din egitiminde motivasyon verimlilikisamveri.org/pdfdrg/d256439/2017/2017_canakcia.pdfdin...

• . DIN

EGiTiMiNDE •

MOTIVASYON ve • • •

VERIMLILIK SEMPOZYUMU

. 14-15 MAYIS 2016

DiN EGiTiMi NDE MOTiVASYON VE VERiMLiLiK SEMPOZYUMU

ISBN 97 8-605-82626-0-7

Din Eğitiminde Motivasyon ve Verimlilik Sempozyumu kitabı Balıkesir Büyükşehir Belediyesi adına

imtiyaz Sahibi Ahmet Edip Uğur

Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Başkanı

Editörler Doç. Dr. Mehmet Bahçekapılı Yrd. Doç. Dr. Mehmet Özkan

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Ali Çanakcı Yrd. Doç. Dr. Safinaz Asri

Hazırlayan

Şaban Akkol & irfan Sarıgül & Derya Solak

Yayına Hazırlayan

Balıkesir Büyükşehir Belediyesi

Dizgi ve Mizanpaj Mehmet Bahçekapı lı & Safinaz Asri

Kapak Tasarım Rukiye Yasemin Eroğlu

Baskı

Petek Ofset

Haberleşme

Tel: O (26S) 244 76 76 1 ı~ 36 1 Fa.ks: O (i6~) 239 13 70

Adres Eski Kuyumcular Mah. Mekik Sokak No:25, BALIKESiR

Basım

Ba l ıkesir 2017

Bu kitap, 14-15 Mayıs 2016 tarihinde Balıkesir'de gerçekıe~tlrllen Din Eğitiminde Motivasyon ve Verimlilik Sempoıyumunda sunulan bildiri ve konuşmaların, gözden geçirilmiş ve geni~letilmiş verslyonudur. Bu eserde yeralan çalışmaların ve konuşmalarda ileri s~rOien gönO~Ierin dil ve bilimsel sorumluluğu sahiplerine aittir.

~ BA~~KESi.R r:E!!r'1 BUYUKSEHIR ~ B E L E-0 (y E S 1

© 2016 Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınlan/Eğitim-1. Bu kitabın tüm yayın haklan Balıkesir

Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş.'ye aittir. Yayıncının yazılı izni olmadan hiçbir şekilde kısmen veya tamamen çoğaltılamaz.

ll

DiN EGiTiMi NDE MOTiVASYON-VERiMLiliK SORUNU VE ÇÖZÜM

ÖNERiLERi: KUR' AN KURSLARI ÖRNEGi

Ahmet Ali ÇANAKCI*

E-mail: [email protected]

Özet

Bu çalışmada din eğitiminde motivasyon ve verimlilik sorunu, Kur'an kursları örneği

üzerinden ele alınarak ortaya konulmuştur. Veri toplama aracı olarak literatür tarama,

doküman analizi, gözlem ve görüşme tekniklerinin kullanıldığı çalışmada, 2015-2016

öğretim yı l ında Kur'an kurslarında görev yapan 30 öğretici üzerinde yapılan görüşme

sonuçları ile Türkiye'nin farklı bölgelerinde yapılan benzer alan araştırmalarının

bulgularından yararlanılmıştır. Ayrıca genelde din eğitiminde özelde ise Kur'an

kurslarındaki motivasyon ve verimlilik üzerinde etkili olan faktörler (fiziki mekan,

mesleki/pedagojik/androgojik yeterlik, yöntem-teknik, materyal, öğretim programı,

öğretici-öğrenci-veli iletişimi vb.) ile ilgili bir durum tespiti yapılarak bu süreçte

karşılaşılan sorunlara yer verilmiş ve bunlara çözüm önerileri getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler : Din eğitimi, Motivasyon, Verimlilik, Kur'an kursları

• Yrd. Doç. Dr., lzmir Katip Çelebi Üniversitesi, islami ilimler Fakültesi Öğretim Üyesi.

Din Eğitiminde Motivasyon ve Verimlilik

Giriş

islam dininin temel kaynağı olan Kur'an-ı Kerim Islam eğitim sisteminin de ilk

kaynağıdır. Din eğitiminin temelini teşkil eden Kur'an eğitimi, tarih boyunca çeşitli

eğitim kurumlarında sürdürülmüştür.1 islam toplumlarında Kur'an okumasını

öğrenmek-öğretmek, ezberlemek, anlamak-anlatmak ve uygulamak hem ibadet hem

de dini bir görev kabul edilmiştir. Bu sebeple islam'ın ilk yıllarından itibaren formal ve

informal bir şeklinde, hemen hemen bütün eğitim kurumlarında Kur'an ve din

eğitimine öncelik ve ağı rlık verilmiştir. 2

Günümüz Türkiye'sinde bu eğitim, örgün (MEB: imam-hatip ortaokulları ve

liselerinde ayrıca ıjüz ortaokul ve liselerde DKAB dersi ile "Kur'an-ı Kerim", "Hz.

Muhammed'in Hayatı", "Temel Dini Bilgiler'' adlı seçmeli dersler3, YÖK: ilahiyat ön

lisans, iLiTAM, ilahiyat fakültesi, islami ilimler fakültesi, DKAB Öğretmenliği Bölümü)

ve yaygın (DiB: Camiler, Kur'an kursları, vb.) olmak üzere iki farklı şekilde

gerçekleştirilmektedir. Bununla birlikte din eğitimi kurumları içerisinde fonksiyon

olarak en etkin durumda olan kurumların başında da Kur'an kursları4 gelmektedir.

Ayrıca gerek alanla ilgili YÖK bünyesinde yapılan yüksek lisans/doktora

tezlerinin veri tabanları, gerekse diğer bilimsel çalışmaların (kongre, sempozyum,

çalıştay, panel, makale, bildiri vb.) sonuçları incelendiğinde ulaşılan parametreler bize

1 Ramazan Buyrukçu, Din Görevlisinin Mes/eğini Temsil Gücü, (Ankara: T.D.V. Yayınları, 1995), 162; Ziya Kazı cı, Anahatları ile islam Eğitim Tarihi, (istanbul: Bir Yayıncılık, 1983), 9, 10; i rtan Başkurt, Din Eğitimi Açtsından Kur'an Öğretimi ve Yaz Kur'an Kursları, (istanbul: Dem Yayınları, 2007), 18; M. Faruk Bayraktar, Eğitim Kurumu Olarak Kuran Kursları Üzerine Bir Araşttrma, (istanbul: b.y., 1992), 3.

2 Bkz. Mustafa Önder, "Yaz Kur'an Kurs/art Öğretim Pragramt Amaçlarıntn Gerçekleşme Düzeyleri 'Sivas il Merkezinde Bir Alan Araşttrmast"'( Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007), 17; Hüseyin Yılmaz "Örgün ve Yaygın Eğitim Kurumlarında Barış Eğitimi"; Din

Eğitiminde Çağdaş Konular içinde, ed. Mustafa Köylü (istanbul: Dem Yayınları, 2012), 238.

3 TBMM Milli Eğitim, Gençlik, Kültür ve Spor Komisyonunca zorunlu eğitim, kademelendirerek 12 yıla çıkartılmış, kesintisiz eğitime son verilerek öğretim 4+4+4 şeklinde yapıl;:ındırmış ve sistemde Kur'an-ı Kerim, Hz. Muhammed'in Hayatı, Temel Dini Bilgi ler seçmeli ders uygulaması başlatılmıştır. (Bu seçmeli dersler Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığınca

21.06.2012 tarihinde belirlenmiştir.) Mehmet Zeki Aydın. "Zorunlu Eğitim ve Kur'an

Kurslarının Geleceği", Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu 30 Mart-Ol Nisan 2012, (Ankara: Di B Yayınları, 2013),_?1; Ahmet Ali Çanakcı, "ilahiyat Fakülteleri Din Eğitimi Anabilim Dalı XIV. Koordinasyon Toplantısı", JIRS Journal of lntercultural and Religious Studies, 2 (2012); Ahmet Ali Çanakcı, "14th Coordination Meeting of the Faculties of Theology Department of Religious Education", JIRS Jour of In tercu/tural o nd Religious Studies, 2 (2012).

4 Mehmet Emin Ay, Problem ve Beklentileriyle Türkiye'de Kuran Kursları, (istanbul: Düşünce Kitabevi Yayınl arı, 2005), 6.

32

Çanakçı, Din Eğitiminde Motiasyon-Verimlilik Sorunu ve Çözüm Önerileri: Kur'an Kursları Örneği

Kur'an kurslarının din eğitimindeki en önemli kurumlardan biri haline geldiğini göstermektedir. Son yıllarda DiB tarafından yapılan yeni düzenlemelerle de bu

kursl arın büyük bir ivme kazandığı görülmektedir. Bu gelişme ve yenilikler

beraberinde kursların din/eğitim hizmetleri alanının yanında etkinliğini/işlevselliğini,

kurs öğreticilerinin yeterlik/sorumluluk (mesleki/pedagojik/androgojik) alanını

genişletmiş, Kur'an kurslarından beklentileri artırmış ve bazı ihtiyaçlar (öğretici

öğrenci-veli) ile motivasyon5-verimlili lk sorununun da ortaya çıkmasına sebep

olmuştur.

Bu süreçte kurslardaki motivasyon6 ve verimliliğinin azami ölçüde artmasında

en can alıcı noktada ise öğreticiler bulunmaktadır. Öğreticilerin öncelikle

mesleki/pedagojik/androgojik anlamda kendini iyi yetiştirmesi gerekmektedir.

Bununla birlikte öğrencilerle bire bir ilgilenmesi, onlara değer vermesi; onların derse

hazırlıklı hale gelmesini sağlayacak, hazırbulunuşluk, güdü lenmişlik düzeyini artıracak,

kursların cazip hale gelmesini ve öğrencilerin motivasyonu en üst seviyeye çıkarma

yönünde önemli bir iş levi yerine getirecektir. Bu ise din eğitimi-öğretimi ile ilgili

yapılan yeni düzenlemelerin, programların uygulanabilir ve sürdürülebilir bir nitelik

kazanmasına büyük katkı sağlayacaktır.

Buradan hareketle ça lışmada7, konuyla ilgili 2015-2016 öğretim yı lında

Ba lıkesir ve izmir'deki Kur'an kurslarında (hafızlık, ihtiyaç odaklı, 4-6 yaş grubu ve yaz

Kur'an kursu) görevli 30 öğretici ile yaptığımız görüşme sonuçları ile Türkiye'nin farkl ı

bölgelerinde/illerinde · yapılan benzer alan araştırmalarının bulguları mukayeseli

olarak ele alınmış, din eğitimi alanında yapılan çalışmalara katkıda bulunmak üzere

S insan davranışiarına yön vermek isteyen hemen herkesin başvuracağı en güçlü yöntem motivasyondur. Yerli ve yabancı araştırmalarda genel olarak motivasyona büyük önem verilmesine rağmen din eğitimi açısından motivasyon konusuna tam ve dikkatli bir yönelişin olmadığı görülmektedir. Çocukları eğitmekle görevli bireylerin/öğreticilerin din eğitiminde motivasyonu kullanması suretiyle çocukların manevi değerleri benimsernesi açı s ı ndan çok daha olumlu neticeler elde edilebilecektir. Çocukların "iki dünya saadetini sağlama" gibi önemli bir gayeyi gerçekleştirebilme adına yapılan motivasyon çalışmalarının bilinçli, ilkeli ve hedeflerinin belirlenmiş şekilde gerçekleştirilmesi önem arz etmektedir. Aksi takdirde sadece Hz. Peygamberin çocukların dövülmesine dair rivayetlerinin merkeze alınarak, "eti senin kemiği benim" yaklaşımıyla pek çok bireyin diriden ve dini değerlerden uzaklaşması

gibi olumsuz durum l arın yaşan ı lması kaçınılmazdır. Süleyman Karacelil, "Din Eğitiminde Motivasyonun Önemi" Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6/4, 2013, 183.

6 Eğitimde motivasyon ile. ilgili ayrıntıl ı bilgi için bkz. Nurettin Fidan, Okulda Öğrenme ve Öğretme, (Ankara: Alkım Yayınevi, 1985); ayrıca din eğitiminde motivasyon ile ilgili ayrıntı lı bilgi için bkz. Karaceli l, "Motivasyonun Önemi", 182-207.

7 Bu çalışmada, veri toplama aracı olarak literatür tarama, doküman analizi, gözlem ve görüşme teknikleri kul l anılmıştır.

33


genelde din eğitiminde özelde ise yaygın din eğitimdeki/Kur'an kurslarındaki

motivasyon ve verimlilik (kurs-öğretici-öğrenci-veli) üzerinde etkili olan faktörler

(fiziki mekan, mesleki/pedagojik/androgojik yeterlik, yöntem-teknik, materyal,

öğretim programı, ders kitabı, kurs-öğrenci-veli iletişimi vb.) ile ilgili bir durum tespiti

yapılarak, bu süreçte karşılaşı lan ihtiyaçlar, beklentiler, sorunlar ortaya konulmuş ve_

bunlara çözüm önerileri getirilmiştir. Dolayısıyla çalışmanın, bu alanda araştırma

yapan bilim insanlarının çalışmalarına ışık tutacak nitelikte olması ve Kur'an

kurslarının verimliliğinin/kalitesinin artırılmasına hizmet etmesi açısından da

farkındalık oluşturması beklenmektedir.

1. Kur'an Kurslarına Genel Bir Bakış

Kur'an kursları, arzu eden vatandaşiara ve çocuklarına Kur'an-ı Kerim ve dini

bilgilerin yanı sıra, milli birlik ve beraberliği temin etmede, onları islam Dini'nin

birleştirici çatısı altında toplamada, insanları iyiye ve güzele davet etmede önemli

görevler üstlenen bir müessesedir.8 Bir başka ifade ile DiB'in "Din konusunda toplumu

aydınlatma" görevini yerine getirdiği önemli bir kurumudur. 9

Yaygın din eğitimi alanı içerisinde yer alan Kur'an kursları, yeni yetişen

neslimizin, milli ve manevi değerlerimiıle tan ıştıkla rı, sevgi, saygı, hoşgörü, paylaşım,

empati ve kardeşlik duygularını benimsendikleri çok önemli merkezlerdir. Bu

çerçevede Kur'an öğretimi ve Kur'an Kurslarını kısaca özetlemek gerekirse, islam'ın ilk

devrinden itibaren temel eğitimin ilk kadernesi olarak ortaya çıkan ve tarih boyunca

çeşitli isimler alarak günümüze kadar gelen Kur'an kurslari, eğitim sistemimizdeki en

temel okullardan birisidir.1° Cumhuriyet döneminde de Kur'an öğretiminin yaygın ve

kesintisiz olarak verildiği yerlerin başında, yönetim ve denetimi DiB'e bağlı olan bu

kurslar gelmektedir.11

8 Şükrü Öztürk, "Din Eğitiminde Diyanet işleri Başkanlığı'nın Görevleri ve Sorunları", Avrupa Birliği'ne Giriş Sürecinde Türkiye'de Din Eğitimi ve Sorunlan Sempozyumu_, (Istanbul: Değişim Yayınları, 2002), 33.

9 M. Şevki Aydın, Bir Din Eğitimi Kurumu O/orak Kur'an Kursu, (Ankara: Di B Yayınları, 2008),

148.

10 Cahit Baltacı, "Türk Eğitim Sisteminde Kur'an Kurslarının Yeri", Kur'an Kurslannda Eğitim Qğretim -ve-Verimlilik,.( istanbul: Ensar Neşriyat, 2000), 16.

ll Ramazan Buyrukçu, "Yaz Kur'an Kursları Öğretim Programları Üzerine Düşünceler'', Yaygın Din Öğretimi Bağlammda Yaz Kur'an Kurslan Sempozyumu 09-11 Temmuz 2010, (Erzurum: Hermes Tanıtım Ofset, 2013), 215.

34


1.1. Amaçları

Kur'an kurslarının amaçları Diyanet işleri Başkanlığı Kur'an Kursları ile Öğrenci

Yurt ve Pansiyon Yönetmeliği ve Kur'an Kursları Yönergesinde şu şekilde

belirtilmektedir:

1. Kur'an-ı Kerim'i usulüne uygun olarak yüzünden okumayı öğretmek

2. Tecvid, tashih-i huruf vetalim gibi Kur'an-ı Kerim'i usulüne uygun ve güzel

okumayısağlayıcı bilgileri uygulamalı olarak öğretmek

3. ibadetler için gerekli sOre, ayet ve duaları ezberletmek ve anlamlarını

öğretmek

4. Hafızlık yaptırmak

S. Kur'an-ı Kerim'in aniaşılmasını sağlamak

6. islam Dininin inanç, ibadet ve ahlak esasları ile Hz. Peygamber (sav )'in hayatı

ve örnek ah la kı hakkında bilgiler vermek

7. Dini içerikli sosyal ve kültürel etkinlikler düzenlemek12

1.2. Kur'an Kursu Çeşitl eri

Türkiye'de DiB'e bağlı altı tip Kur'an kursu faaliyet göstermektedir. Bunlar:

a. Yaz Kur'an Kursları

Yaz Kur'an kursları13, öğrencilerin 'Kur'an-ı Kerim'i ve mealini öğrenebi l meleri,

dini bilgilerini geliştirebilmeleri amacıyla yaz aylarında camiler, Kur'an kursları ve

12 DiB Kur'an Kurslan ile Öğrenci Yurt ve Pansiyon Yönetmeliği ve Kur'an Kurslan Yönergesi (2012): Madde 13, S; DiB Kur'an Kurslan Öğretim Pragramt ı(2004}, iii.

13 Yaz Kur'an Kursları ile ilgili bilgi için ayrıca bkz. Aydın, Kur'an Kursu, 109; Başkurt, Yaz Kur'an Kurs/an, 124-127; Ahmet Ali Çanakcı, "Öğrenme ve Öğretme Süreci Açısından Yaz Kur'an Kursları" (Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2014}; Süleyman Akyürek, "Yaz Kur'an Kursu Öğreticilerinin "Görsel işitsel Materyal Seti ll'ye ilişkin Görüşleri", Yaygm Din öğretimi Bağlqmmda Yaz Kur'an Kurslan Sempazyumu, 09-11 Temmuz 2010, (Erzurum: Hermes Tanıtım Ofset, 2013b), 1S9; Ulvi Ata, "Yaz Kur'an Kursları Öğretim Programları", Yaygm Din Öğretimi Bağlammda Yaz Kur'an Kurslan Sempozyumu, 09-11 Temmuz 2010, (Erzurum: Hermes Tanıtım Ofset, 2013}, 21; Ramazan Buyrukçu, "Öğretim Programları Üzerine Düşünceler'', 216; Gökhan Erenoğlu, "Cami Merkezli Din Eğitimi Yaz Kur'an Kurslarında Yunus Em re Camii Modeli", Yaygm Din Öğretimi Bağlammda Yaz Kur'an Kurslan Sempozyumu, 09-11 Temmuz 2010, (Erzurum: Hermes Tanıtım Ofset, 2013), 287, 288; Nazif Yılmaz, "Yaz Kur'an Kurslarında Eğitim -Öğretim Etkinlikleri ve Model Uygulamalar", Yaygm Din öğretimi Bağlammda-Yaz Kur'an Kurslan Sempozyumu, 09-11 Temmuz 2010, (Erzurum: Hermes Tanıtım Ofset, 2013), 291.

* Yaygın dini eğitimi açısından, yaz aylarındaki bu kurslar oldukça önemlidir. Çünkü anne ve babalar yaz aylarında çocuklarını dini bilgilerin güçlendirmesini camiyi tanıması, caminin manevi havasını teneffüs etmesi için bu kurslara göndermektedir.

35


belirlenen diğer mekanlarda açılan 2 ay süreli kurslardır. Bu kurslara kayıtlar, ilk ve

orta öğretim kurumlarının yıl sonu tatiline girdiği ilk hafta yapılır, ikinci haftadan

itibaren de öğretime başlanır.14

DiB, uzun yıllardan beri devam eden yaz Kur'an kurslarında 2005 yılından

itibaren yeniden yapılandırma çalışmalarına başlamıştır. Bu bağlamda;

Belirlenen ilke ve hedefleri doğrultusunda yeni bir eğitim anlayışı

benimsenmiştir.

1. Yaz Kur'an kurslarına devam eden öğrencilerin eğitim ihtiyaçları, eğitimin

süresi, öğrenci velilerinin tatil programları, eğitimin etkin ve verimli bir

şekilde y_ürütülebilmesi vb. etkenler dikkate alınarak yaz Kur'an kurslarında

"Kur Sistemi"ne15 devam edilmektedir.

2. Kur sisteminin uygulanabilirliğini sağlamak amacıyla yaz Kur'an kurslarında

"Dönem Esası" benimsenmiş ve kurslar üçer haftalık üç dönem halinde

düzenlenmektedir.

3. Yaz Kur'an kurslarında görev alacak personelin tamamı, 2005 yılından

itibaren her yıl haziran ayında mahallinde bir hafta süreli hizmet içi eğitim

seminerine alınmaktad ır.

5. Bu çerçevede, taşra teşkilatında görev yapan tüm personele yönelik bizzat

Diyanet işleri Başkanının katılımıyla canlı yayınla uzaktan eğitim programı

gerçekleştirilmektedir.

• Türkiye'de bugün Kur'an eğiminin verildiği ilk ve en yaygın alan Yaz Kur'an Kurslarıdır. Yaz Kur'an Kursları, DiB'in toplumun din eğitimi ve öğretimi ihtiyacını karşılamaya yönelik yaz dönemlerinde açmış olduğu kurslardır. Özellikle son yıllarda bu kursların eğitim-öğretim planlamasının yeniden yapılandırıldığı, bu kurslarda görevli öğreticilerin eğitimine özen gösteri 1 diğ i gözlemlenm ektedir. http:/ /www .dem.o rg. tr 1 dem_ d ergi/1/ dem lma kll.pdf, erişim 18.0cak 2013.

14 Bkz. Mustafa Öcal, imam-Hatip Liseleri ve ilköğretim Okulları, (istanbul: Ensar Neşriyat, 1994), 164; Şükrü Keyifli, "Yaz Kur'an Kurslarında Dini Bilgiler Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar", Yaygın_ Din Öğretimi Bağlamın_da Yaz Kur'an Kursları Sempozyumu, 09-11 Temmuz 2010, {Erzurum: Hermes Tanıtım Ofset, 2013), 198.

15 Kur sistemiyle ilgili bilgi için bkz. Ahmet Koç, "Yaz Kur'an Kursl arında Uygulanan "Kur Sistemi" Üzerine Bir Araştırma (Sorunlar-Çözüm önerileri)", Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu, 30 Mort-01 Nisan 2012,(Ankara: DiB Yayınları, 2013), 312-214; Muhittin Okumuşlar, "Kur Sisteminin Teorik Temelleri" Yaygın Din öğretimi Bağlamında Yaz Kur'an Kurslan Sempazyumu, 09-11 Temmuz 2010, (Erzurum: Hermes Tanıtım Ofset, 2013a), 221-iiG;-Ahmet.A:ItÇanai<Cı;"""Yaz-Kur'an Kurslarındaki Kur Sistemine· Öğreticilerin Bakışı", Diyanet ilmi Dergi, 50/3, 2014, 95-122; Mehmet Zeki Aydın, "Zorunlu Eğitim ve Kur'an Kurslarının Geleceği", Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu, 30 Mart-Ol Nisan 2012, (Ankara: Di B Yayınları, 2013), 44

36


6. "'Dinimizi Öğreniyoruz" 1-2-3 ogrenci kitabı, program

çerçevesinde her yıl ücretsiz olarak d.ağıtılmaktadır.

7. 2013 yılında yaz Kur'an kurslarındaki eğitim öğretim faaliyetlerinin

desteklenmesi amacıyla il/ilçe müftülüklerine ücretsiz olarak 122.000 adet

Alim Çocuk CD'i gönderilmiştir.

8. Yaz kursları etkinlik ve materyallerini içeren http://kurs.diyanet.

gov.tr adresi i bir web sitesi oluşturulmuştur.

9. Gençlik ve Spor Bakanlığı ile imzalanan protokolle, yaz Kur'an kursuna gelen

öğrenciler protokol kapsamındaki spor faaliyetlerinden ücretsiz

faydalanmaktadır.16

b. Hafız lı k Eğitimi Veren Kur'an Kursları

Kur'an-ı Kerim eğitimi; yüzüne okumavı öğrenmekten, getirdiği mesajı farklı

boyutlarda anlamaya kadar çok geniş bir yelpazevi kapsamaktadır. Kur'an-ı Kerim'i

baştan sona ezberlemeyi ifade eden hafızlık eğitimi de bu kapsam içinde önemli bir

yer tutmaktadır.

Hafızlık eğitimi yapılan yatılı Kur'an kursları öncelikli olmak üzere Kur'an

kurslarındaki öğrencilere rehberlik ve psikolojik danışmanlık yapmaları amacıyla POR

öğretmenleri istihdam edilmektedir. 2015-2016 öğretim yılı itibariyle POR

Öğretmenleri Ankara, Balıkesir, Denizli, Eskişehir, Isparta, istanbul, izmir,

Kahramanmaraş, Kayseri, Kocaeli, Konya, Manisa, Sakarya'daki Kur'an kurslarında görev yapmaktadır. 17

c. iht iyaç Odaklı Kur'an Kursl arı

DiB, Kur'an kurslarında yürütülen yaygın din eğitimi hizmetlerinden toplumun

tüm kesimlerinin etkin ve verimli bir şekilde yararlanabilmesini hedeflemektedir. Bu

sebeple günlük hayatın koşuşturmasında vakitlerinin bir bölümünü Kur'an okumayı

öğrenmeye veya dini bilgiler almaya ayıramayan kamuda veya özel sektörde

çalışan/çalışmayan vatandaşların tercih ettiği gün ve saatlerde yaygın din eğitimi

16 "Yaz Kur'an Kursları," enşım 14 Nisan 2016, http:/ /www2.diyanet.gov. tr /Egitim H izmetleriGeneiM udur! ugu/Sayfa lar/YazKuran Kurslari. asx.

17 "Hafızlık Eğitimi Veren Kur'an Kursları,", erışım 14 Nisan 2016, http:/ /www2.diya netgov. tr /EgitimHizmetleriGeneiM udurlugu/Sayfalar /HafizlikEgitim.asp X.

37


. hizmetinden faydalanabilmeleri için ihtiyaç Odaklı Kur'an Kursları Program ı hayata

geçirilmiştir.18

Bununla birlikte DIB Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğü ile Kredi ve Yurtlar

Kurumu Genel Müdürlüğü arasında 28.11.2013 tarihinde protokol •

imzalanmıştır. i lgili Protokol kapsamında Kredi ve Yurtlar Genel Müdürlüğüne bağlı

yurtlarda barınan öğrencilerden ve üniversite personelinden isteyenler din eğitimi

alabilmektedir. 19

ç. Camilerde Kur'an Öğretimi Kursları

Çeşitli nedenlerle Kur'an kurslarına devam etme imkanı bulunmayan

vatandaşların zaman zaman din eğitimi taleplerini DiB'e ve il/ilçe müftülüklerine

ilettikleri bilinmektedir. Bu çerçevede DiB, vatandaşların artan bu din eğitimi

taleplerini yeterli ölçüde karşılamak amacıyla Kur'an kursu bulunmayan veya bulunup

da kapasite, öğretici sayısı, çalışma saatleri ve benzeri nedenlerle ihtiyaca cevap

vererneyen yerlerde yaygın bir din eğitimi faaliyeti olarak "Camilerde Kur'an

Öğretimi" projesini başlatmıştır.

11 Ocak 2010 tarihinden itibaren "Camilerde Kur'an Öğretimi" kursları

başlatılmış, söz konusu kurslar Kur'an Kursu Rehber Öğreticileri ve Kur'an Kursu

Formatör Öğreticileri, Tashih-i Huruf, Aşere Takrib ve ihtisas Kursu mezunları

tarafından verilmektedir. 20

d. 4-6 Yaş Grubu Kur'an Kursları

2013-2014 eğitim-öğretim yılında "Kur'an Kursları Öğretim Programı (4-6 Yaş

Grubu)" Ankara, istanbul, izmir, Adana, Diyarbakır, Erzincan, Gaziantep, Samsun,

Kayseri ve Rize illerinde pilot olarak uygulanmaya başlanmıştır.

18 Bu müspet gelişme beraberinde yetişkinlerin· Kur'an kurslarına olan talep ve beklentisini artırmış, bu talep/b~klenti karşısında Kur'an kursu öğreticilerinin yetişkin eğitimine yönelik androgojik formasyon yetersizliği her zamankinden daha çok gündeme gelmiştir. Bu noktadaki beklenti ve ihtiyaçların karşılanması için DiB'in öğreticilere, planlı ve sistemli bir şekilde hizmet içi eğitim kursları/seminerleri ile androgojik formasyon eğitiminin verilmesi konusunda daha fazla hassasiyet göstermesi önem arz etmektedir.

19 "ihtiyaç --odaklı - -Kur'an -- Kursları", erışım 14 Nisan 2016, http:/ /www2.diya net.gov. tr/Egitim HizmetleriGeneiM u d urlugu/Sayfala r /KursHizmetCesitli ligi.aspx.

20 "Camilerde Kur'an Öğretimi Kursları", erışım 14 Nisan 2016, http:/ /www2.diya net.gov. tr /Egitim HizmetleriGeneiM u d urlugu/Sayfa lar/Camilerde Kura n. aspx, erişim 14. Nisan 2016.

38


2014-2015 eğitim-öğretim yılında ise Türkiye genelinde DiB'ce belirlenen

kriteriere haiz öğreticiler tarafından fiziki ~atları uygun olan mekanlarda

uygu.lanmaktadır. Öğretici ve öğrencilere yönelik Etkinlik Kitabı 1 hazırlanmış ve PDF

olarak DiB'in WEB sitesine yüklenmiştir. Etkinlik Kitabı ll de tamamlanmıştır.21

e. Yurt Dış ı M isafir Öğrenci Kur'an Kurs la rı

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinin dağılmasından sonra ortaya çıkan

özerk cumhuriyetler ile Balkan ve Kafkas ülkelerinde yaşayan soydaş dindaşlarımızın

ileriye dönük din görevlisi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla; söz konusu ülkelerden

gelen öğrenciler, 1991 yılından itibaren Di B' e bağlı Kur'an kurslarında Türkçe, Kur'an

ı Kerim, Dini Bilgiler ve Türk Kültürü dersleri alanında asgari bir yıl süreyle eğitime

alınmaktadır.22

Diğer yandan Kur'an kursları, öğretim programları açısından ele alındığında, bu

programlar şu şekilde sıralanabilir:

ı. Kur'an Kursları Öğretim Programı - 2004

2. Yaz Kur'an Kursları Öğretim Programı - 2005

3. Hafızlık Eğitimi Program ı - 2010

4. Camilerde Kur'an Öğretim Programı- 201023

21 "4-6 Yaş Grubu Kur'an Kursları" erışım 14 Nisan 2016, http://www2.diyanet.gov.tr/EgitimHizmetleriGeneiMudurlugu/Sayfalar/4-6-Yas-GrubuKuran-Kurslari.aspx.

22 "Yurt Dışı Misafir Öğrenci Kur'an Kursları," erışım 14 Nisan 2016, http:/ /www2.diyanet.gov .tr /EgitimHizmetleriGenel M udurl ugu/Sayfalar /yurt -disi-misafırogrenciler.aspx.

23 Camilerde Kur'an öğretimi ilk olarak, Bakanlar Kurulu'nun 24 Temmuz 2009 tarihli ve 27298 sayılı Resmi Gazete'de yayım lanarak yürürlüğe giren "DiB'ce Düzenlenen Eğitim Faaliyetlerinde Uygulanan Ders ve Ek Ders Saatlerine ilişkin Karar" ı ile gündeme gelmiştir. Böylece Kur'an kursu bulunmayan veya bulunup da ihtiyaca cevap vermeyen yerlerde, ca.milerde Kur'an Öğretimi Kurslarının açılması ve ders verecek öğreticilere ek ders ücreti ödenmesi kararlaştırılmıştır. Mehmet Bahçekapılı, Türkiye'de Din Eğitiminin Dönüşümü 1997-2012, (istanbul: Nakış Ofset, 2012), 108; Camilerde Kur'an öğretimi programı için bkz.,http://www2.diyanet.gov.tr/EgitimHizmetleriGeneiMudurlugu/KuranKursuOgretimP rogrami/Camilerde%20Kur'an%20Öğretim%20Programı-2010.pdf, erişim 22 Aralık 2013; Ayrıca camilerde yürütülen yaygın din eğitimi faaliyetleri ile ilgili bilgi için bkz. M. Faruk Bayraktar, "Yaygın Eğitimde Din Öğretimi", Cumhuriyetin 75. Yılmda Türkiye'de Din Eğitimi ve Öğretimi, (Ankara: Türk Vurdu Yayınları, 1999), 347-3S4; Şükrü Öztürk, "Diyanet Işl eri Başkanlığı'nın Yaygı n Din Eğitimi ve Hizmet içi Eğitim Faaliyetleri", Cumhuriyetin 75. Yılmda Türkiye'de Din Eğitimi ve Öğretimi, (Ankara: Türk Vurdu Yayınları, 1999), 405, 406; Öztürk, "Görevleri ve Sorunları," 32-36; Recep Kaymakcan, "Yaygın Din Eğitiminde Yöntem", Islami ilimlerde Metodo/oji/Usül Mes'e/esi 1 Tartışmalı ilmi ihtisas Toplantıları 1-15, (istanbul: iSAV, 2003}, 54-72.

39


S. Kur'an Kursları Öğretim Programları (Pilot Uygulama) - 2011

6. ihtiyaç Odaklı Kur'an Kursları Öğretim Programları - 2012

7. Kur'an Kursları Yurt Dışı Misafir Öğrenci Öğretim Programı- 2013

8. Kur'an Kursları Öğretim Programı (04-06 Yaş)- 2014

9.Hafızlık Tekrar ve Tali m Programı- 201524

1.3. Kur'an Kurslarındaki Güncel Düzenlemeler25

Küreselleşen dünyamızdaki hızlı değişimin son yıllarda ülke~izde de aynı

düzlemde gerçekleşmeye başladığı görülmektedir. Bu değişimierin din eğitimi

merkezli yeni düzenlemeler üzerinde de etkili olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca bu süreç,

toplumun din eğitimi üzerinde en etkili kurumların başında gelen genelde Di B, özelde

ise Kur'an kurslarında bazı dönüşümleri/yenilikleri gündeme getirmiştir. Bu gelişmeler

halkın DiB'den/Kur'an kurslarından beklentilerini yükseltmiş, bununla birlikte DiB

hizmet çeşitliliğini artırmış ve son yıllarda buna paralel olarak Kur'an kurslarıyla ilgili

ihtiyaca cevap verecek yenilikleri yürürlüğe koymuştur/koymaktadır. Toplumun her

kesimine mesai kavramı olmaksızın sağlıklı bir din eğitimin verilmesi yolunda adımları

atılan bu güncel düzenlemelerden bazıları şunlardır:

ı. DiB Kuruluş ve Görevlileri Hakkındaki 22.06.1965 tarih ve 633 sayılı

Kanun'a 22.07.1999 tarihinde26 kabul dilen 4415 sayılı Kanun'la getirilen ek

3. Madde (Kur'an öğretimine yaş sınırlaması getiren Kanun), 17.09.2011

tarih ve 280S7 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 6S3 sayılı Kanun

Hükmünde Kararname'nin ıs. maddesi ile yürürlükten kaldırılmıştır.

Böylece, uzun süreli Kur'an kurslarında ve yaz Kur'an kurslarında yaşı küçük

24 "Kur'an Kursları Öğretim Program ları" erışım 15 Nisan 2016, www2.diyanet.gov.tr/EgitimHizmetleriGeneiMudurlugu/Sayfalar/KuranKursu0gretimProg rami.aspx.

25 Çanakcı, "Kur'an Kursları", 87.

26 2000 yılların başlarından itibaren Kur'an kurslarında yeniden yapılandırm~ çalışmaları başlamıştır. Bu çalışmalarda "öğreten" değil "öğrenen", "konu" değil "problem" merkezli, öğrenme ve öğretme sürecinde öğrencinin bilişsel, sosyal ve duygusal gelişimi dikkate alan, din anlayışının oluşumunda Kur'an ve sünneti merkeze alan, bununla birlikte gelenek içinde oluşan kültürel mirasın sorgulanarak güncelleştirilmesine önem veren yeni bir eğitim anlayışı benimsenmiş ve bu an l ayışa uygun olarak şun l ar yapı lmıştır:

ı. Kur'an kuTsları öğretim progra·mları yenilenmiştir. 2. Kur'an kursu öğreticilerinin yeni eğitim anlayışına ve yeni programa göre eğitimlerine ağırlık verilmiştir.

3. Ders kitapları yanında görsel-işitsel materyal setleri hazırlanmıştır. Kursların fiziksel ve teknik imkanlarında iyileştirmeler sağlanmıştır. Aydın, "Kur'an Kurslarının Geleceği", 34.

40


olduğu için kanun gereği kursa veya camiye alınmayan çocuklara getirilen

bu yasak kaldırılmıştır.

2. 07 Nisan 2012 tarih ve 28257 sayılı yeni yönetmelik'te27 Kur'an kurslarında

verilen eğitim için "Kur'an Eğitimi ve Öğretimi" ifadesinin kullanılması.

3. Yeni Yönetmelik' e göre uzun süreli Kur'an kurs la rı, il, ilçe, belde ve köylerde

ilgili il müftülüğünün teklifi ve DiB'in28 onayı ile açılmaktadır. Kuran kursları

öğrenci sayısı, verilecek eğitimin ve öğretimin niteliği ile kullanılacak

binanın fiziki koşulları gibi ölçütler dikkate alınarak A grubu, B grubu, C

grubu ve D grubu29 olarak tasnif edilmektedir.

4. Kurslarda sınıf mevcudunun; yüzünden okuyanlar için 12, hafızlığa

çalışanlar için ise 8 öğrenci olması esası getirilmiştir. Ancak kurslarda

öğrenci ayısının yüzünden okuyanlar için 10'un hafızlığa çalışanlar için S'in

altına düşmesi halinde müftünün teklifi ve mülki amirin onayı ile ilgili

dönemde eğitim-öğretime devam edilebilmektedir. Bununla birlikte,

engelli30 bireyler için açılacak sınıflar da, öğrenci mevcudu sınırlaması

27 Kur'an Kurslarında öğrenme-öğretme sürecinin nasıl yapılacağı, Di B tarafından hazırlanan "Kur'an Kursları ile Öğrenci Yurt ve Pansiyonları Yönetmeliği ve Kur'an Kursları Yönergesi ile Kur'an Kursları Öğretim Programları" ile belirlenmektedir. Bu yönetmelik, yönerge ve program, Kur'an-ı Kerim ve temel dini bilgiler öğretiminde nasıl bir yöntem kullanılacağını belirtmektedir.

28 DiB, kurulduğu yıldan bu yana toplumu aydınlatma görevini en iyi şekilde ifa etmenin hep gayreti içinde olmuştur. Din eğitimi faaliyetlerini yaygın din eğitimi olarak merkez, taşra ve yurt dışı teşkilatı ile camilerde va az ve hutbelerle, cami dışında çeşitli konularda düzenlenen konferans, panel ve sempozyumlarla Kur'an kurslarında yürütülen eğitim-öğretimle

toplumun bütün kesimlerine yönelik sesli ve görüntülü yayınlar aracılığıyl a yerine getirmeye çalışmaktadır. 13 Temmuz 2010 yılında yürürlüğe giren yeni teşkilat yasasıyla kurulan Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğü, "Yaygın Din Eğitimi", "Program Geliştirme", ·~Hizmet içi Eğitim ve Rehberlik", "Dini Yüksek ihtisas Merkezleri" isimleri ile 4 daire başkanlığı vasıtasıyla din eğitimi hizmetlerini yürütmeye çalışmaktadır. Ali Erbaş, "Açılış Konuşmaları", Yaygm Din Eğitimi Sempozyumu 30 Mart-Ol Nisan 2012, (Ankara: DiB Yayınları, 2013), 13; Mehmet Görmez, "Açılış Konuşmaları", Yaygm Din Eğitimi

Sempozyumu 30 Mart-Ol Nisan 2012, (Ankara: Di B Yayınları, 2013), 20. 29 Kur'an kurslarının gruplandırmasıyla (A-B-C-D-) ilgili bkz.: Kur'an Kursları ile Öğrenci Yurt

vePansiyonları Yönetmeliği ve Kur'an Kursları Yönergesi, (2012}, md. 18. 25. 10.2011 Tarih ve 28095 Sayılı DiB Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği, {2011}, md. 17,

erışım 30 Aralıık 2013, http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.15431&Mevzuatl1iski=O&s.

30 EngeliHer ve engeliilere yönelik din eğitimi ile ilgili bkz. ismail Karagöz, Ayet ve Hadisler lş1ğtnda Engel/i/er, (Ankara: Di B Yayınları, 2011); Mithat Eser, Engel/i Sahabiler, (istanbul: Nesil Yayınları, 2014); Mustafa Başkonak, "Engelliler için Erişilebilir Kur'an Kursları",

41


aranmamaktadır. Ayrıca Yönetmelik, genel Kur'an kursları için kayıt

işleminde öğrencilerin eğitim durumu hakkında herhangi bir sınırlama

getirmemektedir.31

S. 2005 yılından itibaren yaz Kur'an kurslarında yeni öğretim programı ve kur

sisteminin uygulanmaya başlanması.

6. Kur'an kurslarında öğreticilere ek ders ücreti ödenmeye başlanması32

7. Din görevlilerinin maaşlarının iyileştirilmesi

8. Di B Teşkilat yasasının yürürlüğe girmesi

9. Din görevlilerinin özlük haklarının iyileştirilmesi

10. Hatızlı k için yaş ve sınıf sınırının aşağıya çekilmesi

11. Kurslarda Elif-Ba ve ders kitaplarının ücretsiz dağıtılmaya başlanması

12. Hizmet çeşitliliği programının uygulanması33

YECDER IV. Ulusal Din Görevlileri Sempazyumu 27 Nisan 2013, istanbul: 2013; Mustafa Başkonak, "Ali Haydar Taner ile işitme Engeliiierin Eğitim Tarihi Üzerine", Türk-islam Medeniyet/ Akademik Araştırmalar Dergisi, 8/16, 2013; Mustafa Başkonak, Türkiyede'ki Lise Mezunu işitme Engeliiierin Din Eğitiminde Karşı/aştıkfon Güçlükterin Öğrenci ve Eğitime/ Görüşleri Açısından Değerlendirilmesi" (Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2016).

31 Bahçekapılı, Dönüşümü 1997-2012, 82-84.

32 Yaz Kur'an Kurslarında görev alan din hizmetleri personeline Bakanlar Kurulu Kararı ile 01.07.2005 tarihinden itibaren ek ders ücreti ödenmeye başlamıştır. Bkz. Ulvi Ata, "Yaz Kur'an Kursları Öğretim Programları", 26; Ahmet Koç,. "Yaz Kur'an Kursları Üzerine Bir Araştırma", Diyanet /tml Dergi, 2/47 (2011): 8.

33 DiB'in yaygın din eğitiminde üst düzey verim almak amacıyla ve bundan toplumun -tüm kesimlerinin faydalanabilmesi için geçtiği "Hizmet Çeşitliliği Projesi" kendi içerisinde iki kısma ayrılmaktadır. Bunlardan ilki 2004 yılıl)da yeni bir bakış açısıyl~ temelleri atılan ve revize edilen "Kur' an Kursları Temel Öğretim Programı" diğeri ise "Ek Öğretim Programı" dır. Temel Öğretim Programı (Kur'an Kurslarındaki bu öğretim programının uygula.nması, Din işleri Yüksek Kurulunun 02.09.2010 tarihli 2010/81 no'lu Kararıyla uygun görülmüştür.), aslında Kur'an kurslarındaki eğitim-öğretimin ilk basamağını oluşturmakta, Ek Öğretim Programı (Hizmet Çeşitliliği Projesi kapsamında Kur'an kurslarında "Temel Öğretim Programı" yanında yaygı n din eğitimi faa liyetlerinin daha etkin, verimli ve toplumun geniş bir kısmın ı n-ıstifadesine-sunulması ve yaşanan sorunlara çözüm üretilmesi-amacıyla yeni düzenlemelere ihtiyaç duyu lmuş, bu amaçla ek öğretim programlan geliştirilmişti r.) ise kendilerini daha fazla gel iştirmek isteyenler için hazırlanmış ilave programdır. Buna bağl ı

olarak 2012-2013 eğitim-öğretim yılı itibariyle, tüm Kur'an kurslannda -2004 yılında hazırlanmış olan Temel Öğretim Programı kaldırılarak- Hizmet Çeşitliliği Projesi kapsamında geliştirilen öğretim programı uygulamaya girmiştir. Bkz. ihtiyaç Odaklı Kur'an Kursları

42


13. 2012 yılında DiB'in Gençlik ve Spor Bakanlığı ile yaptığı protokol

çerçevesinde kurslarda sosyo-kültürel ve sportif faaliyetlerin yapılmasının

önündeki engelleri en aza indirilmesi.34

14. STK'Iarla ilişkilerin güçlendirilmesi yönündeki düzenleme ve teşvikler

ıs. ihtiyaç odaklı Kur'an kurslarıyla beraber kursların hizmet alanının ve

süresinin genişlemesi.35 (Saat 08.00-23.00 arası kurs binası dışında da farklı

kurum-kuruluşlarda vb.)

16. 2013-2014 eğitim-öğretim yılında pilot uygulama neticesinde 2014-2015

eğitim-öğretim yılında 4-6 yaş grubu Kur'an kurslarının tüm Türkiye'de

faaliyete başlaması.36

17. Türkiye'de 12 ildeki Hafızlık Kur'an Kurslarında Rehberlik ve psikolojik

danışma hizmetlerinin pilot uygulama şeklinde faaliyete başlaması. 37

18. Dİ B' in MEB ile yaptığı protokol . kapsamında hafızlık yapmak isteyen

ortaokul öğrencilerine, hem okula devam etme hem de Kur'an kurslarında

hafızlık eğitimi alma imkanının sağlanması

Kur'an kurslarında yapılan bu yeni düzenlemeler ve dönüşümler, bu kurslardan

beklentilere cevap verme ve verimlilik anlamında önemli adımların atıldığını

gösterirken, aynı za~anda bir takım sorunlar ile aksaklıkları da beraberinde

getirmektedir. Bu olumsuzluklar da öncelikle kurum olarak DiB'i, sonra din

eğitiminin/hizmetlerinin sahada uygulayıcısı olan öğreticiler ile öğreticilerin muhatap

kitlesi öğrenci ve velileri etkilemekte, kurslardaki motivasyon ve verimliliği de

düşürmektedir.

Öğretim Programları "Yüzünden Okuyanlar için" (2012); Bahçekapılı, Dönuşümü 1997-2012, 92, 93, 95.

34"http:/ /www2.diya net.gov. tr /EgitimHizmetleriGenel Mudurl ugu/Sayfalar /YazKuran Kursla ri. aspx, erişim 04 Nisan 2016

3Shttp:/ /www2.diyanet.gov.tr/EgitimHizmetleriGeneiMudurlugu/Sayfalar/KursHizmetCesitlili gi.aspx, erişim 28 Mart 2016.

3 6 http:/ /www2.diya net. gov. tr /EgitimHizmetleriGeneiM u d url ugu/Sayfa lar 14-6-Yas-GrubuKuran-Kurslari.aspx, erişim 29 Mart 2016.

37 http:/ f www2.diyanet.gov. tr /EgitimHizmetleriGeneiM u d url ugu/Sayfa lar /KursHizmetCesitlili gi.aspx, erişim 28 Mart 2016.

43

- -


1.4. Kur'an Kurslarıyla ilgili Sayısal Veriler ·

Tablo 1. Hafızlık Eğitimi Veren Kur'an Kursları (2015-2016)

il Kurs Sayısı Öğretici Sayısı Öğrenci Sayısı

Balıkesir ll 18 171

i zmir 19 61 727

Kaynak: Balıkesir/Izmir ll Müftülüğü, 2015-2016 Istatistikleri, 15.:12.2015.

Tablo 2. Uzun Dönem Kur'an Kursları (2015-2016)


Balıkesir 519 578 12.295

i zmir 647 790 20.503

Kaynak: Balıkesir/Izmir ll Müftülüğü, 2015-2016 Istatistikleri, 15.12.2015.

Tablo 3. Camilerde Kur'an Öğretimi Kursları (2015-2016)


Balıkesir 21 23 360

i zmir 248 276 4597


Tablo 4. 4-6 Yaş Grubu Kur'an Kursları (2015-2016)


Balıkesir ll ll 161

i zmir 47 77 1216


Tablo 5. Yaz Kur'an Kursları (2014-2015)

il Öğrenci Sayısı

Balıl<esir- -·-- 39.651 -

i zmir 74.953 ---- -- -·-


44


Tablo 6. Türkiye Geneli Yaz Kur'~ n Kursları Oğrenci Sayıları

Yıl Öğrenci Sayısı

2013 3. 059.409

2014 3.148.793

2015 2.928.788

Kaynak: DIB, 2013-2015 lstatıstıklerı, 15.12.2015.

Tablo 7. Türkiye Geneli Hafızlık Eğitimi Veren Kur'an Kursu Öğrenci Sayıları


2013-2014 37.085

2014-2015 52.719

2015-2016 Devam Ediyor

Kaynak: DIB, 2013-2015 lstatıstıklerı, 15.12. 2015.

Tablo 8. Türkiye Geneli Camilerde Kur'an Öğretimi Kursu Öğrenci Sayıları


2013 202.958

2014 225.232

2015 Devam Ediyor

Kaynak: DIB 2013-2015 Istatistikleri, 15.12. 2015.

Tablo 9. Türkiye Geneli ihtiyaç Odaklı Kur'an Kursu Öğrenci Sayıları


2013-2014 1.121.440

2014-2015 1.133.580


Kaynak: DI B, 2013-2015 lstatıstıklerı, 15 Aralık 2015.

45


Tablo 10. Türkiye Geneli 4-6 Yaş Grubu Kur'an Kursu Öğrenci Sayıları

Yıl Öğrenci Sayı sı

2013-2014 4.723

2014-2015 15.265


Kaynak: DIB, 2013-2015 Istatistikleri, 15.12. 2015.

Tablo 11. Türkiye Geneli Yurt Dışı Misafir Öğrenci Kur'an Kursu Öğrenci

Sayıları

Yıl Ülke Sayısı Kız Öğrenci Erkek Öğrenci Toplam

2010-2011 32 175 300 475

2011-2012 so 262 393 655

2012-2013 77 640 537 1177

2013-2014 73 781 698 1479

2014-2015 Bu yıla ait sayısal verilere ulaşılamamıştır.

2015-2016 -- 167 256 423

Kaynak: DIB, 2013-2015 Istatistikleri, 15.12.2015.

Tablo 12. Türkiye Geneli Yaz Kur'an Kurs larında Kur'an Eğitimi Verilen Engelli

Öğrenci Sayı s ı

Yıl Görme Engelli işitme Engelli Zihinsel Engelli Bedensel Engelli Toplam

2015 400 643 1068 1119 3.230

Kaynak:http:/ /www2.diyanet.gov.tr/EgitimHizmetleriGeneiMudurlugu, erişim

17.12. 2015.

46


ı. Kur'an Kurslarında Motivasyon ve Verimliliği Etkileyen Faktörler38

2.1. Öğretici

a. Başarılı Bir Öğreticide Bulunması Gereken Özellikler

Öğretmenlik/öğreticilik insan yetiştirme sanatı olduğuna göre, diğer meslek ve

sanatlar arasında önemli bir yere sahip olan bu mesleği icra edenlerin üstün vasıflı

kişiler olması gerekir. Nitekim MEB ve DiB'e bağlı eğitim kurumlannda bir

öğretmen/öğretici, sahasında iyi yetişmiş, şahsiyetli, güzel ahlak sahibi ve bilgili

olmalıdır. Bu kişilerin, öğrenciler üzerinde etkili olduğu ve onların iyi yetişmelerinde

büyük rol oynadığı bir gerçektir.39 Buradan hareketle, öğrenciyi sevecek, kursu

sevecek, öğrenciye kendisini sevdirecek, kursta yaptığı işten mutlu olacak ve öğrenci

ile olmaktan memnuniyet duyacak, motivasyonu yüksek40 idealist öğreticilere büyük

iş düşmektedir.

Bir başka ifade ile eğitim ve öğretimde motivasyon ve verimliliğin41 ön

koşullarından biri öğreticilerin rol model olabilmeleridir. Bunun için de öğretici

öğrencisini iyi tanımalı, sınıfa girerken selam vermeli, öğrencilere isimleri ile hitap

etmeli, onlara kibar ve nazik davranmalı, onlara değer vermeli, kusurlarını

arkadaşlarının yanında değil bir kenara çekip söylemeli, söz ve davranış uyumu

içerisinde hareket etmelidir. (Örneğin; eğer sigara içmeyin diyorsa önce kendisi

içmemelidir.}42 Has ılı, öğreticiler disiplinli ve istikrarlı olmalıdır. Yalnız, disiplini baskılı

38 Bu faktörler sonucu Kur'an kurslarında yaşanan sorunlarla ilgili bilgi için ayrıca bkz. Süleyman Karacelii"Kur'an Kursu Öğreticilerine Göre Kur'an Kurslarının Eğitim Problemleri: {Şırnak Örneği)", Yaygm Din Eğitimi Sempozyumu, 30 Mart-Ol Nisan 2012. (Ankara: DiB Yayınları, 2013).

39 Bayraktar, Bir Araştlfma, 75.

40 Kur'an kurslarında öğrencilerin kurslara/derslere olan ilgilerinin artmasında, görev bilincine sahip, motivasyonu yüksek öğreticilere büyük iş düşmektedir. Kurslarda yapılan gözlemler de öğrencilerin derslere olan ilgilerinde öğreticilerin birinci derecede etken olduğunu, öğreticinin öğrencilere karşı tutum ve davranışlarının kurstaki eğitim kalitesine ve verimliliğe doğrudan yansıdığını göstermektedir. Bu açıdan öncelikle öğreticilerin

motivasyona ihtiyaçları vardır. Kurslarda yapılan birebir görüşme ve şahsi tecrübelerden, kurslarda öğrencilerden ziyade öğreticilerin motive 'edilmeleri gerektiği anlaşılmaktadır. Çanakcı, "Kur' an Kursları", 279, 280; Krş. Başkurt, Yaz Kur'an Kurs/an, 246.

41 Başarılı bir öğretici derslerdeki verimliliği artırmak için bazı motivasyon yöntemlerine (Değer verme, . takdir etme, teşvik/hedefe odaklama/yönlendirme, ödül, başarma

duygusunu yaşatma, alıştırma ve tekrar, bilgi yarışmaları vb.) başvurma l ıdır. Bkz. Başkurt, Yaz Kur'an Kurs/an, 248.

42 Mustafa Tavukçuoğlu, ilahiyat ilköğretim Programı Okul Deneyimi Uygulamaları, {Konya: Sebat Ofset Matbaacılık, 2003), 110, lll.

47


bir eğitim anlamında değil düzenli davranış, yetkinlik kazandırıcı yetiştirme biçimi ve

derse çok iyi hazırlık olarak anlamak gerekir. 43

Bu bağlamda konuyla ilgili yapılan çalışmalara bakı ldığında, Ba l ıkesir evreninde

yaz Kur'an kursları üzerinde gerçekleştirilen ampirik bir araştırmada öğreticilerin

neredeyse yarısı, tüm derslere hazırlanarak girdiğini, üçte birinden biraz fazlası ara·

sıra hazırlanarak girdiğini ifade etmektedir. Konuları bildiği için hazırlanmaya ihtiyaç

duymadığını belirtenterin oranı ise oldukça düşüktür.44

Yine aynı araştırmacı tarafından Balıkesir ve izmir'de 30 öğretici ile yapılan

görüşmelerde, 4-6 yaş grubu Kur'an kursu öğreticileri hariç diğer kurs öğreticilerinin

önemli bir bölümünün sürekli/düzenli olarak değil de ara sıra, ihtiyaç halinde/ gerekli

durumlarda, haz ı rlanarak derslere girdikleri, az bir öğretici grubunun ise kendilerini

yeterli gördüğü, müfredata hakim olduğu ve özel olarak konulara çalışıp derse

hazırlanma ihtiyacı içinde olmadıkları tespit edilmiştir. Buradan hareketle öğreticilerin

kendi mesleki yeterliklerini yüksek görüp dersler için hazırlılık yapmamaları ise

öğrenme-öğretme sürecinin niteliği ve verimliliği açısından dikkat çekicidir.

Ayrıca öğreticilerin öğrenciler üzerinde etkili olabilmeleri, konuların, bilgilerin

öğrenciler tarafından iyice öğrenilmesi/anlaşılması, içselleştirilmesi için görevlilerin

mesleki alanda bilgi ve becerilerinin üst düzeyde olması büyük önem arz etmektedir.

Bununla birlikte öğreticilerin mesleki açıdan yeterli olması ve kendilerini branşlarında

geliştirmeleri kurslardaki eğitim-öğretimin kalitesini arttırma açısından önemlidir. Bu

durumun da derslerin işlenişinde, konulara hakim olmada ve öğrenciler üzerinde

etkin bir şekilde model olmada kendini göstermesi beklenen bir husustur.45

b. Mesleki/Sosyal/Kültürel Yeterlik

Hızlı bir değişim içerisinde olan topluma hizmet vermek, ancak gelişmeleri

takip ederek, dinamik bir düşüneeye ve yapıya kavuşmakla mümkün olacaktır.46 Bu

yüzden öğreticilerin sahip oldukları özellikler47,

43 Atalay Yörükoğlu. Çocuk Ruh Sağlığı Çocuğun Kişilik Gelişimi Eğitimi ve Ruhsal Sorunları, (istanbul: Özgür Yayınları, 2003), 195. ·

44 Çanakcı, "Kur'an Kursları", 465.

45 Bkz. Çanakcı, "Kur'an Kursları", 342.

46 Bkz. Ahmet Ali Çanakcı, "Balıkesir ve Merkez Köylerinde imam-Hatiplerin Mesleki Yeterlifiği ve Yaygm·Din Eğitimindeki Rolü,!! (Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2006), 99.

47 Eğitim kurumlarında çocuktan sonra en önemli ikinci unsur öğretmendir/öğreticidir. Hatta sahip olduğu inisiyatif dikkate alındığında öğretmen/öğretici eğitimin birinci unsurudur. Bir söze göre "Bir doktor bir yanlış yaptığında bir kişiyi, bir eğitim ci bir yanlış yaptığında ise bir nesli yok edebilir" bu bakımdan her eğitim kurumunda olduğu gibi Kur'an kurslarında da

48


mesleki/pedagojik/androgojik/sosyal/kültürel yeterliklerini ve öğrenme-öğretme

sürecindeki rollerini etkileyecektir. Kur'an Kursu öğreticisinin görevleri ve vasıfları

dikkate alındığında onların öğretim hizmetini etkin bir şekilde yürütebilmesi için alan

bilgisi, eğitim-öğretim bilgi ve becerisi, genel kültür olmak üzere üç temel alanda

yeterli olması gerekmektedir.48

Bu çerçevede yapılan bir saha çalışmasına katılan öğreticilerin% 40,3'ü başarılı

bir öğreticide bulunması gereken en önemli öze l liğin 49 mesleki formasyon, % 25,6'sı

öğrencilerle ilgilenme, % 15,6'sı sosyal olması, % 15,3'ü alan bilgisi o lduğunu

belirtmiştir. %3,2 ile "Diğer'' seçeneğini işaretleyen 11 kişiden 4'ü "Öğrencileri ve

mesleği sevmek", 3'ü "Bütün şıkların hepsi", l'i "Bu işi para durumunu düşünmeden,

gönüllü olarak ve Yüce Allah'ın rızasını gözeterek yapmak", l'i "Her yönden donanımlı

olmak", l'i "iyi Arapça bilmek ve sosyal olmak", l'i ise "Bilgisayar kullanmayı iyi

bilmek" şeklinde cevap vermiştir.50

eğitimeinin tam donanım lı olması gerekir. (Bu kurumlarda görev yapan öğreticilerin

öncelikle genel bilgi birikimine, özel alan bilgisine ve pedagojik/androgojik formasyana sahip olmaları gerekir.) Eğitimin aynı zamanda bir iletişim faaliyeti olduğunu düşünürsek kaynak mesabesinde olan öğreticinin, karşısında insanı etkileyebilmesi için sevilen, sayılan, kendisine güvenilen, prestij sahibi bir kimse olması da gerekir. Yaşar Fersahoğlu,

"Müzakereler'', Kur'an Kurslarında Eğitim Öğretim ve Verimlilik, (istanbul: Ensar Neşriyat, 2000), 146, 147; Hüseyin Peker, "Müzakereler", Kur'an Kurslarmda Eğitim Öğretim ve Verimlilik, (istanbul: Ensar Neşriyat, 2000), 148, 149. Buradan harele öğreticide bulunması gereken özellikler şöyle sıralanabilir ı. Meslek sevgisi 2. Feraset/Firaset 3. Sevgi, şefkat, merhamet 4. Allah korkusu, takva 4. Güzel ahlak S. Va kar 6. Tevazu 7. Affedicilik 8. Sabır 9. Adalet 10. Örnek olma. H. A. Önal, Müzakereler, Kur'an Kurslarmda Eğitim Öğretim ve Verimlilik, (istanbul: Ensar Neşriyat, 2000), 93-97; Münire Erden, Öğretmenlik Mesleğine Giriş, (istanbul: Epsilan Yayıncı lık, 200S), 37-46.

48 Süleyman Akyürek, "Kuran Kursu Öğreticisinin Mesleki Yeterlilikleri" Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18-1 (200S): 183, erişim 19 Ocak 2013, http:/ /sbe.erciyes.edu. tr 1 dergi/sayi_18/11_ akyurek.pdf

49 Ögreticilerde bulunması gereken en önemli özellikle ilgili bilgi için bkz. Mustafa Atilla Akdemir, "Kur' an Eğitim ve Öğretiminde Temel Sorunlar'' Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu 30 Mart-Ol Nisan 2012, (Ankara: Di B Yayınları, 2013), 113-llS; Mehmet Korkmaz, "Kur' an Kursu Öğreticilerinin Eğitim-Öğretim Yeterliklerine ~lişkin Algıları", Erciyes Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 12/1, 2011; 109-142; Mehmet Korkmaz, "Yaygın Din Eğitimeisi Yetiştirme Açısından ilahiyat Fakülteleri lisans Programının Değerl endirilmesi" Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu 30 Mart-01 Nisan 2012, (Ankara: Di B Yayınları, 2013), 231, 232. Ayrıca din görevlilerinin yeterlilikleri ve halkın din görevlilerine bakışı ile ilgili bilgi için bkz. Ahmet Ali Çanakcı, Yaygın Din Eğitiminde Din Görevliliği, (Bursa: Emin Yayınları, 2014); Ahmet Ali Çanakcı, "Cami Cemaatinin Din Görevlilerine Bakışı: Balıkesir Örneği" Balıkesir Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 201S.

SO Çanakcı, "Kuran Kursları," 467.

49


Bu sonuçlar ile Balıkesir ve izmir' de 4-6 yaş.grubu, ihtiyaç odaklı, hafızlık ve yaz

Kur'an kursları öğreticileri ile yaptığımız görüşmeler sonucu ulaştığımız bulgulara

göre; kurslardaki motivasyon ve verimliğin azami ölçüde artması için bir öğretielde

bulunması gerek özellikler önem sırasına göre şöyle de ifade edilebilir:

• Pedagojik/Androgojik formasyon

• Öğrencilerle ilgilenmek

• Sosyal olmak

• Alan bilgisi .. • Öğrencileri ve mesleği sevmek

• iyi bir Arapça bilgisi

• Teknolojiyi kullanma, bilgisayara hakim olma.

• Her yönden donanımlı olma

c. Pedagojik ve Androgojik Yeterlik

Öğreticilerin gerekli formasyana sahip olmaları, onların işini kolaylaştırırken,

muhatap kitleyi de memnun etmektedir. Şüphesiz öğreticilik birçok formasyon u elde

etmeyi gerekmektedir ve bunların en önemlilerinden birisi de pedagojik/androgojiksı

formasyon dur. 52

Kur'an kursları üzerine gerçekleştirdiğimiz gözlemler ve öğreticilerle bire bir

görüşmelerde, pedagojik ve androgojik açıdan kendini yeterli gören öğreticilerin daha

çok yüksek öğretim mezunu olduğu53, bunun da kurslarda öğrencilere yaklaşım

biçimini, karşılaşılan problemierin çözümünü, öğrencilerin seviyelerine göre konuların

anlatılmasında gerekli öğretim ilke ve yöntemlerini kullanmayı, bu çerçevede sosyal

51 Pedagoji, androgojiye göre daha eski bir kelimedir. Pedagoji, kelime olarak ilk defa, 1500'1ü yılların ikinci yarısından sonra kullanılmaya başlanmıştır. "Bir çocuğa öğretmek veya rehberlik etmek" anlamındadır. Androgoji ise "yetişkinlere öğretmede kullanılan yöntem ve teknikler" olarak ifade edilmektedir. 1800'1ü yıllarda ilk olarak Alexander Knapp tarafından kullanıldığı görülen bu kelime, 1~60'1arda yetişkin eğitimine odaklanan M aleolm Knowles ile popülerlik kazanmıştır. Günümüzde pedagoji çocuk eğitimi olarak tanımlanırken androgoji yetişkinlerin eğitimine rehberlik etme sanatı olarak tanımlanmaktadır. "Pedagoji (Çocuk Eğitimi) ve Androgoji (Yetişkin Eğitimi)

Arasındaki . Farklılıklar," erışım 03 Mayıs 2016, http:/ /dlearningbasics.blogspot.com. tr /2015/04/pedagoji-cocuk-egiti mi-and rogoji. htm 1.; ayrıca pedagojik ve androgojik formasyonun eğitim-öğretimdeki önemi ile ilgili geniş bilgi için~bkz:-Sefer-Ada, Z:-Nurdan Baysal, Pedagojik-Androgojik Formasyon ve Türkiye'de

Öğretmen Yetiştirme, (Ankara: Pegem Akademi, 2013).

52 Bkz. ismail Sağlam, "Fransa'daki Türklerin Din görevlerini Mesleki Yeterlilik Açısından Değerlendirmeleri" Uludağ Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 19/1 (2010): 275.

53 Kendini yeterli görenler, daha çok okullarına devam ederek mezun ol anlardır.

so


etkinliklerin düzenlenmesini, veli le re yaklaşımı ve kurslardaki verimliliğin daha yüksek

olmasın ı büyük oranda etkilediği gözlemlenmiştir.

Buradan hareketle, pedagojik ve androgojik formasyon ile ilgi.li yeterli bilgiye

sahip olma, kurslardaki eğitimi hem daha verimli hale getirecek, hem de öğreticileri

daha başarılı kılacaktır.54

Öğrencilerin (pedagoji) bilişsel, duyuşsal, psikomotor ve yetişkinlerin

(androgoji) bedensel/ruhsal/sosyal gelişim özelliklerini bilmenin/anlamanın, verimli

çalışma teknikleri, sağlıklı öğrenme-öğretme ortamı, kursta başarıyı ai"ttırma, disiplini

sağlama ve öğrenciler üzerinde etkili olmada izlenecek yöntemler hakkında bilgi

sahibi olma ve deneyim kazanma konusunda kurs öğreticilerine büyük kazanımlar

sağlayacağı aşikardır.

Sonuç olarak öğreticilerin pedagojik/androgojik formasyon eksikliği

giderilemeyecek bir problem değildir. Bu konuda Di B, öğreticilerin eksikliklerini asgari

düzeye indirebilmek için, pedagojik ve androgojik formasyon alanında uzman kişilerin

eğitim vereceği daha yoğun hizmet içi eğitim kursları düzenleyerek (stajı/uygulamayı

da kapsayacak şekilde), öğreticilerin bu alanla ilgili kaynak eser okumalarını, bilimsel

gelişmeleri takip etmelerini, kendilerini geliştirmelerini55 teşvik ederek, öğreticileri

bilgilendirme yoluna gidebilir.56

d. Arapça Bilgisi

Arapça bilmek her şey demek değildir. Ancak, dini alanda hizmet vermek

isteyen din görevlileri/öğreticiler için Arapça'nın önemi inkar edilemez. islam'ın temel

kaynakları olan Kur'an ve hadislerin Arapça olması bu dile islami bir hüviyet

kazandırmıştı r. Halkımızın din görevlisinin bilgi seviyesini ifade ederken söylediği

"Arabiyeti kuwetlidir" sözü, Arapçası zayıf olan bir din görevlisinin/öğreticinin

54 Bkz., Başkurt, Yaz Kuran Kurs/an, 238.

SS Din hizmetlerinin niteliği ve kalitesi, bu hizmetlerden verim alınması açısından son derece önemlidir. Din hizmetlerinde, çocukların alacakları ·din eğitiminin yürütülmesinde görev alan din görevlilerinin/öğreticilerin bu açıdan iyi yetişmiş olmaları, kendilerini yetiştirmel eri/geliştirmel eri elzemdir. Şuayip Özdemir, "Avrupa Birliğine Giriş Sürecinde Cami Dışı Hizmet Alanlarında Din Görevliliği", Diyanet ilmi Dergi, 42/3 (2000}: 7-16, erişim 18 Ocak 2013, http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D00033%5C2005_c41%5C2005_c41_3/2005_c41_3_0ZDE MIRS.pdf.

S6 Ahmet Fatih Çay lı, "Kur'an Kursu Öğreticilerine Göre Ha fizlık Öğretimi ve Problemleri (Göller

Bölgesi Örneği)" (Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2005), 89-92.

sı


güvenilir olma şansını kaybetme, mesleki açıdan yeterli olarnama tehlikesiyle karşı

karşıya olduğunu dile getirirY

iyi bir Arapça bilgisi, öğreticilerin Kur'an-ı Kerim'e, Kıraat ilmi'ne daha çok

hakim olmaları nda, Kur'an-ı Kerimi usulüne göre güzel okumaları nda, su re ve duaların_

anlamlarına vakıf olma l arı ve bunları öğrencilerin etkili bir şekilde öğrenmesi

hususunda önemli bir işieve sahip olmanın yanında, öğreticilerin alanlarıyla ilgili

Arapça kaynakları takip etmelerinde ve mesleki açıdan alt yapılarını

güçlendirmelerinde de önemli bir köse taşı olduğu ifade edilebilir.

Diğer yandan öğreticilerin hem kişisel gayretleri ile hem de DiB'in, il/ilçe

müftülüklerinin hizmet içi seminer, kurs, yurt dışına gönderme ve teşvik edici bir

takım faaliyetlere daha çok ağırlık vermesiyle, öğretici l erin Arapça bilgi seviyelerinin

yeterli hale gelmesinde, mesleki açıdan donanımlı olmalarında ve kurslarda verimin

artmasında önemli bir noktaya gelinebilir. Ayrıca bu durumun, öğreticilerin

motivasyonlarını da olumlu yönde etkileceği söylenebilir.

e. Yabancı Dil (Arapça Dışında)

Yabancı dil, öğreticilerin, kendilerini geliştirmelerinde, ilerletmelerinde,

alanlarındaki yeterliklerini arttırmaların da, yurt dışı göreve gidebilmelerinde, yabancı

yayınları, bilimsel gelişmeleri takip etmelerinde ve akademik alanda başarılı

olmalarında önemli bir araçtır.

Buradan hareketle Arapça' da olduğu gibi diğer yabancı dil eğitiminin de yeterli

hale gelmesinde DiB ve öğretici lere büyük görevler düşmektedir. Bu konuda

hedeflenen amacın gerçekleşmesi için DiB'in hizmet içi eğitim seminerleriyle,

kurslarla, yurt dışına görevli olarak veya dil eğitimi için öğreticileri özel olarak

göndermesi, ödül ve teşvik edici yaklaşım içerisinde daha çok desteklemesi, ayrıca hiç

bilmeyen öğreticilerin de kendi gayretleri ile yabancı dil öğrenmek için harekete

geçmesine, bilenlerin ise bunu geliştirmesi ve bildikleri dil sayılarını artırmalarında

fayda sağl ayacaktır.58Dolayısıyla öğreticilerin yabancı dile yönelik motivasyon ve

verimliliği de beklenen düzeye gelerek dil yeteneği/başarısı sürdürülebilir bir nitelik

kazanmış olacaktır.

57 Bkz. ismet Ersöz, "Üstün Vasıflı Din Görevlisi ihtiyacı ve Yetiştirilmesi", Din Öğretimi ve Din Hizmetleri Semineri 8-10 Nisan 1988, (Ankara: Di B Yayınlar, 1991), 462.

58 Çanakcı, "Kur' an Kursları," 358, 362.

sı


f . Yardımcı Personel

Kurslarda öğretici sayısının yeterl iği, ö.ğrencilerle yeterince ilgilenmede,

derslerin programlı, sistemli bir şekilde işlenmesinde, öğrencilerin motivasyonunda,

başarısında ve Kur'an kurslarındaki verimlilikte ön plana çıkan bir husustur. Bu yüzden

kurslarda ihtiyaca cevap verecek kadar öğretici olması bir başka ifade ile gerekli

durumlarda yardımcı öğreticilerin görevlendirilmesi büyük önem arz etmektedir.

Buna göre Demir yaptığı araştırmada, % 66,3 oranında görevlilerin kursta tek

öğretici olarak görev yaptığın ı, yanlarında yardımcı öğretici olmadığı nı; bunu sıray la ı,

2 ve 3 öğreticinin takip ettiğini tespit etmiştir. 59 Çanakcı'da % 50,1, Buyrukçu'nun

araştırmasında da benzer sonuçla karşılaşılmış ve öğreticilerin% 46,6'sının tek görevli

olduğu bilgisine ulaşılmıştır.60 Birbiriyle uygunluk gösteren bu sonuçlar, kurslarda

daha çok tek öğreticinin görev yaptığını ortaya koymaktadır.

Ayrıca benzer bir çalışma kapsamında kurslar üzerinde yaptığımız gözlemler,

ihtiyaç odaklı, yaz Kur'an kursları ve özellikle 2015-2016 yılında tüm Türkiye'de

faaliyet göstermeye başlayan 4-6 yaş grubu Kur'an kurslarında yardımcı öğretici,

hafızlık kurslarında da belletmen61 ihtiyacının ön plana çıktığını ortaya koymaktadır

Dolayısıyla, kurslarda öğretici sayısının yeterliği, öğrencilerle yeterince

ilgilenmede, derslerin programlı, sistemli bir şekilde işlenmesinde, öğrencilerin

başarısında, kurslardaki öğrenci ile öğreticilerin motivasyon ve verimliliğinde ön plana

çıkan bir durumdur.

g. Disiplin

"Disiplin, fert ve toplum ilişkilerinde düzenleyici bir işieve sahiptir. Disiplin,

ferde günlük hayatında bir takım özellikler kazandırmayı amaçladığı gibi, eğitimde de

bu amaca paralel bir nitelik arz etmektedir. Nitekim eğitimde disiplinin amacı,

öğrenciye hayatının sonraki yıllarında gerekli olacak birtakım özellikleri kazand ırmak,

59 Recep Demir, "Yaz Kur'an Kurslarmda Kur'an Öğretimi" (Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2010), 66.

60 Çanakcı, "Kur'an Kursları," 481; Ramazan Buyrukçu, Kur'an Kurslarmda Din Eğitimi ve Öğretiminin Verimliliği Üzerine Bir Araşttrma (Göller Bölgesi Örneği), (Isparta: Fakülte Kitabevi, 2001), 63.

61 Öğrencilerle ilgilenecek, onları tanıyacak, anlayacak, güdüleyecek/motive edecek, onlara derslerinde yardımcı olacak hafız belletmenler, kurslardaki disiplin sorunlarının en aza inmesi nde, motivasyon ve verimliliğin artmasında çok önemli bir fonksiyona sahiptir.

53


eğitim-öğretim sürecini en verimli bir şekilde tamamlamak ve bu süreç içinde, diğer

öğrencilerle birlikte en uyumlu şekliyle yaşayabilmeye imkan sağlamaktır". 62

Öte yandan disiplin, Kur'an kurslarındaki öğrenme-öğretme sürecindeki

verimliliğin artmasında ve amaca ulaşmayı hızlandırmada da önemli bir işieve sahiptir.

Bu süreçte öğreticilerin, yaz Kur'an kurslarıyla ilgili en fazla şikayet ettikleri

hususlardan biri kurslarda disiplini sağlayamamış olmalarıdır. Kurslara katılımın isteğe

bağlı olması, sınıfta kalma veya geçme gibi bir müeyyidenin olmayışı ve kurs sonunda

geçerli bir diploma verilerneyişi gibi hususlar kurslarda disiplini sağlamayı

zorlaştırmaktadır. Aslında disiplini sağlama sorunu, sadece bu kursların değil, örgün

eğitim kurumlarının da en başta gelen verimlilik-kalite sorunlarındandır. Ancak birçok

araştırma, din görevlilerinin kurslarda öğrencileri gruplara ayırmak, her grubu kendi

içinde tekrar gruplamak ve başlarına her gün değişen bir başkan tayin etmek gibi basit

yöntemlerle disiplini sağladıklarını göstermiştir.63 Bu yüzden kurslardaki eğitim

öğretimin başarı ve verimliliğinin artırılması için disiplini sağlayacak etkili yöntemler

ön plana çıkmaktadır.

Diğer taraftan kurslarda yapılan gözlemlere göre de, öğreticilerin, öğrencilere

iyi bir rehber olması, aktif okul-veli işbirliğini sağlaması, kursların fiziksel donanımının

yeterliğini arttırmaya çalışması, sınıflardaki öğrenci ile öğretici sayısının dengeli

olmadığı zamanlarda bu durumun eğitim-öğretimi olumsuz etkilernemesi için gereken

tedbirleri almak için gayret göstermesi, mesleki/pedagojik/androgojik açıdan

kendilerini geliştirmeleri; kursta ki disiplinin sağlanması, 64 ve verimli/nitelikli bir

öğrenme-öğretme sürecinin yaşanması açısından fayda sağlayacaktır.65

ğ. Öğrencilerle iletişim ve Sosyal Faaliyetler

Öğrencileri Tamma ve Anlama

Öğreticilerin, öğrencileri tanımaları, tanıma gayreti içinde olmaları, onları

sevmeleri, dersi onlara sevdirmeleri, Kur'an kurslarındaki öğrenme-öğretme

sürecindeki verimlilik açısından oldukça önemlidir. Nitekim istanbul, Bursa, izmir

Antalya, Ankara, Kayseri, Samsun, Trabzon, Erzurum, Malatya ve Gaziantep'de

yapılan benzer bir çalışmaya katılan öğreticilerin büyük çoğunluğunun (% 95,6) da

62 Mehmet Emin Ay, Din Eğitiminde Mükôfat ve Ceza, (istanbul: Gül Vurdu Yayınları, 2012), 26, 27; ayrıca bkz. Buyrukçu, (Göller Bölgesi Örneği), 164, 165.

63 Bkz. Başkurt, Yaz Kur'an Kurs/an, 143, 144.

64 Krş. Başkurt, Yaz Kur'an Kursları, 143, 144, 236-238; Çaylı, "Haftzllk Öğretimi ve Problemleri'~ 100,101.

65 Çanakcı, "Kur' an Kursları," 497, 499.

54


öğrencileri bilişsel ve duyuşsal gelişim özelliklerine göre tanımaya çalıştıkları

görülmektedir.66

Ayrıca öğreticilerin öğrencileri tanımaları/tanımaya çalışmalarının, onları

anlamaları, onların ilgi alanlarını fark edip, derslerde onların seviyelerine göre farklı

yöntem-teknikleri kullanmaları ve dersleri sevrnelerini sağlayıp, derslerden azami

ölçüde başarı sağlamalarında önemli bir fonksiyona sahip olduğu söylenebilir. Öte

yandan, bazı öğreticilerin ise öğrencileri tanımaya çalışmadığı/tanıyamadığı, bunun

da pedagojik ve kurstaki başarı açısından menfi bir durum oluşturduğu söylenebilir.

Bunda öğreticilerin p'edagojik formasyon eksikliği, öğreticilerin görevlerinin idrakinde

olmamaları, bunu içselleştir(e)memeleri, öğrenci sayılarının fazlalığı, öğretici sayısının

azlığı ve bazı öğretici lerin yaptıkları ek işlerden dolayı zamanlarını daha çok bu ek işe

ayırmalarının, öğrencilerle ilgilenmede, onları tanımada onları anlamaya çalışmada

etkili olduğu, bun ların da kurs başarısını/performansını ikinci plana ittiği

düşünülebilir.67

Bunlarla birlikte sonuç itibariyle, kursla'rda öğreticinin öğrencilerle ilgilenmesi,

onlara yaklaşımı, söz ve davranışlarının uyumlu olması, yeterli formasyana sahip

olması, öğrencilerin kursa isteyerek gelme oranını, kursa olan ilgilerini arttıracak,

yalnızlık hissine kapılmayıp, kendilerini değerli hissetmelerine yardımcı olacak,

velilerin eğitim-öğretim sürecine aktif olarak katılmalarını, öğrenci-öğretici-veli

işbirliğinin düzenli bir şekilde devam etmesini sağlayacak, kursları sıkıcı, bunaltıcı bir

ortam olmaktan çıkarıp, öğrenciler için keyifli, eğlenceli cazibe merkezleri haline

getirecektir.

Öğreticilerin Öğrencilere Hitap Şekli

Öğreticinin öğrenciye hitap şekli/yaklaşım tarzı, nitelikli bir öğrenme-öğretme

sürecinde önemli bir işieve sahiptir. Sınıfta zaman zaman öğrencilere umumi olarak

"Çocuklar, arkadaşlar, sevgili öğrenciler" şeklinde ve onlara yaşiarına ve öğrenim

düzeylerine uygun şekilde hitap edilmesi, onların motivasyonunu ve kurslardaki

verimliliği artıracaktır. istenmeyen ve kaba hitaplar öğrenciyi öğreticiden ve dersten

soğuturken, güzel hitaplar ise öğrenciyi derse motive edecektir. Bu sebeple öğrenciye

yapılacak hitap daima müspet olmalıdır.68 Dolayısıyla öğrencilere hitap şekli ve

66 Mehmet Korkmaz. Kur'an Kursu Öğreticilerinin Eğitim -Öğretim Yeterlilik/eri, (Ankara: ,TDV Yayınları, 2012), 115.

67 Çanakcı, "Kur'an Kursları," 515,516.

68 M. Faruk Bayraktar, islam Eğitiminde Öğretmen Öğrenci Münasebetleri, (istanbul: M.Ü.i.F.V. Yayınları, 1984), 238.

ss


öğrencilere karşı tutum, kurslardaki eğitimin kalitesini de önemli ölçüde

etkilemektedir.

Buna göre konuyla ilgili yapılan deneysel bir araştırmada, öğreticilerin yarıdan

fazlası öğrencilere isimleri ile üçte birinden daha fazlası sevgi ve şefkat ifade ede~

kelimelerle, çok düşük bir öğretici grubu da fiziki özelliklerini dikkate alarak hitap

ettiğini belirtmektedir. % 0,3 orana sahip "Diğer" şıkkına yönelen 1 kişi ise zaman

zaman hem isim hem de sevgi ve şefkat ifade eden kelimeler kullandığım

söylemektedir. r:..

Ulaşılan bu verilere göre öğreticilerin öğrencilere hitap şekli şu şekilde

sıralanabilir:

• isimleri ile

• Sevgi ve şefkat ifade eden kelimeler ile

• Fiziki özelliklerini dikkate alarak

• isim ve sevgi/şefkat ifadeleri ile

Buna göre öğreticiler ağırlıklı olarak, öğrencilere isimleri ile hitap etmektedir.

Öğreticinin oğrencilere ismen hitap etmesi, öğreticinin öğrenci ile ilgitendiğini ve ona

değer verdiği hissini uyandırır. Bu şekilde ilgi ile değer duygusunu yaşayan

öğrencilerin kurstaki hoşnutlukları ve başarısı da artacaktır. Nitekim Allah (cc)

Adem (as)' e de ismen hitap etmiştir.69 Diğer yandan öğrencilerle yapılan

görüşmelerde de, öğreticinin öğrencilere isimleriyle hitap etmesinin, öğrencinin

kendini değerli hissetmesini sağladığı, kendileriyle ilgilenildiği duygusunu yaşadıkları,

bunun da kurstan memnuniyetlerini ve kurslara karşı ilgilerini/motivasyonlarını

arttırdığı söylenebilir. 70 Ayrıca Balıkesir ve izmir' de öğreticilerle yaptığımız

görüşmeler, bunun daha çok 4-6 yaş grubu, hafızlık ve yaz Kur'an kurslarında ön plana

çıktığını göstermektedir.

Diğer taraftan kurslarda öğreticilerin özellikle küçük yaştaki öğrencilere sevgi,

hoşgörü ve şefkat ihtiva eden kelimelerle hitap etmelerinin, öğrencilerin kurslara

daha sağlıklı bir şekilde adapte olmalarını sağladığı, öğretici ve kursa olan bağlılıklarını

da arttırdığı/arttıracağı söylenebilir. Nitekim Hz. Lokman'ın ve bazı peygamberlerin

69 Bakara, 2/35, 132; A'raf, 7 /19; ayrıca bkz.: Bayraktar, Bir Araşttrma, 113; Salih Ayb ey, "ilköğretim· Çağmdaki Öğrencilerin Diyanet Işleri Başkanltğt Taraftndan AÇilan Yaz Kurs/art lle ilgili Görüşleri" (Yüksek lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2005), 95.

70 Çanakcı, "Kur'an Kursları," 517,518.

56


çocuklarına "Yavrucuğum" diye hit ap ettiği hatta bunun tekrarlandığı Kur'an'da

haber verilmektedir.71

Bununla birlikte öğretici l erin öğrencilere farkl ı şekillerde hitap etmesinde

öğreticilerin öğrenim düzeyleri ve pedagojik formasyon durumlarının etkili olduğu

düşünülebilir. Dolayısıyla öğreticilerin öğrencilere hitap şekli, öğrenc ilerin kursa olan

ilgilerini arttırmada, kursları daha keyifli/cazip hale getirmede ve verimli bir ku rs

ortamını oluşturmada önemli bir fonksiyona sahiptir.72

Dolayısıyla, mesleğini ve öğrenci l erini seven, on ları iyi tanıyan bir öğreticinin

çözemeyeceği problem, halledemeyeceği mesele yok gibidir. Öğretici, öğrenci

davranışları karşısında kendini öğrenci yerine koyarak/empati kurarak sakin, nazik ve

anlayışlı davranarak meseleleri çözebilir. Öğretic i bu çözümde bilgi, ilgi ve sevgi ile

hareket etmeli, mükatatın cezadan daha etkili olduğunu unutmamalıdır.73

Öğrenci-Öğretici-Veli iletişimi

Sağlıklı öğrenci-öğretici-veli ilişkisi, kurslardaki öğrenciler arasındaki davranış

bozukluklarını, uyumsuzluğu, disiplins izliği, ortaya çıkan/çıkabilecek problemleri en

aza indirmede, öğrencilerinin öğrenme-öğretme sürecine etkin bir biçimde

katılımlarını sağlamada, eğitim-öğretimin verimliliğini, işlevselliğini, uygulama alanını

ve anlamlı öğrenmeyi artırmada aktif rol oynamaktadır.74 Bu durum, konuyla ilgili

farkl ı illerde yapılan alan araştırmalarının bulgularıyla75 da örtüşmektedir.

Kurslar üzerinde yaptığımız gözlem ve görüşmeler sonucu ulaştığı m ız veri lerle,

Kur'an kurslarında yapılan araştırma sonuçlarının uygunluk göstermesi, konunun

daha iyi analiz edilmesi açısından önem arz etmektedir. Buna göre, sağlıkl ı öğrenci

öğretici-ve l i iletişimi, kurslardaki eğitimin niteliğini artıran temel unsurdur. Bu

71 Bkz: Lokman, 31/13, 16, 17; Hud, 11/42; Yusuf, 12/5.

72 Çanakcı, "Kur'an Kursl arı," 518.

73 Bayraktar, Bir Araştirma, 116.

74 Çanakcı, "Kur'an Kursları ," 572.

75 Nail Yı ldırım ve Mustafa Beköz, "Uygu layı cılara Göre Yaz Kur'an Kursları Uygulaması ve Denetimi Üzerine Değerlendirme (An Assessment or Summer Koran Courses Practice and Audit With Respect to the Practitioners), Selçuk Üniversitesi Sosyal Billmler Enstitüsü, 25 (2011): 302, erişim 21 Ocak 2013; "http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/dergi/sayi25/YILDIRIM,%20Nail%20vd. pdf.; Koç "Kur'an Kursları Üzerine Bir Araştırma", 39; Mehmet Korkmaz, "Öğretici Görüşlerine Göre Yaz Kur'an Kurslarının Sorunları (Kayseri Örneği)", Bilimname Düşünce Platformu, 21 (20llc), 143, erışım 18 Ocak 2013; http:/ /e-dergi.marmara.edu.tr/index.php/oneri/article/view/315; Çaylı, "Haftzl!k Öğretimi ve Problemleri", 119; Çanakcı, "Kur' an Kursları," 573, 574.

57


iletişimin/ilişkinin sekteye uğraması, derslerin zevkli geçmesını, öğrencilerin

motivasyonu nu, öğrenme-öğretme sürecine aktif katılımını olumsuz etkileyeceği gibi

kurslardan alınacak verimi de düşürecektir.

Öğreticilerin Öğrencilere Yak/aştml

Hatalı bir davranış karşısında öğrencilerin uyarılması/ikaz edilmesi güzel bir

terbiye metodudur. Ancak bunu öğrenciyi rencide etmeden yapmaya dikkat etmek

gerekir. Öğrencilerin hatasını direk yüzüne vurmak, onları rencide ed~ceğinden, bu

tür yaklaşımların öğrencileri kurstan uzaklaştıracağı, devamsızlıkları arttıracağı ve

kursları cazibe merkezi olmaktan uzaklaştıracağı ifade edilebilir.

Öte yandan azarlama ve şiddete başvurmanın da öğrencilerin ruhsal gelişimi

üzerinde büyük yıkımiara yol açabileceği ve kurslardaki eğitim-öğretimin de

olumsuzlukla sonuçlanabileceği dikkatten kaçmamalıdır. Unutulmamalıdır ki, Kur'an

kurs larının maddi olarak hiçbir yaptırım gücü (not verme, sınıf te.krarı, devamsızlıktan

bırakma vb.) yoktur. Buna göre tek çare, sevgiye dayalı eğitimin uygulanmasıdır.

Bizlere en güzel örnek olan Hz. Peygamberimiz (sav) de bu gerçeğe zaman zaman

dikkatleri çekmiştir. 76

Dolayısıyla eğitimin her kademesinde olduğu gibi Kur'an kurslarında da sevgi

ve mükafat cezadan daha etkilidir. 77 Bu durum, tüm kurslarda olduğu gibi özellikle

yeni açılan 4-6 yaş grubu Kur'an kurslarında çok önemli olan bir husustur. Balıkesir ve

izmir'deki kurs öğreticileri ile yaptığımız görüşmeler ve benzer çalışmalar da bunu

ortaya koymaktadır.78

Örnek Olay

Hafız Süreyya Çanakcı {69)79:

"Balıkesir Yıldırım (Eski) Cami Kur'an kursunda görevli Hafız Mehmet

Karatoprak, ilkokul diplomasını sonradan almasına rağmen feraset sahibi bir insandı.

Öğrencilerin halinden anlayan, ruh hallerini okuyabilen bir eğitim uzmanıydı. Tatlı sert

76 Çanakcı, "Kur'an Kursl arı," 322.

77 Din eğitiminde mükatat ve ceza konusunda gen i~ bilgi için bkz. Ay, Din Eğitiminde Mükôfat ve Ceza, 233-275

78 Bkz. Aybey, "Yaz Kursları ile ilgili Görüşleri", 84, 85; Bayraktar, Bir Araşttrma, 43; Ayşe Özyurt, "Kui'ari Kurs/Grinda Kadmlara Yönelik Din Eğitimi (Karta/ Örneği)", (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2009), 90; Yı ldırım ve Beköz, "Denetimi Üzerine Değerlendirme", 302.

79 Hafız Mehmet Karatoprak'ın öğrencisi ve emekli meslek dersleri öğretmeni ile kişisel iletişim, 25 Nisan 2016.

58


.. (affetmesini bilen, suçu da karşılıksız bırakmayan) bir disipline sahipti. Öğrencinin

yanlışını, hatasını hemen yüzüne vurmayan, kimsenin olmadığı yerde söyleyen, onu

arkadaşlarına karşı mahcup etmeyen, pedagojik yönü güçlü bir insandı.

ödüle/mükatata çok önem ve öncelik verirdi. Hafta boyunca dersten kalmayan her

öğrenciye Cuma günleri sadaka-i fıtır miktarınca para verirdi. O para da (1960'1ı

yıllarda) adeta öğrencinin bir haftalık harçlığı idi. ihtiyacı olan öğrencileri giydirirdi.

Diğer önemli bir özelliği de veliden gelen hediyeyi asla kabul etmezdi, öğrencilerin

mutfağına gönderirdi."

2.2. Öğrenci

Eğitimde öğrenci ile ilgili en önemli husus; öğreticinin ve anne/babanın

(ailenin) sevgisidir. Öğrenci/çocuk daha çok kendini seveni değil sevdiğini dinler ve

ona bağlanır. Önemli olan onların bizi sevmesi ve onlarla gönül bağı/köprüsü

kurabilmemizdir. Bu yüzden sevgi, kurslarda motivasyon ve verimliliği etkileyen en

önemli unsurdur.

a. Öğrencilerin Kursa Karşı istekli Olması/Motivasyonu

Öğrencilerin Kur'an kurslarına olan isteklerinin/ ilgilerinin artırılması ve bu

kurslarda verilen din eğitimiyle kazandınimak istenilen alışkanlıkların

benimsenmesi/içselleştirilmesi için, çocukların bu hususlara karşı yeterince

güdülenmesi ve motivasyon düzeyinin yükseltilmesi bir gerekliliktir.80

Konunun daha· iyi analiz edilip anlaşılması için kurslar üzerine yaptı.ğımız

araştırmaya bakıldığında, özellikle hafızlık, 4-6 yaş grubu ve yaz Kur'an kurslarındaki

gözlemlerimizle, yaptığımız görüşmelerin örtüştüğü, bu süreçte kurslara daha ziyade

öğrencilerin kendi istekleri ile gelmesi ön plana çıkarken, ailelerin/veiiierin ikinci

planda kalması81, kursların öğrencilerin ilgisini daha fazla çekecek cazibe merkezleri

haline getirilmesi açısından dikkat çekici bir sonuçtur. Buradan hareketle çocukların,

ailelerinin göndermesinden ziyade kendi istekleri ile kursa gelmeleri, onların kursa

olan ilgileri, motivasyonları, öğrenme-öğretme sürecinde derslere aktif katılımları,

kursların verimliliği ve amacına ulaşması açısından büyük önem arz etmektedir. 82

Bu durum, derslerin iyi öğretilmesinde önemli bir faktör olarak düşünülmelidir.

Kurslara öğrencilerinin kendi isteğiyle gelme oranının daha da arttırılması bunun

yanında baskıyla/zorlamayla gelmenin önüne geçilmesiyle, öğrencilerin kurslara olan

80 Bkz. Karacelil, "Şırnak Örneği", 184.

81 Adem Ünsal, Yaz Kur'an Kurslannda Din Eğitim ve Öğretimi (Denizli Örneği), {Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2009), 64, 65.

82 Çanakcı, "Kuran Kursları," 558.

59

Din E~itiminde Motivasyon ve Verimlilik

ilgilerinin, motivasyonlarının daha da artacağı ve kurslardan elde edilmek istenen

amaca daha rahat ulaşılabileceği ifade edilebilir. Tüm kurslarda olduğu gibi bilhassa

4-6 yaş grubu, hafızlık ve yaz Kur'an kurslarında öğrencilerin kursu sevrnelerini/buraya

isteyerek gelmelerini sağlama görevi en başta ailelere ve öğreticilere düşmektedir.

Aileler zorlamayla değil kursu sevdirecek/özendirecek bir yaklaşımla hareket etmeli,

öğreticiler de öğrencilerin ilgisini sürekli yüksek düzeyde tutacak bir şekilde dersleri

işleyerek (farklı yöntem/teknikler kullanılarak, görsel-işitsel materyallerden

faydalanılarak, zaman zaman bilgi yarışmalarına başvurarak, ö<!üllere, sosyal

aktivitelere sık sık yer vererek, ikramlarda bulunarak vb.) öğrencilere yaklaşmalıdır.

Bütün bunlar da öğrencilerin kursları daha çok sevmelerine, buraya kendi iradeleri ile

(isteyerek) gelmelerine ve öğrenme-öğretme sürecinde aktif rol oynarnalarına katkı

sağlayacaktır.

Diğer taraftan kursa isteyerek gelme, doğal olarak derslere devamı da

etkilemektedir/etkileyecektir. Bunun için ise öğreticilerin öğrencileri tanıması,

konuşturması, dersi bireysel farklılıkları gözeterek işlemesi, iyi bir s ı nıf havası ve metot

zenginliği oluşturması, öğrencilerin derse isteyerek devam etmesi açısından yerinde

tedbirler olarak düşünülebilir. 83

Ayrıca, Balıkesir ve izmir'deki Kur'an kurslarıyla ilgili yapılan görüşmeler, kız

öğrencilerin, erkek öğrencilere göre daha fazla ilgili oldukları ve cinsiyet değişkeninin

öğrencilerin kurslara olan ilgilerinde farkındalık oluşturduğunu göstermektedir.

Bunun için öğreticilerin derslerdeki tutum ve davranışları, kullandıkları yöntem ve

teknikler öğrencilerin motivasyonlarını, derse ilgilerini önemli ölçüde etkilemektedir.

Buna göre kurslardaki verimlilik için öğreticiler, öğrencilerin cinsiyet farklılıklarını,

geçmiş yaşantılarını, hazırbulunuşluk düzeylerini, kurslardan beklentilerini göz

önünde bulundurarak hareket etmek zorundadır.

b. Öğrenci Sayısı

Kurslardaki öğrenci sayısı, Kur'an ve temel dini bilgiler öğretiminin

verimliliğinde büyük bir rol oynamaktadır. Kur'an kurslarında yapılan gözlemlere göre;

öğrenci sayısı az olan kurslarda/sınıflarda öğreticilerin, öğrencileri yakın~an tanıma,

(onlarla bire bir ilgilenme ), onların seviyelerine göre dersleri aktif öğretme yöntemleri

ve görsel materyallerle iş leme avantajı kazandığı, konuların zamanında ve iyice

öğrenilmesini sağladığı, disiplin problemini azalttığı, sosyal aktivitelerin

rahat/sorunsuz bir şekilde yapılmasını kolaylaştırdığı ve kursların verimliliğini azami

ölçüde arttırdığı söylenebilir.

83 Çanakcı, "Kur'an Kursları," 213.

60

Çanakçı , Din Eğitiminde Motiasyon-Verimlilik Sorunu ve Çözüm Önerileri: Kur'an Kursl arı Örneği

Sınıfların kalabalık, öğrenci sayısının çok fazla olduğu kurslarda ise, bu

durumun, öğrencilerle gerektiği kadar ilgilenilememesinde, öğrencilerin hazır

bulunuşluk düzeyleri dikkate alınarak farklı yöntem-tekniklerin yeterli bir şekilde

kullanımının zorluğunda, konıuların zamanında bitirilememesi84 (Dinimi Öğreniyorum

Seti, Dinim islam vb.), hafızlı l< eğitim süresinin uzaması, zaman zaman disiplinsizliğin

ortaya çıkması, sınıf/kurs bünyesinde öğrenciler arasında saygı, sevgi, arkadaşlık,

dostluk ve kardeşlik duygularını güçlendirecek çeşitli sosyal etkinliklerin (oyun, futbol,

basketbol, yüzme, piknik, gezi, ikram) yapılmasında aksaklıklar yaşanması ve

kurslarda keyifli, eğlenceli bir eğitim-öğretim ortamının oluşturıilamamasında,

dezavantaj olarak karşımıza çıktığı ifade edilebilir. Bunun da diğer Kur'an kurslarından

ziyade yaz Kur'an kurslarında uygulanan kur sisteminin verimliliği üzerinde olumsuz

etkisi o lduğu söylenebilir.

Öte yandan kalabalık olan kurslarda öğrencilerin arasında yaş farkının olması

ise, ilkokul, ortaokul, lise ve az da olsa daha büyük yaştaki ve farklı eğitim

seviyelerindeki öğrencilerin hep birlikte aynı sınıfta olması, ister istemez daha çok 4-

6 yaş grubu, hafızlık, yaz Kur'an kurslarında motivasyon ve verimlilik sorununun

yaşanmasına neden olmaktadır. Bu farklılıkların çok olduğu, özellikle tek öğreticinin

görev yaptığı kalabalık olan sınıflarda bu problemler had safhaya çıkmaktadır. Bu

sorunlar, kursların fiziki yapısı iyileştirilerek, öğrencileri seviye belirleme sınavı ile yaş

ve bilgi düzeylerine göre dönemlere ayırarak ve öğreticilerin pedagojik formasyon

açısından yeterli hale getirilmeleri ile en aza indirilebilir. ss

Bu bağlamda Türkiye'de yapılan bazı saha çalışmalarına göre Kur'an

kurslarında öğrencilerin derslerde motivasyon ve verimlilik sorunu yaşamalarının en

önemli sebepleri şu şekilde sıralanabilir:86

• Ailelerin ilgisizliği

• Öğrencilerin isteksiz oluşu

• Öğreticilerin olumuz tavrı

• Ders dışı etkinliklereyeterince yer verilmemesi

• Sınıfta ödüllendirmenin yetersizliği

• Sınıfta disiplinin sağ.lanamaması

84 Bkz. Bayraktar, 1992: 120

85 Bkz. Çanakcı, "Kur'an Kursları", 504.

86 Mustafa Öcal, "Yaz Kur'an Kursları Konusunda Bazı Tespit ve Değerlendirmeler", Yaygın Din Öğretimi Bağlammda Yaz Kur'an Kurslan Sempozyumu 09-11 Temmuz 2010, (Erzurum: Hermes Tanıtım Ofset, 2013 ), 270, 271; Çanakcı, "Kur' an Kursları", 512.

61


Bununla birlikte Kur'an kurslarında yaptığımız yüz yüze görüşmeler de ulaşılan

bu sonuçları desteklemektedir. Görüşmelere göre, bu sebeplerle ilgili, öğrencilerin

yaş ve bilgi seviyelerinin farklılık arz etmesi, bazılarının öğrenim güçlüğü yaşaması, bu

öğrencilerin de kursların fiziksel yetersizliklerinden dolayı aynı sınıfta yer almaları,

öğrencilerin derslere devam zorunluluğunun olmaması, kurs sonunda bir belgenin

verilememesi, öğretici sayısının azlığı, öğreticilerin derslerde geleneksel/klasik

yöntemleri yoğun bir şekilde kullanmaları, çağdaş öğretim yöntemlerinden uzak

durmaları, yeterli görsel-işitsel materyalierin olmaması, yeterli araç-gereç olan

kurslarda ise öğreticilerin bu materyalleri derslerde aktif bir şekilde

kullan(a}mamaları, öğreticilerdeki mesleki/pedagojik formasyon eksikliği, derslerin

öğrencilerin seviyesine indirilememesi, bazı öğrencilere Kur'an dersinin ağır gelmesi,

derslerde moral-motivasyonu, pekiştirmeyi arttıracak, dersleri eğ l enceli, keyifli,

renkli hale getirecek ödüllendirmeye/mükafatlandırmaya, yarışmalara (bilgi, güzel

Kur'an-ı Kerim okuma vb.}, sportif faaliyetlere, piknik ve gezi gibi sosyal aktivitelere

yeterince yer verilmemesi de87 ön plana çıkmaktadır. Bütün bu yetersizlikler ise

öğrencilerin güdülenmişlik düzeyini, Kur'an dersine olan ilgilerini/isteklerini,

öğrencilerin başarısını ve öğrenci-öğretici-veiiierin kurslardan beklentilerinin

gerçekleşme düzeyini olumsuz etkilemektedir.

Bu konuda DiB/il/ilçe müftülüklerinin, gerekli tedbirlerin alınması

konusunda daha çok hassasiyet göstermesi, öğreticilerin kişisel ve kolektif çabaları,

özverili davranmaları ve velilerin sorumluluklarını yerine getirmeleri ile bu

problemler/olumsuzluklar en aza indirilebilir.88

2.3. Veli

Velilerin, çocuklarının durumlarını görüşmek için düzenli olarak kursa

gelmelerinin, durumlarını takip etmelerinin, onlarla ilgilenmelerinin,

çocukların/öğrencilerin kendilerini değerli hissetmesini sağlayacağı, kl!rstaki

davranışlarına, hal ve hareketlerine çeki düzen vereceği/dikkat edeceği,

disiplinsizliklerini aza ltacağı ve derslerinde.ki başarılarını artıracağı düşünülebilir. 89

Buna bağlı olarak veli -öğretici-öğrenci iletişiminin sağlıklı olması,- kurslardaki

motivasyon ve verimlilik sorununun daha kolay aşılmasını sağlayacaktır.

87 Krş. Bayraktar, Bir Araştırma, 118, 119; Demir, "Kur'an Öğretimi", 92; Çaylı, "Haftzllk Öğretimi ve Problemleri': 73-79.

88 Çanakcı, "Kur'an Kursları," 513, 514.

89 Çanakcı, "Kur' an Kursları," 339.

62


Veliler/e iletişim

insan ilişki l eri ve iletişim teknikleri yönüyle düzenli ve sağlıklı veli-öğretici

göruşmesi/ilişkisi eğitim-öğretim ortamında çok önemlidir. Bu sebeple iyi bir öğretici,

veli ile görüşme imkanı bulabilir ve bundan da iyi neticeler alabilir. Çünkü veli ve

öğreticinin, öğrencinin durumu ile ilgili müşterek değerlendirmelerde bulunması

çağdaş eğitimin üzerinde ısrarla durduğu bir husustur.90

Balıkesir'deki Kur'an kursu öğreti ci l eriyle yaptığımız görüşme lere göre bazı

öğreticilerin (özellikle hafızlık eğitimi veren kurslarda ve yaz Kur'an kurslarında), veli

toplantılarına velileri ısra rla çağırmalarına rağmen velilerin gelmemesi de velilerin

duyarsızlığının bir göstergesidir. Bun ların dışında bazı velilerin ise kurslara daha çok

ilgili olduğu, sık sık çocuğu/öğrencisi için öğreticisiyle görüşmeye geldiği,

gelemedikleri zaman telefonla da olsa mutlaka öğreticiyle irtibata geçtiği/geçmek

istediği, imkanları nispetinde ikramlara da destek verdiği ve kurstaki sosyal/kültürel

faaliyetlerde (gezi, sinema, konser, piknik vb.) öğreticinin de

etkisiyle/yönlendirmesiyle aktif rol aldığı dikkatten kaçmayacak kayda değer bir

gel işmedir.

Velilerin kurslara gelmeleri, öğretici ile görüşüp öğrencisiyle ilgilenmeleri hem

öğrenci l erin motivasyonu hem de kurslardaki verimliliğin azami ölçüde artması

açısından çok önemlidir. Ailelerin/veiiierin kurstaki çocuklarıyla ilgilenmesi,

öğrencilerin kendilerini değerli hissetmesini sağlayacak, kendisinin takip edildiğini

bilecek, bu da derslerdeki motivasyonu, verimliliği, başarıyı artıracak, öğrencilerin

içinde bulunduğu çağ/dönem itibari ile ruhsal/bedensel/sosyal gelişimini daha sağlıklı

hale getirecek ve kursta ki disiplin olaylarının azalmasına katkı sağlayacaktır. 91 Muğla,

Göller Bölgesi, Balıkesir, Kayseri, istanbul gibi Tü rkiye'nin farkl ı bölgelerinde yap ı lan

çalışmalar da bunu desteklemektedir.92

Kur'an kurslarında (bilhassa 4-6 yaş grubu, hafızlık ve yaz Kur'an kursl arı)93

velileri genelde öğrenme-öğretme sürecine katma, bu konuda onlarla işbirliğine

yönelme hususunda sorumlu olanların başında "öğretici" gelmektedir. 94 Bu

90 Bkz. Bayraktar, Bir Araştırma, 95.

91 Çanakcı, "Kur'an Kursları," 536. 92 Aybey, "Yaz Kurslan ile ilgili Görüşleri", 82; Çaylı, "Haftzltlc Öğretimi ve Problemleri", 119;

Çanakcı, "Kur'an Kursl arı", 536; Koç "Kur'an Kursları Üzerine Bir Araştırma ", 39; Korkmaz, "Yaz Kur'an Kursl arı n ı n Sorunları (Kayseri Örneği)", 143.

93 Balı kesir ve izmir'de Kur'an kursu öğreticileri ile yaptı ğımız görüşmeler bu bilgilerle aynı doğrultudadır.

94 Bkz. Koç "Kur'an Kursları Üzerine Bir Araştırma", 41.

63


sorumluluk bilinciyle hareket eden öğreticiler, öğrencilerle yaptıkları sosyal

aktivitelere (Kur'an'a geçme, hatim, hafızlık cemiyetleri, güzel Kur'an okuma, ilahi

söyleme, bilgi yarışmaları, piknik, gezi, iftar, vb.) velileri n de katılımını sağlayarak, hem

sağlıklı öğrenci-öğretici-veli iletişimini hem de verimli bir kurs ortamının oluşmasını

sağlayacaklardır.9s

2.4 Öğretim Programı/Kur Sistemi

Kur'an kurslarındaki verimliliğin azami ölçüde artırılmasında, öğretim

programlarının uygulanabilir ve sürdürülebilir bir nitelik kazanması ço~ önemli bir ön

şarttır. Aynı durum yaz Kur'an kurslarındaki kur sistemi için de geçerlidir. Buna göre,

konu yaz Kur'an kursları açısından ele alınacak olursa, kur sisteminin uygulanmasında,

öğrenci ve velilerin bu sistemi iyi anlayıp, onun hakkında bilgi sahibi olmalarında en

önemli görev şüphesiz öğreticiye düşmektedir. Öğreticilerin önemli bir bölümünün

kur sistemini tam anlamıyla anlamayıp, benimseyememesinin ve bunu kurslarda

uygulayamamasının, velilerin ve öğrencilerin de bu sistemi bilmemesine ve

kavrayamamasına neden olan en önemli faktör olduğu ifade edilebilir.96

Yapılan çalışmalara göre, velilerin önemli bir kısmının kur sistemindeki üç

haftalık sürenin yeterli olmadığını ve bu süre ile ilgili bilgilerinin de tam olmadığını

ifade etmeleri, üzerinde düşünülmesi ve DiB'ce/müftülüklerce gerekli tedbirlerin

alınması gereken dikkat çekici bir durumdur.97

Ayrıca Balıkesir ve i zmir'de yaptığımız görüşmelere göre 4-6 yaş grubu, hatızlı k,

ihtiyaç odaklı ve yaz Kur'an kursları öğretim programında zaman zaman problem

yaşandığı, programın öğrenci lerin seviyesine göre güncellenmesi gerektiği ve bu

konuda revize edilmesine ihtiyaç duyulduğu ön plana çıkmaktadır. Buradan hareketle

daha çok 4-6 yaş grubu, hafızlık ve yaz Kur'an kurslarında, öğreticilerin ve ailelerin,

yaşanan problemleri en aza indirip bu konuda öğrencileri motive etmeleri, kursu

cazip/ilgi çekici hale getirmeleri gerekmektedir. Aileler, çocuklarının kurslara

isteyerek/gönüllü gitmelerini sağlama lı, bu yönde teşvik edici hareketler içinde olmalı,

çocuklarına kurs dışında da öğrendiklerini destekleyen/pekiştiren faaliyetler sunmaya

çalışmalı, bu konuda on ları desteklemelidir. Bununla birlikte öğretici lerin de

95 Bkz. Şuayip Özdemir ve Rahime Kavak, "Öğretici Görüşlerine Göre Yaz Kur'an Kursları (Elazığ Örneği) (According to Opinions of the Summer Qur'an Courses (Case of Elazığ)" Uluslar aras1 Sosyal Araştirmalar Dergisi, 4/18 (2011): 307, erişim 19 Ocak 2013;

http:/ /www:sosyalarastirmalar .com/cilt4/sayi 18 _pdf/3 _egitim/ ozdemir _suayp.pdf.

96 Bkz. Davut Işıkdoğan ve Ade m Korukçu, "Yaz Kur'an Kurslarında Kur Sistemi ve Kur'an Kursu Öğreticilerinin Bu Sisteme Bakışı", AÜiFD, 1 (2008): 201-227.

97 Çanakcı, "Kur' an Kursları", 588, 589.

64


öğrencileri bu süre içinde din eğitimi açısından iyi yetiştirmeye gayret etmeleri ve ders

içi-dışı sosyal aktivitelere (bilgi yarışması, ödüllendirme, oyun, spor içerikli aktiviteler,

piknik, gezi vb.) geniş yer vermeleriyle kursların eğlenceli ve cazip hale gelebileceği,

öğrencilerin bu süreçte sıkılmalarının, kurslardan soğumalarının önüne geçilebileceği

ve bu şekilde alınan tedbirlerle öğrenme-öğretme sürecinin en güzel bir şekilde

değerlendirileceği düşünülebilir.

Öte yandan ihtiyaç odaklı yetişkinlerin olduğu kurslarda da öğreticilere büyük

iş düşmektedir. Öğreticiler de öğretim programını uygularken androgojik yaklaşımla

yetişkinlerin hazırbulunuşluk düzeylerini dikkate alarak, onları tanıma, onlar için kursu

daha verimli, nitelikli, keyifli bir merkez haline getirecek uygulamalara (Kur'an'a

geçme, kandil, ramazan, iftar, hatim programları, gezi, toplantı, ev, hasta ziyareti vb.)

yer vermelidir. Çünkü yetişkinler de küçük öğrenciler gibi beklenti içerisine

girmektedir.

Ders Kitabt

Ders kitaplarının öğrencilerin seviyesine uygun olması, öğrencilerin bireysel

farklılıklarının (yaş, cinsiyet, bilgi vb.) gözetilerek hazırlanması, öğretim

teknolojilerinden yararlanılması, öğrencilerin ders kitabını beğenmesi ve bu süreçte öğreticinin kullandığı yöntem ve teknikler dersin verimliliğinde önemli bir ölçüttür.

Buna göre konuyla ilgili yapılan ampirik bir araştırmada, öğrencilerin büyük

bölümünün temel din! bilgiler kitabını yeterli bulduğu ve beğendiği anlaşılmaktadır.

Bu kitapları kısmen yeterli/yetersiz bulanların ve kitap hakkında fikir belirtmeyip

kararsız kalanların oranı ise azımsanmayacak derecede dikkat çekmektedir.

Bu sonucun ortaya çıkmasında etkili olan faktörler üzerine pek çok şey

söylenebilir. Öğrencilerle yapılan yüz yüze görüşmelere bakıldığında "Temel Dini

Bilgiler " kitab ının daha çok ilköğretim öğrencilerinin seviyelerine uygun o lduğu,

ortaöğretim öğrencilerine çok fazla hitap etmediği, onların ilgisini çekmediği, özellikle

kur sisteminin uygulanmadığı kurslarda öğrencilerin her yıl aynı kitap ve konularla

karşılaşıp bunlardan sı kıldığı, bunun için de kitaplar, öğrenim /bilgi düzeyleri ve yaşları

farklı öğrencilerin ilgilerini çekecek, bilgi yönüyle, etkinliklerle onları tatmin edecek,

onların taleplerine cevap verecek şekilde daha fazla görsel materyallerle

desteklenmeli, yarışmalar, okuma parçaları, örnek olaylar, hikayeler, testler, kavram

haritaları, çalışma kağıtları ve bulmacalarla zenginleştirilmelidir.98 Aynı durum ihtiyaç

98 Bkz. Çanakcı, "Kur' an Kursları," 236.

65


odaklı Kur'an kursları için de geçerlidir.99 Marmara ve Ege Bölgesi'nde yer alan iki ilde

Kur'an kursları ile ilgili yaptığımız çalışma da "Temel Dini Bilgiler/Dinim islam" ders

kitabının beklent ilere/ihtiyaca cevap verecek şekilde pedagojik/andogojik açıdan

gözden geçirilerek güncellernesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Burada en önemli

görev en başta DiB'e ve öğreticilere düşmektedir. Di B istenilen şekilde kitapları/Elif

Sa kitapçığını100 farklı yaş ve gelişim/öğrenim düzeylerine göre yeniden düzenlemeli

ve zenginleştirmelidir. Öğreticiler de derslerde öğrencilerin seviyesine inerek

dersleri/kitaptaki bilgileri farklı yöntem ve tekniklerle, görsel-işitsel araçlardan .. faydalanarak işlemelidir.101 Bununla birlikte, öğrencilerin dersteki motivasyon ve

başarılarının süreklilik arz edeceği, bunun da öğrencilerin kurslardan beklentilerinin

gerçekleşmesine önemli bir katkı sağlayacağı söylenebilir.

2.5. Fiziki Durum

Eğitim-öğretimin başarılı ve verimli gerçekleştirilebilmesi için öğrenme

şartlarının o lgunlaşması gerekir. Bu şartlardan biri de fiziki ortamdır.102 Bundan dolayı

kursların amaçların ın gerçekleşmesinde ve verimliliğinin artırılmasında fiziki ortamın

iyileştirilmesi önem arzetmektedir.

Ayrıca kursların fiziksel açıdan donanımlı/yeterli olması, öğrencilerin

kurslardan memnun kalmalarını, öğretim programının uygulanmasını, kurslardaki

amaçlanan hedeflerin ve nitelikli bir öğretimin gerçekleşmesini sağlamaktadır.

Dolayısıyla kursların fiziksel elverişsizliğine · sebep olan/olacak

olumsuzlukların/eksikliklerin, DiB/il/ilçe müftülükleri, öğreticiler, veliler, cami

cemaati ve derneklerin işbirliği ile en kısa sürede giderilmeye çalışılması ve gerekli

tedbirlerin alınması zaruri bir durum olarak ortaya çıkmaktadır.103 Ayrıca son

zamanlarda yapılan alan araştırmaları, bilhassa fiziki mekan açısından kursların

99 Özellikle ihtiyaç odaklı ve hafızlık eğitimi veren Kur'an kurslarında farklı seviyedeki öğrencilerin aynı sınıfta olması, öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeyleri ve programın yoğunluğu, konuların dolayısıyla ders kitaplarının zamanında bitirilememesini beraberinde getirmektedir. Diğer yandan 4-6 yaş grubu etkinlik kitabında konuları[l daha çok somutl aştırılarak görselleştirilmesi, metaforik lfadelere yer verilmesi ve hazırlanması

tamamlanan Elif-Ba kitapçığı ile Etkinlik Kitabı l-l l'nin öğrencilere ücretsiz verilmesi, beklentilerin/ihtiyaçl arın karşılanması açı sından oldukça önemlidir.

100 4-6 yaş grubu öğrencilerine yönelik Elif-Ba kitapçığı onların yaş, bilgi vb. düzeylerine uygun {boyamalı,_ı:.esimli, kesmeli, y.apıştırmalı, somutlaştırılmış vb.) olarak hazırlanmalıdır.

101 Bkz. Çanakcı, "Kur'an Kursları". 102 Ayşe Hümeyra Aslantürk."Kur'an Kursu Öğreticilerinin Problemleri", Kuran Kurslarmda

Eğitim Öğretim ve Verimlilik, {istanbul: Ensar Neşriyat, 2000): 51-57.

103 Çanakcı, "l<ur'an Kursları," 580.

66


camide mi yoksa Kur'an kurslarında mı? daha verimli olacağını gündeme

getirmektedir.

Cami/ Kur'an Kursu

2006 yılında yaz Kur'an kursları üzerine yapılan bir saha çalışmasında, kursların

daha çok(% 77,9) camilerde yapıldığı ve bu kurs ortamlarının eğitim-öğretime uygun

hale getirilmesi ile verimin daha da artırılacağı belirtilmektedir.104 Aynı şekilde 2010

yılında Bursa, Trabzon ve Rize'de yapılan bir araştırmada da % 64,3 ile camiierin ön

plana çıktığı görülmektedir.105 Diğer yandan konuya, sadece Kur'an kurslarının

değerlendirildiği çalışmalarm mukayesesi ile bakılacak olursa, 2005 yılında Kur'an

kursu öğreticilerinin görüşleri çerçevesinde hafızlık öğretimi ve problemlerinin ele

alındığı bir araştırmada, öğreticilerin% 78,6'sı Kur'an kurslarının fiziki mekan (ısınma,

barınma, sağlık) açısından hafızlık yapmak için uygun olduğunu belirtmektedir. 106

Buna karşın 2009 yılında Kur'an kurslarında kadınlara yönelik din eğitimi üzerine

yapılan bir araştırmada ise öğreticilerin% 80'inin çalıştığı Kur'an kursunu fiziki açıdan

yeterli bulmadığı görülmektedir. Buna göre öğreticiler, yeterli bulmadıkları hususları

şöyle dile getirmişlerdir:

• Binalar kurs formaitında yapılmadığı için sınıfların dar olması, giriş, kantin ve

tuvaletlerin kullanışlı olmaması, yeterli teneffüs alanlarının bulunmaması

" Öğretmenler odası ve yönetici odalarının gerektiği gibi olmaması

• Teknolojik araç-gereç eksikliği

• Isınma ve güneş görme problemi

• Maddi sıkıntıdan dolayı iç dizaynda istenilen değişikliklerin yapılamaması107

Buna göre yaz Kur'an kursları ve Kur'an kursları üzerinde yapılan araştırmaların

sonuçları genel olarak değerlendirildiğinde, yaz kursları ile ilgili Demir, Ünsal, Başkurt,

Korkmaz ve Çanakcı'nın bulguları ile Kur'an kursları üzerine Çaylı'nın gerçekleştirdiği

çalışmanın bulguları paralellik gösterirken, Özyurt'un ulaştığı sonuç arasında önemli

bir farklılık ortaya çıkmaktadır. Bu fark ise camiierin dışında Kur'an kursu ve sınıf tarzı

dersliklerde gerçekleştirilen kursların da fiziksel açıdan yetersiz olduğuna dikkat

çekmektedir. Buna göre çalışmalarda kurslardan ziyade camiierin fiziksel

104 Işıkdoğan ve Korukçu, "Kur' an Kursu Öğreticilerinin Bu Sisteme Bakışı", 216.

105 Öcal, "Bazı Tespit ve Değerlendirmeler", 245.

106 Çaylı, "Haftzllk Öğretimi ve Problemleri': 113; Diğer kurslarla ilgili benzer sonuçlar için bkz. Çanakcı, "Kur'an Kursları"; Korkmaz, "Yaz Kur'an Kurslarının Sorunları (Kayseri Örneği)"; Demir, "Kur'on Öğretimi"; ünsal, Din Eğitim ve Öğretimi (Denizli Örneği); Başkurt, Yaz Kur'an Kursları.

107 özyurt, "Din Eğitimi (Karta/ örneği)", 97, 98.

67


yeterliklerinin arttırılması üzerinde durulurken, .Kur'an kursu binalarının fiziksel

yetersizliklerinin iyileştirilmesi ikinci planda kalmaktadır. Kur'an kurslarının da

yetersizliklerinin daha ayrıntılı bir şekilde tespit edilip, kurslardaki verimliliğin ön

şartlarından biri olan bu eksikliklerin giderilmesi için gerekli tedbirlerin yetkililerce

alınması zaruri bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmaktadır.

Buradan hareketle yaz Kur'an kurslarında yapılan gözlemlerde, camiierin yaz

kursları açısından çok önemli bir fonksiyona sahip olduğu, camiierin öğrencileri{

insan l arı bir aray_9 getirmesi,. buraya gelen öğrencilerin şadırvan, minare, mahfel gibi

caminin bölümlerini/dini sembolleri görerek, ezan sesini duyarak, buradaki manevi

havayı teneffüs ederek eğitim-öğretimlerine devam ettikleri, bunun da onların dini

daha sağlıklı öğrenmelerin i, camiye, namaza, ku rslara bakışların ı olumlu yönde

etkilediği düşünülebilir. Ancak öğrenme-öğretme süreci açısından camilerde ortaya

çıkan bu avantajın, fiziksel yetersizliklerden, öğreticilerin tutumundan, bazı camilerde

derslerin ayakkabılıklarda/bodrumlarda, kapalı ve rutubetli ortamlarda işlenmesi,

öğrencilerin rahle sisteminde zorlanmaları, sınıf ortamının olmaması, tek öğreticinin

olması, teknolojik materyalierin olmamasından/kullanılamamasından dolayı

dezavantaja dönüştüğü108 öğrencilerin güdü lenmişlik düzeylerinin/motivasyonlarının

ise azaldığı, Kur'an kursu ortamının fiziksel donanımının/şartlarının camilere göre

daha elverişi olması hasebiyle burada okuyan öğrencilerin ortamdan nispeten daha

çok memnun oldukları söylenebilir.109

Ayrıca 4-6 yaş grubu, hafızlık, ihtiyaç odaklı ve yaz Kur'an kurslarında görev

yapan/yapmış 30 öğreticiyle Balıkesir ve izmir'de gerçekleştirdiğimiz görüşmelere

göre, 4-6 yaş gr ubunda daha çok lavabo, tuvaletlerin standartiara göre yapılmaması,

oyun salonunun ve materyallerinin yetersizliği, bu yaş grubuna uygun Elif-Ba

kitapçığının verilmemesi, etkinlik kitaplarının pedagojik açıdan yeterli olmaması,

ücretsiz dağıtılmaması, hafızlık kurslarında, sosyal, kültürel, sportif faaliyetlerin

yapılacağı alanlardaki sınırlılıklar, ihtiyaç odaklı kurslarda da ders dışı faaliyetlerin

yapı labileceği uygun alanların olmaması sorunları ile karş ı laşılmaktadır.

2.6. Yöntem ve Teknik

Tek başına mesleki bilgilerin bir öğretici için yeterli olmayacağı bilinmelidir.

Mesleki, pedagojik ve androgojik formasyon ile eğitim-öğretim tekniğinin

birleştirilmesi gerekmektedir. Geçmişteki islam eğitimcileri bunun önemini çok iyi

kavramış ve eğitim-öğretim faaliyetlerinde gereğini yapmışlardır. Ancak bu sayededir

ki, hoca talebeye tam randımanla öğretme, onun seviyesine inme ve onunla sevgi,

108 Çanakcı, "Kur'an Kursları", 220, 221.

109 Krş. Işıkdoğan ve Korukçu, "Kur'an Kursu Öğreticilerinin Bu Sisteme Bakışı", 216.

68

Çanakçı, Din Eğitiminde Motiasyon-Verimlilik Sorunu ve Çözüm Önerileri: Kur'an Kursları örneği

saygı bağlarını kurma imkanı elde edebilmiştir. Bu, talebelerio kafası ile bilgi arasında

kurulan bir köprü vazifesi görmüştür.110

Bu çerçevede, Kur'an kursları üzerine yap ı lan görgül bir araştırmaya

bakıldığında111 öğreticilerin derslerde en çok kullandıkları öğretim yöntem ve

tekniklerini112 önem derecesine göre şöyle sıralayabiliriz:

• Soru-cevap

• Anlatım

• Gösterip yaptırma

• Grup çalışması

• Drama/Bilgisayar destekl i öğretim113

• Örnek olay

Derslerde kullanılan öğretim yöntem ve teknikleri konusunda ulaşılan bu

bulgulardan kısmen farklı sonuçlara ulaşan araştırmacılar da vardır. Bunlardan,

Bayraktar (% 59,43), Buyrukçu (% 45, 7), Ayb ey(% 60,6), Çayi ı(% 47,6), Ünsal(% 46,8),

Özyurt (% 44,6) araştırmalarında daha çok anlatım (takrir) yöntemini/metodunu ön

plana çıkarmaktadır.114 Bu sonuçlar birbiriyle örtüşmemekte ve daha ziyade soru

cevap yöntemine vurgu yapılmaktadır. Ama genel olarak bakıldığında Türkiye'nin

farklı bölgelerindeki Kur'an kurslarında daha çok geleneksel/klasik yöntemlerin

kullanı l dığı ve bunların da kurslardaki öğrenme-öğretme sürecindeki verimliliği

olumsuz yönde etkilediği söylenebilir.

Ayrıca bu verilere göre, öğreticilerin önemli bir kısmının günümüzde 4-6 yaş

grubu hariç, hafızlık, ihtiyaç odaklı ve yaz Kur'an kurslarında hala derslerde ağırlıklı

110 Ahmed Çelebi, islam'da Eğitim Öğretim Tarihi, (istanbul: Damla Yayınevi, 1976), 208.

lll Çanakcı, "Kur' an Kursları", 441, 442.

112 Din eğitimi ve Kur'an kurslarındaki yöntem ve tekniklerle ilgili geniş bilgi için bkz. Buyrukçu, {Göller Bölgesi örneği), 153-158; Mustafa Öcal, Din Eğitimi ve Öğretiminde Metodlar, (Ankara: TDV Yayınları, 1999); Beyza Bilgin ve Mualla Selçuk, Din Öğretimi Özel Öğretim Yöntemleri Kavramlar ilkeler Yöntemler Araç-Gereç Planlama Uygulama, (Ankara: Gün Yayıncılık, 2000); Mehmet Zeki Aydın, Din Öğretiminde Yöntemler ve Bu/durma Yöntemi, (Ankara: Karakoç Yayın l arı, 1998), erişim 19 Ekim 2013; http:/ /eskidergi.cumhuriyet.edu. tr/makale/ 302.pdf.

113 Yaygın din eğitiminde/Kur'an kurslarında drama ve teknikleri ile ilgili geniş bilgi için bkz. Fatma Kota n, -·.Yaygın Din Eğitiminde 'Drama' ", Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu 30 MartOl Nisan 2012, (Ankara: Di B Yayınları, 2013), 395-413.

114 Bayraktar, Bir Araştırma, 86; Buyrukçu, (Göller Bölgesi Örneği), 98, 99; Aybey, "Yaz Kursları ile ilgili Görüşleri", 79; Çaylı, "Hafızlık Öğretimi ve Problemleri", 67; Ünsal, Din Eğitim ve Öğretimi (Denizli Örneği), 48; Özyurt, "Din Eğitimi (Karta/ Örneği)", 57.

69


olarak geleneksel/klasik yöntemleri (anlatım/soru-cevap) kullanmaları dikkat

çekicidir. Diğer yandan kurslarda soru-cevap/anlatım yönteminin tercih edilmesi,

öğrenci l erin derslere karşı ilgisini arttırma açısından ve derslerden verim almada

olumsuz bir durum olarak düşünülebilir. Eğitim kalitesi açısından, öğrencilerin farklı

öğrenme düzeylerine hitap edecek, onların dersleri sıkılmadan, keyif alaral<

öğrenmesini sağlayacak, konuyla ilgili dikkatlerini, güdülenmişlik düzeylerini üst

düzeyde tutacak çeşitli öğretim yöntemleriyle dersin zenginleştirilmesi, öğrenme

öğretme sürecindeki verimlilik açısından gereklidir. Bununla birlikte derslerin çeşitli

yöntemlerle zenginleştirilmesi, öğrencilerin motivasyonunu, eğitim-öğretim sürecine

aktif olarak katılmasını, zamanı iyi değerlendirme ve anlamlı öğrenme açısından daha

fazla verim alınmasını sağlayacaktır.

Kurslarda modern yöntem ve tekniklerin kullanıl(a)mamasının birçok sebebi

olabilir. Yapılan bir araştırmadaki görüşmelerde, bununla ilgili olarak bazı kurslardaki

pedagojik/androgojik yetersizlik, fiziksel donanımın yeterli olmaması, teknolojik

materyalierin kullanılmasında kurs ortamının elverişli olmaması, ekonomik sıkıntılar

gibi faktörlerden söz edilmektedir. Ayrıca bazı öğreticilerin imkanları olduğu halde

alışkanlıklarından dolayı geleneksel yöntemin dışına çıkmamaları ise dikkat çekicidir.

Bununla ilgili olarak DiB'in çağdaş öğretim yöntemlerinin daha çok tercih edilmesi

yönünde teşvik edici bir politika izlemesi ve bunların derslerde daha etkin bir şeklide

kullanılması ile ilgili hizmet içi eğitime yönelik seminer, kurs vb. düzenlemesi,

kurslarda derslerin/konuların anlaşılmasında azami ölçüde fayda sağlayacaktır.

O halde, kurslarda derslerin işlenişinde konunun özelliğine, öğrencilerin hazır

bulunuşluk düzeylerine, ihtiyaç ve beklentilerine bağlı olarak; anlatım, soru cevap,

örnek olay incelemesi, öyküleme, problem çözme, beyin fırtınası, drama vb. yöntem

ve tekniklerin, özellikle de aktif öğrenme yöntemlerinin kullanılması gerektiği

sonucuna varılabilir.

Bunlarla birlikte yapılan gözlem ve öğreticilerle yüz yüze görüşmelerde de

özellikle 4-6 yaş grubu ve yaz Kur'an Kurslarındaki öğrenme-öğretme sürecinde,

yaşları itibariyle öğrencilerin kursu/dersleri dolayısıyla dini daha iyi tanıyıp, aniayarak

sevrnelerinin sağlanması, bununla birlikte kurstan amaçlanan hedeflerin, öğrencilere

kazandırılan/kazandırılacak bu sevgi temeli üzerine inşa edilmesi ön plana

çıkmaktadır. Bununla birlikte öğrencilerin dini bilgileri güzelce/isteyerek öğrenmeleri

ve nihay~inde Kur'an-ı Kerim'i usulüne uygun bir şekilde okumaları da öne çıkarılan

dikkat çekici diğer bir husustur.115

115 Bkz. Çanakcı, "Kur' an Kursları", 373, 443, 444.

70


Bunların hayata geçirilmesinde ise öğretici ile müftülüklere büyük görev ve

sorumluluk düşmektedir. Bu konuda da DiB, kursların fiziksel donanımlarını

iyileştirmeli, öğreticilerin pedagojik/androgojik "yeterliliğini geliştirme konusunda

gerekli önlemleri almalı, hizmet içi eğitim seminerleriyle (çağdaş anlatım yöntem

teknikleri, pedagojik/androgojik formasyon vb.) bunu desteklemeli, müftülükler

kurslardaki öğrenme-öğretme sürecini düzenli bir şekilde kontrol etmeli, denetlemeli

ve öğreticiler yukarıda belirtildiği şekilde dersleri zenginleştirilerek işlemelidir. Bu

durumun da öğrencilerin memnuniyetini, motivasyonunu, kursa isteyerek gelmesini,

kazanımlarını ve kursa gelme amaçlarının gerçekleşme · düzeyini büyük oranda

etkilernesi kaçınılmazdır.116

2.7. Araç-Gereç ve Materyal

Günümüzde teknolojik araç-gereçleri kullanmayı bilmek, eğitim ve öğretim

alanında görev yapanlar için en önemli ihtiyaçlardan biridir. Örneğin, çağımııda bütün

yaşam alanlarına giren bilgisayar kullanımı, uzun zaman ve çaba gerektiren işlemlerin

kısa zamanda kolaylıkla yapılabilmesini sağiamaktadır. Bilgisayar/materyal117/kitle

iletişim araçları118, Kur'an kurslarında din eğitimine yönelik faaliyetlerdeki motivasyon

ve verimlilik için çok önemli bir işieve sahiptir.

Balıkesir evreninde konuyla ilgili yapılan benzer bir çalışmaya katılan

öğreticilerin önemli bir kısmı(% 83,9) az da olsa bilgisayar vb. teknolojik araç-gereçleri

kullandığını/kullanmayı bildiğini belirtmektedir. Bilgisayar kulianmavı hiç bilmediğini

ifade edenlerin oranı % 16,1 dir.119 Buna karşın Özyurt'un ve Korkmaz'ın

araştırmasında farklı bir sonuç ortaya çıkmakta ve öğreticilerin ancak yarıdan biraz

116 Krş. Aybey, "Yaz Kurslan ile ilgili Görüşleri", 76, 77; Çanakcı, "Kur' an Kursları", 276, 277.

117 Din öğretiminde materyal geliştirme etkinlikleri ile ilgili geniş bilgi için bkz. Adem Güneş, Din Öğretimi Materyal/eri, (istanbul: DEM Yayınları, 2015); Eyüp Şimşek."Din Öğretiminde Materyal Geliştirme Etkinlileri", Yaygm Din Eğitimi Sempozyumu 30 Mart-Ol Nisan 2012, (Ankara: DiB Yayınları, 2013); Eyüp Beyhan, Etkinliklerle Temel Din Eğitimi, {istanbul: Hacegan Yayınları, 2012); Kur'an kurslarında öğretim materyali kullanman ı n önemi i le ilgili geniş bilgi için bkz. Süleyman Akyürek, "Kur'an Kursu Öğretim Materyallerine ilişkin Değerlendirmeler'', Yaygm Din Eğitimi Sempozyumu (:30 Mart-Ol Nisan 2012}, (Ankara: Di B Yayınları, 2013a): 445-463.

118 Adem Güneş. Din Öğretimi Materyal/eri, (istanbul: DEM Yayın l arı, 2015); Tuğba Yanpar. Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımi, 9. Baskı, (Ankara: Anı Yayıncı l ık, 2009); Aynca bkz. Özyurt~ ,;Din E gitlin i {kartÖ.I Örneği)", 74; Kitle iletişim araçlarının yaygın din eğitiminde kullanım şekliyle ilgili geniş bilgi için bkz. Ayşe Zişan Furat, "Kitle iletişim Araçları ve Yaygın Din Eğitimi" Yaygm Din Eğitimi Sempozyumu (30 Mart-Ol Nisan 2012), (Ankara: DiB Yayınları, 2013): 154-159.

119 Çanakcı, "Kur' an Kursları", 450.

71


fazlası (% 68/% 66,6) bilgisayar kullandığı/kullanmayı bildiğini belirtmektedir. uo Bu

oran Balıkesir' deki orandan oldukça düşüktür Buna göre bu iki alan araştırması

farklıl ı k göstermektedir.

Ayrıca farklı kaynak, doküman, araç-gereç ve öğretim materyalierin kullanıldığı

kurslarda ise öğrencilerin daha çok motive olacakları, buraları sevecekleri, derslere

daha çok ilgi gösterecekleri ve kursların amaçlarının gerçekleşme düzeyinin artacağı,

buna bağlı olarak genelde öğretim teknolojilerini özelde ise bilgisayar kullanmayı çok

iyi bilmenin ve derslerde bundan faydalanmanın da Kur'an kursl~rındaki verimi

artıracağı ve öğreticilerin mesleki açıdan kendilerini geliştireceği söylenebilir.

Öte taraftan 2011-2012 öğretim yılında Balıkesir, 2015-2016 öğretim yılında

izmir ve Balıkesir'deki Kur'an kurslarında görevlilerle yaptığımız görüşmeler ve kurslar

ile ilgili gözlemlere birlikte bakıldığında, öğreticilerin derslerde farklı teknolojik araç

gereçleri kullan(a)madığı, daha çok yazı tahtasıyla birlikte takrir (düz anlatım) ve soru

cevap yöntemine yöneldiği anlaşılmaktadır. Bunun pek çok nedeni olabilir. Bunlarla

ilgili olarak, kurslardaki fiziksel yetersizlikler, bu materyalleri alacak ekonomik

imkanların sınırhhğı, öğreticilerin bu cihaziarı yeterince kullanmasını bilmemeleri ve

bazı öğreticilerin öğretim materyallerini kullanmayı gerekli görmemesi gibi

faktörlerden söz edilebilir.

Buradan hareketle, öğreticilerin bu soruna karşı derslerde farkl ı öğretim

materyallerini kullanmasının, kurslardaki eğitim-öğretim ortamını daha verimli,

nitelikli, etkili hale getireceği ve öğrencilerin öğrenme-öğretme sürecine daha aktif

olarak katılımını sağlayacağı ifade edilebilir.

2.8.Sosyo-Kültürel ve Dini Etkinlikler

A. Sosyal Etkinlikler

Sosyal etkinlikler, öğrencilerin kursla ve öğreticiyle gönül bağı kurmasını

sağlayan ders içi-dışı faaliyetlerdir. Bu faaliyetler, derslerin zengin, renkli, ilgi Çekici,

merak uyandırıcı ve verimli geçmesine katkı sağlaması açısından son derece önemli

bir işieve sahiptir.

Konuyla ilgiji bir durum tespiti yapmak gerekirse, yapılan bir alan

araştırmasında, öğreticilerle yapılan yüz yüze görüşmelerden hareketle, bazı

öğreticilerin kursların imkanları nispetinde, az da olsa zaman buldukça sosyal

etkinilkiere yöneldiği ve şartların olgunlaştığı (ekonomik durumu, fiziksel özellikleri iyi,

sınıfları kalabahk-olmayan ve bu konuda ilgili öğreticilere sahip) kurslarda ise bol bol

120 Özyurt, "Din Eğitimi (Karta/ Örneği)", 74, 75; Korkmaz, Eğitim-Öğretim Yeterlilik/eri, 235.

72


bu aktivitelerin yapıldığı söylenebilir. Bir kısım öğretici ise kurslar'ın fiziksel alt

yapısının elverişsiz olmasından, oyun alanlarının olmamasından 121 maddi

yetersizlikten, öğretici sayısının yeterli olmamasfndan, kurslardaki öğrenci sayısının

fazlalığı (tek öğreticili kalabalık sınıflar vb.} ve bundan dolayı yeterli zaman

bulamamaları gibi sebeplerle bu etkinliklere hiç yer verememekten yakınmaktadır.

Ayrıca az da olsa bazı öğreticilerin ilgisizliği ve sosyal etkinlikleri gereksiz görmeleri de

buna eklenebilir.

Ayrıca kurslarda yapılan gözlemlere bakıldığında122, sosyal etkinliklerin,

öğrencilerin ders ortamından sıkılmalarının önüne geçmede, meydana gelecek

olumsuzlukları, disiplinsizlikleri, olumsuz arkadaş ortamını engellemede, öğrencilerin

kurslardan memnuniyetlerini arttırmada ve bu mekanları eğlenceli/keyifli hale

getirmede önemli bir işieve sahip olduğu ifade edilebilir. O halde sosyal etkinlikler,

öğrencilerin fiziksel, zihinsel, duygusal, dilsel, ahlaki ve sosyal gelişimlerini

karşılamada, kişiliğini geliştirmede, derslerdeki bedensel/ruhsal yorgunluklarıını

azaltmada, sağlıklı, güzel bir arkadaş ortamının oluşmasında, kurstaki motivasyon ve

verimliliğin artmasında önemli bir fonksiyona sahiptir.

b. Eğitsel Oyunlar123

Oyun çocuklar için bir süs deği l , zaruri ve ciddi bir iştir. Onlar oyunu, oyun olsun

diye oynamazlar. Oyun, çocuklara arkadaşları için mesuliyet taşımak gibi ahlaki,

getirildiği mevkiye la~ık olmak gibi sosyal duyguları geliştirir. Demek oluyor ki oyun

esnasında çocuğun kabiliyeti ortaya çıkar, diğer yandan karakteri teşekkül eder. 124

Ayrıca çocuklar oyun oynarken hayal güçlerini geliştirir, eşyayı kendi zihinlerindeki

şekle sokar, canlandırır, konuşur, hareket ettirir onlardan yeni yeni birleşimler

yapar.125 Buradan hareketle çocuğu geleceğe hazırlayan, sosyalleşme olgusu için

gerekli ortamı"126 sağlayan oyun, 4-6 yaş grubu, yaz Kur'an Kursları ve hafızlık Kur'an

kurslarında da çok önemli bir role sahiptir.

121 Bkz. Çaylı, "Haftzltk Öğretimi ve Problemleri", 80, 81, 115-117.

122 Bkz. Çanakcı , "Kur' an Kursları", 525.

123 Din eğitiminde eğitsel oyunlarla i lgili geniş bilgi için bkz. Mahmut Zengin, Din Ahlak ve Değerler Öğretimi için Eğitsel Oyunlar, (istanbul: DEM Yayınları, 2015); Bilal Yorulmaz, Oynoyaflm Öğrenelim (Din Eğitiminde Kullanlfabilecek Eğitsel Oyunlar), (istanbul: Rağbet Yayınları, 2015); Eyüp Beyhan (2012), Din Eğitimi.

124 Bayraktar, Bir Aroşttrma, 59

125 Beyza Bilgin, islam'da Çocuk, (Ankara: Di B Yayınları, 1987), 147.

126 H. Fikret Kanad, Pedagoji Tarihi, c. 2, (istanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1948), 428.

73


Buna göre 2011-2012 ve 2015-2016 öğretim yılında iki farklı zaman diliminde

yaptığımız Kur'an kursları ile ilgili görüşmelerde de127 öğreticilerin çoğunluğunun

derslerde az da olsa, zaman zaman mekanların yetersizliğine ve imkansıziıkiara

rağmen kişisel gayretleri ile oyunlara yer verdiği görülmektedir. Oyunlara yer

vermeme oranı ise küçümsenmeyecek derecede dikkat çekicidir. Kurslarda oyunlara

yer verilmemesinin nedenleriyle ilgili olarak, öğreticilerle ile yapılan yüz yüze

görüşmelerde, daha çok kursların fiziksel yetersizliği, oyun/sosyal faaliyet alanlarının

kısıtlılığı, materyal eksikliği, kurslarda öğrenci sayısının fazlalığı, öğretici sayısının azlığı

ve bazı öğreticilerin oyun için zaman bulamamala rının ön plana çıktığı görülmektedir.

Konu ile ilgili Kocaeli evreninde yapılan benzer bir araştırmada da benzer

sonuçlara ulaşılmış ve örnekleme giren yaz Kur'an kursu öğreticilerinin % 20,7'si

Kuran derslerinde genelde oyunlardan faydalandığını,% 47,3'0 ara sıra faydalandığını,

% 30,3'ü ise oyunlardan faydalanmadığını ifade etmiştir. Buna göre öğreticilerin

yarıdan çok fazlasının (% 68) derslerde oyunlardan faydalandığı görülmektedir.128 Bu

sonuç dikkate alindığında Demir ile araştırmamıza katılan öğreticilerin aynı görüşü

paylaştıkları anlaşılmaktadır. Yine 4-6 yaş grubu Kur'an kursu öğreticileriyle

gerçekleştirilen görüşmelerde de oyunun, 4-6 yaş için kritik bir öneme sahip olduğu

ve öğreticilerin dersleri daha çok oyunlaştırarak işleme gayreti içerisinde oldukları

görülmektedir.

Buradan hareketle kurslarda oyunların, öğrencilerin kişisel ve ruhsal

gelişimlerini güçlendirdiği, becerilerinin/yeteneklerinin farkına varmalarını sağladığı

ve bu yönde ilerlemelerini kolaylaştırdığı, bu etkinliklerle de derslerin verimli hale

geleceği ve kurs ortamının monotonluktan uzaklaşacağı söylenebilir. Diğer taraftan

öğrenciler arasındaki yaş ve bilgi düzeylerindeki farklılıkların da oyun gibi sosyal

etkinliklerle en aza indirilmesi sağlanabilir ve bunların sorun olarak ortaya çıkmasının

önüne geçilebilir.

2.9. Ödüllendirme/Pekiştirmeu9

127 Çanakcı, "Kur'an Kursl arı", 528.

128 Demir, "Kur'an Öğretimi", 77.

129 Pekiştirme: öğrencilerin ödüllendirmesi işlemidir. H oşa giden bir uyarıcının eğitim-öğretim ortamına.sokulması veya hoşa gitmeyen bir uyarıcının ortamdan çıkartılmasıdır. Davranışı n sıklığının artırılması için yapılır. Bunun için öğretici ilk olarak öğrencisini iyi tanımalı, onun ihtiyaç ve beklentilerini karşılayacak pekiştireçlere yer vermelidir. Pekiştirme ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Nurettin Fidan, Okulda Öğrenme ve Öğretme, 3. Baskı, (Ankara: Pegem Akademi, 2012), 40-57, 136, erışım ıs Mart 2016; http://www.pegem.net/dasyalar/. .. /23022012131839internet%20örnek.pdf.

74

Çanakçı, Din Eğitiminde M etiasyon-Verimlilik Sorunu ve Çözüm Önerileri: Kur'an Kursları Örneği

istenilmeden yapılan bir işin başarılması mümkün değildir. Eğitim ve

öğretimde dersi benimsemenin/özümsemenin ve derse karşı istekli

olmanın/motivasyonun değeri büyüktür. 130 Bu süreçte de ödüllendirme büyük önem

kazanmaktadır. Çünkü ödüllendirme kurslarda motivasyon ve verimliliği etkileyen en

önemli araçlardan bir tanesidir. Bunun daha iyi anlaşılması için gerçekleştirilen

çalışmaların sonuçlarına bakılacak olursa, ödüllendirme/mükafat konusunda yapılan

bir araştırmaya göre, ankete katılan öğreticilerin% 43,8'i derslerde başarılı öğrencileri

sık sık ödüllendirdiğini, % 55,3'ü bazen, ara sıra ödüllendirdiğini, % 0,9'1uk yok

denecek kadar az bir oran ise ödüllendirmeye hiç yer vermediğini belirmektedir. Bir

başka ifade ile öğreticilerin neredeyse tamamının derslerde şartlar elverdiği

müddetçe başarıyı arttırıcı, kursları cazibe merkezi haline getirecek ödüle,

mükafata131, güdülemeye ve teşvik edici etkinliklere yer verdiği söylenebilir.

Kur'an kursu öğreticileri ile yapılan görüşmeler esnasında ise derslerde

ödüllendirmeye yer verilmemesiyle ilgili olarak, kurslardaki maddi imkansızlıklar,

öğrencilerin dikkatini çekecek, onları etkileyecek, güdüleyecek/motive edecek farklı ödüller, ikramlar, etkinlikler için spansor bulmakta zorlanılması, veliler ve cami

dernekleriyle bu konuda sağlıklı iletişimin kurulamaması gibi faktörler ön plana

çıkmaktadır.132

Yaz Kur'an kursları üzerine 2010 yılında yapılan bir araştırmada, başarı

gösteren öğrencilere ödül verme durumuyla ilgili sorulan soruda, öğreticilerin% ll'i

Kur'an derslerinde başarı gösteren öğrencileri sık sık ödüllendirdiğini, % 81,3'ü de

imkan buldukça ödüllendirdiğini, % 5,7'si ise ödüllendirmediğini ifade etmiştir. 133

Demir'in yaptığı bu çalışmada konuya genel olarak bakıldığında, öğreticilerin %

92,3'ünün, Öcal'ın araştırmasında öğreticilerin% 78,4'ünün, Korkmaz'ın çalışmasında

da öğretici l erin % 97,8'inin derslerde ödüllendirmeye yer vermesi134 Çanakcı'nın

bulgularıyla paralellik göstermektedir. Ancak burada sık sık ödüllendirme oranı % ll

iken Çanakcı'da % 43,8'dir. Bu, Demir'in ulaştığı oranın yaklaşık dört katıdır. Ayrıca

Demir'de hiç ödüle yer vermeyenler % 5,7 iken, Çanakcı'da bu oran % 0,9 ile yok

130 Bkz. Aybey: 2005: 68

131 "Mükafat, çocuğu veya öğrenciyi takdir ve tebrik etmek suretiyle başarısının devamını sağlamayı ve olumlu davranışlarını değerlendirerek iyi ve beğenilir yöndeki hareketlerinin tekrarını amaçlamaktadır." (Ay, Mükafaat ve Ceza, 27.

132 Çanakcı, "Kur' an Kursları", 529, 530.

133 Demir, "Kur'an Öğretimi", 78. 134 Öcal, "Bazı Tespit ve Değerlendirmeler'', 266; Korkmaz, Eğitim-Öğretim Yeterlilik/eri, 248.

75


gibidir. 135 Bu veriler bize, Balıkesir' de öğreticilerin başarılı öğrencileri daha çok

ödüllendirdiklerini ve derslerde/kurslarda mükafata, ödüllendirmeye ağırlık

verdiklerini göstermektedir. Bu sonuç136, araştırma yapılan bölge için sevind irici bir

durumdur. O halde aynı durum diğer Kur'an kurslarında da geçerli olmak üzere,

öğreticilerin yarışmalara (bilgi yarışması, güzel Kur'an-ı Kerim, ezan, ilahi okuma) ayın ·

en başarılı öğrencisinin seçimi vb. öğrencilerin güdülenmişlik düzeyini arttırıcı

faaliyetlerin ve bunlara bağlı olarak sık sık ödüllendirme137 gibi öğrenilenleri

pekiştirici, başarıyı teşvik edici etkinlikleri n, derslere olan ilgi nin, moral/motivasyonun

artmasına, öğrencilerin kurslardaki memnuniyet düzeylerinin yükselmesine,

öğrenilen konuların pekişmesine ve öğrencilerin derslerden zevk/keyif almasına

büyük katkı sağlayacağı söylenebilir. Bunların dışında sadece başarılı öğrencilerin

değil, güzel davranışlarıyla arkadaşlarına örnek olabilecek öğrencilerin de bu

davranışları karşısında ödüllendirilmesinin diğer öğrenciler üzerinde olumlu etki

yapacağı muhakkaktır.

2.10. Diğer Kurumlarla i şbirliği

Kur'an kurslarında yapılan faaliyetlerle ilgili Balıkesir ve izmir'de

gerçekleştirilen görüşmelerden, DiB ile Gençlik Spor Bakanlığı'nın arasındaki

protokolün tam olarak işlerlik kazanmadığı, önemli bir öğretici oranın, bu işbirliğinden

haberdar olmadığı, bunu kurslara/öğrencilere hizmet olarak yansıtamadıkları,

hafızlıkla ilgili olarak da DiB ile MEB'in yaptığı protokollerin de sağlıklı olarak

uygulan(a)madığı ve bu süreçte bazı aksaklıkların yaşand ığı anlaşılmaktadır.

Ayrıca, diğer kurumlarla ve STK'Iarla (Gençlik ve Spor Bakanlığı, MEB, HEM, vb.)

işbirliği sonucu verilecek hizmet, alt yapısı çok iyi hazırlanarak sağlam bir zemine

oturtulmalı ve bu yönde işlerlik kazandırılarak verimlilik yönünde ortak hedeflerin

gerçekleşmesi sağlanmalıdır.

2.11. Hizmet içi Eğitim Kursları/Seminerleri

Hizmet içi eğitim, her meslek için gerekli olmakla birlikte genelde din eğitimi

özelde yaygın din eğitimindeki Kur'an Kursu öğreticileri için daha vazgeçilmez bir

özellik taşımaktadır. Çünkü Kur'an Kursu öğreticilerinin pek çoğu, öğretici lik' için sa hi~

olunması gereken temel bilgi ve becerileri kazanacak bir eğitimden geçmeden

135 Bütün bu bulgular, bazı farklılıklar olmakla beraber kurslarda öğrencilerin motivasyonu nı artırmada maddi-manevi ödüllendirmenin önemini ortaya koymaktadır.

136 Çanakcı , "Kur' an Kursları".

137 Kur'an kurslarında ödüllendirme ile ilgili geniş bilgi için bkz. Ay, Mükôfat ve Ceza, 129·13~

76


mes leğe başlamaktadırlar. Bu bilgi ve becerileri en kısa ve etkili yoldan

kazanabilecekleri yerlerden birisi de hizmet içi eğitim kurslarıdır138

· Diğer yandan 2011 yılında Kur'an kursları üzerine yapılan bir çalışmada, hizmet

içi eğitim faaliyetlerine birden fazla katı lanların daha çok kıdemli, öğrenim seviyesi

yüksek, kendini mesleki anlamda geliştirme kaygısı içinde olan, bununla ilgili

gelişmeleri takip eden, sürekli öğrenme ihtiyacı içinde olan ve bununla ilgili

seminerlerden haberdar olan öğreticiler olduğu, hiç katılmayanların ise henüz göreve

yeni başlayan, stajyer, vekil/fahri görevliler olduğu tespit edilmiştir.

Bunun dışında öğreticilerin önemli bir bölümünün bu seminerleri

verimsiz/yetersiz bulması ise üzerinde durulması ve düşünülmesi gereken bir durum

olarak karşımıza çıkmaktadır. Gözlemler ve öğreticilerle bire bir görüşmeler göz

önüne alındığında, bu durumun sebebiyle ilgili olarak, özellikle genç öğreticilerin

kendilerini geliştirme gayreti içinde olması, hizmet içi eğitim seminerlerinin

konularının yetersiz olması, hep aynı konuların tekrar edilmesi, eğitim seminerlerinin

sayılarının, sürelerinin yeterli olmaması, sahasında uzman olmayan ve genelde aynı kişilerin/yüzlerin gelmesi139, özellikle pedagojik formasyon ile ilgili seminerlerde

uzmanlardan ve üniversitedeki bilim insanlarından yeteri kadar faydalanılmaması

düşüncesinin ön plana çıktığ ı düşünülebilir. 140

Bütün bunlar dışında 2015-2016 öğretim yılında Kur'an kursları üzerine

gerçekleştirdiğimiz nit!'!l bir araştırma kapsamında hizmet içi eğitim seminerleri ile

ilgili yaptığ ımız görüşmeler, hem mesleki gelişim, pedagojik/androgojik formasyon,

öğretim teknolojilerinin kullanımı, hem de son yıllarda uygulanmaya başlayan ve

oldukça talep gören 4-6 yaş grubu öğreticilerine yönelik ön plana çıkan pedagojik

formasyon ve hafızlık eğitimi veren Kur'an kurslarında pilot uygulamayla görevine

yeni başlayan psikolojik danışmanlara verilen hizmet içi eğitim kurslarının oldukça

yetersiz olduğunu göstermektedir.

Ulaşılan bu sonuçlarla birlikte konunun daha iyi analiz edilebilmesi, hizmet içi

eğitim seminerlerinin veriminin/kalitesinin en üst düzeye çıkarılması için bu

138 Göreve yeni başlayan öğreticilerin hazırlayıcı hizmet içi eğitim seminerlerine katıl maları, eksikliklerin tespit edi lip giderilmesi, öğreticilerin mesleki/pedagojik/androgojik açıdan yeterliklerini ve kursların işlevselliğini arttırmada büyük bir önem arz etmektedir. Hizmet içi eğitim ile i lgili geniş bilgi için bkz. Haydar Taymaz, Hizmet içi Eğitim Kavramlar ilkeler

Yöntemler, (Ankara: Sevinç Matbaası, 1981), 4, S.

139 Bkz. Abdullah Özbek, "Din ve Dindar üzerindeki Psikolojik Baskı ların Din Eğitimine Etkisi", Avrupa Birliği'ne Giriş Sürecinde Türkiye'de Din Eğitimi ve Sarun/an Sempozyumu, ed. Suat Cebeci (istanbul: Değişim Yayınları, 2002), 103.

140 Ayrıca bkz. Çanakcı , "Kur'an Kursları", 366, 367, 369.

77


seminerlerde eksikliği düşünülen konular hakkında, DiB'in ilgili kurumlarla işbirliği

yaparak bu süreci çok iyi d ,eğerlendirilmesi zaruret arz etmektedir.

2.12. Denetim

insanlar davranışlarının ve yaptıkları işin beğenilmesini isterler. Bu, psikolojik -

bir ihtiyaçtır. Bu sebeple denetim yetkisi olanlar, denetledikleri kişilerin eksikliklerine

yardımcı olmalı, başarılarını takdir ederek, kendilerinin ve yaptıkları işin beğenildiğini

de söylemelidir. Hatta önoe takdir etmek ve müspet olanları söylemek, daha sonra da

güler yüz ve samimi bir ifadeyle eksik ve yanlış olan davranışa dikkat çekerek

doğrusunu göstermek yerinde olur. Görülen hatanın düzeltilmesine gayret etmek,

tekrarına bu yolla engel olmaya çalışmak gerekir. Çünkü kişiye gösterilecek itibar ve

yaptıklarını takdir etmek, onda önemsendiğine, değer verildiğine dair bir duygunun

doğmasına ve gelişmesine sebep olur. Bu itibarla idari mekanizmada iyi işleyen bir

değer-takdir anlayışı ve uygulaması, elemanların moral-motivasyonunu yükselteceği

gibi, görevin benimsenmesine, gayretin artmasına da yardım eder. Aksi halde

huzursuzluk ve zıtlaşma görülebilir. Bu durum öğreticinin motivasyonunu olumsuz

yönde etkileyeceğinden b.aşarı ve verim düşebilir.141

Bu bağlamdaKur'an kurslarında denetim ile ilgili yapılan araştırma sonuçlarına

göre142 öğreticilerin, kurslarda yapılan denetimlerden en çok rahatsız oldukları husus

önem sırasına göre şöyle ifade edilebilir:

• Denetimierin yol gösterici değil formalite olması

• Maddi imkanlar düşünülmeden çok fazla istekte bulunulması

• Çok eleştiri alıp, az takdir ve tebrik edilmeleri

• Sert davranışlarla karşılaşmaları

• Öğrencilere seviyelerinin üzerinde soru sorulması

Buna göre öğreticilerin önemli bir kısmı, denetimierin yol

göstericilikten/rehberlikten ziyade formalite olmasından ve çok eleştiri/tenkit alıp,

motive edici takdir ve tebrik ifadelerine yer verilmemesinden yakınmaktadır. Ayrıca

bu süreçte eleştirileri n ya[pıcı değil yıkıcı olduğu düşüncesi de dikkat çekici ve üzerinde

durulması gereken bir husustur. Buradan hareketle denetlemelerde başarılı

öğreticilerin motivasyonlarını arttırıcı ödüllere yer verilmesi (hac, umre, maaşla

ödüllendirme, taltif, terfi vb.) takdir edilmesi, nezaketin ön plana çıkarılarak onore

edilmeleri, moral-motivasyonu olumsuz etkileyecek rencide edici tutum ve

141 Ayrıca bkz. Bayraktar, Bir Araştirma, 105. 142 Bayraktar, Bir Araştirma, 105; Çanakcı, "Kur' an Kursları", 486, 487; Özyurt, "Din Eğitimi

(Karta/ Örneği)", 96; Yıldırım ve Beköz, "Denetimi Üzerine Değerlendirme", 302-304.

78


davranışlardan kaçınılması, kursların/öğrenci lerin içinde bulundukları sosyo

ekonomik çevrenin, öğreticinin öğrenim durumunun, öğrencilerin bireysel

farklılıklarının (yaş/bilgi düzeylerinin vb.), maddi durumlarının dikkate al ınması, denetlemeleri n daha sık yapılması, Di B/il ve ilçe müftülüklerinin bu konuya daha çok

eğilmesi ve bu süreçte ortaya çıkan olumsuzlukların en aza indirilmesi ile Kur'an

kurslarındaki kalit e ve verimlilik sorununun önüne geçilmesi sağlanabilecektir.

3. Kur'an Kurslarında Motivasyon ve Verimlilik ile ilgili Ön Plana Çıkan

Sorunlar

Kur'an kursu öğreticileriyle gerçekleştirdiğimiz görüşmeler ve bu kurslar

üzerine Türkiye'nin farkl ı bölgelerinde yapılmış alan araştırmalarının sonuçlarına göre

Kur'an kurslarında öne çıkan bazı temel sorunlar şunlardır:

3.1. Yaz Kur'an Kursları

I. Ders kitaplarının tam anlamıyla farklı yaş gruplarına hitap etmemesi

2. Öğrenci sayısının fazla olmasından dolayı yardımcı öğretiCi ihtiyacı

3. Öğrenci sayısı fazla olan kurslarda aynı anda ve mekanda ders yapmanın

zorlu ğu

4. Öğreticilerin mesleğini, Kur'an kursunu ve kur sistemini tam olarak

benimsememesi/özümsememesi

5. Kur sisteminin istenilen şekilde uygulanabilir ve sürdürülebilirlik bir

nitelik kazanamaması

6. Yaş .sınırının kalkması sonucu küçük yaşlardaki çocukların kurslara

gelmesiyle pedagojik formasyon ve materyal çeşitliliği ihtiyacının had

safhaya çıkması.

3.2. Hafızlık Eğitimi Veren Kur'an Kursları

ı. Modern kütüphane eksikliği ve öğrencilerin ihtiyaç duydukları kitaplara

ulaşma sıkıntısı

2. Yatakhane ve dersliklerin aynı binada olması

3. Belietmen ve yardımc ı öğretici ihtiyacı

4. Personel (temizlik, aşçı, güvenlik vb.} eksikliği

S. Ders kitaplarının öğrencilerdeki bireysel farklı l ıklara yeterince hitap

etmemesi

6. Rehberlik ve psikolojik danışman uygulamasın ı n yetersizl iği

7. Hafızlık Kur'an kurslarında görevli rehberlik ve psikolojik danışmanların

görev tanımı ve statülerinde ki belirsizlik.

8. Kurslarda hafizlık' yapan ve örgü n eğitimde okuyan özellikle imam-hatip

ortaokulu öğrencilerinin okul ders saatlerinin kurs programıyla tam olarak

örtüşmemesi ve bu süreçte karşılaşılan motivasyon/verimlilik sorunu

79


9. Hafızlık eğitiminde hem ortaokula h~m de hafızlığına devam eden

öğrencilerle ilgili olarak imam hatip ortaokulu öğretmenleri ile Kur'an kursu

öğreticilerinin koordineli hareket etmemesi. Ayrıca hafı zlık eğitimini alırken

ortaokula da devam eden öğrenciler için bir yıl ara verme/dondurma

hakkının yeterli olmaması.

10. Hafızlık kurslarında bulunan öğrencilerin yaş ve bilgi seviyesi arasındaki

farklılıklar göz önünde bulundurulmadığı için müfredatın uygulanmasında

öngörülen sürenin yetersizliği. .. ll. Hafızlık yapan tüm öğrencilere aynı müfredatın uygulanması ve genelde

farklı yaş/sınıf gruplarının aynı sınıfta derse girmesi.

12. Hafızlık eğitiminde modem ve özel öğretim yöntemlerine yeterince yer

veril(e)memesi.

13. Başarılı kurs/yurt yöneticisi, öğretici, yardımcı personel ve belietmenlerin

yaptıkları hizmetlerin karşılığında müftülüklerce ödüllendirilmem'eleri/

takdir ed il meme leri.

14. Hizmet çeşitliliğinin yeterli olmayışı

15. Öğreticilerin kıraat yönünden yeterli olmaması

3.3. ihtiyaç Odaklı Kur'an Kursları

1. Haftalık çalışma saati konusunda farklı uygulamalarla karşılaşılması, bu

durumun 8-5 mesaisi olarak anlaşılması, hangi etkinilkierin 40 saat çalışma

kapsamında düşünü leceğinin müphem oluşu, bölgesel farkl ı lıkların

uygulamada göz ardı edilmesi.

2. Öğretim programının tam olarak beklentilere ve ihtiyaca cevap vermemesi

3. Öğreticilerin yetişkinlere yönelik androgojik formasyon yetersizliği.

4. ihtiyaç odaklı Kur'an kurslarının din eğitimi ve hizmeti verdiği kesimin bilgi

ve yaş seviyesi farklı l ıklarından dolayı "Dinim islam" ders kitabın ı n yeterli

olmaması.

3.4. 4-6 Yaş Grubu Kur'an Kursu

ı. Oyun alanlarının eksikliği ve fiziki donanımın yetersizliği

2. Öğreticiler arasındaki koordinasyon eksikliği

3. Öğreticilik ve temizlik konusunda yardımcı personel eksikliği

4. Öğreticilerin mesleki ve pedagojik yeterl iğinin istenilen düzeyde o lmaması

S. 4-6 yaş grubuna göre ders materyallerinin yetersizliği ve öğrencilerin

bilişsel, duyuşsal, psikomotor gelişimleri açısından yeterince cazip

olmaması

6. Yeni hizmet vermeye başlayan 4-6 yaş grubu kursların

tanıtımlarının/reklamlarının (yerel ve ulusal medya, kitle iletişim araçları,

sosyal medya vb.) yeterli düzeyde olmaması

80


7. 4-6 yaş grubu öğrencilerin zihinsel, duygusal ve dilsel gelişimlerine uygun

Elif-Ba kitapçığının olmaması. Etkinlik kitaplarının da bu yönde (fiziksel,

zihinsel, duygusal, dilsel, ahlaki ve sosyal ge l işimleri açısından) tam olarak

yeterli olmaması.

8. Öğrencilerin aralarındaki yaş farklılıklarına rağmen hepsinin aynı sınıfta,

aynı ders/etkinlik kitabıyla eğitim alması.

9. Öğretim programının bazı öğrencilerin seviyesine indirgenememesi

4. Kur'an Kurslarındaki Motivasyon Ve Verimlilik İle İ lgili Ortak Sorunlar

Yaz, Hafızlık, ihtiyaç odaklı ve 4-6 yaş grubu Kur'an kurslarında tespit edilen

bazı ortak sorunlar şunlardır:

ı. Fiziki yetersizlik {lsınma-soğutma ve aydınlatmadaki yetersizlikler, sosyo

kültürel ve sportif faaliyet alanlarının eksikliği vb.)

2. Teknolojik araç-gereçlerin ve materyalterin yetersizliği.

3. Öğreticilerin, derse· başlarken öğrencilerin dikkatini çekecek,

güdülenmesini/motivasyonunu artıracak, onları hedeften haberdar edecek

yöntem ve uygulamalara yeterince yer vermemeleri.

4. Engelli öğrencilere ilişkin ders araç-gereç ve materyalterin yeterli olmayışı

S. Engeliilere yönelik yapılan düzeniemelerin yeterli ve standartiara uygun

olmaması

6. Farklı çağdaş öğretim yöntem ve tekniklerinin yeterince kullanılmaması

7. Faklı yaş grubunda olan öğrencilere aynı öğretim programının

uygulanması .

8. Öğreticilerin STK'larta yeterli iletişim kur(a)maması.

9. Modern kütüphane eksikliği, dini, sosyo-kültürel ve yardımcı ders kitapların

yetersizliği

10. Derneklerle yaşanan problemler

11. Öğreticilerin pedagojik ve androgojik formasyon yetersizliği

12. DiB'in pedagojik ve androgojik formasyon eğitimine yönelik hizmet içi

eğitim se m inerlerinin/kurslarının genel olarak yetersiz ve etkisiz olması.

13. DiB/il/ilçe müftülüklerinin akademik/bilimsel çalışma içerisinde olan ve

mesleki/pedagojik/androgojik/kültürel anlamda kendini geliştiren

öğreticiler için teşvik ve ödüllendirmeye yeterince yer vermemesi.

14. Bazı öğreticilerin üslup problemi

15. Sağlıklı öğrenci-öğretici-veli iletişiminin kurulamaması

16. Yatılı, 4-6 yaş grubu ve öğrencisi çok olan kurslarda yardımcı personel

eksikliği

17. Ders kitabı sorunu

81


18. Öğreticilerin görev tanımı ve statü sorun.u

19. DiB'in diğer kurumlarla {Gençlik ve Spor Bakanlığı, MEB, HEM vb. ) yaptığı

protokollerin içeriğinin öğreticiler tarafından tam olarak bilinmemesi ve

benimsenmemesi

20. Hizmet çeşitliliğinin yeterli olmaması ve daha geniş kitlelere ulaşmasındaki

sorunlar.

21. Öğrencilerin psikolojik problemlerine istenilen düzeyde cevap

verilememesi. Bu yüzden kurslarda rehberlik ve psikolojik danışman "·

ihtiyacının aciliyet arz etmesi

22. Kur'an kursuna gelerneyen yaşlı, engelli vb. ihtiyaç sahibi kişilerin Kur'an ve

temel dini bilgiler eğitiminden faydalanamaması

23. Kur'an kursu öğreticilerinin muhatap olduğu öğrenci yaş grubu aralığının

çok geniş olması {4-70+ yaş aralığı ) ve öğreticilerin mesleki,

pedagojik/androgojik açıdan yeterli o l mamasına rağmen bütün yaş

grup larının dersine girme potansiyeline sahip olması

24. Öğreticilerin kurslarda tüm ders! ere girebilmesi ve bu konuda bir

branşlaşmaya/uzmanlaşmaya gidilmemesi.

25. Öğreticilerin mesleki motivasyon ve görev bilincinin istenilen düzeyde

olmaması.

26. Türkiye'deki tüm öğreticilerin bilgi, doküman, materyal, fikir

alışverişi/paylaşımı vb. yapabilecekleri bir platformun olmayışı

27. Farklı yaş gruplarını bünyesinde barındıran kurslarda {ihtiyaç odaklı,

hafızlık, 4-6 yaş, yaz Kur'an kursları) öğrencilerin/kursiyerlerin yaş, bilgi

seviyesi vb. farklılıklara rağmen genelde aynı mekanda/şartlarda ve

konularda eğitim almaları

28. Kurslarda bazı öğreticilerin zaman mefhumuna dikkat etmemesi, bazı

denetleyicilerin de görevler i esnasında öğreticilere karşı olumsuz tutum

içinde olmaları

29. Öğreticilerin yabancı dil seviyelerinin {Arapça, ingilizce vb.) düşük olması ve

bunun da öğreticilerin mesleki/sosyal/kültürel yeterliklerini sınıriandırması

30. Öğrencilerin ve öğreticilerin yeterince okuma alışkanlığının olmaması

31. Öğrenci ve veli leri n kurslardaki öğrenme ve öğretme sürecinde aktif olarak

yeterince yer almaması

Sonuç ve Öneriler

Genelde din eğitimindeki, özelde ise yaygın din eğitimindeki/Kur'an

kurslarındaki motivasyon ve verimlilik sorunu ile ilgili olarak daha çok

ampirik/deneysel bulgulardan hareketle genel bir profilin

82


belirlendiği/değerlendirmenin yapıldığı bu çalışmada, öncelikle öğreticilere büyük

görevler düştüğü görülmektedir. DiB'in din eğitimi ve hizmetleri alanında büyük bir

atılım ve değişim/dönüşüm içerisinde olduğu günümüzde öğreticilerin tam anlamıyla

üzerine düşeni yapamadıkları, zaman zaman çağın gerisinde kaldıkları, beklenti ve

ihtiyaçlara cevap veremedikleri (mesleki, pedagojik, androgojik, sosyal, kültürel

yetersizlik, çağdaş yöntem-teknikleri ve bu yönde materyal kullanmama, vb.) tespit

edilmiştir. Bunun yanında öğrencilerin kurslara gelmeleri, hazırbulunuşluk düzeyleri,

kurstan beklentileri, velileri n ilgi durumu, öğrencileri takibi gibi kurslarda motivasyon

ve verimliliği etkileyen bu temel unsurlar ile öğrenme-öğretme sürecinde öğrencilerin

ilgisizliği, beklentilerinin karşılan maması, veli duyarsızlığı, sağlıklı öğretici-öğrenci-veli

iletişiminin tesis edilmemesi vb. olumsuzluklar, verimliliği sekteye uğratan sorunlar

olarak karşımıza çıkmaktadır.

Diğer yandan öğretim teknolojilerinden faydalan(a)mama, yardımcı personel

eksikliği, öğretim programlarının güncellenme/revize edilme ihtiyacı,

denetlemelerdeki olumsuz uygulamalar, .hizmet içi eğitim kurslarının yeterli

olmaması, kurslardaki hizmet çeşitliliğinin işlevsel olmaması, yeterince uygulama

alanı bulamaması, zenginleştirilememesi, kurslardaki motivasyon, verimlilik/nitelik

sorununu gündemde tutan diğer önemli faktörler olarak ortaya çıkmaktadır.

Ayrıca, çalışmada konu farklı bir bakış açısıyla ele alınarak, kurslarla ilgili

sorunlar ve öğreticilerin alan bilgisi, pedagojik/androgojik formasyon eksikliği,

kursların fiziki donanımlarının yetersizliği, öğreticilerin bireysel farklılıkları en aza

indirecek farklı yöntem-teknikleri kullan(a)mamaları, öğretici-veli iletişimsizliği ve

sağlıklı kurs-aile-öğrenci işbirliğinin teşkil edilernemesi vb. tüm kursları (4-6 yaş Kur'an

kursu, hafızlık Kur'an kursu, ihtiyaç odaklı Kur'an kursu, cami merkezli Kur'an kursu,

yaz Kur'an kursları) kapsayan ortak sorunlar üzerinde durularak kurslardaki

motivasyon ve verimliliğin önündeki engeller ortaya konulmuştur.

Buradan hareketle literatür tarama, doküman analizi/incelemesi, gözlem ve

görüşme sonucu elde edilen nitel veriler ışığında Kur'an kurslarındaki motivasyon

verimlilik sorununun en aza indirilmesi ve eğitim-öğretim kalitesinin artırılması ile

uygulamaların/programların, ulaşılabilir/uygulanabilir/sürdürülebilir bir nitelik

kazanması için şu önerilere yer verilebilir:

Yaz Kur'an Kurs ları

o Kur sistemi hakkında öğreticiler yeterince hizmet içi eğitim seminerlerine

tabi tutulmalıdır. Ayrıca bu seminerler işlerlik yönüyle denetlenmeli ve bu süreçte

başarılı olan öğreticiler ödüllendirilerek onore edilmelidir. Başarısız olanlar için de

gerekli yaptırım uygulanmalıdır.

83


• Kur sisteminin benimsenmesi, özümsenmesi ve anlaşılmasının önündeki

engellerin en aza indirilmesi için il/ilçe müftülüklerince, öncelikle öğreticiler sonra

ogrenci ve velilere bu sistemin örnek uygulamalarla tüm yönleri

tanıtılmalıdır/anlatılmalıdır.

• Öğreticiler, veli ve öğrencileri yaz Kur'an kurslarındaki öğrenme-öğretme

süreci (hedef, amaç, yöntem-teknik, araç-gereç/materyal ve ölçme-değerlendirme)

hakkında yeteri kadar bilgilendirmelidir .

• Öğretim programının ve kur sisteminin daha sağlıklı ve verimli

uygulanabilmesi için kurs ve kur süresinde şartlara/ihtiyaca göre ·değişiklik

yapılmalıdır/yapılabilmelidir.

• Yaz Kur'an kurslarının yer aldığı yerleşim biriminin özelliklerine {coğrafya,

iklim, sosyo-kültürel hayat, ekonomik hayat [tarım, hayvancılık, turizm] vb.) göre

derslerin saatlerinin değiştirilmesi yönünde esnekliğin olabilmesi sağlanmalıdır.

• Kur sisteminin, uygulanabilirliğini ve sürdürülebilirliğini sağlamak için çağın - . ~ -· şartlarına göre güncellenmesi/yeniden düzenlenmesi gündeme getirilmelidir.

Hafızlık Eğitimi Veren Kur'an Kursları

• DiB tarafından belietmen ve yardımcı personel probleminin çözümü için

gerekli düzeniemelerin yapılması.

• DiB tarafından, öğrencilerin kendilerini sosyal, kültürel,_ dini vb. yönden

geliştirmeleri için kütüphane, bilgisayar, internet, projeksiyon, et\kileşimli tahta vb.

teknolojik araç-gereçlerden faydalanmaları yönünde gerekli düzeniemelerin

yapılması ve şartların/imkanların bu yönde iyileştirilmesi.

o DiB/il/ilçe müftülükleri, hafızlık eğitimindeki verimliliğin artması için

öğreticilerin farklı özel öğretim yöntemlerini ve materyallerini kullanmalarını teşvik

etmeli ve kendilerini mesleki/pedagojik açıdan geliştirmelerine de destek vermelidir.

Bu anlamda başarılı öğreticiler ödüllendirmelidir.

• Kurslarda özveril l çalışan başarılı/verimli personelin (kurs/yurt yöneticisi,

öğretici, yardımcı personel, belletmen) müftülüklerce takdir edilip ödüllendirilerek

motivasyonlarının artırılması ve bu süreçte başarılarının pekiştirilmesi sağlanmalıdır.

• Hafızlık Kur'an kurslarında görev yapan rehberlik ve psikolojik danışmanların

görev tanımları ve statüleri Di B tarafından netleştirilmelidir.

• Pilot uygulama sürecinde olan ve hafızlık Kur'an kurslarında görev yapan

rehberlik ve psikolojik danışmanların verimli olabilecekleri kadar kurs ve öğrenciyle

ilgilenmesinin sağlanması.

84


• Kurslarda öğrencilerin kişisel ve ruhsal gelişimlerine katkı sağlamak ve

karşılaşılan problemierin en aza inmesi/önlenmesi için, her kursun kendine ait

psikolojik danışmanının olması.

• Hafızlık eğitimini alırken ortaokula da devam eden öğrenciler için bir yıl ara

verme/dondurma hakkının şartlara, beklenti ve ihtiyaçlara göre yeniden

düzenlenmesi

• Öğrencilerin sınıfları ve eğitimleri, gelişim özellikleri (bilişse l , duyuşsal,

psikomotor gelişimleri) dikkate alınarak belirlenmelidir.

• Hafızlık eğitiminde modern yöntemlere yeterince yer verilmesinin

sağlanması ve teşvik edilmesi, bu yönde gayretli/başarılı olan personelin il/ilçe

müftülüklerince ödüllendirilmesi. Bu konuda etkili yeni yaklaşımların gündeme

getirilmesi.

• Kurslarda hafızlık yapan ve örgün eğitimde okuyan özellikle imam-hatip

ortaokulu öğrencileri için programın uygulanabilir/sürdürülebilir olmasında okul

programları ile kurs programlarının uyumlu hale getirilmesi. (DiB ile MEB arasındaki

protokol bu yönde yeniden düzenlenmeli ve geliştirilmeli.)

• Hafızlık eğitiminde hem ortaokula hem de hafızlığına devam eden

öğrencilerin motivasyonu ve bu uygulamadaki başarısı için imam hatip ortaokulu

öğretmenleri ile Kur'~n kursu öğreticilerinin koordineli hareket etmesinin sağlanması

(Di B ile MEB arasındaki protokol bu yönde yeniden düzenlenmeli ve geliştirilmeli.)

ihtiyaç Odaklı Kur'an Kursla rı

o Haftalık mesai uygulamasında, uygulama birliğinin sağlanması ve bu süreçte

yerel/bölgesel farklılıkların da göz önünde bulundurulması.

o Hizmet çeşitliliğinin işlerlik kazanması, öğrencilerin istekleri doğrultusunda

seçmeli sosyal, kültürel ve spotif derslere yer verilmesi ve öğretim programının bu

yönde yenilenmesi.

o DiB tarafından, ihtiyaç odaklı Kur'an kurslarında görevli öğreticilerin,

yetişkinlere yönelik androgojik formasyon eğitimi almalarının sağlaması ve bu yönde

teşvik edilmesi.

• "Dini m islam" ders kitabının ihtiyaç odakl ı kurslardaki öğrencilerin yaş, bilgi,

hazırbulunuşluk düzeyleri de dikkate alınarak yeniden düzenlenmesi.

85


4-6 Yaş Grubu Kur'an Kursla rı

• 4-6 yaş grubu kurslarda, öğrencilerin dini, sosyal, kültürel eğitimi ve bilişsel,

duyuşsal, psikomotor gelişimlerinin sağlıklı gerçekleşmesi için, Kur'an kursu

öğreticisinin yanında, yardımcı personel ve okul öncesi/anaokulu öğretmenin de

görev yapması konusunda Di B tarafından bir düzenleme yapılması.

• ilahiyat Fakültelerinde, okul öncesi/4-6 yaş grubu öğreticiliğe yönelik

seçimlik derslere yer verilmesi.

• Yaş sınırının kalktığı ve 4-6 yaş grubu öğrencilerinin de Kur'an kurslarından

din eğitimi hizmeti aldığı/alabildiği günümüzde, öğretim programının

uygulanabilir/sürdürülebilir bir nitelik kazanması ve kurslardaki verimlilik için

öğreticilerin pedagojik ve mesleki yeterliklerinin artırılması gerekmektedir. Bunun için

DiB, öğreticilerin 4-6 yaş grubundaki öğrencilerin seviyesine inmesi/inebilmesi,

onlarla aynı duygu, düşünceyi paylaşma ve aynı dili konuşmalarına katkı sağlaması için

uzun bir staj/uygulama dönemini içerecek şekilde bir pedagojik formasyon eğitimi

alınmasına daha fazla hassasiyet göstermelidir. Bu konuda YÖK ile bir protokol ve

üniversitelerle işbirliği yapmalıdır.

• Daha önce pedagojik formasyon almış fakat bu konuda yeterli olmayan

öğreticilerin, yetkin/uzman kişiler tarafından stajı/uygulamayı da içine alan pedagojik

formasyon eğitimine tabi tutulmalarının sağlanması.

• 4-6 yaş grubu öğrencilerinin kişisel ve ruhsal gelişim özelliklerine göre

çizmeli, boyamalı, kesmeli, yapıştırmalı vb. somutlaştırılmış etkinlikleri/uygulamaları

içeren Elif-Ba kitapçıklarının hazırlanması ve öğrencilere ücretsiz dağıtılması.

• Etkinlik kitaplarının, soyut konuların çizme, boyama, kesme, yapıştırma vb.

etkinliklerle somutlaştırılarak zenginleştirilmesi ve bu setierin öğrencilere ücretsiz

dağıtılması.

• Kurslardaki verimlilik için, öğrenciler yaş,_ bilgi düzeylerindeki farklılıklara

göre ayrı ayrı sınıflarda yer almalı ve buna göre öğretim programı ve ders kitapl!:ırı

yeniden düzenlenmelidir.

o Kurslardaki verimliliğin ve aktif öğrenmesinin amaçlandığı seviyeye

gelmesinde öğreticiler arasındaki koordinasyonun ve birlikteliğin sağlanmasının önem

arz etmesi.

• Yeni hizmet vermeye başlayan 4-6 yaş grubu kursların

tanıtımlarının/reklamlarının yerel ve ulusal/uluslararası medya, kitle iletişim araçları

86


ve sosyal medyayı da kullanarak planlı, sistemli ve organizeli bir şekilde uygulanabilir

ve ulaşılabilir bir nitelik kazanması.

o Fiziki şartların o lgu nlaştırılriıası (oyun alan l arının

oluşturulması/iyileştirilmesi, uyku odaları, yemekhane, tuvalet ve lavaboları TSE

standartlarına göre düzenlenmesi, öğrencilerin ilgisini çekecek etkinliklere yer

verilmesi vb.) ve fiziki şartları iyi olan çok yönlü müstakil kursların açılması.

Kur'an Kurslarındaki Motivasyon ve Verimliliğe Yönelik Ortak Öneriler

Yaz, hatızlı k, ihtiyaç odaklı ve 4-6 yaş grubu Kur'an kurslarıyla ilgili tespit edilen

sorunların çözümüne yönelik ortak öneriler şunlardır:

• Kurslara gelerneyen yaş lı, engelli vb. kişilere evlerinde Kur'an ve temel dini

bilgiler eğitimi verilmesi, bununla birlikt,e ihtiyaç halinde manevi bakım hizmetinin de

verilmesi yönünde DiB'in bir düzenleme yapması

o Kur'an kurs larındaki tüm öğreticilere pedagojik/androgojik formasyon

eğitiminin zorunlu hale getirilmesi ve bunu DiB'in MEB ve YÖK (ilahiyat/islami ilimler,

eğitim fakülteleri) ile gerçekleştireceği protokol ile belli bir program ve zaman

diliminde stajı da kapsayacak şeki lde uygulamas ı

o Her iHL, ilahiyat ön lisans, ilitam ve ilahiyat fakültesi/islami ilimler fakültesi

öğrencisi aynı zamanda potansiyel bir Kur'an kursu öğreticisi olduğu/olabileceği

düşüncesiyle bu öğrenciler, göreve hazırlanma, motivasyonu yüksek görev bilincine

sahip bireyler olarak yetiştirilmek amacıyla okullarından mezun olmadan Kur' an

öğretimi ve eğitimi konusunda kurslarda yeterli düzeyde staja tabi tutulma l ıdır.

(Örnek: EML ve MYO'da olduğu gibi)

• Kurslardaki öğretim programının 4-6 yaş grubu, ihtiyaç odaklı, hafızlık, yaz

Kur'an kursu gibi çeşitliliğinin yanında bunların hepsinin kendi içinde de yaş, bilgi vb.

seviyelerine göre tasnif edilmesi ve bu yönde alt programlar yapılması.

o DiB/il/ilçe müftülüklerinin akademik/bilimsel ça lışma içerisinde olan ve

mesleki/pedagojik/androgojik/sosyal/kültürel anlamda kendini geliştiren öğreticiler

için teşvik ve taltife daha çok yer vermesi (izin, ödüllendirme, takdir, kademe/derece

verilmesi, yurt dışı dil kursu, tamamlanan çalışmaların DiB tarafından yayınlanması,

hac, umre vb.)

o Kurslardaki hizmet verimliliğinin daha iyi olması için öğreticile r, hizmet içi

eğitim seminerlerine veya ihtisas merkezlerine gönderilerek branşlara ayrı l malı

(Kur'an eğitimi-öğretimi, "mahreç, talimil ve temel dini bilgiler "itikat, ibadet, ahlak,

87


siyer" öğretimi branşı) ve eğitim kalitesinin artması için kurslarda o branşlarda

istihdam edilmelidir

• Kurslarda öğreticiler, zaman çizelgesine uyulması, öğrencilerle yeterince

ilgilenilmesi ve görev bilinci konusunda daha dikkatli bir şekilde denetlenmelidir.

Diğer yandan denetleyicilerin öğreticilere bu süreçte daha reel davranması v~ kişi

ayırt etmeden objektif hareket etmesi sağlanmalıdır.

• Öğrencilerin okuma, anlama ve muhakeme gucunu

geliştirmek/güçlendirmek için haftalık ders programına "kitap okuma" dersi/saati

konulmalıdır

• Kurs dönemin sonlarında okuma bayramı, önemli dini gün ve geceler ile ilgili

yapılan sosyal etkinliklere bütün öğrencilerin katılımı sağlanmalı, başarılı olan

öğrencilere ödüller verilmesi konusunda titizlik gösterilmelidir. Ayrıca bu süreçte

gayret gösteren öğretici! yönetici ve. velilerin de aynı şekilde ödüllendirilerek/taltif

edilerek motivasyonları artırılmalıdır.

o DiB, derslerde teknolojik araç-gereçlerden (bilgisayar, projeksiyon, vb.)

taydalanma konusuna daha fazla eğilmeli ve DiB/il müftülükleri öğreticilere bu

konuda daha yoğun bir şekilde hizmet içi eğitim vb. faaliyetler

planlamalıdır/sunmalıdır.

• Kursların fiziksel şartlarının iyileştirilmesini sağlayacak ciddi uygulamalara

gidilmeli ve bu konuda topyekün (öğretici-veli-kurs-DiB/il/ilçe müftülükleri-diğer

kurumlar ve STK' lar) bir işbirliği içerisinde hareket edilmelidir.

• Fiziki donanım açısından kursların, engeliilere yönelik TSE'nin belirlediği

şartlara/standartiara göre yeniden düzenlenmesi, bu konuda diğer kurum ve STK'Iarla

işbirliği yapılması.

o Kurslarda, okul-aile birliği gibi birimlerin kurularak sorunların çözümünün

hızlandırılması.

o DiB ve il/ilçe müftülüklerinin yardımcı öğretici temini ile ilgili gerekli

tedbirleri alması.

o DiB, kurslardaki yardımcı personel için yeni bir düzenleme yapmalı ve bu

yönd_e diğer ku!}lmlari'!J!.Ş!UR vbJ!.~~irliğine gitmelidir.

o DiB'in STK ve diğer kurumlarla yaptığı protokol/işbirliği hakkında öğreticileri

bilgilendirmesi ve bu konuda kursların işlevsel hale gelmesini sağlaması.

88


• Kuran kurslarındaki hizmet çeşitliliğinin sosyal, kültürel faaliyetleri de

kapsayacak şekilde genişletilmesi, bunun için başta halk eğitim merkezi olmak üzere

ilgili'kurumlarla işbirliği yapılması, tarihi, sosyal ve kültürel gezilerin/ziyaretlerin de

hizmet çeşitliliği kapsamında değerlendirilmesi

• Öğreticiler derslerde, öğrencilerin bireysel özelliklerine uygun öğrenme

stillerini (görsel, işitsel, kinestetik) tercih etmeli ve bu süreci onların

ihtiyaçlarını/beklentilerini ve bireysel farklılıklarını da dikkate alarak çağdaş öğretim

teknolojileri ve görsel-işitsel araçlar/materyaller ile desteklemelidir.

• Öğreticiler, kalabalık sınıflarda standardın üzerinde öğrenciyle ligilenrnek

zorunda kaldığı için öğrencilere yeteri kadar faydalı olamamaktadır. Bu nedenle

ihtiyaç halinde bu eksikliği gidermek için yardımcı öğreticiler görevlendirilmelidir.

• Öğretici l erin Arapça ve bunun yanında bir yabancı dil bilme oranı düşüktür.

Öğreticilerin mesleki yeterliklerini arttırmasına, alan içi/alan dışı yabancı yayınları

kolayca takip etmesine, yurt dışından kursa gelen/gelebilecek öğrencilerle daha rahat

diyalog kurabilmesine olanak sağlaması açısından yetkililerce yabancı dil öğrenme için

şartlar olgunlaştırılmalı, bu yönde de öğreticiler teşvik edilmelidir. Şartlar zorlanmalı,

dil öğrenimi için öğreticiler yurt dışına gönderilmelidir.

• Verimliliği artırmak ve kursları cazibe merkezi haline getirmek için

öğrencilerin bedense!/ruhsal/sosyal/ahlaki gelişimleri de göz önünde bulundurularak

ilgi alanlarına göre spor, bilgisayar/internet, dini musiki, geleneksel Türk sanatları

(hat, tezhip, ebru, minyatür vb.) gibi seçimlik dersler işlevsel/aktif hale getirilmelidir.

• Öğrencilerin kurslara katılımını artırmak için STK ve diğer kurumlarla. daha

fazla işbirliği yapılarak kurslarda sosyal aktivitelere (oyun, piknik, gezi, tiyatro/drama,

piyes, yüzme havuzu, izeilik vb.) ve ödül! ere daha çok yer verilmelidir. Ayrıca kurslarda

öğrencilerin öğrenme merakını attırıp bu yöndeki becerilerini geliştirecek etkinlikler

üzerinde durulmalı ve onlara yaşam boyu öğrenme becerilerinin kazandırılmasına

katkı sağlanmalıdır.

o Kurslarda teorik bilginin yanında uygulamaya da önem verilmeli, öğrencilere,

yaş/bilgi seviyelerine uygun tatbikat ve pratikleri n {namaz kılma/kıldırma, müezzinlik,

abdest alma, cami müştemilatını tanıtma vb.) yaptınlmasına daha fazla özen

gösterilmelidir.

o Öğrencilerin ibadet ve dualarda bilinçli olmalarını sağlamaya yardımcı olmak

için, ezberlenen namaz sGre ve dualarının anlamlarıyla birlikte öğrenilmesi konusuna

daha fazla önem verilmelidir.

89


o Kur'an kurslarının fiziksel ve sosyal şartları/donanımları (spor salonu, futbol

sahası, bahçe, kantin/kafeterya, kütüphane, tuvalet, engelli asansörü, engelli oyun

sahası, internet/bilgisayar salonu, projeksiyon, tablet, akıllı tahta gibi görsel-işitsel

araçların kullanım alanları) yeterli/elverişli hale getirilmelidir. Ayrıca bu yönde

modern müstakil kurs binası projelerinin yapılması ve hayata geçirilmesi

sağlanmalıdır.

• Ders kitaplarının, öğrencilerin yaş ve bilgi düzeyindeki farklılıkların da göz

önünde bulundurularak yeniden yapılandırılması, güncellenmesi ve çeşitlendi rilmesi.

Öğrenme güçlüğü çeken öğrencilere yönelik farklı etkinliklere ve daha fazla

görsel/somut materyalere yer verilmesi.

• Elif-Ba kitapçıklarının öğrencilerin daha kolay, hızlı ve zevkli öğrenmelerini ve

anlamalarını sağlayacak şekilde yeniden hazırlanması.

• Di B' in öğreticiler arasındaki koordinasyonu n sağlanması, doküman, materyal

vb. paylaşımların daha iyi yapılabilmesi için MEB'in uyguladığı EBA benzeri bir

paylaşım platformunu engeliileri de gözeterek oluşturması. Öğrenci ve velilerin de bu

paylaşımlardan yararlanabilmesi.

• Halen pilot uygulama sürecinde olan ve hafızlık Kur'an kurslarında görev

yapan rehberlik ve psikolojik danışmanların diğer Kur'an kurslarında da (ihtiyaç odaklı,

4-6 yaş grubu, yaz Kur'an kursları) hizmet vermeye başlamalarının sağlanması.

• Kur'an kurslarındaki hizmet alanının/çeşitliliğinin daha geniş kitlelere

ulaşması amacıyla, kurslar ve kursların başlama-bitiş tarihleri, gerek DiB, il/ilçe

müftülükleri gerek yerel/ulusal/sosyal medya ve kitle iletişim araçları ile

planlı/programlı bir şekilde daha iyi tanıtılmalı ve bununla da daha geniş çevrelere

ulaşılması sağlanmalıdır. Di B bunun için TRT, Diyanet TV/radyo vb. kurum ve STK'larla

işbirliğine gitmelidir.

• Kur'an kursiannda veli ilgisizliği zaman zaman ön plana çıkmaktadır.

Kurslardaki motivasyon-verimlilik ile eğitim kalitesinin yükseltilmesi ve öğrencilerin

derslere devamlılığı için öğreticiler velilerle sürekli işbirliği içinde olmalıdır.

• Kur'an kurslarının başlamasından (kayıt zamanı) sonaermesinekadar devam

eden öğrenme-öğretme sürecinin her safhasında öğreticiler, kurs-öğrenci-veli

iletişimini (yüz yüze görüşme, telefon, SMS vb.) çok iyi sağlamalı ve sık sık veli

görüşmesi planlamalıdır.

o Kur'an kurslarındaki öğrenme-öğretme sürecinin temelini oluşturan kurs

öğrenci-ve l i işbirliğini tesis etmek için öğreticiler, bu yönde ders dışı sosyo-kültürel ve

dini faaliyetlere (gezi, piknik, iftar, bayram ziyareti, hasta ziyareti, ev ziyareti, hatim

programı, veli toplantısı, halı saha maçı vb.) daha fazla yer vermelidir. Bu etkinlikler

kursların verimliliğini ve amaçlarının gerçekleşme düzeyini de artıracaktır.

90


KAYNAKÇA

Ada, Sefer, Z. Nurdan Baysal, Pedagojik-And~ogojik Formasyon ve Türkiye'de

Öğretmen Yetiştirme. Ankara: Pegem Akademi, 2013.

Akdemir, Mustafa Atilla. "Kuran Eğitim ve Öğretiminde Temel Sorunlar" Yaygın Din

Eğitimi Sempozyumu 30 Mart-Ol Nisan 2012. Ankara: Di B Yayınları, 2013.

Akyürek, Süleyman. "Kuran Kursu Öğreticisinin Mesleki Yeterlilikleri" Erciyes

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18-1 (2005): 183.

Akyürek, Süleyman. "Yaz Kur'an Kursu Öğreticilerinin "Görsel işitsel Ma~eryal Seti ll' ye

ilişkin Görüşleri", Yaygın Din öğretimi Bağlamında Yaz Kur'an Kurslafi

Sempozyumu, 09-11 Temmuz 2010, Erzurum: Hermes Tanıtım Ofset, 2013b.

Akyürek, Süleyman. "Kur' an Kursu Öğretim Materyallerine ilişkin Değerlendirmeler",

Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu 30 Mart-01 Nisan 2012. Ankara: DiB Yayınları,

2013a.

Aslantürk, Ayşe Hümeyra. "Kur'an Kursu Öğreticilerinin Problemleri", Kur'an

Kurslannda Eğitim Öğretim ve Verimlilik. istanbul: Ensar Neşriyat, 2000.

Ata, Ulvi. "Yaz Kur'an Kursları Öğretim Programları", Yaygın Din Öğretimi Bağlamında

Yaz Kur'an Kurslafi Sempozyumu, 09-11 Temmuz 2010, Erzurum: Hermes Tanıtım

Ofset, 2013.

Ay, Mehmet Emin. Din Eğitiminde Mükôfat ve Ceza. istanbul: Gül Vurdu Yayınları,

2012.

Ay, Mehmet Emin. Problem ve Beklentileriyle Türkiye'de Kur'an Kurs/art. istanbul:

Düşünce Kitabevi Yayınları, 2005.

Aybey, Salih. "ilköğretim Çağındaki Öğrencilerin Diyanet işleri Başkanftğt Tarafından

Açılan Yaz Kurslafi ile ilgili Görüşleri" Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2005.

Aydın, M. Şevki. Bir Din Eğitimi Kurumu Olarak Kur'an Kursu. Ankara: DiB Yayınları,

2008.

Aydın, Mehmet Zeki. Din Öğretiminde Yöntemler ve Bufdurma Yöntemi. Ankara:

Karakoç Yayınları, 1998.

Aydın, Mehmet Zeki. "Zorunlu Eğitim ve Kur'an Kurslarının Geleceği", Yaygın Din

Eğitimi Sempozyumu, 30 Mart-01 Nisan 2012. Ankara: Di B Yayınları, 2013.

Bahçekapı lı, Mehmet, Türkiye'de Din Eğitiminin Dönüşümü 1997-2012, istanbul: Na kış

Ofset, 2012.

Baltacı, Cahit. "Türk Eğitim Sisteminde Kur'an Kurslarının Yeri", Kur'an Kurslannda

Eğitim Öğretim_ ve Verimlilik. istanbul: Ensar Neşriyat, 2000.

Başkonak, Mustafa. "Engelliler için Erişilebilir Kur'an Kurs l arı", YECDER IV. Ulusaf Din

Görevlileri Sempozyumu 27 Nisan 2013, istanbul: 2013.

Başkonak, Mustafa. "Ali Haydar Taner ile işitme Engeliiierin Eğitim Tarihi Üzerine",

Türk islam Medeniyeti Akademik Araşttrmafar Dergisi, 8/16, 2013.

91


Başkonak, Mustafa. ''Türkiyede'ki Lise Mezunu . işitme Engeliiierin Din Eğitiminde

Karşılaştıkları Güçlüklerin Öğrenci ve Eğitimci Görüşleri Açısından

Değerlendirilmesi" (Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2016).

Başkurt, irfan. Din Eğitimi Açisindan Kur'an Öğretimi ve Yaz Kur'an Kurs/an. istanbul:

Dem Yayın!arı, 2007.

Bayraktar, M. Faruk. Eğitim Kurumu Olarak Kur'an Kurslan Üzerine Bir Araştirma.

istanbul: b.y., 1992.

Bayraktar, M. Faruk."Yaygın Eğitimde Din Öğretimi", Cumhuriyetin 75 . ..Yi/mda

Türkiye'de Din Eğitimi ve Öğretimi, Ankara: Türk Vurdu Yayınları, 1999.

Beyhan, Eyüp. Etkinliklerle Temel Din Eğitimi. istanbul: Hacegan Yayınları, 2012.

Bilgin, Beyza. ;s/am'da Çocuk. Ankara: DiB Yayınları, 1987.

Bilgin, Beyza ve Mualla Selçuk, Din Öğretimi Özel Öğretim Yöntemleri Kavramlar

ilkeler Yöntemler Araç-Gereç Planlama Uygulama. Ankara: Gün Yayıncı l ık, 2000.

Buyrukçu, Ramazan. Din Görevlisinin Mes/eğini Temsil Gücü. Ankara: T.D.V. Yayın l arı,

1995.

Buyrukçu, Ramazan. Kur'an Kurslannda Din Eğitimi ve Öğretiminin Verimliliği Üzerine

Bir Araşt1rma {Göller Bölgesi Örneği). Isparta: Fakülte Kitabevi, 2001.

Buyrukçu, Ramazan. "Yaz Kur'an Kursları Öğretim Programları Üzerine Düşünce l er'',

Yaygm Din Öğretimi Bağlammda Yaz Kur'an Kurslan Sempozyumu, 09-11 Temmuz

2010. Erzurum: Hermes Tanıtım Ofset, 2013.

Çanakcı, Ahmet Ali. "Balikesir ve Merkez Köylerinde imam"Hatiplerin Mesleki

Yeterliliği ve Yaygm Din Eğitimindeki Rolü," Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi,

2006.

Çanakcı, Ahmet Ali. "Cami Cemaatinin Din Görevlilerine Bakışı: Balıkesir Örneği"

Balikesir Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 2015.

Çanakcı, Ahmet Ali. "ilahiyat Fakülteleri Din Eğitimi Anabilim Dalı XIV. Koordinasyon

Toplantısı.'', JIRS Jour of lntercultural and Religious Studies, 2 (2012): 173-179.

Çanakcı, Ahmet Ali. "Öğrenme ve Öğretme Süreci Aç1smdan Yaz Kur'an Kurs/an"

Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2014.

Çanakcı, Ahmet Ali. Yaygm Din Eğitiminde Din Göre.vliliği. Bursa: Emin Yayınları, 2014.

Çanakcı, Ahmet Ali. "Yaz Kur'an Kurslarındaki Kur Sistemine Öğreticilerin Bakişı", Diyanet ilmi Dergi, 50/3, 2014.

Çanakcı, Ahmet Ali. ·"14th Coordination Meeting of the Faculties of Theology

Department of Religious Education.", JIRS Jour of lntercultural and Religious

·studies,-2-(2012):-!67=173:-· ----- ·

Çanakcı, Süreyya. 1947 Doğumlu, Emekli Meslek Dersleri Öğretmeni, 25 Nisan 2016.

Çaylı, Ahmet Fatih. " Kur'an Kursu Öğreticilerine Göre Hafizlik Öğretimi ve Problemleri

{Göller Bölgesi Örneği)" Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2005.

92

Çanakçı, Din Eğitiminde Motiasyon-Verimlilik Sorunu ve Çözüm Önerileri: Kur'an Kursl arı Örneği

.. Çelebi, Ahmed. islam'da Eğitim Öğretim Tarihi. istanbul: Damla Yayınevf, ı976.

Demir, Recep. "Yaz Kur'an Kurslannda Kur'an Öğretimi" Yüksek Lisans Tezi, Sakarya

Üniversitesi, 20ıo .

OiB Kur'an Kursları ile Öğrenci Yurt ve Pansiyon Yönetmeliği ve Kur'an Kurs l arı

Yönergesi (20ı2): Madde 13

DiB Kur'an Kursları Öğretim Programı (2004).

OiB 20ı3-20ıs istatistikleri, ıs Aralık 20ıs.

Erbaş, Ali. "Açılış Konuşmaları", Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu 30 Mart-Ol Nisan

2012. Ankara: Di B Yayınları, 2013.

Erden, Münire. Öğretmenlik Mesleğine Giriş, istanbul: Epsilon Yayıncılık, 2005.

Erenoğlu, Gökhan. "Cami Merkezli Din Eğitimi Yaz Kur'an Kurslarında Yunus Emre

Camii Modeli", Yaygın Din Öğretimi Bağlamında Yaz Kur'an Kurslan Sempozyumu,

09-11 Temmuz 2010. Erzurum: Hermes Tanıtım Ofset, 2013.

Ersöz, ismet. "Üstün Vasıflı Din Görevlisi ihtiyacı ve Yetiştirilmesi", Din Öğretimi ve Din

Hizmetleri Semineri 8-ıo Nisan ı988, Ankara: DiB Yayınlar, ı991.

Eser, Mithat. Engel/i Sahabiler, istanbul: Nesil Yayınları, 20ı4. Fersahoğlu, 'Yaşar. "Müzakereler", Kur'an Kurslannda Eğitim Öğretim ve Verimlilik,

istanbul: Ensar Neşriyat, 2000.

Fidan, Nurettin. Okulda Öğrenme ve Öğretme. Ankara: Alkım Yayınevi, ı985.

Fidan, Nurettin. Okulda Öğrenme ve Öğretme, 3. Baskı. Ankara: Pegem Akademi,

20ı2.

Furat, Ayşe Zişan. "Kitle iletişim Araçları ve Yaygın Din Eğitimi" Yaygın Din Eğitimi

Sempozyumu 30 Mart-Ol Nisan 2012. Ankara: Di B Yayınları, 2013.

Görmez, Mehmet. "Açılış Konuşmaları", Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu 30 Mart-Ol

Nisan 2012. Ankara: Di B Yayın ları, 2013.

Güneş, Adem. Din Öğretimi Materyal/eri. istanbul: DEM Yayınları, 2oıs.

lşıkdoğan, Davut ve Adem Korukçu, "Yaz Kur'an Kurslarında Kur Sistemi ve Kur'an

Kursu Öğreticilerinin Bu Sisteme Bakışı". AÜiFD, ı, 2008.

Kanad, H. Fikret. Pedagoji Tarihi, c. 2, istanbul: Milli Eğitim Basımevi, ı948.

Karacelil, Süleyman. "Kur'an Kursu Öğreticilerine Göre Kur'an Kurslarının Eğitim

Problemleri: (Şırnak Örneği)", Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu, 30 Mart-Ol Nisan

2012. Ankara: DiB Yayınları, 2013.

Karagöz, ismail, Ayet ve Hadisler lşığında Engel/i/er. Ankara: Di B Yayınları, 201ı.

Kaymakcan, Recep. "Yaygın Din Eğitiminde Yöntem", islami ilimlerde Metodo/oji/Usül

Mes'e/esi 1 Tartışmairiimi ihtisas Toplantılan 1-15. istanbul: iSA V, 2003.

Kazıcı, Ziya. Anahatlan ile islam Eğitim Tarihi. istanbul: Bir Yayıncılık, ı983.

93


Keyifli, şükrü . "Yaz Kur'an Kurslarında Dini Bilgiler Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar'',

Yaygm Din Öğretimi Bağlammda Yaz Kur'an Kurs/art Sempozyumu, 09-11 Temmuz

2010, Erzurum: Hermes Tanıtım Ofset, 2013.

Koç, Ahmet. "Yaz Kur'an Kurslarında Uygulanan "Kur Sistemi" Üzerine Bir Araştırma

(Sorunlar-Çözüm Önerileri)", Yaygm Din Eğitimi Sempozyumu, 30 Mart-Ol Nisan

2012, Ankara: DiB Yayınları, 2013.

Koç, Ahmet. "Yaz Kur'an Kursları Üzerine Bir Araştırma", Diyanet ilmi Dergi, 2/47,

2011. .. Korkmaz, Mehmet. Kur'an Kursu Öğreticilerinin Eğitim-Öğretim Yeterlilikferi. Ankara:

TDV Yayınları, 2012.

Korkmaz, Mehmet. "Kur'an Kursu Öğreticilerinin Eğitim~Öğretim Yeterliklerine ilişkin Algıları", Erciyes Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 12/1, 2011.

Korkmaz, Mehmet. "Öğretici Görüşlerine Göre Yaz Kur'an Kurslarının Sorunları (Kayseri örneği)", Bilimname Düşünce Platformu, 21, 2011c.

Korkmaz, Mehmet. "Yaygın Din Eğitimeisi Yetiştirme Açısından ilahiyat Fakülteleri

Lisans Programının Değerlendirilmesi" Yaygm Din Eğitimi Sempozyumu 30 Mart

Ol Nisan 2012. Ankara: Di B Yayın ları, 2013.

Katan, Fatma. "Yaygın Din Eğitiminde 'Drama' ", Yaygm Din Eğitimi Sempozyumu 30

Mart Ol Nisan 2012. Ankara: Di B Yayınları, 2013.

Okumuşlar, Muhittin. "Kur Sisteminin Teorik Temelleri" Yaygm Din öğretimi

Bağlammda Yaz Kur'an Kurslan Sempozyumu, 09-11 Temmuz 2010, Erzurum:

Hermes Tanıtım Ofset, 2013.

öcal, Mustafa. Din Eğitimi ve Öğretiminde Metodlar. Ankara: TDV Yayınları, 1999.

öcal, Mustafa. imam-Hatip Liseleri ve ilköğretim Okuflan, istanbul: Ensar Neşriyat, .

1994.

öcal, Mustafa. "Yaz Kur'an Kursları Konusunda Bazı Tespit ve Değerlendirmeler'',

Yaygm Din Öğretimi Bağlammda Yaz Kur'an Kurslan Sempozyumu, 09-11 Temmuz

2010. Erzurum: Hermes Tanıtım Ofset, 2013.

önal, H. A. Müzakereler, Kur'an Kursfarmda Eğitim Öğretim ve Verimlilik, istanbul:

Ensar Neşriyat, 2000.

önder, Mustafa. "Yaz Kur'an Kursları Öğretim Programı Amaçlarının GerçekleŞme

Düzeyleri 'Sivas il Merkezinde Bir Alan Araştırması." Doktora Tezi, Ankara

üniversitesi, 2007.

özbek, Abdullah. "Din ve Dindar Üzerindeki Psikolojik Baskıların Din Eğitimine Etkisi",

Avrupa Biifiği'ne-Giriş Sürecinde Türkiye'de Din Eğitimi ve Sorunlan Sempozyumu,

ed. suat Cebeci. istanbul: Değişim Yayınları, 2002.

Özdemir, şuayip. "Avrupa Birliğine Giriş Sürecinde Cami Dışı Hizmet Alanlarında Din

Görevl iliği", Diyanet ilmi Dergi, 42/3 (2000): 7-16.

94

Çanakçı, Din Eğitiminde Motiasyon-Verimlilik Sorunu ve Çözüm Öneri leri: Kur'an Kursları Örneği

özdemir, Şuayip ve Rahime Kavak, "Öğretici Görüşlerine Göre Yaz Kur'an Kursları

(Elazığ Örneği) (According to Opinions of the Summer Qur'an Courses (Case of

Elazığ)" Uluslararasi Sosyal Araştirmalar Dergisi, 4/18, 2011.

öztürk, Şükrü. "Diyanet işleri Başkanlığı'nın Yaygın Din Eğitimi ve Hizmet içi Eğitim

Faaliyetleri", Cumhuriyetin 75. Yilmda Türkiye'de Din Eğitimi ve Öğretimi. Ankara:

Türk Vurdu Yayınları, 1999.

öztürk, Şükrü. "Din Eğitiminde Diyanet işleri Başkanlığı'nın Görevleıri ve Sorunları",

Avrupa Birliği'ne Giriş Sürecinde Türkiye'de Din Eğitimi ve Sorunlan Sempozyumu.

istanbul: Değişim Yayınları, 2002.

Özyurt, Ayşe. "Kur'an Kurslannda Kadmlara Yönelik Din Eğitimi (Karta/ Örneği)"

Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2009.

Peker, Hüseyin. "Müzakereler", Kur'an Kurslarmda Eğitim Öğretim ve Verimlilik,

istanbul: Ensar Neşriyat, 2000.

Sağlam, ismail. "Fransa'daki Türklerin Din görevlerini Mesleki Yeterlilik Açısından

Değerlendirmeleri" Uludağ Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 19/1, 2010.

Şimşek, Eyüp. "Din Öğretiminde Materyal Geliştirme Etkinlikleri", Yaygm Din Eğitimi

Sempozyumu 30 Mart-Ol Nisan 2012. Ankara: Di B Yayınları, 2013.

Tavukçuoğlu, Mustafa. ilahiyat ilköğretim Programi Okul Deneyimi Uygulama/an,

Konya: Sebat Ofset Matbaacılık, 2003.

Taymaz, Haydar. Hizmet içi Eğitim Kavramlar ilkeler Yöntemler. Ankara: Sevinç

Matbaası, 1981.

Ünsal, Adem. Yaz Kur'an Kurslarmda Din Eğitim ve Öğretimi (Denizli Örneği) Yüksek

Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2009.

Yanpar, Tuğba. Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasanm1, 9. Baskı. Ankara: Anı

Yayıncılık, 2009.

Yıldırım, Nail ve Mustafa Beköz, "Uygulayıcılara Göre Yaz Kur'an Kursları Uygulaması

ve Denetimi Üzerine Değerlendirme (An Assessment of Summer Koran Courses

Practice and Audit With Respect to the Practitioners), Selçuk Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü, 25, 2011.

Yılmaz, Hüseyin. "Örgün ve Yaygın Eğitim Kurumlarında Barış Eğitimi", Din Eğitiminde

Çağdaş Konular içinde, ed. Mustafa Köylü. istanbul: Dem Yayınları, 2012.

Yılmaz, Nazif."Yaz Kur'an Kurslarında Eğitim-Öğretim Etkinlikleri ve Model

Uygulamalar'', Yaygm Din öğretimi Bağlammda Yaz Kur'an Kurslan Sempozyumu,

09-11 Temmuz 2010, Erzurum: Hermes Tanıtım Ofset, 2013.

Yorulmaz, Bilal. ·Oynayalim . Öğrenelim (Din Eğitiminde Kullam/abilecek Eğitsel

Oyunlar), istanbul: Rağbet Yayınları, 2015.

Yörükoğlu, Atalay. Çocuk Ruh Sağliği Çocuğun Kişilik Gelişimi Eğitimi ve Ruhsal

Sorun/an, istanbul: Özgür Yayınları, 2003.

95


Zengin, Mahmut. Din Ahlak ve Değerler Öğretimi için Eğitsel Oyunlar. istanbul: DEM

Yayınları, 2015.

internet Kaynakları

"Camilerde Kur'an Öğretimi Kursları", erışım 14 Nisan 2016,

http://www2.diyanet.gov.tr/EgitimHizmetleriGeneiMudurlugu/Sayfalar/Camiler

deKuran.aspx

"Hafızlık Eğitimi Veren Kur'an Kursları,", erişim 14 Nisan 2016,

http:/ /www2.d i ya net.gov. tr /Egitim HizmetleriGenel M u d u rlugu/Sayfa lar /Hafi~ikEgiti

m.aspx.

"ihtiyaç Odaklı Kur'an Kursları", erışım 14 Nisan 2016,

http://www2.diyanet.gov.tr/EgitimHizmetleriGeneiMudurlugu/Sayfalar/KursHiz

metCesitliligi.aspx.

"Kur'an Kursları Öğretim Programları" erışım ıs Nisan 2016,

www2.diyanet.gov.tr/EgitimHizmetleriGeneiMudurlugu/Sayfalar/KuranKursuOgr

etimProgrami.aspx.

"Pedagoji (Çocuk Eğitimi) ve Androgoji (Yetişkin Eğitimi) Arasındaki Farklılıklar,"

erişim 03 Mayıs 2016, http://dlearningbasics.blogspot.com.tr/2015/04/pedagoji

cocuk-egitimi-androgoji.html.

"Yaz Kur'an Kursları," erişim 14 Nisan 2016,

http:/ fwww2. d i ya net. gov. tr/Egitim H izmetl eriG e n'el M u d u ri u gu/Sayfa 1 ar /Yaz Ku ra n Ku

rslari.aspx.

"Yurt Dışı Misafir Öğrenci Kur'an Kursları," erışım 14 Nisan 2016,

http://www2.diyanet.gov.tr/EgitimHizmetleriGeneiMudurlugu/Sayfalar/yurt

disi-misafir-ogrenciler.aspx.

"4-6 Yaş Grubu Kur'an Kursları" erışım 14 Nisan 2016,

http:/ /www2. d i ya net.gov. tr/Egitim H i zmetle riG e ne 1 M u d url u gu/Sayfa lar 14-6-Yas

Grubu-Kura n-Kurslari.aspx.

25.10.2011 Tarih ve 28095 Sayılı DiB Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği, (2011),

md. 17, erişim 30 Aralık 2013,

http:/ /www .mevzuat.gov. tr /M eti n.Aspx? MeviuatKod= 7.5.1543 l&M evzuatl li ski

=O&s.

http:/ /e-dergi.marmara.edu.tr/index.php/oneri/article/view/315, erişim 18 Ocak

2013.

http://eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/makale/ 302.pdf., erişim 19 Ekim 2013.

~ http:/ /ktp.isam:-org:tr /pdfdrg/D00033%5C2005 _c41%5C2005 _ c41_3/2005 _ c41_3 _

OZDEMIRS.pdf, erişim 18 Ocak 2013,

http://www.pegem.net/dosyalar/ .. ./23022012131839internet%20örnek.pdf, erişim

15 Mart 2016

96


http://sbe.erciyes.edu.tr/dergi/sayi_18/11_akyurek.pdf, erişim 19 Ocak 2013

http:/ /www.dem.org.tr/dem_dergi/1/demlmakll.pdf, erişim 18.0cak 2013.

http:/ /www2. d i ya n et.gov. tr/Egitim Hizmetle ri Ge n e 1 M u d u ri ugu/Ku ra n Ku rsuOgreti m

Programi/Camilerde%20Kur'an%20Öğretim%20Programı-2010. pdf, erişim 22

Aralık 2013.

http:/ /www2.diyanet.gov.tr/EgitimHizmetleriGeneiMudurlugu .. , erişim 17 Aralık

2015.

http://www2.diyanet.gov.tr/EgitimHizmetleriGeneiMudurlugu/Sayfalar/KursHizmet

Cesitliligiaspx, erişim 28 Mart 2016.

http://www2.diyanet.gov.tr/EgitimHizmetleriGeneiMudurlugu/Sayfalar/YazKuranKu

rslari.aspx, erişim 04 Nisan 2016.

http:/ /www 2. d i ya n et.gov. tr/Egitim Hizmetle ri Ge n e 1 M u du ri u gu/Sayfa lar 14-6-Yas

Grubu-Kuran-Kurslari.aspx, erişim 29 Mart 2016.

http:/ /www .sosya la rastirma la r.com/ cilt4/sayi 18 _pdf/3 _egitim/ ozdemir _suayp.pdf.,

erişim 19 Ocak 2013.

http:/ /www.sosyalbil.selcuk.edu.tr 1 dergi/sayi25/YILDI RI M, %20Nail%20vd. pdf.,

erişim 21 Ocak 2013.

97

din egitiminde motivasyon verimlilikisamveri.org/pdfdrg/d256439/2017/2017_canakcia.pdfdin...

Documents