:دوره آموزشی

ابزارها و روش های جمع آوری اطالعات

باسمه تعالی

: مقدمه

مدیریت دانش اغلب صاحبنظران معتقدند که یکی از موضوعات مهم مطرح شده در عصر جدید ، مفهوم

است از این جهت مدیریت دانش به عنوان ابزاری که می تواند دانش موجود را گردآوری کند ، نظم ببخشد

. و در کل سازمان اشاعه دهد اهمیت یافته است

: به منظورشناخت مدیریت دانش بهتر است مفاهیم زیر تعریف و تفاوت بین آنها مشخص شود

( داده ها = DATA)

( اطالعات = INFORMATION )

( دانش = KNOWLEDGE )

: هرم دانش

دانش

اطالعات

داده

داده :

واژه داده ، مناسبترین واژه برای واقعیات شکل نیافته و

.بدون ساختار است داده ها ، به تنهایی معنی ندارند و بیانگر حقایق و

واقعیت های خام هستند که در پایگاههای داده ها

.ذخیره و مدیریت می شوند

داده ها :

به معنی واقعیتی از موقعیت است که بدون ارائه توضیحات و پردازش ، فاقد هرگونه برداشتی . می باشند

داده ها را می توان مواد خام عناصر مورد نیاز برای تصمیم گیری به شمار آورد ، چراکه نمی .توانند عمل الزم را تجویز کنند

از طرف دیگر ، داده ها نشانگر ربط ، بی ربطی و اهمیت خود نیستند اما به هر حال برای .سازمانهای بزرگ اهمیت زیادی دارند چراکه مواد اولیه ضروری برای خلق به شمار می روند

....و 30، 987، 150: مثال

..... اسامی محمد ، علی ، رضا و .......تهران ، مشهد ، شیراز و

.نمونه ای از داده ها هستند

داده ها ، عناصر اصلی اطالعات هستند و در صورتی به اطالعات تبدیل می شوند که افراد بخواهند برای درک .بیشتر از آنها استفاده کنند

اطالعات ، داده های خالصه شده ای است که گروه بندی ، ذخیره ، پاالیش و سازماندهی شده اند تا بتوانند .معنی دار شوند

. اطالعات ، به داده ها ارزش می بخشد و در نتیجه آنها را قابل قبول و استفاده می سازد .یکی از تفاوت های اساسی میان داده و اطالعات است قابلیت استفاده در حقیقت ،

دانش : عبارتست از : اطالعات دسته بندی شده و مرتبط که در سازمان کاربرد اجرایی و عملی یافته .اند

دانش تشکیل شده از تجربیات ، ارزش ها ، اطالعات موجود و نگرش های کارشناس نظام یافته است که .چارچوبی برای ارزشیابی و بهره گیری از تجربیات و اطالعات جدید بدست می دهد

پدید آمده است و بدون آن ، اطالعات و داده تلقی می شود فکردانش معنا و مفهومی است که از : بطور کلی

. و بوسیله خود یادگیرنده تفسیر می شود ، به مصرف ، عملکرد و یا تصمیم گیری می رسد

اطالعات و دانش :

: کلیاتی در خصوص روش های تحقیق

: عنوان پژوهش می بایست مسئله محور باشد دو شقی و دو متغییره باشد محدوده موضوعی آن مشخص باشد آزمون پذیر باشد محقق تمایل شخصی برای کارکردن در عنوان مربوطه را داشته باشد جهت گیری ارزشی و اخالقی در عنوان پژوهش وجود نداشته باشد با توجه به موضوع تحقیق و ) بهتر است در عنوان تحقیق از واژه هایی مانند بررسی ، مطالعه ، تبیین ، طراحی

.استفاده گردد ( روش انتخاب شده

: ویژگی های مسئله پژوهش مساله پژوهش کلی نباشد جمله ای سوالی باشد محقق استطاعت جمع آوری اطالعات را داشته باشد قابل حل باشد و...............

: اهداف پژوهش منظور همان عنوان تحقیق است که محقق قصد مشخص نمودن آن را دارد و معموالً در : هدف کلی

.یک جمله قابل فهم و صریح و رسا و مختصر بیان می شود تا برای خواننده قابل فهم باشد

از شکستن هدف کلی به اجزای کوچکتری بدست می آید و این : اختصاصی / جزئی / اهداف فرعی

.اهداف راه رسیدن به هدف کلی را قدم به قدم مشخص می نماید

: فرضیه پژوهش

o راهنمای تحقیق و قوی ترین ابزار تحقیق است ؛ زیرا وظیفه محقق را مشخص می کند که : فرضیه

.چه کاری را انجام دهد و به دنبال چه چیزی بگردد

: ویژگی های فرضیه پژوهش جمله ای خبری و مثبت باشد قابل آزمون باشد با نظریه ای تایید شده ، مرتبط باشد روشن و دقیق باشد قدرت تبیین حقایق را داشته باشد ساده و قابل فهم باشد یک فرضیه هیچگاه اثبات یا ابطال نمی شود ، بلکه براساس داده های بدست آمده فقط تایید یا رد می شود و.....

o کلیه افراد ، اشیاء و پدیده هایی که در یک مقیاس جغرافیایی مشخص و دارای : جامعه آماری

.یک یا چند صفت مشترک باشند o بخشی از جامعه که معرف و نماینده واقعی جامعه باشند را انتخاب و روی آنها : نمونه آماری

.آزمون و نتیجه را به کل جامعه تعمیم می دهیم

: روش های نمونه گیری نمونه گیری تصادفی ساده نمونه گیری طبقه ای نمونه گیری خوشه ای نمونه گیری براساس جداول کامپیوتری نمونه گیری منظم نمونه گیری هدفدار

:متغییر های تحقیق

متغییر مستقل متغییر وابسته

متغییر تعدیل کننده متغییر مزاحم متغییر کنترل و......

:مقیاس های اندازه گیری اسمی رتبه ای فاصله ای نسبی

:روش های تحقیق

تاریخی زمینه یابی آزمایشی پس رویدادی میدانی تحلیل محتوا و...

:( : اندازه گیری و نحوه اجرای آن )ابزار سنجش

فرضیه هایی را به منظور رسیدن به یک هدف آزمون می کنیم که آزمون و دستیابی / در هرپژوهش ، فرضیه به هدف ، نیازمند جمع آوری یکسری اطالعات است که فرضیه رد یا پذیرفته می شود ؛ لذا انجام این عمل

مستلزم اندازه گیری متغییرهاست ؛ بدین ترتیب پژوهش نیازمند ابزار اندازه گیری است ؛ به بیان دیگر .تبدیل پاسخ ها به داده ها بخش مهمی از فرآیند پژوهش علمی است

پژوهشگر در پژوهش خود باید به ابزار اندازه گیری توجه کند ؛ بدین معنی که در بدو پژوهش بایستی

.درخصوص تدوین یا تهیه ابزار سنجش تالش الزم را بنماید

هر ابزار سنجشی که برای پژوهش بکارگرفته می شود اعم از اینکه خود پژوهشگر آن را تدوین کند : نکته :ویژگی به شرح ذیل باشد 5و یا از ابزارهای دیگرا استفاده کند باید دارای

o(اعتبار)روایی o (اعتماد )پایائی o عملی بودن o(استاندارد ) هنجار oنرم

:: اهداف روش جمع آوری داده ها

روشهای گرد آوری داده ها را از یکدیگر تمیز داده و مزایا و معایب هر یک را بدانیم

زمان و نحوه استفاده از این روشها را دریک پژوهش خاص بدانیم

:پیش از گردآوری داده ها باید مشخص شود

داده های مربوط به چه چیزی گردآوری شود؟

چرا داده ها گرد آوری می شود؟

داده ها چگونه گردآوری می شود؟

داده ها را چه کسانی گردآوری می کنند ؟

گردآوری داده ها به چه مواد و ابزاری نیاز دارد ؟

منبع تامین هزینه ها کیست ؟

و....

نتیجه پژوهش علمی یک قانون تجربی . گردآوری داده ها ، پژوهش را به عنوان یک فرآیند تجربی مشخص می سازد .است که نشان دهنده رابطه ثابت رویدادها با یکدیگر است

در یک تقسیم بندی کلی ، براساس معیارو روش های جمع آوری داده ها، تحقیقات **

:به دو دسته تقسیم می شوند

( کتابخانه ای / اسنادی ) استفاده از اطالعات و مدارک موجود -1

مشاهده ، مصاحبه و پرسش نامه : مهمترین آنها شامل : روش میدانی -2

:: : فن برای تولید داده ها وجود دارند که عبارتند از / چهار روش

( : کتابخانه ای / اسنادی ) استفاده از اطالعات و مدارک موجود -1

و گرد آوری شده اند ؛ لذا محقق می تواند یش آماده مورد نیاز محقق از پاطالعات حقیقاتبعضی تر دجمع آوری اطالعاتی که از قبل تهیه شده اند و موجود بدون نیاز به تکرار مراحل تحقیق نسبت به

.است اقدام کند

منابع اسنادی برای تحقیق :

اسناد رسانه ای / ثبتهای تاریخی / قانون دولتی / اطالعات دولتی

............و / اسناد شخصی

مزایا : 1- ارزان بودن اطالعات

2- صرفه جویی در وقت ارزیابی روند تحقیقات انجام شده در گذشته -3

معایب: 1- ناقص بودن اطالعات

2- قدیمی و کهنه بودن اطالعات

3- در دستیابی به اطالعات ... ( اخالقی و ) وجود موانع

قبل از کاربرد به این نکات توجه شود: اعتبارو دقت این اطالعات چقدر است

توجه کنید اطالعات دست دوم است

امکان خطا بصورت اشکال درخواندن دست نوشته هاوجود دارد

: روشهای میدانی

(چشم ، مهمترین ابزار) :مشاهده -1بطورکلی هر علمی با مشاهده و مالحظه شروع می شود ؛ لذا یک مشاهده ساده اولین قدم هر علم و هر مبحث

و به معنی ثبت منظم رفتار و خصوصیت از روش های جمع آوری اطالعات است مشاهده یکی . علمی است .می باشد( کمک گرفتن از ابزار خاص ) از راه حواس و یا سایر راه های ادراکی موجودات زنده ، اشیاء و پدیده ها

انواع مشاهده : مشاهده مشارکتی:

.مشاهده کننده در موقعیت مورد مشاهده مشارکت می کند

مشاهده غیر مشارکتی : .مشاهده کننده به صورت پنهان و یا آشکار پدیده را مالحظه می کند اما در آن مشارکت نمی کند

: مزایا امکان بررسی جزئیات موضوع -1 بررسی و آزمایش صحت اطالعاتگردآوری شده -2 (اطمینان)باال بودن اعتبار -3 جمع آوری اطالعات زیاد در مدت زمانی کوتاه جمع آوری اطالعات درزمان کوتاه -4 سادگی نظارت درصحت و سقم-5

: معایب (مزاحمت وجود مشاهده گر)تاثیرگذاری تمایالت پژوهشگر بر روند مشاهدات -1 تاثیر عوامل محیطی بر روی مشاهدات -2 مشکالت استاندارد سازی اطالعات در بخش اطالعات کیفی -3 وقت گیر و پرهیز بودن برای جامعه آماری زیاد -4 احتمال پیش داوری مشاهده گر -5 عدم توانایی در گزارش واقعه -6 خطرات تغییر پذیری -7

مشاهده گر -الف شرکت کننده -ب ابزار -ج

:مصاحبه - 2 :مصاحبه یکی از روش های جمع آوری اطالعات است که در آن

. آنان پرسش می شودزبه صورت حضوری یاغیر حضوری از افراد یا گروهی ا -1

0روش گردآوری است که از واحدهای پژوهش ،اطالعات بصورت گفتاری کسب می گردد -2

آنچه مصاحبه را به صورت های . مهم آن است که سواالت مصاحبه از پیش اندیشیده شده و تعیین شده است نکته . میزان انعطاف پذیری آن و یا نحوه اجرای آن است، مختلف طبقه بندی می کند

مصاحبه را یکی ازروش هائی دانسته اند که امکان دریافت پاسخ در آن بیش از روش های دیگر است، زیرا در ** هنگام مصاحبه امکان تحریک آزمودنی برای دادن پاسخ وجود دارد و نیز می توان در صورت ابهام با توضیح

.ت موضوع را روشن ساخ

استفاده از مصاحبه گر کاردان وعالقه مند / طرح ریزی قبلی برنامه مصاحبه : تکنیک

نزدیکی فرهنگ مصاحبه گر با واحد/ آشنا نمودن مصاحبه گران باعلل ومحتوای ابزار

انواع مصاحبه : 1- مصاحبه انعطاف پذیر یا آزاد :

زمان و توالی پرسش به سلیقه مصاحبه گر ؛ اما مشخص است برای مصاحبه کننده در این نوع چارچوب وحدود پرسش مصاحبه گر ؛ ضمناً .تر است و اطالعات واقعی تری بدست می آید دراین حالت رفتار آزمودنی طبیعی .ی داردگبست

. دنمایمی تواند سواالت اضافی نیز طرح

2- مصاحبه با انعطاف پذیری متوسط یا منظم :

در این نوع مصاحبه ، مصاحبه گر از پرسشنامه ای با پرسش های مشخص و با توالی ثابت استفاده می کند ، اما معموال .کمی و سطحی است ، در اینجا جمع آوری اطالعات.پرسش ها به صورت باز هستند

3- مصاحبه با انعطاف ناپذیریا پرسشنامه همراه با مصاحبه:

پاسخها ثابت و از قبل پیش . مصاحبه گر از پرسش نامه ای با پرسش های مشخص و با توالی استاندارد استفاده می کند این روش در مطالعات بزرگ و زمانی که . بینی و طیقه بندی شده اند و معموال پرسش ها به صورت بسته هستند

.پژوهشگر از تنوع پاسخ ها اطالع دارد بکار می رود

: ویژگی های مصاحبه گر

oعالقه مند به تحقیق و قدرت برقراری ارتباط وایجاد اطمینان

o آشنا به آداب اجتماعی وفرهنگ وآداب ورسوم جمعیت مورد مطالعه

oآشنائی با هدف تحقیق ودانستن منظورنظرسؤاالت وقدرت

oتشویق برای بروزپاسخ عمیق تر

oبیطرف بودن و هدایت بموقع و رفع ابهامات مصاحبه شونده

عدم تمایل مصاحبه شونده به پاسخگویی -2عدم حذف بی سوادان -1 : مزایا صداقت در بیان حقیقت -4رفع ابهام -3

نیازبه مصاحبه گر -2وقت گیر -1 : معایب تحلیل داده ها مشکل تر -4گران و پرهزینه -3 محدودیت در جمعیت زیاد -5

.....و

:پرسش نامه -3

پرسشنامه به عنوان یکی از متداول ترین ابزار جمع آوری اطالعات در تحقیقات پیمایشی مورد استفاده قرار می گیرد

نظر، دیدگاه و ، و عبارت است از مجموعه ای از پرسش های هدف دار که با بهره گیری از مقیاس های گوناگون .بینش یک فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می دهد

پرسشنامه حاوی مجموعه ای از سؤاالت است که پاسخگو به گونه ای کتبی به آنها پاسخ می دهد.

ابزاری که در آن سؤاالت بصورت کتبی ارائه می گردد و واحد پژ وهش پا سخها را خود می نویسد.

: معیار هایی که قبل از تعیین پرسش نامه باید درنظر گرفته شود

..( مستقل وابسته و )تعیین متغیرها -2تعیین هدف و معیارهای دستیابی به آن -1

داشتن اطالعات در مورد موضوع مربو طه -4در نظر گرفتن دانش درک سطح اجتماعی نمونه -3

: انواع پرسش نامه از نظر ماهیت

در اینجا پاسخگو می تواند بدون محدودیت هرپاسخی را که .در این نوع پرسشنامه با سواالت باز روبرو هستیم: پرسش نامه باز -1در اینگونه سواالت ، اطالعات دقیق تر، کامل تر و دارای . مد نظرش باشد در مورد آن پرسش بنویسد و یا در آن زمینه توضیح دهد

.ارزش بیشتر هستند ولی طبقه بندی و نتیجه گیری از آنها مشکل تر و له تجربه زیاد نیازمند است

برای هر پرسش تعدادی گزینه و پاسخ انتخاب .رسش های بسته در این نوع پرسشنامه ارائه می شودپ: پرسش نامه بسته -2هریک از پاسخ ها به گونه ای تنظیم شده است که در .شده است که فرد پاسخ دهنده باید یکی از آنها رابه عنوان پاسخ بگزیند

در اینجا پاسخ ها را می توان به سرعت نوشت و . عین منطقی بودن برای آن سوال از پاسخ مربوط به دیگر سواالت مجزاست .تجزیه و تحلیل و طبقه بندی پاسخ ها نیز ساده تر است اما اطالعات به دقت و کاملی پرسش نامه باز نیست

طبقه بندی بر اساس نحوه اجرا :

پرسشنامه همراه با مصاحبه

پرسش نامه خودایفا

پرسشنامه پستی

پرسشنامه الکترونیک

:نکات کلیدی برای ساخنت یک پرسش نامه

ظاهر زیبا و جذاب داشته باشد

(معرفی ،اهداف )مقدمه ای برانگیزاننده

راهنمایی برای کاربر داشته باشد

(دقیقه 30حد اکثر )کوتاه و خالصه باشد

سؤاالت واضح، روشن ،گویا و بدون ابهام باشد

فرم پرسش نامه نظم و ترتیب مناسب داشته باشد

کلیه متغیرهای مطالعه را پوشش دهد

پاسخها راالقاء نکند

(دو وجهی نباشد )هربار فقط یک مفهوم پرسیده شود

حالتی برای پاسخهای پیش بینی نشده داشته باشد

(پرسشنامه بی نام )محرمانه ماندن اطالعات مطرح شود پژوهش توسط فرد یا یک مؤسسه معتبر تائید شود

و...

:چراپرسشنامه

:مزایا سریع ، ساده ، ارزان و آسان

( امکان انجام مطالعات بزرگ ) عده زیادی را در مدت کوتاهی پوشش میدهد

سادگی طبقه بندی و تجزیه و تحلیل آسان

نیاز به مصاحبه گر ندارد

پاسخگو از نظر زمان تحت فشار نیست

: معایب عمق مطالب را نمی توان سنجید

پاسخگو بعضی سؤاالت را جواب نمی دهد

عده ای نمی توانند شرکت کنند

تحلیل سؤاالت بی پاسخ مشکل است

بعضی سؤاالت بصورت کتبی قابل طرح نیست ً اصال

درک نگردن مفهوم سوال

: منابع دست اول و دست دوم جمع آوری اطالعات

: ل منابع دست او

منابعى هستند که مستقیماً در ارتباط با حادثه یا پدیده قرار مى گیرند و ممکن است به شکل کتبی، .شفاهی، تصویری، مادّى و مانند آن مشاهده شوند

: دوم منابع دست منابعى هستند که به طور غیرمستقیم در ارتباط با حادثه قرار دارند و به اتکاى منابع دست اول تهیه

مى شوند که ممکن است بصورت نقل قول هاى مستقیم یا غیرمستقیم یا بصورت کتبى و شفاهی، چند طبیعى است هرچه این اسناد بیشتر دست . دست بگردند و از سندى به سند دیگر انتقال یابند

بدست شوند، ارزش آنها بیشتر کاهش مى یابد، چون امکان دخل و تصرف یا افتادگى و بى دقّتى در .آنها وجود دارد