ˇ& '!( ˘ˇˆ : ˙˜ ! ˇeducation.scu.ac.ir/article_10284_dcaf64a60d647a5... ·...

29/07/1388: تاريخ دريافت مقاله 15/08/1388: تاريخ بررسي مقاله 03/02/1389: تاريخ پذيرش مقاله

تربيتي دانشگاه شهيد چمران اهواز مجله علوم 2- 17ي ششم، سال ، دوره1389پاييز و زمستان 51-76: ص ، ص4 و 3هاي شماره

ي هرايآموزان و ا ثر بر گرايش ديني دانشؤ مهاي بررسي عامل

راهكارهاي مناسب

)آموزان مقطع متوسطه شهر اورميه دانش: مورد مطالعه(

∗هزاد محمد عباس ∗∗حسن خراطيان خامنه

∗∗∗كاظم عباسي ∗∗∗∗مرتضي مبارك بخشايش

چكيدهآموزان، نگاشته شده و در نظر ثر بر گرايش ديني دانشؤ مهاي با هدف شناسايي عامل،مقاله حاضر پيمايـشي بـوده و بـراي سـنجش ، روش تحقيـق .ه نمايـد ي براي اين موضوع ارا عمليدارد راهكارهاي

آمـوزان نـواحي از بـين دانـش ،يـي هگيري طبقـ شيوه نمونه ا ب نفر 434متغيرهاي مستقل و وابسته، تعداد ،هـاي تهيـه شـده به عنوان نمونه نهايي انتخاب و بـه پرسـشنامه ،ميهوار دوگانه آموزش و پرورش شهر

حاصـل آمـده اسـت، ميـزان SPSS17 هاي تحقيق كه از طريق نرم افزار بر اساس يافته. اند تهپاسخ گفمذهبي بودن والدين، عملكـرد « اين ميان، متغيرهاي آموزان، متوسط به باال بوده و در گرايش ديني دانش

ثيرگـذار أت ،نامـوز آ گـرايش دينـي دانـش بر بيش از ساير متغيرها ،»متوليان امور مذهبي و عامل سياسي . اند بوده

متوليـان امـور عملكـرد ، والـدين مـذهبي بـودن ، گرايش ديني آموزان، دانش : كليدي هاي واژه

اجتماعيهاي مذهبي، عامل

[email protected] )نويسنده مسئول( استاديار گروه علوم اجتماعي دانشگاه تبريز ∗ اعي كارشناس ارشد پژوهش علوم اجتم∗∗ كارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعي∗∗∗ مربي و عضو هيئت علمي گروه علوم اجتماعي دانشگاه تبريز∗∗∗∗

)4 و 3 ي شماره ،1389 زمستان و پاييز ،2-17 سال ششم، ي دوره( اهواز، چمران شهيد دانشگاه تربيتي علوم مجله

52

مقدمه، عبارت است از 1نگرند، دين از نظر دينداران كه صرفاً از منظر ارزشي و دروني به دين مي

هاي اخالقي كـه بـر بنيـاد عي و فردي و ارزش ي از ايمان و عقايد حق و تكاليف جم ي مجموعه

در . ، پديد آمده و دينداران، كساني هستند كه به اين مجموعه معتقدند »خدا«پيش فرضي به نام

نظر دين باوران، دين امري است حق و درست كه ريشه در آسمان داشـته و هـدف غـايي آن،

ا، به عنوان مسلمان، و بـا الهـام از نظر م. رستگاري آدمي در اين جهان و در جهان آخرت است

ي از ايمان قلبي، عقايـد نظـري و ي مجموعه از قرآن و ديگر منابع اسالمي، دين عبارت است از

پيامبر، به آدميان و از طريقاحكام عملي، حول محور توحيد و يكتا پرستي كه از سوي خداوند

يوسـفي ( آخـرت اسـت عرضه شده و هدف غـايي آن، فـالح و رسـتگاري آدميـان در دنيـا و

، ديـن نهـادي اسـت، 2از منظر انديشمندان غيرمسلماني چون ملفورد اسپيرو ). 1373 اشكوري،

هـاي مـافوق انـساني كـه از متشكل از تأثير و تأثرات متقابل فرهنگي كه با يك سلـسله هـستي

ـ 3توماس الكمـن .»اند، شكل داده شده است لحاظ فرهنگي مسلم پنداشته شده ه ، نيـز ديـن را ب

آورد كـه در آن، تعـالي يـافتن كلي و جهاني به حساب مي ي هشناسان يك امر مسلم قوم «عنوان

).49: 1967 ،4الكمن( »كند اش را مشاهده مي انسان از طبيعت بيولوژيكي

هاي در زمينههااين تغيير. جوامع در حال توسعه، بطور مستمر با فرايند تغيير همراه هستند

يكي از ايـن تغييـرات . دهد مي دي، سياسي، فرهنگي و ساير موارد رخ مختلف اجتماعي، اقتصا

كشور مـا، ايـران نيـز، . هاي مذهبي است ها و گرايش غير قابل انكار در جامعه، تغيير در نگرش

باشد كه همه چيز، خصوصاً دين در معرض تحول شگرفي مي يكي از اين جوامع در حال تغيير

ي هتـرين دغدغـ م چون نظام حاكم، اسالمي بـوده و اصـلي در مقطع حاضر ه . قرار گرفته است

كند، بسيار طبيعي است كه نـسبت مي حيات و اجراي احكام مبين اسالم معرفي ي هخود را ادام

ـ مذهبي دانـش هاي به تغيير در گرايش دهنـد، مـي اصـلي ملـت را تـشكيل ي هآمـوزان كـه بدن

از ديدگاه جامعـه شـناختي .يي است دين داراي كاركردها ؛ چرا كه حساسيت خاصي نشان دهد

بخـشي و بخـشي، حيـات بخـشي، انـسجام انـضباط « ديـن در ي ه، چهار كـاركرد عمـد 5دوركيم

1- Religion

2- M. Spiro

3- T Luckmann

4- Luckman

5- Durkheim

ي راهكارهاي مناسب آموزان و ارايه گرايش ديني دانشهاي مؤثر بر بررسي عامل

53

، اهميـت گـرايش بـه نيـز از منظر روانشناختي ). 200: 1368، 1كوزر( »خوشبختي بخشي است

معـه ها، معني بخـشي بـه زنـدگي و حيـات بخـشي بـه جا مين بهداشت رواني انسان أدين در ت

حال بـا توجـه بـه اينكـه ديـن در ). 1352، 3 و گوستاويونگ1999، 2لونتال و سينريال ( باشد مي

، 6، شـكيبايي 5 نظير تحمـل 4ديگر خواهانه هاي توسعه و نگهداشت رفتارهاي اخالقي و انگيزش

رسـد مي ، به نظر )1996 و ديگران، 9هود( كاركردهايي اساسي دارد 8 و اطاعت از خدا 7صداقت

تواند در آينده به وحدت مي)1990، 10كورن وال و توماس ( كردن فرزندان در امور ديني درگير

ي ديني است و گرداننـدگان فـرداي جان كالم اينكه جامعه ما جامعه . و انسجام جامعه بيانجامد

آموزان امروزي خواهند بود، فلذا جهت شناسايي علـل گـرايش دينـي در بـين آن، همين دانش

انجـام چنـين ، بـه باورهـاي دينـي آنانراهكارهاي عملي در جهت جذب ه يارا و آموزان دانش

االت اساسـي ايـن اسـت ؤ با عنايت به موارد ياد شده، س حال. رسد مي تحقيقي ضروري به نظر

بـا گـرايش ي هـاي چه عامـل و ثانياًمند هستند؟ آموزان، به دين عالقه تا چه اندازه دانش ، اوالً كه

؟ در اين تحقيق، سعي بر اين است كه به سؤاالت مذكور، پاسـخ ارتباطندآموزان در ديني دانش

.علمي داده شود

تحقيقي پيشينه معمـوالً بـه پيـدايش گـرايش دينـي در افـراد ،جامعه شـناختي در مـورد ديـن هاي نظريه

ي هو از جامعه و نح ،ي اجتماعي ي آنها در بحث از دين به عنوان پديده ، اصوالً ،اند، بلكه نپرداخته

مـسائلي از ايـن قبيـل شـروع و آن با ساير نهادهاي اجتماعيي هپيدايش دين در جامعه و رابط

هـاي نظريه .هايشان از دين، جامعه است نه افراد واحد تحليل آنان در بحث ،از اين رو . اند كرده

و بـر انـد پيدايش دين، فـرد را واحـد تحليـل خـود گرفتـه ي هروان شناختي نيز در مورد نحو

1- Coser

2- Loewenthal & Cinnirella

3- Gustav Jung

4- Altruistic

5- tolerance

6- patience

7- honesty

8- obedience to God

9- Hood, Spilka, Hunsber, & Gorsuch

10- Cornawall & Tomas


54

رواني در پيدايي اديان، يكي از اين نظريـات اسـت ي هنظري. اند نيروهاي دروني فرد تأكيد كرده

درآغاز زندگي اجتماعي و حيات فكري انسان، به علت جهل و نـاداني انـسان ؛كه معتقد است

ـ آنهـا پيـدا ي هابتدايي به علل حوادث طبيعي، نوعي ترس و حيرت و نااميدي در ذهـن كودكان

آوردنـد و مـي يافتند، به ناچار سر تسليم فرود نمي ي در برابر آن حوادث ي چارهو چون شده مي

نمودنـد مـي يش بعـضي مظاهــر طبيعـت متقابالً، يعني در برابر ترس، شروع به تقديس و نيــا

رفتار مذهبي را اساساً بـه عنـوان واكـنش ،1 فرويد و يونگ در همين اثنا، ). 83: 1353فضايي، (

محيطـي كـه از . داننـد مـي هاي محيطشان، خواه طبيعـي يـا اجتمـاعي، به ويژگي مردان و زنان

فرويد مذهب را ناشي از بي بـاوري انـسان در . مانند مي باز ،معموليي سازگاري با آن به شيوه

، فقـدان برخي از دانـشمندان در همين راستا به نظر . داند مي »فرهنگ«و » سرنوشت«مواجهه با

شود كه خود سبكي از توانـايي مي مناسب موجود، منجر به رفتار مذهبي يك مكانيسم واكنشي

).1377باللي، (واكنشي به موقعيت بوده و ناشي از ناكامي است

هر دو وجه نظريات، چه جامعه شناختي و چـه روانـشناختي از يـك بعـد قـضيه غفلـت

شناسان از بعد اجتمـاعي و گرايشات وي و روانها جامعه شناسان از خود فرد و انگيزه . كنند مي

) و بـه طـور خـاص، گـرايش دينـي ( گـرايش ي هتوجه به دو بعد قضي . ورزند مي غفلت ،قضيه

مستلزم رويكرد يا رويكردهايي است كه ضمن توجه به فرد، به جامعه و نيروهاي اجتماعي نيز

دو وجه شناسي اجتماعي، از آن دسته رويكردهايي هستند كه هر رويكردهاي روان .توجه نمايد

از همين رو، براي بحـث . دهند توجه نشان مي ،گيرند و به هر دو بعد قضيه مي قضيه را در نظر

الزم و مفيـد خواهـد ، اجتماعيسيشنا شروع بحث از رويكردهاي روان،در مورد گرايش ديني

.بود

وگـاه مثبـت ها، اين واكنش. دهند ميمختلفي نشان هاي افراد، به جهان اجتماعي، واكنش «

هـا توان بـراي گـرايش مي ابعادي را كه . باشند مي گاه منفي بوده و با محيط اجتماعي در ارتباط

2عد عاطفيمتصور شد، عبارتند از ب3عد شناختي، ب4عـد رفتـاري و ب .عـد عـاطفي در برگيرنـده ب

احساسات مثبت و منفي كنشگر، ب عـد رفتـاري عد شناختي، شامل باورها و تفكرات كنشگر و ب ،

1- Freud & Carl Gustav Jung

2- affective component

3- cognitive component

4- behavioral component


55

بيشتر گرايشها تحت تاثير تجربه . باشند مي آشكار و نيات رفتاري كنشگر هاي در برگيرنده كنش

گيرد؛ به عبارتي تعدد تجارب و تكرار آنها باعـث افـزايش گـرايش مي مستقيم كنشگران شكل

هـاي متعـددي بـراي نظريـه ).38: 2005 ،1هدسترم( »گردد مي افراد به موضوع يا پديده خاصي

.دهند مطرح گرديده است ميها، رفتار ما را شكل ينكه چگونه گرايشتبيين ا

2او.بي.نظريه دي

باورها و امكانات، متغيرهايي هستند كه در تحليل كنش و واكنش افـراد بـسيار ها، خواسته

باورهـا اشـاره . پذيرد مييعني اينكه كنش با توجه به سه متغير مذكور صورت . نمايند مي حياتي

در برگيرنده ها خواسته. ند كه كنشگر به هنگام كنش، به صحت عمل خود ايمان دارد به اين دار

از آلترناتيوهـاي كـنش بـوده كـه يـي امكانات در برگيرنده مجموعـه . آرزوهاي يك فرد هستند

).38: 2005 هدسترم،( از باورهاي كنشگران صورت پذيرنديي توانند به صورت مستقالنه مي

. سـازند مـي قايع ذهني هستند كه شرايط را براي بروز كـنش فـراهم وها، باورها وخواسته

و باورها، براي انجـام كـنش شـرط ها مطرح كرده، خواسته ) 1989 (3كه ون رايت طوري همان

انگيزشي در تبيين كـنش هاي و باورها به عنوان محرك ها خواسته. گردند مي ضروري محسوب

باورهـا و امكانـاتي اسـت ها، از خواستهيي جموعهعلت يك كنش وابسته به م . آيند مي به شمار

يك كنش از منظر اينكه چگونه بـا هاي مكانيسم. تواند عملي گردد مي كه در بستر خاص خود،

باشـند، داراي شـرايط مخـصوص خـود بـوده و متفـاوت از همـديگر مـي يكديگر در ارتبـاط

شوند، بلكه بـين ميلت كنش توصيفباورها و امكانات به عنوان عها، نه تنها خواسته . باشند مي

مطـرح كـرده اسـت، آنچـه كـه در ذهـن ) 1979(نيـز 4 الستر و. ي نيز وجود دارد آنها رابطه علّ

يكـي . باورها و امكانات اسـت ها، ي موجود بين خواسته گذارد، نتيجه روابط علّ مي ثيرأكنشگر ت

گيرنــده مفــاهيم عمــده از داليــل اســتفاده از نظريــه مــذكور ايــن اســت كــه ايــن نظريــه در بر

ذهني افراد پي برده و تا حـد هاي تتوانيم به عمق حال ميبنابراين، ما. پديدارشناختي نيز هست

).38: 2005 هدسترم،نقل در ( بيني كنيم زيادي بتوانيم رفتار آنان را پيش

1- Hedstrom 2- Desires, Belief, & Opportunities (DBO) 3- Von wright 4- Elester


56

ر بـه نظـ . فازيو، به فرايندهاي شناختي كنترل شـده و اتوماتيـك اشـاره دارد : 1نظريه فازيو

بنـابراين، . نمايد مي رفتار را تقويت –ايشان، فرايندهاي شناختي كنترل شده، رابطه بين گرايش

).2000 ،2يوري( اطالعات در اين ميان، نقش اساسي دارد

اين نظريه كه بيشتر عقالني است، در برگيرنده رهيافت پردازش : 3نظريه خود ادراكي بيم

هـايي شـكل ر، اين است كه رفتار مـا در موقعيـت فرض اصلي در نظريه مذكو . اطالعات است

).2000 يوري،( توانيم آزادانه عمل نماييم گيرند كه در آن موقعيت، مي مي

ثيرگـذار در شـكل گيـري رفتـار أهـا را ت گـرايش كـه مـستقيماً هاي قبلي خالف نظريه بر

ثير ندارند؛ بلكه أار تها به طور مستقيم بر رفت گرايش ،4فيش باين و آيزين ، در نظريه ندپنداشت مي

يـوري، ( دهنـد مـي گذارند و اين نيات است كه رفتار ما را شـكل ميثيرأها بر نيات ما ت گرايش

به عبارتي، بر اساس نظريه فيش باين و آيزين، رفتار تابع قصد و نيت است و قـصد و . )2000

و هنجـار ) ارزيابي فايـده تابع انتظار فايده و ( نيت به رفتار، خود تابع گرايش به سوي آن رفتار

) تابع انتظارات افراد مهم يا انتظارات ديگران و انگيزه براي پيروي از انتظارات ديگـران ( 5ذهني

: شود ميمتغير مذكور به دو عامل تجزيه). 187: 1372پور، رفيع(است

دشو مياين انتظار كه يك رفتار خاص از سوي ساير افراد مهم گروه چگونه ارزيابي ) الف

؛)انتظار ديگران(

ميزان اهميتي كـه فـرد بـراي نظـر مـردم ( انگيزه فرد براي پيروي از انتظارات ديگران ) ب

). رفتار خود قائل استي درباره

ديگـري باين و آيزن، متغيـر كنار دو متغير مطرح شده در تئوري فيش ، در 6ساپ و هارود

دند انتظارات اجتماعي در پيدايش قصد و اند و معتق را در نظر گرفته» 7اجتماعي پذيرش« نام به

» پـذيرش اجتمـاعي « توان گفت منظور ساپ و هارود از متغيـر در حقيقت مي . نيت مؤثر است

هارود براي متغير هنجارهاي ذهني دو معرف، نظـر اوليـا و ساپ و . باشد همان گروه مرجع مي

1- Russel Fazio 2- Urry

3- Bem

4- Fish bein & Ajzin

5- Norm Subject 6- Sapp &Harrod 7- Social acceptability


57

اين بخش از تئوري مـذكور، ). 13: 1372 رفيع پور، به نقل از ( اند نظر دوستان را انتخاب كرده

كه نقش تقليد احتمالي يـك شـخص از پـدر يـا اسـتادان خـود و 1با بخشي از تئوري آلپورت

.، همخواني دارد)511: 1351كالين برگ، ( داند ثر ميؤگرايش به موضوعي، م ديگران را در

ره كرده و ها اشا گيري گرايش به نقش پايگاه اقتصادي و اجتماعي افراد در شكل 2كيكولت

دانـسته هـا، متغيرهايي نظير جنس و نوع شغل والدين افراد را از موارد مهم در تكوين گـرايش

هـاي اجتمـاعي ها يا افراد نسبت به موضوعات و پديـده ايشان، معتقدند كه تشابه گرايش . است

هاي مشتركي كه در زندگي براي آنها ايجـاد شـده اسـت، نـشأت در درون گروهها، از موقعيت

روابط متقابـل گروههـا بـا يكـديگر و نيـز بـا ي هها، نتيج به عبارت ديگر، اين گرايش . گيرد مي

، عامل )1374 (3كرچ و كراچفيلد و باالچي ). 1376قاضي و ودادهير، (نهادهاي اجتماعي است

تـوان بـه ارضـاي نيازهـاي اند، كه از آن جمله مـي تهسثر دانؤها، م مختلفي را در تكوين گرايش

. و تعلق گروهي اشاره كردشخصي

با توجه به اينكه يكي از عناصر اصلي تشكيل دهنده هر گرايشي، عنصر ادراكي يـا ميـزان

گيري يك كـنش را بـه ثر در شكل ؤتوان عناصر م مي باشد، مي شناختي كه فرد از موضوع دارد،

:صورت ذيل فهرست نمود

كـنش هـاي هارزيـابي كـه از نتيجـ يك كنش دارنـد؛ هاي هانتظاري كه افراد در مورد نتيج

تصوري كه از ارزيـابي ديگـران در مـورد ميزان اطالعاتي كه از ابعاد آن كنش دارند؛ نمايند؛ مي

سـوابق ( ميزان اقدام به كنش در گذشـته انگيزه فرد براي برآوردن توقعات ديگران؛ كنش دارند؛

فـردرو و (سـاختن كـنش امكانـات و وسـايل الزم بـراي عملـي و ) مـشاركت ي فرد در زمينـه

).1381رضواني،

حال در راستاي چهارچوب نظري و موضـوع مـورد مطالعـه، تحقيقـاتي نيـز در داخـل و

:گردد ميخارج از كشور صورت گرفته است كه به چند نمونه از آنها اشاره

دانشگاه ي هسنجش گرايش ديني دانشجويان روزان«، تحقيقي با عنوان 1377باللي در سال

در ايـن تحقيـق، از روش . ، انجـام داده اسـت »و بررسي نقش يـادگيري اجتمـاعي در آن تبريز

. اسـت شـده آوري اطالعـات اقـدام كتبي نـسبت بـه جمـع ي هپيمايش و با استفاده از پرسشنام

1- Alpor

2- Kiecolt

3- Kerch, Crutchfield & Balochi


58

اقتـصادي، محـل هاي ي از قبيل عامل هاي بخشي از نتايج تحقيق ايشان، عبارتست از اينكه عامل

1377 باللي،( اند ثيرگذار بودهأ، بر ميزان گرايش ديني دانشجويان تعد خانوادهسكونت و ب.(

و ) سـاله 22 تا 17( هاي سياسي ـ مذهبي جوانان ذكور تهران نگرش« ي هپژوهشي در زمين

هـاي هبخـشي از نتيجـ . پور، انجـام يافتـه اسـت ، توسط صباغ»گيري آن مؤثر بر شكل هاي عامل

).1373پور، صباغ (ند اجتماعي در گرايش ديني تأثيرگذار ايه تحقيق از اين قرار است كه عامل

اجتمـاعي خـانواده بـا - پايگـاه اقتـصادي ي هبررسـي رابطـ « بـا مطالعـه 1375ملكي در سال

رياضي فيزيك و تجربي در ي هآموزان ذكور سال سوم رشت دانش( هاي ارزشي نوجوانان گرايش

ـ ، به اين نتيجه رسيده است كه، بين تحص )تهران خـانواده و ي هيالت پدر و مادر و درآمد ماهيان

وجـود داشـته اسـت ) منفـي ( معكـوس ي ههاي مذهبي، رابط نوع شغل پدر با گرايش به ارزش

).1375 ،ملكي(

، توسط 1380در سال » ها و رفتارهاي ديني نوجوانان تهراني نگرش«تحقيقي تحت عنوان

نفـر بـوده و بـراي 391يـن پـژوهش، حجـم نمونـه ا . زاده و توكلي صورت گرفته است سراج

هـا نـشان يافتـه . بهره برده است 1آموزان، از مدل گالك و استارك سنجش ميزان دينداري دانش

هاي آموزان دبيرستاني حاضر در اين نمونه، در مجموع، داراي عاليق و گرايش دهد كه دانش مي

ديگـر ايـن هـاي هاز نتيجـ . بود5 از 57/3 دينداري كلي هم ي هميانگين نمر. ديني بااليي هستند

بين جنـسيت ي هنين رابط چهم. تماعي و دينداري است اج ي ه طبق بين معكوس ي هتحقيق، رابط

).1380زاده و توكلي، سراج( ييد نرسيده استأو دينداري در تحقيق مذكور، به ت

در »گرايي و ايمـان دينـي در بـين دانـشگاهيان بررسي ميزان دين «تحقيق ديگري با عنوان

مهـم آن ايـن اسـت كـه هـاي هاز جمله نتيجـ . ، توسط مرجايي صورت گرفته است 1380سال

فـردي ي ه، يعني رعايت شعاير و مناسك ديني كه بـر جنبـ دانشجويان، به لحاظ اعتقادات ديني

).1380مرجايي، (اند دينداري داللت دارد، در وضعيت نسبتاً مطلوبي قرار داشته

بررسي ميزان گرايش ديني دانـشجويان مقطـع « خامنه با موضوع در پژوهشي كه خراطيان

در بين دانـشجويان دانـشگاه تبريـز انجـام 1382» كارشناسي دانشگاه تبريز و عوامل مؤثر بر آن

عملكـرد « و »عملكـرد مبلغـين مـذهبي « ،»عامـل خـانواده « كـه اسـت داده به اين نتيجه رسيده

).چكيده: 1383خراطيان خامنه، ( اند ر بوده بر گرايش ديني دانشجويان اثرگذا»مسؤولين

1- Glock & Stark


59

فردي در شكل گيري گرايش دينـي هاي جدبابايي بهبهاني تحقيقي را با عنوان نقش شبكه

تحقيـق هـاي هنتيج. اند انجام داده نفر313 در دانشگاه الزهرا با نمونه 1385 دانشجويان در سال

انـد ثيرگـذار بـوده أش ديني دانشجويان تدر گراي يي فردي و شبكه هاي ايشان نشان داد كه عامل

).چكيده: 1385 جدبابايي بهبهاني،(

در گـرايش دينـي ،و نقـش مـدارس هـا مـذهبي خـانواده هاي گرايشها، عملكرد خانواده

، در تحقيقاتي كـه انجـام داده بـه )1988( 1 اشميت، به همين منظور.ثير به سزايي داردأجوانان ت

محققـين . ثيرگذارنـد أآمـوزان ت رد مدرسه در گرايش ديني دانـش اين نتيجه رسيده بود كه عملك

ـ نتيجـه در و ديگـران 2 ماننـد هـود ديگري نيز ثير عملكـرد و أ تحقيقـات خـود دريافتنـد كـه ت

).1996 هود و ديگران، نقل در( هاي والدين در گرايش ديني فرزندانشان حياتي است ارزش

ـ 3در پژوهشي كه شاه هـاي مـذهبي والـدين را بـر مـوزش آهـاي مـذهبي و ثير گـرايش أ ت

هاي گرايش به اين نتيجه رسيده بود كه ، كرده بررسيرفتارهاي مذهبي جوانان در كشور مالزي

شـاه، ( انـد ثيرگذار بوده أدر رفتارهاي اخالقي جوانان ت ... مذهبي و هاي مذهبي والدين، آموزش

).چكيده: 2004

گرايـشي هـاي وسـتان مـذهبي در كـنش د 4 تحقيق آدامزيك هاي هبر اساس بخشي از نتيج

در مجموع نتايج ساير تحقيقـات خـارجي ).چكيده: 2009آدامزيك، ( ندثيرگذارأآموزان ت دانش

و نـوع ) 1992، 5اريكـسون ( شـان دهد كه هويت ديني جوانان تا حد زيادي به والدين مي نشان

.)2003 ،6الوي( آنان با فرزندانشان بستگي داردي رابطه

يقتحقاهداف

نظير جـنس، رشـته يي آموزان، به تفكيك متغيرهاي زمينه برآورد ميزان گرايش ديني دانش

تعيين رابطه بين متغيرهاي مذهبي بودن والدين، عملكرد متوليـان امـور مـذهبي، ... تحصيلي و

.آموزان اجتماعي، فرهنگي و سياسي با متغير گرايش ديني دانشهاي عامل

1- Schmidt

2- Hood

3- Shah

4- Amy Adamczyk

5- Erickson

6- Alwi


60

االت تحقيقؤس آموزان در چه حدي است؟ ديني دانشميزان گرايش

ثير را بر گـرايش أدر بين متغيرهاي مورد بررسي، كدام متغير باالترين و كداميك كمترين ت

اند؟ آموزان داشته ديني دانش

هاي تحقيق فرضيه .آموزان، به تفكيك جنس متفاوت است دانشگرايش ديني ميزان -

.كيك رشته تحصيلي متفاوت از هم استآموزان، به تف دانشگرايش ديني ميزان -

داري وجـود معنـي ي هآمـوزان، رابطـ دانـش گرايش ديني تحصيالت مادر و ميزان ميزان بين -

.دارد

.داري وجود دارد معنيي هآموزان، رابط دانشگرايش ديني ميزان ومذهبي بودن والدينبين -

. متفاوت از هم است، مادرانشانآموزان، به تفكيك نوع شغل دانشگرايش ديني ميزان -

رابطـه ،آمـوزان دانـش گـرايش دينـي آموزان، و ميزان بين ميزان درآمد ماهيانه خانواده دانش -

.داري وجود دارد معني

رابطه معني داري وجود ، آموزان دانشگرايش ديني بين عوامل اجتماعي و فرهنگي و ميزان -

.دارد

.رابطه معني داري وجود دارد ، آموزان دانشايش ديني گربين عامل سياسي و ميزان -

، رابطـه معنـي داري آمـوزان دانـش گرايش دينـي بين عملكرد متوليان امور مذهبي و ميزان -

.وجود دارد

.، به تفكيك پايه تحصيلي آنان، متفاوت از هم استآموزان دانشگرايش ديني ميزان -

. تفكيك ناحيه محل تحصيل آنان، متفاوت از هم است، بهآموزان دانشگرايش ديني ميزان -

، مورد مطالعـه، متفـاوت آموزان دانش، به تفكيك شغل پدر آموزان دانشگرايش ديني ميزان -

.از هم است

، به تفكيك نوع مسكني كه در آن سكونت دارند، متفاوت از آموزان دانشگرايش ديني ميزان -

.هم است


61

مـورد مطالعـه، آمـوزان دانـش و سطح تحصيالت پـدر آموزان دانشي گرايش دين بين ميزان -

.رابطه معني داري وجود دارد

نان، رابطه معني داري وجـود و تعداد اعضاي خانواده آ آموزان دانشگرايش ديني بين ميزان -

.دارد

تحقيقشناسي روش تحقيقروش

. استبوده روش تحقيق، پيمايشي

گيري جامعه و روش نمونه

آموزان متوسطه دختر و پسر بـه تعـداد دانشي ه آماري پژوهش حاضر، شامل كليي هجامع

انتحـاب شـده يـي گيري طبقـه نفر با روش نمونه 434كه از اين تعداد، . نفر بوده است 36718

.است

434)285.*96.1()05.*36718(

285.*)96.1(*3671822

2

222

22

=

+

=

+

=

stNd

sNdn

آوري اطالعات جمعابزار

فرآيند عملي كردن . ه استفاده شده است از پرسشنامه محقق ساخت ها، آوري داده براي جمع

اساس مطالعه مقـدماتي و هاي مناسب با استفاده از شاخص سازي بر مفاهيم و ساخت شاخص

در سـطح (هاي ايجاد شده، در مقيـاس طيـف ليكـرت اسنادي انجام شده و در نهايت شاخص

تـوان گفـت كـه مـي گيـري، در خصوص اعتبار و پايايي وسيله اندازه . اند طرح گرديده ) يي رتبه

اعتبـار پرسشنامه مقدماتي، ابتدا به تعـدادي از متخصـصين مربوطـه، ارجـاع گرديـده و نهايتـاً

. حاصل شده استها، گيري با حذف و اصالح تعدادي گويه اندازهي وسيلهمحتوايي

پايايي ابزار تحقيق

ضـريب آلفـاي هاي مـرتبط بـا متغيرهـاي مـستقل و وابـسته، از براي بررسي پايايي گويه

هاي مرتبط بـا هـر يـك از متغيرهـا، مقدار ضريب مذكور در گويه . كرونباخ استفاده شده است


62

. داشته استها پايداري دروني باالي بين گويه بوده كه نشان از/ 60باالتر از

تعاريف مفهومي و عملياتي متغيرها

بـر گرفتـه از بخـش ،)بـسته متغير وا ( تعريف در نظر گرفته شده براي متغير گرايش ديني

گرايش ديني در بر گيرنده گرايش عمقي به باورهاي ديني و ،بر اين اساس . نظري تحقيق است

،به عبارتي منظور. باشد ميعمل به آن در چهارچوب هنجارهاي رايج و پذيرفته شده در جامعه

در برگـزاري و كتآموزان براي مشار ذهني و جسمي دانش هاي از تمايالت و آمادگي يي اندازه

عالقه و عمل به انجام اعمال و رفتارهايي «هاي ر ديني است كه با معرف ياجراي مناسك و شعا

مثل خواندن نماز، گرفتن روزه، شركت در مراسم ديني مثل نماز جمعـه و مـشاركت در اعيـاد

رعايـت مذهبي، ديدار با بزرگترهاي فاميل در عيـد قربـان و عيـد فطـر، هاي ديني يا سوگواري

مـورد آزمـون قـرار يي در سطح سنجش فاصله »حالل و حرام شرعي، اعتقاد به دعا و مناجات

نهـايي گـرايش دينـي را تـشكيل ي هاي ياد شـده نمـره نمرات معرف ،در مجموع . گرفته است

.اند داده

جـو (فـضاي حـاكم بـر جامعـه «هاي اجتماعي و فرهنگي، معرف هاي براي سنجش عامل

بودن جامعه، تمايالت عمومي افراد جامعه بـه » دين گرايانه «يا » دين گريزانه «):هنجاري جامعه

هـاي دين، نگرش عموم به مذهب و مـذهبيون مثـل تأييـد و اهميـت يـا تمـسخر آنهـا، ارزش

مـورد ارزيـابي قـرار يـي و مواردي مانند آن مطرح بوده كه در سطح سـنجش فاصـله »ياناتهم

.گرفته است

صـداقت مـسئولين، تطـابق بـين گفتـار و عمـل «هـاي سي، معرف براي سنجش عامل سيا

پـس از جمـع در نهايـت سـازه مـذكور، داده شده بود كـه »مسئولين و به فكر مردم بودن آنان

مـورد يـي در سـطح سـنجش فاصـله ،ياد شدههاي معرفمرتبط با هر يك از هاي نمرات گويه

.ارزيابي قرار گرفته است

چندي همچون سطح هاي عامل خانوادگي، متغيرها و معرف براي بررسي و سنجش متغير

تحصيالت پدر، سطح تحصيالت مادر، تعداد اعضاء خانواده، كه داراي ماهيت كمـي هـستند و

انـد، مـورد مطالعـه قـرار نيز شغل پدر و مادر كه در دو طبقه به صورت اسمي كدگذاري شـده


63

سـواد بـودن ن خـانواده، باسـواد و بـي مذهبي و غير مذهبي بود هاي همچنين از معرف . گرفتند

. والدين نيز براي سنجش متغير ياد شده استفاده شده است

مطبوعـات، مبلغـين دينـي، معلمـين و مخـصوصاً ها، منظور از متوليان امور مذهبي، رسانه

و سخنراني افـراد حضور«هاي كه براي سنجش آنها معرفاند معلمين پرورشي در مدارس بوده

هـاي مـذهبي، محتـواي مـذهبي فـيلم هـاي و مدارس به مناسـبت ها در رسانه واجد صالحيت

»مـذهبي هـاي تلويزيوني، ميزان پرداخت مطبوعات به امور ديني، عملكرد برگزاركنندگان هيئت

بررسـي ميـزان ، هدف از طرح متغيـر يـاد شـده ،در مجموع . و مواردي نظير آن طرح شده بود

دهاي دينـي و مبلغـان مـذهبي و ميـزان پاسـخگويي آنـان بـه تناسب گفتار و رفتار متوليان نها

متغيـر مـذكور در سـطح . نيازهاي نسل جديد و سؤاالت مطرح شده از سوي آنان بـوده اسـت

.مورد ارزيابي قرار گرفته استيي سنجش فاصله

ثير آن أآوردن تصويري از وضعيت اقتصادي پاسخگويان و در نهايت مطالعه ت براي بدست

آمـوزان دو متغيـر منـزل مـسكوني و ميـزان درآمـد ماهيانـه خـانواده دانـش ينـداري دبر ميزان

.پاسخگويان مورد پرسش قرار گرفت

ليكـرت بـوده كـه يـي طيـف شـش درجـه ،نامه گيري متغيرهاي پرسش اندازه غالب طيف

ه بـود ) موافقم كامالً( تا شش ) مخالفم كامالً( عددي در نظر گرفته شده بر آن از يك هاي معادل

.است

ها روش تحليل داده

پيرسون، r( هاي پارامتريك به فراخور سطوح سنجش متغيرها، از آزمون ها، در تحليل داده

T- test و F- test ( با استفاده از نرم افزارSPSS171جدول شماره . استفاده گرديده است ،

.دهد هاي آماري مرتبط با آنها را نشان مي نوع متغيرها و نوع آزمون

ي تحقيقها يافته درصـد از كـل 4/48بر اسـاس نتـايج تجربـي در بخـش تحليـل توصـيفي تـك متغيـره،

آموزان از رشته علوم بيشترين تعداد دانش . اند درصد آنان، پسر بوده 6/51آموزان، دختر و دانش

.انـد انتخـاب شـده ) درصـد 6/1(يي و كمترين آنها، از رشته فني و حرفه ) درصد 9/27(انساني


64

تجزيه و تحليل اطالعاتي ه شيو. 1دول ج

متغير وابسته سطوح سنجش متغيرهاي مستقلسطح سنجش

متغير نوع آزمون

Test- T يي فاصله ميزان دين مداري اسمي دو حالته جنس

″ ″ اسمي چند حالته پايه تحصيليOne- Way ANOVA

″ ″ ″ اسمي چند حالته تحصيليي هرشت Test- T ″ ″ ″ شغل والدين

پيرسون r ″ ″ فاصله اي درآمد خانواده ″ ″ ″ ″ وضعيت اقتصادي

″ ″ ″ ″ عوامل اجتماعي و فرهنگي ″ ″ ″ ″ عامل سياسي

″ ″ ″ ″ عملكرد متوليان امور مذهبي

در پايه سوم متوسطه، مشغول به تحصيل بوده ) درصد 6/45(آموزان در اين تحقيق اغلب دانش

.اند كرده مينان، در دوره پيش دانشگاهي، تحصيل درصد از آ3/5و تنها

اول راهنمايي بوده آنان، سوم راهنمايي و مادر آموزان، دانش رميانگين ميزان تحصيالت پد

همچنـين شـغل . نفر بوده است 5 د حدو ،نيزآموزان دانشميانگين تعداد اعضاي خانواده . است

دار خانه) درصد90( آموزان و شغل اكثر مادران دانش) درصد6/57( آزادآموزان، دانشپدر اكثر

.بوده است

13و حـدود انـد سـكونت داشـته ،اند در منزلي كه مالك آن بوده آموزان، دانش درصد 85

).مستاجر( اند سكونت داشته،درصد در منزلي غير از منزل متعلق به خودشان

.كند مياندن انسان را شاداباند كه نماز خو اظهار داشتهآموزان، دانش درصد5/85

اند، زماني كه روزه هستند، احساس نزديكـي بيـشتري كرده عنوانآموزان، دانش درصد 77

.كنند مينسبت به خدا

، در مراسـم عـزاداري ائمـه ،انـد كـه اغلـب اوقـات كرده اعالمآموزان، دانش درصد 1/78

.نمايند ميشركت

زمـاني را بـراي ،ر روزهاي عيد قربان و عيد فطـر اند كه د گفتهآموزان، دانش درصد 8/75

.دهند مي اختصاص،تبريك به بزرگترها


65

ــي = 95/77 ــرايش دينـ ــانگين گـ ميـ

3 4 6 8 10

بايد حالل و حـرام شـرعي ،مين معاش أاند كه، در ت اظهار كرده آموزان، دانش درصد 1/75

. را رعايت كرد

. اعتقاد دارند،به دعا و مناجاتآموزان، دانشاز درصد8/87

كـه گفـت تـوان ميآموزان، دانشص ميزان گرايش ديني با جمع نمرات حاصله در خصو

).1پيوستار (اند آموزان داراي گرايش ديني متوسط به باال بوده بيشتر دانش

آموزان ميانگين گرايش ديني دانش. 1پيوستار

هـا كـه بـه آزمـون فرضـيه در بخش تحليـل اسـتنباطي دو متغيـره بر اساس نتايج تجربي

:اند ييد نشده در دو بند جداگانه آورده شدهأييد شده و تأتهاي هاختصاص دارد، فرضي

ييد شده أتهاي فرضيه) الف

آمـوزان، بـه ميزان گرايش ديني دانش« پذيرفته شده، عبارت است از اينكه، ي هاولين فرضي

، Tبـراي آمـاره / 05داري كمتـر از با توجه به سطح معني. »تفكيك جنس، متفاوت از هم است

تـوان گفـت كـه ميـانگين گـرايش دينـي مـي بنـابراين . گـردد مـي ه اول مورد قبول واقع فرضي

داري متفاوت بـوده و ميـزان گـرايش دينـي آموزان به تفكيك دختر و پسر، به طور معني دانش

).2جدول ( دختران، بيشتر از پسران بوده است

ميـزان « از اينكـه استي كه در اين پژوهش مورد تأييد قرار گرفته، عبارت ي دومين فرضيه

بـا توجـه بـه . »آموزان به تفكيك نوع شغل مادرانشان، متفاوت از هم اسـت گرايش ديني دانش

، كمتر است، فرضيه مـذكور، 05/0، از )018/0( دست آمده به t ي هداري آمار كه سطح معني اين

رانشان، متفـاوت آموزان، به تفكيك نوع شغل ماد يعني ميزان گرايش ديني دانش ؛ گردد ييد مي أت

داري طور معني اند، به دار داشته آموزاني كه مادران خانه از هم بوده و ميانگين گرايش ديني دانش

.)2جدول ( اند آموزاني است كه مادرانشان شاغل بوده بيشتر از دانش


66

)آموزان جنسيت و نوع شغل و گرايش ديني دانش(ها آزمون تفاوت ميانگين. 2جدول

داري سطح معني درجه آزادي Tآماره انحراف معيار ميانگين دتعدا جنسيت 8186/10 57/80 210 دختر

55/14 49/75 224 پسر

1148/13 95/77 434 جمع كل

149/4 044/411 000/

داري سطح معني آزاديي هدرج t ي هآمار انحراف معيار ميانگين تعداد نوع شغل

دار خانه شاغل

398 26

45/78 17/72

003/13 7172/13

1169/13 06/78 424 كل

376/2 422 018/0

گـرايش دينـي ميـزان « عبارت است از اينكـه ، تأييد شده در اين پژوهشي ه فرضي سومين

بـا توجـه بـه اينكـه سـطح . » متفاوت از هم اسـت آنان، آموزان به تفكيك رشته تحصيلي دانش

براي تعيـين ايـن .شود ييد مي أفرضيه مذكور، ت ،كمتر است / 05 از ، محاسبه شده Fداري معني

داراي ،از نظر آمـاري ها آموزان كدام رشته با ساير رشته دانشگرايش ديني موضوع كه ميانگين

حاصـل از ايـن آزمـون ي هنتيجـ . شد استفاده 1 بنفروني از آزمون تعقيبي ،دار است تفاوت معني

بـه جـز ( هـا نسبت به ديگر رشته ،شته رياضي آموزان ر دانشگرايش ديني نشان داد كه ميانگين

در مقايـسه بـا هـا داري كمتر است و ميانگين سـاير رشـته به طور معني ، )يي رشته فني و حرفه

.)3جدول ( ند نيست،داري داراي تفاوت معني،يكديگر

) گرايش ديني-رشته تحصيلي(ها آزمون تفاوت ميانگين . 3جدول

سطح معني داري درجه آزادي Fآماره انحراف معيار ميانگين تعداد رشته تحصيلي

4401/14 59/78 99 اول عمومي

1311/15 71/65 25 رياضي و فيزيك 5279/13 996/76 66 تجربي

5798/11 71/78 121 انساني

56664/17 72/75 7 يي فني و حرفه

2336/11 81/79 100 كار و دانش

1903/13 85/77 418 جمع كل

18/5 5 000/

1- Bonferroni


67

بـين ميـزان «ي كه مورد تأييـد واقـع گرديـده، عبـارت اسـت از اينكـه، ي چهارمين فرضيه

اين فرضيه . »داري وجود دارد معني ي هآموزان، رابط تحصيالت مادر و ميزان گرايش ديني دانش

ذكور پيرسون آزمون شده بود، نشان داد كه همبستگي معكوسي بين دو متغيـر مـ rكه از طريق

آموزان مورد مطالعه بـاال رود، بـه به اين نحو كه هرچه ميزان تحصيالت مادر دانش. وجود دارد

).4جدول ( و برعكسگردد ميهمان ميزان از گرايش ديني فرزندانشان كاسته

بـين «ي كه در اين پژوهش مورد تأييد قرار گرفته، عبارت است از اينكـه، ي پنجمين فرضيه

بـه عبـارت . »داري وجـود دارد معني ي هآموزان رابط اده و گرايش ديني دانش مذهبي بودن خانو

تواننـد، در گـرايش دينـي آنـان، در دوران كودكي و نوجواني فرزندانشان، ميها، ديگر، خانواده

آمـوزان، مـذهبي باشـند و فرزنـدان خـود را بـه يعني اگر والدين خود دانـش . ثيرگذار باشند أت

روزه و انجام ساير واجبات ديني تشويق نموده و در مراسـم مـذهبي بـه خواندن نماز و گرفتن

و ثير مثبتـي خواهنـد داشـت أهمراه فرزندان خود شركت نمايند، بر گرايش ديني فرزندانشان ت

).4جدول ( برعكس

بـين ميـزان «ي كه در اين پژوهش مورد تأييد واقع گرديده، اين است كـه ي ششمين فرضيه

هنتيجـ . »داري وجود دارد رابطه معني ،آنانگرايش ديني آموزان و دانش ي دهدرآمد ماهيانه خانوا

تواند از ارزش امور دينـي مي،ثباتي در امور معيشتي خانواده نشان داد كه نبود درآمد كافي و بي

مطلـوبي در وضعيت نـسبتاً هايي كه از لحاظ مالي تقريباً همچنين خانواده . در ميان اعضا بكاهد

توانند در گرايش فرزندانشان نسبت به رعايـت و مي،برند، به جهت عدم دغدغه مالي مي به سر

).4جدول ( موفق عمل نمايند،انجام امور ديني

اجتمـاعي و هاي بين عامل « مورد تأييد اين تحقيق عبارت است از اينكه ي ههفتمين فرضي

هـاي منظـور از عامـل .»داري وجـود دارد رابطـه معنـي آمـوزان، دانشگرايش ديني فرهنگي و

در چه وضـعيتي ) جو هنجاري جامعه( اجتماعي و فرهنگي اين است كه فضاي حاكم بر جامعه

نگـرش عمـوم بـه و كالً ؟ است؟ آيا وضعيت هنجاري جامعه دين گريزانه است يا دين گرايانه

هاي عاملنشان داد كه ها يافتهي هنتيج ... مذهب و مذهبيون در حكم تأييد است و يا تمسخر و

بـه عبـارتي . انـد داشتهآموزان دانشگرايش ديني نقش به سزايي در ميزان ،اجتماعي و فرهنگي

اجتماعي بااليي در بـين پايگاه از نوعي به ييد نمايد و دينداران أاگر جامعه، افراد دين مدار را ت

صـورت حركـت بـه سـوي ديـن مـداري در بـين جوانـان و در ايـن مردم برخـوردار باشـند،


68

گرا را در حالـت اگر جامعه به نوعي افراد دين ، تشديد خواهد گرديد و بر عكس ،آموزان دانش

ثير منفـي بـر أ، تـ صورت در اين ،انزوا قرار داده و آنان پايگاه اجتماعي خود را از دست بدهند

ه با استفاده از آزمون پيرسون، فرضـي ها، يافته ي ه نتيج .آموزان خواهند داشت گرايش ديني دانش

).4جدول ( كردييد أمذكور را ت

گـرايش بين عامل سياسـي و ميـزان «عبارت است از اينكه ، مورد تأييد ي ههشتمين فرضي

تحقيق با استفاده از آزمون ضريب هبـستگي ي ه نتيج .»داري وجود دارد معني ي آنان رابطه ديني

گـرايش دينـي مـر ثيرگـذار در ا أتهـاي عامـل سياسـي يكـي از فـاكتور پيرسون، نشان داد كـه

بـين به عبارتي هرچه منتخبين مردم، به فكر مردم بوده و بـا صـداقت در . باشد مي آموزان دانش

نيز كه مراحـل حـساس آموزان دانشخود باشند، هاي آنان ظاهر شده و در عمل، عامل به گفته

در وجـود حساس شـده و آن را ) گرايي دين( گذرانند، به اين امر مهم مي پذيري خود را جامعه

گرايش ديني از ميزان ،افتدبيكه خالف اين امر اتفاق در صورتي . نهادينه خواهند ساخت ،خود

).4جدول ( كاسته خواهد شدآنان،

بين عملكرد متوليـان امـور « مورد تأييد اين تحقيق عبارت است از اينكه، ي هنهمين فرضي

نشان ها، يافته ي هنتيج .»ي وجود دارد دار رابطه معني ،آموزان دانشگرايش ديني مذهبي و ميزان

داد كه هرچه متوليان امور مذهبي در كار خود صداقت به خرج داده و با موشكافي دقيـق امـور

را در آمـوزان دانـش ،آموزي باشند، به همان انـدازه نسل جوان دانش نيازهاي ديني، پاسخگوي

هايشان نباشـند، نـه تنهـا پايگـاه فته عامل به گ ، خود ،قرار خواهند داد و اگر گرايش ديني مسير

ثير منفي أت نيز، گرايي آنان از دست خواهند داد، بلكه در ميزان دين آموزان دانشخود را در بين

).4جدول ( خواهند گذاشت

)بررسي رابطه بين متغيرها( پيرسون r آزمون. 4جدول سطح معني داري شدت همبستگي رابطه بين متغيرها

/038 -/102 گرايش ديني-ادر سطح تحصيالت م

000/0 461/0 گرايش ديني-مذهبي بودن والدين

03/0 -112/0 گرايش ديني-ميزان درآمد

03/0 /523 گرايش ديني- اجتماعي و فرهنگي هاي عامل

000/0 169/0 گرايش ديني- سياسي هاي عامل

000/0 /5 گرايش ديني-عملكرد متوليان امور مذهبي


69

ييد نشدهأتهاي رضيهف) ب

بـه آمـوزان دانـش گـرايش دينـي ميـزان « عبارت است از اينكـه ،ييد نشده أاولين فرضيه ت

گـرايش بيـشترين ميـزان ، هـا هبر اساس نتيج . » متفاوت از هم است ،تفكيك پايه تحصيلي آنان

بـراي . پـيش دانـشگاهي اسـت آمـوزان دانش مربوط به ،مربوط به پايه دوم و كمترين آن ديني

دار اسـت يـا نـه؟ آزمـون آنـاليز از نظر آمـاري معنـي ،هاي فوق تعيين اينكه آيا تفاوت ميانگين

بيـشتر اسـت، ، / 05 از ،Fداري آزمـون با توجه بـه اينكـه سـطح معنـي . واريانس انجام گرفت

مختلـف هـاي پايـه ، بـه تفكيـك آمـوزان دانـش گرايش دينـي توان نتيجه گرفت كه ميانگين مي

.)=873/0F و= 3df و =4/0Sig( داري از هم ندارند ت معني تفاو،تحصيلي

بـه آمـوزان دانـش گـرايش دينـي ميـزان « عبارت است از اينكه ،ييد نشده أدومين فرضيه ت

گـرايش دينـي ميزان ها، بر اساس يافته . » متفاوت از هم است ،تفكيك ناحيه محل تحصيل آنان

. اسـت 1ناحيـه آموزان دانش گرايش ديني نگين ميا ، اندكي بيش از اروميه 2 ناحيه آموزان دانش

هـاي براي نمونه Tدار است يا نه؟ از آزمون معنيها، تفاوت ميانگين براي اينكه مشخص شود،

، بيـشتر 05/0، از داري آمـاره محاسـبه شـده با توجه به اينكه سـطح معنـي . استفاده شد ،مستقل

.)=T -094/1 و =423df و =2/0Sig( شود ييد نميأاست، فرضيه مذكور ت

بـه ،آمـوزان دانـش گـرايش دينـي ميزان « عبارت است از اينكه،ييد نشده أسومين فرضيه ت

بـراي ،tآزمـون براي آزمـون فرضـيه مـذكور، از .» متفاوت از هم استآنان،تفكيك شغل پدر

نتـايج نـشان داد هـر چنـد كـه ميـانگين گـرايش دينـي . اسـتفاده گرديـد ،هـاي مـستقل نمونه

ي كـه پدرانـشان آمـوزان دانـش از ميانگين گرايش ديني ،ي كه پدرانشان كارمند بوده موزانآ دانش

عدم ( دار نبوده است معني، از لحاظ آماري،است، اما اين تفاوت بوده اند، بيشتر شغل آزاد داشته

.)=T 001/1 و =414df و =3/0Sig() ييد فرضيهأت

بـه آمـوزان دانـش گرايش ديني ميزان « كه عبارت است از اين ،ييد نشده أچهارمين فرضيه ت

بـا توجـه بـه سـطح . » متفـاوت از هـم اسـت ،تفكيك نوع مسكني كـه در آن سـكونت دارنـد

ييـد نرسـيد أبـه ت فرضيه مـذكور، بيشتر است، ) 05/0( كه از ) 599/0( دست آمده داري به معني

)5/0Sig= 432 وdf= 527 و/T=(.


70

آمـوزان دانشبين ميزان تحصيالت پدر « از اينكه عبارت است ،ييد نشده أپنجمين فرضيه ت

بـراي آزمـون .»داري وجـود دارد رابطه معنـي ،آموزان دانشگرايش ديني مورد مطالعه و ميزان

شـد كـه پيرسـون اسـتفاده r از آزمـون ، به دليل ماهيت كمي آنهـا هاي مذكور، رابطه بين متغير

ييـد نـشد أ، ت 05/0 از ،حاسـبه شـده داري م به دليل بيـشتر بـودن سـطح معنـي فرضيه مذكور،

)09/0Sig=.(

و آمـوزان دانشگرايش ديني بين ميزان « عبارت است از اينكه ،ييد نشده أششمين فرضيه ت

تعـداد براي آزمـون رابطـه دو متغيـر . »داري وجود دارد رابطه معني ،تعداد اعضاي خانواده آنان

به دليل .شد از آزمون پيرسون استفاده ،زانآمو دانشديني گرايشاعضاي خانواده با متغير ميزان

ييــد نرســيدأ بــه تمــذكور،فرضــيه ،05/0دســت آمــده از ه داري بــ بيــشتر بــودن ســطح معنــي

)8/0Sig=( .

گيري بحث و نتيجه مـدنظر انديـشمندان بـوده و كتـاب ،بحث دين و گرايش ديني در اعصار و قرون مختلف

دگي را بر محور دين به روشني بيان ساخته است، بـه ن نيز، كليه اصول زن آ يعني قر ،آسماني ما

ثيرگـذار بـر آن، أ ت هـاي و عامـل آمـوزان دانـش در تحقيق حاضر، به گرايش ديني همين خاطر

هـاي هاي مختلفي استفاده گرديده بـود كـه در بخـش از تئوري ،پرداخت شده و براي تبيين آن

هاي پيـشين يافتهي هها و نتيج تئوري كدامهال اصلي اين بخش اين است ك ؤس. اشاره شد ،قبلي

آمـاري مـورد ي همخواني داشته و به عبارتي قابل كـاربرد در جامعـه ، تحقيق حاضر ي هبا نتيج

را بـا از تحقيـق حاضـر ه به دست آمـد هاي ه نتيج تالش شده است بدين منظور ؟مطالعه است

مقايـسه ،ي مـورد اسـتفاده ها و همچنين تئوري تحقيقات قبلي و ديدگاههاي مختلف هاي هنتيج

.سازيم مشخص مورد مطالعه، آماريي هكرده و كاربردي بودن آنها را در جامع

آيد كه عوامل روانشناختي، اجتماعي و فرهنگي در گرايش مي او چنين بر .بي.از نظريه دي

ب توان گفت كـه كـس مي هاي فازيو و بيم همچنين با كاربردي كردن تئوري . ثير دارند أبه دين ت

بـر آن، اطالعات از فضاي حاكم بر جامعه در خصوص ديـن گرايانـه يـا ديـن گريزانـه بـودن

هـاي يـاد شـده تحقيق حاضر بـا محتـواي نظـري تئـوري ي هنتيج. باشد مي ثرؤگرايش ديني م

.باشند ميهاي مذكور قابل كاربرد در جامعه آماري مورد مطالعه همخواني دارد، بنابراين تئوري


71

بـين رابطـه ، ها ه بر اساس نتيج تحقيق حاضر اين است كه اوالً ي هجه در نتيج نكته قابل تو

دار بوده است معكوس و معني ، مورد مطالعه آموزان دانشميزان تحصيالت مادر و گرايش ديني

ي كه آموزان دانشي كه مادرانشان شاغل بوده است، نسبت به آموزان دانش در مقام مقايسه، و ثانياً

ي در ارتبـاط بـا نتيجـه . اند يش ديني كمتري برخوردار بوده ل نبوده است، از گرا مادرانشان شاغ

توان گفت كه انتظار بر اين است كه بـا بـاال رفـتن سـطح تحـصيالت مـادران، ميـزان مي اولي

ولي در تحقيق حاضر عكـس ،همنوايي فرزندانشان با هنجارهاي اجتماعي و مذهبي باالتر رود

گيري علت اين امر شايد مرتبط با اين قضيه باشد كه چون در نمونه . اين امر مشاهده شده است

و يـا . فلذا اين احتمال هست كه نتيجه بـر عكـس شـود . توان تمامي متغيرها را كنترل كرد نمي

ديني افراد تحصيل كرده در خصوص امور دينـي هاي تغيير نگرش مرتبط با شايد نتيجه حاصله

كيد بر كنترل أبراي روشن شدن اين موضوع با ت يي ق جداگانه باشد كه در هر حال بايستي تحقي

بـاال به هر حـال . متغير تحصيالت والدين به روش آزمايشي و يا هر روش ديگر صورت گيرد

بـر همگـان، مبـرهن اسـت كـه مـادران . بردن سطح دانش براي تمامي والدين ضروري اسـت

، به آموزان دانشين ضروري است، مادر بنابرا. ترند تحصيل كرده در پرورش فرزندان خود موفق

باشـد مي آنان، پرورش و تربيت فرزند ي اين نكته مهم توجه نمايند كه يكي از مهمترين وظيفه

، بايد وقت كافي را به امور ارزشـي و دينـي و يا در حال تحصيل هستنداند تحصيل كرده و اگر

.فرزندانشان، مصروف سازند

هاي متعدد و رسد مادران شاغل به جهت اختيار نقش مي به نظر اما در ارتباط با مورد دوم،

كنند كه به مي نقش واحد در محيط خانواده، نسبت به غير شاغلين، كمتر فرصت نداشتن تقريباً

يعني به جهت متقـضيات زنـدگي ماشـيني و پيچيـدگي زنـدگي . امور ديني فرزندانشان برسند

بنـابراين بـر اسـاس . تربيت فرزندانـشان غافـل بماننـد مادران شاغل از ،امروزين، احتمال دارد

توان اين نتيجه را داشت كه مادران تحصيل نكننـد و يـا شـغلي را بـراي نمي حاصله هاي هنتيج

ـ بيرون از خانواده اختيار هاي فعاليت هـاي در كنـار فعاليـت زننمايند، بلكه بايستي مـادران عزي

اختـصاص اولويت اساسي را به تربيت فرزندانـشان ي، بايست بيرون از خانواده نظير اختيار شغل

دانش ،عمومي زماني ميتواند مفيد باشد كه از ماحصل آن هاي بدهند؛ چرا كه فعاليت در عرصه

.شان قرار گيرد مادران، در خدمت تربيت فرزندانتوسط كسب شدهو اگاهي


72

به تفكيـك دختـر وزانآم دانش تحقيق اين بود كه ميانگين گرايش ديني هاي هاز ديگر نتيج

داري متفاوت بوده و ميزان گرايش دينـي دختـران، بيـشتر از پـسران بـوده و پسر، به طور معني

دختـر، كمتـر از آمـوزان دانـش توان در اين نكته جستجو كرد كه اوالً مي دليل اين امر را . است

مـا از طـرف ي امعـه در ج ثانيـاً . گيرنـد مي خارج از خانه قرار هاي پسر، در محيط آموزان دانش

به هر حال از اقتـضائات . شود ميكنترل بيشتري از هر حيث، بر روي دختران اعمال ها، خانواده

عمـومي هـاي امروز اين است كه در مقايسه با گذشـته، دختـران و پـسران در عرصـه ي جامعه

بـر روي كنترلـي خـانواده هـاي اهـرم ،شـود مـي ، بنابراين پيشنهاد باشندفعاليت بيشتري داشته

در آمـوزان دانشزيرا . دختران و پسران و ارشاد آنها بيش از پيش در دستور كار آنان قرار گيرد

خواهنـد مـي نماينـد و اگـر والـدين مـي پـذيري را سـپري شان، دوران جامعـه مقاطع تحصيلي

اي هـ روش ،هنجارهاي ديني را در فرزندان خود نهادينه شده ببينند، بايستي در تعامل با مدرسه

.صحيح رفتاري را به فرزندانشان بياموزند تا از هر گونه لغزش احتمالي، جلوگيري به عمل آيد

بر والدين فرض است فرزندان خود را بـه خوانـدن نمـاز و گـرفتن روزه و انجـام سـاير

حد امكان سـعي كننـد؛ در مراسـم مـذهبي شـركت كـرده و واجبات ديني تشويق نمايند و در

.، اهميت مراسم مذهبي را دريابندآن شركت دهند، تا فرزندانشان، عمالً درفرزندان خود را هم

اجتمـاعي و فرهنگـي نقـش حيـاتي در هـاي پيرسون نشان داد كه عامل r آزمون ي هنتيج

ييد نمايـد أبه عبارتي اگر جامعه افراد عالقمند به دين را ت. دارندآموزان دانشميزان دين مداري

د كه در جامعه، از حرمت اجتماعي برخوردارند، به احتمـال قريـب بـه و دينداران، احساس كنن

هـاي بنـابراين، بايـستي، اهـرم . ثيرگذار خواهنـد بـود أ، ت آموزان دانشگرايي يقين، در ميزان دين

، رسـالت واقعـي خـود را دريابنـد و در ايـن ...جامعه، از جمله صـدا و سـيما و ثيرگذار در أت

.عمل آورندخصوص، اقدامات مقتضي را به

ثيرگذاري والدين روي گرايش ديني فرزندانشان ايـن اسـت كـه أثر ت ؤهاي م يكي از روش

چنـين ي حسن كار در اين است كه فرزندان بـا مـشاهده . خود والدين عامل به امور ديني باشد

.رفتارهايي به طور غيرمستقيم، پرداخت به امور ديني را در وجود خود نهادينه خواهند ساخت

كه جهاني شدن نيز، روند تغييـرات زه، جهان آبستن تغييرات بسياري است؛ به طوري امرو

اجتماعي و فرهنگي را تشديد كرده است، بنابراين ضروري است متوليان امور مذهبي با تفـسير

.االت ديني و مذهبي جوانان باشندؤبه روز دين و امور مذهبي، پاسخگوي س


73

پيشنهادات پژوهشي

فعلـي آمـوزش و هـاي آمـوزش ي دينـي و شـيوه هـاي تم سنتي آموزش مقايسه ميان سيس

از ديدگاه كارشناسان امور دينـي و آموزان دانشثر بر گرايش ديني ؤ م هاي بررسي عامل پرورش

. مقاطع تحصيلي راهنمايي و متوسطهپرورشي در

تحقيقهاي محدوديت

ه در شـهر اروميـه عـ ل آمـاري مـورد مطا ي تحقيق حاضر، قابل تعمـيم بـه جامعـه ي هنتيج

هـا، بايـستي جانـب احتيـاط را مذكور به ساير شهرها و استان هاي هيجتباشد؛ لذا از تعميم ن مي

را كنتـرل يـي توان كليه متغيرهاي زمينه نمي با توجه به اينكه در انجام يك تحقيق .رعايت نمود

شـغل و متغيـر نـوع رشـته تحـصيلي، فلذا در اين تحقيـق نيـز بعـضي از متغيرهـا نظيـر ،كرد

. دن حاصله مخدوش گرد هاي ه اين احتمال هست كه نتيج و. مادر كنترل نشده بودند تحصيالت

حاصـله در خـصوص متغيرهـاي يـاد شـده بهتـر اسـت هاي هبنابراين براي احراز صحت نتيج

.احتياط الزمه صورت پذيرد


74

منابع

بررسـي وتبريـز شـهر ي ه روزان آموزان گرايش ديني دانش سنجش ).1377( باللي، اسماعيل

دانشكده علوم انساني و : تبريز كارشناسي ارشد، دانشگاه ه، پايان نام نقش يادگيري در آن

.اجتماعي

گيـري گـرايش دينـي هـاي فـردي در شـكل نقش شبكه ). 1385( جدبابايي بهبهاني، زينـب

اقتـصادي و پايان نامه كارشناسـي ارشـد، دانـشگاه الزهـرا، دانـشكده علـوم ، دانشجويان

.اجتماعي

بررسي ميزان گرايش ديني دانـشجويان مقطـع كارشناسـي ). 1383( خراطيان خامنه، حـسن

، پايان نامه كارشناسي ارشد پژوهش علوم اجتمـاعي، دانشگاه تبريز و عوامل مؤثر بر آن

.دانشگاه تبريز، دانشكده علوم انساني و اجتماعي

مركـز : ، تهران روستائيان نسبت به جهاد سازندگي سنجش گرايش « ).1372(پور، فرامرز رفيع

.تحقيقات و بررسي مسايل روستايي وزارت جهاد سازندگي

ــراج ــوكلي س ــاز ت ــسين و مهن ــداري در ). 1380(زاده، سيدح ــاتي دين ــف عملي ــي تعري بررس

.159 -188صص :پنجم، سال 21 و 20، شماره پژوهشي هنامهاي اجتماعي، پژوهش

تا 17(هاي سياسي مذهبي جوانان ذكور تهراني بررسي نگرش ). 1373( اصغر پور، علي صباغ

نامـه پايـان : تهـران ،، دانـشگاه تربيـت مـدرس گيري آن وعوامل مؤثر بر شكل )سال 22

.كارشناسي ارشد

مـشاركت، توسـعه و ( دولت، مردم و همگرايي ).1381( فردرو، محسن و رضواني، اصغر

تخب مجموعه مقاالت گردهمـايي دولـت و من، )هاي گسترش مشاركت سياسي زمينه

.آن :، جلد دوم، تهران مشاركت مردمي

. چاپار: ، تهرانهاي اجتماعي دين بنيان). 1353(فضايي، يوسف

باروري و گرايش به ي هبررسي و مطالع ).1376( دادهير، ابوعلي وقاضي طباطبائي، محمود و

.تحقيقات استانداري احد پژوهش وو، مؤثر بر آن در ميان نوجوانان شهر اردبيل عوامل


75

محمـد ترجمـه ، در اجتمـاع فـرد ).1374( كراچفيلد ريچـارد و بالكـي اجرتـون ،كرچ ديويد

.ينلفرانك شاراتت ان:، تهرانيئرضا

.فرانكلين: ، ترجمه عليمحد كاردان، تهرانشناسي اجتماعي روان ).1351( برگ، اتو كالين

: ، ترجمه محسن ثالثي، تهران شناسي بزرگان جامعه ي هزندگي و انديش ). 1368(كوزر، لوييس

.تشارات علميان

شركت سـهامي : ، ترجمه فؤاد روحاني، تهران شناسي و دين روان). 1352(گوستاويونگ، كارل

.هاي جيبي كتاب

گيري سكوالريـستي و بنيـادگرايي بررسي اعتقادات ديني و جهت ). 1380(مرجايي، سيد هادي

.159 ـ 188 صص:، سال پنجم21 و 20، شماره نامه پژوهششگاهي، در بين جوانان دان

هـاي اجتماعي خـانواده بـا گـرايش - پايگاه اقتصادي ي هبررسي رابط ). 1375(ملكي، امير

. كارشناسي ارشدي هنام ، دانشگاه تربيت مدرس، پايانذكور تهران ارزشي نوجوانان

هـاي ، شـماره فرهنـگ و توسـعه ي همجلناسي دين، ش روش .)1373(يوسفي اشكوري، حسن

.، سال سوم، مهر و آبان14و 13

Adamczyk, A. (2009). Socialization and Selection in the Link between Friends' Religiosity and the Transition to Sexual Intercourse, Sociology of Religion. Washington: Spring 2009. 70 (1), 5-27.

Alwi, A. (2003). Intrafamilial relationship, parental behaviour and religiosity in youth violence among Malay males. Unpublished Master’s thesis, International Islamic University Malaysia, Kuala Lumpur.

Cornawall, M., & Tomas, D. L. (1990). Family, religion, and personal communities: Examples from Mormonism. Marriage and Family Review, 15, 229–252.

Erickson, J.A. (1992). Adolescent religious development and commitment: A structural equation model of the role of family, peer groups, and educational influences. Journal for the Scientific Study of Religion, 31, 131–152.

Hedstrom, P.(2005), Dissecting the Social on the principles of Analytical Sociology, Cambrridge press.


76

Hood, R. W., JR., Spilka, B., Hunsber, B., & Gorsuch, R. (1996). The psychology of religion: An empirical approach (2nd ed.). London: The Guilford Press.

Loewenthal, K. M. & Cinnirella, M. (1999). Different Cultural–Religious Groups in Great Britain Interventions for Depression and Schizophrenia among Women Beliefs about the Efficacy of Religious, Medical and Psychotherapeutic, Transcultural Psychiatry, 36, 491-504.

Luckman, T.(1967). The invisible religion. NewYork: Mac Milan.

Shah, A. A. (2004). Self-Religiosity, Father’s Attitude and Religious Education in the Moral Behaviour of Adolescents, Psychology Developing Societies, 16, 187(http://pds.sagepub.com).

Urry, J. (2000). Sociology Beyond Societies, Mobilization for Twenty first Century, london & Newyork. Routledge.

ˇ& '!( ˘ˇˆ : ˙˜ ! ˇeducation.scu.ac.ir/article_10284_dcaf64a60d647a5... ·...

Documents