«O‘QITUVCHI» БАСМА-ПОЛИГРАФИЯЛЫК ЧЫГАРМАЧЫЛЫК °Й°

TАШКЕНT — 2019

Жалпы орто билим берЇЇчЇ мектептердин 1- классы ЇчЇн окуу китеби

¤збекстан Республикасынын Элге билим берЇЇ министрлиги бекиткен

А. Хасанбаева, M. Иноятова,

В. Костецкий

AДЕП

http:/

/edup

ortal.

uz

Рецензенттер:

Ш. ТЈраев — ф. и. кандидаты, доцент;З. Жуманова — Низами атындагы ТМПУнин докторанты;З. Жабборовa — Республикалык билим берЇЇ борборунун ме- тодисти;Г. Сайдалиевa — Юнусабад районундагы 96-мектептин жогорку категориялуу башталгыч класстын мугалими.

У¤К: 17(075.2)КБК 74.200.51

Х 33

© А. Хасанбаева, M. Иноятова,В. Костецкий

© «O‘qituvchi» БПЧY, 2019

Республикалык максаттуу китеп фондунункаражаттары эсебинен басылды.

ISBN 978-9943-22-386-8

ШАРТТУУ БЕЛГИЛЕР:

— чогуу окуйбуз;

— тапшырма;

— макалдын маанисин тЇшЇндЇр;

— суроо;

— суроо жана тапшырма;

— эсте сакта.

Жооптуу редактору: Р. X. Джураев — п. и. д., aкадемик.

http:/

/edup

ortal.

uz

3

I. ¤ЗБЕКСТАН — АЗАТ ЖАНAАБАТ МЕКЕН

1. 1- СЕНТЯБРЬ — ЭГЕМЕНД°°Л°К К°Н°

Майрамы¦ар куттуу болсун!

Перзенттердин тынчты­гы, алардын бакыты — коом дун э¦ чо¦ бай­лыгы.

Шавкат Мирзиїев,¤збекстандын Президенти

http:/

/edup

ortal.

uz

4

Туубуз тЇст£рг£ бай,Болбойт муну байкабай:Ак — тазалык, ак ниет,Жашыл болсо — табият.Кызыл — оргуштаган кан,K£к тЇс — бул бейпил асман.Ай, жылдыздары жанган,Бул мекеним — ¤збекстан.

Мамлекетибиздин туусун бої.

http:/

/edup

ortal.

uz

5

Ташкент, Самарканд, Бухара, Хива жанa Нукус шаарлары ж£нЇнд£ эмне-лерди билеси¦?

Самарканд Нукус

Бухара Хива

2. БАБАЛАРДАН МУРАС ЖУРТ

http:/

/edup

ortal.

uz

6

Ташкент — ¤збекстандынборбору

Азат ЈлкЈм

¤збекстан — азат £лк£м,Боору нурга бай £лк£м.Хума конуп башына,Келечеги ке¦ £лк£м.

Дилшод Ражабhttp:/

/edup

ortal.

uz

7

Борбор калаабызда жанaайылдары быз да курулуп жаткан

жа¦ы имараттар

Абат Мекен

Сен жашап жеткен жерде кандай жа¦ы имараттар курулуп жатат?htt

p://ed

uport

al.uz

8

II. АДЕП — АДАМДЫНК¤РК°

3. Ж°Р°М-ТУРУМ НОРМАЛАРЫНЫНАЛГАЧКЫ ТАЛАПТАРЫ

1. Сенин ою¦ча, бул балдарды эмне ЇчЇн мээримдЇЇ жанa адепт¯¯ деп айтууга болот?

2. Эстеп к£рчЇ, сен кайсы сыйкыр-дуу с£зд£рдЇ к£п колдоносу¦?

«АССАЛОМУ AЛАЙКУМ»,

«ЛАППАЙ», «ЫРАКMAT»,

«¤Т°Н°Ч», «КОШ».http:/

/edup

ortal.

uz

9

Эстеген сыйкырдуу с£зд£рЇ¦д£н пайда ла нып, «Адептин эрежелери» ырын толукта жанa эсте сакта.

Биринчи эреже:Э¦ сылык с£з бул — салам, С£з башында: «...».

Экинчи эреже:Жагат укканга майдай,«Ыя» дебей, десе¦: «...».

°чЇнчЇ эреже:Иши¦ тЇшс£, болот жакшы,КЇлЇп, айтса¦: «...».

Т£ртЇнчЇ эреже:Куш келипси¦, кел, Акмат,Жардам бергени¦е: «...».

Бешинчи эреже:Унчукпай кетпе, Жолдош,С£з аягы болот: «...».htt

p://ed

uport

al.uz

10

4. АДЕПТ°° БАЛA — ЭЛГЕ ЖАГАТ

Бул балдарды эмне ЇчЇн адепсиз дейбиз? АдептЇЇ бала кандай болот?

Эсте сакта! Адепт¯¯ бала сЇйл£ш к£нд£ сыйкырдуу с£з д£р д£н к£п жана орундуу пайдаланат.

СЇр£тт£н корутунду чыгар!

http:/

/edup

ortal.

uz

11

«¤тЇнЇч», «Кели¦из», «Ыракмат» £¦ дЇЇ сыйкырдуу с£зд£рдЇ колдоп, т£ м£нкЇ жагдайларды сахналаштырып к£рс£тЇп бергиле.

http:/

/edup

ortal.

uz

12

5. САЛАМДАШУУ АДЕБИ Салам берЇЇ э¦ сулуу сапат.

«Ассалому алайкум» — «Сизге тынч-тык жанa ден соолук каалаймын».

«Ва алайкум ассалом» — «Сизге да тынч тык жанa ден соолук каалай-мын».htt

p://ed

uport

al.uz

13

Саламдашканда айтылчу сыйкыр-дуу с£зд£рдЇ эстеп кал.

Ассалому алайкум!

Ва алайкум ассалом!

Саламатсызбы?

Саламатта болу¦уз!

K£ч£д£ классташы¦ды жолукту-руп калса¦, кантип саламдашып, сЇй-л£ш££рЇ¦дЇ к£рс£тЇп бер.

Уул-кызым, эсте сакта:Адеп — адамдын к£ркЇ.Адеби¦ди кастарла,Саламы¦ — анын б£ркЇ.Адеп болсо учкан ат,Саламы¦ — алтын канат.

http:/

/edup

ortal.

uz

14

6. САЛАМДАШУУНУН ЭРЕЖЕЛЕРИ

Колду т£шЇн£ коюу «Сизди урматтаймын» дегенди билдирет.

Адаттa, жашы кичине жашы улууга салам берет.

Бир адам к£пчЇлЇкк£ салам берет.

Maшинада бара жат-кан адам ж££ адамга салам берет.

Teлефонду к£т£рЇп, «Лап пай» дейилет, ан-дан кийин салам бе-рилет.Эрте¦ менен колду жана жЇздЇ жуубастан туруп, саламдашууга болбойт.http:/

/edup

ortal.

uz

15

СЇр£тт£гЇ жагдайларды тЇ шЇн дЇр. Балдар саламдашуу эрежелерин кан-тип сактап жатышканын айтып бер.

http:/

/edup

ortal.

uz

16

7. MАМИЛЕ АДЕБИ

К¯л¯п турган баланын£зЇ сулуу,

Балкып нуру т£гЇлг£нк£зЇ сулуу.

Адеби да жарашкан,жЇзЇ сулуу,

СЇйл£г£нЇ жагымдуу,с£зЇ сулуу.

Сылык мамиледе колдонулчу с£з-д£р дЇ эсте.

Досум... Курбум...http:/

/edup

ortal.

uz

17

Ыракмат! Куп болот!

Кели¦из! Саламатсызбы?

Ден соолуктар жакшыбы?

Жогорудагы с£зд£рд£н пайдаланып, т£м£нкЇ жагдайларды сахналаштыр.

Эсте сакта! С¯йл£шк£нд£ сый-

кырдуу с£зд£рд£н пайдалан!http:/

/edup

ortal.

uz

18

8. ЖАКШЫЛЫК ЖАНA ЖАМАНДЫК

Адамдарды кубанткан, оорун же-¦ил кылган кыймыл-аракеттер жак-шы лык саналат. Адамдардын к£¦ЇлЇн ооруткан, капа кылган кыймыл-ара-кеттер жамандык эсептелет.

Чогуу жооп бергиле.

Эмне — жакшы, эмне — жаман?

• Жардам бер¯¯ • Кайдыгерлик•Эмгекчил болуу• Жалкоолук

Т£м£нкЇ жагдайларды сахналаш-тыр жанa аларга мамиле билдир.

http:/

/edup

ortal.

uz

19

Турмушта сЇр£тт£гЇ кайсы жаг-дай ларга туш келгенси¦? Дагы кан-дай жаг дайларда жакшылык кылууга болот?

•Чо¦дорго урматта болуу•С£з албастык

http:/

/edup

ortal.

uz

20

9. БИЗДИН МИЛДЕТТЕРИБИЗ

Окуучунун милдети

Гулнара — жооптуу кыз. Ал £зЇнЇн окуучулук милдеттерин жакшы билет. Мектепке £з убагында келет. Сабакта тартип сактайт. Жакшы окуйт.

БЇгЇн Гулнара — кезекчи. Ал эрте¦ менен келип, б£лм£нЇн тазалыгын текшерди. Тыныгууда досканы жал-тыратып с¯рт¯п койду.

Устатыбыз Гулнараны «жооптуу окуу-чу» деп мактады.

«Окуучулук милдети» дегенде сен эмнени тЇшЇн£сЇ¦?

Милдет — тапшырылган жумуш-ту £з маалында аткаруу, ал ЇчЇн жооптуулукту сезЇЇ. Ал эми жооп-туулукту сезЇЇ э¦ баалуу сапат са-налат.

http:/

/edup

ortal.

uz

21

СЇр£тк£ байкоо жЇргЇз. Балдар-дын кайсылары £зЇнЇн ишине жооп-туулук менен карайт деп ойлойсу¦?

http:/

/edup

ortal.

uz

22

10. ЫРААЗЫЧЫЛЫК

Ыраазычылык — бул адамдар-дын жардамынан кубануу, аларга ыракмат айтуу.

Адамдарга кандай с£зд£р менен ыракмат айтканы¦ды эсте.

Ыраазымын! Чо¦ ыракмат!

Ыракмат! Аябай кубандым!

Т£м£нкЇ жагдайлар ЇчЇн жагым-дуу ыраазычылык с£зд£рЇн тап.

http:/

/edup

ortal.

uz

23

Чо¦дор сагa кандай с£зд£р менен ыраазычылык билдиришет?

Баракелде! Ата¦а бали!

Чо¦ ыракмат! Бактылуу бол!

СЇр£тт£рдЇ сахналаштыргыла. Жа-гымдуу ыраазычылык с£зд£рд£н пай-далангыла.

Ак бата — алтындан кымбат.http:/

/edup

ortal.

uz

24

11. °Й-Б°Л¤ КУЧАГЫНДА

Ар кимдин Їй-бЇл£сЇ бар. Анда чо¦ ата-чо¦ эне, ата-эне, ага-ини, эже-си¦ди ынтымактуу жашашат. Алар бири-бирине жардамдашууга тийиш. °й-бЇл£ — чакан Мекен.

1. СЇр£тт£ кимдер к£рс£тЇлг£н?2. °й-бЇл£ мЇч£л£рЇ¦ ж£нЇнд£

сЇйл£п бер.http:/

/edup

ortal.

uz

25

Ата-эне¦ди жанa жакындары¦ды aздекте!

1. Ата-эне¦е жанa жакындары¦а мэ -э римдЇЇ бол жанa аларга урмат ме-нен мамиле жаса.

2. Ата-эне¦дин керегине жара.

Сен Їйд£ кандай жумуш аткара-сы¦? °йЇ¦д£гЇ тартип-эрежелерж£нЇнд£ сЇйл£п бер.htt

p://ed

uport

al.uz

26

12. МЕКТЕПТЕ Ж°Р°М-ТУРУМЭРЕЖЕЛЕРИ

• Окуучу тартиптЇЇ болууга, мил-деттерин мыкты аткарууга тийиш.

• Мектептин мЇлкЇн, окуу куралда-рын к£з карегиндей асырашы керек.

• Мамиле адебине баш ийиши зарыл.

• Сурамакчы же жооп бермекчи болгондо, колун к£т£рЇЇг£ тийиш.

Tапчы, сЇр£тт£ кайсы эреже бу-зулган?

http:/

/edup

ortal.

uz

27

Окуучулар мектептин кайсы эре-же лерине баш ийишЇЇд£?

Устат — илим багынын багбаны.

Адеп — кишинин к£ркЇ.http:/

/edup

ortal.

uz

28

13. КООМДУК ЖЕРЛЕРДЕ ¤З°Н КАРМАНА БИЛ°°

Mектеп, к£ч£, театр, китепкана , коом дук транспорт коомдук жерлерге мисал боло алат.

Алардын £з адеп эрежелери бар.

СЇр£тт£рг£ карап, коомдук жер-лерде эмне кылган жакшы, ал эми эмне жаман экендигин билип ал.

http:/

/edup

ortal.

uz

29

Жакшыбы же жаманбы?

• Салам бер¯¯• Keчирим сурабастык• Жылмаюу• Адамдарды капа кылуу• «Ыракмат» aйтуу• Бийик Їн менен сЇйл££.

Жа¦ы достор менен кантип таа-нышаары¦ды классташтары¦ менен чогуу сахналаштырып к£рс£т.

Пайдалануу ЇчЇн с£зд£р:

Taанышканыман кубанычтамын!

Чо¦ ыракмат! Досум...

Дос бололу... Курбум...

http:/

/edup

ortal.

uz

30

КАЙТАЛОО

1. Эмне ЇчЇн £лк£бЇздЇ «Азат жанa абат Мекен» деп атайбыз?

2. °лгЇд£н пайдаланып, шаарлары-бызга мЇн£зд£м£ бер.

°лгЇ: Наманган — гЇлд£р шаары.

Самарканд — ... .

Xивa — ... .

Нукус — ... .

3. Tуулган журту¦а мЇн£зд£м£ бер.4. Mектепте баш ийилчЇ жЇрЇм-ту-

рум эрежелерин айтып бер.

СЈзд¯н сыйкыры

Кандай жакшы с£з экен,Адептин башы «Aссалам» .http:/

/edup

ortal.

uz

31

Кандай жагымдуу с£зд£р:

«Ыракмат», «Куп болот», «¤тЇ¦Їз» .

Кубандырат дили¦ди

Достордон «Куш кели¦из» .

Акыркы с£з да укмуш:

«Саламат бол, кайыр кош» .

Дилшод Ражаб

Топторго б£лЇнгЇл£. Ырдагы с£з-д£р д£н пайдаланып, Аяз ата менен Кар кыздын маегин сахналаштыргыла.

http:/

/edup

ortal.

uz

32

III. КИШИНИН ДЕН СООЛУГУ —ЖУРТТУН БАЙЛЫГЫ

14. TАЗАЛЫК — БУЛ ДЕН СООЛУК

СЇр£тт£гЇ нерселердин кайсылары таза жЇрЇЇ ЇчЇн колдонулат?

Тазалыгы¦ — ден соолугу¦.

Кайрат неге уялды?

Oкуу сабагы болчу. Класска дирек-тор Умар Акбарович кирди. Oкуучулар ордуларынан туруп, ага салам бе-ришти. Директор Кайратка карап:htt

p://ed

uport

al.uz

33

— Кайрат, тазалыкка баш ийЇЇ ж£-нЇнд£ эмнелерди билеси¦? — деп су-рады.

Кайрат ордунан турду. Анын кийим-дери бырыш, туфлиси ылай эле.

Ал жооп бере албай, уялганынан кызарып, жерди карады.

Aйтчы, эмне ЇчЇн Кайрат уялып, жооп бере албады?

Тыкан бол

Жакшы экен, балдар-ай,Ар дайым тыкан жЇрЇЇ.Ата-эне¦ алкыш алат,Болсо¦ сылык мЇн£здЇЇ.

Мухиддин Аманhtt

p://ed

uport

al.uz

34

15. ТАМАКТАНУУ АДЕБИЖАНA ЭРЕЖЕЛЕРИ

СЇр£тт£рг£ карап, тыянак чыгар.

http:/

/edup

ortal.

uz

35

Чо¦ энемдин ¯г¯ттЈр¯

Keчки тамактануу учуру болчу. °с£н тамакты абдан шашып жеди. Чо¦ энем ага эскертти:

— Тамактануунун да адеп жанa эрежелери бар. Meн Їч££сЇн айтып берейин: биринчиси — адептЇЇ бала тамактануудан мурда жанa кийин ко-лун жууйт. Экинчиси — чо¦дордон озу-нуп тамакка кол сунбайт. °чЇнчЇсЇ — даамдуу тамак ЇчЇн ыракмат айтат. Калгандарын £зЇ¦ таап айтчы?!

Тамактануунун дагы кандай эреже-лерин билеси¦?htt

p://ed

uport

al.uz

36

16. ПРАКТИКАЛЫК МАШЫГУУ

Тамактануу адебине баш ийилбе-ген жагдайларды тап!

http:/

/edup

ortal.

uz

37

Дасторкондун айланасында кан-дай сыйкырдуу с£зд£р иштетилет?

Тамагы¦ар таттуу болсун!

Кели¦из, даам таты¦ыз...

Ыракмат, абдан даамдуу болуптур!

Жогорудагы с£зд£рдЇ колдонуп, «Конок» oюнун ойногула. Тали¦ке, ка-шык жанa вилкалардан сЇр£тт£ к£р-с£тЇлг£н д£й пайдалангыла.

http:/

/edup

ortal.

uz

38

17. КООПТУУ ЖАГДАЙЛАРДА ИРЕТТ°° ЖАНA TУУРА АРАКЕТТЕН

Кооптуу жагдай — кимдир бир££-нЇн айыбы менен, кайдыгерлик на-тыйжасында киши £мЇрЇ ЇчЇн кооп-тун туулушу.

Мындай кооптуу жагдайлар эмне-лерге алып келет?

http:/

/edup

ortal.

uz

39

Кооптуу жагдайлардa кантип туу-ра аракеттенЇЇ керектигин эстеп кал.

¤мЇрЇ¦дЇ кооп астында калтыр-ба!http:/

/edup

ortal.

uz

40

18. ПРАКТИКАЛЫК МАШЫГУУ

Кооптуу жагдайларда кайсы но-мерлерге телефон чалууну эстеп кал.

101 102 103 104 1050 Сенин ою¦ча, мындай жагдайлар-

да кайсы номерге телефон чалган о¦?

Коопсуздук кызматтарынын атта-рын эстеп кал.

«Teз жардам» «¤рт коопсуздугу кызматы» «Газ кызматы»

«Ички иштер башкармасы»«Куткаруу кызматы»htt

p://ed

uport

al.uz

41

Т£м£нкЇ машиналар коопсуздук кызматынын кайсы тЇрЇн£ кирет? °л-гЇг£ карап, керектЇЇ кызматтын тЇрЇн жаз.

°лгЇ:

«Газ кызматы» «Куткаруукызматы»

http:/

/edup

ortal.

uz

42

IV. БИЛИМ АЛ, ¤Н¤Р °ЙР¤Н

19. KИТЕП — БИЛИМ БУЛАГЫ

СЇр£тт£рдЇ салыштыр жанa тыя-нак жаса.

Kитеп

Meн китепмин, китепмин,Нурга толо кЇнЇ¦мЇн.Эгер мени жыртышса,Билгин, анда — тЇг£ндЇм.

Aбдуллa Tурдиевhttp:/

/edup

ortal.

uz

43

Китеп окуунун эрежелери:

• китепти таза кол менен карма;• китепти асырап-абайла;• китепти жатып, к£зг£ жакын кар-

мап окуба, бул ден соолук ЇчЇн зы-яндуу;

• китепти жарык сол жактан тЇшк£н жерде оку. Китеп окуганда ч£пкаттан пайдаланууга адаттан.

Сен китепти абайлап-асыроо ЇчЇн эмне кыласы¦?

Абдан сЇй£бЇз аны,ТЇркЇн-тЇм£н мазмуну.Балдардын ал жакыны,СЇр£т толо барагы.Кана, досум, айта кет!Эстеген дейт, бул — ...

http:/

/edup

ortal.

uz

44

20. БИЛИМ АЛ, ¤Н¤Р °ЙР¤Н

Балдар, кайраттанып эмгектенсе¦ер, с£зсЇз, келечекте билимдЇЇ, £н£рлЇЇ, жеткиле¦ инсан болосу¦ар.

Айтчы, бул балдар келечекте ким болушу мЇмкЇн?

http:/

/edup

ortal.

uz

45

¤нЈрл¯¯

Колунда щїтка, сыры,Дайым жарык маанайы ,Боїкчу Tурсун тагамЖетимиш £н£рд£ тыкан .

Дубалга тартат сЇр£т,Эл аны сЇйЇп к£р£т.

Дагы уста, ашпоз да,Булбул токтойт ырдаса.

Tагам £¦дЇЇ £н£рлЇЇБолсо¦, £н£рд£н £н£т .

Обид Расул

Ажыратылган с£зд£р жардамында £н£рлЇЇ кандай болушун айтып бер.

¤н£рсЇз менен достошпо. «Кабуснаамaдан»

¤н£рсЇзг£ к жок.http:/

/edup

ortal.

uz

46

21. АДАМ ЭМГЕГИ МЕНЕН УЛУУЛАНАТ

Эмгек менен турмушубуз гЇлд£йт. Бардык пайдалуу жанa керект¯¯ нерселер адам эмгеги менен жара-лат. Ошондуктан эмгекчил адамды элибиз аздектейт. Кымбаттуу окуу-чум, кайраттуу жанa эмгекчил бол!

Эсте сакта! Окуучунун негизги эмгеги — бул бышык билим алуу.

Кайраттуу окуучу

«Жаш окурман» кароосунда Нур-лан байкем же¦ип чыкты. Устатыбыз НазгЇл Асановна ага чо¦ гЇлдестени белекке берди. «Нурлан жЇр£кт£н ум-тулгандыктан, кароодо же¦ди. Сен да Нурландай болууну кааласа¦, эмгек-тен качпа!», — деди устат.

Нурлан байкеме аябай суктандым.http:/

/edup

ortal.

uz

47

Сен £зЇ¦дЇ эмгекчил окуучу деп ойлойсу¦бу?

Эмгек — бакыттын ачкычы.

Aлишер Навоий

БЇгЇнкЇ ишти эрте¦киге калтырба.

Эмгектенип тапканы¦,Чыныгы б татканы¦.http:/

/edup

ortal.

uz

48

22. KИМ БОЛСОМ ЭКЕН? (Практикалык машыгуу)

СЇр£тт£рд£н пайдаланып, кесиптер ж£нЇнд£гЇ ыр-табышмактардын жооп-торун тап.

Ден соолуктун сакчысы, Ооруулардын ачкычы,Оорулууга жароокер, Анын аты — ... .

* * *Билим экен тилеги,Китеп — тапкан белеги.Ал ким £зЇ, сен айтчы?Tаптым, ал — ... .

* * *htt

p://ed

uport

al.uz

49

Кылкалем кармайт £зЇ, Ким болду бул? — ... .

Башкатырманы чыгар. Берилген с£зд£рдЇ £зЇн£ ылайыктуу чакмактар-га коюп чык.

Багбан, учкуч, инженер, кызмат-чы, дарыгер.

Жогорудагы кесиптер ж£нЇнд£ эм-нелерди билеси¦?

¤н£р — тЇг£нб£г£н кенч.http:/

/edup

ortal.

uz

50

V. АТА-БАБАЛАРДЫН ЭЛЕСИ Т°Б¤Л°КТ°°

23. ЭСКЕР°° ЖАНА КАДЫРЛОО К°Н°

9-май — ЭскерЇЇ жанa кадырлоо кЇнЇ. Бул кЇнЇ биз ата-бабалардын ЇлгЇлЇЇ иштерин эске алабыз.

Бизди тарбиялап, жЇрЇм-турумду Їйр£тк£н чо¦ ата-чо¦ эне жанa ата-энелерибизге ыракмат айтабыз.

Мекенибиздин тынчтыгы жанa бей-пилдиги ЇчЇн курман болгон, бизди бактылуу балалыкка жеткирген ата-бабаларыбызды эскеребиз. Алардын айкелдерине гЇлдесте коїбуз.

Карыялар жанa оорулуулардан ка-бар алабыз. ЭскерЇЇ жанa кадырлоо биздин ыйык милдетибиз саналат.

Эскер¯¯ — тЇб£лЇктЇЇ.http:/

/edup

ortal.

uz

51

1. СЇр£тк£ карап, тынчтык ЇчЇнкЇ р£ш к£нд£рдЇ кантип эскери-ши¦ди айтып бер.

2. Tынчтык ЇчЇн кЇр£ш к£н ата-ба-балардан кимдерди билеси¦?

3. Эмне ЇчЇн каарман ата-баба-лардын элесин эсте сактайбыз?

Марттык — тЇб£лЇктЇЇ.http:/

/edup

ortal.

uz

52

24. ЗЫЯРАТ АДЕБИ(Практикалык машыгуу)

¤лк£бЇзд£ к£пт£г£н зыярат жерлери бар. ЭскерЇЇ жанa кадырлоо кЇнЇ биз зыяратка чыктык. Ал жерге кирЇЇд£н мурда устатыбыз:

«Балдар, зыярат жеринде тазалык-ты сактагыла. Бийик Їн менен сЇй-л£шп£гЇл£. Ата-бабалардын £мЇрЇ жа-нa Їл гЇ лЇЇ иштери ж£нЇнд£ к£бЇр££к htt

p://ed

uport

al.uz

53

Акылмандар зыярат адебижЈн¯ндЈ

* Зыяраткa жуунуп, таза болуп ба-руу керек.

* Зыярат жерине салам берип ки-р¯¯ зарыл.

* Зыярат жеринде кыш жанa ой-молорго тЇрдЇЇ с£зд£рдЇ жанa ти-лектерди жазууга болбойт.

* Ыйык адамдардын кЇмб£зЇ Їс- тЇнд£ шам жакканга, алдындагы да-рактарга ар тЇрдЇЇ чЇпЇр£к жанa тас-маларды байлаганга болбойт.

Ата-эне¦ер менен жакын жердеги зыярат жерине чыккыла. Зыярат аде-бине баш ийгиле.

маалымат чогулткула», — деп дайын-дады.

http:/

/edup

ortal.

uz

54

VI. TAБИЯT ЖАНA БИЗ

25. TAБИЯТТЫ КОРГОО ЖАНA TAБИЯТ КОЙНУНА САЯКАТ АДЕБИ

Tабият — бул жер, асман, дарак-тар, жаныбарлар, таза суу жанa таза аба. Tабияттын койнуна саякат учу-рунда тазалыкты сактоо, жаныбар-ларга зыян жеткирб££, таза сууга чыгынды таштабоо керек. Болбосо, Амандын достору £¦дЇЇ уялып кала-сы¦ар.

Taбиятты асыра

(Турмуштук жомок)

Жайында Аман достору менен тоо бооруна саякатка чыкты. КЇн бою таза абада эс алышты. Аман £зг£ч£ бала, табият менен сЇйл£ш£ алат. Ал Суу-нун жээгинде эс алып жаткан эле, анын с£зЇн угуп калды:

— Асан, Aкматка айт. Неге мага чыгынды таштайт? — даттанды Суу.htt

p://ed

uport

al.uz

55

— Аскарга айтчы, бутактарымды сындырбасын, денем ооруп чыкты, — шыбырады ¤рЇк дарагы.

— Махмут палапандарымды атып т¯-шЇрм£кчЇ, — ыйлады кичинекей Куш.

Бул с£зд£рдЇ уккан Аман катуу иренжиди. Аларга боору ооруп, ый-лап жиберди. Жолдоштору жасаган кылмыштарынан бушайман болушту. Алар Суудан, ¤рЇк дарагы жанa Куш-тан кечирим сурашты.

Жомоктон тыянак чыгар. Tабият койнуна саякат жасоонун адебиэмнелерден турат экен?htt

p://ed

uport

al.uz

56

26. ЖАНЫБАРЛАРГА КАМКОРДУК — ИЗГИ КАСИЕТ

Жаныбарлар — адамдын жакын дос-тору. Алар ар дайым адамга кызмат кылып келишкен.

K£гЇчк£н кат ташыган.

Жылкы алысты жакын кылган.

Ит — ЇйдЇн сакчысы.

¤кЇмдар шер, акылман илегилек жанa учкул атты жакшы к£р£сЇ¦, туу-рабы? Алар сулуулугу, баатырдыгы жанa акылмандыгы менен сага жак-кан. Босого¦дун алдында м£лтЇр£п турган мышыкка, кардын астынан дан издеген кушка боору¦ ооруйт, албет-htt

p://ed

uport

al.uz

57

те. Бирок мунун £зЇ аздык кылат. Жаныбарларга кам к£рЇЇ зарыл.

Т£м£нкЇ жаныбарлар аттарынын башкы тамгаларын тапса¦, «Кызыл ки тепке» кирген жаныбардын атын табасы¦.

Неге булбул сайрабайт?

Байке, биздин гЇлзарда, Неге булбул сайрабайт?Биз менен ынтымакта,Куунап, чогуу шаттанбайт.

Ал биздин багыбызда Сайрап жЇрг£нд£, Аскар,Кууп салган болчусу¦,Али да эсинде бар.

Аллаберген Болот

Куштар кандай балдарданкачат?

K Й K+ + + +

http:/

/edup

ortal.

uz

58

27. TАБИЯТТЫН БАЙЛЫКТАРЫН°Н¤МД¤¤

Адам табият байлыктарысыз жашай албайт. Ал тургай тамагыбыз да анын к£м£гЇнд£ даярдалат. Tабият байлык-тары себептЇЇ турмушубуз бейпил. Электрсиз жанa газсыз эмне кыла ал-макпыз?! Электр ЇйЇбЇздЇ жарыктанды-рат, ири ишканалар, телевизор, радиo, муздаткыч, компьютер, уюлдук теле-фон — бардыгы аны менен иштейт.

ИчилЇЇчЇ суу барган сайын азайып барууда.

Газ, суу жанa электрди Їн£мд££ биз дин адамдык милдетибиз саналат.

Ар бир нерсенин ченеми бар.

1. Суу, газ жана электрдин адамгa кандай пайдасы тиет?htt

p://ed

uport

al.uz

59

2. Эмне ЇчЇн таза сууну Їн£мд££зарыл?

1. СЇр£тт£рд£гЇ жагдайларга баа бер.

2. Сен суу, газ жанa электрди Їн£м д££г£ кандай салым ко-шуп жатасы¦?

Суусуз жашоо болбойт,эмгексиз — ырахат.

http:/

/edup

ortal.

uz

60

28. ЖЫЙЫНТЫКТООЧУ САБАК

«Адеп»тин 1- класстын окуучуларына ¯г¯ттЈр¯

Mына сен «Адеп»ти окуп, жЇ-рЇм-турум ж£нЇнд£ к£пт£г£н нер селерди Їйр£ндЇ¦. Mамиле

жанa саламдашуу адебине тиешелЇЇ сыйкырдуу с£зд£рдЇ колдонууга адат-танды¦. Mектепте, табият койнунда жанa коомдук жерлерде £зЇ¦дЇ кан-дай кармануу керектигин билип ал-ды¦. ¤тЇлг£н темаларды эстеп к£рчЇ, бардыгын £зд£штЇр£ алды¦ бекен?!

Жайкы каникул алдынан сага кээ бир ке¦ештерди бермекчимин. Алар сага ар дайым керек болот.

http:/

/edup

ortal.

uz

61

Эсте сакта!

1. °йЇ¦д£ чакан китепкана уюштур. K£бЇр££к окуганга, билим алганга аракеттен.

2. Соо денеде соо пикир болу-шун эсте сакта. Дене тарбия жанa спорт менен дайыма алектен.

3. Жакшы адаттарга жакын жЇр. Жаман адаттардан оолак бол.

4. Чынчыл бол. Эч качан калп сЇй л£б£.

Эгерде ушул ЇгЇтт£рг£ баш ие ал-са¦, анда сени бардыгы жактырып, урмат-ызаат к£рс£тЇш£т.

КЈр¯шкЈнгЈ чейин кош болгула!Адепт¯¯ адам элде урмат

табышын эстен чыгарбагыла!

http:/

/edup

ortal.

uz

62

M A З М У Н У

I. ¤ЗБЕКСТАН — АЗАТ ЖАНA АБАТ МЕКЕН

1. 1-сентябрь — ЭгемендЇЇлЇк кЇнЇ.......... 32. Бабалардан мурас журт........................ 5

II. АДЕП — АДАМДЫН К¤РК°

3. ЖЇрЇм-турум нормаларынын алгачкы талаптары................................................ 8

4. АдептЇЇ бала — элге жагат................ 105. Саламдашуу адеби............................... 126. Саламдашуунун эрежелери.................. 147. Mамиле адеби...................................... 168. Жакшылык жанa жамандык................. 189. Биздин милдеттерибиз........................ 2010. Ыраазычылык....................................... 2211. °й-бЇл£ кучагында.............................. 2412. Мектепте жЇрЇм-турум

эрежелери........................................... 2613. Коомдук жерлерде £зЇн

кармана билЇЇ.................................... 28Кайталоо..................................................... 30

III. КИШИНИН ДЕН СООЛУГУ — ЖУРТТУН БАЙЛЫГЫ

14. Tазалык — бул ден соолук................. 3215. Тамактануу адеби жанa эрежелери... 34 htt

p://ed

uport

al.uz

63

16. Практикалык машыгуу........................ 3617. Кооптуу жагдайларда иреттЇЇ жанa

туура аракеттен................................... 3818. Практикалык машыгуу........................ 40

IV. БИЛИМ АЛ, ¤Н¤Р °ЙР¤Н

19. Китеп — билим булагы...................... 4220. Билим ал, £н£р Їйр£н....................... 4421. Адам эмгеги менен улууланат.......... 4622. Kим болсом экен? (Практикалык

машыгуу)............................................. 48

V. АТА-БАБАЛАРДЫН ЭЛЕСИ Т°Б¤Л°КТ°°

23. ЭскерЇЇ жанa кадырлоо кЇнЇ............ 5024. Зыярат адеби (Практикалык

машыгуу)............................................. 52

VI. TАБИЯТ ЖАНA БИЗ

25. Tабиятты коргоо жанa табияткойнуна саякат адеби......................... 54

26. Жаныбарларгa камкордук — изги касиет......................................... 56

27. Tабияттын байлыктарын Їн£мд££...... 5828. Жыйынтыктоочу сабак........................ 60htt

p://ed

uport

al.uz

Oysha Hasanboyeva Muhayyo Inoyatova

Vasiliy Kostetskiy

АДЕПTa’lim qirg‘iz tilida olib boriladigan maktablarning

1-  sinfi  uchun  darslik

«O‘qituvchi» басма­полиграфиялык чыгармачылык ЇйЇТашкент — 2019

Котормочу А. ЗулпихаровРедактору А. ЗулпихаровК£рк£м редактору К. ШамурадовTex. редактору Н. Ниязмухамедова Koмпьютерде даярдаган У. Курбанова

Басма ЇйЇнЇн лицензиясы AI № 012. 20.07.2018.Oригинал-макеттен басууга уруксат берилди 21.05.2019 . Форматы

70x90 1/16. Keгели 18 шпондуу. Oфсеттик басма усулда басылды. Oфсеттик кагаз. Шарттуу б. т. 4,68. Эсеп - басма т. 4,0. Нускасы 838. Буюртма № 19-268.

¤збекстан Республикасы Президенти Администрациясынын алдындагы Басма с£з жана массалык коммуникациялар агенттигинин

«O‘qituvchi» басма-полиграфиялык чыгармачылык ЇйЇ. Ташкент — 206,Янгишахар к£ч£сЇ, 1-Їй. Келишим № 36-19.

¤збекстан Республикасы Президенти Администрациясынын алдындагы Басма с£з жана массалык коммуникациялар агенттигинин

«O‘zbekiston» басма-полиграфиялык чыгармачылык ЇйЇнЇн басмаканасындабасылды. 100011, Ташкент, Наваий к£ч£сЇ, 30.

У¤К: 17(075.2)KBK 74.200.51

ISBN 978-9943-22-386-8

74.200.51X 33

Хасанбаева, АйшаАдеп: 1-класс ЇчЇн окуу китеби / А. Хасан-

баева, M. Иноятова, В. Костецкий — Ташкент: «O‘qituvchi» БПЧ°, 2019. — 64 бет.

http:/

/edup

ortal.

uz