойлсон. Үүнд: Хүүхдийг хэт эрхлүүлж, дураар нь өсгөсөн байгаа байдал. Судалгаанд

хамрагдсан хүүхдүүдийн 77%-ийг эрхлүүлж, өсгөсөн байна. Гэр бүлийн орлого бага байх нь хүүхэд гэмт хэрэг үйлдэж байгаагийн

нэг шалтгаан болж байна. Судалгаанд хамрагдсан өрхийн 65% нь


2425

сарын дунджаар 0-710000 төгрөгний орлоготой, 82% нь гэр хороололд амьдардаг. Мөн хүүхдүүдийн үйлдсэн гэмт хэргийн 65% нь хулгай, дээрмийн хэрэг байна.

Компьютер тоглоом тоглох мөнгө олох үүднээс хулгай дээрэм хийсэн. Гэмт хэрэгт холбогдсон хүүхдүүдийн 62,5% компьютер тоглоом тоглодог.

Өөр нэг судалгааны дүнд эцэг эх салах явдал, эсвэл эцэг эх нь нас барсан, эцэг эх нь шоронд байгаа, сэтгэцийн, хэвтрийн өвчтэй, хөгжлийн бэрхшээлтэй, гадаадад удаан хугацаагаар амьдардаг байдал хүүхэд гэмт хэрэг үйлдэх, холбогдоход хүргэсэн хамгийн анхдагч шалтгаан гэж дүгнэгдсэн байдаг. Энэ шалтгааны улмаас эцэг эхийн байнгын анхаарал халамж дутагдаж гадуур тэнэх, шөнийн цагаар хараа хяналтгүй явах, насанд хүрэгчдийн хууль бус үйл ажиллагаанд уруу татагдах, дарамт шахалтанд өртөх, буруу зан үйл бүхий үе тэнгийнхний нөлөөнд автах, хууртах, сонирхох, сургуулиас хөндийрч сургууль завсардах элдэв төрлийн хортой бодис хэрэглэдэг болж эцэстээ гэмт хэрэг үйлдэхэд хүрсэн болохыг харуулсан байна.

Энэ тохиолдол бүрт хүүхдийг хамгаалах асуудлыг үүрэг хүлээгч тал цаг алдалгүй тухай бүр нь хэрэгжүүлж хариу арга хэмжээ авах ёстой. Гэтэл ингэж чадаагүйгээс асран хамгаалагч хүүхдээ хамгаалж чадалгүй явуулсны эцэст хүүхэд гэмт хэрэгтэн болж, төрийн албадлага буюу эрүүгийн хатуу чанга ял шийтгэлийг хүлээж эцэстээ шорон гэдэг насанд хүрсэн хүмүүст ч хатуудсан газарт очиход хүрдэг.

СУДАЛГААНЫ ЗӨВЛӨМЖ Судалгааны дүнд үндэслэн дараах зөвлөмжийг судлаачид гаргаж, бидэнд ирүүлсэн.1. Өрхийн орлого бага, өрх толгойлсон эцэг ЭСХҮЛ эхтэйгээ амьдардаг,

зан төрхийн өөрчлөлттэй, гэмт хэрэгт холбогдож болзошгүй эрсдэлт бүлгийн хүүхдүүдийн судалгаануудыг бүхий л шатандаа гаргаж байх;

2. Эрсдэлт бүлгийн хүүхдүүдийг хүүхдийн байгууллага болон харъяалагдах засаг захиргааны нийгмийн ажилтан анхааралдаа авч, бусад байгууллагуудтай хамтран хүүхдүүдэд зориулан хувь хүний хөгжил, төлөвшил, амьдрах ухааны сургалтууд, олон нийтийн янз бүрийн арга хэмжээнүүдийг байнга авч явуулж хэвших. Үүнд хүүхдүүдэд сэтгэл зүй, харилцаа, зөрчлийг шийдвэрлэх мэдлэг чадварын болон асуудлыг шийдвэрлэх чадварыг сайжруулах практик сургалтууд явуулж байх;

3. Хүүхдүүд хууль эрх зүйн мэдлэггүйгээс болж гэмт хэрэгт холбогдож байгаа учраас тэдэнд хууль эрх зүйн мэдлэг олгохын тулд бүх шатны сургуулиуд болон хүүхдүүд олноор цугладаг газруудад (PC тоглоомын газруудад г.м.) янз бүрийн таниулан сурталчлах арга хэмжээнүүдийг сонирхолтой хэлбэрүүдээр авч явуулах шаардлагатай;

4. Хүүхдүүд чөлөөт цагаа сонирхолтой, үр бүтээлтэй өнгөрөөхөд зориулсан газруудын тоо болон тэнд хамрагдах хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх;

5. Гэмт хэрэгт холбогдсон хүүхдүүд стресс, сэтгэл түгшилттэй байгаа учраас сэтэлзүйн зөвлөгөө өгч, сэтгэл заслsy эмчилгээнд хамруулах;

6. Бүх шатны сургуулиудын сурагчдад, ялангуяа эрсдэлт бүлгийн хүүхдүүдэд зориулан сэтгэл зүйн зөвлөгөө өгч, сэтгэл заслын эмчилгээ хийдэг мэргэшсэн сэтгэл зүйчдийг бэлтгэж ажиллуулах;

7. Энэ судалгаанд эрсдэлт бүлгийн хүүхдүүд л хамрагдсаныг анхааран өөр бүлгийн, тухайлбал санхүүгийн өндөр чадавхитай айлуудын хүүхдүүд гэмт хэрэгт ямар нэг хэмжээгээр холбогддог боловч аль нэг шатандаа эцэг эх нь хэргийг шүүхийн шатанд хүргэлгүй шийдэх хандлага байдгийг судалж үзэх;

8. Мөрдөн байцаалт, хэрэг шийдвэрлэх, шүүхийн шатанд хүүхдийн төлөө ажилладаг болон сэтгэл зүйн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагуудын оролцох оролцоог нэмэгдүүлж, тогтмолжуулах;

9. Хүүхдүүд гэмт хэрэгт холбогдож байгаа байдал нь эцэг, эхийн төлөвшил, гэр бүлийн уур амьсгал, гэр бүлдээ олсон хүмүүжил, төлөвшил, гэр бүлийн санхүүгийн байдал, амьдрах чадвараас ихээхэн хамааралтай байгааг анхааран төрөл бүрийн хөтөлбөрүүдийг боловсруулан хэрэгжүүлэхэд анхааран ажиллах хэрэгтэй гэж зөвлөсөн.


2627

Нийгэм, эдийн засгийн хурдацтай өөрчлөлт, шинэчлэлт явагдаж байгаа нийгэмд хүүхдээс үйлдсэн гэмт хэргийн тоо ямагт нэмэгдэж байдаг тул энэ нь эрх зүйн болоод гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх шинэлэг арга замуудыг эрэлхийлэхэд хүргэдэг байна.

Насанд хүрээгүй хүмүүсээс үйлдэж байгаа гэмт хэрэг жил бүр нэмэгдэж, зарим төрлийн гэмт хэрэг зохион байгуулалтын хэлбэртэй, бүлэглэж, онц хэрцгийгээр үйлдэгдэх болсон.

Томчууд архи ууж согтуурах, биеэ үнэлэх, хүүхдийг хүчирхийлэх явдал гарч байгаа нь олны сэтгэлийг түгшээсэн ноцтой асуудлын нэг болж байна. Иймээс иргэдийн хууль эрхзүйн ойлголтыг нэмэгдүүлэх, үр хүүхдээ хайрлах, хяналт тавих, анхаарал сэрэмжийг нь дээшлүүлэх шаардлага зүй ёсоор гарч ирж байна.

Хамгийн гол нь ийм зөрчилд хүн өөрийгөө оруулахгүй байх ухааныг өөрөөсөө олох нь чухал. Гэмт хэргийг үйлдсэн хойноо ухаарах биш үйлдэхээс нь урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаа чухал юм.

Урьдчилан сэргийлэх ажлын зэрэгцээ хууль зөрчсөн хүүхэдтэй (гэмт хэрэг үйлдсэн эсхүл эрх зүйн бусад зөрчил гаргасан) ажиллаж түүний сэтгэлд байгаа айдас, түгшүүрийг арилгах, өөрийгөө ойлгох, бусдыг таних, зөв бурууг ялгаж бодох, бие дааж зөв шийдвэр гаргах зэрэг амьдралд нь хэрэгтэй наад захын мэдлэг, чадварыг эзэмшүүлэх зөвлөгөө, сургалтуудад хамруулах хэрэгцээ өндөр байна.

Үүний зэрэгцээ хүүхэд, түүний гэр бүлийн хэрэгцээнд үндэслэн нийгмийн хамгааллын суурь үйлчилгээний талаар ярилцан, хэрэгцээтэй үйлчилгээнд нь холбон зуучилж өгөх ажиллагаа явагдах шаардлагатай.

ХУУЛЬ ЗӨРЧСӨН ХҮҮХДЭД ҮЗҮҮЛЭХ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙЕРӨНХИЙ ЗУРАГЛАЛ, ҮЕ ШАТ

Хууль зөрчсөн хүүхдэд үзүүлэх бүхий л төрлийн үйлчилгээг ерөнхийд нь “Нийгмийн ажлын үйлчилгээ” хэмээн нэрлэлээ. Дараахь нөхцөл байдалд байгаа хүүхдэд энэхүү Нийгмийн ажлын үйлчилгээг үзүүлнэ.

Хууль зөрчсөн хүүхдийн гаргасан зөрчлийн ялгаа

Анх удаа болон байнга захиргааны зөрчил гаргадаг, шалгагдаж

байгаа, эсвэл зөрчил гаргасан нь нотлогдож

шийтгүүлсэн 16-18 хүртлэх насны хүүхдэд

Гэмт хэрэг үйлдсэн боловч хэрэг нь хуульд

заасан үндэслэлээр хэрэгсэхгүй болсон эсхүл

холбогдож асуудал нь шалгагдаж байгаа буюу

мөрдөн байцаалтын шатанд байгаа хүүхдэд

Гэмт хэрэг үйлдсэнд сэжиглэгдсэн, яллагдсан, гэм буруу нь нотлогдож шүүхээс ял, эрүүгийн хариуцлагын бусад төрөл (ялын эдэлж

эхлэх хугацааг хойшлуулсан, эсхүл хүмүүжлийн чанартай

албадлагын арга хэмжээ авагдсан) оногдуулсан хүүхдэд

Нийгмийн ажлын үйлчилгээ нь хууль зөрчсөн хүүхдийн асуудал шийдвэрлэлтийн аль шатанд байгаагаас хамаарч өөр өөр байна. Хүүхдийн асуудал мөрдөн байцаалт, прокурорын шат, эсхүл шүүхийн эсхүл шүүхийн дараах гэсэн 3 үе шатны аль нэгэнд байна.

Хүснэгт 2. Хууль зөрчсөн хүүхдийн асуудал шийдэгдэх 3 шат

Мөрдөн байцаалтын шат Шүүхийн шат Шүүхийн дараах шат

Хүүхдийн асуудал аль шатанд байгаагаас хамаарч үзүүлэх үйлчилгээний хэрэгцээ, төрөл өөр өөр байна.

ХУУЛЬ ЗӨРЧСӨН ХҮҮХДИЙГ НИЙГЭМШҮҮЛЭХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ,

ДАХИН ХУУЛЬ ЗӨРЧИХӨӨС УРЬДЧИЛАН СЭРГИЙЛЭХ НЬ

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ


2829

Хүснэгт 3. Үзүүлэх үйлчилгээ

Мөрдөн байцаалтын шат

• Хүүхэд түүний гэр бүлд зөвлөгөө өгөх, өмгөөлүүлэх эрхээ хангахад нь холбож өгөх

• Гэмт хэрэг үйлдсэн хүүхдийн эрх, эрх чөлөө, ашиг сонирхлыг хамгаалах хууль ёсны төлөөлөгчөөр оролцох

• Хууль зөрчсөн хүүхэдтэй ажилласан ажлын үр дүнг үндэслэн шүүхэд ялаас чөлөөлүүлэх саналыг гаргаж өгөхөд дэмжлэг үзүүлэх

• Хохирогчтой эвлэрүүлэх талаар ярилцаж зөвлөх

• Нийгмийн ажлын үйлчилгээ үзүүлэх.

Шүүхийн шат Шүүхийн дараах шат

• Дүүргийн Хүүхэд, гэр бүлийн хөгжлийн төвөөс хүүхдэд хүмүүжлийн чанартай албадлагын арга хэмжээ авахуулах эсхүл ял эдлэх хугацааг хойшлуулах тухай хүсэлтийг тухайн шүүхэд гаргана.

• Энэ хүсэлтийг албан бичгээр гаргах эсэхийг хүүхэд, түүний эцэг эх, эсхүл хүүхдийн харгалзан дэмжигчтэй уулзаж, ярилцах, гэм буруугаа хэр ухаарч ойлгосон байгаагаас хамаарч шийднэ.

• Ихэнх тохиолдолд хүүхдийн ирээдүйг бодож энэхүү хүсэлтийг гаргаж өгч байна.

• Хүүхдийг хорихоос өөр төрлийн ялаар шийтгэсэн, хорих ялыг хойшлуулсан эсхүл хүмүүжлийн чанартай албадлагын арга хэмжээ авагдсан тохиолдлуудад хүүхэд,түүний гэр бүлд нийгмийн ажлын үйлчилгээ үзүүлэх

Шүүхийн дараах шатанд нийгмийн ажлын үйлчилгээг хүүхэд, түүний гэр бүлийн нөхцөл байдал, хэрэгцээнд үндэслэн нийгмийн хамгааллын суурь үйлчилгээг үзүүлэх болон эдгээр үйлчилгээнд холбон зуучлах, хүүхэд, түүний гэр бүлийн насанд хүрэгчдэд сургалт, зөвлөгөө өгөх чиглэлээр үзүүлэх сайн туршлагууд бий болоод байна.

Хууль зөрчсөн хүүхдэд үзүүлэх нийгмийн ажлын үйлчилгээ нь дараах 3 зарчмыг баримтална. Үүнд:

Гэр бүл болон гэр бүлийн гишүүдийн

хэрэгцээг хангах гэр бүлийн сайн сайхан

байдалд нь илүү анхаарах;

Хүүхдийн өсөж хөгжих хамгийн таатай орчин нь гэр бүл гэдгийг анхаарч хүүхдийг гэр бүлээс нь

аль болохоор тусгаарлалгүйгээр асуудлыг

шийдвэрлэх, хамт байлгах бүх боломжийг нь бүрдүүлэх;

Хүүхдүүдийн нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг байр суурийг хүлээн зөвшөөрөх, тэдний оролцоог хангах, тэдний

үерхэл нөхөрлөл, үзэл бодлыг

хүндэтгэн үзэх;

Нийгмийн ажлын үйлчилгээг төлөвлөх нь:Үйлчилгээг дараах 3 агуулгын хүрээнд төлөвлөх нь зүйтэй.

Нийгмийн ажлын үйлчилгээний хүрээ

Хүүхдийн хөгжилд чиглэсэн үйлчилгээ

Гэр бүлд зориулсан нийгмийн хамгааллын суурь үйлчилгээ

Гэр бүлийн гишүүд, түүний дотор эцэг эхэд өгөх сургалт, зөвлөгөө

1. Хүүхдийн хөгжилд чиглэсэн үйлчилгээЭнэ ажил нь хүүхдийг хөгжүүлж, хувь хүний төлөвшлийн суурь мэдээллүүдийг

олгосноор зөв хүн болж төлөвшихөд нь тусалж, амьдралдаа дахин алдахаас нь сэргийлэх гол зорилготой юм. Үүнд хүүхдийн насны онцлогт тохирсон сэтгэл зүйн зөвлөгөө болон амьдрах ухааны цуврал сургалтуудыг төрөл бүрийн чөлөөт арга хэмжээтэй хослуулан явуулна.

2. Гэр бүлд зориулсан нийгмийн хамгааллын суурь үйлчилгээЭнэ ажил нь хүүхдийн гэр бүлд тулгамдсан асуудлуудыг нь тодруулахад

туслах, асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэж болох талаар ярилцаж мэдээлэл өгөх, зарим тохиолдолд үйлчилгээнд холбон зуучлах, ингэснээр гэр бүлд бага ч гэсэн баяр баясгалан амьдрах урам зориг, хоорондын харилцааг нь халуун дулаан болгох гол зорилготой. Үүнд бичиг баримтжуулалт, боловсрол /албан бус болон мэргэшүүлэх сургалт гэх мэт/, эрүүл мэнд /шүдний эмчилгээ гэх мэт/, халамжийн үйлчилгээний (бусад) талаар мэдээлэл өгч, холбон зуучлах ажлууд орно.

3. Гэр бүлийн гишүүд, түүний дотор эцэг эхэд өгөх сургалт, зөвлөгөөЭнэ ажил нь гэр бүлийн гишүүдэд эерэг сэтгэлгээ, харилцааг хөгжүүлэх,

бидний үйлчилгээнд итгэх, хүүхдээ ойлгож, гарч буй эерэг өөрчлөлтүүдийг нь хэрхэн дэмжих талаар мэдлэг, чадвар олгох гол зорилготой юм. Үүнд хүүхэдтэй ажиллах хугацаанд хийх хэд хэдэн уулзалтуудыг төлөвлөж мэдээлэл, зөвлөгөө өгөх ажлууд орно.

Нийгмийн бүх салбарт ажиллаж байгаа нийгмийн ажилтнууд нь хүүхэд-гэр харилцааг сайн байлгах, хүүхдийг гэр бүлийн орчинд нь төлөвшүүлэхийг чухалчилж, гэр бүлийн гишүүдтэй ажиллахад онцгой анхаарах хэрэгтэй.

Хүүхдийн асуудал хуулийн аль ч шатанд байсан өмнөх туршлагуудыг харахад нийт ажил үйлчилгээг дараах 3 үе шатанд хуваан ажиллах нь тохиромжтой байна.


3031

Үүнд:

•Бэлтгэл буюу төлөвлөх

Нэгдүгээр шат.

•Хэрэгжүүлэх

Хоёрдугаар шат.

•Үр дүнг тооцох

Гуравдугаар шат.

Өмнө хэрэгжсэн төсөл, хөтөлбөрүүд, зохион байгуулсан үйл ажиллагааг энэ 3 шатанд ангилан үзүүлбэл:

Нэгдүгээр шат. БЭЛТГЭЛ БУЮУ ТӨЛӨВЛӨХҮйлчилгээ авахыг хүссэн хүүхэд, түүний эцэг эхтэй 1-2 удаагийн уулзалтыг

хийж, нөхцөл байдал, хэрэгцээний судалгааг авч дүгнэн харилцан ярилцах ажлууд энэ шатанд хийгдэнэ.

Жишээ: Хууль зөрчсөн хүүхэдтэй хамтарсан багаар ажиллах арга зүй хэсгийн 32 дугаар хуудсанд байгаа бэлтгэл буюу төлөвлөлтөөр харуулав.

Хоёрдугаар шат. ХЭРЭГЖҮҮЛЭХХүүхэд, эцэг эхтэй хийсэн уулзалтын дүнд тэдэнд ямар ямар үйлчилгээг

үзүүлэхээр төлөвлөснөө хэрэгжүүлэх ажлууд энэ үе шатанд хийгдэх ба хамгийн удаан хугацаанд буюу 1-3 сар үргэлжилнэ.

Жишээ: 49-68 дугаар хуудсан байгаа төслийн хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаагаар харуулав.

Гуравдугаар шат. ҮР ДҮНГ ТООЦОХХүүхэд, гэр бүлд зориулсан үйлчилгээний үр дүнг богино хугацааны үр дүн,

урт хугацааны үр нөлөө гэсэн 2 хэмжүүрээр хэмжих нь зохистой.

Богино хугацааны үр дүн гэдэгт: 1 удаагийн арга хэмжээний ирц, оролцогчдын бүтээл, үйл ажиллагаа

тухай бүрдээ үр дүнд хүрсэн эсэхийг тооцож гаргах ажиллагаа орно.

Урт хугацааны үр нөлөө гэдэгт: Цуврал арга хэмжээний дараа хүүхэд, тэдний гэр бүл, эцэг эхийн хандлага,

мэдлэг, ур чадварт гарч буй өөрчлөлтүүд болон тоогоор хэмжигдэхүйц

өөрчлөлтүүдийг оруулан тооцно. Мөн хамтын ажиллагааны ололтууд энэ хэсэгт орно.

Үр дүн, үр нөлөөг тооцох аргачлал:Төрийн байгууллагатай гэрээлэн гүйцэтгэсэн энэ хариуцлагатай ажил,

үйлчилгээнийхээ үр дүнг олон төрлийн аргаар гаргаж ирж болно. Тухайлбал:Бонгино хугацааны үр дүнг явцын тэмдэглэл, бүртгэлээр ихэвчлэн тоон

үзүүлэлтээр болон сургалт, арга хэмжээний дараах оролцогчдын сэтгэл ханамжаар хэмжиж болно.

Урт хугацааны үр нөлөөг ихэвчлэн харьцуулсан зохион бичлэг, зураг, сэтгэлийн захидал, сэтгэл зүйн тест зэргээр хэмжиж болно.

Жишээ: 36 дүгээр хуудсан байгаа төслийн үр дүн, үр нөлөөгөөр харуулав.Дээрх үе шат, үйлчилгээний хүрээ, үйлчилгээний шатыг нэг хүснэгтэнд нэгтгэн

харуулъя.

Хууль зөрчсөн хүүхдийн асуудал шийдэгдэх 3 шат

Нийтмийн ажлын үйлчилгээний хүрээМөрдөн байцаалтын шат

Хүүхдийн хөгжилд чиглэсэн үйлчилгээ

Бэлтгэл буюу төлөвлөх Үр дүнг тооцохХэрэгжүүлэх

Шүүхийн шат Гэр бүлд зориулсан нийгмийн хамгааллын

суурь үйлчилгээ

Шүүхийн дараах шат

Гэр бүлийн гишүүд, түүний дотор эцэг эхэд өгөх сургалт, зөвлөгөө

Нийгмийн ажлын үйлчилгээний 3 үе шат

ХУУЛЬ ЗӨРЧСӨН ХҮҮХДИЙГ НИЙГЭМШҮҮЛЭХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ

1. Хамтарсан багаар ажиллах арга зүй

Нийслэлийн 152 хороонд хүүхэд хамгааллын Хамтарсан баг 2005 оноос ажиллаж ирсэн бөгөөд тус хамтарсан баг нь хүчирхийлэлд өртсөн, хараа хяналтгүй, хөдөлмөр эрхлэгч хүүхэдтэй ажиллахаас гадна шинээр 2016 оны 02 дугаар сарын 05-ны өдөр батлагдсан Хүүхэд хамгааллын хуульд Хамтарсан багийг гэмт хэрэгт өртөж, ял хойшлуулсан хүүхдүүд, тэдний гэр бүлтэй ажиллаж, дахин гэмт хэрэгт өртөхөөс урьдчилан сэргийлэх ажлыг хийх үүргийг хүлээлгэсэн.

Хорооны Хамтарсан баг нь хууль зөрчсөн хүүхдийг нийгэмшүүлэх, дахин гэмт хэрэг үйлдэхээс сэргийлэх үйлчилгээг дүүргийн Хууль зүйн хороо, мэргэшсэн


3233

Иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хамтран үзүүлнэ.Үүнээс гадна Хамтарсан баг нь тухайн хорооны нутаг дэвсгэртээ хүүхдийг

хууль зөрсөн үйлдэл хийх, аливаа зөрчил, гэмт хэргийн хохирогч болохоос урьдчилан сэргийлэх чиг үүрэгтэйг Хүүхэд хамгааллын тухай хуульд заасан. Энэхүү урьдчилан сэргийлэлтийг нь гуравдагч түвшний урьдчилан сэргийлэлт гэж үзэж болно.

“Гуравдагч урьдчилан сэргийлэлт” гэж тухайн хороо өөрийн харъяат болон өөрийн нутаг дэвсгэрт түр оршин сууж байгаа зорилтот бүлгийг гэр бүл, иргэд нэг бүрийг бүртгэн тэдэнд чиглэсэн хуулийн сурталчилгаа, нийгмийн ажлын үйлчилгээг байнга үзүүлэхийг ойлгоно.

Өөрөөр хэлбэл “Гуравдагч урьдчилан сэргийлэлт” гэдэгт хүүхдийн эсрэг хүчирхийлэл, дарамт, үл хайхралт, мөлжлөг, хүүхдийн хүмүүжлийн болон харилцааны эерэг аргын талаарх зөв ойлголт, хандлага, дадлыг эрсдэлтэй бүлгийн хүүхэд, өсвөр насныхан, гэр бүл, эцэг, эхэд төлөвшүүлэх зорилгоор хийгдэх мэдээлэл, сурталчилгаа, сургалт, хэлэлцүүлэг, лекц ярилцлагыг хорооны түвшинд бүртгэлтэй зорилтот бүлгийнхэнд хийх бүх төрлийн үйл ажиллагааг хэлнэ. Хүүхэд хамгааллын урьдчилан сэргийлэх энэхүү түвшиний үйлчилгээ нь хорооны Хамтарсан багийн үйл ажиллагааны тэргүүлэх чиг үүрэг байна.

Энэхүү гуравдагч түвшний урьдчилан сэргийлэлтийг жил бүр Хамтарсан багууд сайтар төлөвлөн хэрэгжүүлэх нь үр дүнгээ өгөх боломжтой.

Нийслэлийн 152 хорооны Хамтарсан баг 2015 оны эхний хагас жилийн байдлаар зорилтот бүлэгт 645 удаа сургалт хийж, хорооныхоо нутаг дэвсгэрт 633 удаа урьдчилан сэргийлэх ажлыг зохион байгуулсан байна10.

Нэгдүгээр шат. БЭЛТГЭЛ БУЮУ ТӨЛӨВЛӨХХорооны Хэсгийн байцаагч эсхүл Нийгмийн ажилтан хүүхдийг эцэг, эх, асран

хамгаалагчийн хэн нэгэнтэйгээ анх ирэхэд нь ярилцаж, ямар асуудал гарсан, юу хүсч байгаа талаар нь ярилцаж ярилцлагын тэмдэглэл хөтөлж11, өөрсдийн үйлчилгээний талаар тодорхой танилцуулна.

Энэхүү мэдээллийн дараа тэд бидний санал болгож байгаа үйлчилгээг авахыг хүсвэл дараах алхамуудыг хийнэ. Үүнд:

Гурвалсан гэрээ байгуулах нь үр дүнтэй байдаг. - Хууль зөрчсөн хүүхэдтэй ажиллах гэж байгаа байгууллага,

мэргэжилтэн нь энэ хүүхэд, түүний эцэг, эхтэй хамтарч ажиллах гурвалсан гэрээ байгуулна.

- Хүүхдийн хувийн хэргийг нээнэ. Хувийн хэргийг байнга хөтөлж, холбогдох маягтуудыг байнга ашиглана.

- Мөн өмгөөлөгч, хүүхдийн хууль ёсны төлөөлөгч нартай гурвалсан гэрээг заавал байгуулна.

Хавсралт 1. Гурвалсан гэрээний загвар

10 “Хамтарсан багийн нөхцөл байдлын судалгаа”, Нийслэлийн Хүүхэд, гэр бүлийн хөгжлийн газар, 2015 оны 9 сар.

11 Уулзалт ярилцлагын маягт 1

- Энэ гурвалсан гэрээг өмгөөлөгч, үйлчлүүлэгч 2 ч хийж болно. Энэ тохиолдолд А талын холбогдолтой зүйлүүдийг хасна.

Хүүхэд, түүний гэр бүлийн хүмүүстэй дахин нэг уулзалтыг хийж санал бодлыг нь сайтар сонсох нь чухал байдаг.- Ярилцахдаа хүүхдийн сонирхлыг татсан, жишээ сайтай байх,

түүний сонирхолыг татсан сэдвүүдээр ярилцах ба ярилцах чөлөөт цагийг гаргах нь ярилцлагыг үр дүнтэй болгодог.

- Уулзалт ярилцлагын эцэст хүүхдэд ямар үйлчилгээ үзүүлэхийг тохиролцон, гэрээнд тусгана.

Хоёрдугаар шат. ХЭРЭГЖҮҮЛЭХЭнэ шатанд: Олон нийтэд тулгуурласан нийгмийн үйлчилгээгээр хүүхдийг

нийгэмшүүлж, буруу зан үйлийг нь засч залруулах нь хамгийн үр дүнтэй арга байдаг.

Хүүхэд залуучуудын төлөө ажилладаг хувь хүн, олон нийтийн байгууллагатай хамтран ажиллах нь цаг хугацаа хэмнэх, хөрөнгө бага зарцуулах, үр дүн өндөр байх ач холбогдолтой.

Сургууль завсардах, хичээл таслах зэрэг асуудалтай хүүхдүүдэд тусгайлан туслалцаа, үйлчилгээ үзүүлэх нь үр дүнтэй.

Хэрэгжүүлэх шатанд хүүхэд, эцэг эхэд, гэр бүлийн гишүүдэд зориулсан үйлчилгээнүүдийг хослуулан хэрэгжүүлнэ.

2. Хүүхдийн хөгжилд чиглэсэн үйлчилгээ:

Энэ чиглэлээр хэрэгжүүлсэн төслийн загвар бол:1. Монгол өрх сэтгэл зүйн хүрээлэн, Хүүхдийг хүчирхийллээс хамгаалах

төв, хөгжлийн хэлхээ зэрэг Иргэний нийгмийн байгууллагуудаар 2013 онд гэрээлж хэрэгжүүлсэн “ял хойшлуулсан 42 хүүхдийг нийгэмшүүлэх үйлчилгээ”-ний төсөл. Хуудас 32.

2. “Найрсаг улаанбаатарын хүүхдүүд” төслийн “Зөв хүн болж төлөвших нь” сургалт. Хуудас 41-44.

3. “Найрсаг улаанбаатарын хүүхдүүд” төслийн “Монгол эх оронч үзэл, хүмүүжлийн уламжлал, шинэчлэл” сургалт. Хуудас 44-47.

“Инээмсэглэж буй гэр бүл” төрийн бус байгууллага нь хууль зөрчсөн хүүхдэд зориулан цуврал сургалтын хөтөлбөрийг боловсруулсан. Энэ хөтөлбөрөөр хүмүүжлийн чанартай албадлагын арга хэмжээ авагдсан болон ял хойшлуулсан 46 хүүхдэд сургалтыг хийж, үр дүнг харах үйл ажиллагааг 2015 онд нийслэлийн Хүүхэд, гэр бүлийн хөгжлийн газартай гэрээлэн амжилттай гүйцэтгэсэн болно.

Дүүрэг, хороо, Иргэний нийгмийн байгууллагууд энэ хөтбөлбөрийг судлан өөрсдийн хэрэгцээнд нийцүүлэн боловсруулах эсхүл энэ байгууллагатай хамтран


3435

ажиллах эсхүл энэ байгууллагатай гэрээлэн энэхүү сургалтыг хууль зөрчсөн хүүхдэд зориулан явуулж болно.

3. Гэр бүлд зориулсан нийгмийн хамгааллын суурь үйлчилгээ

Орон гэргүй болон өөрийн гэр бүлд амьдрах бололцоогүй хүүхдүүдийг халамжийн төв зэрэг газарт байрлуулан амьдрах орон байраар хангахад анхаарах

Энэ үйлчилгээний загвар нь Төрийн бус байгууллагуудын сан туршлага хэсэгт байгаа “Найрсаг улаанбаатарын хүүхдүүд” төслийн хүүхдийн гэр бүлийн гишүүдэд үзүүлсэн “нийгмийн хамгааллын суурь үйлчилгээ” орно. Хуудас 33-35.

“Найрсаг улаанбаатарын хүүхдүүд” төслийн “Гэр бүлийн харилцаа, аз жаргал” сургалт. Хуудас 39-42.

4. Гэр бүлийн гишүүд, түүний дотор эцэг эхэд өгөх сургалт, зөвлөгөө

Хүүхдийн холбогдолтой хууль тогтоомж, бусад хуулиудад насанд хүрээгүй хүнд холбогдолтой заалтуудын агуулгыг энгийн ойлгомжтой хэлээр ойлгуулах;

Хүмүүсийн амьдралд гардаг бодит тохиолдлуудыг шийдвэрлэх дадлага ажил хийлгэх;

Хүүхдийг хорих ял оногдуулсан шүүхийн шийтгэх тогтоол биелүүлэхийг хойшлуулсан хугацаанд гэр бүлийн гишүүд, эцэг эхэд мэргэжлийн зөвлөгөө, дэмжлэг үзүүлэх;

Энэ үйлчилгээний загвар нь Төрийн бус байгууллагуудын сан туршлага хэсэгт байгаа “Найрсаг улаанбаатарын хүүхдүүд” төслийн хүүхдийн эцэг, эхтэй ажилласан үйлчилгээ. Хуудас 35-37.

5. Гэр бүлийн сэтгэл зүйн боловсрол:

Сэтгэл зүйн тайван байдал нь гэр бүлийн доторх уур амьсгалыг зөөлрүүлэх, эв нэгдлийг бий болгох, аз жаргалтай амьдралын эх үндэс юм.

Гэр бүлийн зөрчлийг шийдвэрлэх олон арга зам байдаг. Үүнд асуудалд хандах хандлагаа өөрчлөх, тавьдаг шаардлагаа өөрчлөх, ойлголцох эсвэл харилцан буулт хийх хамгийн гол нь бие биенийхээ сэтгэл зүйн онцлогийг мэдэж байх нь гэр бүлийн дотоод уур амьсгалыг сайжруулах, харилцан ойлголцолд ихээхэн ач холбогдолтой юм.

Хүүхдийг хөтөлбөрт хамрагдах хугацаанд тэдний гэр бүлийн гишүүдтэй 2-оос доошгүй удаа, эцэг эхтэй 3-аас доошгүй удаа ажиллах хэрэгтэй.

Гэр бүлийн гишүүдтэй хийх уулзалтын гол зорилго нь гэр бүлийн харилцааны уур амьсгалыг сайжруулах, хүүхдэд нь гарч байгаа эерэг өөрчлөлтүүдийг мэдэрч,

дэмжлэг үзүүлдэг болгоход оршино. Гэр бүлтэй нэг удаадаа 2-3 агуулгаар ажиллах нь хангалттай.

Агуулга 1. Чөлөөт ярилцлага. Энэ нь оролцогчдийг биеэ барихгүй чөлөөтэй байлгах, мөн хүүхдийн гэм хэргийн учир шалтгаан, түүний дотор гэр бүлийн гишүүдтэй хамаарах хэсгийг ярилцах нь тохиромжтой.

Агуулга 2. Нэг удаагийн цугларалтанд ирсэн хүний тооноос хамаарч 2-3 хэсэгт хувааж багаар ажиллуулна. Кино, кейс бодлого зэргийг хэлэлцүүлж тэднээр дүгнэлт гаргуулах хэлбэрийг хэрэглэнэ. Цаашдаа гэр бүлтэй ажиллах арга барилаа баяжуулан хөгжүүлэх шаардлагатай. Багийн ажлын бас нэг давуу тал нь бусдаас суралцах боломж олгодогт байдаг.

Бүлгийн чиглүүлэгч багш оролцогчийн ирц, идэвх, багийн гишүүдийн асуудалд дүгнэлт хийхдээ уулзалт, зөвлөгөөний үеэр өгөгдсөн мэдээлэл, зөвлөгөө, олсон мэдлэг, ур чадвараа хэрхэн ашиглаж байгааг ажиглаж, ярилцлагыг зөв чиглүүлэх үүрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл бүлгийн чиглүүлэгч багш мэдлэгээ хэрхэн практик болгож байгаад үнэлэлт, дүгнэлт өгнө гэсэн үг.

Агуулга 3. Гэр бүлийн гишүүдэд хүүхдэд өгч байгаа мэдээлэл, сургалтуудын талаар байнга мэдээлж, тэр бүрийг нь ажиглах, мөн амьдралдаа хэрэглэж буй байдалд нь анхаарч, эерэг өөрчлөлтийг нь хөхүүлэн дэмжиж дадал хэвшил болгоход нь туслах шаардлагатайг хэлж өгнө.

Гуравдугаар шат. ҮР ДҮНГ ТООЦОХ“Найрсаг улаанбаатарын хүүхдүүд” төслийн үр дүнг 2 хэмжүүрээр тооцон

үзсэнийг энд жишээ болгон оруулав.

1. Богино хугацааны үр дүн: Сэтгэл зүйчийн сургалтыг тусгайлан зохион байгуулж, 10 эцэг эхэд

ганцаарчилсан зөвлөгөөг тогтмол өгч ажилласан. 3 гэр бүлд хэрэгцээт хувцас, хичээлийн хэрэгсэл олгон, хүнсний талонд

хамруулан, түлээ нүүрс олгуулсан. 10 сэдвээр 10 удаагийн сургалтад 65 эцэг эхийг хамруулж, мэргэжлийн

багш нартай хамтран ажилласан. “Эрүүл идэвхтэй амьдрал клуб”-тэй хамтарч 5 удаагийн сургалт,

ярилцлага зохион байгуулсан. 46 хүүхдийг 4 кино үзүүлж дараа нь чин сэтгэлийн ярилцлагыг өрнүүлж

амьдралдаа хандах хандлагад нь эерэг нөлөөг үзүүлсэн. Сайн үйлсийн аянд 5 хүүхэд, “Би гэр бүлдээ аз жаргалтай” гэр бүлийн

аялалд 46 хүүхдэд, тэдний эцэг эх, асран хамгаалагчид нийт 101 хүнийг хамруулан Нарс хүүхдийн зуслантай хамтран, “Эрүүл агаар эм” явган аяллыг Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэнтэй хамтран тус тус зохион байгуулсан.

Ном уншуулах болон олны танил хүнтэй уулзуулах арга хэмжээг зохион байгуулж, бүх хүүхдийг оролцуулсан.

3 төрлийн цуврал сургалтанд хамруулсан.


3637

2. Урт хугацааны үр нөлөө: Хүүхдүүдтэй ажиллах явцад хийсэн гэмт хэрэг, буруутай зүйлдээ маш

их харамссан. Дахин гэмт хэрэгт холбогдохгүй байх талаар урьдчилан сэргийлэх тухай яриа, зөвлөгөө өгөхөд маш сайн хүлээн авч байгаа нь эдгээр хүүхдүүдэд нийгмийн олон талт үйлчилгээг цаашид тогтмол үзүүлэн ажилласнаар дахин алдах, гэмт хэрэгт холбогдох эрсдэлийг тодорхой хэмжээнд бууруулж байгаа нь харагдсан.

6 хүүхэд иргэний үнэмлэх, эрүүл мэндийн даатгалтай болсон. 6 хүүхдийг шүдийг эмчлүүлж, 1 хүүхдийг эвэрхийний хагалгаанд оруулан

эмчилгээ хийлгэсэн. Ерөнхий боловсролын сургуульд 3, мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн

төвд 3, албан бус боловсролд 1 хүүхдийг тус тус хамруулсан. 1 эцэг эх мэргэшүүлэх сургалтанд хамрагдаж, 1 хүүхэд жолооч, 2 хүүхэд

үйлдвэрт ажилд орсон. Төслийн багийн хүүхдүүдийн дунд нөхөрсөг сагсан бөмбөгийн тэмцээнийг

зохион байгуулсны дүнд зарим сурагчийг ар гэртэй нь ярилцаж тохирсноор сагсан бөмбөг, волейболын секцэнд хамруулсан. Э.Э хүүг Спортын төв ордны чөлөөт бөхийн секцэнд сонгон авч суралцуулсан.

“Аз жаргалтай гэр бүлийн-Аз жаргалтай эцэг эх байх нууц” сэдэвт сургалтыг явуулж чөлөөт ярилцлагын үр дүнд архины хамаарлаас хөндийрөх хүсэлтэй 3 аав дахин бидэнд хандсан. Тэднийг Эрүүл идэвхтэй амьдрал клубийн сургалтанд хамруулснаар хорт зуршлаас бүрмөсөн татгалзсан.

Дүүргийн Цагдаагийн хэлтсийн хүүхдийн байцаагч нар сар бүр тогтсон өдөр хүүхдүүдэд хууль зүйн зөвөлгөө өгдөг болсон томоохон амжилт гэж бид үзэж байна.

Эцсийн үр дүн:- Хөтөлбөрт хамрагдсан 46 хүүхдийн хөгжил төлөвшилд олон тооны эерэг

өөрчлөлтүүд гарсан.- Хүүхэд дахин гэмт хэрэг үйлдэх, амьдралдаа алдахаас урьдчилан

сэргийлэгдэж чадсан.- Гэр бүлийн харилцаа сэргэж, эерэг уур амьсгалтай болж, аз жаргалыг

мэдэрдэг болсон.

6. Хүүхдийн эрхийн хууль зүйн хороо

Анх 2006 онд НҮБ-ын Хүүхдийн сан болон Хууль зүй, дотоод хэргийн яамнысанаачлага дэмжлэгээр 1 аймаг (Хэнтий), нийслэлийн 2 дүүрэгт (Баянгол, Багануур) хууль зөрчсөн хүүхэдтэй ажиллах “Хууль зүйн хороо” байгуулагдаж байсан бол энэ ажил сайн туршлага болон өргөжиж 2008 онд Увс, Ховд, Төв, Хөвсгөл аймгуудад нэмж байгуулагдан улмаар аймаг, дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын санаачилгаар нийслэлийн зарим дүүрэг, бусад аймагт

байгуулагдаж, Хорооны даргаар аймаг, дүүргийн Засаг дарга нар ажиллаж ирсэн.Хүүхдийг хууль зөрчихөөс урьдчилан сэргийлэх, хууль зөрчсөн хүүхдийг

нийгэмшүүлэх ажил өргөн тэлэх тусам нэгдсэн зохицуулалтыг шаардаж эхэлсэн тул 2012 оны 04 дүгээр сарын 16-ны өдөр Монгол улсын шадар сайд 28 тоот тушаал гаргаж тушаалаар Хүүхдийн хууль зүйн хорооны нийтлэг журмыг баталсан.

Хүүхдийн хууль зүйн хорооны нийтлэг журамд 4 бүлэг асуудлыг нарийвчлан зохицуулсны дотор Хорооны бүтэц, бүрэлдэхүүн, чиг үүрэг, хорооны үйл ажиллагааны чиглэлийг нарийвчлан гаргаж ирсэн. Энэ журмыг өдөр тутмын үйл ажиллагаандаа мөрдөж ажиллах нь зүйтэй.

Одоогоор бүх аймаг, нийслэлийн 9 дүүрэгт хууль зүйн хороо ажиллаж байна.

Хүүхдийн эрхийн хууль зүйн хороог ажиллуулсан туршлагаХүүхдийн эрхийн хууль зүйн хороог нийслэлийн Баянгол дүүрэгт байгуулан

ажиллуулах хариуцлагатай ажлыг Хуульч, өмгөөлөгч С.Цэмбэлмаа хариуцан эхлүүлж, тасралтгүй 10-аад жил ажиллаж, олон сайн туршлагыг бий болгосон.

Тухайн үед Хорооны хэтийн болон ойрын зорилтуудыг дараах байдлаар томъёолж байсан байна.

Хэтийн зорилгоШүүн таслах үйл ажиллагаанд байгаа хүүхдийн эрх ашгийг хамгаалах, хүүхдийг дарамт мөлжлөг,хүчирхийлэл, үл хайхрах явдлаас хамгаалах, хууль зөрчсөн хүүхдийг шүүн таслах албан ёсны үйлажиллагаанаас хөндийрүүлж, хүмүүжүүлж нийгэмшүүлэх хандлага бүхий тогтолцоог Монголулсад бий болгох.

Ойрын зорилго-1НҮБ-ын Хүүхдийн эрхийн конвенцийн37В “Хүүхдийг баривчлах, саатуулах,хорих арга хэмжээг хамгийн богинотохиромжтой хугацаанд эцсийн аргахэмжээ болгон хэрэглэх” заалтыг хуульзөрчсөн хүүхэд нэг бүрт хэрэгжүүлэх

Үйл ажиллагааны чиглэл -1

Бүх гишүүдийн хурал


Ажлын хэсгийн хурал

Ойрын зорилго-2Хууль зөрчсөн хүүхдийг гэр бүл, сургууль,хамт олон, найз нөхөд, нийгмийн орчиндхүмүүжүүлж төлөвшүүлэх олон төрөлт аргахэмжээг хүүхдийн төлөө үүрэг хүлээсэн бүхбайгууллагуудтай хамтран хэрэгжүүлэхажлыг зохион байгуулах


Хамтарсан багийн хурал

Хууль зөрчсөн хүүхэдтэй ажиллах ажлын чиглэлээ мөн тодорхойлж хэрэгжүүлсэн байна.

Эрүүгийн байцаан шийтгэх ажиллагааны үе шатанд үзүүлдэг үйлчилгээ туслалцаа

Гэмт хэрэгт сэжиглэгдсэн үеэс эхлэн хүүхэд болон хууль ёсны төлөөлөгчийн хүсэлтийг хүлээн авч, хамтран ажиллах гэрээ байгуулдаг.

ЭБША-ны явцад хүүхдийн үндсэн эрх ашгийг хамгаалахад оролцоно. /сурч боловсрох, эрүү шүүлтэд өртөхгүй байх, өмгөөлөгчтэй байх, хэлмэрч орчуулагч


3839

авах, хэрэг асуудлаа шудрага, шуурхай шийдүүлэх, хүүхдийн халдашгүй байх эрх гэх мэт хүүхдийн эрхүүдийг хамгаалахад оролцдог/

Шаардлагатай тохиолдолд өмгөөлөгчийн үйлчилгээ туслалцааг үзүүлэх ажлыг зохион байгуулдаг.

Хүүхэдтэй уулзалт ярилцлага зохион байгуулж, нөхцөл байдлын үнэлгээ хийж, хэрэгжүүлэх шаардлагатай хариу арга хэмжээг тодорхойлдог.

Хууль эрх зүйн анхан шатны зөвлөгөө туслалцааг үзүүлэх, анхан шатны мэдлэг олгох сургалтуудад хамруулах

Шүүхийн шат хүртлэх хугацаанд хэрэгжих хөтөлбөр боловсруулж, түүнд хяналт үнэлгээг, тогтмол хугацаанд явуулна.

Шүүхийн шийтгэх тогтоол гарсны дараах үе шатанд Шүүхийн шийтгэх тогтоолоор 2 төрлийн хугацааг тогтоож өгдөг .

• ЭХЕА-н 62-р зүйлд зааснаар ХЯШТБХ-даа 6 сараас 2 жил хүртэл хугацаа тогтоодог.

• ЭХЕА-ийн 69-р зүйлд зааснаар ХЧААХ-г хэрэглэсэн тохиолдолд 6 сараас 1 жилийн хугацаанд засарч хүмүүжихийг даалгадаг.

Хүүхдийн оршин суудаг хорооны хамтарсан багт хүүхдийг хүлээлгэн өгдөг. Ингэхдээ хүүхдэд байгаа хэрэгцээ шаардлага, хөгжүүлбэл зохих зөв зан үйл,

авьяас чадвар, хүсэл сонирхолыг тодорхойлж, үүнд чиглэсэн дэмжсэн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх, нөгөө талаас гэмт хэрэг үйлдэхэд хүргэсэн эрсдэлт зан үйлийг засах, зөв зүйл рүү чиглүүлэн хөтлөх арга хэмжээг мэргэжлийн байгууллага, албан тушаалтныг түшиглэн хэрэгжүүлдэг.

Хүрсэн үр дүн, амжилт Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлснээр дараах амжилт, үр дүн гарсан гэж үздэг.12

ХҮРСЭН ҮР ДҮН

ХАМТЫН АЖИЛЛАГАА

Төрийн байгууллагууд Прокурор, Шүүх

Цагдаа, Дүүрэг хороо, хорооны хамтарсан баг, эцэг эх, асран

хамгаалагч

Төрий н бус байгууллагаар

нийгэмшүүлэх үйлчилгээг гэрээлэн гүйцэтгүүлэх, хорихоос өөрт төрлийн ял шийтгэл ноогдуулдаг

болсон. ЧАДАВХИЖУУЛАХ

СУРГАЛТ Дүүргүүдийн Хүүхдийн хууль зүйн хорооны гишүүд, Хүүхэд гэр бүлийн хөгжлийн төв, Хорооны хамтарсан

багийн гишүүдийн мэдлэг, хандлага сайжирч, хүүхэдтэй ажиллах практик

бий болсон

12 Эрч хүчтэй хүүхдүүд ТББ-ын Тэргүүн С.Цэмбэлмаагийн илтгэлээс, 2015 он.

НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн хөтөлбөрийн хугацаа дуусахад Хуульч, өмгөөлөгч С.Цэмбэлмаа нь “Эрч хүчтэй хүүхдүүд” Төрийн бус байгууллагыг 2012 онд байгуулан үйл ажиллагааг үргэлжлүүлэн ажиллаж ирсэн.

Хууль зөрчсөн хүүхэдтэй холбоотой эрхзүйн зохицуулалтанд гарсан давуу тал13:

Монгол улсын нэгдэн орж соёрхон баталсан олон улсын гэрээ, Үндсэн хуулийн холбогдох заалтууд болон Үндэсний хууль тогтоомжийн хүрээнд хууль зөрчсөн хүүхдийн эрхийг зохих хэмжээнд хамгаалсан эрх зүйн орчин бүрдсэн байна.

1960-аад оны эхэн үеэс эхлэн хууль зөрчсөн хүүхдийг хорих ангид илгээхгүйгээр хүмүүжүүлж, нийгэмшүүлэх тогтолцооны суурь тавигдаж, 2006 оноос хүүхдийн эрхэд нийцсэн байдлаар тогтолцоог хөгжүүлэх, анхны төсөл хөтөлбөрүүд ОУ-ын Хүүхдийн байгууллагуудын дэмжлэг туслалцаатайгаар хэрэгжиж эхэлсэн нь төрийн бүтэц болох Хүүхдийн хууль зүйн хороог байгуулахад шууд нөлөөлсөн байна.

2006 онд Улаанбаатар хотын Баянгол, Багануур дүүрэг, Хэнтий аймагт Хууль зүйн анхны загвар хороод байгуулагдан ажиллаж, одоо бүх аймагт Хүүхдийн хууль зүйн хороо аймаг, дүүргийн ИТХ-ын тогтоолоор байгуулагдаад байна. Энэ хороог байгуулах хууль зүйн үндэслэл нь шадар сайдын тушаал юм.

Эрүүгийн болон Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуульд хүүхдийн эрхийг хамгаалах чиглэлээр холбогдох заалтуудыг шинээр оруулж өгсөн нь хүүхэд, насанд хүрэгчдийн адил урт хугацаагаар цагдан хоригдох, баривчлагдах зэргээс хамгаалагдаж, хүүхдийг хүмүүжүүлж нийгэмшүүлэх нөхцөл хандлага, анхны тогтолцоог бий болгоход нөлөөлсөн.

Хууль зүйн зохицуулалт сайжирч, хуулийн хэрэгжилт дээшилснээр хууль зөрчсөн хүүхэдтэй зөвхөн хуулийн байгууллага ажилладаг гэсэн ойлголт өөрчлөгдөж, хүүхдийг гэр бүл, сурдаг сургууль, ажлын хамт олон, найз нөхөд оршин суух хорооны хамтарсан багийн оролцоотойгоор шоронгоор биш нийгмиийн дунд хүмүүжүүлж хүн болгодог тогтолцооны анхны хэлбэрүүд бий болсон.

Хуульчдын хүүхдийн эрхийн талаарх мэдлэг, ур чадварыг дээшлүүлэх, мэргэшүүлэх сургалтуудад хамруулж эхэлсэн.

Хууль зөрчсөн хүүхдийн эрхийг хамгаалж ажилласан Төр болон Иргэний нийгмийн байгууллагуудын 10 жилийн хамтын ажиллагаа, нөр их хичээл зүтгэлийн дүнд шинээр батлагдсан Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийн нэр томъёоны тайлбарт “Хууль зөрчсөн хүүхэд” гэж хэнийг хэлэхийг заан өгч /4.1.3/ , 15 дугаар зүйлд ажил үйлчилгээг нь зааж өгч хуульчилсан гэж үзэж болно.

13 Эрч хүчтэй хүүхдүүд ТББ-ын Тэргүүн С.Цэмбэлмаагийн илтгэлээс, 2015 он.


4041

7. Хүүхдийг хууль зөрчихөөс урьдчилан сэргийлэх сургалтын хөтөлбөр

Тус газар нь 2012 онд хүүхдийг хууль зөрчихөөс урьдчилан сэргийлэх 2 төрлийн сургалтын хөтөлбөрийг 10-14 нас, 15-18 насны хүүхдэд зориулан хувь хүмүүстэй гэрээлэн хийлгэсэн. Энэ хөтөлбөрийг хэн ч ашиглан дээрх насны хүүхдэд хороо, дүүргийн түвшинд сургалт явуулж болно.

Сургалтын хөтөлбөрийг тэдэнд ойр байдаг жишээнд тулгуурлан хүүхэд бүрт ойлгогдохуйц байхаар хийхийг зорьсон.

Хоёр насны ангиллын хөтөлбөрийн агуулга нь залгамж шинж чанартай.

Хүүхдийг хууль зөрчихөөс урьдчилан сэргийлэх сургалтын хөтөлбөр 1.Боловсруулсан: П.Эрдэнэчимэг

ЕБ-ын 31 р сургуулийн нийгмийн ажилтанХичээлийн нэр: Эрх, үүрэг, хариуцлага Зорилтот бүлэг: 7-9 дүгээр ангиҮргэлжлэх хугацаа: 5 цаг буюу 200 минутСэдвийн агуулга:

Нэг. Хууль, эрх, үүрэг хариуцлагын тухай

ойлголт 1цаг

Хоёр. Гэм хор, түүний төрлүүд

1 цаг

Гурав. Гэм хорыг арилгах аргууд

цаг

Нэг: Хууль, эрх үүрэг, хариуцлагын тухай ойлголт

ЗОРИЛГО:Оролцогчдод аливаа зөрчлийг шийдвэрлэдэг гол хэрэгсэл нь хууль байдаг.

Хуулийг дагаж мөрдөхийн ач холбогдол, иргэн хэдэн насандаа ямар үйлдлийг хийж болох ба болохгүй тухай хуулийн заалтууд, иргэний хүлээх үүрэг, хариуцлагын талаар мэдээлэл өгөх

Зорилт:- Заавал биелүүлэх ёстой гэж хуулинд тодорхой заагдсан заалтууд болох

үүрэг - Эрхээ хэтрүүлэх юмуу эсвэл үүргээ биелүүлээгүйн улмаас учирсан гэм

хор, хохиролыг арилгах зорилгоор эрх бүхий байгууллагаас авч буй хуулийн арга хэмжээг хариуцлага гэнэ.

- Иргэн бүр эрх эдлэх, үүрэг хүлээх байдлаараа өөр өөр ялгаатай байдаг ба үүнийг эрх зүйн чадамж гэдэг ойлголтоор тодорхойлдог.

- Иргэн өөрийн үйлдлээр өөртөө эрх олж авах, үүргээ өөрөө хүлээх чадварыг эрх зүйн чадамж гэнэ.

ХИЧЭЭЛИЙН ҮЙЛ ЯВЦ:Дасгал 1. Дараах хүснэгтийг дэлгэцээр үзүүлж асуулт дэвшүүлэн ярилцана.

А В СБолд найз нартаа

үргэлж худлаа ярьдаг нь батлагджээ.

Сурагч Оюунаа 11 цагийн хичээлийг

шалгаангүй тасалсан нь нотлогджээ.

Иргэн Бадарч саахалт айлын хэдэн үхрийг

хулгайлаад баригджээ.

Мэдлэгийн товч агуулга:Хүн бүрийн дагаж мөрдөх ёстой дүрэм,журмыг багтаасан баримт бичгийг хууль

гэнэ.Хүүхэд та нар төрмөгцөө тухайн улсын иргэнд тооцогдох,овог нэр, төрсний гэрчилгээ авч иргэний бүртгэлд бүртгэгдсэнээр хуультай холбогдож хуулиар хамгаалагддаг. Хүний эрхийг хамгаалах, шударга ёс дэг журмыг тогтоох,аливаа зөрчил маргааныг шийдвэрлэх шаардлагатай олон асуудлыг зохицуулах зорилгоор хууль боловсруулж улс орны амьдралд эмх замбраагүй байдал үүсэхээс хамгаалж байдаг.

Иргэд хэдэн насандаа юуг хийж болох эсвэл болохгүйг хуульчлан зааж өгсөн байдгийг хүснэгтээр үзүүлбэл:Хүснэгт 1Нас Хийж болох үйлдлүүд, эдлэх эрх хүлээх үүрэг

0-5 Нэр авахИргэний бүртгэлд бүртгэгдэхЭрүүл мэндийн туслалцаа авах

6-13 Сургуульд орохТалх авах зэрэг ахуйн жижиг худалдаа хийхЭцэг,эхийн зөвшөөрлөөр эд зүйлээ бусадтай солих

14-15 Бусдад хохирол учруулбал өөрөө төлөх,өөрөө төлж чадахгүй бол эцэг эхээрээ төлүүлэхЭцэг эх, асран хамгаалагчийн зөвшөөрлөөр мэргэжлийн баримжаа олох, хөдөлмөр эрхлэхГэмт хэргийн төрлөөс хамааран эрүүгийн хариуцлага хүлээхЭцэг эхийн хяналтын дор өөрийн мэдлийн эд хөрөнгийг зарцуулах

16-17 Иргэний үнэмлэх авахЭцэг, эхийн зөвшөөрлөөр хөдөлмөр эрхлэхБусдад хохирол учруулбал өөрөө төлөх, чадахгүй бол эцэг, эх, асран хамгаалагчаараа төлүүлэхЭрүүгийн хариуцлага хүлээх

18 ба түүнээс дээш

Сонгуульд саналаа өгөхЦэргийн алба хаахГэрлэхБие дааж хөдөлмөр эрхлэх,арилжаа бизнес хийхМашин жолоодох

Нөөц хэрэглэгдэхүүн:Хүүхэд хийсэн үйлдлийнхээ хор уршгийг ухаараагүй эсвэл мэдээгүй байж


4243

болох учраас 16 хүртэлх насны хүүхдэд хуулиар эрүүгийн хариуцлага тооцож болохгүй. Хүүхдийн буруугаас учирсан гэм хор, хохирлыг эцэг эх, асран хамгаалагч нь хариуцаж хариуцлага хүлээх ёстойг хуульчлан заасан.

Харин хүүхдэд огт хариуцлага хүлээлгэдэггүй учраас юу хүссэнээ хийж болно хэмээн буруу ойлгож болохгүй.Бусдын эрхийг хохироохгүй, хуульд харшлахгүйгээр чөлөөтэй сэтгэж амьдрах боломжийг үндсэн хуулиар иргэн бүрт олгосон.

Бусдын эрхийг хүндэтгэж байж өөрөө эрхээ эдлэх боломж олддог гэдгийг ямагт санаж үүргээ сайн биелүүлэх шаардлагатайХүснэгт 2

Зохицуулалт Эрх зүйн зарим чадамж

Эрх зүйн хэсэгчилсэн чадамж

Эрх зүйн бүрэн чадамж

Хамрах нас 14 хүртэл насны хүмүүс буюу бага насны хүмүүс

14-18 насны буюу насанд хүрээгүй хүмүүс

18-аас дээш насны хүмүүс

Хийж болох хэлцэлүүд

Ахуйн шинжтэй, өөрт хоргүй, хиймэгц биелэх жижиг хэлцэл хийх

-Ахуйн жижиг хэлцэл-Өөрийн цалин, орлогыг захиран зарцуулах, хадгаламжинд хадгалуулах-Тусгайлан өгсөн эд хөрөнгөө зарцуулах-Бусад хэлцлийг эцэг, эх, асран хамгаалагчийн зөвшөөрлөөр хийх

18- аас дээш насны хүмүүс аливаа хэлцлийг бие даан хийх

Ямар харуицлага хүлээх вэ?

Тэдгээрийн хууль ёсны төлөөлөгч буюу эцэг,эх, асран хамгаалагч нь бусдад учруулсан хохирлыг арилгана.

-Өөрийнхөө цалин орлого, тусгайлсан эд хөрөнгөөр хариуцана.-Хүрэлцэхгүй бол эцэг эх,харгалзан дэмжигч нөхөх хариуцлага хүлээнэ.

Учруулсан хохирлоо өөрөө арилгах үүрэгтэй.

Согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис хэрэглэхийг хориглох, гэр бүлийн хүмүүсийг хүчирхийлэх болон эд хөрөнгөө алдахаас хамгаалах, нийгэмд учирч болох аливаа эрсдэл аюулыг таслан зогсоох зорилгоор зарим хүмүүсийн эрх зүйн чадамжийг шүүхийн шийдвэрээр хязгаарладаг.

Эрх зүйн хязгаарлагдмал чадамжтай хүн бусдад гэм хор учруулбал хариуцлагаа эрх зүйн бүрэн чадамжтай хүний адил өөрөө хүлээдэг.

Хоёр: ГЭМ ХОР, ТҮҮНИЙ ТӨРЛҮҮД

ЗОРИЛГО: Оролцогчдод гэм хор, түүний төрлүүдийн тухай мэдлэг эзэмшүүлж, гэм хорын шалтгааныг тодорхойлох гэм хороос урьдчилан сэргийлэх чадваруудад сургаж хэрэглээ болгоно.

Мэдлэгийн товч агуулга:

Аливаа этгээдийн үйлдлийн улмаас бусдын эд хөрөнгө болоод сэтгэл санаанд учруулсан хохирлыг гэм хор гэнэ. Жишээ нь: санамсаргүйгээр хөлөө ширээний гадна талд гаргаж сул тавьсанаас хэн нэг нь тээглэн унаснаас хамар, ам юмуу шүдээ гэмтээх, чулуу шидсэний улмаас бусдын машины юмуу өрөөний цонхыг хагалах эсвэл зориуд ариун цэврийн өрөөний ус татагчийг гэмтээх, шалны алчуур хийж бөглөх г.м.

Үүнээс болж бусдын эд зүйл төдийгүй сэтгэл санаа, эрүүл мэндэд хохирол учирдаг. Харин хэн нэг нь үүргээ биелүүлээгүй зөрчсөн тохиолдолд буруутай үйлдэл хийсэн гэж үздэг.Тухайлбал:

• Хийх ёсгүй үйлдэл хийх - хүн зодох, хэл үгээр доромжлох;• Хийх ёстой үйлдлээ хийхгүй байх - түргэний эмч дуудлагандаа ирэхгүй

байх, цагдаа зохицуулагч замын хөдөлгөөнийг зохицуулахгүй байх;• Хийх ёстой, хийхийг зөвшөөрсөн зүйлээ бусдад аюул учруулсан юмуу

болгоомжгүйгээр хийх – согтуугаар машин жолоодох, цагдаа танхайрсан этгээдийг зодох гэх мэт.

Бусдын эд хөрөнгө, амь нас, эрүүл мэндэд гэм хор учруулсан буруутай этгээд уг гэм хорыг арилгах үүрэгтэй гэж Монгол улсын Иргэний хуулинд заасан.Хохирол нь ихэвчлэн мөнгөн хэлбэрээр төлөгддөг.

Гэм хор учруулсан буруу үйлдлийн улмаас нэхэмжлэгчийн алдсан, сэргээх ёстой зүйлийг хохирол гэнэ. Гэм хор учруулсан талыг хариуцагч, гэм хор учруулсны улмаас хохирсон талыг нэхэмжлэгч гэдэг.

Гэм хор учруулсан тохиолдолд уг хохиролыг хэрхэн арилгах талаар талууд эхлээд харилцан зөвшилцөх ёстой. Хэрэв зөвшилцөлд хүрэхгүй бол шүүхэд хандаж маргаанаа шийдвэрлүүлнэ. Мөнгө төлөх, гэмт сэнэд зүйлийг сэргээн засварлах гэх мэт аргуудаар ихэнх тохиодолд талууд маргаанаа эвлэрэн шийдвэрлэдэг. Аль болох тохиролцоонд хүрч эвлэрэх нь чухал байдаг.

Хэрэв буруугүй нь нотлогдвол хариуцлага хүлээхгүй. Жишээ нь: Оюутан Х, Г нар айлын байшин түрээслэн амьдарч байжээ. Гэтэл гэнэтийн их үер усны аюулын улмаас байшинд эвдрэл үүсч нурж эхэлсэн. Байшин нурахад Х, Г нар буруугүй учраас хариуцлага хүлээхгүй.

Гэм хор нь олон янз байдаг бөгөөд дараах байдлаар 4 ангилдаг. Үүнд:1. Бусдын эд хөрөнгөнд учруулсан гэм хор2. Бусдын эрүүл мэндэд учруулсан гэм хор3. Бусдын амь насанд учруулсан гэм хор1. Зуны амралтаараа зах дээр тэрэгчнээр ажиллаж байсан сурагч Ж хүний

худалдаж авсан угаалгын машиныг зөөж яваад унагаж гэмтээжээ.2. Сурагч Ц ангийнхаа хүүхдийн МФ- ийг хичээл дээрээс сонсохоор

гуйж аваад хувинтай усанд санамсаргүй унагасны улмаас ажиллахаа больжээ.

3. Ахлах ангийн 3 сурагч завсарлагаанаар ноцолдож байгаад ариун цэврийн өрөөний шинэ хаалгыг салгаж эвджээ.


4445

Гурав. ГЭМ ХОРЫГ АРИЛГАХ АРГУУД

ЗОРИЛГО: Оролцогчдыг гэм хорын нөхцөл шалтгааныг тодорхойлон хохирлыг арилгах чадваруудад сурган хэрэглээ болгох

Мэдлэгийн товч агуулга:Гэм хорын төрлөөс хамаарч учруулсан хохирлыг арилгах арга зам нь өөрөөр

байдаг.

Бусдын эд хөрөнгөнд учруулсан гэм хорыг арилгах:Хүмүүсийн өмчилж буй эд хөрөнгийг хөдлөх ба үл хөдлөх гэж хоёр ангилдаг.

Үл хөдлөх эд хөрөнгөнд газар, түүнээс салгаж үл болох байшин барилга, замгүүр, тарьц мод гэх мэтийг хамааруулж үздэг бол хөдлөх хөрөнгө нь хөдөлгөн шилжүүлж болох машин, мал, тавилга гэх мэт эд хөрөнгө байдаг.

Иргэдийн эд хөрөнгө өмчлөх, ашиглах онцгой эрхийг зөрчиж бусдын эд хөрөнгийг гэмтээсэн устгаснаас үүсэх гэм хорыг арилгах замаар өмчлөгчийн эрхийг хамгаална. Эд хөрөнгөнд учирсан гэм хорыг арилгах гурван хэлбэр байдаг.

1. Адил нэр төрөл, чанарын эд хөрөнгө өгч хохирлыг барагдуулах2. Гэмтсэн эд хөрөнгийг засан гэм хор учруулахын өмнөх байдлаар нь

сэргээх3. Учирсан хохирлыг мөнгөөр төлөх

Бусдын амь нас, эрүүл мэндэд учруулсан гэм хорыг арилгах:Бусдын эрүүл мэндэд учруулсан гэмхорыг арилгахдаа хохирогч буюу

нэхэмжлэгчийн хөдөлмөрийн чадвар алдсанаас үүдэн дутуу авсан цалин хөлс, хохирогчийг асарч сувилахад болон нэмэгдэл хоол хүнс өгөх, хиймэл эрхтэн хийлгэх, эмчилгээний зардал, сувиллын газарт эмчлүүлэх гэх мэт зайлшгүй шаардагдах бүх зардлыг ньхариуцагч төлөх үүрэгтэй.

Бусдын амь насанд учруулсан гэм хорыг буруутай этгээд хариуцан оршуулгын зардал болон гэм хор учруулсанаас үүдэн гарах төлбөрийг барагдуулах үүрэгтэй.

Хөтөлбөрийн бүрэн эхийг нийслэлийн тус газрын Гэр бүл, хүүхэд хамгааллын хэлтсээс авч болно.

Хүүхдийг хууль зөрчихөөс урьдчилан сэргийлэх сургалтын хөтөлбөр 2.Боловсруулсан: Т.Ариунтуяа, магистр, Цагдаагийн хошууч

Хичээлийн нэр: Гэмт хэргийн төрөл, ангиллын тухай ойлголт.Зорилтот бүлэг: 10-11 дүгээр ангиҮргэлжлэх хугацаа: 1 цаг буюу 40 минутСэдвийн агуулга:

Нэг. Гэмт хэргийн төрөл

Хоёр. Гэмт хэргийн ангилал

Хэрэглэгдэхүүн:1. Сургалтын хөтөлбөр2. Мэдээллийг 2-3 хувь бэлтгэнэ3. Проектор, дэлгэц, самбар 4. Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1, 2-ыг хэрэглэнэ5. А.4 цаас оролцогчдын тоогоор өгнө

Үйл ажиллагааны арга зүй: Оролцогчдыг “А”, “Б” гэсэн 2 баг болгон хуваана. Баг болгон хуваахдаа оролцогчдыг 1, 2-оор тоолуулан хуваахаас гадна өөрсдийнх нь саналаар ч хувааж болох юм.

Дасгал 1. Дараах хүснэгтийг дэлгэцээр үзүүлж асуулт дэвшүүлэн ярилцана.“А” “Б”

Гэмт хэргийн талаарх ойлголт, гэмт хэрэг гэж юуг ойлгох

Зөрчлийн талаарх ойлголт, зөрчил гэдэгт юуг ойлгох

Асуулт: - “А” хүснэгтэнд байгаа гэмт хэрэг гэж юу болох?, “Б” хүснэгтэнд байгаа

зөрчил гэж юуг хэлж байна вэ? - Оролцогчдод энэ талаарх ойлголтыг гаргаж, багууд тус тусдаа хамтран

ярилцаж хариулах даалгавар өгнө.- Хэсэг хугацааны дараа баг тус бүрээс 2-3 оролцогчийн хариултыг сонсож

хэлэлцээд багш өгөгдсөн мэдээллийн дагуу оролцогчдод ойлголтыг тус тусад нь өгч, ялгаатай зүйл болон ижил төсөөтэй зүйлийг тайлбарлан хэлнэ.

- Ялгаатай тал нь гэмт хэрэг гэдэг бол нийгмийн хор аюулын хэмжээгээрээ зөрчлөөс ялгаатай нь нийгэмт учруулж буй хор хохирол ихтэй байдаг, тэгвэл зөрчил гэдэг нь гэмт хэргийн шинжийг хэлбэрийн төдий агуулсан, учруулах хор хохирол нь бага байна. Мөн гэмт хэрэг гэж юуг ойлгох, гэмт хэргийн талаар Монгол улсын Эрүүгийн хуулинд зааж өгсөн байдаг бол зөрчил гэж юуг хэлэх, зөрчлийн талаар Монгол улсын Захиргааны хариуцлагын тухай хуулинд заасан байгаа. Өөрөөр хэлбэл дээрх 2 хуулиудаар зохицуулж байна гэсэн үг юм.

- Ижил төсөөтэй тал нь гэмт хэрэг үйлдсэн, зөрчил гаргасан тохиолдолд хоёуланд нь хуулийн дагуу хариуцлага хүлээлгэж байдаг.


4647

Дасгал 2. Дараах хүснэгтийг дэлгэцээр үзүүлж асуулт дэвшүүлэн ярилцана.“А” “Б”

Гэмт хэргийн төрөл гэж юу вэ? Гэмт хэргийн ангилал гэж юу вэ?

Асуулт: - “А” хүснэгтэнд байгаа гэмт хэргийн төрөл гэж юу болох?, “Б”

хүснэгтэнд байгаа гэмт хэргийн ангилал гэж юу болох талаар асуун Нөөц хэрэглэгдэхүүн-1-ыг “А” багт, Нөөц хэрэглэгдхүүн-2-ыг “Б” багт тараан өгч, өгөгдсөн кейсийг хамтран хэлэлцэнэ.

- Оролцогчид өгөгдсөн сэдвийн хүрээнд гэмт хэргийн төрөл ,ангиллын талаар ойлгогдоогүй зүйлийг тодруулж асууна.

- Энэ сэдэвтэй холбогдуулан насанд хүрээгүй хүмүүсээс ихэвчлэн үйлдэж байгаа гэмт хэргийн 5 төрлийн /хулгай, дээрэм, булаалт, танхай, бусдын бие махбодид гэмтэл учруулах гэмт хэрэг/ талаар тодорхой ойлголтыг давхар өгч хамтран ярилцана.

Дүгнэлт гаргана. - Хичээлийн эцэст хамгийн гол дүгнэн ярих зүйл бол нийгмийн харилцааг

бүхэлд нь хуулиар зохицуулж байдаг, энэ хуулиар тогтоосон хэм хэмжээг зөрчсөн буюу гэмт хэрэг, зөрчил үйлдсэн тохиолдолд хуулийн дагуу хариуцлага хүлээлгэдэг талаар оролцогчдод энгийн үг хэллэгээр ойлгуулж ярих нь чухал юм.

МЭДЭЭЛЭЛ:

Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1

Гэмт хэргийн төрөл: Монгол улсын Эрүүгийн хуулийн Тусгай ангид гэмт хэргийг бүлэг болгон

төрөлжүүлэн зүйлчилсэн байдаг. Тухайлбал: 17-р бүлэг. “Хүүхэд, гэр бүл, нийгмийн ёс суртахууны эсрэг гэмт

хэрэг” гэх мэт.Насанд хүрээгүй хүмүүсээс үйлдэж байгаа гэмт хэргийн төрөл:Доорх гэмт хэрэг үйлдсэн 14 насанд хүрсэн хүнд хариуцлага хүлээлгэнэ.

- хүнийг санаатай алах- бусдын бие махбодид хүнд гэмтэл санаатай учруулах- хүчиндэх- бусдын эд хөрөнгийг хулгайлах- бусдын эд хөрөнгийг булаах- бусдын эд хөрөнгийг дээрэмдэх- бусдын эд хөрөнгийг санаатайгаар устгах- хүндрүүлэх нөхцөл байдалтайгаар танхайрах

а/ “Хүнийг санаатай алах” гэмт хэрэг нь хүний амь насыг санаатай хохироосон үйлдэл байдаг.

б/ “Бусдын бие махбодид гэмтэл учруулах” гэмт хэрэг нь хүний бие махбодь, эрүүл мэндэд хөнгөн, хүндэвтэр, хүнд гэмтэл учруулж байгаад нийгмийн хор аюул нь оршдог.

Ялангуяа насанд хүрээгүй хүмүүсээс үйлдэж байгаа гэмт хэргийн ихэнх хувийг энэ төрлийн гэмт хэрэг эзэлж байдаг ба үйлдэж байгаа хүмүүсийн зан төлөв, сэтгэл зүйн нийтлэг шинж нь:

- Өөрийн хүсэл сонирхолд бүхнийг зохицуулна гэсэн бүдүүлэг, дураар авирлах сонирхолтой.

- Бусдын ашиг сонирхлыг үл тоомсорлосон, дээрэлхүү, догшин авиртай

- Хүнийг өрөвдөн хайрлах хүнлэг нинжин сэтгэлгүй- Уур омог ихтэй, биеэ барих чадваргүй зэрэг нийтлэг шинжтэй

байдагв/ Хулгайн гэмт хэрэг нь бусдын эд хөрөнгийг нууц, далд аргаар авч

ашигласан гэмт хэргийг ойлгож болно.г/ Дээрмийн гэмт хэрэг нь хохирогчийн биед халдсан, бие махбодь,

сэтгэл санааны дарамтанд оруулсан үйлдэл байдагд/ Танхайн гэмт хэрэг нь хууль ёс, нийгмийн хэв журам зөрчөөд зогсохгүй

иргэдийн амгалан тайван байдлыг алдагдуулан тэдэнд материалын болон сэтгэл санаа, бие махбодийн хохирол учруулж байдаг.

Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2

Гэмт хэргийн ангилал:Гэмт хэргийн нийгмийн аюулын шинж чанар, хэр хэмжээ, оногдуулж болох

ялын хүнд, хөнгөнийг харгалзан: - хөнгөн - хүндэвтэр- хүнд- онц хүнд гэмт хэрэг гэж ангилна.1. Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод

хэмжээг таваас тавь дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, нэг зуугаас хоёр зуун тавин цаг хүртэл хугацаагаар албадан ажил хийлгэх, эсхүл нэгээс гурван сар хүртэл хугацаагаар баривчлах ял шийтгэхээр заасан гэмт хэргийг хөнгөн гэмт хэрэг гэнэ.

2. Энэ хуулийн тусгай ангид нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг тавин нэгээс хоёр зуун тавь дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, хоёр зуун тавин нэгээс таван зуун цаг хүртэл хугацаагаар албадан ажил хийлгэх, гурваас дээш зургаан сар хүртэл хугацаагаар баривчлах, эсхүл таван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэхээр заасан гэмт хэргийг хүндэвтэр гэмт хэрэг гэнэ.


4849

3. Энэ хуулийн тусгай ангид нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хоёр зуун тавин нэгээс таван зуу дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл таван жилээс дээш арван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэхээр заасан гэмт хэргийг хүнд гэмт хэрэг гэнэ.

4. Энэ хуулийн тусгай ангид арван жилээс дээш арван таван жил хүртэл хугацаагаар хорих, онцгой тохиолдолд хорин таван жил хүртэл хугацаагаар хорих буюу цаазаар авах ял шийтгэхээр заасан гэмт хэргийг онц хүнд гэмт хэрэг гэнэ.

КЕЙС:- Насанд хүрээгүй Б нь иргэн М-ийн гэрт нэвтэрч 2 ширхэг булган малгай,

1 ширхэг савхин куртка хулгайлан нийт 410.000 төгрөгний хохирол учруулсан гэмт хэрэгт холбогдон эрүүгийн хэрэг үүсгэгдэн шалгагджээ.

Сүхбаатар дүүргийн шүүхээс Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 145-р зүйлийн 145.2-т зааснаар 2 жил хорих ял оноож, хорих ялын шийтгэх тогтоол биелүүлэх ажиллагааг 2 жилээр хойшлуулж, шүүгдэгч Б-ийн ар гэрээс 410.000 төгрөгний хохирлыг гаргуулахаар шийдсэн байна.

- Иргэн Д, насанд хүрээгүй Ш нар нь бүлэглэн иргэн А-ийн амь биед аюулгүйгээр хүч хэрэглэн нэхий дээл, гар утас зэргийг булаан авсан гэмт хэрэгт холбогдон эрүүгийн хэрэг үүсгэгдэн шалгагдсан.

Баянзүрх дүүргийн Шүүхээс Ш, Д нарыг бүлэглэн бусдын амь насанд аюулгүйгээр хүч хэрэглэж эд зүйлсийг нь булаасан гэмт хэрэгт гэм буруутайд тооцож Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 146-р зүйлийн 146.2-т зааснаар Д, Ш нарыг тус бүрийг 3 сар 10 хоног баривчлах ял оногдуулсан байна.

- Насанд хүрээгүй Г нь хувийн таарамжгүй харилцааны улмаас иргэн А-тай маргалдан түүнийг зодож биед хөнгөн гэмтэл санаатай учруулсан гэмт хэрэг үйлдэн эрүүгийн хэрэг үүсгэгдэн шалгагдсан байна.

Баянзүрх дүүргийн Шүүх хэргийг хэлэлцээд насанд хүрээгүй Г-г бусдын бие махбодид хөнгөн гэмтэл учруулсан гэм буруутайд тооцон Эрүүгийн хуулийн 99-р зүйлийн 99.1-д заасныг баримтлан хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 5 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх буюу 200.000 төгрөгөөр торгож шийдвэрлэсэн байна.

- Насанд хүрээгүй Ц нь архи ууж согтуурсан үедээ иргэн С-ийг зодож биед нь хүндэвтэр гэмтэл учруулан танхайрсан гэмт хэрэг үйлдэн эрүүгийн хэрэг үүсгэгдэн шалгагджээ.

Дархан-Уул аймаг дахь сум дундын шүүх хэргийг хянаад Эрүүгийн хуулийн 181-р зүйлийн 181.2.1-д заснаар шүүгдэгч Ц-д 3 жил 1 сарын хугацаагаар хорих ял оногдуулан шийтгэх тогтоол биелүүлэхийг 2 жилийн хугацаагаар хойшлуулсан байна.

- Насанд хүрээгүй Н, Д нар бүлэглэн иргэн Г-ын машиныг эвдэн 130.000 төгрөгийг бүлэглэн дээрэмдсэн, Н нь өөрийн төрсөн дүү Б-ын дээрэмдэж

олсон 20.000 төгрөгийг мэдсээр байж хувьдаа авч ашигласан гэмт хэрэг үйлдсэн байна.

Төв аймаг дахь сум дундын шүүх хэргийг хэлэлцээд Н, Д, Б нарыг гэм буруутайд тооцон Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 147-р зүйлийн 147.2 дахь хэсэгт зааснаар шүүгдэгч Н, Д нарыг 8 жил 1 сарын хугацаагаар хорих ял оногдуулсан шүүхийн шийтгэх тогтоол биелүүлэхийг 2 жилийн хугацаагаар тус тус хойшлуулж, шүүгдэгч Б-д 2 сарын хугацаагаар баривчлах ял оногдуулж, Б-ээс 20.000 төгрөг, Н, Д нараас тус бүр 230.000 төгрөгийг гаргуулахаар шийдвэр гаргасан байна.

Дүгнэлт: Багш оролцогчидтой хамтран энэ дасгалаар олж авсан мэдлэгээ дүгнэн хэлэлцэнэ.

8. Хууль зөрчсөн хүүхдэд үзүүлсэн төрийн бус байгууллагуудын үйлчилгээ, сургалт

8.1. МОНГОЛ ӨРХ СЭТГЭЛЗҮЙН ХҮРЭЭЛЭН, ХҮҮХДИЙГ ХҮЧИРХИЙЛЛЭЭС ХАМГААЛАХ ТӨВ, ХӨГЖЛИЙН ХЭЛХЭЭ ТӨРИЙН БУС БАЙГУУЛЛАГАТөрийн бус байгууллагаар 2013 онд ял хойшлуулсан 42 хүүхдийг

нийгэмшүүлэх үйлчилгээг гэрээлэн гүйцэтгүүлсэн туршлага:Тус Төрийн бус байгууллагууд нь дараах үйлчилгээг үзүүлж ажилласнаар

ХҮҮХДИЙН ХӨГЖИЛ, ТӨЛӨВШИЛД маш сайн үр дүнгүүд гарсан байдаг.

Үйлчилгээ 1. Эцэг эхийн сургалт

2. Хүүхдийн сургалт

3. Сэтгэл зүйн зөвлөгөө,

дэмжих бүлэг 4. Нийгэмд эргэн нэгтгэх

үйл ажиллагаа

5. Бясалгал


5051

Хүүхдүүдийн сургалтын чанарын үзүүлэлт: 6 цуврал сургалтын явцад дараах ахиц дэвшлүүд гарсан. Үүнд:

Хүүхдүүдтэй итгэлцлийг бий болгосон. Өөрт тохиолдсон болон тулгамдсан асуудлаа бүлэг дотроо, мөн ганцаарчилсан уулзалтан дээр нээлттэй илэн, далангүй ярилцдаг болсон.

Өөрийн давуу тал, сул талаа тодорхойлж сөрөг дадал зуршлаасаа салах анхны оролдлогуудыг хийсэн.

Гэр бүлийнхэн, ойр дотныхонтойгоо харилцах харилцаанд эерэг өөрчлөлтүүд гарч эхэлсэн.

Сонголт хийж, шийдвэр гаргах олон аргуудаас суралцсан.

Бясалгалын хичээлийн чанарын үзүүлэлт: 5 удаа нийт 20 цагийн иог бясалгалд хамруулсан. Бясалгалын хичээлд

хамрагдснаараа анхаарлаа төвлөрүүлэх, хүлээцтэй тэвчээртэй байх, бие махбодийн хувьд тэнцвэртэй байх зэрэг давуу талуудтай байсан.

Нийгэмд эргэн нэгтгэх үйл ажиллагаа: Хүүхдүүдэд сургалтын явцад зан үйлээ хянах, сөрөг дадал зуршлыг нь

бууруулах зорилгоор гэрийн даалгавар өгч гүйцэтгэлийг нь шалгаж, урамшуулан бататгаж кино үзэж, зааланд тоглуулсан. Зааланд тоглоход бүлгийн гишүүд бие биетэйгээ илүү нээлттэй, чөлөөтэй харилцдаг болсон. Кино үзсэнээр киноны үйл явдал агуулгын талаар хэлэлцүүлэг зохион ярилцсан. Мөн зарим хүүхэд нь кино театрт кино үздэггүй, хамтдаа кино үзээд явахад хүндэтгэлтэй сайхан санагдсан гэж ярьж байсан.

Зорилтот бүлгийн хүүхдүүдтэй хамтарч сургалт зохион байгуулсан: Сургалтанд идэвхигүй оролцож байгаа хүүхдийг сонгон ганцаарчилсан

уулзалтыг хийж, сургалтыг хамтран удирдан явуулсан нь тухайн хүүхдийг дараа дараагийн сургалтандаа идэвхитэй оролцох, өөртөө итгэх итгэлийг нь нэмэгдүүлсэн. Мөн хүүхдүүдийг сургалтанд дагалдангаар авч явсан нь архины хор уршигийн талаарх мэдээлэлтэй танилцах, сургалтыг зохион байгуулах арга барилаас суралцах зэрэг ач холбогдолтой байсан.

Сэтгэц, зан үйлийн оношилгоо: “Гэр бүл дэх сэтгэл зовиурыг илрүүлэх аргазүй”, “Зан төлвийн тодролыг

илрүүлэх аргазүй Г.Шмишекийн” арга зүй, Айзенкийн темпераментийн хэв шинжийг илрүүлэх аргазүй, “Баримжаа” мэргэжил сонголтын тест, компьютер тоглоомын хэрэглээний түвшинг тогтоох гэх мэт аргачлалуудыг сонгон авсан нь хүүхэдтэй ажиллахдаа сэтгэлзүйн талаас илүү танин мэдэх, ажиглалт ярилцлагын явцад илрээгүй зүйлүүд гарч ирж байсан нь цаашид тухайн хүүхдийн өвөрмөц хэрэгцээнд тулгуурлан арга барилаа сонгон ажиллахад нь дөхөм болсон байна.

8.2. “ИНЭЭМСЭГЛЭЖ БУЙ ГЭР БҮЛ”, “ХҮҮХЭД ЗАЛУУЧУУДЫН НЭЭЛТТЭЙ ХААЛГА” ТӨРИЙН БУС БАЙГУУЛЛАГА

Төрийн бус байгууллагатай “НАЙРСАГ УЛААНБААТАРЫН ХҮҮХДҮҮД” төслийг гэрээлэн гүйцэтгүүлсэн.

Нийслэлийн Хүүхэд, гэр бүлийн хөгжлийн газраас нийслэлийн харьяалалтай, 15-18 насны, гэмт хэрэгт холбогдон ялыг хойшлуулсан 46 хүүхэд, тэдний гэр бүлд нийгмийн олон талт үйлчилгээг мэргэжлийн түвшинд хүргэх замаар хүүхдийг дахин гэмт хэрэгт холбогдох, хууль зөрчихөөс урьдчилан сэргийлэх “Найрсаг Улаанбаатарын хүүхдүүд” төслийг “Инээмсэглэж буй гэр бүл” ТББ /гэрээний дугаар 2015/0020/, “Хүүхэд залуучуудын нээлттэй хаалга төв” ТББ /гэрээний дугаар 2015/0021/ -уудтай гэрээлэн гүйцэтгүүлсэн.

Бичиг баримтын зөрчлийг арилгах үйлчилгээ:Нийт 46 хүүхдээс 6 хүүхэд бичиг баримтаа хаяж үрэгдүүлсэн, огт аваагүй

зэрэг шалтгаанаас бичиг баримтын зөрчилтэй байсан. Дээрх 6 хүүхдээс 3 хүүхэд иргэний үнэмлэхээ гээгдүүлсэн, 2 нь огт аваагүй, 1 хүүхэд эрүүл мэндийн даатгалын дэвтэргүй, бөглүүлээгүй байсныг харьяа дүүргийн Иргэний бүртгэл мэдээллийн хэлтэс, Нийгмийн даатгалын хэлтэст хандан бичиг баримтжуулсан. Эдгээр хүүхдүүдийн бичиг баримтын бүрдлийн төлбөрийг бүрэн хариуцсан болно.

Эрүүл мэндийн үйлчилгээ:Нийт хүүхдээс эрүүл мэндийн үзлэгт зайлшгүй хамруулах шаардлагатай 8

хүүхэд байсныг харьяа хороо, дүүргийн эмнэлэгт үзүүлж шаардлагатай эм тариаг авч өглөө. Дээрх 8 хүүхдийн 6 хүүхдийг шүдний эмнэлэгт үзүүлсэн. 1 хүүхдийг эвэрхийний хагалгаанд оруулан эмчилгээ хийлгэсэн.


5253

Нийгмийн халамжийн үйлчилгээнд хамруулах үйлчилгээ:Нийгмийн халамж үйлчилгээ шаардлагатай 3 гэр бүлд хэрэгцээт хувцас,

хичээлийн хэрэгсэл олгон,хүнсний талонд хамруулан, түлээ нүүрс олгуулсан.

Эцэг эхийн хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих, ажил мэргэжлийн

сургалтанд хамруулах үйлчилгээ:Мэдээлэл авах хуудас бөглүүлэн айл өрхөөр орж эцэг эх, хүүхдээс санал

авахад мэргэжлийн чиг баримжаа олгох сургалтанд хамрагдах хүсэлтэй хүүхэд, эцэг эх олон байсан ч хичээл сургуульд орсон, зарим эцэг эх өөр ажилд орсон зэргээс үүдэн 3 хүүхэд, 1 эцэг эхийг сургалтанд хамруулсан. Эдгээр 3 хүүхдийн 1 нь жолооны курсэд суралцаж, 1 хүүхэд тахианы үйлдвэр, 1 хүүхэд хуванцарын үйлдвэрт ажилд орсон.

Боловсролын үйлчилгээнд хамруулах үйлчилгээ:Боловсролын үйлчилгээ шаардлагатай нийт 7 хүүхдээс сургууль завсардсан

3, 9-р анги төгссөн 4 хүүхэд байснаас Ерөнхий боловсролын сургуульд 3, болон Мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвд 3, Албан бус боловсролд 1 хүүхдийг тус тус хамруулсан.

Сургалтанд хамруулах үйлчилгээ:- Эцэг эх, гэр бүл, хүүхдүүдийг боловсрол олгох сургалтанд хамруулах“Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх нь”, “Зөв хүн байх зарчим”, “Хүсэл

мөрөөдөл гэж юу вэ”, “Үерхэл нөхөрлөлийн ач тус”, “Эх оронч үзэл”, “Аз жаргалтай гэр бүл” “Хүүхдийн хүмүүжлийн эерэг арга”, “Эелдэг харилцааг гэр бүлдээ бий болгох нь”, “Хүүхэдтэй харилцах”, “Хүүхэд хөтлөн удирдах”, “Өсвөр насны хүүхдийн бэлгийн бойжилтийн өөрчлөлт” зэрэг 10 сэдвээр 10 удаагийн сургалтад 65 эцэг эхийг хамруулж, мэргэжлийн багш нартай хамтран ажилласан.

Мөн “Эрүүл идэвхтэй амьдрал клуб”-тэй /ЭИАК/ хамтарч 5 удаагийн сургалт, ярилцлага зохион байгуулсан.

Сургалт хүүхдүүдэд нилээн үр дүнтэй хүрч дахин сургалт зохион байгуулахыг хүссэн хүсэлтээ гаргаж байлаа. Сургалт бүрийн дараа зорилтот сэдвүүдээр чөлөөт ярилцлага хийсэн нь тэднийг өөрийгөө нээх, тулгарч буй асуудлаа нуулгүй бидэнтэй хуваалцах халуун дулаан уур амьсгалыг бий болгож чадсан.


5455

Хүүхдийг хөгжил оролцооны үйл ажиллагаанд хамруулах, үзвэр үйлчилгээ үзүүлэх үйлчилгээ:

Төсөлд хамрагдаж буй 46 хүүхдийн чөлөөт цагийг зөв боловсон өнгөрүүлэх, эерэг хүмүүжлийн ойлголт өгөх, өөртөө итгэх итгэлийг бий болгох зорилго бүхий сэдэв Монголын уран сайхны “ААВ”, “Учрал”, “Содура” “Нэг л алдвал” зэрэг кинонуудыг үзүүлж, дараа нь чин сэтгэлийн ярилцлагыг өрнүүлэв.

Сайн үйлсийн аянд оролцуулах:НХГБХГ-аас зохион байгуулсан “Хөгжлийн харандаа” ЭКСПО –д6 хүүхдийг

хамруулан мэргэжил сонгох, авьяасаа тодорхойлох чиглэлээр оношлогоо хийгдсэн. Мөн Сонгинохайрхан дүүрэгт амьдардаг ахмад дайчин Л.Готовтой 11 хүүхдийг уулзуулж, гэрт нь очиж ус авах, түлээ хагалах зэрэг ажил хийж тусалсан. Л.Готов гуай хүүхдүүдэд өөрийн ажил амьдарлын түхээс хүүрнэн, сургамж хайрлан нэг өдрийг сайхан өнгөрүүллээ.

Гэр бүлийн аялал зохион байгуулах үйлчилгээ:Төсөлд хамрагдаж буй 46 хүүхдэд, тэдний эцэг эх, асран хамгаалагчид нийт

101 хүнийг хамруулан “Би гэр бүлдээ аз жаргалтай” гэр бүлийн аялал зугаалгыг Нарс хүүхдийн зуслантай хамтран, “Эрүүл агаар эм” явган аялалыг Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэнтэй хамтран тус тус зохион байгууллаа.


5657

Хүүхдэд ном уншуулах үйлчилгээ:Дэлхий зөн ОУБ-тай хамтран “Ном хөтөлбөр”-өөс хүүхдүүдэд ном хэрхэн

хялбар аргаар унших талаар сургалт явуулан хүүхэд бүрт гарын бэлэг өгч мөн ДЗМОУБ-ын Толгойт орон нутгийн төслийн хөгжлийн хөтөлбөрөөс хүүхдүүдтэй тэдний эрхийн талаар харилцан ярилцаж, санал бодлыг нь сонссон. Мөн гэрээр үйлчлэх номын сангийн үйлчилгээнд 2 хүүхдийг тогтмол хамруулсан нь хүүдүүдийн хичээл сурлагад сайнаар нөлөөлснийг эцэг эхчүүд хэлж байлаа. Явуулын номын сан нь сард 15-20 хүүхдэд хүрч очин үйлчлэх боломжтой бөгөөд тухайн сардаа үйлчилгээ үзүүлээд улиралдаа багтаан эргэн очдог.

Уралдаан тэмцээн, дугуйлан секцэд хамруулах үйлчилгээ:Төсөлд хамрагдаж буй хүүхдүүд сагсан бөмбөг, гар бөмбөгт сонирхолтой

хүүхэд олон байснаас гадна, уралдаан тэмцээн зохион байгуулах санал гарч байсан тул 2 байгууллага хамтран 46 хүүхдүүд дунд Спортын тэмцээн зохион байгуулсан. Тэмцээнд нийт 4 баг оролцсон.

Уг тэмцээнд оролцсон тус төвийн бүртгэлтэй Э.Э хүүг чөлөөт бөхийн секцэнд сонгон авч суралцуулж байгаа ба бусад хүүхдүүдийг сонирхолынх нь дагуу сагс, волейболын секцэнд хамруулж байна.

Олны танил хүмүүстэй уулзуулахХүүхдүүдийг бахархан дуурайх хүнтэй уулзуулах ажлыг 2 төрийн бус

байгууллага хамтран зохион байгуулсан бөгөөд энэхүү арга хэмжээнд МУСТА Б.Болдбаатар оролцон хүүхдүүдэд урлагийн хүний амьдрал, ажил хөдөлмөр хийхийн ач тус, өөрийн 17,18 настай байх үеийн хөгжилтэй дурсамжуудаас хуваалцан халуун дулаан яриа өрнүүллээ. Арга хэмжээний үеэр хүүхдүүдэд зориулж дуучин Б.Болдбаатар ая дуугаа өргөн, бүжиг, гитар сонирхдог 2 хүүдэд өөрийн дууны цомогоо гардуулсан.

СУЛ ТАЛ: Хүүхдүүд бусдын нөлөөнд автамтгай, өөрөө шийдвэр гаргах тал дээр

тааруухан, итгэмтгий. Хүүхдийн хууль зүйн хороонд бүртгэлтэй хүүхдүүдийг сургалт, судалгаа,

тэмцээнд оролцуулах зэрэг нэгдсэн үйл ажиллагаанд хүүхдүүдийн эцэг эхчүүд тэр бүр таатай хүлээн авдаггүй, зарим арга хэмжээнд хүчээр, албадуулж ирэх хандлага харагдсан.

Тухайн хүүхэд өөр орон нутаг, дүүрэгт шилжин суурьших нь төсөлд хамруулахад хүндрэл үүсгэж байсан.

Зуны амралтын хугацаанд гэр бүлийн ажилд туслах болон гэр бүлдээ нэмэлт орлого олох зорилгоор хөдөө орон нутагт мал маллах, ажил хөдөлмөр эрхлэхээр явах зэргээс тогтмол харилцаа холбоотой байж, сургалт нөлөөллийн ажилд хамруулах боломж хязгаарлагдмал байдаг. Тиймээс тэдэнд чиглэсэн сургалт нөлөөллийн ажлыг бүлгийн зохион байгуулалтаар хийж гүйцэтгэх боломжгүй тохиолдолд голчлон ганцаарчилсан уулзалт, зөвлөгөө өгөх хэлбэрээр болон 2-4 хүүхэдтэй жижиг бүлгээр сургалт нөлөөллийн ажилд хамруулан ажилласан.

Гэр бүлийн харилцаа хандлага сул, эцэг эхийн зүгээс анхаарал халамж сул байгаа нь гэмт хэрэг зөрчилд гаргах шалтгаан нөхцөл болж байгаа нь ажиглагдсан.


5859

Зарим нэмэлт төлөвлөсөн ажлууд байсан хэдий ч урин дулаан цаг, найр хурим их болж хөдөө явж, эсвэл барилгын ажил эрхэлдэг аавууд ирэх боломжгүй байсан шалтгаануудаас үүдэн сургалт уулзалтыг хойшлуулахад хүрч байсан.

Эцэг эхийн ойр дотно харилцааг үнэлэхэд эцэг эхтэйгээ ойр дотно харилцаатай, тэр дундаа ээжтэйгээ илүү дотно, гэр бүлийн халуун дулаан уур амьсгал сайн бүрдсэн, гэр бүлийн зүгээс анхаарал халамж сайн тавьдаг байхад, зарим нь гэр бүлийн харилцаа хандлага сул, эцэг эхийн зүгээс анхаарал халамж сул байна.

ЗӨВЛӨМЖ: Өсвөр насны хүүхдүүдэд чөлөөт цагаа өнгөрөөх газар, сургуулийн

зааланд хүүхдүүдэд тоглох боломж олгох, дугуйлан секцэнд хамруулах; Хууль зөрчсөн хүүхдийг яагаад хууль зөрчдөг шалтгаан, сөрөг

дадал зуршлаа бууруулах, хэрхэн өөрийгөө хянан жолоодох талаар ойлголтуудыг засан хүмүүжсэн үе тэнгийнхэнээр нь дамжуулан өгөх;

Ерөнхий боловсролын сургуулийнханд хууль эрхзүйн мэдлэг, сэтгэл хөдлөлөө хянах, сонголт ба шийдвэр гаргалт зэрэг агуулгыг хичээлд оруулах, хариуцлага болон хуулийн талаар ойлголтыг нэмэгдүүлэх;

Эцэг эхчүүд хүүхдийн нас, сэтгэлзүйн онцлог, хүүхдийн хүмүүжлийн арга барил, өсвөр насны хүүхдүүдтэйгээ харилцах харилцааны уур амьсгалыг зөөлрүүлэх зөв харилцааны талаарх ойлголтыг нэмэгдүүлэх;

Сургуулийн нийгмийн ажилтны ёс зүйн дээшлүүлэх, хүүхэдтэй мэргэжлийн түвшинд ажиллах;

8.3. “ГЭР БҮЛИЙН ХАРИЛЦАА, АЗ ЖАРГАЛ” СЭДЭВТСУРГАЛТ

Хөтөлбөр боловсруулсан: Ж.Цогтсугар, Аддиктологийн нийгмийн ажлын зөвлөх,

Аюулгүй байдлын ДокторантЭрэгтэйчүүдийн хөгжлийн нийгэмлэг, ТББ-ын Тэргүүн

Хөтөлбөрийн онцлог, хэрэгцээ: “Найрсаг Улаанбаатарын хүүхдүүд” төсөлд хамрагдаж буй зорилтот бүлгийн хүүхдүүдийн эцэг эх, асран хамгаалагч нарт гэр бүлийн боловсрол олгох аз жаргалтай гэр бүлийг хэрхэн бий болгоход таны үүрэг оролцоо ямар байх талаар ойлгуулж тэдэнтэй ярилцахад чиглэнэ.

Хамрах хүрээ: Төсөлд хамрагдаж буй хүүхдүүдийн ар гэрийнхэн Цагийн багтаамж: 2 удаа буюу 240 минутҮргэлжлэх хугацаа: 1 удаагийн хичээл 120 минутХөтөлбөрийн арга зүй:Мэдлэг олгох агуулгын хэсэг нь лекцийн хэлбэрээр хэрэгжинэ.Лекцийн хичээлээр тухайн сэдвийн агуулгыг бүрэн хамарсан, ярилцлага,

бичлэг, бодит кейс зэргийг ашиглаж мэдээллийг баталгаажуулна. Дадлагыг ярилцлага хэлбэрээр зохион байгуулна. Сургалтын явцад аз

жаргалтай гэр бүлийн онцлогтой холбоотой кейсүүдийг ярилцаж төрж буй сэтгэгдлийг хуваалцана. Итгэн үнэмшүүлэх сэтгэлзүйн арга хэрэглэнэ.

Зорилго: Гэр бүлийн мод хэрхэн гэмтэх шалтгааныг ойлгуулж, аз жаргалтай гэр бүлийг бий болгоход тэдний хандлага хэвшсэн ойлголтыг өөрчлөх.

Зорилт: Хэвшиж дадсан хандлагыг өөрчлөх- Хөгжөөнт тоглоомын аргаар нотлох- Сэтгэлзүйн кино үзүүлж интервенц хийх- Нотолгоонд суурилсан үр дүнг ярих- Өөрчлөдсөн хүмүүсийн бодит түүхээс- Хуулийг зөв тайлбарлах, гэмт хүсэлгүй болгох сургалт- ГХХБЯХ хүүхдийн онцлог, авьяас билэгт тулгуурлах арга- Гэр бүлийн мод хэрхэн гэмтэхМэдлэгийн товч агуулга:Харилцааны аргууд:

Гэр бүлийн харилцаа: Ойлгох, мэдрэх Тэвчээртэй байх итгэх Гоо сайхандаа анхаарах Ойр дотны зөвлөх сэтгэлзүйч байх Эдгэрлийг тогтворжуулах Ойлгох мэдрэх:

a) Нийгэм, сэтгэлзүйн өвчин • Нийгмийн хүрээ • Гэр бүлийн хүрээ • Сэтгэлзүйн хүрээ • Эрүүл мэндийн хүрээ • Оюун санааны хүрээ

б) цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө хүч тэвчээр шаардана в) байнгын тогтвортой үйл ажиллагаагаар эдгэрнэ г) гурван голомтны нууцыг санаж байх д) хайраар анагаах хайраар энергижүүлэх

Тэвчээртэй байх итгэх:• Олдмол зан авирыг тэвчих • Мөрдөхгүй, хянахгүй байх • Уур бухимдлаа тэвчих• Итгэл өгөх, найдах


6061

Гоо сайхандаа анхаарах:• Харилцааны гоо сайхан • Дотоод ба гадаад гоо үзэсгэлэн • Сэтгэлийн боловсрол эзэмших

Ойр дотны зөвлөх сэтгэлзүйч байх:• Талархах урамшуулах үг хэллэг хэрэглэх • Сэтгэлзүйн хямарлыг мэдрэх• Тайвшруулах, ярилцах • Өөрт нь итгүүлэх, хүч өгөх• Халамж анхаарал тавих

Гэр бүлийн халуун дулаан уур амьсгалыг тогтворжуулах:• Клубийн үйл ажиллагаанд идэвхитэй оролцуулах • Гэр бүлийн аялал, уулзалт зохион байгуулах:• Дуртай сонирхолтой зүйлд нь чөлөөтэй явуулах ( чуулган, ой гэх

мэт )• Бодлогын дэмжлэг үзүүлэх • Нийгмийн сэтгэлзүйг өөрчлөх• Цуурхал, гутраах үйл ажиллагаанд няцаалт өгөх.

8.4. “ЗӨВ ХҮН БОЛЖ ТӨЛӨВШИХ НЬ”СЭДЭВТ СУРГАЛТ

Боловсруулсан: Ж.Цэцэгжаргал, Нийгмийн удирдлагын магистрИнээмсэглэж буй гэр бүл, ТББ-ын Тэргүүн

Хөтөлбөрийн зорилго: “Найрсаг Улаанбаатарын хүүхдүүд”төсөлд хамрагдаж буй зорилтот бүлгийн хүүхдүүдэд өөрийгөө олж таних болон сэтгэл зүйн боловсрол олгох хүүхдийн хүмүүжлийн эерэг байдлыг эзэмшүүлэх үүссэн харилцааны зөрчлөө шийдвэрлэхэд нь зөвлөн туслах зэргээр чадваржуулах, хүүхдийг нөхөн сэргээх.

Хамрах хүрээ:Төсөлд хамрагдаж буй 40 хүүхэдХичээлийн үргэлжлэх хугацаа: 2 цаг буюу 120 минутДавтамж: 2 удаа

Хөтөлбөрийн арга зүй- Сургалтын мэдлэг олгох агуулгын хэсэг нь лекцийн хэлбэрээр явагдана.- Лекцийн хичээлээр тухайн сэдвийн агуулгыг бүрэн хамарсан, ярилцлага,

бичлэг, бодит кейс зэргийг ашиглаж, мэдээллийг баталгаажуулна. - Дадлагын хичээлийг баг болгон зохион байгуулна. Сургалтын явцад

сургалтын сэдэвтэй холоотой кейсүүдийг ажиллуулах, зөв зорилго,

мөрөөдлийн талаар хэлэлцүүлэг даалгавар хийлгэж ярилцаж дүгнэнэ.- Уучлалын захидал бичүүлэх, зөв үйлдэл, хөгжилтэй дурсамжийг нь

бичүүлэх, яриулах, бусадтай санал хуваалцахад сургах аргуудыг мөн хэрэглэнэ.

Цагийн хуваарилалт:- Сургалтанд оролцогчидтой танилцах – 5 мин - Хичээлийн зорилго зорилтыг танилцуулж тэднийг сэтгэл зүйн бэлэн

байдалд оруулах -3 минут - Лекцийн эхний хэсэг -15 мин /Үзүүлэн 1-10/- “Миний амьдралдаа хийсэн хамгийн зөв сонголт” /гэр бүлийн амьдралтай

уялдуулах/ сэдвээр хүн бүр ярих-10 мин - Лекцийн дараагийн хэсэг -10 мин /үзүүлэн 11-20/- “Гар хөл байхгүй ч уйтгар гуниг байхгүй” Ник Вичичийн тухай кино-5 мин- Лекцийн төгсгөл хэсэг-10 мин /20-25 үзүүлэн/- Хичээлийн товч дүгнэлт-10 мин Жич: Цаг гарвал сонжоо бөглүүлж ярилцлага хийх 10-15 мин

Хичээлийн хэрэглэгдэхүүн: 1. Сургалтын хөтөлбөр2. Мэдээллийг хүний тоогоор хувилж бэлтгэнэ.3. Проектор, дэлгэц, самбар 4. Хүснэгт- оролцогчдын тоогоор5. А.4 цаас оролцогчдын тоогоор өгнө6. Сургалтын сэдэвтэй холбоотой бичлэг, дуу зэрэг орно.7. Сонжооны хуудас /сэтгэл зүйн сонжоо авахад ашиглана/8. Захидлын цаас, дугтуй хүний тоогоор Мөн уг сургалтын оролцогчдод хялбаршуулсан гарын авлага материалыг

нэгтгэсэн зөвлөмж дагалдана.

Хичээлийн явц: Лекцийн хэсэг. Зорилго:Зөв хүн байх дараах гурвалжинг ойлгуулна.

Саруул

ухаа

н

/Болов

срол

/Эрүүл бие

/Эрүүл мэнд/

Сайхан сэтгэл /Ес суртахуун/

ХҮН


6263

Зорилт: “Хүн байхуй:• Хүн болохуй-20 жил• Хүн байхуй-50-60 жил Хүний найман “3ӨВ” зам мөрийн тухай ярилцана.1. Зөв үг2. Зөв бодол3. Зөв хүсэл зорилго /тэмүүлэл/4. Зөв үйл5. Зөв амьдрал /хайр/6. Зөв үзэл /хандлага/7. Зөв эргэцүүлэл /санан дурсах/ 8. Зөв бясалгал гэсэн найман зарчмыг баримтлах

Дадлагын хэсэг. Үзсэн сэдвийг бататгах дасгал, дадлага хийлгэх.- Бодит амьдралаас сэдэвлэсэн кино, бичлэгүүдийг үзүүлж түүнийг

дүгнэж ярилцлага хийлгэх: Энэ ажил нь “сэтгэл зүйн боловсролыг ойлгуулах /сэтгэлээ ариусгах, хайрлан нигүүлсэх тухай, зөв хооллох, эрүүл зөв амьдралыг хэрхэн бий болгох талаар ойлгуулах/” яриа таниулга хийх зорилготой юм.

- Уучлалын захидал бичүүлэх: Энэ ажил нь хүүхэд өөрийгөө таних, бодлоо таних, цэгцлэх, түүнийгээ тодорхой илэрхийлэх, түүний дотор бичиж илэрхийлэхэд сургах зорилготой юм.

Мэдлэг, чадварын товч агуулга:- Үг хүчтэй- Үгийн сангаа цэвэрлэх

Муу үгийг олон дахин хэлэхэд биелэдэг гэдэг. Хүүхдийг урамшуулах, хань ижлээ хүндэтгэж хайраа, найзаа, хонгороо гэх мэт уян зөөлөн үгээр дуудаж хэвших.

ҮНСЭХ-ийг санах Ү-үгнээс Н-нэг л С-сэтгэлд Э-ээлтэйг Х-хэрэглэ

Бодол санаагаа өөдрөг болгох: Гэр бүл дэх бодол санаагаа өөдрөг болгох Өөдрөг санаа бодол эерэг мэдрэмжийг бий болгодог.• Сөрөг муу атаа жөтөө гоморхол эрчим хүчийг бууруулдаг.• Сайн зүйл мөрөөдлөө цаг ямагт бод,өдөрт доод тал нь 5 минут бод.• Долгион нь сайн бодол, хүчтэй энергээс бүтдэг.

Холын зорилгоо төлөвлөх: Гэр бүлийн гишүүд зорилгоо нэгтгэж зөв зорилготой болох

- Том зорилго том үр дүнд хүрдэг. Жнь: Хүүхдээ том болоход ямар хүн

болоосой гэж хүсэх нь эцэг эхийн холын зорилго юм.- Тусч, эелдэг байх

Биеэ зөв авч явдаг/зөв хүмүүжилтэй/ Бусдыг бодож, хүндэлдэг Шударга, итгэл даахуйц Таныг хүндлэн асардаг

Сайн аав/ээж байгаасай гэж хүсч байгаа. Иймд холын зорилгоо ухаарч, ярилцаж тэмүүлж байгаа гэр бүлийн гишүүд ойрын жижиг зүйлд бухимдаж уурлах шаардлага байхгүй юм.

Зөв үйлийн тухай ярилцах• Зөв: Буян-Зөв үйлийн үр-Жаргал /туслах/

а/ Хариу нэхээгүй тус, цагаа олсон тус б/ Өглөг, амьтны аминд үл хүрэх,хулгай үл хийх, буруу үл хурьцах

• Буруу: Нүгэл-Буруу үйлийн үр-Зовлон• Үйлийн үр: Хүний бие, хэл, сэтгэлийн аливаа үйлийг хийхдээ ямар сэтгэл

өдөөгдөж, ямар сэтгэлээр хийв, тийм л үйл явдал болох холбоос юм.

Хайрлахуй: • Хэнийг юуг хайрлах вэ.

Өөрийгөө хайрла Гэрийнхнийгээ хайрла Багшаа хайрла Сургууль орчноо, байгаль дэлхийгээ хайрла Бусдыг ч бас хайрла

Зөвхөн хүнийг хайрлаад байгаль дэлхийгээ хайрлахгүй байвал хүний мөс чанар муугийнх тийм болохоор гэр бүлийн орчиндоо хүрээлэн буй орчин нөхцөл байгаль дэлхийгээ хайрлах сэтгэл тэмүүлэлтэй болгож төлөвшүүлэх нь зүйтэй юм .

Өөрийгөө хайрлахуй. Өөрийгөө хайрлах 10 алхам


6465

Зөв үзэл, хандлага. Дөрвөн зөв үзэл санааны тухай ярилцана.- Хүн янз бүрийн энергитэй байдаг тул дасахаас болгоомжлох- Аливаа мэдрэхүй зовлонг бий болгох- Сэтгэл цаг үргэлж хөдөлгөөнд орж, өөрчлөгдөн хувирч байх- Бүх зүйл учир шалтгаан, нөхцөл байдлаас үүдэх тул мөнхийн чанартай

юм гэж огт үгүй.

Буруу үзэл санаа. Буруу үзэл санааны тухай ярилцана.- Зовлон бэрхшээлд хандах хандлага: Давс хэдий гашуун ч хоолыг сайхан

болгодог.• Түүний ард жаргал нуугдаж байдаг.• “Цас уулынхаа хэмжээгээр ордог”.

- Мөнгө, эд баялагт хандах хандлага:• Загас бариад буцах биш, аргыг нь сурах• Орлого зарлага 2 зөв байх.

Ярилцлагын төгсгөлд “Хэмнэлт Японы 3 түрийвчний бодлого”-ын талаар ярилцана.

Уучлахуй. Өөрийгөө уучлах: Ямар ч алдаа хийсэн өөрийгөө уучилж өршөөх хэрэгтэй. Хэрэв өөрийгөө уучилж чадахгүй бол хэнийг ч уучилж чадахгүйд хүрнэ.

Дадлага: Эцэг эхийгээ уучлах: Чамайг бага байх хүүхдээ хэрхэн сайн

хүмүүжүүлэх талаар туршлага бага санааг чинь зовоодог олон асуудал байсан байж болно. Та эцэг эхийнхээ ачаар энэ хорвоод хүмүүн заяаг олж төрсөн. Зөвхөн энэ л эцэг эхээ уучлах хангалттай шалтгаан болно.

Бусдыг уучлах: Тэднийг шүүн цэгнэхгүй байх,ялгаж зааглахгүй байх,байгаагаар нь хүлээн зөвшөөрөхгүй байх

Өдөр тутам тайвшрах: Бясалгах, зуршлаа сэргээх. Бид амар амгаланг мэдрэх тусам амар амгалан, амар амгалан байдлыг өөртөө татдаг.

8.5. “МОНГОЛ ЭХ ОРОНЧ ҮЗЭЛ, ХҮМҮҮЖЛИЙН УЛАМЖЛАЛ, ШИНЭЧЛЭЛ” СЭДЭВТ СУРГАЛТ

Хөтөлбөр боловсруулсан: А.Батсайхан, Удирдахуйн ухааны магистр, Дэд хурандаа “Сэтгэлийн хөгжил” ТББ-ын Тэргүүн лектор

Хөтөлбөрийн онцлог, хэрэгцээ: “Найрсаг Улаанбаатарын хүүхдүүд”төсөлд хамрагдаж буй зорилтот бүлгийн хүүхдэд Эх орноо хайрлах, хамгаалах чин эрмэлзэл, үзэл санаа, хүмүүжил бүхий Эх оронч хүн болгох шаардлага үүдэн гарч байна.

Эх оронч үзэл гэж “эх орныхоо соёлын ололт амжилтаар бахархах, соёлын өвөрмөц онцлогыг хадгалах чин хүсэл, үндэс угсаа, эх орон, ард түмнийхээ эрх ашгийг хадгалан хамгаалах эрмэлзэл, өөрийн эрх ашиг, сонирхлыг улс орны эрх ашигт захируулахыг” хэлнэ гэсэн ойлголтыг өгөхөд оршино.

Хамрах хүрээ: Төсөлд хамрагдаж буй хүүхдүүдэд Давтамж: 2 удааҮргэлжлэх хугацаа: 120 минутХөтөлбөрийн арга зүй:Мэдлэг олгох агуулгын хэсэг нь лекцийн хэлбэрээр хэрэгжинэ.Лекцийн хичээлээр тухайн сэдвийн агуулгыг бүрэн хамарсан ярилцлага,

бичлэг, бодит кейс зэргийг ашиглаж мэдээллийг баталгаажуулна. /Цэргийн албанд 25 жил ажилласан туршлагаасаа хуваалцана/

Дадлагыг ярилцлага хэлбэрээр зохион байгуулна. Сургалтын явцад эх оронч үзэлтэй холбоотой кейсүүдийг ярилцаж тэдэнд төрж буй сэтгэгдлийг хуваалцана.

Зорилго: Монголчуудын хувьд эх орон гэдэг бол:• Төрж, өсөж өндийсөн газар шороо,• Элгэн дээр нь хүн болсон хувь заяа, • Амьсгалах агаар, эрх чөлөөт амьдрал, • Бүтээн байгуулах их үйлс маань юм.

Зорилт: Эх оронч үзэл баримтлалын чиг хандлага• Оюун санаа, зан суртахууны шинж бүхий чиглэл• Идэвхтэй үйл ажиллагаа• Нийгмийн ухамсар• Төрийн‎эхорончүз‎эл• Хувь хүний үнэт зүйлс• Оюун санаа - шашны чиглэл

Эх оронч үзэл• Эх оронч үзэл гэж нийгэм, төрийн амьдрал, үйл ажиллагааны бүхий

л хүрээн д‎эх хүний хүмүүжил төлөвшил, оюун санааны ололт, эхорныхоо эрх ашиг тусын төлөөх хүмүүсийн тал бүрийн идэвхитэй үйл ажиллагааны цогцыг хэлнэ”.

• “Эх оронч үзэл” гэдэг нь үндэснийхээ соёлд суралцах, ард түмнээ хайрлаж энэрэх, үнэнч шудрага хөдөлмөрлөх, төрөлх орныхоо эрх чөлөө, тусгаар тогтнол, аюулгүй байдлыг аливаа халдлага, түрэмгийлэл, халдлагаас хамгаалан тэмцэх хүмүүсийн идэвхитэй үйл ажиллагаагаар тодорхойлогддог үнэт зүйлс мөн.

• Эх оронч үзэл гэж иргэний байр суурь, эх орондоо зориг хатуужилтай, нэр төртэй зүтгэх хэрэгцээг бүрдүүлэх суурь болсон, төрөлх эх орноо хайрлах үзэл, түүний эх хэл, түүх соёл, ололт амжилтаар бахархах, ард түмнийх‎ээнэгсалшгүйхэсэгньгэжөөрийгөөтооцохыгхэлнэ.

Хичээлийн хэрэглэгдэхүүн: 1. Сургалтын хөтөлбөр2. Проектор, дэлгэц, самбар 3. А.4 цаас 2 ширхэг4. Сургалтын сэдэвтэй холбоотой бичлэг, дуу зэрэг орно.


6667

- ”Эх орон эрчүүдээр дутна” дуу- Өвөрмонголын Хангай хамтлагийн урын сангаас үзүүлнэ.

Мэдлэгийн товч агуулга:Танд «захирагдах», «дарлагдах», бидний дээд эрх чөлөөбол Эх орон• Нүд минь хэдэн тийшээ харавч нэг л юм руу ширтдэг• Бодол минь хэдэн тийшээ таравч нэг л төвд цугладаг• Сэтгэл минь хэдэн зүг рүү нисэвч нэг л билчэрт нийлдэг• Энэ бэлчир эх орон минь юм• Эх орон минь галт шил шиг• Эс биений хамаг халууныг нэг дор цуглуулдаг• Эр зориг, сэтгэлийн мөс, биеийн тэнхээ• Энэ орчлон руу цацруулдаг бүх гэрэл минь«Эх орон» гэдэг хоёрхон үгээр л нэвтэрдэг. (Д.Урианхай)

Улс орон бүр өөрийн гэсэн онцлогтой эх оронч үзэлтэй байдаг.• Америк: АНУ-ын иргэн;• Турк: Туркийн түүх;• Япон:Япон“үн‎эр“бүрэншингээж,“аргамжаатай”байдаг;• Өмнөд Солонгос: Үндэснийүйлдвэрлэлээдээдз‎эргээрдэмждэг.

Эх оронч үзэл бүрэлдэн төлөвшсөн үечлэлНэг дэх давалгаа: 1910-аад оны үндэсний эх чөлөөний хөдөлгөөнХоёр дахь давалгаа: 1921-1990 оны Тусгаар улсаа байгуулан бие дааж хөгжих, социализмын бүтээн байгуулалтын үеГурав дахь давалгаа: 1990 оноос хойших бие даасан, бүрэн эрхт, тусгаар тогтносон, иргэний ардчилсан Монгол Улсын төлөө

Эх оронч үзэл, хүмүүжлийн бүрэлдэхүүн хэсэг• Төрийн хүрээ:Улсорнынийг‎э‎м-эдийнзасаг,геополитик,о‏юунсанаа,

ашиг сонирхол, эрх, эрх чөлөө, тусгаар тогтнол, улс гүрэн, хил хязгаарын бүрэн бүтэн байдал, үндсэн хууль болон бусад хууль тогтоомжийг дээдлэн сахих үзэл;

• Эх оронч хүрээ: Эх орноороо бахархан хайрлах үз‎эл, ард түмн‎ээбишрэн хүндэтгэх сэтгэл, үнд‎эсний ухамсар, иргэний болон цэргийнүүргээ биелүүлэх чин эрмэлзэл;

• Зан суртахууны хүрээ: Ажилалбандаа чин с‎этгэлээсээ хандах, ардтүмнийх‎ээ уламжлал, ёс заншлыг уламжлан, залгамжлах, ахмад үеэхүндэтгэх,иргэнийболонцэргийнёсзүйнх‎эмхэмжээгсахих,н‎эртөр,алдархүндээ‎эрхэмлэндээдлэх.

Эх оронч хүмүүжлийн ажлын үндс‎эн чиглэл• Оюун санаа ёс суртахууны чиглэл:Иргэдийнхээ боловсрол, соёлыг дээшлүүлж, эх орондоо чин үнэнч байх

үзлийгхүнбүртухамсарлуулан,үйлажиллагаандаазансуртахуун,ёсзүйн‎э‎рхэм

дээд чанарыг хэвшүүлж, хариуцлага, хамтач байдлыг төлөвшүүлэх;• Түүх‎эн чиглэл:Монголын ард түмний үндс‎эн гарвал үүслийг танин м‎‎эдэж түүний дахин

давтагдашгүйчанарыгухамсарлан,өвөгд‎ээдсийнхээтэ‎нгэрлэгзаяа,г‎эгээнүйлс,эх орныхоо хувь заяатай хүйн холбоотойгоороо бахархаж, өнөөгийн улс орон, төрд болж буй үйл явдлын төлөө түүхэн хариуцлага хүлээх ёстойгоо ухамсарлах;

Эх оронч үзлийн агуулга, чиглэл• Биеэр илэрхийлэгдэх эх оронч үзэл: Хүмүүс төрөлх нутаг, газар

шороотойгоо амин холбоотой байхад оршино.• Ёс суртахуунаар илэрхийлэгдэх эх оронч үзэл: Өвөг дээдэс, эх эцгээс

хүнд уламжлагдан суусан, үндэсний хэмжээнд тогтсон нийгмийн хэсэг, бүлгүүдийн хоорондын харилцаа, амьдралын үнэт зүйлс, өөрийн ард түмнээ чин сэтгэлээсээ хайрлах, түмэн олондоо энэрэл буянтай үйл бүтээх бие хүний үйл мөн.

• Улс төрийн эх оронч хандлага: Монгол орныхоо сайн сайхан, хөгжил цэцэглэлт, алдар хүндийг бүх талаар өргөн дээдлэх, сахин хамгаалахын төлөөх хувь хүн, хамт олон, байгууллагын итгэл, зүтгэл гэж ойлговол зохино.

Анхаарах зүйлсНэгдүгээрт: Эх оронч үзэл баялаг түүх, гүн гүнзгий уламжлал бүхий нийгмийн амьдралын нэг үзэгдэл, нийгмийн ухамсрын бүрдэл хэсэг;Хоёрдугаарт: Монгол түмний эр зориг, баатарлал, гавьяаны билэг тэмдэг болж ирсэн эх оронч үзлийг Монгол төрийн нэгдэл, нэр сүр, хүч чадлын үндсэн нөхцөл;Гуравдугаарт: Эх оронч үзлийн мөн чанарыг түүний оюун санааны илэрхийлэл, бодитой, үр нөлөөтэй хүчин зүйл;Дөрөвдүгээрт: Орчин үеийн эх оронч үзлийг иргэн бүрт төлөвшүүлж Үндэсний аж үйлдвэр, хөдөө аж ахуй, соёл, урлаг, өндөр технологийг идэвхитэй хөгжүүлснээр Монгол Улсын нэр төрийг дотоодод төдийгүй дэлхий дахинаа өргөн бэхжүүлэхэд нийт иргэдийн идэвхтэй оролцоог шаардаж байна.

Чингисийн Монгол-Эх оронч үзэл, хүмүүжлийн үндсэн хөрс нь• Монголын газар шороо• Монголын оюуны үнэт зүйлс• Эх оронч үйл хэрэг

Иргэдийн эх оронч үндэсний үзлийн нийгмийн агуулга• Эх орноо хамгаалах цэрэг-эх оронч үндэсний үзэл• Эх оронч зүтгэл• Эх оронч үйл хэрэг

Шударга хөдөлмөрийн илэрхийлэл нь эх оронч сэтгэлгээ мөн• Би-өөрийн авъяас билгийг нээн илрүүлж нийгэмд зөв байр суурь олно.


6869

• Би-өөрийн мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэн хөгжүүлж мэдээллийг чадварлаг ашиглан эд баялгийг бий болгоно.

• Би-өөрийн иргэний эрх, эрх чөлөөг хамгаалан зогсож ардчилал хууль ёсны төлөө тэмцэн амьдарч буй нийгмээ шударга байлгахын төлөө байна.

• Ахмадынхаа өмнө өртэй, хойчийнхоо өмнө үүрэгтэй, гурван цагийн хэлхээс бид дутагдах юмгүй, гачигдах зовлонгүй жаргалтай ариун гэр бүлийг бий болгон авч явна.

• Эртний түүхт тусгаар Монголын голомтыг сахигч бид бие биендээ нөхөр байж, эх орноо хөгжүүлнэ, баяжуулна, хүчирхэгжүүлнэ

Чингисийн Монголын-Эх оронч хүний цээрлэн хориглох 10 нүгэл1. Биеэр үйлдэж, сэтгэлдээ муу муухай юм бодох2. Аливаа амьтны амь таслах3. Хулгай дээрэм хийх4. Хүнийг шулж мөлжих аргаар баяжих5. Худал хэлэх6. Хутган үймүүлж, хууран мэхлэх7. Архи дарсанд хэт шунаж автах8. Эд хөрөнгө, эрх тушаалд хэт шунах9. Хар амиа хичээж харамлах10. Хөдөлмөр, ажлаас зайлсхийх

Чингисийн Монголын-Эх оронч хүний эрхэмлэн дээдлэх 10 цагаан буян1. Авран өршөөх арга замыг барин дагах2. Өглөх өгөх3. Зүй зохисыг эрхэмлэх4. Тайван амарлангуйг хичээх5. Худлаа хэлэхийг цээрлэх6. Нийлэмжтэй зөөлнөөр харилцах7. Ашиг хонжоо үл харах8. Хорон санааг тэвчин барих9. Хомхой шунаг сэтгэлийг цээрлэх10. Эвсэг зөөлөн хүнлэг сэтгэлийг баримтлах

ЗӨВЛӨМЖ /“Монгол өрх” Сэтгэлзүйн хүрээлэнгийн загвар/

6. Аливаа эрсдэлд өртөмтгий, хурц мэдрэмжинд дурламтгай Өөртөө итгэлгүй, өөрийн үзэл

бодлыг зоригтойгоор илэрхийлэхээс айдаг буюу “цагаан хэрээ” байх дургүй. Бие дааж шийдвэр гаргах чадвар сул, өөрийн гэсэн бодлогогүй байж болно.

Сэтгэлийн дарамт стрессийн байдлаас гарахад нь оролцогчдод туслах, хэцүү бэрхшээл тохиолдсон үед хүлээцтэй, тэвчээртэй хандах чадварыг хөгжүүлэхэд чиглэсэн дасгалуудыг хэрэглэнэ.

Өсвөр насныхны сэтгэлзүйн онцлог

Энэ нь тэдний зан байдал үйлдэлд хэрхэн нөлөөлдөгвэ?

Эдгээрийг сургалтын үед яаж тооцох вэ?

1. Гадаад төрх байдал, мэдлэг чадварынхаа талаарх бусдыг санал бодолд эмзэг ханддаг, эмзэглэж хүлээж авдаг

2. Эрх чөлөөтэй, өөрийнхөөрөө байх гэсэн хүсэл тэмүүлэлтэй, насанд хүрэгчдээр асруулж, халамжуулах, байнгын хяналт,анхааралд байх дургүй, задгайдуу, дураараа, эсэргүү байх байдал

3. Итгэлтэй харилцааг эрэлхийлэх

4. Бусадтай үерхэж нөхөрлөж байх хэрэгцээ, хэнд ч хэрэггүй амьтан болчих вий гэсэнайдас

5. Өөрсдөө нийгмийн орчинд хүлээн зөвшөөрөгдсөн, байр сууриа эзэлсэн, илүү чадварлаг, боломжтой үе тэнгийнхэнтэйгээ ижил байх хүсэл, хэрэгцээ, шаардлага

Тэд амархан гомдомтгой болдог. Тэдний хувьд ямар нэг зүйл хэлээд, алдаж байснаас юу ч хэлэхгүй байсан нь дээр. Тэд бусдын өмнө бүхнээс аятайхан харагдаж, хангалуун сэтгэгдэл төрүүлэхийг хүсдэг.

Бүлгийн ажлын явцад энэ нь эсэргүүцлийн хэлбэрээр илэрнэ. Оролцогчид дүрмээ ил тодоор зөрчиж болох ба мөн чиглүүлэгчийн үг, үйлдлийг чанга дуугаар хэлэлцэж магад.

Өөрсдийн санал бодлыг хүндэтгэхийг болон болон өөрсдийг нь сонсоосой гэж хүсдэг. Тэдний хэлсэнг зүйл яриаг нь гүйцэд сонсолгүй таслахад таагүй хүлээж авдаг.

Өөрийн хийсэн зүйл, гавьяаны талаар тод, чанга илэрхийлж, нэмж чимж ярих. Өөрийнх нь үзэлбодол бүлгийнхэнтэй зөрж байвал хэлэхгүй байх. Бүлгийн дотор нэр хүндээ алдвал маш эмзэгээртусгаж авдаг.

Өөрийн хүч чадлыг бодитойгоор үнэлэх чадваргүй байдаг. Өөрийнхөө аюулгүй байдлын талаар боддоггүй

-Зөвхөн өөрийнхөө тухай, өөрийн мэдрэмж, бодлын тухай ярих эсвэл ямар нэг үнэлгээ, дүгнэлт өгөхгүй байх. - Өсвөр насныхныг байгаагаар нь хүлээн зөвшөөрөх - Бүгдэд хэлж, ярих боломж олгоно. - Санаачлага идэвхийг хөхүүлэн дэмжинэ.

- Удирдлагын ардчилсан, чөлөөт хэлбэрийг сонгоно. - Оролцогчдод өөрийн санал бодол, сэтгэгдлээ чөлөөтэй ярьж илэрхийлэх боломж, эрх олгоно - Бүх оролцогчидтой ижил түвшинд харилцах зарчмыг барина. - Хориглох, шүүмжлэх, захирсан өнгөөр ярихаас зайлсхийх

- Оролцогчидтой ижил түвшинд харьцах боловч найр тавьсан хэтэрхий элэг бариулсан байдалд орохгүй байх - Хувь хүнд хандаж харьцах - Бүлгийн ажлын дүрмийг чанд бармталж, хувийн нууцыг хадгалах талаар хяналт тавих

- Өөртөө итгэлтэй бус оролцогчдын алхмыг хөхүүлэн дэмжиж, сайшаах - Сургалтын төлөвлөгөөнд хайр сэтгэл, үерхэлийн тухай сэдвийг оруулна.

- “Хүчирхэг хэсгүүдийг” салгана. - Хамтран ажиллах, гэрийн даалгавар өгөх - Хэрэв бодит болон зохиомол ялгаанууд /нийгмийн статус, өсвөр үеийнхэний соёл, хүмүүжлийн онцлог байдал, нас зэрэг/ ажилд саад болж байвал энэ тухай бүлэг дотроо хэлэлцэнэ.

Хууль зөрчсөн хүүхдүүдийг сургалтад хамруулахад анхаарах зүйлс


7071

7.Үе тэнгийнхний дарамт шахалт, нөлөөлөлд амархан оромтгой

8. Сэтгэлийн дарамтанд амархан оромтгой

Өөртөө итгэлгүй, өөрийн үзэл бодлыг зоригтойгоор илэрхийлэхээс айдаг буюу “цагаан хэрээ” байх дургүй. Бие дааж шийдвэр гаргах чадвар сул, өөрийн гэсэн бодлогогүй байж болно.

Бодлогогүй болчимгүй алхам хийх хадлагатай

- Амьдралын янз бүрийн тохиолдолд бие даан шийдвэр гаргахад нь нөлөөлөх, хэрхэн татгалзаж сурах зэрэгт дүрд тоглох тоглоомыг ашиглах - Бүлгийн оролцогчдын сургалтаас олж авсан мэдлэгээ бусад найз нөхөд, үе тэнгийхэндээ хүргэж хуваалцах хүслийг нь дэмжих

Сэтгэлийн шаналалтай дарамттай үед хэрхэн даван туулах аргуудын талаар хэлэлцүүлэг явуулна.

Ашигласан ном, гарын авлагын жагсаалт

• Монгол улсын Эрүүгийн хууль, УБ хот, 1997 он• “Хүүхдийн эрх, хүүхэд хамгаалал”, Монгол Улсын Хууль Зүй, Дотоод

Хэргийн Яам, Монгол Улсын Их Сургуулийн Хууль Зүйн Сургууль, Нэгдсэн Үнлэстний Байгууллагын Хүүхдийн Сан, 2011 он

• Хууль гэж юу вэ? Монголын нээлттэй нийгэм хүрээлэн, Соросын сан, 2001 он

• Хичээлийн дэд сэдэв бүртэй холбоотой дуу, шүлгийн түүвэр • NancyJ.CobbTheVhildInfants,Children,andAdolescent,2001,Mayfield

Publishing Company• ”Надад хүүхэд нас байгаагүй”, “Нэг л алдвал” зэрэг сургалтын кинонууд• Ж.Цэцэгжаргал, “Аз жаргалтай гэр бүлийн нууц” ном, 2016• Ж.Цогтсугар, Аюулгүй байдлын шинжлэх ухааны докторант “Архины

асуудалтай хүнд туслах Аддиктологийн нийгмийн ажлын арга зүй” • А.Батсайхан, Удирдахуйн ухааны магистр, Дэд хурандаа, “Сэтгэлийн

хөгжил” ТББ-ын Тэргүүн лектор• Л.Эрдэнэбаяр, Анагаахын шинжлэх ухааны доктор, хүний гавьяат эмч

“Сэтгэц судлал”, “Архинд донтох эмгэгийг эмчлэх онол арга зүйн асуудал”• Хүүхэд хамгааллын тухай хууль, 2016 он

Хавсралт 1. Гурвалсан гэрээний загвар БАТЛАВ.

НИЙСЛЭЛИЙН ХҮҮХЭД ГЭР БҮЛИЙН ХӨГЖЛИЙНГАЗРЫН ДАРГА /...................../

201 … оны ... сарын ... өдөр

ХУУЛЬ ЗҮЙН ТУСЛАЛЦАА ҮЗҮҮЛЭХ,ХАМТРАН АЖИЛЛАХ ГЭРЭЭ

201 ... оны ... сарын ... өдөр Дугаар ... Улаанбаатар хот

НЭГ. ЕРӨНХИЙ НӨХЦӨЛА тал: Нийслэлийн Хүүхэд гэр бүл, хөгжлийн газар /цаашид үүрэг гүйцэтгүүлэгч

тал гэнэ/Б тал: Өмгөөллийн үйл ажиллагаа эрхлэх ... тоот тусгай зөвшөөрлийн

гэрчилгээ, .... тоот өмгөөлөгчийн үнэмлэх бүхий МӨХ-ний гишүүн өмгөөлөгч ............................................. /цаашид өмгөөлөгч гэнэ/

В тал: Нийслэлийн .................. дүүргийн … дугаар хороо … байр, …. тоотод оршин суудаг иргэн ...........................-ны хүсэлтээр түүний дүү болох ................................................. /цаашид үйлчлүүлэгч тал гэнэ/ нар дараах нөхцөлөөр харилцан тохиролцож хууль зүйн туслалцаа үзүүлэх тухай энэхүү гэрээг байгуулав.

Энэхүү гэрээгээр оролцогч талууд хамтран хууль зөрчсөн болон гэрч хохирогч болох насанд хүрээгүй хүүхдийн хууль ёсны эрхийг хамгаалж, хууль зүйн дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх, тэдгээрийн зөрчигдсөн эрхийг сэргээн тогтоох зорилгыг хэрэгжүүлэхийн тулд хамтран ажиллах үүрэг хүлээж, хүүхэд хамгааллын үйлчилгээг үзүүлэхэд талууд харилцан тохиролцож энэхүү гэрээг байгуулав.

ХОЁР. ҮҮРЭГ ГҮЙЦЭТГҮҮЛЭГЧИЙН ЭРХ ҮҮРЭГ2.1. Үүрэг гүйцэтгүүлэгч болох Нийслэлийн Хүүхэд гэр бүл хөгжлийн газарт

хуулийн байгууллага болон насанд хүрээгүй хүүхэд, тэдгээрийн эцэг эх, асран хамгаалагч нараас ирүүлсэн хүсэлт, өргөдөл, мэдээллийг хүлээн авч бүртгэн тус газрын холбогдох хэлтэс, тасагт шилжүүлэн өргөдөл, хүсэлт, мэдээлэлд дурьдсан шаардлагатай дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх ажлыг төлөвлөн зохион байгуулах.

2.2. Үүрэг гүйцэтгүүлэгч нь тухайн хүнд нөхцөлд байгаа хүүхдийн асуудлаар эцэг эх, асран хамгаалагч, хууль ёсны төлөөлөгчтэй уулзалт ярилцлага хийж шаардлагатай дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх байгууллага, албан тушаалтан, хүүхдийн эрхээр мэргэшсэн өмгөөлөгч, хуулийн зөвлөгч, сэтгэл зүйчийг сонгон шалгаруулж мэргэжлийн удирдлагаар хангаж холбон зуучлах, чиглүүлэх үйлчилгээг үзүүлэх

2.3. Тухайн хүүхдийн асуудлаар шаардлагатай үйлчилгээг гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол талууд хамтын үйл ажиллагааг хамтран мэргэжлийн өндөр түвшинд хэрэгжүүлэх, талууд үүргээ гүйцэтгэхэд зайлшгүй шаардлагатай мэдээллийг өгөх, үйлчилгээ үзүүлэхэд шаардлагатай


7273

зардлыг өмгөөлөгч болон холбогдох бусад үүрэг гүйцэтгэгчид төлнө.2.4. Үүрэг гүйцэтгүүлэгч Нийслэлийн Хүүхэд гэр бүл хөгжлийн газар нь

үүргийн гүйцэтгэлиййн явцад байнга хяналт тавьж талуудад мэргэжил арга зүйн зөвлөгөө удирдлагаар хангаж ажиллах бөгөөд биелэлтийг тооцож, үүргээ биелүүлээгүй талуудад зохих шаардлага тавьж, учирсан зардал хохирлыг нөхөн төлүүлж ажиллах.

2.5. Өмгөөлөлийн болон үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагаатай холбоотой гомдол хүсэлт гарсан тохиолдолд өмгөөлөл, хамгааллын үйл ажиллагааг нэн даруй зогсоож холбогдох арга хэмжээ авч үйлчлүүлэгчийн эрх ашгийг хохироохгүйгээр шийдвэрлэх.

2.6. Хамтран ажиллах гэрээний талууд нь үүргээ биелүүлэх явцад олж авсан мэдээллийн нууцыг задруулахгүй, хариуцлагатай байхыг талуудад үүрэг болгох.

2.7. Гэрээнд оролцогч талуудаас гэрээний үүргээ зохих ёсоор биелүүлэхийг шаардах эрхтэй.

2.8. Гэрээнд заасан үүргээ биелүүлснийг батлах эрх зүйн ач холбогдол бүхий баримт материалууд болон ялангуяа санхүүгийн холбоотой баримтыг хуулийн дагуу бүрдүүлэхийг өмгөөлөгч, үйлчлүүлэгчээс шаардан авах эрхтэй.

ГУРАВ. ӨМГӨӨЛӨГЧИЙН ЭРХ, ҮҮРЭГ3.1. Гэрээний хугацаанд өмгөөлөгч нь үйлчлүүлэгчид Монгол Улсын Үндсэн

хууль,Өмгөөллийн тухай хууль болон бусад хууль тогтоомжинд заасан эрх үүргийн дагуу хууль зүйн туслалцааг мэргэжлийн өндөр түвшинд үзүүлэх

3.2. Үүрэг гүйцэтгүүлэгч болон үйлчлүүлэгчийн эрх ашигт нийцсэн бүхий л арга хэмжээг авах, шаардлагатай бол өөрийн нэрийн өмнөөс эрх бүхий байгууллагад гомдол, хүсэлт, санал гаргах, нотлох баримт цуглуулах, хэргийн талаар нэмэлт ажиллагаа хийлгэх хүсэлт гаргаж хяналт тавих.

3.3. Өмгөөлөгч нь үйлчлүүлэгчид эрх зүйн туслалцаа үзүүлэх үйл ажиллагааныхаа явцад олсон мэдээллийг үйлчлүүлэгчид хортойгоор ашиглах задруулахыг хориглох бөгөөд үйлчлүүлэгчид холбоотой хэргийн баримт материал, мэдээ мэдээллийн нууцыг чанд хадгална

3.4. Мөрдөн байцаалт, прокурор, бүх шатны шүүхэд хэргийг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд үйлчлүүлэгчийн хууль ёсны эрхийг хамгаалах, учирсан хохирол, иргэний нэхэмжлэлийг хангах, нотлох баримтыг бүрдүүлэхэд шаардлагатай хууль зүйн туслалцаа үзүүлэх

3.5. Үүрэг гүйцэтгүүлэгч болон үйлчлүүлэгч нь өмгөөлөгчийн хууль зүйн хүрээнд өгсөн зөвлөгөөг зөрчсөнөөс гарах эрсдэлийг өмгөөлөгч хариуцахгүй

3.6. Хууль зүйн туслалцаа үзүүлсэн үйлчилгээний хөлс, шаардлагатай бусад зардлыг гэрээнд заасны дагуу үүрэг гүйцэтгүүлэгч болон үйлчлүүлэгчээс гаргуулах, нэхэмжлэх эрхтэй.

3.7. Өмгөөлөгч нь тухайн хүүхдэд шаардлагатай хууль зүйн туслалцааг хуулийн байгууллагын хүрээнд үзүүлэх бөгөөд хэрэг, маргаантай асуудлаар эцсийн шйидвэр гартал өмгөөлөлийн үйлчилгээг тасралтгүй үзүүлнэ.

3.8. Өмгөөлөгч нь хууль зүйн туслалцаа үзүүлэхтэй холбоотой гэрээнд заасан үүргийг хариуцлагатай биелүүлэх бөгөөд өмгөөлөгчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс оролцох, саад учруулах, өмгөөлөгчийн нэр хүндэд халдсан аливаа оролдлого гарсан тохиолдолд өмгөөлөлийн үйл ажиллагаанаас татгалзаж нэн даруй зогсооно..

3.9. Өмгөөлөгч нь өмгөөллийн үйлчилгээг биечлэн гүйцэтгэх үүрэгтэй.

ДӨРӨВ. ҮЙЛЧЛҮҮЛЭГЧИЙН ЭРХ, ҮҮРЭГ4.1. Өмгөөлөгчид шийдвэрлүүлэхээр хандсан хэрэг маргааны талаарх бүхий

л мэдээ мэдээлэл, шаардлагатай нотлох баримт материалыг гаргаж өгөх

4.2. Өмгөөлөгчид гаргах өгсөн материалын үнэн зөв байдал түүнээс гарсан үр дагаварыг хариуцах

4.3. Хуульд заасан эрх нь зөрчигдсөн тохиолдолд хамгаалуулах, үйлдсэн хэргийн талаар болон учирсан хохирол, иргэний нэхэмжлэлийн талаар нотлох баримтыг бүрдүүлэх, мөрдөн байцаах, прокурорын хяналт, шүүн таслах ажиллагааны аль ч үед өмгөөлөгчтэй хамтран санал хүсэлт гаргаж шийдвэрлүүлэх эрхтэй.

4.4. Баривчлах, цагдан хорих зэрэг таслан сэргийлэх арга хэмжээ авагдсан тохиолдолд өмгөөлөгчид нэн даруй мэдэгдэх, мэдэгдэх боломжгүй тохиолдолд өмгөөлөгчийг дуудуулах, өмгөөлөгчтэй ганцаарчлан уулзах, байцаалтын үед өмгөөлөгчийг байлцуулах тухай хүсэлт гаргах

4.5. Өмгөөлөгчтэй холбоотой гомдол маргаан гарвал, гэрээг цуцлах санал гаргаж өмгөөлөгчийг солих арга хэмжээг хуулийн холбогдох байгууллагад тавьж шийдвэрлүүлэх.

4.6. Гэрээгээр харилцан тохирсон өмгөөллийн үйл ажиллагааны зардал болон хөлсийг төлөх

4.7. Үйлчлүүлэгч нь өмгөөлөгчийг татгалзах, өөр өмгөөлөгч авах тохиолдолд өмгөөлөгчид урьдчилан заавал мэдэгдэж гэрээг цуцлах асуудлыг шийдвэрлэх, энэ хугацаанд өмгөөлөгчийн ажлын хөлсийг тооцож төлөх буюу өмгөөлөгч гэрээнд заасан үүргээ хүндэтгэн үзэхээс бусад шалтгаанаар биелүүлээгүй тохиолдолд өмгөөлөлийн хөлсний зөрүүг тооцож авах эрхтэй. Үйлчлүүлэгч дээрх шаардлагыг биелүүлээгүй, өмгөөлөгчид урьдчилан мэдэгдээгүй, энэ гэрээг цуцлахгүйгээр өөр өмгөөлөгч авсан тохиолдолд өмгөөлөгчид гэрээнд заасан хөлсийг бүрэн төлөх үүргээс чөлөөлөгдөхгүй бөгөөд урьдчилан төлсөн хөлсийг буцаан шаардах эрхгүй.

4.8. Өмгөөлөл, хамгааллын үйлчилгээтэй холбоотой үйлчилгээний явцад олж авсан мэдээллийн нууцыг задруулахгүй байх үүрэгтэй.


7475

ТАВ. ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ХӨЛС, ЗАРДАЛ5.1. Өмгөөлөлийн туслалцаа үзүүлсэн үйлчилгээний хөлс зайлшгүй

шаардлагатай бусад зардалд өмгөөлөгч нь урьдчилсан цагдан хорих төвд очиж сэжигтэн яллагдагчтай уулзах, байцаалтанд суух, нотлох баримтыг цуглуулах зэргээр хот дотор болон орон нутагт ажиллах, бүх шатны шүүх хуралдаанд оролцох тохиолдолд унааны зардлыг гэрээнд тохиролцсоноор Б тал хариуцан .................................. төгрөг /тоогоор/ ................................................................. мянган төгрөг /бичгээр/-ийг өмгөөлөгчид төлөхөөр тохиролцов.

5.2. Өмгөөлөгчийн буруугаас биш бол өмгөөллийн үйлчилгээний хөлс төлсөн төлбөр нь хэргийн талаар эцсийн шийдвэрээс үл хамааран эргэн төлөгдөхгүй.

5.3. Талууд гэрээнд зааснаас өөр зүйлийг нөгөө талдаа тулгаж шаардахгүй бөгөөд зайлшгүй тохиолдолд харилцан тохиролцож, гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулж болно.

ЗУРГАА. ТАЛУУДЫН ХҮЛЭЭХ ХАРИУЦЛАГА БОЛОН НЭМЭЛТ НӨХЦӨЛ6.1. Гэрээнээс үүсэн гарах хоорондын шаардлагыг талууд гуравдагч этгээдэд

шилжүүлэхийг хориглоно.6.2. Өмгөөлөл, хүүхэд хамгааллын үйлчилгээг бүрэн гүйцэтгээгүй байхад

талуудад мэдэгдэхгүйгээр аль нэг тал гэрээнд заасан үүргийг дур мэдэн өөрчлөх, гэрээг цуцлахыг хориглоно.

6.3. Гэрээний аль нэг тал нь үүргээ ноцтой зөрчсөн бол Иргэний хуулийн 225, 226 дугаар зүйлд заасан үндэслэл, журмын дагуу оролцогч бусад тал гэрээг цуцлаж, учирсан хохиролоо нөхөн төлүүлэхээр шаардах эрхтэй.

6.4. Гэрээг талууд тэгш эрхийн үндсэн дээр тохиролцож байгуулсан бөгөөд хүүхдийн эрх ашгийг хамгаалах үйл ажиллагаанд талууд хоорондын болон хуулийн байгууллагын тавьсан шаардлагыг нэн даруй биелүүлж хүндэтгэлтэйгээр хандах үүрэгтэй.

6.5. Энэхүү гэрээ нь талуудын хүсэл зорилгыг бүрэн илэрхийлсэн, бусдын дарамт бусад хүчин зүйл нөлөөлөөгүй бөгөөд хууль зөрчсөн болон хохирогч , гэрч хүүхдийн эрх ашиг сонирхолыгы хамгаалж тэдгээрийн зөрчигдсөн эрхийг сэргээн тогтоожталууд гэрээнд заасан үүргээ бүрэн биелүүлсэнээр гэрээ дуусвар болно.

ГЭРЭЭ БАЙГУУЛСАН:...............................-ыг талыг төлөөлж: /байгууллагын нэр/Ажилтны хэлтэс, албан тушаалын нэр............................. /ажилтны овог, нэр/Утас: .......................... /ажлын газрын/

Гүйцэтгэгч талыг төлөөлж: .................... тоот өмгөөлөгчийн үнэмлэх бүхий МӨХ-ний гишүүн өмгөөлөгч..................................... /овог, нэр/ Утас: .........................

Үйлчлүүлэгч талыг төлөөлж:......................................... /овог, нэр/ Утас: .........................

Хүүхдийн хувийн хэрэгт хөтлөх маягтууд

СУДАЛГААНЫ АНКЕТ/Бид таны нууцыг хадгална/

1. ХҮҮХДИЙН ТАЛААРХ ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ1.1 Овог: ____________________ Нэр: ___________________________1.2 Нас: _______ хүйс: ............................... РД: _____________________

Ам бүл ___ Хамт амьдардаг хүмүүс: ...................................................................................................................................................................................

1.3 Хүйс: □эр□эм1.4 Үндсэн хаяг /иргэний бичиг баримтыг үндэслэх/: .......................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................1.5 Одоо оршин суугаа хаяг: ..............................................................................

........................................................................................................................1.6 Иргэний бичиг баримттай эсэх: - Иргэний үнэмлэх, - Төрсний гэрчилгээ, - ЭМД дэвтэр, - бусад

1.7 Эрхэлж буй ажил: - Сургууль □ЕБС□Коллеж,МСҮТ□ИДС - Ажилладаг: /Ажлын байрны нэр/ ............................................................. - Гэртээ /сурдаггүй, ажилгүй, өдөрт цагийг хэрхэн өнгөрөөдөг талаарх

тайлбар/ ........................................................................................................1.8 Хуультай холбогдсон байдал: □Зөрчилгаргасан□Гэмтхэрэгүйлдсэн□Гэрч□Хохирогч1.9 Гаргасан эрх зүйн зөрчил: /хуулийн нэр, зүйл, анги/ .............................................................................1.10 Хүлээсэн хариуцлага: □Ялхойшлуулсан □Хүмүүжлийнчанартайалбадлагынаргахэмжээ □Хорихооссуллагдсан □Тэнсэнхаргалзсан □Хэрэгсэхгүйболгосон □Бусад1.11 Холбоо барих утас ______________________________

2 ХҮҮХДИЙН БОЛОВСРОЛЫН ТАЛААРХ МЭДЭЭЛЭЛ:2.1 Боловсролын түвшин □Бага□Дунд□Бүрэндунд□Боловсролэзэмшээгүй2.2 Сургуульд хамрагдалт: □Хамрагдсан□Хамрагдаагүй□Завсардсан


7677

2.3 Сонирхдог хичээл: .....................................................................................2.4 Гүнзгийрүүлэн судлах шаардлагатай, хоцрогдож буй хичээл:................................................................................................................................2.5 Суралцдаг сургууль: ...................................................................................

3. ХҮҮХДИЙН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТАЛААРХ МЭДЭЭЛЭЛ: 3.1 Эрүүл мэндийн байдал: □Эрүүлмэндхэвийн□Удамшлын,суурьөвчтэй □Олдмолөвчтэй□Эрүүл

4. ХҮҮХДИЙН СЭТГЭЛЗҮЙН БАЙДЛЫН ТАЛААРХ МЭДЭЭЛЭЛ: 4.1 Сэтгэлийн хөдөлгөөний илрэл: □Гадаадилрэлбагатай□Хэвийн□Хэвийнбиш4.2 Хэл ярианы хөгжил: □Сайн□Дунд□Муу4.3 Оюун ухааны хөгжил: □Сайн□Дунд□Муу4.4 Айдас,түгшүүртэйбайгааэсэх:□Тийм□Үгүй4.5 Сэтгэл зүйчийн ажиглалт, мэдрэмж:................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5. ХҮҮХДЭД ШААРДЛАГАТАЙ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ТАЛААРХ МЭДЭЭЛЭЛ: 5.1 Хууль, эрх зүйн туслалцаа: ..........................................................................

....................................................................................................................5.2 Халамжийн үйлчилгээ: □Хоол,хувцас □Түрбайршуулах □Халамжийнмөнгө,тэтгэмж □Халамж,асрамжийнбайгууллагаарүйлчлүүлэх □Хөдөлмөрийнсургалт □Бичигбаримтжуулалт5.3 Эрүүл мэндийн үйлчилгээ: □Эрүүлмэндийндаатгалынүйлчилгээндхамрагдах □Өрхийнэмнэлгийнхяналтандорох □Шүдэмчлүүлэх

5.4 Сэтгэлзүйн үйлчилгээ: □Сэтгэлзүйнзөвлөгөө □Занүйлийнсургалт □Мэргэжилсонголтынзөвлөгөө5.5 Хөгжлийн үйлчилгээ: □Амьдрахухаанысургалт □Урлагийндугуйлан □Спортынсекц □Албанбуссургалт □Зуслангийнүйлчилгээ □Үзвэрүйлчилгээ □Уралдаан,тэмцээн


7879

Маягт 1 “Дүүргийн Хүүхдийн хууль эрх зүйн хороо”

УУЛЗАЛТЫН ТЭМДЭГЛЭЛХүүхдийн дугаар ___ Огноо: 201___ он ___ сар ____өдөр

Ярилцлагынхэлбэр:□биечлэн□утсаар□цахимшуудангаар

Эхэлсэн: ___ цаг ___ мин Ярилцлагын №: ______

Ярилцлага хийсэн газар: ___________________________________________Ярилцлагын зорилго:

Товч тэмдэглэл:

Тус байгууллагад тавьж буй хүсэлт:

Хууль зүйн хорооны хөтөлбөрт хамрагдахыг зөвшөөрсөн эсэх:

Дүгнэлт:

Тэмдэглэл хөтөлсөн:Хууль зүйн хорооны ажилтан / /Танилцсан: Үйлчлүүлэгч / / Дууссан: ... цаг ... минут

Мая

гт 2

“Дүү

ргий

н Х

үүхд

ийн

Хуул

ь эр

х зү

йн х

ороо

”

“ХҮҮ

ХДИ

ЙН

ХУУ

ЛЬ

ЗҮЙ

Н Х

ОРО

О”-

НД

ИРГ

ЭД, Х

ҮҮХД

ИЙ

Г ХҮ

ЛЭ

ЭН

АВЧ

З

ӨВ

ЛӨ

ГӨӨ

ӨГС

ӨН

ТУХ

АЙ

БҮР

ТГЭЛ

20

1....

оны

....

сары

н ...

.

№

Зөвл

өгөө

авс

ан

хүни

й ов

ог н

эрор

шин

суу

гаа

газр

ын

хаяг

Зөвл

өгөө

өгс

өн о

н са

р өд

өрТо

вч у

тга

Ший

двэр

лэсэ

н

байд

ал

Ший

двэр

лэсэ

н ал

бан

туш

аалт

ны

гары

н үс

эг

Аж

илла

сан:

Мэр

гэж

илтэ

н

/...

......

......

......

......

......

......

......

......

../


8081

Мая

гт 3

“Дүү

ргий

н Х

үүхд

ийн

Хуул

ь эр

х зү

йн х

ороо

”

“ХҮ

ҮХД

ИЙ

Н Х

УУЛ

Ь З

ҮЙН

ХО

РОО

”- Н

Д Х

ҮЛЭ

ЭН

АВЧ

ШИ

ЙД

ВЭ

РЛЭ

СЭ

Н Н

АС

АН

Д Х

ҮРЭ

ЭГҮ

Й Х

ҮМҮҮ

СТ

ХОЛ

БО

ГДО

Х Ө

РГӨ

ДӨ

Л, Г

ОМ

ДО

Л Х

ҮСЭЛ

Т, М

ЭДЭ

ЭЛЛ

ИЙ

Н Б

ҮРТГ

ЭЛ

201.

... о

ны ..

.. са

рын

....

№

Зөвл

өгөө

ав

сан

хүни

й ов

ог н

эрор

шин

су

угаа

га

зры

н ха

яг,

утас

Хүл

ээн

авса

н он

сар

өд

өр

Өрг

өдөл

, гом

дол,

хү

сэлт

ийн

товч

ут

га

Ший

двэр

лэсэ

н б

айда

л

Ший

двэр

лэсэ

н ал

бан

туш

аалт

ны

гары

н үс

эг

Хар

ъяал

лын

дагу

у ш

илж

үүлс

эн

ТББ-

ын

үй

лчил

гээн

д

хам

руул

сан

Гом

дол

хүсэ

лтий

г ха

нгас

ан

Ший

двэр

лэ-

сэн

он с

ар

өдөр

Аж

илла

сан:

Мэр

гэж

илтэ

н

/...

......

......

......

......

......

......

......

......

../

Мая

гт 4

“Дүү

ргий

н Х

үүхд

ийн

Хуул

ь эр

х зү

йн х

ороо

”

“ХҮ

ҮХД

ИЙ

Н Х

УУЛ

Ь З

ҮЙН

ХО

РОО

”-Н

Д Б

ҮРТГ

ЭГД

СЭ

Н Н

АС

АН

Д Х

ҮРЭ

ЭГҮ

Й Х

ҮМҮҮ

СТ

ХОЛ

БО

ГДО

Х

ЭРҮ

ҮГИ

ЙН

ХЭ

РЭГТ

ӨМ

ГӨӨ

ЛӨ

ГЧ ,

ХУУЛ

Ь Ё

СН

Ы Т

ӨЛ

ӨӨ

ЛӨ

ГЧ О

РОЛ

ЦУУ

ЛС

АН

ТУХ

АЙ

БҮР

ТГЭЛ

201.

... о

ны ..

.. са

рын

....

№

Гэрч

, хох

ирог

ч хү

үхди

йн о

вог

нэр

орш

ин

сууг

аа га

зры

н ха

яг, у

тас

Эрү

үгий

н хэ

рэг

үүсг

эсэн

он

сар

өдөр

хэр

гийн

ду

гаар

, хуу

лийн

зү

йл а

нги

Өрг

өдөл

, го

мдо

л,

хүсэ

л-ти

йн т

овч

утга

Эрү

үгий

н хэ

рэг ү

үсгэ

сэн

он с

ар ө

дөр

хэрг

ийн

дуга

ар,

хуул

ийн

зүйл

ан

ги

Мөр

дөн

байц

аагч

, хэр

эг

бүрт

гэгч

ийн

ов

ог н

эр а

лбан

ту

шаа

л

Хуул

ь ёс

ны

төлө

өлөг

-чи

йн о

вог

нэр,

алб

ан

туш

аал

Өм

гөөл

өг-

чийн

ово

г нэ

р, /

орол

цсон

ба

йдал

/ Ут

ас

Шүү

х ху

рал

дуус

тал

хэрг

ийн

үргэ

лжил

сэн

хуга

цаа

Аж

илла

сан:

Мэр

гэж

илтэ

н

/...

......

......

......

......

......

......

......

......

../


8283

Мая

гт 5

“Дүү

ргий

н Х

үүхд

ийн

Хуул

ь эр

х зү

йн х

ороо

”

ДҮҮ

РЭГ,

НИ

ЙС

ЛЭЛ

ИЙ

Н Х

ЭМ

ЖЭ

ЭН

Д 2

01...

ОН

Д Я

Л Х

ОЙ

ШЛ

УУЛ

АХ

БИ

ЧИ

Г А

ВСА

Н, Ш

ИЙ

ТГЭХ

ТО

ГТО

ОЛ

И

РҮҮЛ

СЭ

Н Х

ҮҮХД

ИЙ

Н Б

ҮРТГ

ЭЛ

№Бү

рт-

гэлд

ав

сан

огно

о

Ово

г нэ

рТө

рсөн

он

сар

Гэри

йн

хаяг

Бичи

г га

ргас

ан

огно

о

Холб

огд-

сон

хуул

ийн

заал

т

Ший

тгэх

то

гтоо

лХ

арил

цах

утас

Хар

ъяа-

лах

ТББ

Өм

гөөл

өг-

чийн

ово

г, нэ

рУт

ас

А/Б

ха

асан

ог

ноо

Аж

илла

сан:

Мэр

гэж

илтэ

н

/...

......

......

......

......

......

......

......

......

../

Мая

гт 6

“Дүү

ргий

н Х

үүхд

ийн

Хуул

ь эр

х зү

йн х

ороо

”

ДҮҮ

РГИ

ЙН

ХЭ

МЖ

ЭЭ

НД

ГЭ

МТ

ХЭРЭ

ГТ Ө

РТС

ӨН

ХҮҮ

ХДҮҮ

ДИ

ЙН

ХЭ

РГИ

ЙН

ӨН

ГӨ20

1....

оны

....

сары

н ...

.

№Зү

йл а

нги

Бусд

ын

эд

хөрө

нгий

г бу

лаах

Бусд

ын

эд

хөрө

нгий

г дэ

эрэм

дэх

Бусд

ын

эд

хөрө

нгий

г ху

лгай

лах

Хүн

ийг

сана

атай

ал

ахХ

үчин

Танх

ай

Тээв

рийн

Хэр

эгсл

ийн

Аю

улгү

й ба

йдлы

н эс

рэг

Ний

т

1Э

ХТА

–ий

н 14

6.2

0

2Э

ХТА

-ийн

14

5.2

0

3Э

ХТА

-ийн

18

1.2,

18

1.2.

5,

181.

1.5,

18

1.3,

18

1.2.

1

0

4Э

ХТА

-ийн

14

7.2,

14

7.2.

60

5Э

ХТА

-ийн

91

0

6Э

ХТА

-ийн

12

6.2,

12

6.1

0

7Э

ХТА

-ийн

21

6.2

0

8Н

ийт

00

00

Аж

илла

сан:

Мэр

гэж

илтэ

н

/...

......

......

......

......

......

......

......

......

../

ГАРЫН АВЛАГА -...

Documents