စာတမ္းျပဳစုသူ dawood ahmed ႏွင့္ elliot bulmer · 2020. 6....
TRANSCRIPT
စာတမးျပစသ
Dawood Ahmed ႏင Elliot Bulmer
© ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ အကအညေပးေရး နငငတကာအဖြ႕ (International IDEA) ၂၀၂၀ ခႏစမပငျဖစသည။
International IDEA အဖြ႕မ ထတေဝေသာ စာအပစာတမးမားသည နငငမား၏ အကးစးပြား သ႔မဟတ နငငေရးအကးစးပြားတ႔မ သးျခားလြတလပမႈ ရပါသည။ ဤစာအပတြင ေဖာျပထားေသာ ရႈျမငပမားမာ International IDEA အဖြ႕၊ ယငးအဖြ႕၏ ဘတအဖြ႕ သ႔မဟတ ေကာငစဝငမား၏ ရႈျမငပမားက ကယစားျပ သညဟ ယတျပတမဆနငပါ။
ဤစာအပက Creative Commons Attribution-NonCommercialShareAlike ၃.၀ (CC BY-NC-SA 3.0) လငစင ခြငျပခကအရ အလကထေရာနစဖငအေနျဖင ရယနငပါသည။ စးပြားေရးအကးအျမတအတြက မဟတပါက လြတလပစြာ ကးယျခငး၊ ျဖန႔ေဝျခငး၊ ပ႔လႊတျခငး၊ ေရာေႏာသးစြျခငး သ႔မဟတ လကေလာညေထြ ျဖစေစရန ျပနလညစစဥျပစျခငးမား လပေဆာငနငပါသည။ မရငးေရးသားျပစသအား ေလာကနစြာ အသ အမတျပရညညႊနးခကေဖာျပေပးၿပး အလားတတရားဝငလငစင ခြငျပခကျဖင ေဆာငရြကရမည ျဖစသည။
ဤလငစငႏင စပလဥး၍ ဆကလကသရလပါက Creative Commons ဝဘဆဒတြင အငတာနကလပစာ http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/ တြင သြားေရာကၾကညရႈနငသည။
အငတာေနရငနယ အငဒယာစတြနးစေဘာဂSE- ၁၀၃၃၄၊ စေတာဟမးၿမ႕ဆြဒငနငငဖနးနပါတ - +၄၆၈ ၆၉၈၃၇၀၀အးေမးလ - [email protected] ဝဘဆဒ - www.idea.int
Cover design: International IDEAျမနမာဒဇငး - ျမငစးဥး
ISBN: 978-91-7671-311-2 (Print)ISBN: 978-91-7671-312-9 (PDF) DOI: <https://doi.org/10.31752/idea.2020.24>
၁။ နဒါနး ........................................................................................................ ၅
အားသာခကႏင ျဖစႏငေခ႐ေသာ အႏရာယမား ................................................ ၅
လမႈေရးႏင စးပြားေရးအခြငအေရးမားက မညသညေနရာတြင ျပနာ႐ႏငသနညး။ .. ၅
၂။ ျပနာက မညသညအရာနညး။ .................................................................... ၆
၃။ လမႈစးပြား အခြငအေရးေတြဆတာ ဘာေတြလ။ .................................................. ၈
အခြငအေရးမား အဆငဆင ျဖစေပၚလာျခငး ..................................................... ၈
ကမာၻလးဆငရာႏင ႏငငတကာျပျပငေျပာငးလေရးတစခ ျဖစလာေနေသာ ............... ၁၁
လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမား
မညသည လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးနညး။ ............................................. ၁၂
၄။ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ...................... ၁၅
ထညသြငးရျခငးအေၾကာငးရငးမား
လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားသည လသားမားခမးေျမသခအတြက ............ ၁၅
မ႐မျဖစ အေရးပါသည။
အမားႀကက ေတာငးဆခကအား တ႔ျပနေဆာင႐ြကျခငး ...................................... ၁၆
တးတကေသာ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အနာဂတအျမငအား ခငမာအျမစတြယေစျခငး ... ၁၇
သမငးအေမြအား ေကာျဖတျခငး .................................................................... ၁၇
ပဋပကၡလြန အေျခအေနမား .......................................................................... ၁၈
တရားေရးအရ ေနာကျပနစြသညႀကးပမးမႈမားမ ကာကြယျခငး ............................ ၁၉
ကားမတနးတေရးႏင ဖယၾကဥခလနညးစမားအတြက အကာအကြယ .................... ၁၉
၅။ လမႈစးပြား အခြငအေရးမားအား အသအမတျပျခငးအေပၚ ဆန႔ကငျငငးဆျခငးမား ..... ၂၁
ကနကစရတ၊ ႏငငေတာ စြမးေဆာငရညႏင လြနကေသာေမာလငခကမား ............. ၂၁
အေတြးအေခၚပငး ျငငးဆခကမား .................................................................. ၂၂
ေျပာငးလြယျပငလြယ႐မႈႏင ဒမကေရစနညးက တ႔ျပနေဆာင႐ြကမႈ ....................... ၂၂
တရားစရငေရးအား အလြနအမငး အားကးရျခငး ................................................ ၂၃
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးထားျခငးသည အျပသေဘာေဆာငေသာ ....... ၂၅
ရလဒမားထြကေပၚလာမညဟ အာမမခပါ
၆။ ေ႐ြးခယစရာ ဒဇငးမား.................................................................................. ၂၈
တရားစရငႏငေသာ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမား .................................. ၂၈
အေၾကာငးျပခကေပး၍မရႏငေသာ အေျခခမားေပၚတြင အသအမတျပျခငး .............. ၃၂
လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားက အသအမတမျပထားျခငး ................................. ၃၆
၇။ ျဖညစြက စဥးစားႏငေသာ ေ႐ြးခယစရာပစမား ................................................... ၃၉
လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားက ႏငငတကာသေဘာတညခကမားမတစဆင .......... ၃၉
ထညသြငးျခငး
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြငထညသြငးျခငး ......................................................... ၃၉
ျပငဆငျခငး စညးမဥးမား .............................................................................. ၄၀
အစးရပစမား ............................................................................................. ၄၁
အျခားေသာ ဖြ႕စညးတညေဆာကမႈဆငရာ ျပ႒ာနးခကမား .................................. ၄၁
၈။ ျဖညစြကစဥးစားရမည ဆကစပအေၾကာငးအရာမား ............................................ ၄၃
ႏငငေရးယဥေကးမႈႏင လမႈေရးတနဖးမား ...................................................... ၄၃
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာအသပညာေပးျခငးႏင အရပဖကအဖြ႕အစညး ............. ၄၄
၉။ ဥပမာမား .................................................................................................. ၄၅
၁၀။ ဆးျဖတခကခမတျခငးအတြက ေမးခြနးမား ....................................................... ၄၉
ကးကားခကမား ................................................................................................ ၅၁
နမနာျဖစရပမား .......................................................................................... ၅၃
ေနာကဆကတြ .................................................................................................. ၅၄
စာေရးသမားအေၾကာငး ................................................................................ ၅၄
International IDEA အေၾကာငး ..................................................................... ၅၄
MyConstitution အေၾကာငး ......................................................................... ၅၅
ဤစာစဥႏငစပလဥး၍ ................................................................................. ၅၅
လမႈေရးႏင စးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားသည လတစဦးခငး၏ ဂဏသကၡာ၊ လြတလပမႈ
ႏင ခမးေျမသခမားက ကာကြယေပးသည။ ထသ႔ကာကြယေပးရာတြင ႏငငေတာမ ကမကထ
ျပေသာ ပညာေရး၊ အမားျပညသ ကနးမာေရးေစာငေ႐ာကမႈ၊ ေနအမအေဆာကအအ၊ သငတင
မတေသာလပအားခ၊ ေကာငးမြနသညအလပအကင ပတဝနးကငႏင အျခားေသာ လမႈေရး
ေကာငးကးမားက ရ႐ခစားေစျခငးျဖင အာမခေပးသည။
လတငးသည ခမးေျမသခရ႐ခစားႏငရန အရငးအျမစမားလအပသည။ လတစဦးခငး၏ အေျခခ
အကဆး အကးစးပြားမားျဖစသည အရငးအျမစမားရ႐ႏငရနအတြက လမႈစးပြားေရးဆငရာအခြင
အေရးမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးရျခငးျဖစသည။
လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးရျခငးအား
ကန႔ကြကမႈမားလညး ႐သည။ ကတကဝတျပထားေသာ ရပငခြငမားေပးအပႏငရန တငးျပည
အေပၚ ဝနပႏငသည။ ကတကဝတအတငး အျပညအဝမေထာကပႏငသညအခါ ႏငငေတာအေပၚ
တရားဝငေထာကခမႈ အားနညးေစႏငျခငး၊ မဝါဒခမတျခငးမားတြင တရားသႀကးမား အလြနအမငး
ပါဝငလာမညက စးရမရျခငးႏင အေတြးအေခၚပငးအရ မဆေလာဟ၍ အေၾကာငးျပကန႔ကြက
ၾကသည။
ေနာကအကဆး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးအခ႕ပါဝင
သည။ အထးသျဖင အာဖရက၊ ဥေရာပႏင လကတငအေမရကတ႔တြင ျဖစသည။ ေျမာကအေမရက
ႏင ကာရစဘယနေဒသမားတြငမ ထအခြငအေရးႏငပတသကသည ျပ႒ာနးခကမား မပါဝငျခငး
အတြက သသာထင႐ားသည။
ခငဗားအ႐းေတြက အ႐းေပာေရာဂါ ႏပစကထားတအခါ၊ ခငဗားက ေပေရထငးမႈငးတ
အပခနးနရက အမႈနအမႊားေတြေၾကာင ပနးနာရငၾကပျဖစၿပး တ႐ႊ႐ႊျမညေအာင အသက႐ႈေနရတ
အခါ ကယေျခေထာကေပၚ ကယရပတညဖ႔ဆတာ အလြနခကခပါတယ။
— ဂလ မကဒဝ၊ စေကာလမး စာေရးဆရာႏင လမႈေရးတကကြလႈပ႐ားသ (၂၀၁၄)
ႏငငေရးလြတလပမႈႏင လမႈစးပြားအရငးအျမစမားက ပ၍မမတတ လကလမးမရ႐ႏငမႈတ႔
ဆကႏႊယေနျခငးသည လ႔သမငးတြငထပတလလေတြ႕ရသည သြငျပငလကၡဏာျဖစသည။ ဥပမာ
အားျဖင ေ႐းေခတေရာမတြင အေျခခလတနးစား ႏငငသားမားအတြက တနးတညမ ႏငငေရး
အခြငအေရးရ႐ရန တကပြဝငလႈပ႐ားမႈက အေကြးမားေလာေပးေစလမႈႏင ပ၍မတေသာေျမယာ
ခြေဝေပးေစလမႈတ႔က တြနးအားေပးသည။ အလားတပင ၁၂၁၅ ခႏစက အဂၤလပတ႔၏ မဂၢနာ
ကာတာစာခပ (Magna Carta) အား ႏငငသားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားအတြက ကနဦးေၾကျငာ
ခကတစခအျဖစ ႐ႈျမငႏငသည။ ထစာခပေနာကတြင လယသမားမား၏ အသကေမြးဝမးေၾကာငး
နညးလမးမားျဖစေသာ စားကကေျမမားတြင ကြၽႏြားမားလႊတေကာငးျခငး၊ အစာ႐ာျခငးႏင ထငး၊
သစစေဆာငး ျခငးစသည လပခြငမားက အာမခေပးသည သစေတာစာခပ (Charter of the
Forest) က ခပဆခၾကသည။ ေခတသစ ဒမကေရစက ေမြးဖြားေပးခေသာ ၁၇ ရာစႏင ၁၉ ရာစ
ေတာလနေရးမားသည ႏငငသား၊ ႏငငေရးအခြငအေရးႏင လမႈစးပြားဆငရာ အခြငအေရးမား
အၾကားဆကႏႊယမႈက မၾကာခဏမးေမာငးထးျပသည။ အနညးဆး သအရႏင ျငငးခနေဝဖနၾက
သည အေရးအသားမားတြင ျဖစသည။
အေစာပငးကာလတြင ေရးဆြေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင လမႈစးပြားဆငရာ အခြင
အေရးမား တတကက မပါဝငဘ ႏငငသားလြတလပခြငမားကသာ အာ႐စကခၾကသည။ အဆပါ
အေျခအေနသည ၂၀ ရာစတြင စတငေျပာငးလလာသည။ ျဖညဆညးရန ကနကစရတမားျပားေသာ
အခြငအေရးမားအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအတြငး ထညသြငးျခငးဘကသ႔ ႏစတစရာေကာ
ကာလအတြငးတြင တကမာၻလး အေနအထားျဖင ဦးတညလာသည။ ႏငငသားလြတလပခြငႏင
ဥပေဒလပထးလပနညးမားႏငအည အဆငဆင စစေဆးစရင အေရးယတငတနးႏငခြင (Due
Process) တ႔အျပင ပညာေရး၊ ကနးမာေရးကသ႔ေသာ လမႈစးပြားေကာငးကးမားအတြက အခြင
အေရးမား ထညသြငးလာၾကသည။ အထးအားျဖင ဖြ႕ၿဖးဆႏငငမား၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမား
တြင ကနးမာ႐ႊငလနးသညဘဝရ႐ရန မ႐မျဖစ လအပခကမားျဖစသည (ေရ၊ အစားအစာ၊
သန႔႐ငးေရးစသည) စားဝတေနေရး အခြငအေရးမားတး၍ ပါဝငလာၾကသည။
ကမာၻေပၚ႐ ဒမကေရစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအမားစတြင ဥပေဒအရ ျပ႒ာနးထားေသာ လမႈ
စးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားပါဝငျခငး သ႔မဟတ လမႈစးပြားေရး ရည႐ြယခကမား တးတက
ေရာက႐ေအာင ႏငငေရးနညးလမးျဖင ႀကးစားျခငးက အားေပးျမႇငတငျခငးတ႔ကသ႔ တမးမးျဖင
ပါဝငၾကသည။ ထသ႔ႀကးပမးရာတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက အသအမတျပထားသည လမးၫႊန
မဝါဒမားအတငး ေဆာင႐ြကၾကသည။
အခ႕ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ အေဟာငးမားသည လမႈစပြားေရးဆငရာ အခြငအေရး
မားက ဆကလက၍လစလ႐ႈဆျဖစသည။ အေျခခဥပေဒအရ မဟတဘ ျပ႒ာနးဥပေဒအျဖစသာ
သတမတရန အမားအားျဖင ခနလပထားဆျဖစသည။
ဤမတဆကစာတမးသည လမႈစပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမား စတငျဖစေပၚကာ ျပန႔ႏ႔လာ
ပ၊ ထအခြငအေရးမားက ေထာကချခငး၊ ဆန႔ကငၾကျခငး၏ အေၾကာငးျပခကမားက ေဆြးေႏြးထား
သည။ ထ႔အျပင အဆပါျပနာမားက ေျဖ႐ငးရာတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြသမား
ထညသြငးစဥးစားရမည ဒဇငးေ႐ြးခယစရာမားႏင အေျခအေနအရ ျဖစႏငဖြယ သကေရာကမႈမား
ကလညး ေဆြးေႏြးတငျပထားသည။ ေအာကပါအခကမားအပါအဝင ေ႐ြးခယစရာ စလငစြာျဖင
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြသမားကလမးၫႊနေပးႏငရန ႀကးစားထားသည။
၁။ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ေပါငးစပထည
သင မထညသင
၂။ အကယ၍ ေပါငးစပထညခလင မညသ႔ေသာ ပသ႑ာနျဖစသငသနညး။ (တရားေရးအရ
စရင ဆးျဖတႏငေသာ အခြငအေရးအျဖစလား၊ လမးၫႊနျပ႒ာနးခက အျဖစလား)
၃။ အဆပါ အခြငအေရးမား အားေပးျမႇငတငျခငးက ျဖညစြမးေပးႏငေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခ
ဥပေဒ၏ အျခားေသာပစ၊ လကၡဏာရပမား
ကနဦး ေခတသစဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားသည လတစဦးခငးအား အာဏာသးေႏာငယက
မႈမကာကြယရနရည႐ြယ၍ အခြငအေရးက ဤသ႔ဖြငဆၾကသည။ ႏငငေတာအာဏာအား လပထး
လပနညးအတငး ကငသးေစျခငး (သ႔) ကယျပန႔ေသာ ကန႔သတမႈမားျဖင ကငသးေစျခငးသညပင
အခြငအေရးျဖစသညဟ ယဆခၾကသည။ ၎တ႔တြင တရားဥပေဒစးမးမႈ၊ တရားမတေသာ
တရားစရငခပငခြင၊ ပဂၢလေရးလြတလပခြငႏင လြတလပစြာေျပာေရးဆခြင၊ လြတလပစြာစေဝးခြင၊
အသငးအပငးဖြ႕စညးခြငႏင ယၾကညကးကြယခြငတ႔ ပါဝငၾကသည။ ဤအခြငအေရးမားက 'ပထမ
မးဆက အခြငအေရးမား'၊ 'အစးရက ကန႔သတထားေသာ အခြငအေရးမား (negative rights)'
သ႔မဟတ 'ႏငငသားႏငႏငငေရးအခြငအေရးမား'ဟ ကယကယျပန႔ျပန႔ လသမားၾကသည။
အေစာပငး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားသည ႏငငသားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားကသာ
ကာကြယေပးျခငးေၾကာင လြတလပမႈအား ပဂၢလကဝါဒအျမငျဖငသာ ႐ႈျမငၿပး၊ လမႈေရးႏင
စးပြားေရး မညမမႈမားအား လစလ႐ႈသညဟ ႐ႈျမငခရသည။ ထကသ႔ တရားဥပေဒေရ႕ေမာက
တနးတညမႈက ကဥးေျမာငးစြာလကခထားျခငးသည ၁၉ ရာစက ျပငသစစာေရးဆရာ အနာတ
ဖရန႔စ၏ အဆအမန႔အတငးေျပာရလင “ဆငးရသညျဖစေစ ခမးသာသညျဖစေစ တတားေတြ
ေအာက အပစကရျခငး၊ လမးေပၚတြင ေတာငးရမးရျခငးႏင ေပါငမန႔လးေတြခးရျခငးမ တားျမစ
ထားသည” ဆသည စကားရပကသ႔ ျဖစေနသည (1894: Chapter 7)။
သာမာနျပညသမား၏ ဘဝမားသည အလပအခနအၾကာႀကးလပရျခငး၊ လပအားခနညးပါး
ျခငး၊ အလပသမားသမဂၢဦးေဆာငသမား၏ ေႏာငယကခရျခငး၊ အႏရာယမားသည လပငနးခြင
အေျခအေန၊ တဖကသတအလပျဖတခရၿပး ထပထလလ ၾကာရညစြာအလပလကမျဖစႏငေခ
ျမငမားျခငး၊ ခေနာနခေနာန႔ အမယာမားတြင ေနထငရျခငးႏင ပညာေရးႏင ကနးမာေရးေစာင
ေရာကမႈ လကလမးမမျခငးမားျဖင ဖစးႏပစကခေနၾကရသည။ လမႈေရးႏင စးပြားေရး အေျခအေန
မား တးတကလာမႈမရဘ ႏငငသားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားသည ထသာမာနျပညသမား
အတြက ေမာလငခကအနညးငယကသာ ေပးႏငသညဟ ၁၉ ရာစ အလယပငးမစၿပး ျပျပင
ေျပာငးလေရးသမားမားစြာက ယၾကညလာၾကသည။
အထးသျဖင အေမရကနျပညေထာငစတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည လတစဦးခငး၏
လြတလပခြငပစက အလြနေဇာငးေပးကာ အကာအကြယေပးသည ဥပေဒတစခအျဖစ ကယကယ
ျပန႔ျပန႔ သတမတခရသည။ လမႈစးပြားတးတကေစေရး ဥပေဒျပမႈမား ျပလပရာတြင ဖြ႕စညးပ
အေျခခဥပေဒႏင မကကညဟဆကာ ပယခခရျခငးေၾကာင အတားအဆးျဖစေနခသည။ နာမည
ဆးျဖင ေကာၾကားသည ျဖစရပမားတြင ၁၉၀၅ ခႏစ လ႔ခနာႏင နယးေယာက အမႈ (အလပခန
အမားဆး သတမတသည ျပညနယဥပေဒက ပယခသညအမႈ) ႏင ၁၉၂၃ ခႏစ အကဒကငႏင
ကေလးေဆး႐အမႈ (အနမဆးလပအားခသတမတမႈက ပတပငသညအမႈ) တ႔ ပါဝငၾကသည။
ေ႐ြးေကာကခအစးရတစရပသည “လမႈေရးေမးခြနး” ဟ ဆရမည လမႈစးပြားေရးကစၥမားက တ႔ျပန
ရန၊ ပ၍တကကြပါဝငေသာ ႏငငေတာႏင ပ၍အျပသေဘာေဆာငေသာ လြတလပမႈက ေတာငးဆ
လလင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက ျပငဆငရမညျဖစသည။ တခါတရ အေျပာငးအလမားသည
အကန႔အသတရေသာ တရားဥပေဒႏင ႏငငေရးအရ ျပနလညအဓပၸာယေကာကယျခငး အသြငျဖင
ျဖစေပၚလာတတသည။ ဤသညက အေမရကနျပညေထာငစ၊ ဩစေတးလႏငငတ႔ႏင အျခား
ေနရာတခ႕တြင သမာ႐းက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ျပငဆငၾကျခငးမားအျဖစ ေတြ႕ႏငသည။
(ဇယား ၃.၁ တြင ၾကညပါ)။
အေမရကနသမၼတ ဖရန႔ကလင ဒ႐စဗသည ၁၉၄၄ ခႏစက တငးျပညသ႔ ေျပာၾကား
သည သ၏မန႔ခြနးတြင လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားစြာက ေအာကပါအတငး တနးစကာ
ေဖာျပခသည။
• တငးျပညအတြငးရ စက႐မား၊ ေဈးဆငမား၊ ျခမား၊ သတတြငးမားတြင အသးဝငၿပး
လပအားခရသည အလပရရႏငသည အခြငအေရး၊
• ျပညစေသာ အစားအေသာကႏင အဝတအထညရရၿပး အပနးေျဖႏငမည လေလာက
ေသာ ဝငေငြရပငခြင၊
• ေတာငသလယသမားတငး ၎ႏင ၎၏မသားစတ႔ သငတငေလာကပတေသာ
လေနမႈဘဝက ျပနလညရႏငမည ကယတငစကပးထတလပ ေရာငးခခြင၊
• ႀကးသညငယသညမဟ စးပြားေရးလပငနးရငတငး မမတေသာယဥၿပငမႈႏင ျပည
တြငးျပညပတြင တစဦးတစဖြ႕မ လကဝါးႀကးလႊမးမးထားျခငးမား ကငးစငသည
ပတဝနးကငတစခ၌ ကနသြယခြင၊
• မသားစတငးအတြက သငတငေလာကပတေသာ ေနအမရပငခြင၊
• လေလာကေသာ ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈႏင ေကာငးမြနေသာ ကနးမာေရး ရရ
ခစားႏငရန အခြငအေရးရပငခြင၊
• အသကႀကးျခငး၊ နာမကနးျဖစျခငး၊ မေတာတဆထခကမႈႏင အလပလကမျဖစျခငး
တ႔ေၾကာင စးပြားေရးဆငရာ စးရမေၾကာကလန႔ရျခငးမ လေလာကေသာ အကာ
အကြယရပငခြင၊
• ေကာငးမြနေသာ ပညာေရးရပငခြင၊”
အထကပါ အခြငအေရးမားအား ႏငငေရးစမကနးအျဖစ ဆကလက အေကာငအထည
ေဖာခေသာလညး အေမရကန ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးေရးဆြျခငး လးဝမျပ
လပႏငခေပ။ သမၼတ ဖရန႔ကလင ဒ ႐စဗ သမၼတသကတမးေနာကပငး အစးရအဆကဆက
လကထကတြင အဆပါအခြငအေရးမား ထထေရာကေရာက အေကာငအထညေဖာရန
အတြက ဥပေဒအရေသာလညးေကာငး၊ ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈမားအရ ေသာလညးေကာငး
အကန႔အသတ မားစြာရခသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ လႊတေတာတြင ၎အခြငအေရး
မားႏငပတသက၍ ဥပေဒျပရန ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက တကရငးလငးသည လပပငခြင
မေပးထားေသာေၾကာင ျဖစသည။
ဆန႔ကငဘကအားျဖင ဩစေတးလႏငငတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက ျပငဆငခ
သည။ “မသနစြမးႏင သကႀကးပငစင၊ မးဖြားခြင ေထာကပေၾကး၊ လငေယာကၤားေသဆးသည
အမးသမးမား (မဆးမ) ပငစင၊ ကေလးေထာကပေၾကး၊ အလပလကမ၊ ေဆးဝါးဆငရာ၊
နာမကနးႏင ေဆး႐တကကသခြင၊ ကနးမာေရးႏင သြားကနးမာေရး ဝနေဆာငမႈ၊ ေကာငး
သားမားႏင မသားစအတြက ေထာကပေငြမားေပးအပႏငရန” တ႔အတြက ဖကဒရယပါလမန
သ႔ လပပငခြငအပႏငးရန ၁၉၄၆ ခႏစတြင ျပညသ႕ဆႏၵခယကာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက
ျပငဆငခသည။ အထကပါ လပငနးနယပယမားတြင ပါလမနအား ရငးလငးျပတသားေသာ
လပပငခြငေပးအပ႐သာမက ထဝနေဆာငမႈမား ေပးအပရနသည အစးရလပေဆာငရမည
အခနးက႑ျဖစၿပး တရားဝငသညဟေသာ ႏငငေရးေမာလငခကတစရပကလညး ေပးအပ
သည။
၁၉ ရာစ ေႏာငးပငး၊ ပထမကမာၻစစႏင ဒတယကမာၻစစေနာကပငး ျဖစေပၚလာေသာ ဒမ
ကေရစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအသစမားတြငမ အလပရငမားဒဏမ အလပသမားမားအား ကာကြယ
ေပးသည အခြငအေရးမားအေပၚ ပ၍အာ႐စကလာၾကသည။ ထ႔အျပင ပညာေရး၊ ကနးမာေရး
ေစာငေရာကမႈကသ႔ေသာ အေပါငးလကၡဏာေဆာငသည ရပငခြငမားျဖင အခြငအေရးမားက
အဓပၸာယဖြငဆလာၾကသည။ ထအခြငအေရးမားက 'လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမား' (တခါတရ
တြငမ လမႈေရး၊ စးပြားေရးႏင ယဥေကးမႈဆငရာ အခြငအေရးမားဟလညး ရညၫႊနး)၊ 'ဒတယ
မးဆက အခြငအေရးမား' အျဖစ အမားသလာၾကသည။ လြတလပမႈအား 'ခမးေျမသခရရခစား
ႏငရန အခြငအလမးမား' အျဖစ အေပါငးလကၡဏာေဆာငေသာအျမငက အားေပးျမႇငတငေသာ
ေၾကာင “အစးရမ ႏငငသားမားက ျဖညဆညးေပးရမည အခြငအေရးမား (positive rights)”
ဟလညး ေခတေဟာငးစာေပမားတြင ေခၚဆတတၾကသည။ လြတလပမႈအား မေႏာငယကမႈအျဖစ
ေလာကသာ႐ႈျမငသည အႏတသေဘာ ေဆာငသညအျမငႏင ႏႈငးယဥၾကညႏငသည။
၂၀ ရာစ အေစာပငးမစတင၍ ႏငငေပါငးခပအသငးႀကး၏ ေအဂငစတစခအျဖစသာ ရေသး
သည အျပညျပညဆငရာ အလပသမားေရးရာအဖြ႕ (ILO) မ ကမာၻတဝနးရ အလပသမားမား၏
အဆငအတနး တးတကေစရန ရည႐ြယေသာ သေဘာတဆးျဖတခကမားစြာ ခမတခသည။
ထအခနမစတင၍ လမႈစးပြားဆငရာ အခြငအေရးမားသည ႏငငတကာအသအမတျပမႈ ရရလာ
ခသည။
ဒတယကမာၻစစ ေနာကပငး၌ ႏငငတကာသေဘာတစာခပမား၊ ဆးျဖတခကမားတြင လမႈ
စးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက ထညသြငးခပဆလာၾကသည။ ၎တ႔ထမ အေရးအႀကးဆး
အျဖစ အျပညျပညဆငရာ လ႕အခြငအေရးေၾကျငာစာတမး (UDHR, 1948) ႏင စးပြားေရး၊
လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈအခြငအေရးမားဆငရာ အျပညျပညဆငရာ သေဘာတစာခပ (ICESCR,
1966) တ႔ ပါဝငၾကသည။ လမးႏငဆငေသာ ခြျခားဆကဆမႈအမးမး တကဖကေရး အျပညျပည
ဆငရာ သေဘာတစာခပ (ICERD, 1965) ႏင ကေလးသငယအခြငအေရးဆငရာ သေဘာတ
စာခပ (1989) တ႔တြငလညး လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးႏင ဆကႏႊယသည ျပ႒ာနးခကမား
ပါဝငၾကသည။
ေဒသတြငး လ႕အခြငအေရးဆငရာ စာခပမားတြငလညး လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရး
မားက ထညသြငးျပ႒ာနးၾကသည။ ဥပမာ - အာဖရက လ႕အခြငအေရးႏင ျပညသ႕အခြငအေရး
စာခပ (African Union 2007)တြင အျခား အခကမားစြာထမ အလပလပခြင၊ ကနးမာေရးႏင
ပညာေရးအခြငအေရးမားက ကာကြယေပးထားသည။
အဆပါ ႏငငတကာ သေဘာတစာခပ၊ စာတမးမားသည ေယဘယအားျဖင လ႕အခြငအေရး
ေရးသားေျပာဆခကမားအတြငး အလြနအေရးပါသည။ ထ႔အျပင ႏငငေတာဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ
မားအေပၚတြငလညး သသာထငရားသည လႊမးမးမႈမားရသည။ ႏငငတကာ သေဘာတစာခပမား
သည တကမာၻလးက လကခထကသည အေျခခ အနမဆးစႏႈနးမားအျဖစ ခမတေပးသည။
၎တ႔၏ စႏႈနးပငးအားျဖင လႊမးမးမႈေၾကာင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြသမားသည ၎တ႔၏
ျပ႒ာနးထားသညမားကလကနာရန ဝတရားရလာေစသည။
• အခ႕ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင UDHR က တတကက ၫႊနးဆၾကသည။
(ဥပမာ - အာဖဂနနစၥတန၊ ဂါဘြန)
• UDHR တြင ျပ႒ာနးထားခကမားႏင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမား၏ ျပ႒ာနးခကမား
အၾကား အျပနအလနဆကႏႊယမႈရသည။ UDHR သည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြ
သမားအတြက ကးကားစရာတစခ ျဖစေနေၾကာငးက ျပသေနသည (Elkins, Ginsburg
and Simmons 2013)။
• ၁၉၆၆ ေနာကပငး ICESCR က အတညျပလကမတေရးထးထားေသာ တငးျပညမားမ
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားသည ICESCR က အတညမျပေသာတငးျပညမားမ ဖြ႕စညးပ
အေျခခဥပေဒမားထက လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားပါဝငရန အခြငအလမး
ပမားသည။
ယခအခန၌ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအမားစတြင လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမား
စလငစြာ ပါဝငေနၾကသည။ တက႐ကတရားဥပေဒအရ ၾကပမတ၍ရေသာ ျပ႒ာနးခကမားအျဖစ
ျဖစေစ၊ ေမာမနးခက ေၾကျငာခကမားအျဖစ ျဖစေစ၊ လမးၫႊနအေျခခမမားအျဖစ ျဖစေစ ပါဝငေန
ၾကသည။ ၂၀ ရာစမတငခငရႏငခေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ အနညးစတြငသာ လမႈစးပြားေရး
ဆငရာအခြငအေရးမားက တက႐ကေဖာျပ မထားၾကေပ။
စဥးစားရန အခက (၁)
ႏငငအေနျဖင မညသည ႏငငတကာစာခပမား၊ သေဘာတညခကမားတြင ပါဝငေန
သနညး။ မညသည လ႕အခြငအေရး ကတကဝတမားက တာဝနခထားသနညး။ အဆပါ
ကတကဝတမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးအသအမတျပသငသလား။
အသအမတျပထားသည လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားစာရငးသည တငးျပည
အလက ကြျပားသည။ ၎တ႔ကေအာကပါေခါငးစဥအလက ခြျခားစဥးစားႏငသည။
ပညာေရး၊ ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈႏင လတငးရပငခြငရေသာ အျခားေသာ အမားျပညသ
ဝနေဆာငမႈရပငခြငမား။ ထအခြငအေရးရရရန ရနပေငြေထာကပျခငး၊ ဝနေဆာငမႈေပးျခငး
သ႔မဟတ ေထာကပအကအညေပးျခငးသည အစးရအာဏာပငမား၏ မလတာဝနျဖစသည။
ဖြ႕ၿဖးမႈအားနညးေသးေသာ စးပြားေရးရသည ႏငငမားတြင အစားအေသာကရပငခြင၊ ေရ
ရပငခြငႏင အျခားေသာ စားဝတေနေရး အခြငအေရးမားအျဖစ ရႏငသည။ စကမႈစးပြားေရးႏင
စကမႈေခတလြန စးပြားေရးမားတြငေတာ သငတငေလာကပတေသာ လေနမႈအဆငအတနးအား
ဥစၥာဓန ျပနလညခြေဝေထာကပမႈမတဆင အမားအားျဖင ေဆာငၾကဥးေပးေလရၾကသည။ လမႈ
ဖလေရးရပငခြငမား၊ အလပလကမ အေထာကအပ၊ မသနစြမးႏင စစျပနအေထာကအပႏင
သကႀကးပငစငမားအေနျဖင ေပးအပေလရၾကသည။ ဤပစမားသည လတငးရပငခြငရသည
အမားျပညသ ဝနေဆာငမႈပစႏငမတေပ။ ဤပစမားသည အမားအားျဖင ေငြသားေပးေခမႈသာ
အဓကလပေလရၿပး လအပေသာလအပစကသာ ဦးတညေပးအပေလရျခငး ျဖစသည။
အလပသမား အခြငအေရးမားသည ေခါငးပျဖတသည လပငနးခြငမကာကြယေပးသည။
၎တ႔ထတြင နားရကႏင အားလပရကရပငခြင၊ အမားဆးအလပခနသတမတခက၊ အနညးဆး
လပခလစာ သတမတခက၊ အလပသမားသမဂၢ ဖြ႕စညးခြငႏင ပါဝငလႈပရားခြင၊ လပငနးခြင
ပေပါငးစမခန႔ခြခြင (အလပသမားမားသည မမတ႔လပငနးအား စမခန႔ခြရာတြင ေျပာေရးဆခြင
ရျခငးကဆလ)၊ အဓမၼအလပထတခရျခငးမ အကာအကြယရပငခြင၊ လပငနးခြငအတြငး ထပါး
ေႏာငယကျခငးအား တားျမစျခငးႏင အလပသမား၏ကနးမာေရးႏင လျခေရးအား ကာကြယေပး
ေသာ စညးမဥးစညးကမးမား ပါဝငၾကသည။
တခါတရလမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားသည သးသန႔လအပစအတြကသာ သတမတ
ျပ႒ာနးႏငသည။ ဥပမာ - အမးသမးမား၊ မသနစြမး ပဂၢလမား၊ လငယမား၊ သကႀကး႐ြယအမား၊
လမးႏင ဘာသာစကားအရ လနညးစဝငမားက သးသန႔ရညၫႊနးကာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင
ထညသြငးျပ႒ာနးႏငသည။ ၎တ႔သည လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမား၏ သကေရာကမႈက
မတကြျပားစြာ ခစားရႏငသည။ (မခေနၾကျခငးလညး ျဖစႏငသည) ဥပမာ - ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ
တစခသည အမးသမးမား၏မးဆကပြားခြငက အထးကာကြယႏငသလ မသနစြမးပဂၢလမား၏
ပညာေရးႏင အလပအကင လကလမးမရပငခြငမားကလညး အထးကာကြယေပးႏငသည။
သန႔ရငးေသာေရ ရရပငခြင၊ သဘာဝပတဝနးကငႏင ေျမယာအခြငအေရးမား။ ထ႔အျပင
ဌာေနတငးရငးသားမား၏ ႐းရာေျမယာပငဆငခြင၊ အမလကခြင၊ ငါးဖမးခြငႏင ကြၽႏြားမားလႊတ
ေကာငးခြငမားက ကာကြယႏငရန အထးျပ႒ာနးခကမား။
ကယပင ပစၥညးဥစၥာပငဆငခြငအား အမားအားျဖင လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးထက
ပထမမးဆက အခြငအေရးအျဖစ သတမတၾကသည။ သ႔ေသာ ပစၥညးဥစၥာပငဆငခြငအား ေဘာင
ခတနားလညပသည အေရးႀကးသည လမႈစးပြားေရးဆငရာ ေနာကဆကတြ သကေရာကမႈမား
ရႏငသည။ အထးသျဖင ပစၥညးဥစၥာပငဆငခြငသည အကြငးမအခြငအေရးမဟတဘ၊ လမႈေရး
လအပခကမားႏငအည ကန႔သတႏငၿပး ရပငခြငႏငအတ တာဝနလညးယရမညဟ အသအမတျပ
လကချခငးမး ျဖစသည။ ဥပမာအားျဖင အငယာလန ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ပဒမ ၄၃ သည
ပစၥညးဥစၥာပငဆငခြငအား အသအမတျပသည။ ယဥေကးေသာ လ႕အဖြ႕အစညးတြင လမႈေရး
တရားမတမႈ အေျခခမမားႏင ထနးေကာငးရမညျဖစၿပး အမားေကာငးကးအတြက ရည႐ြယ
ေရး႐ႈလက ပစၥညးဥစၥာပငဆငခြငအား ကန႔သတရန ဥပေဒအရ ႏငငေတာအားခြငျပသညဟ
ျပ႒ာနးထားသည။
အခြငအေရးမားအား ပထမမးဆက၊ ဒတယမးဆကအျဖစ ခြျခားျခငးသည မားယြငးၿပး
အတအေယာငသာျဖစသညဟ အခ႕ကဆၾကသည။ အခြငအေရးမးဆကႏစခစလးသည ခြျခား၍
မရဘ အျပနအလနမခ ေနၾကေသာေၾကာငဟဆၾကသည။ ႏစခစလးသည ေကာငးမြနေသာဘဝ
တစခအတြကလညးေကာငး၊ လသားစညပငတးတကေရးအတြကလညးေကာငး အသးဝငၾက
သည။ ေကာငးမြနစြာေနထငႏငရန အာဏာ႐ငအပခပျခငးမ ကငးလြတခြငရရန လအပသလ
လအငဆႏၵမား ကငးလြတေရး သ႔မဟတ အလပပငပနးႀကးစြာလပရျခငးမ ကငးလြတေရး ႏစခ
စလးလအပမညသာျဖစသည။ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားမပါဝငဘ ႏငငသားႏင ႏငင
ေရး အခြငအေရးမားကသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအတြငး ထညသြငးျခငးသည အလပတဝကသာ
ၿပးျခငးျဖစသည။ အႏစမ၊ အေပၚယအရငး႐ငဘဇြာ လြတလပခြငအတြက ျငမးဆငေပးျခငးမသာ
ျဖစသည။
အလြနအေရးႀကးသညမာ ပထမမးဆက အခြငအေရးမား အျပညအဝခစားခြင ရ႐ႏငမႈသည
ဒတယမးဆက အခြငအေရးမား အမနတကယျဖညဆညးေဆာင႐ြကႏငမႈ အေပၚတြင မတညေန
ျခငးျဖစသည။ ႏငငသားႏင ႏငင ေရးလြတလပခြငမားက အဓပၸာယ႐႐ ျပညဝစြာ ကငသးႏငရန
အတြက လတစေယာကသည အရငးအျမစအတငးအတာ တစခအထ လအပမညသာျဖစသည။
မဘမားက မတတႏင၍ ေကာငးသ႔မပ႔ေသာေၾကာင စာမတတသတစေယာကအတြက
သတငးစာ လြတလပခြငသည ဘာမားအသးဝငမညနညး။ ဖနးေခၚဆ စစမးေရးစငတာ (call
centre) တစခ သ႔မဟတ အထညခပ စက႐တစခတြင တစရကက ၁၄ နာရ အလပလပ ေနရ
ေသာသမားအတြက အစညးအေဝးက မတကႏငသညအခါ လြတလပစြာအဖြ႕အစညး ဖြ႕စညးခြင
သည ဘာမားအသးဝငမညနညး။
အဆပါ အျမငအရ (က) လသားတငးအား တနးတညမ ထကတနစြာ အေလးေပးဆကဆရ
မည။ (ခ) အဆပါ ထကတနမႈက ကာကြယႏငေစရန လတစဦးခငး၏ လြတလပမႈႏင ခမးသာသခ
အား ကာကြယေပးျခငးစသည ကနဦးအေျခအေနမား လအပသည။ (ဂ) လမႈစးပြားေရးဆငရာ
အခြငအေရးမားသည အဆပါ လသားလြတလပမႈႏင ခမးသာသခ၏ အေရးႀကးေသာ အစတအပငး
မားကကာကြယေပးသည။ ထ႔ေၾကာင လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားကလညး အသအမတ
ျပကာ အေကာငအထညေဖာရနလအပသည။ (ဃ) အဆပါ အခြငအေရးမားက အသအမတျပကာ
အေကာငအထညေဖာရန အထေရာကဆးနညးလမးမာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငး
ေရးဆြျခငးျဖစသည။ (ဤနညးျဖင တရားမတမႈက ေတာငး ဆ၍ ရႏငေပသည။)
ထ႔အျပင အခြငအေရး မးဆကႏစခလးသည တငးျပညအေပၚ အဆးေရာ အေကာငးပါ ႐လာ
ေစသည။ ဝနပျခငးႏင တာဝနဝတရားမား ႐လာေစသညဟလညး ဆၾကသည။ တရားမတေသာ
တရားစရငခြင ရ႐ေစႏငရန တရား႐းစနစ တညေထာငမညလား၊ ကနးမာေရးေစာငေ႐ာကမႈ
လကလမးမရ႐ေစရန ေဆး႐တညေဆာကမညလား၊ သ႔မဟတ ေနအမအေဆာကအအ ရပငခြင
က ကာကြယႏငရနအလ႔ငာ အတငးအဓမၼေနအမမဖယ႐ားျခငးက တားျမစမညလားဟ၍ အေကာငး
အဆး႐လာႏငသည။ ဆလသညမာ အခြငအေရးမးဆကႏစခအၾကား ကြျပားျခားနားခကမာအမး
အစားထက ဒဂရအနမအျမငသာ ျဖစသည။
ႏငငသားမားသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပ ေဒ ေရးဆြေရးလပငနးစဥတြင ပါဝငေဆာင႐ြကၾက
ေသာအခါ ၎တ႔၏ လမႈစပြားအေျခအေနမား တးတကလျခငးသည စဥးစားခကမား၏ ေ႐႕ဆး
တြင ႐တတသည။ ၎တ႔၏ လအပခကႏင ဦစားေပးသည အေၾကာငးအရာမားက ႏငငေတာမ
ျဖညဆညးေပးရန ခငမာသည (ဥပေဒအရ ေဆာင႐ြကႏငသည) ကတကဝတမးက အေျခခဥေပေဒ
တြင ျမငလၾကသည။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပ ေဒ ေရးဆြေရးလပငနးစဥသ႔ ျပညသအမားစ၏ တငျပ
ခကမားသည အစားအစာႏင ကနးမာေရးေစာငေ႐ာကမႈ လေလာကရနအတြက လအပခကမား
သာ ျဖစေနေသာအခါ ထျပနာမားက တက႐ကေျဖ႐ငးရနခကခသည။ ျပညသမား၏ လအပ
ခကက တ႔ျပနေဆာင႐ြကႏငသည အားေကာငးေသာအစးရတစရပသာ အေျဖျဖစသညဟ ေျပာ
ဆလင ျပညသအမားက ေကနပၾကမညမဟတေပ။ အထးသျဖင အကငပကႏငငေရးသမားမား
က စတကနေနေသာျပညသမားက ေကနပမညမဟတေပ။ ထကသ အမားႀကက ေတာငးဆမႈ
သညပင လမႈစးပြားဆငရာ အခြငအေရးမားက အေျခခဥပေဒတြင မျဖစမေနထညသြငးသငသည
အေၾကာငးရငးတစရပပင ျဖစသည။ ထသ႔ အမားႀကကက လကေလာရနပကကြကျခငးသည
အေျခခဥပ ေဒတစခလးက ေထာကခမႈယတေလာေစႏငၿပး တရားဝငခငမာမႈ ဆး႐ႈးေစႏငသည။
အခ႕ေသာ တငးျပညမားတြင ၎တ႔ေမာမနးေရာက႐လသည လမႈစးပြားေရးဆငရာအသက
အဝနးတစခေဖာေဆာငရန သေဘာတညမႈ ႐တတၾကသည။ ဥပမာ - စးပြားေရးပညာ႐င ဂြၽနေမး
နကစကနး၏ လမႈေစးကြကစးပြားေရးစနစကငသးသည လမႈဖလေရးတငးျပညတညေဆာကရန။
ဤကသ သေဘာတညမႈမားသည အတတကာလမ စးပြားပကကပမႈကသ႔ စပြားေရးအၾကပ႐ကမႈ
ၾကေတြ႕ဖး၍ ျဖစေပၚလာျခငးမး ျဖစတတသည။ ယငးမာ ႏငငသားမား၏ ႐ပပငးဆငရာ ခမးသာ
ကြယဝမႈက ျမႇငတငေရးအတြက ကယကယျပန႔ျပန တာဝနယေဆာင႐ြကေသာ၊ ပ၍တကကြၿပး
ေစးကြကအတြငး ၾကားဝငေဆာင႐ြကသည ႏငငေတာတညေဆာကေရးဖကက ဦးၫြတလာေသာ
လမႈသေဘာတညခကကျဖစေပၚေစသည အေျခခအေၾကာငးတရားျဖစသည။ ထကသ႔ ျဖစရပမား
တြင မမတ႔လမႈအသကအဝနး၏ ရပတညခကမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးေဖာျပ
ျခငးသည သမား႐းက ႏငငေရးကေကာလြနေသာ ႏငငတစခ၏လမႈပဋညာဥ ျဖစလာႏငေပသည။
ထရပတညခကအား ႏငငသားမားအားယဥေကးစြာ၊ လသားဆနစြာ အေရးေပးဆကဆသည
သေဘာ ထားအျဖစ ေဖာျပၾကသည။ (မမတ႔ရပတညခကက ေၾကျငာႏငသလ မမတ႔တကဖကမည
အရာ မားျဖငလညး ေဖာျပႏငေပသည။ ဥပမာ ဆငးရမႈ၊ တစဦးတစဖြ႕အား ဖယထတျခငးႏင
ေခါငးပျဖတ ျခငး စသည) ဤကသ႔ အသအမတျပျခငးျဖင မမတ႔ေမာမနးခကက လပေဆာငသည
မဝါဒမားက တရားဝငေစၿပး ႏငငေရးအရ ဆန႔ကငတ႔ျပနမႈမားကလညး တရားဝငမႈမ႐ေစဘ
အားေလာေစ မည။ ဤနညးျဖင ျပညသမား၏ ေအာငျမငရနခကခသည လမႈေရးအခြငအေရးမားက
ကာကြယ ရန ကညေပးႏငသည။
အခ႕ေသာ တငးျပညမားတြင အခ႕ေသာလအပစမားအား ဖယၾကဥခ၊ ခြျခားဆကခခဖးသည
အတတက ေကာျဖတရနရည႐ြယ၍ အေျပာငးအလက ေဖာေဆာငသည စာခပစာတမးတစရပ
အေနျဖင အေျခခဥပေဒမားက ေရးဆြအတညျပၾကသည။ ထ႔ေနာက ညမေသာအနာဂတလ႔ေဘာင
အတြက အေျခခလကစြတစခ ျဖစလာရနလညး ရည႐ြယၾကသည။ ေနာကဆးတြင “စးပြားေရး
တရားမတမႈႏင လမႈေရးတရားမတမႈမားသည ႏငငေရးစတဝငစားသ လတငး စတပပနသညအရာ
ျဖစလာၿပး၊ ခငမာအားေကာငးစြာ စေပါငးလပေဆာငရမညအရာ၊ ထ႔အတ ေဆြးေႏြးျငငးခန အေျဖ
ထတရမညအရာ ျဖစလာပါသည” (Jamshidi 2013: 42)။ ဤနညးျဖင အာဏာႏင စးပြားေရး
အရငးအျမစမားအား ကယကယျပန႔ျပန႔ လကလမးမလာေစျခငးအားျဖင လ႕အသကအဝနးက
ဥပေဒအရ ေျပာငးလရန ႀကးစားသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ျပ႒ာနးခကမားက ထညသြငးၾကရန
အမားသေဘာည အာသသတစခ ႐လာၾကသည။
ေတာငအာဖရကသည ေခတေျပာငးနမနာတစခ ျဖစသည။ လျဖလမခြျခားသည စနစက
စြကပေနေသာ လမႈေရးႏင စးပြားေရးဆငးရခ႕တမႈ ျပနာႏင သးျခားခြထတမရႏငပါဟ ဆၾက
သည။ ေနာကဆးတြင လမႈေရးႏင စးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားအတြက အဆျပခကမားသည
ျငငးပယ၍ မရႏငေပ။ အဘယေၾကာငဆေသာ ထကသ႔ အာမခခကေပးျခငးသည လျဖလမခြျခား
သည စနစဆးႀကး၏ ဆးေမြမားကေကာလႊားရန ကတကဝတ႐ေၾကာငးက မျဖစမေနေဖာျပသည
နညးလမးတစရပအျဖစ အမားစက ႐ႈျမငၾကေသာေၾကာငျဖစသည။ ၎သည ဖြ႕စညးပ အေျခခ
ဥပေဒအသစ၏ ပဓာနအကဆး ပနးတငတစခပင ျဖစသည (Sunstein 2001: 4)။
အလားတပင ဇာတနမဇာတျမငခြျခားမႈ ေနာကခသမငး႐ေသာ အႏၵယတြင “မတ႔မထရသမား’
ဟ သတမတထားသည ဖယၾကဥခ ဇာတနမအပစမား ကန႐ေနေသးသည။ အဆပါ အပစမားက
သမငးဝင ခြျခားဆကခခၾကျခငးကကစားရန အႏၵယအေျခခဥပေဒသည ေအာကပါအတငး ျပ႒ာနး
ခသည။ “ႏငငေတာသည ျပညသမားထမ အားနညးသည အပစမား၊ အထးသျဖင ေနာကဆကတြ
ဇယားတြင ေဖာျပထားေသာ ဇာတဝငမားႏင လမးစမား၏ ပညာေရးဆငရာႏင စးပြားေရး အကး
စးပြားမားက အထးဂ႐ျပကာ ျမႇငတငမညျဖစၿပး လမႈေရးတရားမမတမႈႏင ေခါငးပျဖတအျမတ
ထတမႈ အမးမးမ ကာကြယေပးမည” (အႏၵယဖြ႕စညးပအေျခခဥပ ေဒ၊ အခနး ၄)။
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြသမားသည အထကပါ အလားတအေျခအေနမား ႐ေနသလား၊
အတတမဖႏပမႈမားက ျပျပငလေသာ ျပငးျပသညစတခစားမႈမား ႐ေနသလား စဥးစားရန
လေကာငးလမည။ ဖယၾကဥခအပစမားက ကယစားျပသည သကဆငသ/ပါတမားသည လမႈ
စးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက ခငမာစြာအကာအကြယ ေပးရန တစကမတမတ ေတာငးဆ
ႏငသည။ ထသ႔ အကာအကြယေပးျခငးသည အတတကာလမ ဆး႐ြားသညဓေလမားဆ ဘယ
ေသာအခါမ ေနာကေၾကာငးမျပနေၾကာငး ႏငငေတာထမ ကတကဝတတစရပအျဖစ ႐ႈျမငႏငၾက
သည။ ဆငးရခ႕တသည အသကအဝနးအတြက လမႈေရးႏင စးပြားေရး ညမမႈကရ႐ေစရန အသး
ျပရမည မဟာဗဟာေျမာက ဥပေဒကရယာတစခအျဖစလညး ႐ႈျမငႏငၾကသည။
ဝစကာရက ေအာကပါအတငး ေထာကျပသည။ “လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအတြငး အေျခခငေအာင ျပလပျခငးသည ပဋပကၡလြန သ႔မဟတ ျဖစရပ
ဆးလြန တငးျပညမားတြင အေရးႀကးသညစာမကႏာျဖစႏငသည။ တစတတပငးအားျဖင အေျပာငး
အလမတငမ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အာဏာမားမ ဖယၾကဥထားျခငးမား ကယျပန႔စြာ တည႐ေန
တတေသာေၾကာင ျဖစသည (2010: 476)။ ေနစရာ အေဆာကအအ၊ ေျမယာႏင ပစၥညးဥစၥာ
ပငဆငခြငႏငပတသက၍ အကာအကြယမရချခငးေၾကာင ဆငးရတြငးနကရျခငးသည ပဋပကၡျဖစ
ရျခငး၏ ပထမဆးေသာအေၾကာငးရငး ျဖစေနတတသည။ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမား
အား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးျခငးသည ၿငမးခမးေရးအေပၚ ေလးနကသည ကတ
ကဝတ႐ေၾကာငး၊ ပဋပကၡျဖစရျခငး၏ ဇစျမစအေၾကာငးရငးမားက ေျဖ႐ငးလေၾကာငး အခကေပး
စကားျဖစႏငသည။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြသမားအတြက ၿငမးခမးေရးသေဘာတ စာခပ
မားတြင လမႈစးပြားေရးဆငရာ အကး႐မည ျပ႒ာနးခကမား ထညသြငးရနလအပမညျဖစေၾကာငး
သေဘာေပါကလာႏငေပသည။ ဥပမာအားျဖင ၂၀၀၃ ခႏစ နေပါအစးရႏင နေပါကြနျမနစပါတတ႔
အၾကား ခပဆသည ၿငမးခမးေရးစာခပ၏ အပဒ ၃.၉ အရ အစးရသည “ႏငငသားမား၏ ပညာ
ေရး၊ ကနးမာေရး၊ ေနစရာအေဆာကအအ၊ အလပအကငႏင အစားအေသာက သေလာငေရး
ဆငရာ အခြငအေရးမားကရ႐ေစရန မဝါဒမားခမတရန” လအပသည။
လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားအား တတကက ထညသြငးမထား၊ အသအမတျပ
မထားပါက တရား႐းမားသည ႏငငေတာ၏တာဝနက အလြန ကဥးေျမာငးစြာဖြငဆ ႏငေခ႐သည။
လမႈေရး၊ စးပြားေရးႏင ယဥေကးမႈဆငရာ ကစၥရပမားထက ႏငငသားႏင ပစၥညးဥစၥာပငဆငခြင
ကသာ ဦးစားေပးႏငေပသည။ ဤအခကေၾကာင တရား႐းမားမ တးတကေသာ သ႔မဟတ တဆင
ခငးတးတက သ႔မဟတ ဥစၥာဓန ျပနလညခြေဝေပးသည ဥပေဒမားက ပယခေစႏငသည။
လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအတြငး ထား႐ျခငးသည (ေဖာျပ
ထားေသာ အခြငအေရးမားကယ၌က လမးၫႊနအေျခခမသေဘာသာျဖစၿပး တရားဥပေဒအရ
ေဆာင႐ြက၍ မရေစႏငကာမ) ႏငငေတာတာဝနက ကယကယျပန႔ျပန႔ ဖြငဆရန၊ အခြငအေရး
မားက လအမားပငဆငမႈအျဖစ ပမ၍ ႐ႈျမငလာရန တရား႐းမားအား တြနးအားေပးလာႏငသည။
အခ႕ေသာ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားသည အမးသမးမားႏင ဖယၾကဥခ လနညးစ
မား၏ ဘဝအေပၚသ႔ အခးအစားမမစြာ သကေရာကမႈ႐ႏငသည။ ၎တ႔သည လမႈေရး ထးတမး
ဓေလ၊ စးပြားေရး အေျခအေန၊ ႏငငေရးယဥေကးမႈႏင ႏငငေရးအငစတကး႐ငးမားေပၚ မတည၍
ႏငငေတာ၏ အေထာကအပ၊ အကအညအေပၚ ပ၍မခရႏငသည။ သ႔မသာ ၎တ႔၏ လမႈေရးႏင
စးပြားေရး လအပခကမား ျပညမႏငမည။ ထ႔အျပင ႏငငေရးလမးေၾကာငးက အသးျပ၍ ၎တ႔၏
လအပခကမားက ျပညဝေအာင ေဆာင႐ြကရနလညး လေလာကသညအေထာကအပမား ႐မေန
ၾကေပ။
လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားအား ေလးစားလကနာသည ယဥေကးမႈတစရပက
ခငလသည (သ႔မဟတ ထေရာကၿပး စညးေႏာငအား႐သည) ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ျပ႒ာနးခက
တြင ထညသြငးထားျခငးျဖင အဆပါ လအပစမားသည ႏငငေတာသယဇာတမားက မတစြာ ခြေဝ
သးစြခြငရရန အေထာကအပျဖစေစႏငသည။ ၎တ႔၏ ဂဏသကၡာႏင ခမးေျမသခအတြက မ႐
မျဖစလအပေသာ ႐ပပငးဆငရာ အေျခအေနမား ရ႐ခစားလာႏငမည ျဖစသည။
စဥးစားရနအခက (၂)
တငးျပညရ႕ သမငးအေမြက မညသညအရာေတြ ျဖစမညနညး။ ေလးနကၿပး အေျပာငး
အလေဖာေဆာငသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ကယျပန႔ေသာ ႏငငေရးဘသေဘာတည
ခကက ကယစားျပသည အလညအေျပာငးကာလက ေရာကေနၿပလား။ လမႈစးပြားေရးဆငရာ
အခြငအေရးမားသည အတတမ အကြအၿပမားက ေကာလႊားလသည ဆႏၵေဖာျပခကတစခ
အျဖစ လအပပါသလား။ လမႈစးပြားေရးဆငရာ ျပ႒ာနးခကမား အေျခခရမည ဘသေဘာ
တညခကသည မညမကယျပန႔ပါသနညး။
အခ႕ေသာ တငးျပညမားတြင လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက ရ႐ေစရနအတြက
ဘ႑ာေရးကနကစရတသည အဓကျပနာတစရပ ျဖစသည။ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရး
မားက ျဖညဆညးေပးႏငရနအတြက အမားျပညသ အရငးအျမစမား (ရ႐ေသာ ရနပ ေငြ အျဖစ)ႏင
ႏငငေတာ စြမးေဆာငရည (နညးပညာပငးကြၽမးကငမႈႏင ထေရာကေသာ အပခပေရးစနစအျဖစ)
လအပသည။ ႏငငေတာက ထအခကမားက မလပႏငပါက အခြငအေရးမားသည မျပညႏငသည
ကတမားအျဖစသာ ႐ေနမည။ ထသ႔ မျဖညဆညးႏငလင အျခားေသာ အခြငအေရးမားအေပၚ
အႏရာယ႐ႏငၿပး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ စနစတရပလးကလညး သကေရာကမႈ႐ႏငသညဟ
ေစာဒကတကၾကသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ကတေပးထားသည အခြငအေရးမားသည
စာ႐ြကေပၚမာသာ ႐ေနတတၿပး အခြငအေရးမားအား ယၾကညကးစားထကသညဟ သေဘာမထား
ၾကေတာဘ အမားျပညသ သ႔မဟတ အစးရမ စညးေႏာငမထားသည ႏငငေရး ယဥေကးမႈတစရပ
က ဦးတညေစႏငေသာေၾကာင ျဖစသည။
အဆပါအေျခအေနအတြက အေျဖမာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည လကေတြ႕ကသငသညဟ
ပင ျဖစသည။ လတငးအတြက ပဓာနကသည လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရး အနညးဆးက
ရ႐ေအာင အရငျပလပမညဟ ႏငငေတာမ ကတကဝတေပးႏငသည။ အရငးအျမစမား ရ႐လာ
သညအခါ ICESCR ေဖာျပထားသည တဆငခငးျပညမေစေရး အေျခခမအတငး ထပေဆာငးလပငနး
မား အေကာငအထညေဖာရနလညး ႏငငေတာမ ကတကဝတေပးႏငသည။ အမနတကယ မျဖည
ဆညးႏငလငေတာငမ လကေတြ႕ကသညကတမားက ထညသြငးျခငးသည အာဏာတညေစရန
တရားဝငေမာလငခက ျဖစေစႏငသည။ အပစမား၊ သကဆငသမားအေနျဖင ၎တ႔၏ လမႈေရး
ႏင စးပြားေရး တရားမတမႈက ႐ာေဖြေသာအမႈတြမား အားေကာငးေစရနအတြက ျပ႒ာနးခကက
အသးျပႏငသည။ ေကာငးသညဘကကၾကညလင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ကတကဝတမားႏင
လကေတြ႕အေျခအေနၾကားမ ကြာဟခကသည အာဏာပငမားက စတမသကမသာျဖစေစၿပး
လကေတြ႕ လပေဆာငလာေစႏငသည။ အခ႕ေသာ အခြငအေရးမားက ႏငငေတာ႐အရငးအျမစ
မားအေပၚအၿပငအဆင လအပေနေသာေၾကာင ျဖစလာသညအကန႔အသတမားက အသအမတ
ျပသည နညးလမးျဖင ေရးသားထတေဖာျခငး သ႔မဟတ အဓပၸာယ ဖြငဆႏငသည။ ဥပမာ ေနအမ
အေဆာကအအ ရပငခြငဆသညမာ လတငးအမပငဆငရမညဟ မဆလဘ လေတြက တျခား
ေ႐ြးခယစရာ မ႐ေသးခနတြင ေနအမမႏငထတျခငးက ကာကြယေပးသည အနမဆးအေနအထား
ျဖစႏငသည။ သ႔မဟတ ရႏငသမ အရငးအျမစႏငအည အမယာမျဖစမႈ ပေပာကႏငမည အမယာ
မဟာဗဟာမား ေရးဆြလာရန အစးရကေတာငးဆခကလညး ျဖစႏငေပသည။
တကယတနးတြင လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားသည ကနကစရတမားျပားသညဟ
ဆေသာလညး ႏငငသားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားသညလညး ထနညး၎ပင ျဖစသည။ အခြင
အေရးမားအား ကာကြယေပးၿပး ခးေဖာကသမားအား အျပစေပးအေရးယသည စနစတစခမ႐ဘ
ကယပငပစၥညးဥစၥာ ပငဆငခြငသည မျဖစတညႏငေပ။ ထ႔အတ တရားမတေသာ တရားစရငခြငႏင
လတငးမေပးခြငမား ေသခာေစရနအတြက အစးရအေနျဖင ႏငငေတာဘ႑ာေငြမားစြာ အသးျပ
ရနလအပမည ျဖစသည။
လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအတြငး ထညသြငးျခငး
သည ႏငငသားမား ဘေကာငးကးအတြက ေဆာင႐ြကရာတြငလညးေကာငး၊ ျပညသမား၏
႐ပပငးဆငရာ တးတကေစရန ေဆာင႐ြကရာတြင လညးေကာငး ဓနဥစၥာျပနလညခြေဝေပးရာတြင
လညးေကာငး ႏငငေတာ၏တကကြေသာ အခနးက႑က အသအမတျပျခငးျဖစသည။ ဤအျမင
က အခ႕ကအေတြးအေခၚအားျဖင ဆန႔ကငၾကသည။ ထသ႔ ဆန႔ကငအျမင႐သမားတြင လြတလပမႈ
အေပၚေစးကြကအေျချပ အယအဆႏင တသးပဂၢလဝါဒအျမငမား႐ႏငသည။ ၎တ႔က ႏငငေတာ၏
အခနးက႑က အသကအႏရာယအား ကာကြယျခငး၊ စာခပမားႏင ပစၥညးဥစၥမားအား ကာကြယ
ျခငးဟေသာ အနညးဆး အခနးက႑တြင ကန႔သတထားျခငးကသာ သေဘာကၾကသည။ အစြနး
ေရာကဆး ဆန႔ကငဘက အျမင႐သမားအလအရ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားသည
အခြငအေရးပင မဟတၾကေခ။ ထအခြငအေရးမားသည အျခားသမား၏ ပစၥညးဥစၥာပငဆငခြငအား
ခးေဖာကၿပး ဖနတးထားေသာ ခစားပငခြငမားျဖစသညဟ ဆၾကသည။ သ႔ေသာလညး ဤအျမင
က အေတြးအေခၚပငးအားျဖင ျပနလညတ႔ျပနခကမားစြာ႐သည။ ႏငငေတာက အနမဆး အခနး
က႑တြငသာ ကးေၾကာငးညၫြတစြာ ကန႔သတထားရနမျဖစႏငဟ ျပနလညတ႔ျပနၾကသည။
လမႈစးပြားေရးဆငရာ ကစၥရပမားတြင ႏငငေတာသည တကကြၿပး ဓနဥစၥာ ျပနလညခြေဝ
ေပးသညတာဝနမား တရားဝင႐ႏငသညဟ အခ႕က လကခႏငသည။ သ႔ေသာ ႏငငေတာ ပါဝင
ရမည အခနးက႑မား၏ သေဘာသဘာဝႏင အတငးအတာက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင
ၫႊနၾကားမထားသငဟ ေစာဒကတကၾကသည။ ထသ႔ ျပမညအစား သာမာနဥပေဒမား၊ ေန႔စဥ
ျဖစပကေနသည ႏငငေရးအေျခအေနႏင ေ႐ြးေကာကပြကာလတြင ပါတအမးမးက ေၾကျငာသည
ေ႐ြးေကာကပြ ေၾကျငာစာတမးမားအရသာ ဆးျဖတသငသည။
အခ႕က ဆၾကသညမာ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ
ျပငပတြင ထားလကျခငးအားျဖင ဤအခြငအေရးမားက မေထာကခသမားအတြက ၎တ႔ စတ
သေဘာကသည မဝါဒမားက သာမာန ဥပေဒမားျဖငပင အေကာငအထညေဖာႏငမညျဖစၿပး
အခနကန လပမးခကာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက ျပငဆငရနမလအပေတာေပ။ ဤနညးသည
ႏငငေရးအရ အလြနပင ေျပာငးလြယျပငလြယ႐ၿပး လအပခကႏင ျပညသတ႔ ေတာငးဆခက
႐သေလာက အခြငအေရးမားက ေပးအပႏငေစမည။ သ႔ေသာ အမားျပညသ ေတာငးဆခကမား
အား ျဖညဆညးေပးေသာ ခငမာအားေကာငးသည ႏငငေရး အငစတကး႐ငးမား႐မသာ ဤအဆ
သည အထေျမာကအားေကာငးမညျဖစသည။ ျပညသမားက ႏငငေရးသမားမားက မယၾကည
လင ဤအဆအားလကခႏငရန အခြငအေရး နညးမညျဖစသည။
လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ျပ႒ာနးထားျခငးသည
တရားစရင ေရးအား ႏငငေရးကစၥသဖြယ ျဖစေစႏငသလ၊ ႏငငေရးကစၥက တရားစးရငေရးေအာက
ေရာက႐သြားေအာင ေဆာင႐ြကသလ ျဖစေစႏငသညဟလညး ေစာဒကတကၾကသည။ ဆလ
သညမာ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ျပ႒ာနးထားျခငး
သည လမႈစးပြားေရးဆငရာမဝါဒမားခမတရန တရားသႀကးမားအား အာဏာအပႏငးလကသလ
ျဖစသြားေစမည။
ဤသ႔ဆလင ဒမကေရစႏင မကကညဟ ျမငႏငသည။ ေ႐ြးေကာကခ ကယစားလယေလာငး
မားမတစဆင လမႈစးပြားေရးဆငရာ မဝါဒမားကေ႐ြးခယႏငသည ႏငငသားမား၏ လပႏငစြမးက
ထခကေစႏငသည။ ဤနညးျဖင လအမားမအပစးမႈက ဆး႐ြားစြာထခကေစႏငသည။
ထ႔အျပင ေနာကဆကတြ ဘ႑ာ ေရး ကနကစရတမား ႐လာႏငေသာ ဆးျဖတခကမား
ခမတရာတြင တရား႐းမားမျဖစမေန ပါဝငလာမည။ တရားသႀကးမားသည လပငနးသဘာဝႏင
ေလလာတတေျမာကမႈအရ ထဘ႑ာ ေရးကစၥမားက ကငတြယေျဖ႐ငးရန မစြမးသာႏငၾကေပ။
ထသ႔ ပါဝငပတသကရျခငးျဖင တရား႐းမားက ေ႐ြးေကာကခ ကယစားလယမားႏင ပဋပကၡ
ျဖစေစရန တြနးပ႔ေနသည။ ဤကစၥသည လြတလပေသာတရားစရငေရး မခငမာေသးသည
တငးျပညမားတြင အထးျပနာတစရပ ျဖစႏငသည။
အထကပါ ေစာဒကမားက ျပနလညေခပခကမား ေအာကအပါအတငး ျပလပႏငသည။
၁။ ေအာကတြင ေဆြးေႏြးထားသညအတငး လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက
တရားမစြဆႏငသည နညးလမးျဖင တရား႐းမားအေပၚမမခေစဘ ဥပေဒျပမ႑ငေပၚ
အေျခတညေစကာ ေဘာငခတဖြငဆႏငသည။ တရား႐းမားက ဥပေဒမားအား ဖြ႕စညးပ
အေျခခဥပေဒႏင ညမည၊ အစးရ ဆးျဖတခကမားသည လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြင
အေရးမားႏင ကကညမႈ ႐မ႐ ဆနးစစသညအခါ၌ပငလင ဥပေဒျပမ႑ငက သငတင
ေလာကပတေသာ လြတလပစြာလပပငခြငေပးအပႏငသည။
၂။ တရားသႀကးမားသည ႏငငေရး၊ မဝါဒခမတျခငးမားတြင ပါဝငေနၿပးသား ျဖစသည။ ဤ
အခကက အာဏာခြေဝကငသးျခငးအား ေဖာကဖကမႈဟ ျမငရနမလေပ။ မ႑ငသးရပ
ျဖစသည ဥပေဒျပေရး၊ အပခပေရးႏင တရားစရငေရးတ႔သည အခငးခငး ပဋပကၡမျဖစ
ေနရန လအပသည။ ႏငငသားမား အခြငအေရးႏင အကးစးပြားအတြက ဒမကေရစ
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ အာဏာသကေရာကမႈအတြက အာဏာအား ခြေဝထားေသာလညး
ညတညမမ႐မျဖစ အစတအပငးမားအျဖစ အတတကြ လကတြလပေဆာငႏငသည။
၃။ ႏငငသားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားႏင ပတသက၍ အပခပရျခငးႏင လမႈစးပြားေရး
ဆငရာ အခြငအေရးမားႏင ပတသက၍ အပခပရျခငး၏ မတကြျပားမႈသည ထငထား
သေလာကေတာ မႀကးကယေပ။ တရားသႀကးမားသည (ဥပမာ ရလပငနးႏင ျပစဒဏ
ခမတသည မဝါဒမားက သကေရာကႏငေသာ ဥပေဒမား) အား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏင
ညမည ဆနးစစျခငးျဖင ႏငငသားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားက ကာကြယေစာင
ေ႐ာကရန တာဝန႐ပါလင အဘယေၾကာင (ေနအမအေဆာကအအ သ႔မဟတ ပညာေရး
မဝါဒအေပၚ သကေရာကေသာ) လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက ကာကြယ
ေစာငေ႐ာကရန တာဝန မ႐သငပါသလ။
၄။ ထ႔အျပင တရားသႀကးမားသည လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားႏင ပတသက
ေသာ ျပ႒ာနးဥပေဒဆငရာ ျပ႒ာနးခကမား (ဥပမာ - အမားျပညသအမယာ ခထားေပး
ျခငးႏင ပတသကေသာ အပခပေရးဆငရာ ဥပေဒ) အသကဝငေအာငလပရန တာဝန႐
လင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ျပ႒ာနးခကမားက အသကဝငေအာငလပရန (ဥပမာ -
အမားျပညသ အမယာစမကနးမားေဖာေဆာငရန အစးရ၏တာဝနတစရပကသ႔) တာဝန
ေပးဖ႔ ဘာေၾကာငမေပးအပႏငရမလ။
၅။ တရားစရင ေရးမ႑ငသည မတ႔ရမထရ ျဖစရနမလေပ။ ဥပမာအားျဖင တရားသႀကးမား
ခန႔အပသည လပငနးစဥသည ပ၍အားလးပါဝငကာ၊ တ႔ျပနမႈအားေကာငးသည တရား
စရငေရးစနစ ျဖစေပၚလာေစရန ပသြငးႏငသည။ တရားစရငေရးသည ေ႐ြးေကာကခ
အဖြ႕အစညးမား၏ အားနညးခြၽတေခာခကမားက ျပျပငေပးျခငးျဖင ဒမကေရစက
အားေကာငးသနမာေစႏငသည။ အထးသျဖင လနညးစႏင ဖယၾကဥခလအပစမားအား
ကယစားမျပဘ ေဘးဖယထတသည အခါမးတြင ျဖစသည။
၆။ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားအား ကာကြယရနပကကြကျခငးသည ၾကားေန
သည အေနအထားမဟတေပ။ အထကတြင ေဖာျပခသလ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင
လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမား ျပ႒ာနးေဖာျပရန ပကကြကျခငးသည တရား႐း
မားအား အငအားႀကးသတ႔က အကးကသာေ႐႕႐ႈ၍ ေဆာင႐ြကျခငးမး ျဖစလာေစႏင
သည။ ဤနညးျဖင အားနညးေသာသမား၏ အကးက မငကြကေသာ ဘကလကမႈ႐
သည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတစခအျဖစ ပေပၚလာမညျဖစသည။
၇။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမား ျပ႒ာနးေဖာျပျခငး
သည ျပညသမားလလားသည ယငးကသ႔အခြငအေရးမားက ႏငငေရးလပငနးစဥမားမ
တဆင ျပညသမားကယတင ပါဝငဆးျဖတခြငက ျငငးပယျခငးျဖစသညဟ ေဝဖန
ေထာကျပမႈက အားနညးသြားေစသည။ အေၾကာငးမာ ျပညသမားသည ဖြ႕စညးပအေျခခ
ဥပေဒျပငဆငေရး လပငနးစဥတြင မမတ႔၏အျမငက ေဖာျပႏငသည။ ထ႔အျပင ထ
လပငနးစဥသည သာမာန ဥပေဒျပျခငးထကပ၍ အားလးလႊမးျခကာ ပါဝငခြငရေစႏင
သည။ (ဥပမာ - ျပညသ႕ဆႏၵခယပြတြင မေပးေ႐ြးခယရျခငး)
၈။ တရားသႀကးမားသည မဝါဒခမတျခငးမားတြင ကြၽမးကငသမား မဟတေသာလညး
တရားဥပေဒအရ ဆငျခငစဥးစားသည လပငနးစဥတစေလာက အကအညလအပသည
ေနရာတြင အထးကြၽမးကငသမားက ဆငေခၚၾကားနားႏငေပသည။
လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးလသည
အဆအမားစသည လကေတြ႕တြငသသာထင႐ားသည ေကာငးကးမား႐သညဟေသာ ယဆ
ခကေပၚ အေျခတညၾကသည။ သ႔ေသာ ပကတအေျခအေနတြငမ တငးျပညတစျပညအတြငး လမႈ
စးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ျပ႒ာနးထားျခငးႏင ႏငငသား
မားမ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားအား ရ႐ခစားေနသည အဆငတ႔သည လေလာက
သည ဆကႏႊယမႈမ႐ၾကေပ။
ဥပမာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားစြာတြင ရကေရာေသာ (သ႔ေသာ အႏစမသည) ကတ
ကဝတမား ေပးထားၾကေသာလညး လကေတြ႕ျဖညဆညးေပးရန အားမထတၾက သ႔မဟတ
အနညးငယသာ အားထတၾကသညက ေတြ႕ရေလ႐သည။ သ႔ေသာ ဤသညမာ ဖြ႕စညးပအေျခခ
ဥပေဒဒဇငးပစ ျပနာထက အေကာငအထညေဖာေဆာငေရး ျပနာသာ ျဖစသည။ အခ႕
တငးျပညမားက ၎တ႔၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအား လစလ႐ႈေသာအခကသည ဖြ႕စညးပအေျခခ
ဥပေဒတြင ႐းသားစြာကတကဝတျပ ျပ႒ာနးထားလသည တငးျပညမားအတြက လမႈစးပြားေရး
ဆငရာ အခြငအေရးမားအား ထညသြငးေရးဆြျခငးက ဆန႔ကငျငငးဆျခငး မဟတေပ။
အခ႕တငးျပညမားသည လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားအား ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ
တြင လးဝေဖာျပမထား၊ သ႔မဟတ အနညးငယသာ ေဖာျပထားေသာလညး သာမာနဥပေဒမား
မတဆင ျပညစကလသည လမႈဖလေရး မဝါဒမားခမတထားႏငသည။ ဩစေတးလ၊ ဒနးမတ၊
ဖငလနႏင ဆြဒငႏငငတ႔သည စျပဥပမာမားျဖစသည။ သ႔ေပေသာျငားလညး ဤပစ၏ အားနညး
ခကမာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမ အသအမတမျပထားေသာေၾကာင အခြငအေရးမားအား
လတတေလာ ခစားရ႐ေနျခငးသည လအမားစအပစးသည ႏငငေရး ရာသဥတအေပၚတြငသာ
လးဝမခေနရျခငးျဖစသည။ ၎တ႔၏ အခြငအေရးမားက ႏငငေရးစနစမ ေကာငးစြာကာကြယ
မ ေပးႏငသည လနညးစမား၊ ႏငငေရးအရ ေဘးဖယခထားရေသာ အပစမား (အထးသျဖင ဆငးရ
သားမား) ႐တတၾကသည။ ေဖးကမညသမ႐သည အပစမား႐တတၾကသည။
လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင အတျမစချခငးသည
မညသညအကးမ မ႐ဟ ဆလျခငးမဟတေပ။ သ႔ေသာ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားအား
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးျခငးသည လမႈစးပြားေရးဆငရာ တးတကမႈမားအတြက
ကရယာ (နညးလမး) တစချဖစေၾကာငးကသာ အထးအာ႐စကလျခငး ျဖစသည။ လမႈစးပြားေရး
ဆငရာအခြငအေရးမားအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင အသအမတျပျခငးသည မ႐မျဖစ လအပ
သညအရာ မဟတေပ။ ထ႔အတ ေကာငးကးမား ရလာေစရန လေလာကသညအေျခအေနဟလညး
မဆသာျပနေပ။ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင အသအမတ
ျပျခငးသည အရာအားလးက ကသေပးႏငသညနညးလမးဟမဆဘ တစတတပငးသာ အေထာက
အပျဖစမညဟ ဆလရငးျဖစသည။
အခ႕ေသာ အခြငအေရးမားေၾကာင အကးခစားရျခငး (ဥပမာ - အဆငျမငပညာ ရ႐ပငခြင)
သည ဆငးရသားမားထက လလတတနးစားႏင ခမးသာသညလအပစမား ျဖစေနႏငေၾကာငး
ၫႊနျပေနသည အေထာကအထား တခ႕႐သည။ လမႈေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက တကတက
ကြကြ ျပ႒ာနး အေကာငအထညေဖာသည လကတငအေမရကႏငငမား (ဘရာဇးႏင ကလဘယာ)
တ႔၏ အေတြ႕အၾကတြင ထအခြငအေရးမားက ဆငးရသားမားထက လလတတနးစား ျပညသမား
ကသာ ရယၾကသည။ ဤအခကက လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက ဖြ႕စညးပအေျခခ
ဥပေဒတြင ထညသြငးျခငးအား ဆန႔ကငေစာဒကတကရာတြင ကးကားႏငသည။ အထးသျဖင
ဤအခြငအေရးမား၏ ရည႐ြယခကသညပင အဆငးရဆးလအပစအတြက အနမဆး အေျခခခက
မား ျပညမေစႏငသညဟ ယဆေသာအခါတြင ျဖစသည။
သ႔ေသာလညး လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမား၏ ရည႐ြယခကသည ဤမသာမဟတ
ေပ။ လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးျခငးသည
အားလးလႊမးျခေသာ စနစတစချဖင ျပညသတငး၏ ေကာငးကးခမးသာက ျမႇငတငလေသာ ဆႏၵ
တစရပက ေဖာထတျပသျခငးလညး ျဖစႏငသည။ ထစနစတြင လတငးက မမတ႔ စြမးေဆာငႏငရည
အလက ထညဝငၾကၿပး လတငးကလအပခကအရ အေထာကအပမား လကခရ႐ၾကမည။ ဤသ႔
ဆလင လလတတနးစားေရာ ဆငးရသားမားပါ ပညာေရး၊ ကနးမာ ေရးကသ႔ လမႈေရး ဝနေဆာငမႈ
မား ခစားပငခြင႐မည။ ထ႔ေၾကာင လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားသည အလြန ဆငးရသ
မားကသာ ဦးတညပစမတထားသည မဟတေတာဘ လ႕အဖြ႕အစညးတစခလးအား ပ၍ အားလး
အကးဝငကာ၊ စးပြားေရးအရ တနးတညမေသာ လ႕အဖြ႕အစညးအျဖစ ကညျမႇငတငေပးႏငေပ
သည။ မညသ႔ပင႐ေစကာမ အလတကာအလအပဆး အပစမားအားဦးစားေပးႏငရမည ျဖစသည။
ထသ႔ဦးစားေပးမႈအား အေသအခာရ႐ေစရန ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျပ႒ာနးခကမားတြင ႏငငေတာ
သည အဆငးရဆးလမားအတြက အနမဆးအေျခခဝနေဆာငမႈ ေပးအပႏငရန အာ႐စကရန၊
ထသ႔ျပလပၿပးမ ထပေဆာငးဝနေဆာငမႈမားက အျခားေသာအပစမားအတြက ေပးအပရန ျပလပ
ရမညျဖစေၾကာငး ေဖာျပထားရန လအပမညျဖစသည။
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအရ လမႈစးပြားေရးဆငရာအခြငအေရးမားက အသအမတျပျခငး၏
အခငမာဆးပစသည ႏငငသားႏင ႏငငေရးဆငရာ အခြငအေရးမားကသ႔ တရားေရးအရ အာဏာ
ကငသးခြင ထညသြငးထားျခငးပငျဖစသည။ ကမာၻေပၚ႐ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမား၏ သးပတစပခန႔
သည ၎ပစအတငးေဆာင႐ြကၾကသည။
ကမာၻ႕ကလသမဂၢအဖြ႕သည ၎အခြငအေရးမားႏငပတသက၍ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ
အတြငး ထညသြငးျခငးဆငရာ ‘ခငမာမႈအ႐ဆး ႏငငလးဆငရာ ေၾကညာခကမားထမတစခ’
အျဖစ ‘အေကာငအထညေဖာရန အသးဝငေသာနညးလမးမား’ တငျပလက ျမႇငတငေဆာင႐ြကမႈ
မား႐သည (UN Human Settlements Programme 2002: 36)။ အလားတပင International
IDEA ၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငး လကေတြ႕လမးၫႊန သည လမႈစးပြားေရးဆငရာ
အခြငအေရးမားက ႏငငတကာဥပေဒမားတြင ကယကယျပန႔ျပန႔ ကတကဝတျပထားသည
အတြက၊ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ႁခြငးခကမဟတဘ စႏႈနးအျဖစထညသြငးထားၾကျခငး
တ႔က အသအမတျပ ထညသြငးေဖာျပထားသည။
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတစခက ခမးသာသခ၊ အစားအေသာက၊ ေနစရာအေဆာကအအႏင
အျခားေသာ လမႈေရးႏင စးပြားေရးကနစညမားဆငရာ အခြငအေရးမားက အာမခေပးမညဆလင
မညသညအတငးအတာထ ကယကယျပန႔ျပန႔ျပ႒ာနးသငပါသနညး။ အကယ၍ ျပညသမားမ
အစားအစာအတြက အခြငအေရးရ႐မညဆပါက ၎တ႔အတြက တစရကက အနညးဆး တစနပစာ
ရမညလား၊ သးနပစာရမညလား။ အကယ၍ ျပညသမားသည သန႔႐ငးေသာ ေရကရ႐ရန အခြင
အေရး႐ပါက ၎တ႔အမ၌ ၂၄ နာရ ေရရ႐ခြငရမညလား သ႔မဟတ တစရကက ၂ နာရစာ တစ
ကလမတာ႐ညသည ေရပကလငးမ သြယတနးခြငက ရ႐ေစမညလား။ အကယ၍ ျပညသမား
ကနးမာေရးေစာငေ႐ာကခြင ရ႐မညဆလင အေျခခကနးမာေရး ေစာငေ႐ာကမႈရမညလား
သ႔မဟတ ေဈးႀကးေသာအထးကနးမာေရး ေစာငေ႐ာကမႈမား ရ႐ခြငရမညလား။
အရငးအျမစမား အကန႔အသတ႐ျခငးေၾကာင ဤေမးခြနးမားက နညးလမးအမးမးျဖင
ခဥးကပ၍ အေျဖထတၾကရသည။ ICESCR တြငပါဝငေသာ တဆငခငးျပညမေစျခငး အေျခခမ
သည ဤသ႔ေသာ ခဥးကပမႈတစမးျဖစသည (Chenwi 2013 တြငၾကညပါ)။ တဆငခငးျပညမ
ေစျခငး အေျခခမသည ႏငငေတာမ ၎တြင႐ေသာ စြမးေဆာငရညအလက လမႈေရးႏင စးပြားေရး
ဆငရာလအပခကမားက ျဖညဆညးေပးရန တာဝနအျဖစသတမတျခငးျဖစသည။ စြမးေဆာင
ရညတးတကလာသညႏငအမ ျပ႒ာနးသတမတခက ပမာဏမားလညး တးတကလာရမညျဖစ
သည။ ထသ႔ဆရာတြင ႏငငေတာမားသည ဖြ႕ၿဖးမႈအဆငအတနးတစခသ႔ ေရာက႐သည အခန
ထ လမႈေရးႏင စးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက အေကာငအထညေဖာျခငးအား ေ႐ႊ႕ဆငးထား
ႏငသညဟ ဆလျခငးမဟတပါ။ ႏငငေတာမားအားလး၊ အဆငးရဆးႏငငသညပငလင လမႈစးပြား
ေရးဆငရာအခြငအေရးမားက ျဖစႏငသမ အျမငဆးရ႐ေစရန ICESCR တြငပါဝငေသာ တာဝန
မားက ျမနဆနထေရာကစြာ အေကာငအထညေဖာရန တာဝန႐သည။
ICESCR တြင ပါ႐ေသာ ေနာကထပ အနမဆး႐ရမည အေျခခမတစခကမာ ႏငငေတာမား
သည အခြငအေရးတစခခငးစကေလးစား၍ အေျခချပ႒ာနးခကမားက ကာကြယရနႏင ဦးစားေပး
ေဆာင႐ြကရန တာဝန႐သည။ တဆငခငးျပညမေစျခငးသည ႏငငေတာ၏ စြမးေဆာငရညအဆင
တးတကလာသညႏငအမ ၎အခြငအေရးမားက အမားဆးရ႐ႏငရန ေဆာင႐ြကရျခငးျဖစသည
(Chenwi 2013)။ တတယအေျခခမသည ေနာကျပနမဆတေရးမျဖစသည။ ႏငငေတာမားသည
အရငးအျမစမားမ႐၍ ဆကလကမေထာကပရန ဖအားေပးခရသညမလြ၍ ၎တ႔၏လမႈေရးႏင
စးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက ျပနလညေလာခခြငမ႐ေပ။
ေတာငအာဖရက၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ႏငငေတာအေနျဖင အခြငအေရးမားက
တဆငခငးျပညမေစျခငးက အာမခႏငရန သငေတာေသာ ေဆာင႐ြကခကမားျပလပရန တာဝန႐
သညဟ ထညသြငးထားသည (ဇယား ၆.၁ ကၾကညပါ)။ “သငေတာသလ” ထညသြငးစဥးစားရန၊
အေရးေပၚအတြက ဦးစားေပးရန အခကမားပါဝငေသာလညး (Bilchitz 2007: 149) ေတာင
အာဖရက၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တရား႐းသည အနမဆး႐ရမည အေျခခမက အတညျပ
ေထာကခမႈမ႐ေပ (Chenwi 2013)။ ကငညာ၏ ၂၀၁၀ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒကမ အနညးငယ
ကြျပားေသာ (မအားျဖင ပ၍ခငမာေသာ) ခဥးကပမႈ႐သည။ လအပေသာ အရငးအျမစမား မရ႐၍
အခြငအေရးမားက မျဖညဆညးေပးႏငလင ထ႔သ႔ေသာအေျခအေနက ႏငငေတာအေနျဖင
သကေသျပရန လအပသည။
ဂ႐ဘြနးမ (Grootboom) ျဖစရပ ၂၀၀၀ ခႏစတြင ေတာငအာဖရက ဖြ႕စညးပအေျခခ
ဥပေဒ၏ ပဒမ ၂၆ တြငပါဝငေသာ အမယာေနထငေရးႏင သကဆငေသာ အခြငအေရးႏင
ပတသက၍ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတရား႐းသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက တရားလမား
အား အနမဆးအေျခခအခကအျဖစ ေနထငေရး အမးအကာအတြက အခြငအေရးေပးထား
သညဆသည အဆျပခကက ျငငးဆနခသည။ ၎အစား တရား႐းမ ‘ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ
အရ ႏငငေတာသည ၎တြင႐ေသာ 'အရငးအျမစ' ထမ လေလာကေသာအမယာမားက
လကလမးမႏငေရးအတြက ပးေပါငးေဆာင႐ြကေရးအစအစဥမားခမတ၍ အေကာငအထည
ေဖာသြားရန လအပသည’ ဟ ေၾကညာခသည။
၎သည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားက မညသ႔ အာမခ
ထားသညဆသည ဥပမာတစချဖစသည။ တစဦးတစေယာကခငးအေနျဖင အသမတျပျခငး
မဟတဘ အမားျပညသအတြက အစးရမ လေလာကေသာ ျပ႒ာနးခကမားခမတ ေဆာင
႐ြကရန တရားေရးအရ လကေတြ႕အေကာငအထညေဖာမႈ႐ေစရန လပေဆာငႏငျခငး
ျဖစသည။
လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက အေသအခာအေကာငအထညေဖာမႈ ႐ေစရန
ေဆာင႐ြကရာတြင တရားေရးဆငရာ အေလအထမား၏ အေရးပါမႈက လကတငအေမရက၏
အေတြ႕အၾကမားတြင ေတြ႕႐ႏငသည။ ဥပမာအားျဖင ကလဘယာ၏ တရားေရးမ႑ငသည
၎တ႔၏ ဥပေဒသပၸပညာရပမားတြင အေတာအတနပင တထြငဆနးသစ၍ ျပျပငေျပာငးလမႈမား
ျပလပၾကသည။ မဝါဒအေျချပႏင ဖြ႕စညးပအေျချပေျဖ႐ငးျခငး နညးလမးမားကလညး စမးသပ
ႀကးစားလစတ႐ၾကသည။ ဘရာဇး၏ တရားေရးမ႑ငသည ဥပေဒက အသကသြငးရာတြင
နညးလမးတစခခငးစအလက ကငတြယရသညကသာ ႏစသကၾကၿပး ဖြ႕စညးတညေဆာကပ
ဆငရာျဖစရပမားကေတာ ကငတြယေျဖ႐ငးရန မဝမရျဖစၾကသည။
ႏငငအေတာမားမားတြင တရား႐းစနစမားမအမႈက ၿပးျပတေအာငျမငသညအထ ေဆာင႐ြက
ရာတြင အခနႏင ေငြအကနအကမားေသာေၾကာင ထေရာကျမနဆနမႈ႐ေသာ လပငနးစဥမား
ထား႐ျခငးသည လႈမႈေရးႏင စးပြားေရးတရားမတမႈမားရ႐ေစရန ျမႇငတငေပးျခငးအတြက အက
အညျဖစပါလမမည။ ဥပမာအေနျဖင ကလဘယာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ‘အကစယြနး
ဒေတးလာ’ ‘acción de tutela’ ကာကြယေစာငေ႐ာကမႈဆငရာ အေရးယေဆာင႐ြကျခငးဟ
အဓပၸာယရေသာ ျပ႒ာနးခကပါဝငသည။ သာမာနႏငငသားမားသည ၎တ႔၏ အခြငအေရးမားက
ကာကြယႏငရနအလ႔ငာ လငျမန၍ (အကနအကသကသာစြာ) တရားစရငေရးစနစက လကလမး
မႏငသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအရ တက႐ကတငၾကားႏငသည ပစတစခက ျပ႒ာနးသတမတ
ထားျခငးျဖစသည။
စဥးစာရနအခက (၃)
တရားေရးဆငရာ မတတမးဆသညမာ အဘယနညး။ တရားစရငေရးတြင ဘသေဘာတ
လကခထားၾကေသာ တနဖးမားမာ အဘယနညး။ တရားေရးမ႑ငသည လ႕အခြငအေရးက
ကယျပန႔စြာ အနကအဓပၸာယ ဖြငဆၾကသလား (သ႔) ကဥးေျမာငးစြာ အဓပၸာယဖြငဆၾက
သလား။ လက႐တရားစရငေရး အေျခအေနမားေပၚတြင အေျခခ၍ ေရ႐ညအတြက ဆးျဖတ
ခကမား ခမတသငပါသလား။ တရားစရငေရးယႏရားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာက
ျခငးလပငနး၏ တစစတတစပငးအျဖစ ျပျပငေျပာငးလေရးမား ျပလပသငပါသလား။
အျခားေသာ ေမးခြနးတစခမာ အခြငအေရးမားသည ႏငငေတာထ ဦးတကေတာငးဆ သင
သလား (သ႔) ပဂၢလက အဖြ႕မားထလညး ေတာငးဆခြင႐သငသလား။ ဥပမာအားျဖင ေျမပင႐ငမား
သည ျပညသမားက ၎တ႔အမမားမ အတငးအဓမၼေ႐ႊ႕ေျပာငးခငးျခငး၊ စက႐မား၏ သဘာဝ
ပတဝနးကငက ထခကေစျခငးျဖင ျပညသမား၏ ကနးမာေရးက သြယဝကထခကေနမႈမားက
အကာအကြယရေနျခငးတ႔ျဖစသည။ ခြျခားဆကဆမႈမား ေနရာအႏ႔႐ေနေသာ၊ ပဂၢလက အဖြ႕
အစညးမားေပၚတြငလညး ခြျခားဆကဆမႈ႐ေနေသာ ႏငငမားတြငအလားလက ေဘးတကဥပေဒ
အာဏာတညေရးက ေဆာင႐ြကႏငရန လအပသည။
ထ႔ျပင ႏငငအမားစသည ဝနေဆာငမႈမားေပးရာတြင ပဂၢလကအဖြ႕အစညးႏင ျပညသပင
အဖြ႕အစညးမားအပါအဝင ယႏရားမးစက အသးျပၾကသည။ ထ႔ေၾကာင လမႈစးပြားေရးဆငရာ
အခြငအေရးမားႏင ပတသက၍ ပဂၢလကလပငနးမားက ခငခငမာမာၾကပမတေသာ နမနာ ျဖစရပ
မား႐ႏငသည သ႔မဟတ အနမဆးအဆငအေနျဖင အမားဆငရာလပငနးမားအတြက ေဆာင႐ြက
ေနေသာ ပဂၢလကလပငနးမားက ၾကပမတျခငးမး႐ႏငသည။
တခ႕ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင လမႈစးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားႏင ပတသက၍
တရားေရးမ႑ငမ တက႐ကစရငခြင ႐မ႐က တက႐ငးလငးစြာ ေရးသားထားျခငးမး မ႐ေပ။
ယငးေျဖ႐ငးခကသည မတကြျပားေသာ အပစမားအၾကား ေနာကဆးအေျဖက ဥပေဒအရႏင
တရားေရးအရ အဓပၸာယဖြငဆျခငးျဖင ေျဖ႐ငးေဆာင႐ြကရန ခနလပထား႐မႈက လကခကာ
၎တ႔အၾကား သေဘာတညမႈရယႏငေစသညအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငး လပငနး
က အေထာကအကျပပါသည။ ဥပမာအေနျဖင အတလတြင ၁၉၄၆ ခႏစ၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ
ေရးဆြခသမားသည လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားက ဥပေဒအရ ၾကပမတသငသလား (လကဝ
တမးၫြတ) သ႔မဟတ ေမာမနးခကအျဖစသာ ထားသငသလား (လကယာတမးၫြတ) ဆသညက
သေဘာတညမႈမရခၾကေပ။ ရလဒအေနျဖင ထြကေပၚလာေသာ စာသားမာ တက႐ငးလငးမႈမ႐ပါ။
ယငးစာသားတြင အေျခခမမား၊ ကငဝတႏင လမႈေရးဆငရာ ဆကဆေရးမားႏင စးပြားကးသနး
ေရးမားသည ႏငငသားႏင ႏငငေရးဆငရာ အခြငအေရးမားႏင သးျခားစပါ႐၍ ၎ျပ႒ာနးခက
အသးသးတ႔သည တရားစရငေရးအရ တက႐ကအေရးယေဆာင႐ြကႏငျခငး ႐မ႐ကလညး ႐ငး
လငးစြာေဖာျပထားျခငး မ႐ေပ (Adams and Barile 1972)။
ဤသ႔တက႐ငးလငးစြာ ေရးသားထားျခငးမးမ႐ျခငးသည အခြငအေရးမားက ညႇႏႈငးေဆြး
ေႏြးႏငဖ႔အတြက အားနညးေစႏငသည (အထးသျဖင အျခားေသာ အခြငအေရးမားက တရားေရး
အရ ေဆာင႐ြကခြငက ႐ငးလငးစြာ ေဖာျပထားေသာအခါ)။ ဤသ႔ေသာ တက႐ငးလငးမႈမ႐ျခငးသည
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏ အခြငအာဏာတစခလးက ေလးစားလကနာမႈ ယယြငးလာႏငၿပး ႏငင
သားႏင ႏငငေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက ၾကပမတျခငးပါ အားနညးလာေစႏငသည။
လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားက ႏငငေတာအား ဥပေဒႏင တရားစရငေရးအရ လကနာ
ေဆာင႐ြကရန ကန႔သတထားျခငးမးမဟတဘ ႏငငေရးႏင ကငဝတပငးအရ လကနာေဆာင႐ြက
ရမညအေျခခမမားအျဖစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒထတြင ထညသြငးႏငသည။ ဥပေဒျပေရးႏင
အပခပေရးမ႑ငသည အေျခခမမားက ေလးစားလကနာရနလအပၿပး ဥပေဒက ေရးဆြျပ႒ာနး
ျခငးႏင အေကာငအထညေဖာျခငးတ႔မတစဆင လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားက ျဖညဆညးေပးရ
မညျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင အခြငအေရးမားသည အေျခခမမား၊ ေမာမနးခကမားအတငး တရားဝင
ဥပေဒအရ ျပ႒ာနးခကျဖစသညက အသအမတျပျခငးခရမညျဖစသည။
အေျခခမမားသည တရားသႀကးမားထက ေ႐ြးေကာကခႏငငေရးသမားမားက လမႈစးပြားေရး
ကစၥရပမားအား ကငတြယေရးအတြက တာဝနယမႈ႐ေစသည။ ထ႔အတြက ၎နယပယမားႏင
ပတသကၿပး တရားစရငေရးႏင ဆကစပေနေသာ (အထကတြင ေဆြးေႏြးခသည) လပပငခြင၊
တရားဝငမႈႏငသကဆငေသာ ျဖစႏငေခ႐သည ျပနာမားက ေ႐ာင႐ားရနျဖစသည။
ဂါနာ၊ အႏၵယ၊ အငယာလန၊ ေမာလတာ၊ ႏငဂးရးယားႏင ပါပအာနယးဂန တ႔အပါအဝင
အဂၤလပ႐းရာ စရငထးဥပေဒမားမ ဆငးသကလာေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမား႐သည ႏငင
မားတြင လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားက အေျခခမမားအျဖစ ထညသြငးျခငးမာ အေတာအတန
ပင ဘတညၾကသည အခကျဖစသည။ အေျခခမမားအျဖစ ထညသြငးတတၾကသည ျပ႒ာနးသတ
မတခကပစမားမာ ေအာကပါအတငးျဖစသည။
• အငယာလန - ‘ဤပဒမတြင ေဖာျပထားေသာ လမႈေရးမဝါဒဆငရာ အေျခခမမားသည
လႊတေတာအတြက ေယဘယ လမးၫႊနခကျဖစသည။ ထအေျခခမမားက ကငသးရန
ဥပေဒျပရာတြင လႊတေတာကသာ အျပညအဝလပပငခြင႐၍ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏
မညသညျပ႒ာနးခကေအာကတြငမ မညသည တရား႐းကမ ေဆာင႐ြကပငခြင မ႐ေပ။’
• ေမာလတာ - ‘ဤအခနးတြင႐ေသာ ျပ႒ာနးခကမားက မညသညတရား႐းမ စရင
ေဆာင႐ြကခြင မ႐ေပ။ သ႔ေသာ ႏငငေတာ၏ စမအပခပေရးအတြက အေျခခမားျဖစ
သည။ ၎သည ႏငငေတာအေနျဖငထမဝါဒမားက ဥပေဒမားအျဖစ ျပ႒ာနးရနရည႐ြယ
သည။’
• အႏၵယ - ‘ဤအပငးတြငပါဝငေသာ ျပ႒ာနးခကမားက မညသညတရား႐းမ စရငဆး
ျဖတ၍မရေပ။ သ႔ေသာ ႏငငေတာ၏ စမအပခပေရးတြင အေျခခရမည မမားျဖစသည။
၎အေျခခမမားက ဥပေဒအျဖစ ျပ႒ာနးရနမာ ႏငငေတာ၏ တာဝနျဖစသည။’
တရားေရးအရ စရငေဆာင႐ြကပငခြငမ႐႐မျဖင အေျခခမမားသည ဆေလာမႈမ႐ဟ ေကာက
ယ၍ မရေပ။ တရားေရးအရ စရငေဆာင႐ြကပငခြင မ႐ေသာလညး မညသ႔ေသာ ႏငငေရးအေျခ
အေနတြင ႐ေနသလဆသည အေပၚတြငမတည၍ အတငးအတာတစခအထ ႏငငေရးအရ သက
ေရာကမႈ ႐ႏငမညျဖစသည။ ဥပမာအေနျဖင အရပဖကအဖြ႕အစညးမားမ လမႈေရးႏင စးပြားေရး
ဆငရာ တရားမတမႈမားအတြက အမားျပညသေထာကခမႈရ႐ေရး ႀကးပမးရာတြင ဖြ႕စညးပအေျခခ
ဥပေဒဆငရာ ခးေဖာကေနသညဟေသာ အမားႀကကေျပာဆခကမားျဖင စညး႐းရနအတြက
အေျခခမမားက အေထာကအက ျဖစေစႏငသည။ ထ႔ျပင ဥပေဒျပ ပဂၢလမားအေနျဖင လမႈစးပြား
ေရးအခြငအေရးမားက ျမႇငတငႏငရန ဥပေဒေရးဆြျခငး၊ ျပငဆငျခငးမားက လႊတေတာတြငး
ေဆြးေႏြးမႈမားႏင အမားျပညသႏင ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးပြမားတြင ၎တ႔၏ အားထတမႈက ေထာကခ
မႈရ႐ေစရန အေျခခမမားက ကးကားႏငမညျဖစသည။
. . . အေျခခမမားသည တရားစရငေရးအရ စရငဆးျဖတပငခြငမ႐ဟ ဆ႐မျဖင ႏငငေတာက
တာဝန ဝတရားမား မဖနတးႏငဟ မဆလပါ။ အမနအားျဖင အေျခခမမားႏင ကကညမႈ မ႐
ျခငးသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏင ေသြဖယျခငးပငျဖစသည။ (မနာဗား ေမးလလမတကႏင
အႏၵယ ျပညေထာငစ ၁၉၈၀)
လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားက တရားေရးအရ စရငေဆာင႐ြကခြငမ ကငးလြတေစရန
အေျခခမမားအျဖစ ထညသြငးထားေသာလညး အခ႕ေသာတရား႐းမားသည အေျခခမမားက
၎တ႔ဆးျဖတခကမားတြင ထညသြငးကးကားၾကသည။ ဥပမာအေနျဖင ဂါနာႏငငတြင တရား
လႊတေတာခပ႐းသည မးခစပါတသစႏင ေ႐႕ေနခပ [၁၉၉၆-၇] ျဖစရပ၌ ဥပေဒက အနက
အဓပၸာယဖြငဆရာတြင တရား႐းမား၏အေျခခမမားအား ကးကားပငခြငကအသးခခသည။ အႏၵယ၏
ျပညေထာငစတရားလႊတေတာခပသညလညး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏ ဝေသသျဖစေသာ အေျခခ
မမားကလကခကငသးသည။ ေအာဂါ တလစစ ႏင ဘေဘျမနစပယ ေကာပေရး႐ငးအမႈ (၁၉၈၆)
ႏင ပတသြနမႏင ကာရလာျပညနယအမႈ (၁၉၇၈) တ႔အပါအဝင အမႈကစၥအေတာမားမားတြင
အေျခခမမားသည ဖြ႕စညးပအေျခခပါ ဥပေဒျပ႒ာနး သတမတႏငေသာ အခြငအေရးမားကသ႔
အေရးႀကးေၾကာငး အခငအမာဆခၾကသည။ အငယာလနတြင တရား႐းမားသည ဥပေဒျပေရး
မ႑ငႏင တရားစရငေရးမ႑ငတ႔၏ အခြငအာဏာက ဝငေရာက မစြကဖကလၾကေပ။ လမႈစးပြား
ေရးအခြငအေရးမားက ၾကပမတအေကာငအထညေဖာရာတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည တရား
ေရးမ႑ငထက ႏငငေရးအရ ေဆာင႐ြကျခငးကသာ ပ၍ဦးစားေပးသည။ သ႔ေသာလညး တရား႐း
မားသည အေျခခမမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြငပါ႐ေသာ ျပ႒ာနးခကမားအား အနက
အဓပၸာယဖြငဆရာတြင ထညသြငးကးကားခကအျဖစ အသးျပၾကသည (Trispiotis 2010)။
သ႔ေသာလညး အခြငအေရးမားက အေျခခမမားမတစဆင ရ႐ေအာငေဆာင႐ြကျခငးအတြက
ေဝဖနခက တစခ႐သည။ ၎မာ ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒတြငပါဝငေသာ ျပ႒ာနးခကမားႏင
ေသြဖယေနေသာ ဥပေဒျပပဂၢလမားက ဖအားေပးရန အရပဖကအဖြ႕အစညးမားဘကက အဆင
သငျဖစေနမသာ ထေရာကႏငမညဟဆသည။ ႏငငေရးအာဏာက လကလမးမမႏငသည ဖယၾကဥခ
အပစမားသည အေျခခမမားက ေတာငးဆရနအတြက ႏငငေရးအရေထာကခမႈရ႐ေအာင ေဆာင
႐ြကႏငၾကမည မဟတပါ။
တရားေရးအရ စရငေဆာင႐ြကေစျခငးမ႐ဘ၊ ဥပေဒျပေရးႏင အပခပေရးတ႔မလညး မဝါဒ
မား၊ ဘတဂကဆငရာ ဆးျဖတခကမား ခမတရနမလအပဘ လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားက
အာမခေပးႏငသည အျခားနညးလမးတစခမာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအတြငး စာသားမားတြင
မေဖာျပဘ နဒါနးတြင လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားက ေဖာျပထားျခငးပငျဖစသည။
ဥပမာအေနျဖင ဒမနကာႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏ နဒါနးတြင “[ျပညသမား] သည
လမႈတရားမတမႈ၏ အေျခခမမားက ေလးစားသည။ ထ႔ေၾကာင စးပြားေရးစနစက လညပတျခငး
အားျဖင လ႕အသငးအဝငး၏ အရငးအျမစမားက ဘေကာငးကးအတြက အကးျဖစထြနးေစရမည
ဟ ယၾကညသည။ ျပညသအားလးအတြက လေလာကသည အသကေမြးဝမးေၾကာငး အရငးအျမစ
မား႐ရမည။ စးပြားေရးလပငနးမား လညပတရနအလ႔ငာ လပသားမားက လသားမဆနေသာ
အေျခအေနျဖင ေခါငးပျဖတျခငး၊ အတငးအဓမၼခငးေစျခငးမားမျပလပရ။” ဟ ထညသြငးေၾကညာ
ထားသည။
၁၉၄၆ ႏင ၁၉၅၈ ခႏစ ျပငသစဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒမားသည လမႈစးပြားေရး အခြငအေရး
မားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒထတြင လးဝမထညသြငးလေသာ လကယာပါတမားႏင အတအက
ထညသြငးလေသာ လကဝပါတမားအၾကား ႏငငေရးအရ ညႇႏႈငးလကခမႈရႏငေစရန ဤခဥးကပမႈ
မးက ကငသးခသည။ ျပငသစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာေကာငစသည လမႈစးပြားေရး အခြင
အေရးမားက နဒါနးတြင ထညသြငးေဖာျပ၍ တရားဝငထတျပနေၾကညာျခငးမျပမ ဥပေဒေၾကာငး
ဆငရာ ျပနလညေလလာသးသပျခငးမား ျပလပႏငေစရန ဆးျဖတခသည။ သ႔ေသာ ျပငသစ၏
နဒါနးတြင ထညသြငးထားျခငးသည ပမနလပ႐းလပစဥအတငး ေရးဆြထားမႈပစမးႏင မတဘ
နဒါနးတြငပါဝငေသာ ျပ႒ာနးခကအခြငအေရး အေတာမားမားသည တရားဥပေဒအရ အသက
သြငး၍ ၾကပမတေဆာင႐ြကႏငျခငးမ႐ေပ။
အထးသျဖင ဖကဒရယပစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တခ႕တြင တကသည အခြငအာဏာမားက
ဥပေဒျပေရးမ႑ငသ႔ ေပးအပထားသည။ ၎သည လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားက အကး
သကေရာကမႈ ႐ႏငသည။ ဥပမာအေနျဖင ဩစေၾတးလ၊ ကေနဒါႏင ဂာမဏတ႔၏ ဖြ႕စညးပ
အေျခခဥပေဒမားတြင လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားႏင ပတသက၍ ႐ငးလငးတကေသာ ရည
ၫႊနးခကမား ထညသြငးထားျခငး မ႐ေသာလညး ၎အခြငအေရးမားႏင ပတသကလင ဥပေဒ
ျပေရးမ႑ငကသာ အခြငအာဏာလႊအပၾကသည။ ဇယား ၃.၁ တြင ေဖာျပခသညအတငး
ဩစေၾတးလ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအား ျပငဆငခသည။ “မသနစြမးႏင သကႀကးပငစင၊ မးဖြား
ခြင ေထာကပေၾကး၊ လငေယာကၤားေသဆးသည အမးသမးမား (မဆးမ) ပငစင၊ ကေလး
ေထာကပေၾကး၊ အလပလကမ၊ ေဆးဝါးဆငရာ၊ နာမကနးႏင ေဆး႐တကကသခြင၊ ကနးမာေရးႏင
သြားကနးမာေရးဝနေဆာငမႈ . . ေကာငးသားမားႏင မသားစအတြက ေထာကပေငြမား ေပးအပ
ႏငရန” အစ႐ေသာကစၥရပမားက ဖကဒရယပါလမန၏ အခြငအာဏာအျဖစ အပႏငးသည။ ဤ
ျပ႒ာနးခကသည လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးအျဖစ ေဖာျပထားျခငးမ႐ေသာလညး လႊတေတာသည
အပႏငးထားေသာ အခြငအာဏာဥပေဒမားကအသးျပ၍ ၎အခြငအေရးမားက ျဖညဆညးေပး
လမမညဟေသာ ျပညသမား၏ေမာလငခကက ထငဟပေစပါသည။
အလားတပင ကေနဒါႏငင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ျပညေထာငစလႊတေတာက အလပ
လကမ အာမခေရးႏင ပတသကသည အခြငအာဏာကေပးအပၿပး ‘ေဆး႐၊ ေနေရးထငေရး၊
ပရဟတေဂဟာႏင ပညာေရး အစ႐သညကစၥရပမားက ျပညနယအစးရမား၏ လပပငခြငထတြင
ပါ႐သညဟ ရညၫႊနးကာ ျပညနယဥပေဒျပေရး အာဏာအျဖစ အပႏငးထားသည။
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ႐ငးလငးစြာထညသြငးေဖာျပထားျခငး မ႐ေသာျငားလညး အခ႕
လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားသည ႏငငသားႏင ႏငငေရးဆငရာ အခြငအေရးမားမတစဆင
သြယဝကေသာအားျဖင အသအမတျပထားျခငးလညး႐ႏငသည။ တရား႐းမားသည ထေရာကေသာ
ႏငငသားႏင ႏငငေရးဆငရာအခြငအေရးမားက ရ႐ခစားေစႏငဖ႔ အနညးဆးအဆင လမႈစးပြားေရး
ဆငရာ အကးခစားခြငမားလညး ႐သငသညဟ ဆးျဖတၾကလမမည။ တရား႐းမားသည ၎
အကးခစားခြငမားက ရ႐ေစရနအတြက လပထးလပနညးမားအရ တနးတညမမႈႏင သာတညမမႈ
တ႔႐ေစရန အေျခခမမားက အနကအဓပၸာယဖြငဆျခငးလညး ျပလပႏငသည။
ဥပမာအေနျဖင လ႕အခြငအေရးႏင အေျခခလြတလပခြငက ကာကြယျခငးဆငရာ ဥေရာပ
သေဘာတစာခပႏင အခြငအေရးႏင လြတလပခြငဆငရာ ကေနဒါပဋညာဥစာတမး ႏစခစလးတြင
လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားမပါ႐ေပ။ သ႔ေသာလညး လ႕အခြငအေရးဆငရာ ဥေရာပ တရား႐း
ႏင ကေနဒါတရားလႊတေတာခပတ႔သည ပညာေရး၊ လမႈဖလေရးႏင အမယာစမေရးတ႔တြင ၎
သေဘာတစာခပစာတမးမားက ကးကားအသးျပၾကသည။ တခါတရတြင ျပညသမား၏ လမႈ
စးပြားေရးအခြငအေရးမားက ခြျခားဆကဆမႈ မ႐ေစေရးကသ႔ေသာ သငေလာသည အေျခခ
အခကမားေပၚတြင တညမ၍ ကာကြယေပးၾကသည။
ဥပမာအေနျဖင ကေနဒါကေလလာၾကညေသာအခါ ႏငငသားႏင ႏငငေရးအခြင
အေရးမားက ကာကြယလာႏငေသာေၾကာင အကးဆကအျဖစ လမႈစးပြားေရးအခြငအေရး
မားကလညး ကာကြယလာႏငသည အခြငအာဏာ႐လာသည။ အခြငအေရးမားက အနက
အဓပၸာယ ဖြငဆေသာအခါ လပဂၢလတစေယာက၏ ဘဝလျခမႈႏင တနးတညမမႈသည
ကယကယျပန႔ျပန႔ ေတြးေတာၾကညလင လမႈဖလေရး၊ ကနးမာေရးေစာငေ႐ာကမႈႏင
ေနထငေရးကစၥရပမားႏင ဆကစပေနသညက ေတြ႕ရမညျဖစသည။ တရား႐းမားက
အလြနအမငးအားကးျခငးသည လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားက အျပညအဝရ႐ရန
အဟန႔အတားျဖစေစႏငေသာလညး ၎အခြငအေရးမားက ကာကြယျခငးႏင ေတာငး
ဆျခငးအတြကအနညးဆးေတာ တရား႐းကအားကးႏငမညျဖစသည (Leijten 2012)။
ဤနညးလမးသည ျပညသမားက လပထးလပနညးအရ ကာကြယမႈအခ႕ေပးလာၾကသည။
တးတကလာေသာ တရား႐းမားသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒပါ အခြငအေရးမားက ကယျပန႔စြာ
အဓပၸာယဖြငဆ လာၾကသည။ သ႔ေသာ အားနညးခကမာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒထတြင ေရးသား
ျပ႒ာနးထားျခငးမ႐သည သြယဝကေသာအခြငအေရးမားက အသအမတျပရနမာ တရား႐းမား၏
စတေစတနာေပၚတြင တညမေနျခငးျဖစသည။ အထကတြင ေဖာျပခသညအတငး အေျခခမမား
(သ႔) ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏ နဒါနးတြင ၎အခြငအေရးမားက ထညသြငးေဖာျပထားေသာေၾကာင
တရား႐းမပါဝငေနမႈမာ သငေလာသညဟစဥးစားႏငေသာလညး ယငးသ႔လမးၫႊနခကမားမ႐ပါက
တရား႐းမားသည ႏငငေရးအရ ဝငေရာကစြကဖကရန ၎တ႔၏ အခနးက႑က အလြနအကြၽ
အသးျပသညဟ စြပစြမႈမားကေ႐ာငလႊရန ခကခပါလမမည။
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒထတြင ႐ငးလငးတကစြာထညသြငး ေဖာျပထားျခငးမ႐ေသာအခါ
လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားက ပမနျပ႒ာနးဥပေဒမားျဖင ေရးဆြျပ႒ာနးႏငသည။ ဥပမာအားျဖင
စကငဒေနးဗးယနးႏငငမားတြင ျပညသ႕မဝါဒေရးရာတစရပအျဖင ကယျပန႔ေသာအမားျပညသ
ဝနေဆာငမႈမားႏင ေပးေခမႈမားက လႊေျပာငးေပးျခငးျဖင ျမငမားသညပနလညခြေဝေပးျခငးစနစ
မားက တညေဆာကထားသည။ ယငးမာ ၎တ႔၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒထတြင လမႈစးပြားေရး
အခြငအေရးမားက ထညသြငးထားျခငးမ႐ေသာလညး ျပညသမားမ ဤအခြငအေရးမားက ကယ
ကယျပန႔ျပန႔ လကလမးမေစရန စမဆာင႐ြကထားျခငးျဖစသည။
အေမရကနျပညေထာငစကသ႔ေသာ ပ၍ တသးပဂၢလဝါဒအျမင လႊမးမးသည လ႕အဖြ႕အစညး
မားတြငပင လမႈဖလေရး၊ ကနးမာေရးေစာငေ႐ာကမႈႏင ဆငးရသားမားအတြက ကနးမာေရးေစာင
ေ႐ာကမႈ၊ စားနပရကၡာေထာကပေရးအစအစဥႏင အျခားေသာ လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားက
ျပ႒ာနးဥပေဒ အေျခချဖင ေရးဆြျပ႒ာနးထားသည။ အလားတပင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအရ လမႈ
စးပြားေရး အခြငအေရးမားက တတကက အာမခခကေပးမထားသည ဖြ႕ၿဖးဆႏငငမားတြငပင
ႏငငေတာသည အေျခခကနးမာေရးေစာငေ႐ာကမႈ၊ ေရဆးထတစနစ၊ ပညာေရး အစ႐သည
အခ႕ေသာ ဝနေဆာငမႈမားက ဖြ႕ၿဖးေရးရညမနးခကမား၏ အစတအပငးအျဖစ ျဖညဆညး
ေဆာင႐ြကေပးၾကသည။
႐ညလားသည ႏငငေရးဆငရာ ႐နးကနမႈမားႏင ကယျပန႔ေသာ လထေဆြးေႏြးျငငးခမႈမ
တစဆင အေျပာငးအလကေဖာေဆာငသည ဥပေဒတစရပအား ျပ႒ာနးခပါက ယငးဥပေဒသည
အထးအေရးပါလာႏငသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ယငးဥပေဒသည ႏငငတစႏငငအတြက
ပေဖာရာတြင အထးအေျခခကသညဟ႐ႈျမငၿပး၊ ၎ႏငင၏ တနဖးမားက ေဖာထတထားျခငး၊
အခြငအေရးမားက ဖြငဆျခငးႏင ၎၏ သမငးေၾကာငးအေျခအေနက နားလညေစျခငးတ႔ေၾကာင
ျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ၎ဥပေဒသည ႏငငေရးအရ ခငမာအားေကာငးလာသည။ ဆလသညမာ
အလားတေပးစပမႈမားမပါဘ၊ ကယျပန႔သညလပငနးစဥျဖင ေဆာင႐ြကျခငးမ႐ဘ ယငးဥပေဒက
ျပငဆငရန အလြနခကခပါလမမည။
ဤကသ႔ေသာ ဥပေဒမားက ‘အထးျပ႒ာနးဥပေဒမား’ အျဖစ သတမတႏငသည (Eskridge
and Ferejohn 2001)။ အထးျပ႒ာနးဥပေဒမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအရထက ႏငငေရးအရ
သတမတသညအတြက ၎တ႔ကအတအကစာရငးျပစ ေဖာထတ၍မရေပ။ အေမရကနျပညေထာငစ
တြင ၁၉၆၄ ႏငငသားအခြငအေရးဥပေဒသည အထးျပ႒ာနးခက အျဖစ မတယႏငသည။ ယခငက
ပါဝငခြငမရခသည တငးရငးသားလနညးစမားက ႏငငေရးအဝနး အဝငးထသ႔ ျပနလညေခၚေဆာင
ေပးသည ဥပေဒျဖစသည။ ၎ဥပေဒသည အဓကေနာကခ လမႈပဋညာဥက ေျပာငးလႏငခသလ
ကာလ႐ညၾကာ႐ေနခသည လ႕အဖြ႕အစညး၏ သေဘာထားအျမငကလညး ေျပာငးလခသည။
ျပငသစႏငင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေကာငစသည ၁၉၄၆ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏ နဒါနးက
ကးကား၍ ‘သမၼတႏငင အေျခခဥပေဒမား’ ဟ၍ အထးျပ႒ာနးခကဥပေဒပစ ေရးဆြျပ႒ာနးခသည။
၎အေျခခဥပေဒမားထမ တစခသည ၁၉၀၅ ခႏစ ႏငငေတာႏင ဘာသာေရးအသငးေတာမားက
ခြျခားျခငးဆငရာဥပေဒက သာမနဥပေဒျပ႒ာနးခကတစခအျဖစ ျပ႒ာနးချခငးျဖစသည။ ၎ဥပေဒ
ျပ႒ာနးၿပးခနမစ၍ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒပါ အထးဝေသသနတစခကသ႔ အသအမတျပလာခ
သည။ သ႔ေသာလညး ၎သည အေတာအတနပင ခြၽငးခကျဖစသည ျဖစရပျဖစသည။ ႏငင
အမားစတြင အထးျပ႒ာနးခကမား၏ သမာ႐းကမဟတေသာ အာဏာသကေရာကမႈသညအလြယ
တက ေလာရလာႏငၿပး ႏငငေရးအေျခအေန ေျပာငးလလာသညႏင ျမနျမနဆနဆန လစလ႐ႈခ
လကရႏငသည။
လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားက ျပ႒ာနးဥပေဒမား၊ အထးျပ႒ာနးဥပေဒမား သ႔မဟတ
အျခားေသာပစမားျဖင ျပ႒ာနးေပးထားေသာလညး လက႐တာဝနထမးေဆာငလက႐ေသာ ဥပေဒ
ျပကယစားလယအမားစ၏ ႏငငေရးေစတနာေပၚ၌ ေနာကဆးတြင တညမေနသည။ စးပြားေရးအရ
အငအားနညးေသာ အပစမား၊ အျခားေသာ ဖယၾကဥခအပစမားႏင လနညးစအပစမားသည
အငအားနညးေသာ ေနရာတြင႐ၾကသည။
ICESCR က သေဘာတလကမတ ေရးထးခသည ႏငငေပါငး ၁၆၀ ႐သည။ ၎ႏငငမားထမ
(အာဂငတးနား၊ ကလဘယာ၊ က႔စတာရကာ၊ ဆကပရပစ၊ အေကြေဒါႏင လဇငဘတ အပါအဝင)
ႏငငအမားအျပားသည ICESCR က ၎တ႔၏ ျပညတြငးဥပေဒမားႏင တက႐ကေပါငးစပထည
သြငးျပ႒ာနးထားသည။ အမးသမးမားအား နညးမးစျဖင ခြျခားမႈပေပာကေရး သေဘာတညခက
စာခပ (CEDAW) ကသ႔ အျခားေသာ ႏငငတကာ သေဘာတစာတမးမားသညလညး အမးသမး
မားႏင အမးသားမားအတြက အကးျဖစထြနးေစမည အခ႕ေသာနယပယမားတြင လမႈစးပြားေရး
အခြငအေရးက ျမႇငတငရန ခတဆကထားၾကသည။
ဤကသ႔ ႏငငတကာ သေဘာတစာတမး၊ စာခပမားတြင ပါဝငလကမတေရးထးေစျခငးျဖင
အဆငသင႐ထားေသာ လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားက ျပညတြငးဥပေဒမားတြင ထညသြငး
ျပ႒ာနးျခငးသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအသစတြင အခြငအေရးတစခစက ထညသြငးျပ႒ာနးျခငး၊
ေစစပညႇႏႈငးရျခငးထက႐း႐ငး၍ အျငငးပြားဖြယအေျခအေနလညး ေလာနညးႏငသည။
သ႔ေသာလညး ဤခဥးကပမႈ၏ အားနညးခကမာ ႏငငသႏငငသားမားမ မမတ႔ဘမေဝ
ပငဆငၿပး ျပညတြငးျဖစဟသည ခစားခကက အားနညးေစႏငသည။ ဤအခြငအေရးမားသည
မမတ႔ လ႕အဖြ႕အစညးက ပးေပါငးပါဝငထားျခငး၊ သေဘာတညမႈရယထားျခငး၊ ဂဏျပထားျခငးမး
မ႐ဘ ႏငငျခားမတငသြငးလာေသာ သြငးကနအျဖစ သေဘာထားမတယႏငၾကေပသည။ ေနာက
ထပအားနညးခကတစခမာ ဤႏငငတကာ လ႕အခြငအေရးသေဘာတညမႈ စာတမးမားသည
ေယဘယဆနေသာ အသးအႏႈနးမားကသးထားၾကၿပး ႏငငတစခ၏အဓကလအပခကက ေျဖ႐ငး
ႏငမည မဟတေပ။
လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားက ထညသြငးလေသာအခါ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြ
သမားသည ၎အခြငအေရးမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒထတြင ထညသြငးျပ႒ာနးမညပက
စဥးစားသငသည။ ၎တ႔က ႏငငသားႏင ႏငငေရးဆငရာ အခြငအေရးမားႏင ေခါငးစဥတစခထ
(သ႔) အခနး တစခထေအာကတြငထားမညလား သ႔မဟတ သးျခားေခါငးစဥ (သ႔) သးျခားအခနး
ျဖငထားမညလား။ အကယ၍ ၎အခြငအေရးႏစမးက မတညေသာ အခြငအာဏာႏင မတည
ေသာ ဥပေဒတငးၾကပမႈ ပစမးထားမညဆပါက (ဥပမာအေနျဖင လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားက
အေျခခမအျဖစသာထားလင) သးျခားစ ခြျခားေဖာျပထားျခငးက ပမ႐ငးလငး၍ ထေရာကမႈ႐မည
ျဖစသည။ တစဖကတြငလညး လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားက ႏငငသားႏင ႏငငေရးဆငရာ
အခြငအေရးမားႏင တရားစရငေရးက ပစတစမးထထားမညဟ ရည႐ြယပါက ေခါငးစဥတစခထ
ေအာကတြင အခြငအေရးမားအားလးက ထား႐ျခငးက သငေလာပါလမမည။
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏ အစတအပငးအားလးက ျပငဆငသညလပငနးစဥမာ တစပစထ
ျဖစစရာမလအပပါ။ အခ႕အစတအပငးမားသည ျပငဆငရနလြယကႏငၿပး အခ႕အပငးမားသည
ခကခႏငသည။ အထးသျဖင အေျခခအခြငအေရးမားက ကာကြယထားေသာ အပငးမားသည
အခငအမာ ေရးဆြျပ႒ာနးထားျခငးမး႐ႏငသည။ အကယ၍ လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားက
ႏငငသားႏင ႏငငေရးဆငရာ အခြငအေရးမားႏင တနးတစဥးစားလင ၎အခြငအေရးမားကလညး
တစတနးထ အခငအမာေရးဆြျပ႒ာနးထားသငသည။ သ႔ေသာလညး လမႈစးပြားေရး အခြငအေရး
မားသည ႏငငေရးသေဘာ အသြငေဆာငေနေသာ၊ ႏငငေရးရညမနးခကမားက အေျပာငးအလ
လပရန အကဆတေသာ၊ စးပြားေရးျပျပငေျပာငးလမႈ အေျခအေနမားအေပၚလက၍ တ႔ျပနရန
လအပေသာ၊ ဘတဂကအရငးအျမစမားေပၚတြင မတညေနေသာအရာအျဖစ စဥးစားပါက လမႈ
စးပြားေရး အခြငအေရးမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏ အျခားေသာအစတအပငးမားထက
ျပငဆငဖ႔ ပ၍လြယကေစရန ျပ႒ာနးထားသငသည။
ဥပမာအားျဖင ေမာလတာႏငငတြင အေျခခမမားက လႊတေတာ႐ မအမားစ (အနညးဆး
ထကဝကေကာ) ျဖင ျပငဆငႏငသည။ ႏငငသားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားက ျပငဆငရန
သးပႏစပလအပသည။ အလားတပင စပနႏငငတြင လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားက ျပငဆငရန
လႊတေတာႏစရပစလးတြင ငါးပသးပလအပၿပး၊ သ႔မဟတ ေအာကလႊတေတာတြင (Congress of
Deputies) သးပႏစပႏင အထကလႊတေတာ (Senate) တြင မအမားစ (အနညးဆးထကဝကေကာ)
လအပသည။ တစဖကတြင ႏငငသားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားက ျပငဆငရန လႊတေတာႏစရပ
စလးတြင သးပႏစပလအပၿပး ျပညသ႕ဆႏၵခယပြျပလပရနလအပသည။
သ႔ေသာ လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားက ျပငဆငရနလြယကျခငး၏ အႏရာယမာ ဖြ႕စညးပ
အေျခခဥပေဒ ေရးဆြစဥက (ထအခနကလႊမးမးခေသာ ႏငငေရးစတဓါတလညး ပါႏငသည)
ဖယၾကဥခအပစမားႏင အငအားနညးေသာ အပစမားအတြက ရ႐ခေသာအခြငအေရးမားသည
အားနညးလာႏငၿပး အစးရမား၏ အလြယတကျပငဆင ပယဖကျခငးမး ၾကလာရႏငသည။
ႏငငတစခသည ျပညသလထအတြက ဘေကာငးကးက ျမႇငတငရန၊ ႏငငသားမား၏ ႐ပပငး
ဆငရာ သာယာဝေျပာမႈႏင ျပညသ႕ေရးရာဝနေဆာငမႈမားက ျဖညဆညးေပးရန အဓက အခနး
က႑မ တာဝနယမညဆပါက မဝါဒေရးဆြျခငးႏင အေကာငအထညေဖာျခငးတ႔တြင ထေရာကမႈ
႐ေစရန သကဆငသအားလးက ကယစားျပပါဝငႏငသည အစးရပစမး ျဖစသငသညဟ အခ႕
ေလလာသးသပသမားမ ေစာဒကတကၾကသည။ ထ႔ေၾကာင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြၾကသ
မားသည အခြငအေရးမားႏင သကဆငသည ကစၥရပမားက အစးရပစမားႏင သးျခားစ မစဥးစား
သငပါ။ ႏငငေတာက ျဖညဆညးေဆာင႐ြကေပးရမည ကတကဝတမားက စဥးစားသညအခါ ၎
ကတကဝတမားက ႏငငေတာမအေကာငအထညေဖာလေသာ ဆႏၵျဖစေပၚေစရန လႊမးမးမႈ႐ေသာ
အခကမားကလညး ထညသြငးစဥးစားရနလအပသည။ ေရ႐ညတြင အခးကကယစားျပေသာ
လႊတေတာကသ႔ အားလးအကးဝငပါဝငႏငေသာ ဖြ႕စညးတညေဆာကပႏင လြတလပစြာ
ႏငငေရးတြင ဝငေရာကယဥၿပငႏငခြငျပေသာ ခငမာသညႏငငသားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမား
ေပါငးစပထားမႈ ႐ေသာအခါ အားလးအကးဝငပါဝငႏငၿပး တနးတညမမႈက အေျခခသည လမႈ
စးပြားေရးဆငရာ မဝါဒမားထြကေပၚလာရန အေထာကအကျဖစပါလမမည။
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ပါဝငေသာ အျခားေသာဖြ႕စညးတညေဆာကမႈဆငရာ ျပ႒ာနးခက
မားသညလညး လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားက ခငမာအားေကာငးေစရန အေထာကအက
ျဖစေစႏငသည။ ဥပမာအေနျဖင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒထတြင ျပညသ႕ေရးရာဝနေဆာငမႈမားႏင
ပတသက၍ တရားေရးအရေဆာင႐ြကႏငေသာ လြတလပသညစစမးစစေဆးေရးအဖြ႕မား ဖြ႕စညး
ထား႐ျခငးသည တရားစြရနစရတမတတႏငေသာ အလပလကမျပညသမားအေနျဖင လကလမး
မႏငေစရန အေထာကအကျဖစၿပး သကဆငရာအာဏာပငမားမတစဆင ၎တ႔၏ အေျခခအခြင
အေရးမားကလညး ကာကြယေပးႏငၿပး အကးခစားခြငမားကလညးရ႐ရန ေဆာင႐ြကေပးႏငမာ
ျဖစသည။
အလားတပင အမးသားလ႕အခြငအေရးဆငရာ ေစာငၾကညေရးအဖြ႕အစညးသည လမႈ
စးပြားေရး အခြငအေရးမားက ခငမာအားေကာငးေစရန ေဆာင႐ြကႏငသည။ တရားစရငေရးအရ
ၾကပမတႏငေသာ အခြငအေရးမား (သ႔) အေျခခမမားျဖင ေဖာျပထားေသာ အခြငအေရးမားက
ခးေဖာကခရမႈမားႏင ၎အေျခခမမားက အေကာငအထညေဖာရန ပကကြကျခငးတ႔က စစမး
စစေဆးျခငး၊ အစရငခတငျပျခငး နညးလမးတ႔မတစဆင ေဆာင႐ြကႏငသည။ ေတာငအာဖရက၏
၁၉၉၆ ခႏစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားက ၾကပမတအေကာင
အထညေဖာရန ခကခေသာေၾကာင လ႕အခြငအေရးေကာမ႐ငက အစရငခစာ ေရးသားတငျပရန
အခြငအာဏာေပးအပခသည။ ထအဖြ႕အစညးမား၏ ထေရာကစြာ ေဆာင႐ြကႏငမႈ အေနအထား
သည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအရ အခြငအာဏာေပးအပထားျခငးႏင လြတလပစြာ၊ အမအခကငး
စြာရပတညႏငမႈတ႔ အေပၚတြငလညး မတညေနသည။ ထ႔ျပင အစးရမ ရနပေငြခေပးျခငးႏင ခန႔
အပျခငးတ႔တြငလညး မတညသည။
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမ လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားက ႏငငေရးအရ အေကာငအထည
ေဖာေဆာင႐ြကႏငရန အေထာကအပေပးႏငသည အျခားေသာနညးလမးမားမာ ေအာကပါတ႔
ပါဝငသည။
• ႏငငေရးဆးျဖတခက ခမတျခငးမားတြင အားနညးေသာအပစမားႏင ဖယၾကဥခအပစ
မား ပါဝငခြငရ႐ေစရနႏင ကယစားျပမႈ ရ႐ေစရန ေ႐ြးေကာကပြစနစက ဒဇငးဆငျခငး
(သ႔) ကယစားျပမႈစနစက ဒဇငးဆငျခငး။
• ႏငငေရးသမားမားအား သကြယမား၏ ေကးဇးခေကးဇးစားမား မျဖစေစရန ေ႐ြး
ေကာကပြ အသးစရတဥပေဒမားအား ျပငဆငျခငး
• ေအာကေျခလတနးစားမား မေပးခြငရ႐ေစရန မစာရငးျပစျခငးက စညးမဥးစညးကမး
အရ မျဖစမေနအျဖစ သတမတျခငး
• စးပြားေရးအရ အငအားေတာငတငးသမားမ ဆးျဖတခကခမတသမားက စညး႐းသမး
သြငးျခငးမားမ႐ႏငေစရန အကးစးပြားပဋပကၡျဖစမႈမားက တကဖကသညဥပေဒမား
• လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားႏငပတသက၍ မဝါဒေရးဆြျခငးလပငနးဆငရာ သတငး
အခကအလကမားက ႏငငသားမားရယႏငရန လြတလပစြာသတငးအခကအလက
ရယႏငမည ဥပေဒမား။
အဆးသတတြင လ႕အဖြ႕အစညးတစခ၌ လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားက ကယျပန႔စြာရ႐ရန
မာ ၎လ႕အဖြ႕အစညး၏ လမႈတနဖးမားႏင ႏငငေရးယဥေကးမႈမားေပၚတြင ထငဟပေနသည။
၎သည တစဦးခငးစက ေ႐း႐ႈသည ပဂၢလဝါဒႏင လ႕အဖြ႕အစညးအေရးက ေ႐း႐ႈသည အယ
အဆအၾကား မေချဖစေစမႈ၊ ခမးသာကြယဝမႈကကန႔သတလသညကငဝတဆငရာအျမင၊ အျခား
သမား၏ ခမးေျမသာယာမႈအတြက စေပါငးတာဝနယမႈ စတဓာတမားအေပၚတြငလညး ထငဟပ
မႈ႐သည။ ဘာသာေရး၊ သမငးေနာကခ၊ စးပြားေရးအေျခအေန၊ ပညာေရးစနစတ႔ အပါအဝင
အေၾကာငးအရာ အခကအလကမားစြာက ယဥေကးမႈႏင တနဖးမားအေပၚတြင လႊမးမးပေဖာမႈ
႐ပါလမမည။ ျပျပငေျပာငးလေရး ျပလပေသာ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒတြငပင ေအာငျမငမႈႏင
အမားလကခမႈရ႐ေစရန ႏငငေ႐႕ဆကသြားမည ဦးတညခကႏငပတသကၿပး အနညးႏငအမား
လက႐အေျခအေနမားက ထငဟငမႈ႐ရမညျဖစသည။
ဤသ႔ေသာ အမားသေဘာတညမႈ မ႐လင ႏငငေတာမ ႏငငသားမားအတြကဟ ေျပာဆ
ေသာလညး တာ႐ညမခဘ၊ တရားဝငမႈ ႐လမမညမဟတပါ။ သ႔ေသာလညး ၎အခကသည
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒပါ ျပ႒ာနးခကမားသည အေရးမပါဟ ဆလျခငးမဟတပါ။ အကယ၍ လမႈ
စးပြားေရး အခြငအေရးမားက ဖြ႕စညးအေျခခဥပေဒထတြင ထညသြငးေရးဆြျခငးက ကယကယ
ျပန႔ျပန႔ ေထာကခမႈရယသည ယဥေကးမႈ႐ခလင ႏငငသားမားအၾကား ၎ယဥေကးမႈသည
ကယျပန႔အားေကာငး ထြနးကားလာႏငေစမညျဖစသည။ ဤအခကသည ဥပေဒျပေရးပဂၢလမား
ႏင တရား႐းမားက ၎တ႔၏တာဝနမားက ထမးေဆာငရာတြင အေထာကအကျဖစေစႏငသည။
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတစခသည ျပညသက အသပညာေပးရမည အခနးက႑လညး ပါ႐သည
လအမားသရန ေၾကျငာခကတစခလညးျဖစသည။ ၎သည လ႕အဖြ႕အစညးက စညးလးမႈ ေလာ
နညးခန၊ ျပျပငေျပာငးလေရး အခကအတန႔မ မတညမၿငမျဖစေနသည အေနအထားမ ႐နးထြက
ကာ မမတ႔လ႕အဖြ႕အစညးအတြက သေဘာတသတမတထားေသာတနဖးမားက ျပနလညအမတ
ရေစရန၊ မလဘတ အေျခခမမားဆ ျပနလည ဦးတညေစရန အတြကလညး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမ
တစဆင ကညေပးသည။
အားေကာငးေသာ အရပဖကအဖြ႕အစညးမား႐သည အေတာအတနပင ေတာငတငးခငမာၿပး
ေသာ ဒမကေရစမားတြင ျပညသမားသည ႏငငသားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားက အသးခ၍
လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားက ရ႐ေအာငမညသ႔ႀကးစားရမညက ေကာငးစြာသေဘာကေပါက
နားလညၾကလမမည။ အျခားတစဖကတြင ဒမကေရစ ေနာကခသမငးေၾကာငးမ႐ေသာ ႏငငမား
တြင ျပညသမားသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒပါ အခြငအေရးမားအား မညသ႔အသးခရမညက
သ႐မႈ အားနညးၾကေပလမမည။ ဥပမာအေနျဖင ဂြါတမာလာႏငငတြင ျပညသမားသည ဖြ႕စညးပ
အေျခခဥပေဒအရ အာမခထားေသာ စားနပရကၡာဖလခြင အခြငအေရးမားက အသပညာနညးပါး
ျခငး၊ ဥပေဒအေထာကအပမ႐ျခငး၊ အနကအဓပၸာယ မဖြငဆႏငျခငး၊ ‘တရားဥပေဒစနစအေပၚ
ယၾကညမႈမ႐ျခငး၊ ေလးစားမႈမ႐ျခငး’ တ႔ေၾကာင ၎အခြငအေရးမားက ခစားခြငမရယႏငၾကေပ
(Brandt 2011)။
ဤအခကမာ လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားက ကန႔ကြကျငငးဆလျခငး မဟတေပ။
အေကာငအထညေဖာျခငးအဆငႏင အေကာငအထညေဖာၿပး အဆငမားတြင ျပညသ႕နတ
ပညာေပးျခငး လအပသညက ေထာကျပလျခငး ျဖစသည။ ဥပမာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏
အေျပာငးအလကာလ ျပ႒ာနးခကမားတြင ႏငငသားမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ပါဝင
ေသာ အေၾကာငးအရာမားႏင ၎တ႔ခစားခြင႐ေသာ အခြငအေရးမားက အသပညာေပးႏငမည
ျပညသ႕နတ ပညာေပးအစအစဥမား ထညသြငးထားသငသည။
ႏငင အသအမတ ျပသညပစ
ေဖာျပခက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏင သကဆငေသာစာသားမား
ဩစေၾတးလ
၁၉၀၁ ခႏစမစ၍ ဒမကေရစကငသး
စညးမဥးခ ဘရငစနစ
ဖကဒရယ
အားနညး ဥပေဒျပေရးအခြငအာဏာ
ပဒမ ၅၁။ ‘ပါလမနသည ဤဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအရပဒမခြ ၂၃။ ‘မသနစြမးႏင သကႀကးပငစင၊ ပဒမခြ ၂၃(က) – မးဖြားခြင ေထာကပေၾကး၊ လငေယာကၤား ေသဆးသည အမးသမးမား (မဆးမ) ပငစင၊ ကေလး ေထာကပေၾကး၊ အလပလကမ၊ ေဆးဝါးဆငရာ၊ နာမကနး ႏင ေဆး႐တကကသခြင၊ ကနးမာေရးႏင သြားကနးမာေရး ဝနေဆာငမႈ . . ေကာငးသားမားႏင မသားစအတြက ေထာကပေငြ အကးခစားခြင’ တ႔က ေလးစား၍ သာယာဝေျပာေစရန တညၿငမေရး၊ ေအးခမးေရးႏင ေကာငးမြနေသာ စမအပခပေရးတ႔အတြက ဥပေဒျပေရး အခြငအာဏာက အပႏငးသည။
အႏၵယ
၁၉၄၇ ခႏစ မ စတင၍ ဒမကေရစ ကငသး (၁၉၅၀ ဖြ႕စညးပ အေျခခ ဥပေဒ)
ဖကဒရယပါလမနသမၼတ
အားနညး လမးၫႊန အေျခခမမား
ပဒမ ၃၈။ ‘(၁) ႏငငေတာသည ႏငငေရး၊ စးပြားေရး၊ လမႈေရး၊ တရားမတမႈတ႔႐ေသာ လမႈတညၿငမေရးက ထေရာကစြာ ကာကြယေစာငေ႐ာကရမည။ ထ႔ျပင ႏငငေတာတြင တည႐ေသာ အဖြ႕အစညးအားလးကလညး ထသ႔လမးၫႊနရမည။ (၂) ႏငငေတာသည ဝငေငြမညမမႈက အနညးဆးသ႔ ေလာခေရးႏင ႏငငအတြငး ေဒသအသးသးတြင ေနထင ၾကေသာ အပစမားအခငးခငးအၾကားႏင တစဦး တစေယာကခငးစအၾကား အခြငအလမး၊ ဝနေဆာငမႈ၊ အဆငအတနးတ႔တြင တနးတညမမႈ မ႐ျခငးမားက ပေပာကရန ႀကးပမးအားထတရမည။’
ပဒမ ၄၁။ ‘ႏငငေတာသည ၎တြင႐ေသာ ဖြ႕ၿဖးမႈႏင စးပြားေရး အရငးအျမစတ႔ ေဘာငတြငးမ မသနစြမးသ၊ နာမကနးျဖစသ၊ အသကအ႐ြယႀကးရငသ၊ အလပလကမႏင အျခားေသာ လအပခက ႐ေနသည ျပညသမားအတြက ပညာသငၾကားခြင၊ အလပလပကငခြငႏင ျပညသ႕ေရးရာ ဝနေဆာငမႈမားေပးႏငရန ဥပေဒျပ႒ာနးပငခြင႐သည။’
ျပငသစ
၁၈၇၅ ခႏစမစ၍ ဒမကေရစကငသး (၁၉၅၈ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ)
တစျပညေထာင တစစတတပငး သမၼတစနစ
အားနညး နဒါနးတြငသာ အသအမတ ျပထား
‘ဥပေဒသည နယပယအားလးတြင အမးသမးမားက အမးသားမားႏင တနးတျဖစရန အာမခသည။
လတငးသည အလပလပကငရန တာဝနႏင အလပအကငရ႐ရန အခြငအေရး႐သည။ မညသတစဦးတစေယာကမ ၎တ႔၏ သေဘာထားအျမင၊ ယၾကညမႈ၊ ဇာတတ႔က အရငးခ၍ ခြျခားဆကဆခရျခငး မ႐ေစရ။
လတငးသည ၎တ႔၏ အခြငအေရးႏင အကးစးပြားက ကာကြယရန ၎တ႔ႏငသကဆငေသာ သမဂၢမားတြင ပါဝငခြင၊ သမဂၢလႈပ႐ားမႈမားတြင ပါဝငေဆာင႐ြကခြင႐ရမည။
အလပသမားအားလးသည လပငနးခြင စမခန႔ခြေရးႏင လပငနးခြင အေျခအေနတ႔ႏင ဆကလဥး၍ ၎တ႔၏ ကယစားလယမားမတစဆင စေပါငး အေရးဆရန ပါဝငေဆာင႐ြကခြင႐သည။
ျပညသ႕ဝနေဆာငမႈလပငနး၏ လကၡဏာရပမား႐ေသာ (သ႔) လကဝါးႀကးအပစးမႈ႐ေသာ ပငဆငမႈႏင လပငနးအားလးသည ျပညသပငဆငမႈမား ျဖစလာရမည။
ႏငငေတာသည တစဦးတစေယာကခငးစႏင မသားစမားက ၎တ႔၏ ဖြ႕ၿဖးတးတကေရးအတြက လအပခကမားက ေထာကပေပးသြားမည။ ကေလးသငယမား၊ မခငမားႏင သကႀကး႐ြယအမား၊ ၎တ႔၏ ကနးမာေရးေစာငေ႐ာကမႈ၊ ႐ပပငးဆငရာ လျခမႈ၊ အနားယျခငးႏင အပနးေျဖျခငးဆငရာ အားလးအတြက အာမခရမည။ အသကအ႐ြယ၊ ႐ပပငးဆငရာ၊ စတပငးဆငရာ အေျခအေန၊ (သ႔) စးပြားေရးအေျခအေနမားေၾကာင အလပမလပႏငေသာ ျပညသအားလးသည လ႕အဖြ႕အစညးမ သငေလာေသာ ေထာကပမႈက ရ႐ရန အခြငအေရး႐သည။
ႏငငေတာသည အမးသား ေဘးဒကၡ အႏရာယမား၏ အကးဆကမားက သညးခ၍ ျပငသစျပညသမားအားလး စညးလးညၫြတ၍ တနးတညမမႈ႐ရမညဟ ေၾကညာသည။ ႏငငေတာသည အသကေမြး ဝမးေၾကာငးပညာသငတနး၊ ယဥေကးမႈႏင လမးၫႊနခကမားအားလးက ကေလးမားႏင အ႐ြယေရာကၿပး သမားအားလး တနးတ လကခရ႐ရန အာမခသည။ အမားျပညသ၊ ေလာက ပညာေရးက အဆငအားလးအတြက အခမ ေပးအပျခငးသည ႏငငေတာ၏ တာဝနျဖစသည။
ကငညာ
၁၉၉၂ ခႏစမ စတင၍ ဒမကေရစကငသး(၂၀၁၀ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ)
ဗဟခပကငမႈ ေလာခထားေသာ သမၼတႏငငေတာ
အားေကာငး ႏငငေတာမ မျဖညဆညး ေပးႏငျခငး အတြက အေၾကာငး ျပခက
ပဒမ ၂၀။ (၅) ပဒမ ၄၃ မ အခြငအေရးမားက ႏငငေတာမ အေကာငအထညေဖာေပးရန အရငးအျမစမားမ႐ေၾကာငး ေၾကညာလင တရား႐း၊ ခ႐း (သ႔) အျခားအာဏာပင မားသည ေအာကပါ မဝါဒမားက လမးၫႊနမႈယရမည။
(က) အရငးအျမစမား မရ႐ႏငေၾကာငးေဖာျပရနမာ ႏငငေတာ၏ တာဝနျဖစသည။
(ခ) ႏငငေတာသည အရငးျမစမားက ခြေဝရာတြင ထခက နစနာမႈ႐ေနေသာ အပစမားႏငတစဦးခငးစအပါအဝင လက႐ ျဖစေပၚလက႐ေသာ အေျခအေနမားက အေျခခ၍ အေျခခအခြငအေရးမားႏင လြတလပခြငက ခစားရေစေရး ဦးစားေပး၍ေဆာင႐ြကရမည။
(ဂ) တရား႐း၊ ခ႐း (သ႔) အျခားေသာ အာဏာပငမားသည ကြျပားသည ရလဒမားထြကေပၚႏငသညဟေသာ အေၾကာငးျပခကသကသကျဖင အရငးျမစမားက ေနရာခထားေရးႏင သကဆငေသာ ႏငငေတာ၏ ဆးျဖတခကမားက ဝငေရာကစြကဖကခြင မ႐။
ပဒမ ၂၁။ (၁) လ႕အခြငအေရး ဥပေဒတြငပါ႐ေသာ အေျခခအခြငအေရးမားႏင လြတလပခြငက ႏငငေတာႏင ႏငငေတာ ယႏရားအားလးသည လကနာျခငး၊ ေလးစား ျခငး၊ ကာကြယျခငး၊ ျမႇငတငျခငးႏင ျဖညဆညးျခငး တ႔အတြက တာဝန႐သည။
(၂) ႏငငေတာသည ပဒမ ၄၃ တြင အာမခထားေသာ အခြငအေရးမားက တဆငခငး အျပညအဝရ႐လာရန အေျခခစသတမတျခငးမားအပါအဝင ဥပေဒျပေရးမဝါဒႏင အျခားေသာနညးလမးမားက အေကာငအထညေဖာရမည။
ပဒမ ၄၃။ (၁) လတငးတြင ဤအခြငအေရးမား႐သည။
(က) ကနးမာေရးေစာငေ႐ာကျခငး ဝနေဆာငမႈ၊ မးဆက ပြား ကနးမာေရးေစာငေ႐ာကမႈ အပါအဝင အျမငဆး ကနးမာေရးေစာငေ႐ာကမႈခယခြင
(ခ) အေျခခ လေလာကသည ေနစရာအေဆာကအအ လကလမးမေရးႏင သငေလာေသာ ေရဆး၊ မလာ စနစရ႐ခြင
(ဂ) ငတမြတျခငးမ ကငးေဝးျခငး၊ လေလာကသည အစား အေသာကက တနးတညမရ႐ခြင
(ဃ) သန႔႐ငး စတခရေသာ ေရက လေလာကစြာရ႐မႈ(င) လမႈဖလေရးႏင(စ) ပညာသငၾကားခြင
(၂) ျပညသတစေယာကသည အေရးေပၚကနးမာေရး ကသမႈက ျငငးဆနျခငးမခရေစရ။
(၃) ႏငငေတာသည မမကယကယႏင မမကမခေနသ အား ေထာကပႏငျခငးမ႐ေသာ သမားက သငေတာေသာ လမႈဖလေရး အေထာကအပေပးရမည။
ေတာငအာဖရက
၁၉၉၃ ခႏစ မ စတင၍ ဒမကေရစ ကငသး
ပါလမနသမၼတ
ဗဟခပကငမႈ ေျဖေလာ (ျပညနယ ၉ ခ)
အားေကာငး တဆငခငး အျပညအဝရ႐ လာရန အတြက သငေလာေသာ အေရးယ ေဆာင႐ြကမႈမား ျပလပရနသည ႏငငေတာ၏ တာဝနျဖစသည။
ပဒမ ၇။ (၁) လ႕အခြငအေရးဥပေဒသည ေတာငအာဖရက ဒမကေရစ၏ အတျမစျဖစသည။ ၎သည ကြၽႏပတ႔ႏငင႐ ျပညသအားလး၏ အခြငအေရးမားက ထနးသမးကာကြယ ေစာငေ႐ာကၿပး ဒမကရကတစတနဖးမား၊ လ႕ဂဏသကၡာ၊ တနးတညမမႈႏင လြတလပမႈတ႔က ကတကဝတျပသည။
(၂) ႏငငေတာသည လ႕အခြငအေရး ဥပေဒတြင ပါ႐ေသာ အခြငအေရးမားက ေလးစား၊ ကာကြယ၊ ျမႇငတင၍ ျဖညဆညးရမည။
ပဒမ ၈။ (၁) လ႕အခြငအေရးဥပေဒက ဥပေဒအားလးႏင ဥပေဒျပေရး၊ အပခပေရး၊ တရားစရငေရးႏင ႏငငေတာ၏ အဂၤါအစတအပငးအားလးမ လကနာေဆာင႐ြကရမည။
(၂) အေျခခလ႕အခြငအေရး ဥပေဒ၏ ျပ႒ာနးခကသည ၎ဥပေဒတြင ပါ႐ေသာတာဝန၊ အခြငအေရးမားႏင ကက ညမႈ႐ပါက လပဂၢလႏင လပဂၢလကသ႔ ဥပေဒအရ ယဆ ေသာ အဖြ႕အားလးအတြက လကနာေဆာင႐ြကရမည။
ပဒမ ၂၆။ (၁) လတငးသည လေလာကသညအမယာ အတြက လကလမးမရန အခြငအေရး႐သည။
(၂) ႏငငေတာသည အခြငအေရးမားက ကယျပန႔စြာ ရ႐ေစႏငေရးအတြက ၎တြင႐ေသာ အရငးအျမစမားထမ သငေလာေသာ ဥပေဒႏင အျခားေသာ အေရးယေဆာင႐ြကမႈမားက အေကာငအထညေဖာရမည။
(၃) တရား႐းမ ကကညေသာ အေျခအေနမားက စဥးစား ဆးျဖတ၍ အမန႔ေၾကညာခကထတထားျခငးမ႐ဘ မညသ႕ ကမ ၎တ႔၏ ေနအမမ အတငးအကပ ေျပာငးေ႐ႊ႕ေစျခငး၊ ၎တ႔ေနအမမားအား ဖကဆးျခငးမျပလပရ။ မညသည ဥပေဒမ အမန႔အာဏာသး၍ ေျပာငးေ႐ႊ႕ခငးျခငးက ခြငမျပပါ။
ပဒမ ၂၇။ (၁) လတငးသည ေအာကပါအခြငအေရးတ႔က ရ႐ရမည _
(က) မးဆကပြားကနးမာေရး အပါအဝင ကနးမာေရးေစာငေ႐ာကမႈ
(ခ) လေလာကေသာ အစားအေသာကႏင ေရ(ဂ) လတငးသည မမကယကယႏင မမအား မခသမား
ကေထာကပႏငျခငးမ႐ပါက တငသငေလာကပကသည လမႈအေထာကအပေပးျခငး အပါအဝင လမႈဖလေရး
(၂) ႏငငေတာသည ၎အခြငအေရးတစခစက ကယျပန႔ စြာ အသအမတျပ ရ႐ေစႏငေရးအတြက သငေလာေသာ ဥပေဒျပေရးႏင အေရးယေဆာင႐ြကမႈမား ျပလပရမည။
(၃) မညသမ အေရးေပၚကနးမာေရး ကသခရမႈအတြက ျငငးဆနခရျခငး မ႐ရ။
၁။ မညသေတြက လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးအတြက အမနတကယ အကးခစားခြင႐သ
ေတြျဖစၿပး မညသေတြက အခြငအေရးက ေပးအပရန တာဝနယရမညသေတြျဖစသနညး။
အကယ၍ ၎သည ဖယၾကဥခအပစမားျဖစေနခလင ၎တ႔သည အေျခခမမားႏင
ယဥလင တရားဥပေဒအရ ၾကပမတေဆာင႐ြကႏငေသာ အခြငအေရးမားက ရ႐ခစားရ
မညလား။
၂။ အခြငအေရးမားသည ႏငငေတာမ လကနာေဆာင႐ြကမႈမ႐မသာ တရားဥပေဒအရ
အာဏာသကေရာကမညလား (သ႔) အလားလကအတငးအတာျဖင ပဂၢလက အဖြ႕
အစညး မားအၾကားတြငလညး အာဏာသကေရာကမညလာ။ ျပညသ႕ေရးရာလပငနးမား
(သ႔) ျပညသ႕ေရးရာလပငနးတစပငးျဖစေသာ အလပမားအတြက ျပညသ႕အာဏာ
ပငမား ကယစားေဆာင႐ြကေနေသာ ပဂၢလကအဖြ႕မားအတြကဆလင မညသ႔ျဖစမည
နညး။
၃။ ေစစပညႇႏႈငးမႈမား ျပလပေနစဥအေတာအတြငး အခ႕ပါတမားသည လမႈစးပြားေရး
အခြငအေရးမားက ေထာကပရန အေတြးအေခၚပငးအရ ပ၍သေဘာထားတညၿပး
အျခားေသာအခ႕ပါတမားက ကန႔ကြကၾကပါသလား။ လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားက
ၾကပမတအေကာငအထညေဖာျခငးအား တရားဥပေဒအရထက ႏငငေရးအရ အဓပၸာယ
ဖြငျခငးသည အခ႕ပါတမားအတြက ၎တ႔ပါဝငလာေစရန သကေရာကမႈျဖစလာ
မလား။ လမႈစးပြားေရးအခြငအေရးမားအား အေျခခမမားအျဖစ ထညသြငးပါက သေဘာ
ထားကြလြမႈမားက ေျဖ႐ငးႏငမညလား (သ႔) ဥပမာအားျဖင တစဆငျပနလညမခြေဝသည
အခြငအေရးမားျဖစေသာ ပဂၢလက ပစၥညးပငဆငခြငကသ႔ေသာ အခြငအေရးမားႏင
အေပးအယလပ၍ ေျဖ႐ငးႏငမညလား။
၄။ တရား႐းမား၊ ဥပေဒျပေရးမ႑ငႏင အပခပေရးမ႑ငအၾကား ပဋပကၡမားက မညသ႔
ေ႐ာင႐ားႏငမညနညး။ (ဤျပနာသည လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားက အေကာင
အထညေဖာရာတြငသာ ၾကေတြ႕ရသည ထးျခားေသာ ျပနာေတာမဟတေပ။ တရား
စရငေရးအရ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက ၾကပမတအေကာငအထညေဖာမႈတငးတြင ႐
တတသည။ သ႔ေသာလညး လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမား အေကာငအထညေဖာရာတြင
တရားေရး ဆးျဖတခကမားအား ဥပေဒျပေရးမ ျပနလညပယဖကႏငေသာ “ျပ႒ာနးခက
အပဒမား” ထညထားျခငးသည စဥးစားသငသည အခကျဖစသည။)
၅။ အမးသားလ႕အခြငအေရးအဖြ႕အစညးသည လမႈစးပြားေရး အခြငအေရးမားက အသ
အမတျပ ေဖာေဆာငေရးအတြက အဖြ႕အစညးဆငရာ ဖြ႕စညးပဒဇငးဆငျခငး၏ အစတ
အပငးတစခအျဖစ သတမတႏငမညလား။
၆။ အေတြးအေခၚပငးႏင အသငးဝငျဖစျခငးအေပၚတြင မတည၍ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ
ေရးဆြျခငးတြင ပါဝငၾကေသာသကဆငသမား (ျပညတြငးႏင ျပညပ) သည တခ႕ေသာ
အခြငအေရးမားက ထညသြငးရန လကခသေဘာတညျခငး႐သလ၊ အၾကျပတငျပ၍
ထညသြငးလျခငးမားလညး ႐ႏငသည။ ထ႔ေၾကာင မညသသည လမႈစးပြားေရးအခြင
အေရးမားက ထညသြငးရနသေဘာတညၿပး မညသမားက ကန႔ကြကလေၾကာငးႏင
အဘယေၾကာင ကန႔ကြကလသညက ေမးခြနးထတရန အေရးႀကးသည။ မညသည
အကးစးပြားမားက ၎တ႔ကယစားျပၾကသနညး။
၇။ ႏငငေတာအတြက အရငးအျမစမား အခကအချဖစေစႏငေသာ လမႈစးပြားေရးအခြင
အေရးမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒထသ႔ မညသ႔ထညသြငးႏငမညနညး။ ထ႔အတပင
တစဖကတြင ႏငငသားမားအတြက လအပေနေသာ အခြငအေရးမားက မညသ႔ထည
သြငးႏငမညနညး။
African Union, ‘African Charter on Democracy, Elections and Governance’, adopted by the 8th Ordinary Session of the Assembly of the African Union, Addis Ababa, 30 January 2007, <http://www.achpr.org/files/instruments/charter-democracy/aumincom_instr_charter_democracy_2007_eng.pdf>, accessed 7 January 2016
Beatty, D., ‘The Last Generation: When Rights Lose Their Meaning’, in D. Beatty (ed.), Human Rights and Judicial Review: A Comparative Perspective (Alphen aan den Rijn: Kluwer, 1994), pp. 321–61
Bilchitz, D., Poverty Reduction and Fundamental Rights: The Justification and Enforcement of Socio-Economic Rights (Oxford: Oxford University Press, 2007)
Böckenförde, M., Hedling, N. and Wahiu, W., A Practical Guide to Constitution Building (Stockholm: International IDEA, 2011), <http://www.idea.int/publications/cata-logue/practical-guide-constitution-building?lang=en>, accessed 8 December 2016
Chenwi, L., ‘Unpacking “progressive realisation”, its relation to resources, minimum core and reasonableness, and some methodological considerations for assessing compliance’, De Jure, 46/3 (2013), pp. 742–69
Comprehensive Peace Agreement between the Government of Liberia and the Liberians United for Reconciliation and Democracy (LURD) and the Movement for Democracy in Liberia (MODEL) and Political Parties, Accra, 18 August 2003, <http://www.pul.org.lr/doc/Peace%20Agreements%20Digital%20Collection.pdf>, accessed 20 July 2017
စာတမးထတြင ရညၫႊနးထားေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားက ႐ာေဖြရန
ဤစာစဥတြင ရညၫႊနးထားေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ စာသားမားအား မညသည ရငးျမစမ ေကာကယသညဟ ေဖာျပမထားခလင Constitute Project ၏ Website ျဖစသည https://www.constituteproject.org/ မ ေကာကႏႈတေဖာျပထားသညဟ မတယႏငသည။
Elkins, Z., Ginsburg, T. and Simmons, B., ‘Getting to Rights: Treaty Ratification, Constitutional Convergence, and Human Rights Practice’, Harvard International Law Journal, 54/1 (March 2013), pp. 61–95
Eskridge, W. N. and Ferejohn, J., ‘Super-Statutes’, Duke Law Journal, 50/5 (2001), pp. 1215–76
France, A., Le Lys Rouge [The Red Lily] (Paris: Calmann Lévy, 1894)
Jamshidi, M., The Future of the Arab Spring (Oxford: Butterworth-Heinemann, 2013)
Leijten, I., ‘Who Needs Justiciable Socio-Economic Rights?’, Leiden Law Blog, 12 Octo-ber 2012, <http://leidenlawblog.nl/articles/who-needs-justiciable-socio-econom-ic-rights>, accessed 14 September 2016
McDowall, J., ‘Taming the savages’, Wings over Scotland, 20 February 2014, <https://wingsoverscotland.com/taming-the-savages/>, accessed 20 JUly 2017
Roosevelt, F. D., ‘State of the Union Message to Congress’, 11 January 1944, <http://www.presidency.ucsb.edu/ws/?pid=16518>, accessed 20 July 2017
Sunstein, C. R., ‘Social and Economic Rights? Lessons from South Africa’, University of Chicago John M. Olin Law and Economics Working Paper No. 124, 2001, <http://chicagounbound.uchicago.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1454&context=law_and_economics>, accessed 20 July 2017
—, ‘Why Does the American Constitution Lack Social and Economic Guarantees?’, University of Chicago Public Law Working Paper No. 36, January 2003
Trispiotis, I., ‘Socio-economic Rights: Legally Enforceable or Just Aspirational?’, Opticon 1826, 8 (Spring 2010), pp. 1–10, <http://www.ucl.ac.uk/opticon1826/archive/issue8/articles/Article_Laws_-_Ilias__Social_equality__Publish_.pdf>, accessed 8 December 2016
United Nations General Assembly, Universal Declaration of Human Rights, Resolution 217A, 10 December 1948, <http://www.un.org/en/universal-declaration-human-rights>, accessed 14 August 2017
—, International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, Resolution 2200A (XXI), adopted 16 December 1966, entered into force 3 January 1976, <http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/CESCR.aspx>, accessed 31 August 2017
—, International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination, Resolution 2106 (XX), adopted 21 December 1965, entered into force 4 January 1969, <http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/CERD.aspx>, accessed 31 August 2017
—, Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (CEDAW), adopted 18 December 1979, entered into force 3 September 1981, <http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/cedaw.htm>, accessed 14 August 2017
—, Convention on the Rights of the Child, Resolution 44/25, adopted 20 November 1989, entered into force 2 September 1990, <http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/CRC.aspx>, accessed 31 August 2017
United Nations Human Settlements Programme, Office of the High Commissioner for Human Rights, ‘Housing rights legislation: Review of international and national legal instruments’, United Nations Housing Rights Programme Report No. 1, 2002, <http:// www.ohchr.org/Documents/Publications/HousingRightsen.pdf>, accessed 14 September 2016
Wickeri, E., ‘No Justice, No Peace: Conflict, Socio-Economic Rights and the New Constitution in Nepal’, Drexel Law Review, 2/2 (May 2010), pp. 427–90
ေတာငအာဖရကသမၼတႏငငအစးရႏင အျခားသမားႏင ဂ႐ဘြနးမ (Grootboom) ႏင အျခား
သမား (CCT11/00, 4 October 2000)
Minerva Mills Ltd. ႏင ျပညေထာငစအႏၵယႏငငေတာ (AIR 1980 SC 1789)
မးခစသစပါတႏင ေ႐႕ေန႔ခပအမႈ [1996-97] (SC Ghana LR 728 at 745)
ေအာဂါ တလစစႏင ဘေဘျမနစပယေကာပေရး႐ငးအမႈ (AIR 1986 SC 194)
ပတသြနမႏင ကာရာလာျပညနယအမႈ (AIR 1978 SC 771)
Dawood Ahmed သည ခကာဂတကသလမ ဥပေဒမဟာဘြ႕ႏင ပါရဂဘြ႕ရ႐ထားပါသည။
Ahmed သည ႏငငတကာၿငမးခမးေရးႏင တရားဥပေဒစးမးေရးဆငရာ Max Planck ေဖာငေဒး႐ငး
၏ သေတသအဖြ႕ဝငတစဦးလညး ျဖစခဖးပါသည။ ႏႈငးယဥေလလာမႈမားျပလပေသာ ဖြ႕စညးပ
အေျခခဥပေဒဆငရာစမကနး၏ သေတသတစဦးအျဖစလညး ေဆာင႐ြကခဖးပါသည။
Elliot Bulmer သည International IDEA ၏ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ ဖြ႕စညးတညေဆာကျခငး
အစအစဥမ အႀကးတနးအစစဥအရာ႐ တစဦးျဖစသည။ University of Glasgow မ ပါရဂဘြ႕ရ
တစဦးျဖစၿပး University of Edinburgh မ မဟာဝဇၨာဘြ႕ ရ႐ထားသည။ International IDEA ၏
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ဖြ႕စညးတညေဆာကျခငးစာစဥ၏ အယဒတာတစဦးျဖစၿပး ဖြ႕စညးပအေျခခ
ဥပေဒ ဒဇငးပစ၊ အငစတကး႐ငး ဒဇငးပစတ႔က ႏႈငးယဥေလလာေသာဘာသာရပက အထးျပေလ
လာသည။
ဒမကေရစႏင ေ႐ြးေကာကပြဆငရာ အကအညေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႕အစညး (International
IDEA) သည အစးရခငးခတဆကလပကငေသာ အဖြ႕အစညးတစချဖစၿပး ကမာၻတစခြင ေရ႐ည
တညတေသာ ဒမကေရစရ႐ေရးအတြက ပပးကညသည။ International IDEA သည အသပညာ
မား၊ ႏႈငးယဥေလလာမႈမား ပပးေပးျခငး၊ ဒမကေရစ ျပျပငေျပာငးလေရးတြင ပပးကညျခငး၊ မဝါဒ
မားႏင ႏငငေရးျပျပငေျပာငးလရာတြင ကညေဆာင႐ြကေပးျခငးျဖင ေရ႐ညတညတသည ဒမ
ကေရစစနစသ႔ ေျပာငးလမႈမားျဖစေပၚလာေစရန ရည႐ြယပါသည။
<https://www.idea.int>
International IDEA ၏ MyConstitution Programme သည လပေဖာေဆာငဖက သကဆင
သမား၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးဆငရာ အသပညာမားက ျမႇငတငေပးျခငးျဖင
အလးစျခင စဥးစားဆးျဖတႏငေသာ၊ အမားပါဝငမႈ႐ေသာ၊ ျပညတြငးျဖစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ
ဆငရာ ယဥေကးမႈတစရပေဖာေဆာငႏငရန ရည႐ြယပါသည။
International IDEA မ ထတေဝလက႐ေသာ “ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငး”
စာတမးတငးသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကသမား၏ လကေတြ႕ကကၾကေတြ႕ရေသာ
ေ႐ြးခယမႈမားအေပၚတြင အေၾကာငးအရာအလက စနစတကခြျခားတငျပျခငးျဖင ႐ႈပေထြးေပြလ
လေသာ အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပနာမားက လြယက႐ငးလငးေသာ နညးလမးမားျဖင ႐ငးျပႏင
ရန ေ႐း႐ႈသည။
၁။ အေျခခဥပေဒဆသညမာ အဘယနညး။ အေျခခ သေဘာတရားမားႏင အယအဆမား။ *
၂။ ဥပေဒျပလႊတေတာ ႏစရပထား႐ျခငး (သ႔) Bicameralism*
၃။ တက႐က ဒမကေရစ စနစ။ *
၄။ တရားေရးဆငရာ ရာထးေ႐ြးခယ ခန႔အပမႈမား။ *
၅။ တရားေရးဆငရာ ရာထးမား၏ တညၿမပငခြင၊ ထတပယျခငး၊ အထးကငးလြတခြငမားႏင
တာဝနခမႈ။ *
၆။ ပါလမနစနစသး ဒမကေရစႏငငမား႐ အပခပေရးအာဏာ မကငသးေသာ သမၼတမား။ *
၇။ ပါလမနစနစသး ဒမကေရစႏငငမား႐ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျဖင အာဏာကန႔သတထား
ေသာ ဧကရာဇမား။
၈။ ဘာသာေရးႏင ႏငငအၾကား ဆကစပမႈ။
၉။ လမႈေရးႏင စးပြားေရးဆငရာ လပပငခြငမား။ *
၁၀။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျပငဆငေရး လပထးလပနညးမား။ *
၁၁။ ကန႔သတခက (ဥပေဒ) အပဒငယမား။
၁၂။ ဖကဒရယ စနစ။ *
၁၃။ ေဒသႏရ ဒမကေရစစနစ။ *
၁၄။ သမၼတလကဝယ႐ ဗတအာဏာမား။
၁၅။ သမၼတလကဝယ႐ ဥပေဒျပေရး အာဏာမား။
၁၆။ ပါလမန ဖကသမးျခငး။
၁၇။ အစးရ ဖြ႕စညးျခငးႏင ဖယ႐ားျခငး ယႏရားမား။ *
၁၈။ အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ လပပငခြငအာဏာမား။ *
၁၉။ ထနးညႇျခငးႏင ႀကးၾကပကြပကျခငးဆငရာ လြတလပေသာ (စတတမ႑င) အငစတကး
႐ငးမား။*
၂၀။ ႏငငေရးပါတမားအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျဖင အသအမတျပျခငး
* ျမနမာ ဘာသာျဖင႔ ရရႏငသည။
ဤ စာတမးမားက ကြၽႏပတ႔၏ ေအာကပါဝဘဆဒ <http://www.idea.int/publications>
တြင ရယႏငပါသည။ ေနာကဆးအဆင ျပငဆငထားေသာစာတမးမားက ဤဝဘဆဒ <http://
constitutionnet.org/primers> တြငလညး ရယႏငပါသည။
ယခ စာတမးအား ဘာသာျပနဆျခငးနင ပနပျခငးက ေနာေဝးႏငင၏ ႏငငျခားေရးဝနႀကးဌာန၊ ဖငလနႏငင၊ ဆြဒငႏငငႏင လဇငဘာခႏငင အစးရတ႔မ ေထာကပကညသည။
ISBN: 978-91-7671-311-2 (Print)ISBN: 978-91-7671-312-9 (PDF) DOI: <https://doi.org/10.31752/idea.2020.24>
International IDEAစတြနးစေဘာဂSE- ၁၀၃၃၄၊ စေတာဟမးၿမ႕ဆြဒငႏငငဖနးနပါတ - +၄၆၈ ၆၉၈၃၇၀၀အးေမးလ - [email protected] ဝဘဆဒ - www.idea.int
International IDEAျမနမာႏငငအေျခစက႐း၆၈(ဘ)၊ ဆရာစလမး၊ ဗဟနးၿမ႕နယ၊ ရနကန၊ ျမနမာႏငင။ဖနးနပါတ - +၉၅ ၉ ၂၆၃ ၁၂၈၁၀၄အးေမးလ - [email protected] [email protected]ဝဘဆဒ - www.idea.int
International IDEA မ ထတေဝလကရေသာ “ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာက ျခငး” စာတမးမားက ႏငငတစဝမးဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကေရး သ႔မဟတ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ျပျပငေျပာငးလေရးအတြက ေကာငးမြနေသာဆးျဖတခကမား ခမတႏငေရးအတြက ရညရြယေရးသားထတေဝသည။ ႏငငေရးပါတမား၊ အရပဖက အဖြ႕အစညးမား၊ အစးရဝနထမးမား၊ လႊတေတာဥပေဒျပသမား၊ ႏငငသားမား အတြက အေထာကအပျဖစေစမည ျဖစသည။
ဤစာတမးတစခခငးစသည ႏငငေရးဆငရာ၊ ဥပေဒျပေရးဆငရာ အထးကြၽမးကငသ မားမဟတေသာ သာမနစာဖတသမားအတြက အေၾကာငးအရာေခါငးစဥမားအလက မတဆကစာအေနျဖငလညး ေရးသားထားသည။ ထ႔အတ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရးနယပယ၌ ဗဟသတ၊ အေတြ႕အၾကရၿပးသတ႔ ျပနလညႏးေႏာ ဖတ႐ႈႏငရနအတြကလညး အသးဝငပါသည။
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမား၏ လကေတြ႕ကက ၾကေတြ႕ရေသာ ေရြးခယမႈမားအေပၚတြင အေၾကာငးအရာအလက စနစတကခြျခားတငျပျခငးျဖင ႐ႈပေထြးေပြလလေသာ အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပနာမားက လြယကရငးလငးေသာ နညးလမးမားျဖင ရငးျပႏငရန ေရး႐ႈသည။